Ψήφισμα με θέμα «Η συμβολή της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2021 με βάση το έργο της ειδικής ομάδας “Η συμβολή της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2021”»

(2020/C 364/01)

Εισηγητές:

ο κ. Petr ZAHRADNIK ο κ. Stefano PALMIERI ο κ. Jan DIRX

Κατά τη σύνοδο ολομέλειάς της που πραγματοποιήθηκε στις 15 και 16 Ιουλίου 2020 (συνεδρίαση της 16ης Ιουλίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε το ακόλουθο ψήφισμα με 140 ψήφους υπέρ, 15 ψήφους κατά και 17 αποχές.

1.   Εισαγωγή

1.1.

Όπως επισήμανε η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) στο ψήφισμά της με τίτλο «Προτάσεις της ΕΟΚΕ για την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19» (1), η ΕΟΚΕ επικροτεί και στηρίζει πλήρως τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το μέσο ανάκαμψης «ΕΕ — Επόμενη Γενιά» και τον συνολικό ενωσιακό προϋπολογισμό για την περίοδο 2021-2027. Η ΕΟΚΕ ελπίζει και αναμένει ότι οι κατευθύνσεις που καθόρισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε αυτά τα σχέδια, λόγω της ανάγκης για ανάκαμψη και ανοικοδόμηση μετά την κρίση λόγω του κορονοϊού, θα επεκταθούν πλήρως και συγκεκριμένα στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2021.

1.2.

Για την ΕΟΚΕ, το πρόγραμμα εργασίας θα πρέπει να επικεντρώνεται στην αναδιάρθρωση και τη βελτίωση της οικονομίας και της κοινωνίας μας, ώστε να βασίζεται στις ακόλουθες αρχές: προστασία των ανθρωπίνων και των κοινωνικών δικαιωμάτων, των δημοκρατικών αξιών και του κράτους δικαίου· πλήρης αξιοποίηση του δυναμικού της ενιαίας αγοράς· επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ)· ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας· και επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας στην ΕΕ το αργότερο έως το 2050 και διασφάλιση της χρηστής διακυβέρνησης και της δημοκρατικής λογοδοσίας.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι έξι πρωταρχικές φιλοδοξίες που επέλεξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή, μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπων, μια ισχυρότερη Ευρώπη στον κόσμο, προώθηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής και μια νέα ώθηση για την ευρωπαϊκή δημοκρατία) παρέχουν ένα ισχυρό πλαίσιο για την εκπόνηση του προγράμματος εργασίας για το 2021. Ίσως πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις επενδύσεις και στην ανάγκη να επιταχυνθούν, χάρη και στα μέτρα που λαμβάνονται επί του παρόντος. Ορισμένες λεπτομέρειες για το μελλοντικό πρόγραμμα εργασίας περιλαμβάνονται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το σχέδιο ανάκαμψης της Ευρώπης (2) και νέες προτάσεις θα περιέχονται στην ομιλία της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. von der Leyen για την κατάσταση της Ένωσης τον Σεπτέμβριο και στην επιστολή προθέσεών της προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Η ΕΟΚΕ εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για το προσαρμοσμένο πρόγραμμα εργασίας για το 2020 ως ανταπόκριση στην κρίση της COVID-19 και επισημαίνει ότι θα μπορούσε να δείξει τον δρόμο προς την ανάπτυξη στο εγγύς μέλλον.

1.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσάρμοσε το πρόγραμμα εργασίας της για το 2020 ως μέρος της ανάκαμψης της Ευρώπης, προκειμένου να ανταποκριθεί στην πανδημία κορονοϊού. Επανεστίασε το έργο της και έδωσε προτεραιότητα στις ενέργειες που απαιτούνται για να προωθηθεί η ανάκαμψη και η ανθεκτικότητα της Ευρώπης, ενώ εξακολουθεί να δεσμεύεται να υλοποιήσει τις εμβληματικές πρωτοβουλίες της, την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και την ψηφιακή στρατηγική, καθώς είναι καθοριστικής σημασίας για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας και την οικοδόμηση μιας πιο ανθεκτικής, βιώσιμης, δίκαιης και ευημερούσας Ευρώπης. Λαμβάνει υπό σημείωση ότι εννέα πρωτοβουλίες έχουν αναβληθεί έως το 2021.

1.5.

Ειδικά τώρα που βιώνουμε τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ των χωρών σε αυτές τις περιόδους κρίσης, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η προσεχής διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης θα οδηγήσει στην ενίσχυση και την εμβάθυνση της θεσμικής δομής της ΕΕ, καθώς και στην πραγματική ανανέωση του εγχειρήματος της ΕΕ προκειμένου να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των επόμενων δεκαετιών. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να βασιστεί στην πλήρη υποστήριξη της ΕΟΚΕ.

1.6.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η διαδικασία ανάκαμψης και ανασυγκρότησης της οικονομίας και της κοινωνίας θα είναι δυνατή μόνο με την ενεργό συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων.

1.7.

Στα επόμενα κεφάλαια και παραγράφους, η ΕΟΚΕ διατυπώνει τις συγκεκριμένες προτάσεις της για το πρόγραμμα εργασίας του 2021 σύμφωνα με τις έξι πρωταρχικές φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

2.   Μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία

2.1.   Η Πράσινη Συμφωνία

2.1.1.

Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ μπορεί επίσης να θεωρηθεί ένα αποτελεσματικό εργαλείο για τη βιώσιμη επανεκκίνηση της οικονομίας μέσω τεράστιων επενδύσεων που υποστηρίζουν τις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Από αυτή την άποψη, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ευκαιρία για τη στήριξη της πιο μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάκαμψης. Απαιτείται νέα συναίνεση στην Ευρώπη ώστε να συγκεντρωθούν επαρκείς δημόσιοι και ιδιωτικοί χρηματοδοτικοί πόροι για αυτόν τον σκοπό και να υιοθετηθεί μια νέα διακυβέρνηση για την επιτυχή εφαρμογή της στην πράξη.

2.1.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία. Η ΕΟΚΕ υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής των φιλόδοξων πολιτικών στον τομέα μέχρι σήμερα μέσω της δέσμευσής της στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία. Τα μακροχρόνια αιτήματά της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε σχέση με την αποδοτικότητα των πόρων περιλαμβάνουν έκκληση για την επανεξέταση της νομοθεσίας για τον οικολογικό σχεδιασμό και της σχετικής νομοθεσίας για την πολιτική προϊόντων, για τη συμπερίληψη υποχρεωτικών απαιτήσεων αποδοτικότητας πόρων στον σχεδιασμό προϊόντων και για νέες διαδικασίες δημοσίων συμβάσεων, προκειμένου να ενθαρρυνθούν τα κυκλικά προϊόντα και τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα με συνεκτίμηση των οικονομικών συνθηκών μετά την COVID-19 και την πραγματική σκοπιμότητα να επέλθει αλλαγή.

2.1.3.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση ότι η επανεξέταση της οδηγίας για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας και του πεδίου εφαρμογής των μη χρηματοοικονομικών γνωστοποιήσεων, συμπεριλαμβανομένων περιβαλλοντικών πτυχών όπως η βιοποικιλότητα, αναβλήθηκε έως το 2021. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι φορολογικές πολιτικές εν γένει θα πρέπει να μεταρρυθμιστούν σύμφωνα με τις κλιματικές φιλοδοξίες και ότι τα φορολογικά συστήματα και οι τιμές θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν το περιβαλλοντικό κόστος, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας βιοποικιλότητας. Αυτό θα πρέπει να ενθαρρύνει αλλαγές στα εθνικά φορολογικά συστήματα, ώστε να μετατοπίσουν τη φορολογική επιβάρυνση από την εργασία στη ρύπανση, τους υποτιμολογημένους πόρους και άλλους περιβαλλοντικούς εξωτερικούς παράγοντες. Πρέπει να εφαρμόζονται οι αρχές «ο χρήστης πληρώνει» και «ο ρυπαίνων πληρώνει» για την πρόληψη και τη διόρθωση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

2.1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η βιοποικιλότητα θα ενσωματωθεί σε όλους τους τομείς πολιτικής όπως εκφράζονται στην ανακοίνωση σχετικά με τη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα για το 2030 (3). Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δημιουργήσει ένα νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο διαχείρισης της βιοποικιλότητας. Αυτό το πλαίσιο θα βοηθήσει στη χαρτογράφηση των υποχρεώσεων και δεσμεύσεων και θα καθορίσει έναν χάρτη πορείας που θα κατευθύνει την υλοποίησή του. Τούτο μπορεί να αποφέρει οφέλη τόσο στην ΚΓΠ όσο και στο ευρωπαϊκό σύστημα τροφίμων και, ως εκ τούτου, μπορεί να συνεχίσει να ενδυναμώνει τη βιωσιμότητά τους. Στο πλαίσιο της εν λόγω υλοποίησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δημιουργήσει έναν μηχανισμό παρακολούθησης και επανεξέτασης με ένα σαφές σύνολο συμφωνημένων δεικτών, οι οποίοι θα καταστήσουν δυνατή την τακτική αξιολόγηση της προόδου και θα καθορίσουν διορθωτικά μέτρα, εάν είναι απαραίτητο. Αυτός ο μηχανισμός πρέπει να τροφοδοτήσει την επισκόπηση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής και να συμβάλει στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο.

2.1.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα, ο οποίος θέτει έναν νομικά δεσμευτικό κοινό στόχο σε επίπεδο ΕΕ για μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050 και καθορίζει ένα πλαίσιο για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η ΕΟΚΕ θεωρεί, συνεπώς, την πρόταση για έναν ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα ως ένα από τα μέσα που συμβάλλουν στην επιθυμητή και αναγκαία ανοικοδόμηση της ευρωπαϊκής οικονομίας (4). Έως τον Σεπτέμβριο 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί να ζητήσει την επανεξέταση του στόχου της Ένωσης για το κλίμα έως το 2030 υπό το πρίσμα του στόχου κλιματικής ουδετερότητας και να διερευνήσει επιλογές για έναν νέο στόχο μείωσης των εκπομπών από 50-55 % έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990, καθώς και να υποβάλει τις αντίστοιχες νομοθετικές προτάσεις έως τα μέσα του 2021. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιλέξει μια ελάχιστη μείωση κατά 55 % έως το 2030, με τις αντίστοιχες νομοθετικές προτάσεις, προκειμένου να ανταποκριθεί από την πλευρά της στη μαζική παγκόσμια ανάγκη για μείωση των εκπομπών (5).

2.1.6.

Η συμμετοχή όλων των πολιτών μέσω των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ενώσεων και δικτύων, θα καταστήσει πραγματικά δυνατή τη μεταρρύθμιση της οικονομίας και την αναδιαμόρφωση της κοινωνίας. Τα κράτη μέλη και η ΕΕ πρέπει, συνεπώς, να διασφαλίσουν ότι κανείς δεν θα αφεθεί στο περιθώριο αυτής της περίπλοκης διαδικασίας, και ιδίως οι πιο ευάλωτοι.

2.1.7.

Η δράση για το κλίμα και οι δεσμεύσεις για τη βιωσιμότητα πρέπει να τεθούν στην πρώτη γραμμή της πολιτικής ανάκαμψης και ανασυγκρότησης, ώστε η ΕΕ να μην καταδικαστεί περαιτέρω σε ένα μέλλον με υψηλές ανθρακούχες εκπομπές.

2.1.8.

Υπό το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο θα πρέπει να αυξηθεί και να διατεθεί επαρκής χρηματοδότηση για τις επενδυτικές ανάγκες, προκειμένου να επιτευχθεί πραγματική και ουσιαστική οικολογική μετάβαση. Είναι επίσης σημαντικό να συνεχίσει να δίνει προτεραιότητα σε άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η προστασία του εδάφους, της γης και της θάλασσας, τα οποία δεν πρέπει να υποβαθμιστούν μετά και παρά την κρίση της νόσου COVID-19.

2.1.9.

Απαιτείται περαιτέρω βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειας σε όλα τα επίπεδα και της ανθεκτικότητας της κοινωνίας, για παράδειγμα μέσω προγραμμάτων ανακαίνισης κτιρίων. Η διασυνοριακή συνεργασία στον τομέα της ενέργειας και οι διασυνδέσεις σε ολόκληρη την ΕΕ παραμένουν σημαντικές, όπως και η ανάγκη προώθησης μεγαλύτερης διαφοροποίησης των πηγών εφοδιασμού, για παράδειγμα με την παροχή περισσότερων διαθέσιμων επιλογών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και λύσεων αποθήκευσης ενέργειας.

2.1.10.

Η αύξηση της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μέσω του εξηλεκτρισμού τομέων που επί του παρόντος εξακολουθούν να βασίζονται σε πηγές ενέργειας από ορυκτά καύσιμα αποτελεί παράθυρο ευκαιρίας για την επίσπευση της προόδου προς την επίτευξη του στόχου της ΕΕ για την κλιματική ουδετερότητα. Τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα αποτελούν σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της Ενεργειακής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

2.1.11.

Στο πλαίσιο του στόχου που ορίζεται στον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα ότι η ΕΕ θα είναι κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στον τομέα των μεταφορών. Πράγματι, οι εκπομπές CO2 από αυτόν τον τομέα εξακολουθούν να αυξάνονται, αλλά οι εκπομπές του τομέα των μεταφορών θα χρειαστεί να μειωθούν κατά 90 % έως το 2050 για να επιτευχθεί ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας.

2.1.12.

Η ΕΟΚΕ ζήτησε μια επικαιροποιημένη δασική στρατηγική της ΕΕ μετά το 2020, ως μέρος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η νέα στρατηγική είναι εφικτό να έχει ορίζοντα το 2050. Η σημασία των δασών, της δασοκομίας και των συναφών κλάδων για την επίτευξη των εν λόγω στόχων θα πρέπει να αναγνωριστεί σε όλους τους τομείς και να οδηγήσει σε βελτιστοποίηση της διατομεακής συνεργασίας.

2.1.13.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα μέτρα προσαρμογής μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην υλοποίηση της βιώσιμης μετάβασης και στη μετά την κρίση COVID-19 ανοικοδόμηση με πιο δίκαιο τρόπο. Οι κοινότητες και οι περιφέρειες που επηρεάζονται άνω του μέσου όρου από τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πρέπει να επικουρούνται για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις αυτές και τους διαφαινόμενους κινδύνους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις κοινότητες και τις περιφέρειες των οποίων οι σημερινές και οι ιστορικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι χαμηλότερες από τον μέσο όρο.

2.1.14.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι, στο προσαρμοσμένο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2020, το θέμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας καλύπτεται επαρκώς και αναδιανέμεται μάλλον ομοιόμορφα στα κύρια μέρη της. Υπογραμμίζει ιδιαίτερα την προτεραιότητα που δίδεται στη χρηματοδότηση της βιώσιμης μετάβασης, ιδίως στο επενδυτικό σχέδιο για μια βιώσιμη Ευρώπη και στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Επίσης, οι άλλοι τομείς ενδιαφέροντος που αναφέρονται στο προσαρμοσμένο πρόγραμμα εργασίας, όπως η βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα, η βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση, η βιωσιμότητα των επισιτιστικών συστημάτων τροφίμων ή η απαλλαγή της παραγωγής ενέργειας από τις ανθρακούχες εκπομπές, είναι πολύ σημαντικοί για να αποτελούν προτεραιότητες αυτού του στόχου. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι και για το πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2021, οι προτεραιότητές της θα επικεντρωθούν σε αυτές τις πρωτοβουλίες.

2.2.   Οι επενδυτικές προτεραιότητες

2.2.1.

Τα κρατικά κεφάλαια που επενδύονται σε σχέδια ανάκαμψης δεν θα πρέπει μόνο να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της ευρωπαϊκής οικονομίας και της κοινωνίας, αλλά και να μειώσουν δραστικά τις επιπτώσεις των περαιτέρω κλυδωνισμών επενδύοντας σε μια ανθεκτική, χωρίς αποκλεισμούς και φιλική προς το κλίμα οικονομία (τη λεγόμενη «οικονομία ευημερίας»).

2.2.2.

Η ταξινόμηση της βιώσιμης χρηματοδότησης της ΕΕ θα πρέπει να κατευθύνει τις δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις καθ' όλη τη διάρκεια της ανάκαμψης για να επιταχύνει τη μετάβαση από τους τομείς που ρυπαίνουν στους πράσινους τομείς.

2.2.3.

Είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο διαθέτει σημαντικούς πόρους για την υλοποίηση των ΣΒΑ και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ενώ σταδιακά καταργεί την αντιπαραγωγική χρηματοδότηση (π.χ. για τα ορυκτά καύσιμα).

2.2.4.

Η ευρωπαϊκή οικονομία έχει σημειώσει ένα επενδυτικό κενό κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας μετά το 2009 που ακολούθησε την κρίση. Για να εξασφαλιστεί ικανοποιητικό ιστορικό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ανάκαμψη των επενδύσεων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΟΚΕ εκτιμά την πρόταση για ένα σχέδιο ανάκαμψης, που εκπροσωπείται κυρίως από το πρόγραμμα της ΕΕ για την επόμενη γενιά και τους πυλώνες του, καθώς και από το προσαρμοσμένο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027. Το πρόγραμμα της ΕΕ για την επόμενη γενιά μπορεί να θεωρηθεί ως ένα έκτακτο, αλλά και απαραίτητο και επείγον βήμα για τη βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος στην ΕΕ. Αυτό περιγράφεται περαιτέρω, για παράδειγμα, στη γνωμοδότηση ECO/523 της ΕΟΚΕ (6).

2.2.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι επενδύσεις δεν αποτελούν στόχο πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη θητεία της έως το 2024 και επίσης, στις συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, δεν εκπροσωπούνται επαρκώς στο προσαρμοσμένο πρόγραμμα εργασίας για το 2020. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά να συμπεριληφθούν οι επενδυτικές πρωτοβουλίες στο πρόγραμμα εργασίας της για το 2021, συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας κινητοποίησης ιδιωτικών επενδύσεων υπέρ της μελλοντικής βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης της ΕΕ.

3.   Μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή

3.1.

Η κρίση λόγω του κορονοϊού κατέδειξε ότι η ψηφιακή επανάσταση αποτελεί σημαντικό τμήμα της αύξησης της ανθεκτικότητας των κοινωνιών μας. Οι επενδύσεις στην ψηφιοποίηση ζωτικών υπηρεσιών και η αύξηση της ικανότητας των κυβερνήσεων, των νομοθετών και των δημόσιων οργανισμών να παρέχουν τις υπηρεσίες τους κατά τη διάρκεια μιας κρίσης είναι υψίστης σημασίας. Ταυτόχρονα, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν το μέσο και όχι τον τελικό στόχο. Το πλαίσιο που περιβάλλει τις ψηφιακές τεχνολογίες πρέπει να αποτελεί δημόσια ιδιοκτησία και να είναι προσανατολισμένο προς υψηλά πρότυπα βιωσιμότητας. Επίσης, θα πρέπει να θεσπίζει ισχυρές δημοκρατικές και τεχνολογικές διασφαλίσεις, οι οποίες θα συνοδεύονται από μέτρα υποστήριξης του κόστους και προαγωγής των γνώσεων χωρίς να αφήνουν κανέναν στο περιθώριο. Αυτό προϋποθέτει, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή πράξη για την προσβασιμότητα, ότι η ψηφιακή επανάσταση εξασφαλίζει την πρόσβαση στα περισσότερα από 100 εκατομμύρια άτομα με αναπηρία στην ΕΕ.

3.2.

Η ψηφιοποίηση αποτελεί ταυτόχρονα ευκαιρία και κίνδυνο για την ανάκαμψη. Είναι το πεδίο της καινοτομίας που μπορεί να φέρει την ΕΕ στην πρώτη γραμμή, όπως στον τομέα της αλυσίδας συστοιχιών, όπου η ΕΕ βρίσκεται σε ηγετική θέση. Η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών (όχι το bitcoin) προάγει δημοκρατικές αξίες, προσφέροντας διαφάνεια και βελτιωμένες δομές διακυβέρνησης. Ωστόσο, πρέπει να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι που ενέχει η ψηφιοποίηση, όπως: περαιτέρω ανεργία, ψηφιακή περιθωριοποίηση και κοινωνικός αποκλεισμός. Πρέπει να βρεθούν τρόποι προκειμένου να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες και ταυτόχρονα να εξισορροπηθούν οι κίνδυνοι, σε ένα τοπίο όπου η ΕΕ επιδιώκει να παραμείνει παγκόσμια ανταγωνιστική.

3.3.

Είναι σημαντικό να διατηρηθεί το ευρωπαϊκό μοντέλο δικαιωμάτων, προτύπων και πολιτικών καταναλωτών. Αυτό είναι που καθιστά την ΕΕ μοναδική. Για παράδειγμα, στον τομέα της ψηφιοποίησης, ο κώδικας δεοντολογίας της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη διαχωρίζει την «ανθρωποκεντρική» άποψη της ΕΕ από την άποψη που επικρατεί σε άλλες περιοχές. Αυτή η προσέγγιση, που βασίζεται στα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες, αποτελεί μέρος του μοντέλου της ΕΕ και πρέπει να διατηρηθεί παρά το σκληρότερο ανταγωνιστικό κλίμα που αναδύεται τώρα.

3.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της ψηφιοποίησης όλων των τομέων της κοινωνίας και, ιδίως μέσω της τηλεργασίας και των ψηφιακών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων του ηλεκτρονικού εμπορίου και της ηλεκτρονικής υγείας.

3.5.

Η πανδημία έδειξε ότι η ψηφιοποίηση στην εκπαίδευση δεν είναι εξίσου προσιτή στην κοινωνία, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω προβλήματα στις σχολικές επιδόσεις και τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να θεσπιστούν μέτρα που υποστηρίζουν τις μειονεκτούσες ομάδες και, συνεπώς, συμβάλλουν στην πρόληψη του διαχωρισμού.

3.6.

Είναι αναγκαίο να επικαιροποιείται συνεχώς το νομικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη και την ψηφιοποίηση, ώστε να μένουμε συντονισμένοι με την τεχνική πρόοδο και ιδίως όσον αφορά το ζήτημα της ασφάλειας των ψηφιακών επικοινωνιών, τόσο από πλευράς δικτύων όσο και από πλευράς περιεχομένου.

3.7.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναβάλλει έως το 2021 τη νομοθετική πρόταση σχετικά με τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας, της ευθύνης, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των δεδομένων. Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή α) να προωθήσει την έρευνα σε πολλαπλά γνωστικά πεδία, με τη συμμετοχή άλλων πεδίων όπως το δίκαιο, η ηθική, η φιλοσοφία, η ψυχολογία, οι επιστήμες της εργασίας, οι ανθρωπιστικές επιστήμες, οι οικονομικές επιστήμες κ.λπ.·β) να επιδιώξει τη συμμετοχή των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων (συνδικαλιστικές οργανώσεις, επαγγελματικές και επιχειρηματικές οργανώσεις, οργανώσεις καταναλωτών, ΜΚΟ) στον διάλογο για την τεχνητή νοημοσύνη και τη συμμετοχή τους ως ισότιμων εταίρων στο πεδίο της έρευνας που χρηματοδοτείται από την ΕΕ και σε άλλα έργα όπως η σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα για την τεχνητή νοημοσύνη, οι τομεακοί διάλογοι, το πρόγραμμα «Adopt AI» στον δημόσιο τομέα και το κέντρο διαχείρισης· και γ) να συνεχίσει να εκπαιδεύει και να ενημερώνει το ευρύτερο κοινό σχετικά με τις ευκαιρίες και προκλήσεις που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη. Συνιστά επίσης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει διεξοδικότερα τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στο πλήρες φάσμα των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένων — μεταξύ άλλων — του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη, του δικαιώματος σε δίκαιες και ανοικτές εκλογές, του δικαιώματος του συνέρχεσθαι και του δικαιώματος διαδηλώσεως, καθώς και του δικαιώματος ίσης μεταχείρισης. Η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να αντιτίθεται στη θέσπιση οποιασδήποτε μορφής νομικής προσωπικότητας για την τεχνητή νοημοσύνη. Κάτι τέτοιο θα υπονομεύσει την προληπτική διορθωτική δράση του νόμου περί ευθύνης και δημιουργεί σοβαρό ηθικό κίνδυνο στο πλαίσιο τόσο της ανάπτυξης όσο και της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, όταν δίνει ευκαιρίες κατάχρησης (7).

3.8.

Λόγω της αυξανόμενης χρήσης των έξυπνων τηλεφώνων και της καθιέρωσης των δικτύων πέμπτης γενιάς (5G), το ζήτημα της διαλειτουργικότητας μεταξύ εφαρμογών και δικτύων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, έχει μεγάλη σημασία.

3.9.

Λαμβάνοντας υπόψη τις περαιτέρω εξελίξεις στην ψηφιοποίηση και τον αυξανόμενο αντίκτυπό της στην ιδιωτική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή και σε όλους τους τομείς, είναι απαραίτητο να ληφθεί μέριμνα για τη διδασκαλία των ψηφιακών δεξιοτήτων και τη λήψη μέτρων κατά του ψηφιακού χάσματος για τους πολίτες.

3.10.

Η ετοιμότητα της Ευρώπης για την ψηφιακή εποχή είναι ορθώς μία από τις βασικές προτεραιότητες, που αποτυπώνεται επίσης στο προσαρμοσμένο πρόγραμμα εργασίας για το 2020. Η ΕΟΚΕ εκτιμά τη σημαντική προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προχωρήσει σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, οι ψηφιακές υπηρεσίες, η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, οι ψηφιακές συσκευές και οι λύσεις για τους καταναλωτές, αλλά και για τον ψηφιακό χρηματοπιστωτικό τομέα. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει ιδιαίτερα τον ισχυρό ψηφιακό άξονα της προτεινόμενης νέας βιομηχανικής στρατηγικής για την Ευρώπη. Η ψηφιοποίηση είναι επίσης ορατή στη δέσμη μέτρων για τις υπηρεσίες αερομεταφορών. Η ΕΟΚΕ σέβεται επίσης ιδιαίτερα ότι η ψηφιοποίηση αντικατοπτρίζεται στους προτεινόμενους τομείς προτεραιότητας του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.

4.   Μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπων

4.1.

Είναι αναγκαίο να ανοικοδομήσουμε τον τρόπο άσκησης οικονομικής πολιτικής βάσει ενός ανθεκτικού, βιώσιμου και χωρίς αποκλεισμούς ευρωπαϊκού οικονομικού συστήματος. Στόχος μας είναι να πετύχουμε, όχι μόνο μια μηχανική οικονομική ανάκαμψη, αλλά μάλλον την ποιοτική αλλαγή στη διαχείριση και την άσκηση της οικονομικής πολιτικής.

4.2.

Ο συνολικός αντίκτυπος της κρίσης δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη και η ανοικοδόμηση και η ανάκαμψη θα χρειαστούν σημαντική προσπάθεια. Είναι επομένως επειγόντως αναγκαίο να εφαρμοστούν ταχέως οι προτάσεις του Μαΐου 2020 για ένα μέσο ανάκαμψης και για ένα ενισχυμένο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο. Πρέπει επίσης να είμαστε έτοιμοι να θεσπίσουμε περαιτέρω μέτρα και τροποποιήσεις σε όσα έχουν ήδη εγκριθεί, εάν αυτό δικαιολογείται από τον τρόπο που θα εξελιχθεί η κατάσταση.

4.3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να συνεχίσει να χρησιμοποιεί το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο ως παράγοντα ανάκαμψης βάσει των προτεραιοτήτων επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων που προσδιορίζονται ως μέρος του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την έμφαση που δόθηκε πρόσφατα στην καλύτερη συμπερίληψη κοινωνικών θεμάτων και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, όπως και την εφαρμογή του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να υποστηρίξει τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη σύγκλιση και ολοκλήρωση στον οικονομικό τομέα. Η εν λόγω υποστήριξη περιλαμβάνει μια συνολική θετική δημοσιονομική στάση για τη ζώνη του ευρώ στο σύνολό της, προκειμένου να μπορέσει να αντιμετωπίσει την τρέχουσα κρίση.

4.4.

Όλες οι προτεραιότητες και οι δράσεις που περιγράφονται παραπάνω στους άλλους τομείς πολιτικής συνεπάγονται την ανάγκη διαμόρφωσης ενός νέου πλαισίου άσκησης οικονομικής πολιτικής που να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της σημερινής μακροοικονομικής κατάστασης και να επιτρέπει την εφαρμογή στρατηγικών βιομηχανικών, ανταγωνιστικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και εμπορικών πολιτικών από την Ένωση και τα κράτη μέλη της. Στις αρχές του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε ευρεία δημόσια διαβούλευση για αυτό το θέμα, αλλά σταμάτησε λόγω της κρίσης λόγω του κορονοϊού και της εφαρμογής της γενικής ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι το 2021 μπορούμε να επιστρέψουμε στην αυτόματη εφαρμογή του συμφώνου. Το 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει επομένως να δώσει συνέχεια σε νέες πρωτοβουλίες για την προώθηση της μεταρρύθμισης του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης με σκοπό την ταυτόχρονη διασφάλιση σταθερότητας και ανάπτυξης.

4.5.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ ζητά μια πιο συμμετρική μακροοικονομική προσαρμογή τόσο από τα κράτη μέλη με έλλειμμα όσο και εκείνα με πλεόνασμα. Τα κράτη μέλη πρέπει να μπορούν να επενδύσουν περισσότερο σε δημόσιες υπηρεσίες διότι, όπως απέδειξε η κρίση, οι δημόσιες υπηρεσίες διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διάσωση των ανθρώπινων ζωών και στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Επιπλέον, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να εξετάσουν τον λεγόμενο «χρυσό κανόνα» κατά την εκ νέου εφαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ, εξαιρώντας ορισμένες δημόσιες επενδύσεις από τους υπολογισμούς του ελλείμματος και λαμβάνοντας υπόψη τη βιωσιμότητα των υφιστάμενων επιπέδων χρέους.

4.6.

Τέλος, έχει ζητηθεί εδώ και καιρό ένας μόνιμος μηχανισμός δημοσιονομικής σταθεροποίησης της ζώνης του ευρώ, καθώς θα υποστήριζε σε μεγάλο βαθμό τις αντικυκλικές πολιτικές της Ένωσης σε περίπτωση μελλοντικών κλυδωνισμών. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα συμβάλει στη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και βιωσιμότητα των εθνικών δημόσιων οικονομικών και θα σηματοδοτήσει το απαραίτητο επόμενο βήμα για την εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης.

4.7.

Η ανάκαμψη μετά τη νόσο COVID-19 θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών αγορών να διασφαλίζουν επαρκή ρευστότητα. Απαιτείται επίσης εύρυθμη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών και αύξηση της ικανότητας κατανομής των χρηματοοικονομικών κινδύνων για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η περαιτέρω εναρμόνιση και ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών αγορών θα πρέπει συνεπώς να συνεχιστεί χωρίς καθυστέρηση, συμπεριλαμβανομένης της ολοκλήρωσης της Τραπεζικής Ένωσης και της ενίσχυσης της Ένωσης Κεφαλαιαγορών. Κατά την επανεξέταση των κανόνων προληπτικής εποπτείας των τραπεζών προκειμένου να εφαρμοστούν οι υπόλοιπες συμφωνίες του πλαισίου της Βασιλείας, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες του τραπεζικού τοπίου της ΕΕ. Επιπλέον, είναι καίριας σημασίας οι χρηματοπιστωτικές αγορές να μπορούν να υποστηρίξουν τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για την ενσωμάτωση της βιωσιμότητας στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ανανεώσει τη στρατηγική της για βιώσιμη χρηματοδότηση.

4.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι, στο πλαίσιο της ψηφιοποίησης της οικονομίας, οι τυχόν αλλαγές στους κανόνες κατανομής των δικαιωμάτων φορολόγησης των κερδών μεταξύ των χωρών πρέπει να συντονίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο και, ως εκ τούτου, χαιρετίζει τη στενή συνεργασία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών και του ΟΟΣΑ / της Ομάδας των 20 (G20) με σκοπό να υποστηρίξουν την εύρεση διεθνούς λύσης. Εάν δεν μπορεί να επιτευχθεί λύση σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να προχωρήσει αυτόνομα. Η καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής καθώς και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες πρέπει να παραμείνει ύψιστη προτεραιότητα στην ημερήσια διάταξη.

4.9.

Η πολιτική συνοχής θα διαδραματίσει βασικό ρόλο στη διασφάλιση ισορροπημένης ανάκαμψης, στην προώθηση της σύγκλισης και στη διασφάλιση ότι κανείς δεν θα αφεθεί στο περιθώριο. Η οικονομική ευελιξία είναι πραγματικά καίριας σημασίας για τα προγράμματα συνοχής και θα δώσει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να μεταφέρουν τα κονδύλια σύμφωνα με τις ανάγκες τους για την αντιμετώπιση της κρίσης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να καθοριστεί ένα ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα ώστε τα κονδύλια να διατεθούν στα κράτη μέλη το συντομότερο δυνατό. Επίκεντρο της πολιτικής συνοχής της ΕΕ για το 2021-2027 θα πρέπει να παραμείνει η οικονομική ανταγωνιστικότητα μέσω της έρευνας και της καινοτομίας, η ψηφιακή μετάβαση, καθώς και το θεματολόγιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και η βιώσιμη ανάπτυξη.

4.10.

Η κρίση στη δημόσια υγεία και την οικονομία που προκάλεσε η πανδημία της νόσου COVID-19 επιδείνωσαν τις υπάρχουσες ανισότητες στον πλούτο και το εισόδημα και κατέδειξαν σαφώς την ανάγκη για ένα νέο κοινωνικό υπόδειγμα, το οποίο θα συμβάλλει περισσότερο στην οικονομική και κοινωνική συνοχή, την παραγωγικότητα και την πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει τώρα να δώσει επειγόντως συνέχεια στις προηγούμενες προτάσεις της ΕΟΚΕ που θα βοηθήσουν στην αντιστροφή της τάσης αύξησης της ανισότητας, η οποία δημιουργεί χάσμα μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών και κοινωνικών ομάδων και συνέβαλε στην άνοδο ακραίων κινημάτων και κομμάτων. Για τον σκοπό αυτόν, είναι αναγκαίο η ΕΕ να αναλάβει αποφασιστική δράση που θα συμπληρώσει τις προσπάθειες των κρατών μελών για την ενίσχυση των επενδύσεων σε κοινωνικές υποδομές (εκπαίδευση και δια βίου μάθηση· υγεία, μακροχρόνια περίθαλψη και κοινωνική μέριμνα· οικονομικά προσιτή στέγαση), για την ανάπτυξη δημόσιων περιουσιακών στοιχείων που θα καλύψουν τα κενά στο σύστημα της αγοράς, για τη σταδιακή μετατόπιση των φορολογικών εσόδων από τη φορολόγηση της εργασίας στη φορολόγηση που βασίζεται περισσότερο στον πλούτο, για την ανάπτυξη ενός διαφανούς μηχανισμού παρακολούθησης και ενοποίησης δεδομένων για όλα τα έσοδα και τον πλούτο, για τη δημιουργία μητρώου εταιρικών μετόχων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κ.λπ.

4.11.

Δεδομένης της κρίσης της νόσου COVID-19, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει επίσης να δώσει συνέχεια σε προηγούμενες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση και την προώθηση του ρόλου της Ευρώπης ως παγκόσμιου οικονομικού παράγοντα. Θα πρέπει να αναλύσει περαιτέρω και να προτείνει πιο συγκεκριμένους τρόπους και μέσα για την ενίσχυση του διεθνούς ρόλου του ευρώ, τη διαφοροποίηση των αλυσίδων εφοδιασμού και την προώθηση ευρωπαϊκών κανόνων και προτύπων σε ορισμένους στρατηγικούς τομείς, για την εξασφάλιση μιας πιο ανθεκτικής ευρωπαϊκής απάντησης στις εξωεδαφικές κυρώσεις από τρίτες χώρες και στη σταδιακή πορεία προς μια ενοποιημένη ενωσιακή εκπροσώπηση στα διεθνή χρηματοπιστωτικά φόρουμ.

4.12.

Η οικονομική ευημερία πρέπει να αποσυνδεθεί από την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την κοινωνική εξάντληση. Μοντέλα όπως η κυκλική οικονομία, η συνεταιριστική και η συνεργατική οικονομία προσφέρουν νέες ευκαιρίες απασχόλησης, ιδιοκτησίας και καινοτομίας και μετασχηματίζουν τις σχέσεις μεταξύ παραγωγών, διανομέων και καταναλωτών, καθιστώντας όλους τους παράγοντες πιο ανθεκτικούς στις κρίσεις, όταν ρυθμίζονται σωστά. Εκτός από την ορθή εφαρμογή του νέου σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία και τη συνέχιση της ευρωπαϊκής πλατφόρμας ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία της ΕΟΚΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στις βασικές προτεραιότητες περιλαμβάνονται οι εξής: προώθηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη βιώσιμη κατανάλωση, ανάπτυξη νέων δεικτών για την αντικατάσταση της ανάρμοστης χρήσης του ΑΕΠ και προσαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης της ΕΕ ώστε να λαμβάνει υπόψη τη βιωσιμότητα και την ευημερία.

4.13.

Υπάρχει ανάγκη ανοικοδόμησης μιας κοινωνίας με καλύτερες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, όπως κατοχυρώνονται στο άρθρο 14 ΣΛΕΕ που ρυθμίζει τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, το πρωτόκολλο 26 για τις υπηρεσίες κοινής ωφελείας που προσαρτάται στη ΣΛΕΕ, και ειδικότερα τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, καθώς και τις υγειονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες, τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, την ενέργεια, το νερό, την αποκομιδή απορριμμάτων και ένα συνοδευτικό επενδυτικό πρόγραμμα..

4.14.

Οι σύγχρονες έννοιες της οικονομικής ανάπτυξης βασίζονται όχι μόνο στα κριτήρια ευημερίας, κερδοφορίας και αποτελεσματικότητας, αλλά και στον σεβασμό των κοινωνικών και περιβαλλοντικών απαιτήσεων και στην εξάλειψη όλων των τύπων αρνητικών εξωτερικών επακόλουθων και της αποτυχίας της αγοράς. Ως μάθημα από την πιο πρόσφατη κρίση της νόσου COVID, η οικονομία πρέπει επίσης να είναι αρκετά ανθεκτική και ισχυρή για να αντιμετωπίσει μελλοντικούς κλυδωνισμούς. Για τον σκοπό αυτόν, συνιστάται ιδιαίτερα η εξάλειψη των διαρθρωτικών ανισορροπιών.

4.15.

Η σύγχρονη οικονομία απαιτεί επίσης την ομαλή λειτουργία της αγοράς σε όλα τα τμήματά της, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δημιουργήθηκαν πρόσφατα (εικονική, κοινόχρηστη, κυκλική, ψηφιακή οικονομία). Για τον λόγο αυτόν, ενδείκνυται επίσης η καλύτερη λειτουργία της χρηματοοικονομικής διαμεσολάβησης η οποία, στο πλαίσιο της ΕΕ, σημαίνει ιδίως την εμβάθυνση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης. Για να υποστηριχθεί περισσότερο η μετάβαση σε μια πιο βιώσιμη οικονομία, το σύστημα φορολόγησης πρέπει επίσης να προσαρμοστεί ώστε να ενσωματωθεί.

4.16.   Η ενιαία αγορά

4.16.1.

Η ενιαία αγορά βρίσκεται στο επίκεντρο της ΕΕ. Μια ενιαία αγορά τονώνει τον ανταγωνισμό, βελτιώνει την αποτελεσματικότητα, αυξάνει την ποιότητα και συμβάλλει στη μείωση των τιμών. Η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά είναι σαφώς ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ΕΕ. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας να εξεταστεί πώς η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς μπορεί να τονώσει ή να παρεμποδίσει την οικονομική ανάκαμψη μετά την κρίση στα της δημόσιας υγείας.

4.16.2.

Η συνοχή και η ενότητα της ενιαίας αγοράς δοκιμάστηκαν πολύ κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πανδημίας της νόσου COVID-19. Αποκαλύφθηκαν ορισμένοι τομείς, ειδικά ο τομέας της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων, όπου η ενιαία αγορά επηρεάστηκε σοβαρά και παρέλυσε. Η συνέχεια των αλυσίδων διασυνοριακών παραδόσεων επηρεάστηκε επίσης αρνητικά. Ο όγκος του διασυνοριακού εμπορίου στην ΕΕ κατέγραψε διψήφια επιδείνωση σε ετήσια βάση. Ο πυρήνας του όμως διατηρήθηκε και επέζησε. Το κύριο ζητούμενο αυτήν τη στιγμή είναι η επαναφορά όλων των φυσικών διασυνοριακών ροών εντός της ΕΕ και η άρση των υφιστάμενων εμποδίων για την ενιαία αγορά που άρχισε να επιταχύνεται αρκετά πρόσφατα με ορισμένες στρατηγικές και σχέδια που υλοποιήθηκαν σε εθνικό επίπεδο μετά την προηγούμενη κρίση.

4.16.3.

Είναι ευκαιρία για την προώθηση της κοινωνικής καινοτομίας ως μοντέλου ανάκαμψης μέσω της συνδημιουργίας, του από κοινού σχεδιασμού και της συμπαραγωγής. Σε ένα σύνθετο κοινωνικό περιβάλλον με τεράστιες κοινωνικές προκλήσεις, ο μόνος τρόπος είναι η κινητοποίηση όλων των πόρων στην κοινωνία, με διατομεακό και πολυκλαδικό τρόπο, ώστε να εξευρεθούν λύσεις. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών είναι καταλύτης για την κοινωνική καινοτομία, ένα κίνημα που έχει σχεδιάσει συστήματα πρόνοιας που οδηγούν σε νέες πολιτικές, δομές, προϊόντα, υπηρεσίες και μεθόδους εργασίας. Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να προωθηθεί σήμερα περισσότερο από ποτέ —αλλά η αληθινή κοινωνική καινοτομία γίνεται μόνο όταν εμπλέκεται η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.

4.16.4.

Η στρατηγική για την ενιαία αγορά βρίσκεται στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, παρέχοντας σε πολίτες, υπηρεσίες, αγαθά και κεφάλαια τη δυνατότητα να κινούνται πιο ελεύθερα και προσφέροντας, συγχρόνως, ευκαιρίες για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, τους καταναλωτές και τους εργαζομένους. Πρέπει να ληφθούν μέτρα για να απελευθερωθεί πλήρως το πλήρες δυναμικό της μέσα από την άρση των εμποδίων. Επιπλέον, στον απόηχο της κρίσης και άλλων πτυχών ενός μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος, όπως η ψηφιοποίηση, η ενιαία αγορά πρέπει να προσαρμοστεί πλήρως σε νέες ιδέες και νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Στόχος, συνεπώς, είναι η αποκατάσταση, η αναζωογόνηση και η ανασυγκρότηση της ενιαίας αγοράς ως μέσου που βρίσκεται σε ανάκαμψη. Στις βραχυπρόθεσμες δράσεις περιλαμβάνεται το άμεσο άνοιγμα των συνόρων. Επιπλέον, χρειαζόμαστε βραχυπρόθεσμες δράσεις προς δύο κατευθύνσεις: την αντιμετώπιση των εντάσεων και την επανάκαμψη της οικονομίας και της παραγωγικότητας.

4.16.5.

Οι «άνισοι» όροι ανταγωνισμού που εκδηλώνονται σήμερα αποτελούν πηγή σοβαρής ανησυχίας. Οι δέσμες κινήτρων που παρέχουν τα κράτη μέλη είναι εξαιρετικά ετερογενείς και (παρά την καλή πρόθεση να απορροφήσουν μέρος των κλυδωνισμών στο πεδίο της ζήτησης) έχουν οδηγήσει σε άνισους όρους ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών. Επιπλέον, η στήριξη από τις κρατικές ενισχύσεις πρέπει να εξεταστεί και να αναλυθεί από τομεακή άποψη, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι βραχυπρόθεσμες και οι μακροπρόθεσμες αυτές δράσεις στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και τους ισότιμους όρους του.

4.16.6.

Χρειαζόμαστε παραγωγικότητα στην πραγματική οικονομία (αυτό σημαίνει θέσεις εργασίας, αγοραστική δύναμη και βασικά προϊόντα και υπηρεσίες). Η παραγωγικότητα αυτή μπορεί να λάβει διαφορετικές μορφές και να υλοποιηθεί μέσα από ποικίλα επιχειρηματικά μοντέλα, ωστόσο χρειαζόμαστε την ανάληψη δράσης στον τομέα αυτό προκειμένου να αποφευχθεί η περαιτέρω διεύρυνση των ανισοτήτων. Νέα ώθηση σημαίνει δέσμες μέτρων στήριξης και ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τις ΜΜΕ και τη βιομηχανία. Όπως γνωρίζουμε, οι ΜΜΕ αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής οικονομίας και χρειάζονται ειδική στήριξη, χωρίς ωστόσο πρόσθετες επιβαρύνσεις ή γραφειοκρατία. Η ανάκαμψη θα είναι δυνατή για τις ΜΜΕ μόνον εάν διατεθεί ενωσιακή και εθνική χρηματοδοτική ενίσχυση. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιδοτήσεις, τα δάνεια, η εξασφάλιση ρευστότητας, τα φορολογικά κίνητρα, οι ευνοϊκές συνθήκες για τη διατήρηση και την πρόσληψη προσωπικού, η αναθεώρηση της πτωχευτικής νομοθεσίας και άλλα μέσα στήριξης θα είναι ζωτικής σημασίας. Όσον αφορά την πτωχευτική νομοθεσία, η ΕΕ θα πρέπει να αναλάβει νομοθετική δράση προκειμένου να εξασφαλίσει στις μικρές επιχειρήσεις που πτώχευσαν λόγω της πανδημίας COVID-19 τη δυνατότητα να επανεκκινήσουν γρήγορα τη λειτουργία τους. Αυτές οι ενέργειες θα πρέπει να είναι χρονικά περιορισμένες.

4.17.   Βιομηχανική στρατηγική

4.17.1.

Πολλά από τα προηγούμενα σημεία ισχύουν γενικά και για τη βιομηχανική στρατηγική. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή βιομηχανία αντιμετωπίζει όχι μόνο μια πρόκληση για τη βελτίωση της ενιαίας αγοράς, αλλά αντιμετωπίζει επίσης θεμελιώδεις διαρθρωτικές αλλαγές, οι οποίες αφορούν κυρίως, αντί για τις υπηρεσίες, τις βιομηχανίες εξόρυξης άνθρακα και υψηλής έντασης άνθρακα.

4.17.2.

Η ουσία της νέας βιομηχανικής στρατηγικής για την Ευρώπη συνίσταται στην εξεύρεση ενός σημείου συνύπαρξης μεταξύ μιας σύγχρονης και ισχυρής ευρωπαϊκής βιομηχανίας, και των προκλήσεων που απορρέουν από τις κλιματικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι αυτή η συνύπαρξη είναι εφικτή και, εάν είναι επιτυχής, μπορεί να προσφέρει παγκόσμιο συγκριτικό πλεονέκτημα στην Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά, η ΕΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση και σέβεται το τεράστιο κόστος που συνδέεται με αυτήν τη μετάβαση και υποστηρίζει τον μετριασμό και την αντιστάθμισή του με τον κατάλληλο τρόπο και τηρώντας τις οικονομικές δυνατότητες.

4.18.   Συστήματα υγείας

4.18.1.

Πρωτίστως, ένα από τα κύρια διδάγματα της κρίσης λόγω του κορονοϊού είναι ότι τα συστήματα υγείας σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να ενισχυθούν, με έμφαση κυρίως στην πρόληψη. Ο αντίκτυπος του κορονοϊού θέτει τεράστια πίεση στα συστήματα υγείας σε όλη την Ευρώπη. Ενώ η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη αποτελεί εθνική ευθύνη, η εξάπλωση του ιού δεν δεσμεύεται από σύνορα. Επηρεάζει ολόκληρη την Ευρώπη, τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων μας, με υγειονομικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες που απαιτούν κοινές απαντήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.18.2.

Η κρίση λόγω του κορονοϊού αποκάλυψε την εξάρτηση της ΕΕ από τις εισαγωγές ιατρικών προϊόντων από τρίτες χώρες. Οι επενδύσεις στην προστασία της υγείας, τη φροντίδα και τις υπηρεσίες μακροχρόνιας περίθαλψης, στην προληπτική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στις πολιτικές υγείας και ασφάλειας στην εργασία — σε μια προσέγγιση κύκλου ζωής — είναι απαραίτητες και πρέπει να υποστηριχθούν από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

4.18.3.

Η κρίση λόγω του κορονοϊού καθιστά σαφές ότι οι φαρμακευτικές πολυεθνικές εταιρείες έχουν εξουσία. Προκειμένου να αυξηθεί η ανεξαρτησία της φαρμακευτικής βιομηχανίας, πρέπει επίσης να δημιουργηθεί ένα μεγάλο ευρωπαϊκό ταμείο έρευνας για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων και εμβολίων. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να διαθέτουν την απαραίτητη εξουσία για τον συντονισμό της προσφοράς, της διανομής και των τιμών του βασικού ιατρικού και προστατευτικού εξοπλισμού εντός της ενιαίας αγοράς.

4.18.4.

Η ΕΟΚΕ ζητά μια στρατηγική για τις χημικές ουσίες με στόχο τη βιωσιμότητα που θα διασφαλίζει την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος, ελαχιστοποιώντας παράλληλα την έκθεση σε επικίνδυνες χημικές ουσίες. Η νέα στρατηγική θα πρέπει να είναι πλήρως συνεπής με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

4.18.5.

Είναι απαραίτητο να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των επιβατών στις μεταφορές με ιδιαίτερη προσοχή στις δημόσιες συγκοινωνίες. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μέτρα για την αύξηση της ασφάλειας της υγείας των επιβατών (π.χ. συστήματα κλιματισμού, ανίχνευση ασθενών, μέτρα καθαρισμού και απολύμανσης κ.λπ.). Εν προκειμένω, τα δικαιώματα των επιβατών πρέπει να επανεξεταστούν και να ενισχυθούν περαιτέρω (π.χ. καταβολή αποζημίωσης για ακυρωμένα ταξίδια).

5.   Μια ισχυρότερη Ευρώπη στον κόσμο

5.1.

Η ΕΕ πρέπει να ενισχύσει και να στηρίξει την παγκόσμια της θέση όσον αφορά τον πιο σημαντικό και στρατηγικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία, καθώς και στην πολιτική. Η θέση αυτή έχει αποδυναμωθεί κατά την τελευταία δεκαετία. Η οικονομία της ΕΕ έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει καλύτερα τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα στην παγκόσμια εμπορική και επενδυτική αγορά, ιδίως όσον αφορά την προηγμένη παραγωγή και τις καινοτόμες υπηρεσίες, καθώς και τη φιλοδοξία να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο. Η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να συνοδεύεται από καλύτερη και αποτελεσματικότερη εκπροσώπηση της ΕΕ σε βασικούς παγκόσμιους οργανισμούς και από την ανάγκη να εκφράζεται εκεί με μία φωνή. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταβάλει σύντονη προσπάθεια για τη συνεκτίμηση σε μεγαλύτερο βαθμό της ανάγκης ενίσχυσης της συνολικής θέσης της ΕΕ στο πρόγραμμα εργασίας της για το 2021.

5.2.

Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει περαιτέρω την πολυμερή προσέγγιση στο εμπόριο. Η ενσωμάτωση των κοινωνικών και εργατικών και προτύπων, καθώς και αυτών της βιώσιμης ανάπτυξης (8) στους κανόνες του ΠΟΕ και άλλων οργανισμών που σχετίζονται με τον ΟΗΕ θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στην οικοδόμηση μιας νέας, δίκαιης οικονομικής και εμπορικής τάξης και μιας δίκαιης και έξυπνης παγκοσμιοποίησης. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να αντιταχθεί στην προσπάθεια παρεμβολής νέων εμποδίων και περιορισμών στην παγκόσμια οικονομία.

5.3.

Ως ένα από τα συγκεκριμένα διδάγματα από την κρίση της COVID-19, η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει πιο προσεκτικά την προστασία των στρατηγικών της περιουσιακών στοιχείων και των επενδύσεων και να ενισχύσει τον έλεγχο σε τομείς όπου υπάρχει κίνδυνος πολιτικά κατάχρησης μιας επενδυτικής συναλλαγής σε μια βιομηχανική στρατηγική.

5.4.

Μετά το Brexit, η ΕΕ δεν θα πρέπει να επικεντρωθεί μόνο στην ενίσχυση της συνοχής και της ενότητας της, αλλά σε σχετικές περιπτώσεις δεν πρέπει να ξεχνά να συνεχίσει τη διαδικασία διεύρυνσης που πρόσφατα καθυστέρησε κάπως, παρά την κάποια πρόοδο, ιδίως όσον αφορά την ένταξη ορισμένων υποψηφίων χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Η διεύρυνση θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην εξάλειψη των πολιτικών και οικονομικών αβεβαιοτήτων και στην αύξηση της σταθερότητας σε αυτό το τμήμα της Ευρώπης.

5.5.

Την τελευταία δεκαετία, η γεωπολιτική κατάσταση έχει επιδεινωθεί μη εξαιρουμένων περιοχών εγγύτερων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Για τη στήριξη της σταθερότητας και τη βελτίωση των αμοιβαίων σχέσεων με την ΕΕ, πρέπει να συνεχιστεί η πρωτοβουλία για μια στρατηγική σύμπραξη και πολιτική γειτονίας χωρίς αποκλεισμούς. Θα πρέπει αυτή να αντιδρά με ευελιξία στις νέες συνθήκες και να βασίζεται στον κοινό σεβασμό και στα οφέλη που αποφέρει και στις δύο πλευρές.

5.6.

Η μεταβαλλόμενη γεωπολιτική κατάσταση και οι συνέπειες της πρόσφατης μεταναστευτικής κρίσης, καθώς και η επιδείνωση των εξωτερικών σχέσεων στον κόσμο, με πολλά νέα επικίνδυνα φαινόμενα, έχουν επίσης επηρεάσει την αναπτυξιακή βοήθεια και αρωγή της ΕΕ. Το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο συνεπάγεται τεράστια αύξηση των χρηματοδοτικών πόρων για τον σκοπό αυτό και αναμένεται η συμπερίληψη σε αυτό του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη δραστηριότητα αυτή και υπογραμμίζει την ανάγκη να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην Αφρική, προκειμένου να βοηθηθεί η εν λόγω ήπειρος να αντιμετωπίσει μια δύσκολη πολιτική, οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κατάσταση.

5.7.

Είναι απαραίτητο να ενεργοποιηθεί εκ νέου ο γεωπολιτικός στρατηγικός ρόλος της ΕΕ στην προώθηση, σε παγκόσμιο επίπεδο, των ειρηνευτικών διαδικασιών, ώστε να δοθούν εκ νέου οι ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη στη γειτονιά της ΕΕ, δηλαδή στα Δυτικά Βαλκάνια, στους ευρωμεσογειακούς και ανατολικούς εταίρους (ΑΕΣ), και σε άλλες περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις.

6.   Προώθηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής μας

6.1.   Τα κοινωνικά μέτρα

6.1.1.

Πέρα από τα οικονομικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, το πρόγραμμα εργασίας της ΕΕ για το 2021 πρέπει να διεξαχθεί με γνώμονα την κοινωνική διάσταση. Αυτό σημαίνει ότι θα αποτελεί προτεραιότητα η δέσμευσή του για μια κοινωνική και βιώσιμη Ευρώπη. Ως προς αυτό, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν επίσης οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Είναι ευκαιρία για την προώθηση της κοινωνικής καινοτομίας ως μοντέλου ανάκαμψης μέσω της συνδημιουργίας, του από κοινού σχεδιασμού και της συμπαραγωγής. Σε ένα σύνθετο κοινωνικό περιβάλλον με τεράστιες κοινωνικές προκλήσεις, ο μόνος τρόπος είναι η κινητοποίηση όλων των πόρων στην κοινωνία, με διατομεακό και διαθεματικό τρόπο, ώστε να εξευρεθούν λύσεις. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο για την κοινωνική καινοτομία.

6.1.2.

Είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια ευρύτερη κατανόηση της «δίκαιης μετάβασης» (πέραν του άνθρακα) και να εφαρμοστεί πλήρως ο ευρωπαϊκός πυλώνας των κοινωνικών δικαιωμάτων, προάγοντας ταυτόχρονα μεταρρυθμίσεις των συστημάτων αναδιανομής, την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και την ισότητα των φύλων.

6.1.3.

Η υλοποίηση του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων σε ενωσιακό επίπεδο και σε όλα τα κράτη μέλη αποτελεί σημαντικό βήμα για την προορατική δρομολόγηση μιας διαδικασίας ανοδικής κοινωνικής σύγκλισης. Με τις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποσχέθηκε μια δίκαιη μετάβαση για όλους προς μια οικολογική κοινωνική οικονομία της αγοράς. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε έναν χάρτη πορείας σχετικά με «Μια ισχυρή κοινωνική Ευρώπη για δίκαιες μεταβάσεις», ο οποίος ξεκίνησε μια συζήτηση με χώρες, περιφέρειες και εταίρους της ΕΕ σχετικά με συγκεκριμένες δεσμεύσεις για την εφαρμογή του πυλώνα με σκοπό την επίτευξη προόδου σε ενωσιακό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο έως τον Νοέμβριο του 2020 (9). Με βάση τις συνεισφορές που έλαβε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλει στις αρχές του 2021 ένα σχέδιο δράσης για την εφαρμογή του κοινωνικού πυλώνα. Πρόσθετες προτάσεις για το 2021 περιλαμβάνονται στο παράρτημα του χάρτη πορείας. Οι εν λόγω προτάσεις περιλαμβάνουν μια εγγύηση για τα παιδιά, ένα σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία, μια στρατηγική για την αναπηρία και ένα μακροπρόθεσμο όραμα για τις αγροτικές περιοχές (10).

6.1.4.

Στο πλαίσιο του χάρτη πορείας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε διαβούλευση πρώτου σταδίου και στη συνέχεια δεύτερου σταδίου με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με δίκαιους κατώτατους μισθούς (11). Η ΕΟΚΕ αναμένει μια πιθανή επικείμενη νομική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τους αξιοπρεπείς δίκαιους κατώτατους μισθούς. Ο στόχος θα πρέπει να είναι η διασφάλιση σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ κατώτατων μισθών οι οποίοι θα παρέχουν σε όλους τους εργαζομένους αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την παραδοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι υπάρχει περιθώριο δράσης σε επίπεδο ΕΕ για την προώθηση του ρόλου που διαδραματίζουν οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στην υποστήριξη της επάρκειας του κατώτατου μισθού και της σχετικής κάλυψης και ότι τα μέτρα για την υποστήριξη των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ιδίως σε τομεακό επίπεδο, θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στη δράση της ΕΕ για κατώτατους μισθούς (12).

6.1.5.

Η πολυπλοκότητα της κοινωνικής διάστασης της ΕΕ είναι τέτοια ώστε η ενίσχυση να απαιτεί διοικητικούς μηχανισμούς που να επιτρέπουν τη συλλογική επίλυση προβλημάτων από διάφορους παράγοντες σε διάφορους τομείς. Ο ρόλος του κοινωνικού διαλόγου έχει καίρια σημασία. Ισχυρή κοινωνική ανάκαμψη σημαίνει επίσης ευκολότερη προσχώρηση σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και καλύτερη προστασία. Θα πρέπει να υποστηριχθούν οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η δημοκρατία στον χώρο εργασίας. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να στηρίξουν τους κοινωνικούς εταίρους για τη σημαντική αύξηση της κάλυψης των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης της αντιπροσωπευτικότητας και της αυτονομίας και των δεσμών μεταξύ ευρωπαϊκού και εθνικού επιπέδου κοινωνικού διαλόγου. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη περαιτέρω βελτίωσης της ικανότητας και της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στη χάραξη πολιτικής, καθώς και διασφάλισης ενός σταθερού και ισορροπημένου πλαισίου εργασιακών σχέσεων. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αναθεωρήσει το πλαίσιο ποιότητας της ΕΕ για την πρόβλεψη της αλλαγής και την αναδιάρθρωση και να προτείνει μια νομική βάση για συγκεκριμένους όρους του πλαισίου σχετικά με τη συμμετοχή των εργαζομένων, χωρίς να παρεμβαίνει στις εθνικές αρμοδιότητες (13), προκειμένου να βελτιωθεί η συμμετοχή των εργαζομένων στη διαχείριση των ζητημάτων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και στη διαδικασία ψηφιακού μετασχηματισμού.

6.1.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεταρρυθμίσει την άσκηση οικονομικής πολιτικής στην ΕΕ. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι απαιτούνται ορισμένες μεταβολές α) στη άσκηση πολιτικής, δηλαδή χρειάζονται ειδικοί μηχανισμοί άσκησης πολιτικής για την ταχύτερη εξέταση επιτακτικών προβλημάτων και για την αντιμετώπιση σύνθετων θεμάτων. Ο ρόλος των μηχανισμών αυτών θα είναι η σύνδεση του ενωσιακού επιπέδου με τα επίπεδα των κρατών μελών, όχι η αντικατάσταση της δράσης σε οιοδήποτε εξ αυτών· β) στην ενσωμάτωση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) στις οικονομικές και κοινωνικές διαδικασίες παρακολούθησης και προϋπολογισμού της ΕΕ. Από την άποψη αυτή, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θα μπορούσε να εξοπλιστεί με νέους, βελτιωμένους, μετρήσιμους και συμπληρωματικούς κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς δείκτες για την παρακολούθηση και εποπτεία όλων των πτυχών και των αρχών του πυλώνα, καθώς και των 17 ΣΒΑ (14).

6.1.7.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την εξαγγελθείσα πρόταση για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες το 2021. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι το πολύ ευρύτερο ζήτημα μιας δίκαιης και χωρίς αποκλεισμούς μετάβασης δεν εξετάζεται άμεσα στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (15). Επιμένει ότι είναι αναγκαίο ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης για να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους όσον αφορά τη διακήρυξη για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (16).

6.1.8.

Ο επαναπροσδιορισμός του κόσμου της εργασίας κατά το στάδιο ανάκαμψης από την κρίση λόγω της νόσου COVID-19 είναι πρωταρχικής σημασίας. Τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα της υγείας και της περίθαλψης, η επιδίωξη αύξησης της παραγωγικότητας ήταν αντίθετη προς την ποιότητα των υπηρεσιών και υπονόμευσε την εργασιακή εμπειρία, γεγονός το οποίο είχε δραματικές συνέπειες κατά τη διάρκεια της κρίσης του τομέα υγείας στις περισσότερες χώρες της ΕΕ. Η μετάβαση προς δραστηριότητες που βασίζονται στις υπηρεσίες δύναται να οδηγήσει στη δημιουργία μιας οικονομίας με μεγαλύτερη ένταση εργασίας, στην αντιστάθμιση του επισφαλούς χαρακτήρα των θέσεων εργασίας στους συγκεκριμένους κλάδους, στη στήριξη υψηλότερων επιπέδων απασχόλησης και στην επιστροφή των θέσεων εργασίας στην πραγματική οικονομία. Οι πολιτικές για τη στήριξη των ποιοτικών θέσεων εργασίας σε κλάδους έντασης εργασίας που παρέχουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες είναι, ως εκ τούτου, καθοριστικής σημασίας.

6.1.9.

Η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να ανησυχεί για το γεγονός ότι τόσο η φτώχεια γενικά όσο και η φτώχεια των εργαζομένων ειδικότερα εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρό πρόβλημα σε πολλά κράτη μέλη. Εκτός από τη βελτίωση των επιπέδων των μισθών, απαιτείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένης της δράσης για τη διασφάλιση επαρκών συστημάτων ελάχιστου εισοδήματος, κοινών ελάχιστων προτύπων στον τομέα της ασφάλισης ανεργίας και αποτελεσματικών συστημάτων ενεργού ένταξης, που θα υποστηρίζονται από ουσιαστικές και ευνοϊκές κοινωνικές υπηρεσίες. Απαιτούνται επίσης εύρυθμες αγορές εργασίας, δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης και ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας (17).

6.1.10.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ισότητα των φύλων 2020-2025 και συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προκρίνει στρατηγικές ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου σε όλους τους φορείς προγραμματισμού και διοίκησης, καθώς και μια διατομεακή προσέγγιση για την ισότητα των φύλων. Η στρατηγική θα πρέπει να εφαρμοστεί σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της επιδημίας της νόσου COVID-19, μέσω εξατομικευμένων και ειδικών μέτρων πολιτικής. Η ΕΟΚΕ σημειώνει την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προτείνει νομοθετική πρωτοβουλία για δεσμευτικά μέτρα διαφάνειας των αμοιβών. Κατά την αντιμετώπιση των διαφορών στις αμοιβές και άλλων διαφορών μεταξύ των δύο φύλων, θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη κοινωνική αναγνώριση και οικονομική αξία σε θέσεις εργασίας και τομείς, οι οποίοι απασχολούν παραδοσιακά πολλές γυναίκες, και συχνά υποαμείβονται και υποτιμούνται.

6.1.11.

Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε και να μετριάζουμε τις κοινωνικοοικονομικές συνέπειες της πανδημίας, οι οποίες είναι εξαιρετικά έντονες στους βασικούς τομείς των μεταφορών, των ταξιδιών και του τουρισμού.

6.2.   Μετανάστευση και η μετά COVID-19 εποχή

6.2.1.

Με την έλευση της πανδημίας COVID-19, την επακόλουθη τεράστια τραγωδία για τα εθνικά συστήματα υγείας και την κατάρρευση της οικονομίας σε όλες τις χώρες, το ζήτημα της μετανάστευσης φαινόταν να εξαφανίζεται από το προσκήνιο και να υποχωρεί, με κάποια αδιαφορία εκ μέρους της κοινής γνώμης. Οι αιτούντες άσυλο δεν μπορούν να εγκαταλειφθούν λόγω της τρέχουσας κρίσης. Τα βασικά δικαιώματα προστασίας αποτελούν τον πυρήνα των ευρωπαϊκών αξιών και δεν μπορούν να απορρίπτονται όταν δεν συμφέρουν.

7.   Μια νέα ώθηση για την ευρωπαϊκή δημοκρατία

7.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεμελιώνεται σε κοινές ευρωπαϊκές αξίες που δεν είναι σε καμία περίπτωση διαπραγματεύσιμες: σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα και κράτος δικαίου. Οι αξίες αυτές δεν μπορούν να παραβλέπονται όταν η ΕΕ και τα κράτη μέλη της αντιμετωπίζουν μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης και τις επιπτώσεις της όσον αφορά τις οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις. Παρότι η απάντηση στην τρέχουσα κρίση πρέπει να είναι ταχεία και δικαιολογεί ορισμένα έκτακτα και περιορισμένης διάρκειας μέτρα, τα μέτρα αυτά δεν μπορούν να αντιβαίνουν στο κράτος δικαίου ούτε να θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατία, τη διάκριση των εξουσιών και τα θεμελιώδη δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι όλα τα σχετικά μέτρα πολιτικής πρέπει να συνάδουν πλήρως με τις κοινές μας αξίες, όπως αυτές ορίζονται στο άρθρο 2 της ΣΕΕ.

7.2.

Στο πλαίσιο αυτής της νέας διαδικασίας ανάκαμψης και ανασυγκρότησης, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η προσεχής διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης θα αποτελέσει ευκαιρία για την ενδυνάμωση και την εμβάθυνση της θεσμικής δομής της ΕΕ, καθώς και για την πραγματική ανανέωση του εγχειρήματος της ΕΕ προκειμένου να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των επόμενων δεκαετιών.

7.3.

Η κρίση της νόσου COVID-19 αποκάλυψε τα θεσμικά όρια και τις αδυναμίες της υφιστάμενης Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποδεικνύοντας παράλληλα την επείγουσα ανάγκη για μια αποτελεσματική και αποδοτική Ένωση. Χρειάζεται μια νέα οργάνωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που να υπερβαίνει την ενιαία αγορά της ΕΕ για να οδηγήσει σε μια πιο ολοκληρωμένη Ευρώπη με πραγματική δημοσιονομική ικανότητα και να έχει ως κύριο στόχο της να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των πολιτών της. Για τους λόγους αυτούς, η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι η διαδικασία της διάσκεψης θα πρέπει να λάβει υπόψη τα υφιστάμενα μέσα ανάκαμψης της ΕΕ και την αλληλεγγύη που έχει ήδη καθιερωθεί, διασφαλίζοντας παράλληλα την οικολογική βιωσιμότητα, την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική πρόοδο, την ασφάλεια και τη δημοκρατία. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, παρά την πανδημία, η άμεση συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων και των εκλεγμένων αντιπροσώπων πρέπει να παραμείνει προτεραιότητα της διάσκεψης και προσβλέπει στην έναρξη της διάσκεψης, προκειμένου να οικοδομηθεί μια πιο δημοκρατική, πιο αποτελεσματική και πιο ανθεκτική Ένωση μαζί με όλους τους πολίτες της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να διατηρήσει το πεδίο εργασιών της διάσκεψης ανοιχτό σε όλα τα πιθανά αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένων των νομοθετικών προτάσεων, της ενεργοποίησης της αλλαγής των συνθηκών ή άλλως.

7.4.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η παραπληροφόρηση συνιστά άμεση απειλή, αφενός, για την ικανότητα των ανθρώπων να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις πολιτικής και, αφετέρου, για την επίτευξη του σχεδίου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και, ως εκ τούτου, για την ενότητα, την ευημερία και την παγκόσμια επιρροή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αποδυνάμωση των ικανοτήτων της ΕΕ να λαμβάνει δημοκρατικές αποφάσεις είναι προς το συμφέρον μιας σειράς ξένων δυνάμεων, αλλά και εξτρεμιστικών ομάδων οι οποίες αντιτίθενται στην ευρωπαϊκή συνεργασία και στην ενίσχυση της συνοχής. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη βαθιά της στήριξη προς όλες τις τρέχουσες προσπάθειες της ΕΕ για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης, τόσο εκτός όσο και εντός της ΕΕ. Παροτρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διασφαλίσει την πλήρη συμμόρφωση και την παρακολούθηση των ρυθμιστικών μέτρων όσον αφορά τον κώδικα δεοντολογίας για την παραπληροφόρηση, την περαιτέρω ανάπτυξη του προσφάτως συσταθέντος «συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης» και των μονάδων πληροφοριών της STRATCOM, καθώς και την επέκταση της δράσης κατά της παραπληροφόρησης της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης και παράλληλα τη σημαντική επέκταση της δράσης της ΕΕ κατά της εγχώριας παραπληροφόρησης (18).

7.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ανάπτυξη ενός «Ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης για τη δημοκρατία», το οποίο θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένο, μακροπρόθεσμο και ικανό να επιφέρει αλλαγές, παρέχοντας σε αυτό χρηματοδοτική στήριξη και εξασφαλίζοντας τον διοργανικό συντονισμό. Το Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία και οι σχετικές μελλοντικές πρωτοβουλίες θα πρέπει να επιδιώκουν την ανάληψη περισσότερων δράσεων για την επίτευξη ελεύθερων και πλουραλιστικών μέσων ενημέρωσης και ποιοτικής ανεξάρτητης δημοσιογραφίας, την αποτελεσματική ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως όσον αφορά την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης με τη συμπερίληψη ρύθμισης για την πολιτική διαφήμιση στο διαδίκτυο και την ανάληψη ευθύνης σχετικά με το περιεχόμενο, τον εκσυγχρονισμό της εκλογικής διαδικασίας και τη συμπερίληψη των ομάδων χωρίς δικαιώματα, κυρίως των ατόμων με αναπηρίες, καθώς και την ευρεία εκπαίδευση των πολιτών σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη δημοκρατική διαδικασία σε όλα τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει την πρότασή της για μια φιλόδοξη στρατηγική επικοινωνίας, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα, το κράτος δικαίου και τη δημοκρατία (19).

7.6.

Απαιτείται περαιτέρω δράση για την επίτευξη δωρεάν και πολυφωνικών μέσων και ποιοτικής ανεξάρτητης δημοσιογραφίας, καθώς και για την αποτελεσματική ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και τη ρύθμιση των διαδικτυακών πολιτικών διαφημίσεων και της ευθύνης για το περιεχόμενο.

7.7.   Βελτίωση της νομοθεσίας και της πρόβλεψης

7.7.1.

Η ΕΟΚΕ κάνει εκ νέου έκκληση για την αναθεώρηση του θεματολογίου για τη βελτίωση της νομοθεσίας, ώστε να περιλαμβάνει «έλεγχο βιωσιμότητας» για να διασφαλίσει ότι όλη η νομοθεσία και οι πολιτικές της ΕΕ συμβάλλουν στην εφαρμογή των ΣΒΑ.

7.7.2.

Η ΕΟΚΕ δεσμεύεται να συμβάλει στην επιτυχία της νέας πλατφόρμας «Fit For Future», η οποία αντικαθιστά την πλατφόρμα REFIT, και εκφράζει την ικανοποίησή της για την αναβάθμιση του ρόλου της ΕΟΚΕ στην εν λόγω πλατφόρμα όσον αφορά τη συμμετοχή, την εκπροσώπηση και την συμβολή του οργάνου. Αυτή η νέα πλατφόρμα θα συμβάλει ώστε τα κράτη μέλη και οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών να αναλάβουν δράση για την απλούστευση και την περιττή μείωση των κανονιστικών επιβαρύνσεων και να προετοιμάσουν την Ευρώπη για νέες προκλήσεις στο μέλλον, όπως η ψηφιοποίηση. Η κρίση της νόσου COVID-19 κατέδειξε τη σημασία του σχεδιασμού πολιτικών και της ενίσχυσης των δυνατοτήτων με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατάλληλες για την αντιμετώπιση των μελλοντικών αβεβαιοτήτων.

7.7.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η καλύτερη νομοθεσία δεν υποκαθιστά τις πολιτικές αποφάσεις και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να απορρυθμίζει ή να μειώνει το επίπεδο της κοινωνικής και της περιβαλλοντικής προστασίας, καθώς και της προστασίας των καταναλωτών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει τις κατευθυντήριες γραμμές και τα κριτήρια στην εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας, προκειμένου να ενσωματώσει στις διαδικασίες αξιολόγησης τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) που καθορίζονται στην Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ. Η εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας θα πρέπει να περιλαμβάνει απαρέγκλιτα «έλεγχο βιωσιμότητας». Η ΕΟΚΕ ζητεί εκ νέου το ευρωπαϊκό οικοσύστημα εκτίμησης και αξιολόγησης επιπτώσεων να συνεχίσει να εξελίσσεται προκειμένου να ενισχυθεί η ποιότητά του και να ενθαρρυνθεί η ενεργός συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό και την εφαρμογή της νομοθεσίας (20).

7.7.4.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να συνδυάσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημόσιες διαβουλεύσεις (λόγω των περιορισμών της) με ειδικές στρογγυλές τράπεζες ενδιαφερομένων, όπως οι κοινωνικοί εταίροι και η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, προκειμένου να ενισχυθεί η συμμετοχική δημοκρατία.

7.7.5.

Η συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην εκτίμηση επιπτώσεων και στη στρατηγική πρόβλεψη θα πρέπει να ενισχυθεί ώστε να διασφαλιστεί ότι η εμπειρογνωμοσύνη και οι γνώσεις τους επί του θέματος λαμβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασμό μελλοντικών νομοθετικών και πολιτικών στο νέο πλαίσιο μετά τη νόσο COVID-19.

7.7.6.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών περιλαμβάνονται και οι ίδιες μεταξύ των θυμάτων των ανισοτήτων και των αδυναμιών του συστήματος. Η σημερινή και η μελλοντική ικανότητα ανταπόκρισής τους στις ανάγκες τους απειλείται συχνά εξαιτίας πενιχρών και αυξομειούμενων πόρων, κάτι που πρέπει να διευθετηθεί με την εξασφάλιση μηχανισμών χρηματοδότησής τους. Το πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2021 μετά την κρίση είναι μια τεράστια ευκαιρία να επανεξεταστεί η δέσμευση της ΕΕ έναντι των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά την πιο βιώσιμη και διαρθρωτική χρηματοδοτική στήριξη έναντι της χρηματοδότησης συγκεκριμένων έργων.

---

(1)  Ψήφισμα της ΕΟΚΕ με θέμα την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19 (ΕΕ C 311 της 18.9.2020, σ. 1).

(2)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1590732521013&uri=COM%3A2020%3A456%3AFIN

(3)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1590574123338&uri=CELEX%3A52020DC0380

(4)  NAT/784 — Ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα (βλέπε σελίδα 143 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(5)  NAT/784 — Ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα. Βλέπε υποσημείωση 4.

(6)  Βλέπε σελίδα 124 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας.

(7)  INT/894 — Λευκή βίβλος για την τεχνητή νοημοσύνη (βλέπε σελίδα 87 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).)

(8)  Βλ. για παράδειγμα, https://www.ilo.org/global/standards/lang--en/index.htm

(9)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/qanda_20_20

(10)  Μια ισχυρή Ευρώπη για δίκαιες μεταβάσεις.

(11)  https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=el&catId=1226&furtherNews=yes&newsId=9696

(12)  Υπό εκπόνηση γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ SOC/632 — Αξιοπρεπείς κατώτατοι μισθοί σε ολόκληρη την Ευρώπη.

(13)  CCMI/124 — Πλαίσιο ποιότητας της ΕΕ για την αναδιάρθρωση και την πρόβλεψη της αλλαγής (ΕΕ C 19 της 21.1.2015, σ. 50).

(14)  https://www.eesc.europa.eu/el/documents/resolution/european-economic-and-social-committees-contribution-2020-commissions-work-programme-and-beyond

(15)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0102&from=EN

(16)  INT/897 — Βιομηχανική στρατηγική (βλέπε σελίδα 108 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(17)  Υπό εκπόνηση γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ SOC/632 με θέμα «Αξιοπρεπείς κατώτατοι μισθοί σε ολόκληρη την Ευρώπη» και SOC/583: https://www.eesc.europa.eu/en/our-work/opinions-information-reports/opinions/common-minimum-standards-field-unemployment-insurance-eu-member-states-concrete-step-towards-effective-implementation (ΕΕ C 97 της 24.3.2020, σ. 32) και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Για μία ευρωπαϊκή οδηγία πλαίσιο σχετικά με τη θέσπιση ελάχιστου εισοδήματος» (ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 1).

(18)  SOC/630 — Τα αποτελέσματα των εκστρατειών για τη συμμετοχή στη λήψη πολιτικών αποφάσεων (ΕΕ C 311 της 18.9.2020, σ. 26).

(19)  ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 39, και Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο — Περαιτέρω ενδυνάμωση του κράτους δικαίου εντός της Ένωσης — Τρέχουσα κατάσταση και πιθανά επόμενα βήματα, 3 Απριλίου 2019.

(20)  ΙNT/886 — Βελτίωση της νομοθεσίας: απολογισμός και διατήρηση της δέσμευσής μας (ΕΕ C 14 της 15.1.2020, σ. 72).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προώθηση μιας πιο βιώσιμης Τραπεζικής Ένωσης χωρίς αποκλεισμούς, με τη βελτίωση της συμβολής των κοινοτικών τραπεζών στην τοπική ανάπτυξη και τη δημιουργία ενός κοινωνικά υπεύθυνου διεθνούς και ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 364/02)

Εισηγητής: ο κ.

Giuseppe GUERINI

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Έγκριση από το τμήμα	24.6.2020
Έγκριση από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	205/6/6

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οι κανόνες που εγκρίθηκαν τα τελευταία χρόνια σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο δεν λάμβαναν πάντοτε πλήρως υπόψη τα διαφορετικά μοντέλα που συνεισφέρουν στην τραπεζική πολυμορφία στην Ευρώπη, δημιουργώντας έτσι σημαντικό αντίκτυπο στις μικρότερες και περιφερειακές τράπεζες, που συχνά έχουν συνεταιριστική μορφή, ιδίως σε κράτη μέλη όπως η Ιταλία και η Ισπανία.

1.2.

Τα διαφορετικά μοντέλα που χαρακτηρίζουν τον πλουραλισμό και την πολυμορφία του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος δεν επηρεάστηκαν κατά τον ίδιο τρόπο από τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις που θεσπίστηκαν στον απόηχο της προηγούμενης χρηματοπιστωτικής κρίσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι τράπεζες που συνέβαλαν λιγότερο στην κρίση του 2008 υπέστησαν μάλιστα εντονότερα την πίεση των κανόνων που θεσπίστηκαν ως απάντηση στην ίδια κρίση.

1.3.

Η ΕΟΚΕ, παρότι αναγνωρίζει τα θετικά βήματα της Επιτροπής όσον αφορά τη συνεκτίμηση των μικρότερων και μη πολύπλοκων τραπεζικών ιδρυμάτων στις πιο πρόσφατες ρυθμιστικές παρεμβάσεις της, θεωρεί εντούτοις σκόπιμο να ενισχυθεί η αναλογικότητα των τραπεζικών κανόνων όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των υποκειμένων τους, χωρίς να υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα της προληπτικής εποπτείας. Ταυτόχρονα, οι βασικές αρχές και στόχοι πίσω από τα μέτρα που ελήφθησαν μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση δεν πρέπει να υπονομευθούν ή να τεθούν σε κίνδυνο, καθώς έχουν αποδειχθεί τόσο αναγκαίες όσο και αποτελεσματικές. Η ασφάλεια, η ευστάθεια και η ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι υψίστης σημασίας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ κρίνει θετικά την αναβολή της εφαρμογής της συμφωνίας «Βασιλεία III» που αποφασίστηκε πρόσφατα, προκρίνει δε, όταν έρθει η στιγμή, την μεταφορά των νέων κανόνων σχετικά με τις κεφαλαιακές απαιτήσεις κατά τρόπο που θα λαμβάνει επαρκώς υπόψη την πολυμορφία των μοντέλων τραπεζικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη και τη συμβολή τους στη διαφοροποίηση και την ανθεκτικότητα της Τραπεζικής Ένωσης.

1.5.

Η ΕΟΚΕ προσβλέπει, ειδικότερα, στην ενίσχυση του ιδιαίτερου ρόλου που επιτελούν οι περιφερειακές και κοινοτικές τράπεζες, συχνά υπό συνεταιριστική μορφή σε ορισμένα κράτη μέλη όπως η Ιταλία και η Ισπανία, υπέρ των ΜΜΕ και των οικογενειών σε τοπική κλίμακα, αποτελώντας ενίοτε την κύρια, αν όχι τη μοναδική, πηγή πρόσβασης στην πίστη για δεκάδες χιλιάδες Ευρωπαίους πολίτες και επιχειρήσεις.

1.6.

Η ΕΟΚΕ προσβλέπει επίσης στη δέουσα ανάδειξη της συνεισφοράς των πιο μεγάλων διαστάσεων συνεταιριστικών τραπεζών χωρών όπως η Γερμανία, η Αυστρία, οι Κάτω Χώρες και η Γαλλία στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι συνεταιριστικές τράπεζες συμβάλλουν σε συστημικούς κινδύνους, η παράμετρος αυτή πρέπει να λαμβάνεται δεόντως υπόψη κατά τη ρύθμιση και την εποπτεία

1.7.

Αξίζει επίσης να υπενθυμιστεί ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν για την τροφοδότηση της οικονομικής δημοκρατίας, ευνοώντας τη συμμετοχή των ιδίων των μεριδιούχων, που δεν αποτελούν απλούς μετόχους ή πελάτες αλλά εταίρους οι οποίοι δύνανται να συμμετέχουν με βάση κατά κεφαλή ψήφο στις κατευθυντήριες γραμμές διακυβέρνησης, οι οποίες είναι περισσότερο προσανατολισμένες στη δημιουργία αξίας για τους μεριδιούχους παρά στη δημιουργία αξίας για τους μετόχους.

1.8.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πως οι ευρωπαϊκές τράπεζες, μεταξύ των οποίων οι περιφερειακές και συνεταιριστικές τράπεζες, θα επιτελέσουν θεμελιώδη ρόλο στην οικονομική ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19 προς υποστήριξη της οικονομίας και της απασχόλησης.

1.9.

Ένα διαφοροποιημένο τραπεζικό σύστημα, όπου θα συμμετέχει πληθώρα ενδιαφερόμενων φορέων και το οποίο θα έχει ρίζες στον τόπο και τις τοπικές κοινότητες αποτελεί επίσης σημαντική εγγύηση της διατήρησης μιας κοινής κοινωνικής ευθύνης στην οποία θα συμμετέχουν οι πολίτες, οι ΜΜΕ και οι επιμέρους οικονομικοί φορείς με έντονο αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας αποτελεί τη συνεισφορά της ΕΟΚΕ σε μια Τραπεζική Ένωση που θα αποσκοπεί στη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική ένταξη οι οποίες απαιτούνται για την εξασφάλιση της μελλοντικής ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ένα πλαίσιο πολλαπλών προκλήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να μεταφέρει το ενδιαφέρον της κοινωνίας πολιτών για την επίτευξη μιας διαφοροποιημένης, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμης Τραπεζικής Ένωσης.

2.2.

Αυτή η συνεισφορά ακολουθεί πληθώρα άλλων γνωμοδοτήσεων της ΕΟΚΕ σχετικά με τον ρόλο των τοπικών και συνεταιριστικών τραπεζών (1) και κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαία σήμερα, μέσα στο πλαίσιο που όρισε η υγειονομική, ανθρωπιστική, οικονομική, εργασιακή και κοινωνική κρίση παγκοσμίων διαστάσεων που δημιούργησε η νόσος COVID-19.

2.3.

Η διαρκής αύξηση των τραπεζικών κανόνων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και η προοδευτική τους αυστηροποίηση με την πάροδο των ετών δεν κατάφερε πάντοτε να λάβει υπόψη τα διαφορετικά μοντέλα που συμβάλλουν στην τραπεζική πολυμορφία στην Ευρώπη και να περιλαμβάνει κανόνες αναλογικούς και προσαρμοσμένους μεταξύ άλλων στις μικρότερες και τις περιφερειακές τράπεζες.

2.4.

Τα επιχειρήματα που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια αναφέρονται κατά κύριο λόγο στις κοινοτικές τράπεζες, που συχνά έχουν μικρό μέγεθος και απλοποιημένη διαχειριστική δομή. Αναφέρονται επίσης στις συνεταιριστικές τράπεζες, με τις διαφορετικές μορφές τους και τις διαφορετικές τους διαστάσεις στην Ευρώπη. Αυτές οι τράπεζες έχουν μικρό μέγεθος, μεγάλο αριθμό και τοπικό μόνο αντίκτυπο σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Από την άλλη πλευρά, σε κράτη μέλη όπως η Γερμανία, η Αυστρία και οι Κάτω Χώρες πρόκειται για μείζονες παράγοντες, αλλά καθώς λειτουργούν σαν συνεταιρισμοί μοιράζονται το ίδιο χαρακτηριστικό των άλλων συνεταιριστικών τραπεζών, ήτοι την επιδίωξη αξίας για τους μεριδιούχους αντί για (πρωτίστως) τους μετόχους. Όταν οι συνεταιριστικές τράπεζες είναι οργανωμένες σε τραπεζικό όμιλο εισηγμένο στο χρηματιστήριο, πρέπει να διαθέτουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με τις λοιπές εισηγμένες εταιρίες.

2.5.

Η εξέταση του ζητήματος της τραπεζικής ρύθμισης απαιτεί διττή άσκηση μνήμης και κρίσης όσον αφορά τα γεγονότα που διαμόρφωσαν προοδευτικά τα ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο και την ξεκάθαρη μελλοντοστρεφή θεώρηση στην οποία επιδιώκουμε να φτάσουμε στο μέλλον.

2.6.

Όσον αφορά τη μνήμη, αξίζει να υπενθυμιστεί εκ νέου ότι το ισχύον πλαίσιο αποτελεί, σε μεγάλο βαθμό, απάντηση στην κρίση του 2008. Ο Ευρωπαίος νομοθέτης επεδίωξε την προσαρμογή των κανόνων για να καλυφθούν οι ελλείψεις που διαπιστώθηκαν στην κρίση και, πρωτίστως, για να καταστούν οι τράπεζες καλύτερα εξοπλισμένες και πιο ανθεκτικές σε μια υποθετική μελλοντική κρίση.

2.7.

Αν και οι στόχοι των μεταρρυθμίσεων αυτών ήταν και παραμένουν καθολικά αξιέπαινοι, δεν υπάρχει ωστόσο αμφιβολία πως ο αντίκτυπος και τα αποτελέσματά τους στις διάφορες αρθρώσεις του τραπεζικού συστήματος ήταν ασύμμετρα λόγω της προσέγγισης που ακολουθούσαν μέχρι σήμερα οι ρυθμιστικές αρχές των τραπεζών.

2.8.

Τα διαφορετικά μοντέλα που χαρακτηρίζουν τον πλουραλισμό και την πολυμορφία του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος δεν επηρεάστηκαν κατά τον ίδιο τρόπο από τις εφαρμοσθείσες μεταρρυθμίσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, τα μοντέλα επιχειρήσεων που συνέβαλαν λιγότερο στην κρίση του 2008, όπως για παράδειγμα οι τοπικές τράπεζες, συχνά μικρού μεγέθους και σε ορισμένα κράτη συνεταιριστικής μορφής, υπέστησαν κατά τρόπο βαρύτερο τις κανονιστικές πιέσεις.

2.9.

Λόγω, μεταξύ άλλων, των κανόνων που επέβαλαν ολοένα πιο επαχθές φορτίο σε σειρά πτυχών, οι μικρομεσαίες τοπικές τράπεζες υπέστησαν προοδευτική κανονιστική πίεση να ενωθούν σε μεγαλύτερους ομίλους και να συγχωνευτούν, προκειμένου να μην εξέλθουν από την αγορά, πράγμα που οδήγησε σε απώλεια βιοποικιλότητας στο εσωτερικό του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος.

3.   Περιφερειακές τράπεζες και ρύθμιση των τραπεζών: γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Οι διάφοροι κανονισμοί που θεσπίστηκαν τα τελευταία χρόνια δυνάμει των διεθνών συμφωνιών και των ευρωπαϊκών κανόνων έπληξαν τις μικρού και μεσαίου μεγέθους τράπεζες, ιδίως δε τις συνεταιριστικές, περιφερειακές και αλληλασφαλιστικές τράπεζες, για τρεις λόγους: 1. το κόστος συμμόρφωσης με μια δαπανηρή, πολύπλοκη, ιδιαίτερα λεπτομερή και συνεχώς μεταβαλλόμενη νομοθεσία· 2. τη μειωμένη αναγνώριση της συστημικής σημασίας των τοπικών τραπεζών όσον αφορά την επικινδυνότητα· 3. την πλεονεκτική θέση που απολαμβάνουν οι μεγάλες συστημικές τράπεζες όσον αφορά το κόστος χρηματοδότησης.

3.2.

Για αυτούς τους λόγους, η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο ο νομοθέτης να ενισχύσει το συντομότερο δυνατό τη δομική αναλογικότητα και την καταλληλότητα των τραπεζικών κανόνων όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των υποκειμένων τους, με τρεις στόχους: 1. τη μείωση των τεχνητών και λοιπών στρεβλώσεων του ανταγωνισμού που προκαλούνται από μη αναλογικούς/κατάλληλους κανόνες όσον αφορά τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των υποκειμένων τους, συμπεριλαμβανομένων των διαφορετικών επιχειρηματικών στόχων μεταξύ των υποκειμένων αυτών· 2. τη διατήρηση ενός διαφοροποιημένου και, συνεπώς, πιο ανθεκτικού σε μελλοντικές χρηματοπιστωτικές και οικονομικές κρίσεις ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα· 3. τη διευκόλυνση (και όχι τη μείωση) της πιστωτικής στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που αποτελούν βασικό τομέα της οικονομίας στην Ευρώπη.

3.3.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την αναβολή της εφαρμογής της συμφωνίας «Βασιλεία III» που αποφασίστηκε πρόσφατα, προκρίνει δε, όταν έρθει η στιγμή, τη μεταφορά τους στο ενωσιακό κανονιστικό πλαίσιο κατά τρόπο που θα λαμβάνει επαρκώς υπόψη την πολυμορφία των μοντέλων τραπεζικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη.

3.4.

Ενόψει της διαδικασίας μεταφοράς των νέων οδηγιών των συμφωνιών της Βασιλείας, η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να επαναλάβει και να υποστηρίξει τις επτά αρχές που διακήρυξε τον Ιούνιο του 2019 η επιστημονική επιτροπή του ESRB (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου), και οι οποίες καταρτίστηκαν πριν από την οριστική δρομολόγηση της συμβουλευτικής αξιολόγησης του ESRB (2). 1. Προσαρμοστικότητα : οι χρηματοπιστωτικές ρυθμίσεις πρέπει να είναι σε θέση να εξελίσσονται παράλληλα με το χρηματοπιστωτικό σύστημα και να μην καθίστανται εμπόδιο στην καινοτομία. Αυτό σημαίνει επίσης τη μη δημιουργία φραγμών στην είσοδο νέων τραπεζών στον τομέα και την μη αποθάρρυνση της ανάδυσης νέων εμπορικών μοντέλων ή της διατήρησης εναλλακτικών και ιστορικά δοκιμασμένων τραπεζικών μοντέλων, όπως το συνεταιριστικό. 2. Πολυμορφία : πρέπει να διατηρηθεί η πολυμορφία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και των εμπορικών πρακτικών, δεδομένου ότι αυτή η πολυμορφία αποτελεί αποτελεσματική προστασία απέναντι στη συστημική αστάθεια. Πρέπει να αποφευχθεί η υπερβολική ομοιογενοποίηση των επιχειρήσεων και των δραστηριοτήτων που υπόκεινται σε ρύθμιση: η ικανότητα ανάπτυξης «αντισωμάτων» και διαφοροποιημένων μορφών αντίδρασης/ανθεκτικότητας απέναντι σε αρνητικούς οικονομικούς κύκλους, π.χ., ενισχύει τη συνολική ευστάθεια του χρηματοπιστωτικού τομέα και της οικονομίας γενικότερα. 3. Αναλογικότητα : το βάρος της κανονιστικής ρύθμισης πρέπει να είναι ανάλογο της σημασίας της ατέλειας της αγοράς που επιχειρεί να διορθώσει η ρύθμιση και της συστημικής σημασίας των υποκειμένων της ρύθμισης. 4. Δυνατότητα εξυγίανσης : η κανονιστική ρύθμιση πρέπει να επιτρέπει στα ιδρύματα χωρίς οικονομική βιωσιμότητα να εξέρχονται του συστήματος χωρίς να απειλείται η συστημική σταθερότητα. Απαιτείται ωστόσο η υιοθέτηση πολιτικών που θα λαμβάνουν υπόψη την εσωτερική διάρθρωση και περιπλοκότητα των εν λόγω ιδρυμάτων. 5. Συστημική προοπτική : η χρηματοπιστωτική ρύθμιση πρέπει να εξασφαλίζει την αδιάλειπτη παροχή βασικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στην αγορά. Ένα κανονιστικό σύστημα που ευνοεί τη συγκέντρωση των δραστηριοτήτων σε περιορισμένο αριθμό χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ενδέχεται να παρουσιάζει μεγαλύτερη ευπάθεια, καθώς εξαρτάται από τη χρηματοοικονομική επιβίωση των εν λόγω ολιγάριθμων ιδρυμάτων. 6. Διαθεσιμότητα πληροφοριών : οι ροές πληροφοριών από τις τράπεζες προς τις ρυθμιστικές αρχές, που προβλέπονται στους σχετικούς κανόνες, πρέπει να επιτρέπουν τον ταχύ εντοπισμό των διαύλων «μόλυνσης» και των τρωτών σημείων. 7. Μη κανονιστική ρύθμιση : η παρουσία κανονιστικής ρύθμισης δεν πρέπει να συνεπάγεται την εξάλειψη δοκιμασμένων λύσεων που δεν βρίσκονται εντός στενού κανονιστικού πλαισίου.

4.   Ορισμένες συγκεκριμένες προτάσεις για τη μεταφορά των νέων κανόνων στο ρυθμιστικό πλαίσιο της Τραπεζικής Ένωσης

4.1.

Στην ευρωπαϊκή νομοθετική περίοδο 2019-2024, είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα επανεξετάσει το νομοθετικό πρόγραμμά της υπό το φως της κρίσης της νόσου COVID-19. Εν αναμονή της κοινοποίησης του νέου προγράμματος, τα κύρια σημεία της κανονιστικής προσαρμογής του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος τα οποία η ΕΟΚΕ κρίνει ότι χρήζουν παρέμβασης είναι τα ακόλουθα:

4.2.

Είναι αναγκαία η μεταφορά των συμφωνιών της Βασιλείας (που συνήφθησαν τον Δεκέμβριο του 2017) με τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση, όσον αφορά τα προβλεπόμενα στη Βασιλεία ΙΙ και τη Βασιλεία ΙΙΙ, των περιθωρίων ερμηνείας και της διακριτικής ευχέρειας που διαθέτει η ΕΕ. Σε γενικές γραμμές, είναι ορθό να αναγνωριστεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει λάβει ορισμένα μέτρα στη σωστή κατεύθυνση όσον αφορά την απλοποίηση των κανόνων που αφορούν τα μικρότερα και μη πολύπλοκα τραπεζικά ιδρύματα σε διάφορους τομείς, όπως οι υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων, η εποπτεία και οι κεφαλαιακές απαιτήσεις (συντελεστής στήριξης ΜΜΕ). Ωστόσο είναι αναγκαία η περαιτέρω πρόοδος σε αυτήν την κατεύθυνση μέσω της προσαρμογής, στο μέτρο του δυνατού, των κανόνων στα διαφορετικά επιχειρηματικά μοντέλα, χωρίς να υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα της προληπτικής ρύθμισης.

4.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τον ιδιαίτερο ρόλο που επιτελούν οι περιφερειακές και κοινοτικές τράπεζες, συχνά υπό συνεταιριστική μορφή σε ορισμένα κράτη μέλη όπως η Ιταλία και η Ισπανία, στις δραστηριότητες των ΜΜΕ και των οικογενειών. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης τη συνεισφορά των πιο μεγάλων διαστάσεων συνεταιριστικών τραπεζών άλλων χωρών όπως η Γερμανία, η Αυστρία και οι Κάτω Χώρες στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι συνεταιριστικές τράπεζες συμβάλλουν σε συστημικούς κινδύνους, η παράμετρος αυτή πρέπει να λαμβάνεται δεόντως υπόψη κατά τη ρύθμιση και την εποπτεία

4.4.

Θα ήταν χρήσιμο για τον ευρωπαϊκό οικονομικό και τραπεζικό ιστό να ευνοηθεί η υπέρβαση της διάταξης (του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 468/2014 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (3), άρθρο 40) σύμφωνα με την οποία οι τράπεζες που αποτελούν μέρος «σημαντικού» τραπεζικού ομίλου θεωρούνται και οι ίδιες «σημαντικές» παρότι παραμένουν σχετικά μικρές όσον αφορά το μέγεθος, τον ρόλο και την έκθεσή τους στους κινδύνους· τούτο δε προκειμένου να αναγνωριστούν οι μορφές αναλογικότητας που θεσπίστηκαν το Μάιο του 2019 με την ΟΚΑ5 και τον ΚΚΑ2 (τη λεγόμενη «δέσμη για τις τράπεζες). Ειδικότερα, το άρθρο 84 παρ. 4 της ΟΚΑ5 και το άρθρο 4 παρ. 1 σημείο 145 του ΚΚΑ2 θεσπίζουν την έννοια του «μικρού και μη πολύπλοκου ιδρύματος», με επακόλουθη ελάφρυνση ορισμένων υποχρεώσεων, ιδίως όσον αφορά την κοινοποίηση πληροφοριών.

4.5.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως ο ορισμός του «μικρού και μη πολύπλοκου ιδρύματος» μπορεί να επιτρέψει πλέον μια συστηματική προσέγγιση όσον αφορά την αναλογικότητα. Η απλούστευση των υποχρεώσεων για ένα μικρό και μη πολύπλοκο ίδρυμα δεν πρέπει να περιορίζεται στον τομέα των υποχρεώσεων κοινοποίησης πληροφοριών. Πρέπει να μπορεί να επεκταθεί σε άλλους προληπτικούς και εποπτικούς τομείς. Για παράδειγμα, ένα μικρό και μη πολύπλοκο ίδρυμα δεν πρέπει να εποπτεύεται ως «σημαντικό» όταν συνδέεται με «σημαντικό» όμιλο δυνάμει κανόνα του εθνικού δικαίου που το επιβάλλει. Αυτή η κατάσταση θα μπορούσε στην πράξη να οδηγήσει σε ένα είδος διπλής εποπτείας των μικρότερων τραπεζών σε διαφορετικά επίπεδα, με ουσιαστικές δυσμενείς επιπτώσεις όσον αφορά το κόστος συμμόρφωσης για τις τράπεζες και το κανονιστικό κόστος για τις τραπεζικές αρχές.

4.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης την αναθεώρηση των κανόνων και των μηχανισμών που διέπουν την εξυγίανση και την εκκαθάριση των τραπεζών, της μεθόδου που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό των MREL (4) και των εναλλακτικών ενεργειών στις οποίες μπορούν να προβούν συγκεκριμένα ταμεία εγγύησης καταθέσεων (5) που έχουν συγκροτήσει ορισμένα συστήματα περιφερειακών ή συνεταιριστικών τραπεζών δυνάμει της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην υπόθεση Tercas στις 19 Μαρτίου 2019 (6).

4.7.

Οι νέοι πρωτογενείς κανονισμοί και οι κανόνες σχετικά με την εποπτεία της βιώσιμης χρηματοδότησης δεν πρέπει να οδηγήσουν σε περαιτέρω κόστος συμμόρφωσης και μη βιώσιμα πρότυπα εποπτείας για τις μικρές και συνεταιριστικές τράπεζες.

4.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προτάσεις της επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2019 σχετικά με την ευκαιρία θέσπισης ενός «πράσινου και κοινωνικού συντελεστή στήριξης» για τη μείωση της απορρόφησης κεφαλαίων για τα δάνεια που χορηγούν οι τράπεζες σε επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας και σε επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε προγράμματα βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Λαμβανομένης υπόψη της ανάγκης ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα, η ευκαιρία ανάπτυξης ενός πράσινου και κοινωνικού συντελεστή στήριξης πρέπει να εξεταστεί και να αξιολογηθεί δεόντως.

4.9.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως ο νέος κανονισμός για την Τραπεζική Ένωση πρέπει να προβλέπει τη δημιουργία μέσων για την αναγνώριση της ανάγκης ενθάρρυνσης τραπεζικών επενδύσεων σε δραστηριότητες με θετικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο, συμπεριλαμβανομένης της προτιμησιακής μεταχείρισης όσον αφορά τους προληπτικούς μηχανισμούς ασφαλείας που ζητεί η ΕΑΤ.

4.10.

Αυτή η κανονιστική ευαισθησία θα ενισχυθεί επίσης από δεδομένα που δείχνουν πως οι επενδύσεις από επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας είναι εκ φύσεως χαμηλού κινδύνου· οι επιχειρήσεις αυτές είχαν σχεδόν αμελητέο αντίκτυπο στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα όσον αφορά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

4.11.

Οι συννομοθέτες κατέληξαν σε συμβιβασμό την άνοιξη του 2019, αναθέτοντας στην ΕΑΤ (άρθρο 501 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 575/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (7), ΚΚΑ), έχοντας συμβουλευτεί το ESRB, την αξιολόγηση, με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα και τα ευρήματα της Ομάδας εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου της Επιτροπής για τη βιώσιμη χρηματοδότηση, του κατά πόσον θα ήταν δικαιολογημένη η ειδική προληπτική μεταχείριση της έκθεσης που σχετίζεται με στοιχεία ενεργητικού ή δραστηριότητες τα οποία συνδέονται ουσιαστικά με περιβαλλοντικούς και/ή κοινωνικούς στόχους. Η ΕΟΚΕ προσδοκά πως αυτή η αξιολόγηση θα είναι προσεκτική και θετική.

5.   Τραπεζικοί όμιλοι και εποπτεία

5.1.

Όσον αφορά τη θέσπιση συνεταιριστικών τραπεζικών ομίλων που προβλέπεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, όπου κοινοτικές και περιφερειακές τράπεζες ενώνονται σε ομίλους, ιδίως σε ορισμένες χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία, προκειμένου να αποκτήσουν μεγαλύτερη κρίσιμη μάζα για τις δραστηριότητές τους, οι περιφερειακές τράπεζες πρέπει να είναι σε θέση να εξασφαλίσουν την κατάλληλη διαχείριση της απορρόφησης κεφαλαίων των μεριδίων στο κεφάλαιο των αντίστοιχων μητρικών τραπεζών, ώστε να αποφευχθεί η υπερβολική συμπίεση του κεφαλαίου που χρησιμοποιείται για την πίστη.

5.2.

Σήμερα, το νομικό πλαίσιο που παρέχει η ευρωπαϊκή νομοθεσία για τους τραπεζικούς ομίλους ακολουθεί τρία άρθρα του ΚΚΑ: 1. Άρθρο 10: τραπεζικοί όμιλοι που συγκροτήθηκαν από τράπεζες που είναι μόνιμα συνδεδεμένες με έναν κεντρικό οργανισμό, με συνεγγυήσεις και αρμοδιότητες διεύθυνσης και συντονισμού (Ιταλία, Κάτω Χώρες, Φινλανδία, Πορτογαλία και Λουξεμβούργο)· 2. Άρθρο 113 παρ. 6: όμιλοι με αρμοδιότητες διεύθυνσης και συντονισμού υπό την μητρική τράπεζα ή συστήματα υψηλής ολοκλήρωσης (Γαλλία)· 3. Άρθρο 113 παρ. 7: θεσμικά συστήματα προστασίας (ΘΣΠ): Γερμανία, Αυστρία, Ισπανία, επαρχία Μπολζάνο στην Ιταλία.

5.3.

Πρακτικά, αυτά τα τρία συστήματα αδυνατούν να αναγνωρίσουν ορισμένες πτυχές που χαρακτηρίζουν τις δραστηριότητες των συνεταιριστικών τραπεζών που υποχρεώθηκαν να προσχωρήσουν σε συνεταιριστικούς τραπεζικούς ομίλους ή θεσμικά συστήματα προστασίας μετά τη δημιουργία της Τραπεζικής Ένωσης.

5.4.

Η υποχρέωση των συνεταιριστικών τραπεζών να συμμορφώνονται με αμοιβαίους κανόνες, να αναπτύξουν επιχειρησιακές ρυθμίσεις που θα περιορίζονται στις περιοχές όπου είναι εγκαθιδρυμένες, καθώς και η δημοκρατική τους διακυβέρνηση, η απουσία στόχων ατομικής κερδοφορίας, τα όρια που καθορίζονται για την διανομή των κερδών και το αδιαίρετο του κεφαλαίου δεν συνάδουν με το ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο.

5.5.

Αυτό ενδέχεται να αποδυναμώσει τον μακροχρόνιο και αποτελεσματικό τους ρόλο ως περιφερειακών αναπτυξιακών τραπεζών με αποδεδειγμένη αντικυκλική λειτουργία.

6.   Πλαίσιο μετά τη νόσο COVID-19

6.1.

Ο αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19 είναι πλέον δραματικά εμφανής. Θα κληθούμε να συνηθίσουμε τα πολύ υψηλότερα επίπεδα δημοσίου χρέους και, προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι οι πόροι θα φτάνουν εγκαίρως στον προορισμό τους, ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα πρέπει να κινητοποιηθεί στο πλαίσιο κοινής γενικής προσπάθειας που θα συμπεριλαμβάνει τις δημόσιες αρχές και τους ιδιωτικούς φορείς.

6.2.

Στον απόηχο της νόσου COVID-19, έχει διατυπωθεί πειστικά η παρατήρηση ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες θα πρέπει να καταστούν «όχημα δημόσιας πολιτικής» για τη στήριξη της οικονομίας και της απασχόλησης μετά από αυτήν την υγειονομική κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Κατά συνέπεια, «ούτε οι κανονισμοί ούτε οι παράπλευροι κανόνες δεν πρέπει να εμποδίσουν τη δημιουργία όλου του χώρου που απαιτείται στους ισολογισμούς των τραπεζών προς τούτο» (8).

6.3.

Είναι πολύ νωρίς για να εκτιμήσουμε πώς η κρίση της νόσου COVID-19 θα επηρεάσει την οικονομία και ποιος θα είναι ο τελικός της αντίκτυπος στις τράπεζες, πρέπει ωστόσο να εξετάζουμε τα ζητήματα υπό το φως του ισχύοντος και του μελλοντικού πλαισίου. 1. Από κανονιστική σκοπιά, ο κύριος στόχος μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ήταν η μείωση των κινδύνων στους ισολογισμούς των τραπεζών. Μετά την έξαρση της νόσου COVID-19 και για άγνωστο μέχρι σήμερα χρονικό διάστημα, ωστόσο, οι ισολογισμοί των τραπεζών θα επιβαρύνονται με τους κινδύνους που ανέλαβαν τα κράτη και η πραγματική οικονομία. 2. Ο ΕΕΜ, η ΕΑΤ και η ΕΑΚΑΑ έλαβαν σειρά μέτρων αξιοποιώντας το περιθώριο ελιγμών που τους δίνει το κανονιστικό πλαίσιο με στόχο την αναστολή ορισμένων καθηκόντων ή τη χαλάρωση ορισμένων προληπτικών απαιτήσεων. 3. Αν οι οικονομικές και δημοσιονομικές επιπτώσεις της κρίσης παραμένουν ορατές σε σημαντικό βαθμό στους ισολογισμούς των τραπεζών στο μέλλον, αυτός ο αντίκτυπος θα πρέπει να συνεκτιμηθεί κατά την εφαρμογή της συμφωνίας της Βασιλείας του Δεκεμβρίου 2017 στην Ευρώπη. 4. Η απόφαση της Επιτροπής της Βασιλείας για την αναβολή της εφαρμογής της συμφωνίας του Δεκεμβρίου 2017 είναι αδιαμφισβήτητα ορθή και αναγκαία προκειμένου οι τράπεζες να αντεπεξέλθουν στις επιπτώσεις της πανδημίας, τόσο ώστε να συνεκτιμηθεί ο αντίκτυπος της κρίσης της νόσου COVID-19 στη χρηματοπιστωτική κατάσταση των τραπεζών όσο και για την καλύτερη μέριμνα για την πολυμορφία του τραπεζικού τομέα στην Ευρώπη.

---

(1)  Η ΕΟΚΕ έχει τοποθετηθεί πολλάκις με γνωμοδοτήσεις επί της τραπεζικής ένωσης («Ο ρόλος των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων στην εδαφική συνοχή»), οι συστάσεις της οποίας δεν έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής υπόψη. Το 2014, αναφορικά με την πρόταση κανονισμού σχετικά με διαρθρωτικά μέτρα για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων της ΕΕ ([COM(2014) 43 final — 2014/0020 (COD)]), η ΕΟΚΕ είχε καταθέσει συστάσεις σχετικά με την υποστήριξη των τοπικών οικονομιών και με την ανάγκη τραπεζικής ρύθμισης που θα σέβεται την αρχή της αναλογικότητας. Το 2018, δημοσίευσε μελέτη με τίτλο Europe's cooperative banking models (Τα ευρωπαϊκά μοντέλα συνεταιριστικής τραπεζιτικής) (ISBN: 978-92-830-4024-8 Αριθ. καταλόγου: QE-01-18-233-EN-N) που περιγράφει την κατάσταση και τις προοπτικές του συνεταιριστικού τραπεζικού συστήματος στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

(2)  Εκθέσεις της Συμβουλευτικής επιστημονικής επιτροπής — Regulatory Complexity and the Quest for Robust Regulation (Κανονιστική πολυπλοκότητα και η αναζήτηση στιβαρής κανονιστικής ρύθμισης), Αριθ. 8, Ιούνιος 2019.

(3)  ΕΕ L 141 της 14.5.2014, σ. 1.

(4)  Οι MREL (ελάχιστες απαιτήσεις ιδίων κεφαλαίων και επιλέξιμων υποχρεώσεων) αποτελούν υποχρέωση που θέσπισε η οδηγία για την Ανάκαμψη και την Εξυγίανση των Τραπεζών (BRRD), αποσκοπεί δε στην εξασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας του μηχανισμού διάσωσης με ίδια μέσα, μέσω της ενίσχυσης της ικανότητας απορρόφησης ζημιών της τράπεζας.

(5)  Ένα τέτοιο ταμείο προστασίας των καταθέσεων λειτουργούν οι Banche Cooperative Italiane consorziate (BCC-CR). Πρόκειται για καλό παράδειγμα μηχανισμού που συστάθηκε για την προστασία των καταθέσεων και χρηματοδοτείται πλήρως από τους ίδιους πόρους των τραπεζών, με αμοιβαίο και συνεταιριστικό μηχανισμό. Το ταμείο επεμβαίνει σε περίπτωση υποχρεωτικής εκκαθάρισης των τραπεζών-μελών του και, όσον αφορά θυγατρικές κοινοτικών συνεταιριστικών πιστωτικών τραπεζών που δραστηριοποιούνται στην Ιταλία, σε περίπτωση παρέμβασης του κρατικού συστήματος εγγυήσεων· σε περίπτωση εξυγίανσης των τραπεζών-μελών του· σε δραστηριότητες που περιέχουν παύση δραστηριοτήτων, επιχειρήσεων, μερών, στοιχείων ενεργητικού και ομαδοποιημένων νομικών συναλλαγών· και για την υπέρβαση του καθεστώτος χρεωκοπίας ή κινδύνου χρεωκοπίας ενός μέλους.

(6)  Η εν λόγω απόφαση ακυρώνει στην πράξη την απόφαση της Επιτροπής βάσει της οποίας η στήριξη μιας κοινοπραξίας ιδιωτικού δικαίου σε ένα από τα μέλη της συνιστά κρατική ενίσχυση.

(7)  ΕΕ L 176 της 27.6.2013, σ. 1.

(8)  Βλ. για παράδειγμα τα επιχειρήματα του πρώην προέδρου της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι στους Financial Times,26 Μαρτίου 2020.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Φορολογικοί μηχανισμοί για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 364/03)

Εισηγητής: ο κ.

Krister ANDERSSON

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση:	Άρθρο 32, παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Έγκριση από το τμήμα	24.6.2020
Έγκριση από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	209/1/6

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να θεσπιστούν ενιαίοι κανόνες εντός της ΕΕ για την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και, με βάση τους εν λόγω κανόνες, να ξεκινήσουν διεθνείς συζητήσεις με άλλους εμπορικούς συνασπισμούς.

1.2.

Μέχρι στιγμής, οι συζητήσεις έχουν επικεντρωθεί σε κανονισμούς και σε περιβαλλοντικούς φόρους, κυρίως δε σε φόρους με στόχο τη μείωση των εκπομπών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη πρέπει να αντιμετωπιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο και με ολοκληρωμένο και συμμετρικό τρόπο, λαμβανομένου υπόψη του επιπέδου CO2 στην ατμόσφαιρα.

1.3.

Η Επιτροπή στο πλαίσιο των εργασιών της για τη μείωση του άνθρακα έχει εστιάσει την προσοχή της στο ΣΕΔΕ (σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών). Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι, μελλοντικά, θα μπορούσε επίσης να είναι χρήσιμη και αναγκαία η ανάπτυξη νέων φορολογικών μέτρων τα οποία θα μπορούν να συμπληρώνουν το ισχύον ΣΕΔΕ και τους ισχύοντες εθνικούς φόρους άνθρακα, με σκοπό την επίτευξη ενός αποτελεσματικού και συμμετρικού πλαισίου πολιτικής για την καταπολέμηση του αυξανόμενου όγκου εκπομπών CO2.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση της Επιτροπής, καθώς φαίνεται να αποτελεί ένα καλό βήμα για την καθιέρωση αποτελεσματικότερης τιμολόγησης του άνθρακα στο σύνολο της οικονομίας. Ένα τέτοιο εργαλείο θα πρέπει να συντονιστεί με άλλα πρόσθετα μέσα, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας προσέγγισης για τη φορολογία εντός της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ σε ένα συνεκτικό πλαίσιο πολιτικής, καθώς και με άλλα παρόμοια εργαλεία σε άλλες δικαιοδοσίες παγκοσμίως.

1.5.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για τη θέσπιση παρόμοιων φόρων άνθρακα στα κράτη μέλη προκειμένου να εναρμονιστούν οι προσπάθειες για αποτελεσματική μείωση του επιπέδου CO2. Ένα ιδανικό αποτέλεσμα θα πρέπει να δημιουργήσει ομοιόμορφες συνθήκες σε ολόκληρη την ενιαία αγορά της ΕΕ όσον αφορά τις φορολογούμενες εκπομπές/μειώσεις, καθώς και τις ειδικές μεθόδους και τους φορολογικούς συντελεστές για τον ίδιο αντίκτυπο στο επίπεδο CO2 στην ατμόσφαιρα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, ακόμα και αν εφαρμοστούν νέοι φόροι και πρόσθετα μέτρα, η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πιθανόν να συνεχιστεί εάν δεν απομακρυνθεί από την ατμόσφαιρα το ήδη υπάρχον CO2.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ανάπτυξη, μέσω ειδικών επενδύσεων, τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) και δέσμευσης και χρήσης διοξειδίου του άνθρακα (CCU), τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο, καθώς οι εν λόγω τεχνολογίες συμβάλλουν στον στόχο μείωσης του αντίκτυπου των εκπομπών CO2 και, γενικότερα, στους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που προωθεί ο ΟΗΕ, αλλά και στους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.

1.8.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει, ειδικότερα, να υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη και συμμετρική περιβαλλοντική φορολογική πολιτική για τις επιπτώσεις του CO2 στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Είναι αναγκαία η θέσπιση φόρων τόσο με θετικούς όσο και με αρνητικούς συντελεστές. Τα έσοδα που θα προκύψουν από τους φόρους CO2 θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν με σκοπό τη χρηματοδότηση κινήτρων για τεχνικές μείωσης του CO2 σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

1.9.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή σε άλλα μέσα πολιτικής για τη μείωση του άνθρακα. Αυτά τα μέσα πολιτικής ποικίλλουν από νέες τεχνολογίες μέχρι πρακτικές διαχείρισης της γης, οι οποίες θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να υποστηρίζονται τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Πρώτον και κύριον, τα δάση απομακρύνουν το διοξείδιο του άνθρακα με φυσικό τρόπο και τα δέντρα έχουν ιδιαίτερη ικανότητα να αποθηκεύουν τον άνθρακα που εκλύεται στην ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης. Η επέκταση, η αποκατάσταση και η σωστή διαχείριση των δασών μπορεί να αξιοποιήσει τη δύναμη της φωτοσύνθεσης για την αντιμετώπιση του CO2.

1.10.

Η πώληση δασικών προϊόντων φορολογείται ως εισόδημα για τον ιδιοκτήτη, ωστόσο θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι η φύτευση δέντρων και η ανάπτυξη των δασών μειώνει το CO2 στην ατμόσφαιρα και θα πρέπει, ως εκ τούτου, να ενθαρρύνεται με αρνητικό φόρο CO2, στο πλαίσιο μιας συμμετρικής φορολογικής προσέγγισης όσον αφορά την υπερθέρμανση του πλανήτη. Το εν λόγω μέτρο θα ήταν σημαντικό για την επίτευξη των κλιματικών στόχων.

1.11.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να τονίσει την ανάγκη εφαρμογής αποτελεσματικών μέτρων με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο για όλους.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη αποτελεί πηγή ανησυχίας για όλους και οι κυβερνήσεις αναζητούν αποτελεσματικές μεθόδους για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη, ωστόσο η εκπομπή CO2 είναι ένας παράγοντας με ιδιαίτερη βαρύτητα.

2.2.

Το CO2 είναι το αέριο του θερμοκηπίου που παράγεται συχνότερα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και συμβάλλει κατά 64 % στην ανθρωπογενή υπερθέρμανση του πλανήτη (1). Η συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα αυξήθηκε σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες και είναι επί του παρόντος 40 % υψηλότερη από ό,τι κατά την έναρξη της εκβιομηχάνισης.

2.3.

Η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας του πλανήτη Γη έχει αυξηθεί κατά 0,9 βαθμούς Κελσίου από τα τέλη του 19ου αιώνα (2). Αυτή η αλλαγή οφείλεται στην αυξανόμενη εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και σε άλλες ανθρωπογενείς εκπομπές, οι οποίες, σύμφωνα με τους ερευνητές, ευθύνονται για τη συνολική αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη.

2.4.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες μεταβάλλουν τον κύκλο του άνθρακα προσθέτοντας, αφενός, περισσότερο CO2 στην ατμόσφαιρα —γεγονός που επηρεάζει την ικανότητα φυσικών καταβοθρών, όπως τα δάση, να απομακρύνουν το CO2 από την ατμόσφαιρα— και επηρεάζοντας, αφετέρου, την ικανότητα των εδαφών να αποθηκεύουν άνθρακα. Η βασική ανθρώπινη δραστηριότητα που παράγει CO2 είναι η καύση ορυκτών καυσίμων —άνθρακα, φυσικού αερίου και πετρελαίου— για ενέργεια και μεταφορές, ενώ ακολουθούν ορισμένες βιομηχανικές διαδικασίες και πρακτικές χρήσης γης.

2.5.

Η Ασία είναι επί του παρόντος ο μεγαλύτερος περιφερειακός παραγωγός εκπομπών παγκοσμίως, καθώς αντιπροσωπεύει το 53 % των παγκόσμιων εκπομπών, με την Κίνα να ευθύνεται για 10 δισεκατομμύρια τόνους (δηλαδή για ποσοστό μεγαλύτερο από το ένα τέταρτο του παγκόσμιου συνόλου), ενώ o δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός εκπομπών είναι η Βόρεια Αμερική (18 % των εκπομπών παγκοσμίως), ακολουθούμενη με μικρή διαφορά από την Ευρώπη με 17 % (3).

2.6.

Ο αντίκτυπος των εκπομπών CO2 στη θερμοκρασία της Γης και στην κλιματική αλλαγή είναι ένα ζήτημα που απασχολεί ολοένα και περισσότερο την κοινή γνώμη και την κοινωνία των πολιτών, καθώς και τα πολιτικά κόμματα, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

2.7.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη σειρά της, ανήγαγε σε κορυφαία προτεραιότητα στο πολιτικό της θεματολόγιο την ανάπτυξη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, π.χ. την Πράσινη Συμφωνία (4), προτού αναγκαστεί να επικεντρωθεί στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της νόσου COVID-19 κατά τους πρώτους μήνες του 2020.

2.8.

Η Πράσινη Συμφωνία (5) αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του νέου πολιτικού θεματολογίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επιδιώκει την εξεύρεση μιας αποτελεσματικής απάντησης στις συνεχείς περιβαλλοντικές προκλήσεις και αποτελεί μια στρατηγική ανάπτυξης που αποσκοπεί στην επίτευξη μηδενικών καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ έως το 2050.

2.9.

Η Πράσινη Συμφωνία καλύπτει σημαντικούς τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των τομέων των μεταφορών, της ενέργειας, της γεωργίας, των κτιρίων, καθώς και ειδικών βιομηχανιών όπως ο χάλυβας, το τσιμέντο, οι ΤΠΕ, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τα χημικά προϊόντα. Η Επιτροπή εργάζεται για τη θέσπιση του πρώτου «ευρωπαϊκού νόμου για το κλίμα», καθώς και για τη χάραξη πρόσθετων ειδικών στρατηγικών και την πραγματοποίηση επενδύσεων για την προώθηση της πράσινης οικονομικής ανάπτυξης. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης είναι σημαντικό, αλλά ενδέχεται να χρειαστεί πρόσθετους πόρους (6).

3.   Μέσα πολιτικής που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση του CO2  (7)

3.1.

Πολλές δραστηριότητες μπορούν να προκαλέσουν ρύπανση σε άλλους παράγοντες της οικονομίας, πράγμα το οποίο ενδέχεται να μην λαμβάνεται υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την ανάληψη των εν λόγω δραστηριοτήτων. Έτσι, μια δραστηριότητα αναλαμβάνεται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα εξωτερικά επακόλουθα που συνεπάγεται. Με άλλα λόγια, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κοινωνικό κόστος της δραστηριότητας. Κατά τη λήψη αποφάσεων είναι σημαντικό να εξετάζεται, μεταξύ άλλων, το κοινωνικό κόστος της ρύπανσης. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω της επιβολής φόρου στη δραστηριότητα. Με αυτόν τον τρόπο, το εξωτερικό επακόλουθο θα ενσωματωθεί στην απόφαση και η ρύπανση θα μειωθεί ανάλογα με το κόστος που δημιουργεί.

3.2.

Ωστόσο, μια δραστηριότητα μπορεί επίσης να προκαλέσει μείωση των συνολικών επιπέδων ρύπανσης, δημιουργώντας ένα θετικό εξωτερικό επακόλουθο. Οι εν λόγω δραστηριότητες θα πρέπει να ενθαρρύνονται προκειμένου να αυξηθούν σε τέτοιο βαθμό ώστε τα οφέλη να αντισταθμίζονται πλήρως. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί επιβάλλοντας επιδότηση ή αρνητικό φόρο.

3.3.

Εφόσον ο αντίκτυπος των εκπομπών CO2 έχει παγκόσμιες διαστάσεις, το τίμημα για την πρόκληση ρύπανσης θα πρέπει να είναι ίδιο παντού για ισοδύναμες αρνητικές επιπτώσεις. Μόνο κατά αυτό τον τρόπο ο φόρος θα επιβάλλεται με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Απαιτείται, ως εκ τούτου, μια προσέγγιση σε παγκόσμιο επίπεδο (8).

3.4.

Ωστόσο, είναι δύσκολο να αξιολογηθεί με ακρίβεια η ποσότητα CO2 που παράγει κάθε δραστηριότητα, ενώ παράλληλα δεν υφίσταται παγκόσμια αγορά στην οποία μπορεί να επιβληθεί ενιαίος φόρος σε δραστηριότητες που παράγουν CO2. Ως εκ τούτου, οι χώρες αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε αποσπασματικά μέτρα. Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι σημαντικό να επεκταθούν σε ευρύτερες περιφέρειες και σε περισσότερες ρυπογόνες δραστηριότητες.

3.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να θεσπιστούν ενιαίοι κανόνες εντός της ΕΕ και, με βάση αυτούς τους κανόνες, να ξεκινήσουν διεθνείς συζητήσεις με άλλους εμπορικούς συνασπισμούς.

3.6.

Η χρήση αδειών εμπορίας στην ΕΕ και αλλού αποτελεί έναν τρόπο αντιμετώπισης της ανάγκης να επιβληθεί ενιαία τιμή ανά τόνο εκλυόμενου CO2.

3.7.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής, οι συζητήσεις έχουν επικεντρωθεί σε κανονισμούς και σε περιβαλλοντικούς φόρους, ιδίως σε φόρους για τη μείωση των εκπομπών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη πρέπει να αντιμετωπιστεί με ολοκληρωμένο και συμμετρικό τρόπο, λαμβανομένου υπόψη του υφιστάμενου επιπέδου CO2 στην ατμόσφαιρα.

3.8.

Εφόσον η μείωση του επιπέδου CO2 στην ατμόσφαιρα συμβάλλει στην καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, είναι εξίσου επωφελές να μειωθούν κατά συγκεκριμένη ποσότητα οι εκπομπές CO2 ή να απομακρυνθεί η ίδια ποσότητα CO2 από την ατμόσφαιρα. Συνεπώς, το ζήτημα της προσθήκης στο επίπεδο CO2 ή της αφαίρεσης από αυτό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με συμμετρικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι η προσθήκη CO2 στην ατμόσφαιρα (ρύπανση) θα πρέπει να βαρύνεται με επιπλέον κόστος (φόρος), ενώ για τις δραστηριότητες που μειώνουν το επίπεδο CO2 θα πρέπει να παρέχεται επιχορήγηση (αρνητικός φόρος).

3.9.

Μέχρι στιγμής, ωστόσο, έμφαση δίδεται σχεδόν αποκλειστικά στην πρόληψη της δημιουργίας περαιτέρω εκπομπών. Ακόμα και αν εφαρμοστούν νέοι φόροι και πρόσθετα μέτρα, η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πιθανόν να συνεχιστεί εάν δεν απομακρυνθεί από την ατμόσφαιρα το ήδη υπάρχον CO2. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν συμμετρικά μέτρα.

3.10.

Στόχος της επιβολής φόρου στις εκπομπές άνθρακα και αρνητικού φόρου στις μειώσεις CO2 στην ατμόσφαιρα είναι να επηρεαστεί η συμπεριφορά και να εσωτερικευθεί το εξωτερικό επακόλουθο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ωστόσο, ο φόρος / η επιχορήγηση θα επηρεάσουν την παραγωγή και τις ευκαιρίες απασχόλησης σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Δεν είναι εκ των προτέρων προφανές ότι ο θετικός και ο αρνητικός φορολογικός συντελεστής πρέπει να είναι ίσου μεγέθους (9).

3.11.

Είναι ύψιστης σημασίας να εναρμονιστούν τα διάφορα κίνητρα με στόχο την τόνωση των βιώσιμων επενδύσεων, υπό την προϋπόθεση ότι λαμβάνονται υπόψη οι σχετικοί θετικοί εξωτερικοί παράγοντες. Μια εναρμονισμένη μεθοδολογία για τους δείκτες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών θα πρέπει να χρησιμεύσει ως οδηγός για τον υπολογισμό άλλων μορφών αντικτύπου.

3.12.

Προκειμένου η μετάβαση σε μια οικονομία απαλλαγμένη από εκπομπές άνθρακα να συνοδεύεται από μεγαλύτερη οικονομική ευρωστία και να καταστεί πιο αξιόπιστη από πολιτική άποψη, θα πρέπει να ληφθούν το συντομότερο δυνατόν μέτρα για τη μείωση των άμεσων και έμμεσων επιχορηγήσεων στον τομέα των ορυκτών καυσίμων, ο οποίος ευθύνεται για μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος.

3.13.

Δεδομένου ότι οι ανάγκες χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας είναι τεράστιες και οι κοινοί δημοσιονομικοί πόροι της ΕΕ είναι αρκετά περιορισμένοι, ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα καθίσταται σημαντικός. Μια συμφωνία επί του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου θα πρέπει να λάβει υπόψη αυτό το γεγονός. Ωστόσο, οι φόροι CO2 αποτελούν, πρωτίστως, απόρροια της ανάγκης να αλλάξει η συμπεριφορά των νοικοκυριών, των εταιρειών και των δημόσιων οντοτήτων, και όχι πηγή εσόδων. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να τονίσει την ανάγκη εφαρμογής αποτελεσματικών μέτρων με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο για όλους.

4.   Συστήματα εμπορίας εκπομπών

4.1.

Ένα πιθανό μέσο πολιτικής για τη μείωση των εκπομπών CO2 είναι το ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ) (10). Βασίζεται στην αρχή των «ανώτατων ορίων και δικαιωμάτων εμπορίας». Σύμφωνα με την αρχή αυτή, τίθεται ανώτατο όριο στην συνολική ποσότητα αερίων του θερμοκηπίου που μπορούν να εκπέμπουν εγκαταστάσεις που υπάγονται στο σύστημα. Το ανώτατο όριο μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ωθώντας σε μείωση των συνολικών εκπομπών. Στο πλαίσιο του ανώτατου ορίου, οι εταιρείες που υπάγονται στο σύστημα λαμβάνουν ή αγοράζουν δικαιώματα εκπομπών, τα οποία είναι εμπορεύσιμα ανάλογα με τις ανάγκες (11).

4.2.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία —COM(2019) 640—, για να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η Επιτροπή θα επανεξετάσει ορισμένα συναφή μέσα πολιτικής που σχετίζονται με το κλίμα (12), έως τον Ιούνιο του 2021. Σε αυτά συγκαταλέγεται το ισχύον ΣΕΔΕ, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής επέκτασης του υφιστάμενου συστήματος σε άλλους τομείς, καθώς και πρόσθετες παρεμβάσεις όσον αφορά: i) τους στόχους των κρατών μελών για τη μείωση των εκπομπών σε τομείς εκτός του ΣΕΔΕ· ii) τον κανονισμό για τις δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας.

4.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση της Επιτροπής, καθώς φαίνεται να αποτελεί ένα καλό βήμα για την καθιέρωση αποτελεσματικότερης τιμολόγησης του άνθρακα στο σύνολο της οικονομίας. Ένα τέτοιο εργαλείο θα πρέπει να συντονιστεί με άλλα πρόσθετα μέσα, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας προσέγγισης για τη φορολόγηση εντός της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ σε συνεκτικό πλαίσιο πολιτικής, καθώς και με άλλα παρόμοια εργαλεία σε άλλες δικαιοδοσίες παγκοσμίως.

4.4.

Σε διεθνές επίπεδο, ο αριθμός των συστημάτων εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών παγκοσμίως έχει αυξηθεί. Εκτός από το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ της ΕΕ), λειτουργούν ήδη ή βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης εθνικά ή υποεθνικά συστήματα στον Καναδά, την Κίνα, την Ιαπωνία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Νότια Κορέα, την Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

4.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί περιφερειακές πρωτοβουλίες για την επίτευξη σημαντικής μείωσης του CO2, οι οποίες αποτελούν αναγκαία βήματα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τις εκπομπές CO2. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεχίσει και να βελτιώσει τις προσπάθειες που καταβάλλει προκειμένου η Ευρώπη να αναδειχθεί σε πρωτοπόρο περιφέρεια στον εν λόγω τομέα.

5.   Φόροι εκπομπών άνθρακα

5.1.

Ένα άλλο πιθανό μέσο πολιτικής είναι οι φόροι άνθρακα, οι οποίοι μειώνουν τις εκπομπές κυρίως με δύο τρόπους: i) αυξάνουν το κόστος των καυσίμων και της ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον άνθρακα· ii) παρέχουν, ως εκ τούτου, κίνητρα στις εταιρείες προκειμένου να στραφούν στην καθαρή ενέργεια, όπως, για παράδειγμα, την υδροηλεκτρική, την ηλιακή ή την αιολική ενέργεια.

5.2.

Αν σχεδιαστούν σωστά, οι φόροι άνθρακα συμμορφώνονται με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», σύμφωνα με την οποία ο ρυπαίνων θα πρέπει να επωμίζεται το κόστος των μέτρων για τη μείωση της ρύπανσης ανάλογα με την έκταση της ζημίας που προκλήθηκε στην κοινωνία, όπως αναφέρεται στη Διακήρυξη του Ρίο των Ηνωμένων Εθνών (13) (1992) και στην οδηγία 2004/35/ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας (14).

5.3.

Η Επιτροπή, στο πλαίσιο των εργασιών της για τη μείωση του άνθρακα, έχει εστιάσει την προσοχή της στο ΣΕΔΕ. Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι, μελλοντικά, θα μπορούσε επίσης να είναι χρήσιμη και αναγκαία η ανάπτυξη νέων φορολογικών μέτρων τα οποία θα μπορούν να συμπληρώνουν το ισχύον ΣΕΔΕ και τους ισχύοντες εθνικούς φόρους άνθρακα, με σκοπό την επίτευξη ενός αποτελεσματικού και συμμετρικού πλαισίου πολιτικής για την καταπολέμηση του αυξανόμενου όγκου εκπομπών CO2. Ο συντονισμός της προσπάθειας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι υψίστης σημασίας, όπως εξηγεί δεόντως το ΔΝΤ (15).

5.4.

Στην Ευρώπη, ορισμένες χώρες έχουν επιβάλει φόρο ενέργειας ή φόρο ενέργειας που βασίζεται εν μέρει στην περιεκτικότητα σε άνθρακα. Σε αυτές περιλαμβάνονται η Σουηδία, η Δανία, η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες, η Νορβηγία, η Σλοβενία, η Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο (16).

5.5.

Η Σουηδία επιβάλλει τον υψηλότερο συντελεστή φορολογίας άνθρακα —112,08 ευρώ ανά τόνο εκπομπών άνθρακα—, ενώ έχει μειώσει τις εκπομπές της κατά 23 % τα τελευταία 25 έτη. Ο φόρος άνθρακα θεσπίστηκε στη Σουηδία το 1991, με συντελεστή που αντιστοιχούσε σε 250 σουηδικές κορόνες (23 ευρώ) ανά τόνο εκλυόμενου ορυκτού διοξειδίου του άνθρακα, και σταδιακά αυξήθηκε φτάνοντας τις 1 190 σουηδικές κορόνες (110 ευρώ) το 2020, εξακολουθώντας να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της κλιματικής πολιτικής της Σουηδίας (17).

5.6.

Ο σουηδικός φόρος άνθρακα παρείχε κίνητρα για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και αύξηση της χρήσης εναλλακτικών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μέσω της σταδιακής αύξησης του επιπέδου φορολογίας, δόθηκε χρόνος στα ενδιαφερόμενα μέρη να προσαρμοστούν, γεγονός που βελτίωσε, με την πάροδο του χρόνου, την πολιτική αποδοχή των φορολογικών αυξήσεων.

5.7.

Συνολικά, από τη σουηδική εμπειρία προκύπτει ότι είναι εφικτό να μειωθούν οι εκπομπές, ακόμη και αν απαιτείται σημαντικός μετασχηματισμός της οικονομίας. Κατά την περίοδο 1990-2017, το ΑΕγχΠ αυξήθηκε κατά 78 %, ενώ την ίδια χρονική περίοδο οι εγχώριες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου μειώθηκαν κατά 26 %, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την κατάταξη της Σουηδίας στην 8η θέση όσον αφορά τον παγκόσμιο δείκτη ανταγωνιστικότητας.

5.8.

Το 1990, η Φινλανδία ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που θέσπισε φόρο άνθρακα. Αρχικά, ο φόρος βασίστηκε μόνο στην περιεκτικότητα σε άνθρακα σε συνδυασμό με την παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Επεκτάθηκε ώστε να φορολογηθεί τόσο ο άνθρακας όσο και η ενέργεια και να συμπεριληφθούν επίσης τα καύσιμα μεταφορών.

5.9.

Το 1992, η Δανία θέσπισε φόρο άνθρακα ο οποίος κάλυπτε το σύνολο της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων (φυσικό αέριο, αργό πετρέλαιο και άνθρακα). Στη Νορβηγία έως και το 55 % όλων των εκπομπών καλύπτεται από τον φόρο άνθρακα, ενώ οι υπόλοιπες εκπομπές καλύπτονται από το εγχώριο σύστημα εμπορίας εκπομπών (18).

5.10.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για τη θέσπιση παρόμοιων φόρων άνθρακα στα κράτη μέλη προκειμένου να εναρμονιστούν οι προσπάθειες για αποτελεσματική μείωση του επιπέδου CO2. Το ιδανικό αποτέλεσμα θα πρέπει να δημιουργήσει ομοιόμορφες συνθήκες σε ολόκληρη την ενιαία αγορά της ΕΕ όσον αφορά τις φορολογούμενες εκπομπές/μειώσεις, καθώς και τις ειδικές μεθόδους και τους φορολογικούς συντελεστές για ίσο αντίκτυπο στο επίπεδο CO2 στην ατμόσφαιρα. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα μπορεί, ωστόσο, να απαιτήσει χρόνο, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε χώρας.

5.11.

Η θέσπιση παρόμοιων φόρων CO2 μεταξύ των κρατών μελών θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ώστε οι εμπορικοί εταίροι να επηρεαστούν και να λάβουν παρόμοια μέτρα. Με τον τρόπο αυτό, οι προσπάθειες θα επεκταθούν σε παγκόσμιο επίπεδο και ο αντίκτυπος στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα θα περιοριστεί. Απαιτείται μια συνολική λύση για την πρόληψη περίπλοκων αντισταθμιστικών κανόνων.

5.12.

Επιπλέον, αν οι φόροι άνθρακα σχεδιαστούν σωστά, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της δημιουργίας, μεταξύ άλλων, παραγωγικών επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες. Αυτό ισχύει ιδίως στην περίπτωση της ανάπτυξης τεχνολογιών για τη μείωση των υφιστάμενων επιπέδων CO2 στην ατμόσφαιρα.

6.   Τεχνολογίες CCS και CCU

6.1.

Ένα ακόμα πιθανό μέσο πολιτικής είναι η χρήση τεχνικών που μειώνουν τα υφιστάμενα επίπεδα CO2 στην ατμόσφαιρα. Τέτοιου είδους τεχνικές πιθανόν να καταστούν αναγκαίες επιπλέον του ΣΕΔΕ και των φόρων CO2. Πρέπει να εφαρμοστεί μια συμμετρική προσέγγιση. Οι δραστηριότητες που μειώνουν το επίπεδο CO2 που υπάρχει ήδη στην ατμόσφαιρα συμβάλλουν τόσο στον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη όσο και στη μείωση των δραστηριοτήτων που εκπέμπουν CO2.

6.2.

Οι δύο βασικές τεχνολογίες που αποσκοπούν στη μείωση των επιπέδων CO2 είναι η τεχνολογία δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) και η τεχνολογία δέσμευσης και χρήσης διοξειδίου του άνθρακα (CCU) (19). Και οι δύο τεχνολογίες αφαιρούν το CO2 από την ατμόσφαιρα, το συμπιέζουν και το μεταφέρουν σε τοποθεσία αποθήκευσης. Αυτές οι τεχνολογίες προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες μετριασμού της κλιματικής αλλαγής (20). Υπάρχουν επίσης άλλες τεχνολογίες και πολλές άλλες ακόμη αναμένεται να αναπτυχθούν στο εγγύς μέλλον.

6.3.

Η διαφορά μεταξύ των τεχνολογιών CCS και CCU έγκειται στον τελικό προορισμό του δεσμευμένου CO2. Στην τεχνολογία CCS, το δεσμευμένο CO2 μεταφέρεται σε κατάλληλο χώρο για μακροχρόνια αποθήκευση, ενώ στην τεχνολογία CCU το CO2 μετατρέπεται σε εμπορικά προϊόντα.

6.4.

Η τεχνολογία CCU αφορά τη δέσμευση και τη χρήση του CO2 ως πρώτης ύλης στην παραγωγή ορυκτών, χημικών δομικών στοιχείων, συνθετικών καυσίμων και δομικών υλικών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον περιορισμό των εκπομπών CO2 μέσω της ανακύκλωσης του CO2 στα προϊόντα, της μόνιμης δέσμευσης CO2 σε δομικά υλικά όπως το σκυρόδεμα, καθώς και μέσω της επανακυκλοφορίας του CO2 με άμεση δέσμευση του αέρα. Μπορεί επίσης να παράσχει επιλογές αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της παραγωγής συνθετικού μεθανίου.

6.5.

Η ΕΕ έχει θεσπίσει ένα κανονιστικό πλαίσιο για την εμπορευματοποίηση και επιδότηση της νέας αυτής τεχνολογίας, παρόλο που το κόστος δέσμευσης και αποθήκευσης εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό αρνητικό παράγοντα. Προς το παρόν, η συνιστώσα της δέσμευσης είναι το πλέον δαπανηρό μέρος της διαδικασίας.

6.6.

Σήμερα, οι μεγαλύτερες εγκαταστάσεις CCS και CCU βρίσκονται στην Ηνωμένες Πολιτείες.

6.7.

Στην Ευρώπη, η Νορβηγία χρησιμοποιεί τεχνικές CCS και CCU από το 1996 (21). Κάθε χρόνο δεσμεύονται και αποθηκεύονται σε κατάλληλους χώρους εκατομμύρια τόνοι CO2 από την παραγωγή φυσικού αερίου σε διάφορες ειδικές εγκαταστάσεις, γεγονός που αποτελεί την πιο επιτυχή, έως σήμερα, ευρωπαϊκή εμπειρία όσον αφορά τη χρήση τεχνολογίας CCS. Τα τελευταία έτη, έχουν αναπτυχθεί άλλες πρόσθετες μορφές τεχνολογίας CCS και CCU στη Σουηδία, τις Κάτω Χώρες, το Βέλγιο, τη Γαλλία και την Ιρλανδία (22).

6.8.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ανάπτυξη, μέσω ειδικών επενδύσεων, τεχνολογιών CCS και CCU, τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο, καθώς οι εν λόγω τεχνολογίες συμβάλλουν στον στόχο της μείωσης του αντίκτυπου των εκπομπών CO2 και, γενικότερα, στους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που προωθεί ο ΟΗΕ, καθώς και στους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.

6.9.

Για να μειωθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη με αποτελεσματικό και οικονομικά αποδοτικό τρόπο, πρέπει να προωθηθεί η χρήση τεχνολογιών CCS και CCU (23). Συγκεκριμένα, οι εθνικοί προϋπολογισμοί θα πρέπει να διαδραματίσουν κρίσιμης σημασίας ρόλο στη βελτίωση της χρήσης των εν λόγω τεχνολογιών, μέσω της προώθησης δημόσιων επενδύσεων και της παροχής φορολογικών κινήτρων. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο αναθεώρησης των σχετικών κατευθυντήριων γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις, συμπεριλαμβανομένων των κατευθυντήριων γραμμών για το περιβάλλον και την ενέργεια, οι οποίες θα τροποποιηθούν έως το 2021 προκειμένου να παρασχεθεί μεγαλύτερη ευελιξία στα κράτη μέλη.

6.10.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει, ειδικότερα, να υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη και συμμετρική περιβαλλοντική φορολογική πολιτική για τις επιπτώσεις του CO2 στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Είναι αναγκαία η θέσπιση φόρων τόσο με θετικούς όσο και με αρνητικούς συντελεστές. Τα έσοδα που θα προκύψουν από τους φόρους CO2 θα μπορούσαν κατά προτίμηση να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση πρωτοβουλιών για τεχνικές μείωσης του CO2.

6.11.

Τα ευρωπαϊκά κονδύλια που διατίθενται για έρευνα στον τομέα των τεχνολογιών CCS και CCU θα μπορούσαν να ενισχυθούν και να διοχετευτούν στρατηγικά για την επίτευξη βελτιωμένων απτών αποτελεσμάτων όσον αφορά εναλλακτικές λύσεις για τη δυνατότητα δέσμευσης και αποθήκευσης CO2.

6.12.

Ο ρόλος των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις δεν πρέπει να υποτιμάται (24). Οι πράσινοι στόχοι και τα ειδικά περιβαλλοντικά εργαλεία που κατοχυρώνονται στην οδηγία 2014/24/ΕΕ (25), στην οδηγία 2014/25/ΕΕ (26) και στην οδηγία 2014/23/ΕΕ (27) σχετικά με τις δημόσιες προμήθειες και τις συμβάσεις παραχώρησης θα πρέπει να αξιοποιηθούν περαιτέρω και καλύτερα από τις εθνικές κυβερνήσεις και τις τοπικές δημόσιες διοικήσεις. Κατά αυτό τον τρόπο, οι εθνικές επενδύσεις και οι δημόσιες δαπάνες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σε συνέργεια με τα μέτρα που προβλέπονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

7.   Πρόσθετα εργαλεία για τη μείωση των εκπομπών

7.1.

Τέλος, Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή σε άλλα μέσα πολιτικής για τη μείωση του άνθρακα. Αυτά τα μέσα πολιτικής ποικίλλουν από νέες τεχνολογίες μέχρι πρακτικές διαχείρισης της γης, οι οποίες θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να υποστηρίζονται τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Πρώτον και κύριον, τα δάση απομακρύνουν το διοξείδιο του άνθρακα με φυσικό τρόπο και τα δέντρα έχουν ιδιαίτερη ικανότητα να αποθηκεύουν τον άνθρακα που εκλύεται στην ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης. Η επέκταση, η αποκατάσταση και η ορθή διαχείριση των δασών μπορεί να συμβάλει στην αξιοποίηση της δυνατότητας μείωσης του CO2 μέσω της φωτοσύνθεσης.

7.2.

Η πώληση δασικών προϊόντων φορολογείται ως εισόδημα για τον ιδιοκτήτη, ωστόσο θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι η φύτευση δέντρων και η ανάπτυξη των δασών μειώνει το CO2 στην ατμόσφαιρα και θα πρέπει, ως εκ τούτου, να ενθαρρύνεται με αρνητικό φόρο CO2, στο πλαίσιο μιας συμμετρικής φορολογικής προσέγγισης όσον αφορά την υπερθέρμανση του πλανήτη. Το εν λόγω μέτρο θα ήταν σημαντικό για την επίτευξη των κλιματικών στόχων.

7.3.

Επιπλέον, τα εδάφη αποτελούν φυσικό μέσο αποθήκευσης άνθρακα. Στο πλαίσιο της τελευταίας ΚΓΠ θεσπίστηκαν ορισμένα οικολογικά μέτρα με στόχο την αύξηση της συμβολής της ευρωπαϊκής γεωργίας στην πράσινη ανάπτυξη στην Ευρώπη. Τέτοια μέτρα θα πρέπει να ενθαρρύνονται εφόσον είναι συμβατά με την αυξανόμενη ανάγκη παραγωγής τροφίμων και την εκπλήρωση περιβαλλοντικών στόχων. Η κυκλική οικονομία μπορεί επίσης να προσφέρει αυξημένες δυνατότητες όσον αφορά την επίτευξη περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων.

---

(1)  Αίτια της κλιματικής αλλαγής, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ενέργεια, κλιματική αλλαγή, περιβάλλον) — https://ec.europa.eu/clima/change/causes_el

(2)  Global Climate Change (Παγκόσμια κλιματική αλλαγή), NASA — https://climate.nasa.gov/evidence/

(3)  Global Carbon Project, CO2 emissions (Παγκόσμιο πρόγραμμα άνθρακα, Εκπομπές CO2) — http://www.globalcarbonatlas.org/en/CO2-emissions

(4)  Βλ. την ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο Μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία — Ανάδειξή μας στην πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο

(5)  Βλ. τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με τίτλο «Επενδυτικό Σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας» (υπό κατάρτιση) και τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 51).

(6)  Βλ. γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με τίτλο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και τροποποιήσεις στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων (ΕΕ C 311 της 18.9.2020, σ. 55).

(7)  Βλ. Emissions Gap Report (Έκθεση σχετικά με το χάσμα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου) 2019 από το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) σχετικά με τις παγκόσμιες προσπάθειες.

(8)  Εάν δεν βρεθεί μια πραγματικά παγκόσμια λύση, το ζήτημα του τρόπου χειρισμού προϊόντων από εξωτερικές χώρες γίνεται προβληματικό και καθιστά απαραίτητη την εφαρμογή μηχανισμού δημοσιονομικής προσαρμογής στα σύνορα, με τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.

(9)  Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η επιχορήγηση ανά τόνο μείωσης του CO2 θα πρέπει να είναι υψηλότερη από τον φορολογικό συντελεστή των εκπομπών CO2, καθώς ο αντίκτυπος των δραστηριοτήτων μειωμένης παραγωγής CO2 στην απασχόληση είναι πιθανόν να προκαλέσει διαρκή ανεργία. Επιπλέον, είναι πιθανόν ευκολότερο να εξασφαλιστεί δημόσια στήριξη για μια διαρθρωτική αλλαγή στην οικονομία που θα οδηγεί στην ανάπτυξη νέας τεχνολογίας, παρά να περιοριστεί η χρήση υφιστάμενων μεθόδων παραγωγής.

(10)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με τίτλο Αναθεώρηση του συστήματος εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ), (ΕΕ C 71 της 24.2.2016, σ. 57).

(11)  Το ΣΕΔΕ και η τιμολόγηση των αδειών πυροδότησαν πολλές συζητήσεις. Ο αριθμός των αδειών και ο κύκλος οικονομικής δραστηριότητας τείνουν να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την τιμή των αδειών. Η παρούσα οικονομική κατάσταση, μετά την κρίση της νόσου COVID-19, είναι επίσης πιθανό να οδηγήσει σε νέες συζητήσεις για το ΣΕΔΕ.

(12)  Βλ. γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με τίτλο Επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (ΕΕ C 311 της 18.9.2020, σ. 63).

(13)  Report of The United Nations Conference on Environment And Development (Έκθεση της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το περιβάλλον και την ανάπτυξη).

(14)  ΕΕ L 143 της 30.4.2004, σ. 56.

(15)  Fiscal Monitor του ΔΝΤ, How to Mitigate Climate Change (Πώς να μετριάσουμε την κλιματική αλλαγή), 2019, σύμφωνα με το οποίο «τα διάφορα εργαλεία πολιτικής έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, ωστόσο η κλιματική κρίση είναι μια επείγουσα κατάσταση και συνιστά υπαρξιακή απειλή, γεγονός που απαιτεί από τα βασικά ενδιαφερόμενα μέρη να αναπτύξουν όλα τα κατάλληλα μέτρα πολιτικής. Οι υπουργοί οικονομικών μπορούν να αντιμετωπίσουν την κρίση θεσπίζοντας καθεστώτα φορολόγησης του άνθρακα ή παρόμοιες πολιτικές, καθιστώντας τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής πιο αποδεκτό μέσω συμπληρωματικών μέτρων για τους φόρους και τις δαπάνες, εξασφαλίζοντας επαρκή κονδύλια από τον προϋπολογισμό για επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες και συντονίζοντας στρατηγικές σε διεθνές επίπεδο», σ. IX.

(16)  Η εισαγωγή ή η αύξηση των φόρων για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα συχνά συνεπάγονται δύσκολους συμβιβασμούς. Οι φόροι επιφέρουν ανάγκη μεταρρύθμισης των τεχνικών παραγωγής και των μέσων μεταφοράς, με επακόλουθη ανεργία σε ορισμένους τομείς και αναγκαία μετάβαση σε άλλες μορφές εργασίας. Για τους πληγέντες, το κοινωνικό κόστος μπορεί να είναι υψηλό. Οι χώρες έχουν διαφορετικές δυνατότητες όσον αφορά την παροχή κοινωνικής προστασίας και αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη προκειμένου να καταστεί κοινωνικά αποδεκτή η εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος.

(17)  Φόρος άνθρακα της Σουηδίας, Κυβερνητικές υπηρεσίες της Σουηδίας — https://www.government.se/government-policy/taxes-and-tariffs/swedens-carbon-tax/

(18)  Putting a Price on Carbon with a Tax (Καταβολή τιμήματος για τον άνθρακα μέσω της επιβολής φόρου), Όμιλος της Παγκόσμιας Τράπεζας — https://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/SDN/ background-note_carbon-tax.pdf

(19)  The potential for CCS and CCU in Europe (Οι δυνατότητες για CCS και CCU στην Ευρώπη), Ευρωπαϊκή Επιτροπή https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/iogp_-_report_-_ccs_ccu.pdf

(20)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, (ΕΕ C 341 της 21.11.2013, σ. 82).

(21)  CCS, Norwegian Petroleum — https://www.norskpetroleum.no/en/environment-and-technology/carbon-capture-and-storage/

(22)  How European CO2 Transport and Storage Infrastructure can enable an Innovative Industrial Transition, (Πώς οι ευρωπαϊκές υποδομές μεταφοράς και αποθήκευσης CO2 μπορούν να καταστήσουν δυνατή μια καινοτόμο βιομηχανική μετάβαση), Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο — https://zeroemissionsplatform.eu/wp-content/uploads/ZEP-Conference-Presentations.pdf

(23)  Το 2020, μια σουηδική κυβερνητική επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Σουηδία θα μπορούσε να επιτύχει ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα έως το 2045 αν τα έσοδα από τους φόρους CO2 χρησιμοποιηθούν για την επιχορήγηση της απομάκρυνσης του CO2 από την ατμόσφαιρα. Οι θετικοί και αρνητικοί φορολογικοί συντελεστές θα πρέπει να είναι ίσου μεγέθους. Βλ. Δημόσιες έρευνες της σουηδικής κυβέρνησης, SOU 2020:4.

(24)  Αυτό τονίστηκε στο φυλλάδιο Δημόσιες συμβάσεις για μια κυκλική οικονομία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Οκτώβριος 2017, https://ec.europa.eu/environment/gpp/circular_procurement_en.htm. Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει επίσης τονίσει τον ρόλο των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις στις δικές της συμβάσεις· https://www.worldbank.org/en/about/corporate-procurement/vendors

(25)  ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 65.

(26)  ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 243.

(27)  ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 1.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ενίσχυση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης σε ολόκληρη την ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 364/04)

Εισηγητής:

ο κ. Philip VON BROCKDORFF

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	24.6.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	194/11/12

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και πολλές χώρες στον κόσμο, έχει πληγεί από την πανδημία COVID-19. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανταποκρίθηκε στην κρίση με μια ευρεία δέσμη μέσων με στόχο τον μετριασμό των επιπτώσεων από τον εν λόγω εξωγενή κλυδωνισμό. Η δέσμη αυτή περιλαμβάνει ένα μέσο Ενίσχυσης για την Πανδημική Κρίση μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ), προσωρινά δάνεια για τη χρηματοδότηση εθνικών προγραμμάτων μερικής ανεργίας και παρόμοιων μέτρων, προκειμένου να διαφυλαχθούν οι θέσεις εργασίας στα κράτη μέλη της ΕΕ στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας SURE. Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) παρείχε στήριξη ρευστότητας σε επιχειρήσεις. Πιο πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα νέο μέσο ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο ονομάζεται «Next Generation EU» (ΕΕ — Επόμενη Γενιά), με σκοπό να βοηθήσει τα κράτη μέλη να ανακάμψουν από την οικονομική κρίση.

1.2.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η κρίση COVID-19 δεν πρέπει να απομακρύνει την ΕΕ από τους μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους της, όπως περιγράφονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, τη στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη του 2020 και τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, οι στόχοι αυτοί αναγνωρίζουν την ανάγκη για επαναδιάταξη της ευρωπαϊκής οικονομίας, έτσι ώστε, κατά τα επόμενα έτη, να εξασφαλιστεί μια βιώσιμη ανάπτυξη που θα βασίζεται στους πυλώνες της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, της αύξησης της παραγωγικότητας, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής προόδου και της μακροοικονομικής σταθερότητας.

1.3.

Προκειμένου να διασφαλιστούν οι αλυσίδες εφοδιασμού που αποδείχθηκαν ευάλωτες κατά τη διάρκεια της κρίσης, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι οικονομικοί φορείς της ΕΕ θα ήταν σκόπιμο να επανεξετάσουν τόσο τις σχετικές στρατηγικές τους, συμπεριλαμβανομένης της διαφοροποίησης, όσο και την αναδιάταξη των αλυσίδων εφοδιασμού σε πολυάριθμους κλάδους. Εξίσου σημαντικό, η ΕΕ οφείλει να διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για τις επιχειρήσεις της ΕΕ και τις επιχειρηματικές προοπτικές τους. Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι πρέπει να ισχύουν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού σε ένα ευρύ φάσμα τομέων (ιδίως στα διεθνή πρότυπα εργασίας, στον θεμιτό ανταγωνισμό και στη συμμόρφωση με τους στόχους για την κλιματική αλλαγή) για τις παγκόσμιες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε μια παγκόσμια αγορά. Οι εταιρείες της ΕΕ που μεταφέρουν τις εργοστασιακές εγκαταστάσεις τους (τουλάχιστον για βασικά προϊόντα) εντός της ΕΕ για την αποφυγή προβλημάτων στην αλυσίδα εφοδιασμού, δεν μπορούν να εξαιρεθούν.

1.4.

Η παγκοσμιοποίηση, με όλες τις παρενέργειές της, έχει επιτύχει επενδύσεις σε όλες τις χώρες· όμως, οι επενδύσεις αυτές δεν επιδιώκουν πάντοτε κατ’ ανάγκη τη δημιουργία επενδυτικού κεφαλαίου, αλλά απλώς αναζητούν χώρες με τους χαμηλότερους φόρους. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα οικονομικά προβλήματα και οι λοιπές συνέπειες της κρίσης COVID-19 υποδεικνύουν ότι είναι αναγκαία μια αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων εντός της ΕΕ και σε όλο τον κόσμο. Πλέον, ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα κατέχουν οι συστάσεις της ΕΟΚΕ για την επιτάχυνση από τα κράτη μέλη των χρονοδιαγραμμάτων όσον αφορά την καταπολέμηση της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής, και το ίδιο ισχύει και για τη συζήτηση μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με τη σταδιακή μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία και στη συνήθη νομοθετική διαδικασία για τα φορολογικά θέματα.

1.5.

Κατά τη διάρκεια της κρίσης, η κυβερνητική πολιτική και στήριξη απόκτησαν μεγαλύτερη σημασία. Η δημοσιονομική πολιτική ιδίως, έχει ζωτική σημασία όχι μόνο για την οικονομική σταθερότητα, αλλά και για τη δυνατότητα των κυβερνήσεων να στηρίζουν τις επιχειρήσεις μέσω κινήτρων, όπως επιτρέπεται από τη νομοθεσία της ΕΕ. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι κάθε προσπάθεια επίτευξης και ενίσχυσης της βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί κυβερνητική κατεύθυνση και ρύθμιση σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας και προστασίας του περιβάλλοντος, με έμφαση στην ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής προστασίας στην οικονομική δραστηριότητα. Βεβαίως, ο ανοικτός διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών παραμένει βασικός παράγοντας για τον καθορισμό των οικονομικών προσανατολισμών.

1.6.

Οι τεράστιες απαιτήσεις δανεισμού για την παροχή εισοδηματικής στήριξης και εγγυήσεων δανείων σε επιχειρήσεις που σταμάτησαν να λειτουργούν κατά τη διάρκεια της κρίσης εξαιτίας των περιορισμών που επιβλήθηκαν θα μειώσουν αναμφισβήτητα τον βαθμό στον οποίο οι κυβερνήσεις μπορούν να παράσχουν κίνητρα για την επανέναρξη της οικονομικής δραστηριότητας. Θα περιορίσουν επίσης το ποσό της χρηματοδότησης που απαιτείται για τη στήριξη τόσο της περιβαλλοντικής προστασίας όσο και των παραγωγικών επενδύσεων. Ως εκ τούτου, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να βρουν δημιουργικούς τρόπους για τη στήριξη των δαπανών που στοχεύουν στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και, παράλληλα, να διασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών.

1.7.

Η μετάβαση προς μια πιο βιώσιμη οικονομική πορεία πρέπει να περιλαμβάνει τόσο την ανάπτυξη πράσινων κλάδων όσο και τον «οικολογικό προσανατολισμό» των υφιστάμενων επιχειρηματικών μοντέλων και τομέων, πέραν των παραδοσιακών «πράσινων» τομέων, στο μέτρο του δυνατού. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι ενισχύσεις που χορηγούνται σε επιχειρήσεις, τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο, πρέπει να εξαρτώνται από την επίτευξη των στόχων που ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης για το 2020, καθώς και σε αποδεδειγμένη κοινωνική πρόοδο.

1.8.

Κατά τον καθορισμό των στρατηγικών που απαιτούνται για την οικονομική ανάκαμψη, τις επενδύσεις και τη βιωσιμότητα, η ενεργοποίηση από την Επιτροπή της γενικής ρήτρας διαφυγής στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (η οποία επιτρέπει στις χώρες της ζώνης του ευρώ να αναστέλλουν προσωρινά τις προσαρμογές που απαιτούνται για την επίτευξη των μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών στόχων), αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αναθεώρηση των υφιστάμενων κανόνων μπορεί να θεωρηθεί αναγκαία, δεδομένου ότι εισερχόμαστε στη μετά COVID-19 φάση ανάκαμψης.

1.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ακρογωνιαίος λίθος της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης στην ΕΕ πρέπει να είναι η δημιουργία και η ανάπτυξη μιας πραγματικά κυκλικής οικονομίας που να μεγιστοποιεί και να διατηρεί την αξία σε όλες τις αλυσίδες αξίας και, παράλληλα, να ελαχιστοποιεί τα απόβλητα και να επιδιώκει την αποδοτική χρήση των πόρων. Τα επιχειρηματικά μοντέλα κυκλικής οικονομίας προσφέρουν σημαντικό δυναμικό για την προώθηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, όχι μόνο όσον αφορά την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και τη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας και την ανάπτυξη συναφών κλάδων.

1.10.

Είναι εξαιρετικά σημαντικός ο ρόλος της καινοτομίας και της ψηφιοποίησης καθώς και της συνεχούς επένδυσης στο ανθρώπινο κεφάλαιο για τη διευκόλυνση της μετάβασης προς μια πιο βιώσιμη ανάπτυξη. Ωστόσο, η τρέχουσα πανδημία συνέβαλε επίσης στο να τονιστεί εκ νέου η σημασία της επικέντρωσης στην ατομική υγεία και ευημερία, σε αντίθεση με την απλή αύξηση της παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης. Η παραγωγικότητα διαδραματίζει βασικό ρόλο στην επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, για να συνεχίσει η οικονομία να αναπτύσσεται με βιώσιμο τρόπο στο μέλλον, πρέπει να αυξήσει την ικανότητά της να μεγεθύνεται, αλλά μόνο έως το σημείο όπου η ανάπτυξη αυτή προσθέτει αξία στην οικονομία αυξάνοντας τους μισθούς και τα πλεονάσματα, με συνέπεια την αύξηση της ζήτησης στην εσωτερική αγορά, χωρίς να οδηγεί σε παραβιάσεις κεκτημένων δικαιωμάτων, όπως η κοινωνική προστασία και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις.

2.   Ανθεκτικότητα στους οικονομικούς κλυδωνισμούς (η εμπειρία από την πανδημία COVID-19)

2.1.

Στα συμπεράσματα της γνωμοδότησής της με θέμα την Ευρωπαϊκή Λειτουργία Σταθεροποίησης Επενδύσεων (1), η ΕΟΚΕ σημείωσε ότι η Ευρωπαϊκή Λειτουργία Σταθεροποίησης Επενδύσεων (ΕΛΣΕ), η οποία αποσκοπεί στη σταθεροποίηση των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών σε σχέση με τους οικονομικούς κλυδωνισμούς, δεν θα είναι αρκετά αποτελεσματική σε περίπτωση οικονομικής κρίσης που πλήττει πολλά κράτη μέλη, εξαιτίας του μεγέθους του ταμείου. Μολονότι η ΕΛΣΕ θεωρήθηκε βήμα προς την κατεύθυνση της στενότερης ολοκλήρωσης της ζώνης του ευρώ, η ΕΟΚΕ έκρινε ότι ένα ορθά σχεδιασμένο σύστημα ασφάλισης σε επίπεδο Ένωσης που να λειτουργεί ως αυτόματος σταθεροποιητής εν μέσω μακροοικονομικών κλυδωνισμών θα ήταν πιο αποτελεσματικό από την προτεινόμενη ΕΛΣΕ.

2.2.

Κατά τους τελευταίους μήνες, η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και διάφορες χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, επηρεάστηκαν αρνητικά από την έξαρση της νόσου COVID-19. Η κρίση αυτή αποκάλυψε εγγενείς αδυναμίες στην ΕΕ: ο ηγετικός της ρόλος, αρχικά τουλάχιστον, δεν φάνηκε να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά και συντονισμένα στις σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης COVID-19. Τα συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ιδίως στην Ιταλία και στην Ισπανία, έδωσαν μάχη για να αντεπεξέλθουν στον αριθμό των κρουσμάτων ενώ η γενική ανταπόκριση χαρακτηριζόταν ειρωνικά ως «κάθε έθνος για τον εαυτό του», μια τακτική που επικροτείται από την άκρα δεξιά και τους εθνικιστές.

2.3.

Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η πρόσφατη κρίση ήταν η μεγαλύτερη δοκιμασία για το εγχείρημα της ΕΕ, τα θεσμικά της όργανα και την ίδια την αρχιτεκτονική που στηρίζει το ευρώ. Το 2008, ο τραπεζικός τομέας ήταν το επίκεντρο της κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) εξασφάλισε ρευστότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές και στήριξε τις τράπεζες. Τότε, τα νομισματικά εργαλεία είχαν καίρια σημασία, αλλά η πρόσφατη κρίση θέτει μια εντελώς διαφορετική πρόκληση, όπου τα δημοσιονομικά μέτρα επικεντρώνονται στη διασφάλιση της ευρωστίας των δημόσιων συστημάτων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ενώ παράλληλα παρέχουν εισοδηματική στήριξη σε ευάλωτες επιχειρήσεις και στους εργαζομένους τους. Από την πλευρά της, η ΕΚΤ παρείχε έμμεση στήριξη στην ικανότητα των κυβερνήσεων να εκδίδουν χρεωστικούς τίτλους και να δανείζονται για τη χρηματοδότηση δαπανών, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών που προορίζονται για την κοινωνική ανάπτυξη και τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.

2.4.

Οι οικονομικές επιπτώσεις της COVID-19 έπληξαν όλα τα μέλη της νομισματικής ένωσης. Ωστόσο, δεν υπάρχει μηχανισμός που να επιτρέπει στις κυβερνήσεις της ζώνης του ευρώ να ανταποκρίνονται από κοινού σε έναν τέτοιο κλυδωνισμό. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι πολιτικές αντιδράσεις στην πανδημία ήταν συντριπτικά εθνικές, γεγονός που, σε περίοδο κρίσης, εντείνει τις διαφορές αντί να συνασπίζει την Ευρώπη. Ακόμη και ενώπιον συμμετρικού κλυδωνισμού, η ζώνη του ευρώ ανταποκρίθηκε με ασύμμετρο τρόπο. Οι διαφορές μεταξύ των δημοσιονομικών συνθηκών κάθε κράτους μέλους οδήγησαν σε πολύ διαφορετικές πολιτικές απαντήσεις. Η ΕΟΚΕ, σε αρκετές γνωμοδοτήσεις της, έχει επισημάνει τη σημασία της μεγαλύτερης σύγκλισης τόσο στην οικονομική και την κοινωνική πολιτική, όσο και στη συντονισμένη προσέγγιση της δημοσιονομικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της φορολογίας· ωστόσο, η τρέχουσα κρίση κατέδειξε, για μια ακόμη φορά, ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στη δημοσιονομική ανταπόκριση εξαιτίας των διαφορετικών δημοσιονομικών καταστάσεων σε κάθε χώρα. Οι ισχυρότερες οικονομίες της ζώνης του ευρώ αντέδρασαν δυναμικά στην κρίση COVID-19 αυξάνοντας τον δανεισμό τους προκειμένου να χρηματοδοτήσουν μέτρα διάσωσης. Οι πιο ευάλωτες οικονομίες, οι οποίες δεν διαθέτουν τις ίδιες χρηματοπιστωτικές δυνατότητες, ανταποκρίθηκαν με πιο περιορισμένα δέσμες μέτρων διάσωσης. Το γεγονός αυτό δείχνει το εύρος των αποκλίσεων μεταξύ των οικονομιών στη ζώνη του ευρώ. Όσο περισσότερο διαρκεί η κρίση, τόσο πιο εμφανείς ήταν οι διαφορές αυτές.

2.5.

Για την αντιμετώπιση της κρίσης, η ΕΚΤ ανακοίνωσε ένα νέο έκτακτο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων για τη σταθεροποίηση των ευρωπαϊκών αγορών. Η αρχική αντίδραση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ήταν προβλέψιμη: με την επάνοδο της ηρεμίας στις αγορές και τη μείωση στις διαφορές επιτοκίων των ομολόγων των διαφόρων χωρών, εξατμίστηκε η αίσθηση ότι χρειάζεται κοινή δημοσιονομική δράση. Κάθε χώρα επικεντρώθηκε στις εθνικές της δέσμες διάσωσης. Ωστόσο, οι επακόλουθες εργασίες της Επιτροπής, της Ευρωομάδας και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με το σχέδιο ανάκαμψης παρείχαν μια αναγκαία ώθηση στα κράτη μέλη. Ωστόσο, πρέπει να καταβληθούν πολυάριθμες προσπάθειες για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης, μεταξύ άλλων με τη δημιουργία ενός κοινού χρεωστικού τίτλου με στόχο τη συγκέντρωση των απαραίτητων επενδύσεων για την αναζωογόνηση της οικονομίας και την αποτροπή της απώλειας εκατομμυρίων θέσεων εργασίας σε ολόκληρη την ΕΕ.

2.6.

Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ) και τη δανειοδοτική του ικανότητα ύψους 410 δισ. ευρώ. Τα κράτη μέλη είναι, ως συνήθως, σχετικά απρόθυμα να προσφύγουν στον ΕΜΣ, δεδομένου ότι όλες οι δανειοδοτήσεις συνοδεύονται από όρους. Εξάλλου, ακόμη και όταν οι όροι αυτοί αίρονται ή προσαρμόζονται, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της συνεδρίασης της Ευρωομάδας της 9ης Απριλίου 2020, τα «συνθετικά» ομόλογα του ΕΜΣ μπορούν μόνο να διαιωνίσουν τον κατακερματισμένο χαρακτήρα της ζώνης του ευρώ. Ο κατακερματισμός δεν αντιμετωπίζεται από το ισχύον πλαίσιο οικονομικής και δημοσιονομικής εποπτείας, ιδίως τις μεταρρυθμίσεις του «εξάπτυχου» και του «δίπτυχου», και αποτελεί τον κύριο λόγο για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόσφατα ανακοίνωση (2). Ο στόχος της επανεξέτασης αυτής αφορά κυρίως τα όσα απαιτούνται για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης με παράλληλη διατήρηση της βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών και την αποφυγή των μακροοικονομικών ανισορροπιών μέσω στενότερου συντονισμού των οικονομικών πολιτικών και της σύγκλισης των οικονομικών επιδόσεων των κρατών μελών. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, εφόσον οι βασικές αιτίες των ανισορροπιών εντοπίζονται, είτε μέσω της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών, είτε μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, με έμφαση σε πιο αποτελεσματικές πολιτικές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αποσκοπούν στη βελτίωση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας.

2.7.

Στις 9 Απριλίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε μια ευρεία δέσμη μέσων ύψους 540 δισ. ευρώ, με στόχο να αμβλυνθεί το πλήγμα από την κρίση COVID-19. Σε αυτήν περιλαμβάνεται ένας νέος μηχανισμός Ενίσχυσης για την Πανδημική Κρίση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας ύψους έως 240 δισ. ευρώ, με στόχο την υποστήριξη των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ ώστε να χρηματοδοτήσουν εγχώριες άμεσες και έμμεσες δαπάνες για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, θεραπείες και πρόληψη ασθενειών που συνδέονται με την κρίση COVID-19, με ανώτατο όριο το 2 % του ΑΕΠ κάθε χώρας για το 2019. Η δέσμη περιλαμβάνει επίσης προσωρινά δάνεια ύψους 100 δισ. ευρώ για τη χρηματοδότηση εθνικών προγραμμάτων μερικής ανεργίας και παρόμοιων μέτρων για τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας στα κράτη μέλη της ΕΕ στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας SURE, με εγγυήσεις που παρέχουν οι χώρες της ΕΕ. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) θα παράσχει ρευστότητα έως 200 δισ. ευρώ σε επιχειρήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, με έμφαση στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Επιπλέον, στις 27 Απριλίου 2020, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε κατ’ αρχήν να συσταθεί ταμείο ανάκαμψης για την ΕΕ, συνολικού ύψους τουλάχιστον 1 τρισεκατομμυρίου ευρώ, και κάλεσε την Επιτροπή να εκπονήσει πρόταση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα αναπτυχθεί και θα χρησιμοποιηθεί το ταμείο αυτό.

2.8.

Ένα μήνα αργότερα, στις 27 Μαΐου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα νέο μέσο ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο ονομάζεται «Next Generation EU» (ΕΕ-Επόμενη Γενιά) και θα έχει στόχο να βοηθήσει τα κράτη μέλη να ανακάμψουν από την οικονομική κρίση η οποία επιταχύνθηκε από την κρίση COVID-19. Η νέα δέσμη, η οποία εντάσσεται στον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, περιλαμβάνει 500 δισ. ευρώ υπό μορφή επιχορηγήσεων και 250 δισ. ευρώ υπό μορφή δανείων, και θα χρηματοδοτηθεί μέσω δανεισμού στις χρηματοπιστωτικές αγορές, γεγονός που καθιστά αναγκαία την προσωρινή αύξηση του ανώτατου ορίου των ιδίων πόρων της Επιτροπής στο 2 % του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος της ΕΕ. Το πρόγραμμα ανάκαμψης περιλαμβάνει 560 δισ. ευρώ για τη στήριξη των επενδύσεων και των μεταρρυθμίσεων από τα κράτη μέλη σε σχέση με την πράσινη οικονομία, την ψηφιοποίηση και την οικονομική ανθεκτικότητα (310 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 250 δισ. ευρώ υπό μορφή δανείων), ένα πρόσθετο ποσό ύψους 55 δισ. ευρώ για την ενίσχυση υφιστάμενων προγραμμάτων για την πολιτική συνοχής, ένα πρόσθετο ποσό 40 δισ. ευρώ του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, καθώς και πρόσθετη επένδυση ύψους 15 δισ. ευρώ στο Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Το ταμείο στοχεύει επίσης στην αναζωογόνηση των ιδιωτικών επενδύσεων, με ένα νέο Μέσο Στήριξης της Φερεγγυότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, το οποίο διαθέτει προϋπολογισμό ύψους 31 δισ. ευρώ, μαζί με αναβάθμιση ύψους 15,3 δισ. ευρώ του ενωσιακού επενδυτικού προγράμματος InvestEU και πρόσθετο Μηχανισμό Στρατηγικών Επενδύσεων ύψους 15 δισ. ευρώ (μέρος του InvestEU) που αποσκοπεί στη δημιουργία επενδύσεων σε στρατηγικούς τομείς εντός της ΕΕ, ιδίως σε ό,τι αφορά τη δημιουργία ανθεκτικότητας, τον οικολογικό και τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τις βασικές αξιακές αλυσίδες.

2.9.

Λόγω των εξελίξεων αυτών, η πρόσφατη κρίση δεν πρέπει να απομακρύνει την ΕΕ από τους μακροπρόθεσμους στόχους της, όπως περιγράφονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης του 2020. Σε κάθε περίπτωση, οι στόχοι αυτοί είναι κατά περίεργο τρόπο προφητικοί διότι αναγνωρίζουν την ανάγκη για επαναδιάταξη της ευρωπαϊκής οικονομίας, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη κατά τα επόμενα έτη, με βάση τους πυλώνες της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, της αύξησης της παραγωγικότητας, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής προόδου και της μακροοικονομικής σταθερότητας.

3.   Παγκόσμια αλληλεξάρτηση, η διεθνής διάσταση της ΕΕ και το μέλλον της παγκοσμιοποίησης

3.1.

Αν και η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει σε αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ), οι οποίες αυξάνονται κατά μέσο ετήσιο ρυθμό περίπου 10 % από το 1990 (3), σε σχέση με τη μέση αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου κατά 5 % (4), πρέπει να αναγνωριστούν οι παρενέργειες, ιδίως όσον αφορά τις εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες. Ενώ είναι αλήθεια ότι η παγκοσμιοποίηση ενίσχυσε τη μεταφορά τεχνολογίας, τη βιομηχανική αναδιάρθρωση και τη μεγέθυνση των παγκόσμιων επιχειρήσεων, αυτό συνέβη συχνά εις βάρος των κοινωνικών δικαιωμάτων και των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Και πάλι, αν και η παγκοσμιοποίηση έδωσε τη δυνατότητα σε μεγάλες επιχειρήσεις να πραγματοποιήσουν οικονομίες κλίμακας που μειώνουν το κόστος και τις τιμές, παράλληλα, έπληξε πολλές μικρές επιχειρήσεις της ΕΕ που ανταγωνίζονται σε εθνικό επίπεδο.

3.2.

Όσον αφορά το διεθνές εμπόριο, η αυξημένη αλληλεξάρτηση είχε πολλά θετικά αποτελέσματα, μεταξύ άλλων, τη συνειδητοποίηση ότι οι συγκρούσεις μεταξύ εθνών θα σημάνουν το τέλος του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε, δεδομένης της στρατιωτικής ισχύος εθνών όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Ωστόσο, αυτό δεν δείχνει τη συνολική κατάσταση. Οι αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, όπως η υπερβολική ρύπανση και οι αθέμιτες συνθήκες εργασίας, συχνά αγνοούνται. Επίσης, όταν μια κρίση πλήττει οικονομίες όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, αυτό επηρεάζει μεγάλο αριθμό χωρών και δημιουργεί τόσο περιφερειακές όσο και παγκόσμιες αστάθειες. Υπάρχουν και άλλες παγίδες που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση, μεταξύ άλλων και το γεγονός ότι οι πολυεθνικές ή οι παγκόσμιες επιχειρήσεις συχνά θεωρούνται απειλή για την κυριαρχία ενός έθνους λόγω της εγχώριας ισχύος τους.

3.3.

Το σχετικό ερώτημα στο παρόν στάδιο είναι ο βαθμός στον οποίο η κρίση COVID-19 θα αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε διασυνοριακές εμπορευματικές συναλλαγές ή υπηρεσίες σε ορισμένους κλάδους -ιδίως όσον αφορά τα ταξίδια και τον τουρισμό/τις αερομεταφορές- οι οποίοι επωμίστηκαν το μεγαλύτερο βάρος της οικονομικής κρίσης. Οι οικονομικές επιπτώσεις αυτής της κρίσης είναι τεράστιες, καθώς οι επιχειρήσεις -συμπεριλαμβανομένων αυτών του μεταποιητικού κλάδου- πλήττονται από τους περιορισμούς στην αλυσίδα εφοδιασμού και τις εξαγωγές, καθώς και από τη μείωση των συναλλαγών με τους επαγγελματικούς πελάτες, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια κατάσταση που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ανεστραμμένο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα ή εξάπλωση (αρνητικών) κλυδωνισμών εντός των δικτύων παραγωγής. Η κρίση αναδεικνύει τα περίπλοκα δίκτυα προμηθευτικών συμβάσεων που αποτελούν το θεμέλιο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

3.4.

Η επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα κατέστη δυνατή χάρη σε δύο ασύνδετους παράγοντες: την αύξηση των διατροπικών εμπορευματικών μεταφορών (δηλ. μεταφορά με εμπορευματοκιβώτια) και την ευρεία κατάργηση των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ενώ οι ροές κεφαλαίων είναι πλέον πιο ρυθμισμένες, εξακολουθούν να αποτελούν την κινητήρια δύναμη για τις επενδύσεις και τις εμπορικές ροές σε όλο τον κόσμο. Ένας τρίτος λόγος για την επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου ήταν η ελευθέρωση του εμπορίου και οι σχετικές εμπορικές συμφωνίες, ιδίως η προσχώρηση της Κίνας στον ΠΟΕ. Το εμπόριο έχει τεράστια σημασία για την ΕΕ σε κάθε προσπάθεια που αποσκοπεί στην ενίσχυση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, και υπάρχουν προφανή πλεονεκτήματα για την αύξηση των εμπορικών ροών μεταξύ της ΕΕ και των εμπορικών της εταίρων· όμως, η κρίση COVID-19 έχει αναδείξει τον ευάλωτο χαρακτήρα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού. Η αποδιοργάνωση του εμπορίου μπορεί να επηρεάσει τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Επομένως, η ΕΕ πρέπει να πράξει περισσότερα μέσω των διεθνών συμφωνιών της για να διασφαλίσει τις αλυσίδες εφοδιασμού ώστε να ελαχιστοποιηθεί η αποδιοργάνωση που προκαλείται από τους οικονομικούς κλυδωνισμούς. Αυτό συνεπάγεται επανεξέταση των στρατηγικών όσον αφορά τις αλυσίδες εφοδιασμού, τη διαφοροποίηση τους αλλά και την επανασύνταξή τους σε πολλαπλούς τομείς. Επίσης, προϋποθέτει κάποιο είδος τομεακής αποπαγκοσμιοποίησης όπου οι εταιρείες από την ΕΕ θα μεταφέρουν τις μονάδες παραγωγής τους (τουλάχιστον για τα βασικά προϊόντα) εντός της ΕΕ, ώστε να αποφεύγονται προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού.

3.5.

Σημαντική για το θέμα αυτό είναι η διεθνής διάσταση της ΕΕ και οι σχέσεις της με παγκόσμιους παράγοντες, ιδίως την Κίνα, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Δεδομένου ότι η διεθνής διπλωματία κατέχει καίρια σημασία για τις μελλοντικές οικονομικές προοπτικές της ΕΕ και του νομίσματος της, η ΕΕ πρέπει να διαδραματίσει πολύ πιο προορατικό και εξέχοντα ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις, συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών διαπραγματεύσεων με ανταγωνιστικές χώρες. Η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να υποστηρίζει τις πολυμερείς εμπορικές διαπραγματεύσεις, και θα πρέπει να συνεχίσει να το πράττει, αλλά είναι προφανές ότι η θέση της ΕΕ όσον αφορά τις πολυμερείς εμπορικές συναλλαγές αγνοείται από την Κίνα, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Προκειμένου να αποκτήσει πιο εξέχοντα ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο, ο οποίος είναι ζωτικής σημασίας για τις επιχειρήσεις στην ΕΕ και τις επιχειρηματικές προοπτικές τους, η ΕΕ οφείλει να καταβάλει εντονότερες προσπάθειες για να επαναφέρει άλλα έθνη στο τραπέζι των πολυμερών διαπραγματεύσεων· στην αντίθετη περίπτωση, το διμερές εμπόριο θα πρέπει να αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία. Η παγκοσμιοποίηση στη μετά την κρίση εποχή πρέπει να διέπεται από ισότιμους όρους ανταγωνισμού σε ένα ευρύ φάσμα πτυχών (συμπεριλαμβανομένου του φορολογικού ανταγωνισμού, της συμμόρφωσης με τα πρότυπα εργασίας και της επίτευξης των στόχων για την κλιματική αλλαγή) για τις παγκόσμιες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε παγκόσμια αγορά. Στην αντίθετη περίπτωση, η ΕΕ κινδυνεύει να βρεθεί ολοένα και πιο εκτεθειμένη και εξαρτημένη από τις εμπορικές διαμάχες μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.

3.6.

Όσον αφορά τις διασυνοριακές επενδύσεις, είναι προφανές ότι τούτες δεν επιδιώκουν πάντοτε κατ’ ανάγκη τη δημιουργία επενδυτικού κεφαλαίου, αλλά απλώς αναζητούν χώρες με τους χαμηλότερους φόρους (5). Κάποια μορφή παγκοσμιοποίησης ενδέχεται να είναι αναπόφευκτη μετά την κρίση, αλλά τα οικονομικά προβλήματα και οι υπόλοιπες συνέπειες της κρίσης COVID-19 δείχνουν ότι είναι αναγκαία μια αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων εντός της ΕΕ και σε όλο τον κόσμο. Πλέον, ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα κατέχουν οι συστάσεις της ΕΟΚΕ για την επιτάχυνση από τα κράτη μέλη των χρονοδιαγραμμάτων όσον αφορά την καταπολέμηση της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής, και το ίδιο ισχύει και για την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ ήδη από το περασμένο έτος, υποστήριξε πλήρως την έναρξη συζητήσεων σχετικά με τη σταδιακή μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία και στη συνήθη νομοθετική διαδικασία για τα φορολογικά θέματα, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να διαθέτουν ανά πάσα στιγμή ικανές ευκαιρίες συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

4.   Επανεξέταση του ρόλου των κυβερνήσεων

4.1.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κρίση COVID-19 έφερε στο φως τη σημασία του ρόλου των κυβερνήσεων στην αντιμετώπιση των υγειονομικών και των οικονομικών κρίσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό και για τον στόχο της επίτευξης βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Κανείς στην ΕΕ δεν αμφισβητεί πλέον τον ρόλο των κυβερνήσεων στην παροχή αποτελεσματικών συστημάτων υγείας και προγραμμάτων που στηρίζουν έμμεσα την οικονομική δραστηριότητα. Ούτε αμφισβητείται ο ρόλος των κυβερνήσεων στην επιβολή τραπεζικών και χρηματοπιστωτικών ρυθμίσεων μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση το 2008. Ωστόσο, είναι όλο και περισσότερο προφανές ότι οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να διαδραματίζουν καίριο ρόλο στον καθορισμό της οικονομικής κατεύθυνσης, κυρίως σε περιόδους κρίσης. Αυτό θα πρέπει επίσης να ισχύει και στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, όπου η συμμετοχή των τοπικών και των περιφερειακών αρχών στην οικονομική πολιτική της κεντρικής κυβέρνησης είναι κρίσιμης σημασίας. Η δημοσιονομική πολιτική, όπως εξηγείται ανωτέρω, έχει ζωτική σημασία όχι μόνο για την οικονομική σταθερότητα, αλλά και για τη δυνατότητα των κυβερνήσεων να στηρίζουν τις επιχειρήσεις μέσω κινήτρων, όπως επιτρέπεται από τη νομοθεσία της ΕΕ. Κάθε προσπάθεια επίτευξης και ενίσχυσης της βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί κυβερνητική κατεύθυνση και ρύθμιση σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας και προστασίας του περιβάλλοντος, με έμφαση στην ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής προστασίας στην οικονομική δραστηριότητα. Βεβαίως, ο ανοικτός διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών παραμένει βασικός παράγοντας για τον καθορισμό των οικονομικών προσανατολισμών.

4.2.

Σε ένα σενάριο για μετά την κρίση, η δημοσιονομική πολιτική θα αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία, αν μη τι άλλο λόγω του τεράστιου όγκου δανεισμού πέραν του προβλεπόμενου πριν από την κρίση. Οι τεράστιες απαιτήσεις δανεισμού για την παροχή εισοδηματικής στήριξης και εγγυήσεων δανείων σε επιχειρήσεις που σταμάτησαν να λειτουργούν εξαιτίας των περιορισμών που επιβλήθηκαν λόγω της κρίσης COVID-19 θα μειώσουν αναμφισβήτητα τον βαθμό στον οποίο οι κυβερνήσεις μπορούν να παράσχουν κίνητρα για την επανέναρξη της οικονομικής δραστηριότητας. Θα περιορίσουν επίσης το ποσό της χρηματοδότησης που απαιτείται για τη στήριξη τόσο της περιβαλλοντικής προστασίας όσο και των παραγωγικών επενδύσεων. Ως εκ τούτου, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να βρουν δημιουργικούς τρόπους για τη στήριξη των δαπανών που στοχεύουν στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και, παράλληλα, να διασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών. Η θέση της Επιτροπής ότι η ανάκαμψη θα πρέπει να ευθυγραμμιστεί με την Πράσινη Συμφωνία αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση καθώς παρέχει στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η ίδια η ανταπόκριση στην κρίση πρέπει να έχει βιώσιμο χαρακτήρα.

4.3.

Ένα παράδειγμα πηγής χρηματοδότησης υποδομών εκτός προϋπολογισμού αφορά διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ιδιωτικές εταιρείες και παίρνει τη μορφή των αποκαλούμενων συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Εφόσον η διαχείρισή τους γίνεται με διαφανή τρόπο και υπόκειται σε δημοκρατικό έλεγχο, οι ΣΔΙΤ θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επιλογή σε ένα σενάριο μετά την κρίση με σκοπό τη στήριξη της χρηματοδότησης έργων υποδομής και περιβάλλοντος, και τούτο διότι οι ΣΔΙΤ προσφέρουν λύσεις σε προβλήματα χρηματοδότησης, απασχόλησης και επένδυσης σε μεγάλα έργα, χωρίς να επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά σε σημαντικές πολιτικές.

4.4.

Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να επιδιώξει την ταχύτερη ανάπτυξη των εργαλείων και των πρωτοβουλιών που προτείνονται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας η οποία αναγνωρίζει ρητά τον κεντρικό ρόλο που πρέπει να διαδραματίσουν η ΕΕ και οι εθνικές κυβερνήσεις, σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, στην αναζήτηση του μετασχηματισμού προς μια πραγματικά βιώσιμη Ευρώπη. Στα εργαλεία περιλαμβάνονται τα διάφορα χρηματοδοτικά μέσα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, με έμφαση στις ΜΜΕ και τους ευάλωτους κλάδους, με σκοπό τόσο τη διευκόλυνση της οικονομικής τους ανάκαμψης όσο και τη βελτίωση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητάς τους σε μελλοντικούς κλυδωνισμούς, παρέχοντας ορισμένα, κατά περίπτωση, περιθώρια διακριτικής ευχέρειας, από την άποψη των εγγυήσεων και των κοινών χρηματοδοτικών απαιτήσεων, δεδομένων των τρεχουσών συνθηκών. Υπό το φως της τρέχουσας κρίσης COVID-19, το αίσθημα αυτό έχει μεγαλύτερη απήχηση και πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία για την αναζωογόνηση της κοινωνικής και της οικονομικής ανάπτυξης σύμφωνα με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στο σημερινό πλαίσιο, η έννοια της πανευρωπαϊκής αλληλεγγύης δεν υπήρξε ποτέ πιο επίκαιρη.

5.   Στρατηγικές για την οικονομική ανάκαμψη, τις επενδύσεις και τη βιωσιμότητα

5.1.

Το επόμενο ζήτημα είναι ο εντοπισμός των απαιτούμενων στρατηγικών για την οικονομική ανάκαμψη, τις επενδύσεις και τη βιωσιμότητα. Οι οικονομίες συρρικνώνονται λόγω των περιορισμών που επιβλήθηκαν εξαιτίας της κρίσης COVID-19, και οι προσδοκίες για ανάκαμψη στα επίπεδα προ COVID-19 είναι ανεδαφικές. Θα χρειαστούν αρκετοί μήνες για να επιστρέψουν η ζώνη του ευρώ και οι οικονομίες της ΕΕ στο σημείο όπου βρίσκονταν πριν από την κρίση. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις δανείζονται από διάφορες πηγές για την αντιμετώπιση της απροσδόκητης και της τεράστιας αύξησης των δημοσίων δαπανών· συνεπώς, είναι πιθανό να μειώσουν τις δαπάνες τους και, ίσως, να επαναφέρουν μέτρα λιτότητας, οδηγώντας σε συμπίεση της κατανάλωσης και της παραγωγής. Το πείραμα με τα μέτρα λιτότητας στην Ελλάδα, για παράδειγμα, αποδυνάμωσε σοβαρά τη χώρα, δεδομένου ότι, εντός οκταετίας, μειώθηκε το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας κατά το ένα τέταρτο και η ανεργία εκτοξεύθηκε σε ποσοστό άνω του 27 % (6). Η επανάληψη των μέτρων λιτότητας θα είναι αντιπαραγωγική. Η ενεργοποίηση από την Επιτροπή της γενικής ρήτρας διαφυγής στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (η οποία επιτρέπει στις χώρες της ζώνης του ευρώ να αναστέλλουν προσωρινά τις προσαρμογές που απαιτούνται για την επίτευξη των μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών στόχων), αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, μια αναθεώρηση των κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης μπορεί να θεωρηθεί αναγκαία, δεδομένου ότι εισερχόμαστε στη μετά COVID-19 φάση ανάκαμψης.

5.2.

Δεδομένου ότι οι συνολικοί στόχοι, όπως περιγράφονται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα την Ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη (7), θεωρούνται καίριας σημασίας για την επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, τούτη δεν μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή μέτρων λιτότητας που πλήττουν τις πλέον ευάλωτες κοινωνικοοικονομικές ομάδες στο εσωτερικό των κοινοτήτων μας.

5.3.

Αντίθετα, οι κυβερνήσεις των χωρών της ΕΕ οφείλουν να αναπτύξουν στρατηγικές οικονομικής ανάκαμψης που να υποστηρίζουν πιο παραγωγικές και βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες. Το σενάριο για τη μετά COVID-19 εποχή αποτελεί ευκαιρία για την επανεξέταση βασικών κλάδων της οικονομίας που έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα μη ανθεκτικοί. Η οικονομία θα εξακολουθήσει να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις μικρές και τις μεσαίες επιχειρήσεις, αλλά μπορεί να είναι σκόπιμο να ενθαρρυνθούν περαιτέρω οι νεοσύστατες επιχειρήσεις και να επανεξεταστεί ο ρόλος των κοινωνικών επιχειρήσεων ως σημαντικό τμήμα της κοινωνικής οικονομίας. Αν και τα κέρδη δεν αποτελούν πρωταρχικό κίνητρο για μια κοινωνική επιχείρηση, τα έσοδα εξακολουθούν να διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο για τη βιωσιμότητα της. Όλες οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας μπορούν να είναι εξαιρετικά κερδοφόρες και μία από τις προτεραιότητές τους είναι η επανεπένδυση των κερδών στην επιχείρηση και όχι η καταβολή μερισμάτων στους μετόχους. Μια επιχείρηση κοινωνικής οικονομίας μπορεί κυρίως να εξισορροπήσει την ένταση μεταξύ, αφενός, της διατήρησης της κοινωνικής αποστολής της οργάνωσής της και, αφετέρου, της μεγιστοποίησης της παραγωγικότητας της επιχείρησης για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας. Στην ιδανική περίπτωση, επομένως, οι δομές αυτές είναι κατάλληλες για μια οικονομία που επιδιώκει την επίτευξη και την ενίσχυση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.

5.4.

Οι κυβερνήσεις θα επιδιώξουν την ταχεία ανάκαμψη μετά την κρίση, και ορισμένοι κλάδοι που έχουν αποδειχθεί ανθεκτικοί αναμένεται να την επιτύχουν· ωστόσο, οι κυβερνήσεις μπορεί να μπουν στον πειρασμό να παράσχουν κίνητρα σε κλάδους που, πριν από την κρίση, είχαν κριθεί μη βιώσιμοι ή ασύμβατοι με τους στόχους μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και τους περιβαλλοντικούς στόχους, όπως διατυπώνονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Αντίθετα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να επενδύσουν περισσότερο σε έργα που αποσκοπούν στην αποδοτική χρήση της ενέργειας και των εναλλακτικών πηγών ενέργειας μέσω των μοντέλων χρηματοδότησης που προαναφέρθηκαν, δημιουργώντας έτσι επιχειρηματικές ευκαιρίες για μεγάλες εταιρείες, ΜΜΕ και επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας. Η πράσινη μετάβαση πρέπει να περιλαμβάνει τόσο την ανάπτυξη πράσινων κλάδων όσο και τον «οικολογικό προσανατολισμό» των υφιστάμενων επιχειρηματικών μοντέλων και κλάδων, πέραν των παραδοσιακών «πράσινων», στο μέτρο του δυνατού. Ως εκ τούτου, οι ενισχύσεις που χορηγούνται σε επιχειρήσεις, τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο, πρέπει να εξαρτώνται από την επίτευξη των στόχων που ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης για το 2020.

5.5.

Ακρογωνιαίος λίθος της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης στην ΕΕ πρέπει να είναι η δημιουργία και η ανάπτυξη μιας πραγματικά κυκλικής οικονομίας που να μεγιστοποιεί και να διατηρεί την αξία σε όλες τις αλυσίδες αξίας και, παράλληλα, να ελαχιστοποιεί τα απόβλητα και να επιδιώκει την αποδοτική χρήση των πόρων. Τα επιχειρηματικά μοντέλα κυκλικής οικονομίας προσφέρουν σημαντικό δυναμικό για την προώθηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, όχι μόνο όσον αφορά την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και τη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας και την ανάπτυξη συναφών κλάδων. Επιπλέον, τα επιχειρηματικά μοντέλα κυκλικής οικονομίας συμβάλλουν στην ανάπτυξη μεγαλύτερης ανθεκτικότητας στο είδος των κρίσεων της αλυσίδας εφοδιασμού που σημειώθηκαν ως αποτέλεσμα της πανδημίας COVID-19, ενώ παράλληλα μετριάζουν την αστάθεια των τιμών των πρώτων υλών και της διαθεσιμότητας που οφείλονται στις περιβαλλοντικές και γεωπολιτικές εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και των εμπορικών διαφορών. Ο ρόλος της καινοτομίας και της ψηφιοποίησης και η διαρκής επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο για τη διευκόλυνση αυτής της μετάβασης πρέπει να τονιστούν επαρκώς και πρέπει να επιδιώκονται δυναμικά μέσω της στήριξης της έρευνας και της ανάπτυξης και με μεγαλύτερη έμφαση στην εμπορική εκμετάλλευση. Ωστόσο, ο αντίκτυπος της ψηφιοποίησης στην αγορά εργασίας πρέπει να αξιολογηθεί πλήρως ώστε να ελαχιστοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η απώλεια θέσεων εργασίας και να βοηθηθούν οι πληγέντες μέσω επαγγελματικής επιμόρφωσης και αναδιοργάνωσης.

5.6.

Η τρέχουσα πανδημία συνέβαλε στο να τονιστεί εκ νέου η σημασία της επικέντρωσης στην ατομική υγεία και την ευημερία, σε αντίθεση με την απλή οικονομική ανάπτυξη η οποία, όπως αναφέρεται στη Στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2020, δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Η βελτίωση τόσο της ποιότητας όσο και της προσβασιμότητας των δημόσιων συστημάτων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε όλες τις χώρες θα πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την ΕΕ, και, παράλληλα, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες, αφενός, στην πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και, αφετέρου, στο μεγάλο ποσοστό συμμετοχής των ασφαλισμένων στις δαπάνες, το οποίο διαιωνίζει τις ανισότητες. Όπως ισχύει και σε άλλους κλάδους, θα πρέπει επίσης να πραγματοποιηθούν επενδύσεις στην ψηφιοποίηση, στην τεχνητή νοημοσύνη και στα δημόσια συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Η εμφάνιση μεγάλων οικονομικών κρίσεων αναδεικνύει τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζει η χρηστή διακυβέρνηση στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας και στη διατύπωση των κατάλληλων λύσεων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων. Ως εκ τούτου, η επιδίωξη βιώσιμης και ισότιμης οικονομικής ανάπτυξης εξαρτάται από την ποιότητα των εθνικών και των τοπικών θεσμών σε όλα τα κράτη μέλη, και εναπόκειται στην ΕΕ να διασφαλίσει ενεργά ότι οι χώρες εγγυώνται και προάγουν τις αρχές της δημοκρατίας, της ανοχής και του σεβασμού του κράτους δικαίου. Είναι αξιοσημείωτο ότι το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο αντιμετωπίζει πλέον με πολύ πιο συστηματικό τρόπο την ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και της διακυβέρνησης.

5.7.

Το τελευταίο σημείο αφορά τον ρόλο της παραγωγικότητας στην επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Προκειμένου να συνεχίσει η οικονομία να αναπτύσσεται με βιώσιμο τρόπο στο μέλλον, πρέπει να αυξηθεί η ικανότητά της να μεγεθύνεται, αλλά έως το σημείο όπου η ανάπτυξη αυτή προσθέτει αξία στην οικονομία και στους ανθρώπους της. Σε αυτό περιλαμβάνεται βελτίωση των μισθών και των συνθηκών εργασίας, ιδίως μέσω των συλλογικών διαπραγματεύσεων, και ασφαλώς όχι εις βάρος της δικαιότερης κατανομής του εισοδήματος. Συνεπώς, οι στρατηγικές που αποσκοπούν στην ενίσχυση της οικονομικής βιωσιμότητας πρέπει να αναπτυχθούν με βάση την παραγωγικότητα, χωρίς όμως να θίγουν τα δικαιώματα των εργαζομένων και την κοινωνική ανάπτυξη. Η αύξηση της παραγωγικότητας δεν αποτελεί, επομένως, αυτοσκοπό, αλλά μέσο για τη βελτίωση των μισθών, την αύξηση της συνολικής ζήτησης στις οικονομίες της ΕΕ και, στη συνέχεια, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Η αύξηση της παραγωγικότητας θα οδηγήσει επίσης στην ανάπτυξη νέων και καλύτερων προϊόντων και υπηρεσιών, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να ανέλθουν σε υψηλότερες αξιακές αλυσίδες αγαθών και υπηρεσιών, επιτρέποντας στην ΕΕ να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην παγκόσμια αγορά. Και πάλι, όπως προαναφέρθηκε, η υψηλότερη παραγωγικότητα θα πρέπει να συνδέεται αυστηρά με τον στόχο της επίτευξης βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και να μην επιτυγχάνεται εις βάρος των συνθηκών εργασίας, της κοινωνικής ανάπτυξης και των περιβαλλοντικών πολιτικών. Αντιθέτως, πρέπει να τηρηθούν οι γενικοί στόχοι που ορίζονται στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ), ιδίως η κοινωνική προστασία και η ενίσχυση της διαδικασίας συλλογικών διαπραγματεύσεων. Το ίδιο ισχύει και για τους στόχους που ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και για τους στόχους της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή. Επίσης, μια πραγματικά ευρωπαϊκή απάντηση στην τρέχουσα κρίση COVID-19 και τυχόν ενοποιημένες προσπάθειες για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης σε ολόκληρη την Ένωση θα πρέπει να αποφεύγουν τη νοοτροπία της «εξίσωσης προς τα κάτω» του διακρατικού φορολογικού ανταγωνισμού, η οποία αποτρέπει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και υποδαυλίζει εθνικιστικές τάσεις. Αντιθέτως, έμφαση πρέπει να δοθεί στην παροχή βοήθειας στις χώρες για την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου τους και την τόνωση της παραγωγικότητας· παράλληλα, μέσω στοχοθετημένων επενδύσεων, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι περιφερειακές ανισότητες ως προς την ανάπτυξη και τις ευκαιρίες απασχόλησης, και να εξαλειφθούν οι βασικές διαρθρωτικές αδυναμίες που εμποδίζουν την επιχειρηματική δραστηριότητα.

---

(1)  ΕΕ C 62 της 15.02.2019, σ.126.

(2)  Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης — Έκθεση για την εφαρμογή των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1173/2011, 1174/2011, 1175/2011, 1176/2011, 1177/2011, 472/2013 και 473/2013, καθώς και για την καταλληλότητα της οδηγίας 2011/85/ΕΕ του Συμβουλίου.

(3)  UNCTAD (2019) (Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το εμπόριο και την ανάπτυξη). World Investment Report 2019 (Έκθεση για τις παγκόσμιες επενδύσεις).

(4)  Παγκόσμια Τράπεζα (2020). Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (ετήσια % ανάπτυξη). World Development Indicators (Διεθνείς Αναπτυξιακοί Δείκτες).

(5)  Bénassy-Quéré, A., Fontagné, L., & Lahrèche-Révil, A. (2005). Πώς επιδρά η φορολογία των εταιρειών στις άμεσες ξένες επενδύσεις; International Tax and Public Finance, 12(5), 583-603 (Διεθνής φορολογία και δημόσια οικονομικά).

(6)  https://www.theguardian.com/world/2018/aug/20/greece-emerges-from-eurozone-bailout-after-years-of-austerity

(7)  Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων — Ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2020.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας, της ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας με την προώθηση της παγκόσμιας ρυθμιστικής συνεργασίας, με την υποστήριξη ενός ανανεωμένου πολυμερούς εμπορικού συστήματος και με τη μείωση των επιδοτήσεων που στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό της αγοράς»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 364/05)

Εισηγητής:	ο κ. Georgi STOEV
Συνεισηγητής:	ο κ. Thomas STUDENT

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	CCMI
Έγκριση από το τμήμα	26.6.2020
Έγκριση από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	211/1/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Ρήξεις όπως ο κορονοϊός (COVID-19) απειλούν να οδηγήσουν σε αδιέξοδο την παγκόσμια οικονομία και την κοινωνική ζωή. Οι επιπτώσεις της εν λόγω νόσου συνεπάγονται ύφεση στις ΗΠΑ, στην ΕΕ, στην Ιαπωνία και σε άλλες περιοχές του κόσμου, εξαιρετικά αργή ανάπτυξη στην Κίνα και τεράστιες απώλειες όσον αφορά την παραγωγή. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αντισταθμίσουν τις οικονομικές ζημίες με δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές και να αντιμετωπίσουν τις αναμενόμενες αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη για αποδοτικά επιχειρηματικά μοντέλα και μηχανισμούς εμπορικής άμυνας, ιδίως όσον αφορά την Ασία, και επισημαίνει ότι 36 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην ΕΕ εξαρτώνται από το εξαγωγικό δυναμικό της ΕΕ και ότι το μερίδιο της απασχόλησης της ΕΕ που υποστηρίζεται από τις πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών στον υπόλοιπο κόσμο σε σχέση με τη συνολική απασχόληση αυξήθηκε από 10,1 % το 2000 σε 15,3 % το 2017 (1). Η δημοσιονομική, οικονομική και κοινωνική απάντηση στην κρίση είναι απαραίτητη για την πρόληψη των αρνητικών της επιπτώσεων σε αυτούς και σε άλλους τομείς.

1.2.

Η κρίση του κορονοϊού αναμένεται να οδηγήσει την ΕΕ, στο πλαίσιο της γενικής αναδιατύπωσης της βιομηχανικής πολιτικής που επιβάλλεται από την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την ψηφιοποίηση, να ενισχύσει τους τομείς του εξοπλισμού υγείας και των φαρμακευτικών προϊόντων, με σκοπό να διασφαλίσει την κοινή κυριαρχία και αυτάρκεια της ΕΕ σε αυτούς τους τομείς. Η σύνταξη της παρούσας γνωμοδότησης ξεκίνησε πριν από την έκρηξη μιας απρόβλεπτης κρίσης στον τομέα της υγείας και της οικονομίας που θα αλλάξει τις οικονομίες μας και τα πρότυπα παγκοσμιοποίησης βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Αν και αυτή η κρίση δεν είναι το βασικό θέμα της γνωμοδότησης, έχει και θα έχει τεράστιο αντίκτυπο στους τομείς και τα θέματα που συζητούνται στα επόμενα σημεία. Είναι ήδη προφανές ότι αυτή η κρίση ωθεί ορισμένες περιοχές του πλανήτη σε ένα νέο κύμα προστατευτισμού και οικονομικού εθνικισμού, τόσο παγκοσμίως όσο και εντός της ΕΕ. Όλοι αυτοί οι παράγοντες λαμβάνονται υπόψη, στον μέγιστο δυνατό βαθμό μέχρι σήμερα, κατά οριζόντιο τρόπο στο πλαίσιο της παρούσας γνωμοδότησης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι οι διεθνείς επιχειρήσεις και το εμπόριο έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν στην παγκόσμια ανάπτυξη, που προκύπτει από υψηλότερο βαθμό εξειδίκευσης, από οικονομίες κλίμακας, από προηγμένες παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και από τη διάδοση της έρευνας και των τεχνολογιών. Θα πρέπει επίσης να γίνει αναφορά στην μετατόπιση από τις αλυσίδες αξίας στα δίκτυα προστιθέμενης αξίας, από τη γραμμικότητα στην κυκλικότητα και από τα υλικά στα άυλα αγαθά, γεγονός το οποίο θα απαιτήσει προσαρμοστικότητα εκ μέρους του κλάδου.

1.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η πολιτική της ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι οι συμμετέχοντες στη βιομηχανική ανάπτυξη δεν πέφτουν θύματα αθέμιτου οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού ντάμπινγκ. Όσον αφορά τις επείγουσες πολιτικές που πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή, η ΕΕ αντιμετωπίζει τις ακόλουθες προκλήσεις: την αγορά των ΗΠΑ για τις εξαγωγές της ΕΕ, τη δυνητική συνεργασία της ΕΕ με τις ΗΠΑ, τον μελλοντικό ρόλο της Κίνας και την ανάγκη αναδιαμόρφωσης του ΠΟΕ. Οι βιομηχανίες θα πρέπει να καταστούν παράγοντες για την προώθηση λύσεων στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις, δημιουργώντας νέα αξία για την κοινωνία.

1.5.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η παγκοσμιοποίηση χωρίς ρύθμιση οδηγεί σε αυξημένη ανισότητα, σε πίεση μείωσης επί των εταιρειών, των μισθών και των συνθηκών εργασίας καθώς και σε αποδυνάμωση της κοινωνικής ασφάλισης. Τούτο θα μπορούσε να αποτελέσει πραγματική απειλή για τα ευρωπαϊκά κοινωνικά πρότυπα. Η άναρχη παγκοσμιοποίηση έχει επίσης αρνητικές επιπτώσεις στα περιβαλλοντικά πρότυπα. Η ΕΟΚΕ ανησυχεί ότι οι ευρωπαϊκές εταιρείες και οι θέσεις εργασίας δέχονται πιέσεις από αθέμιτες εμπορικές πρακτικές που δεν βασίζονται στην αγορά και δεν τηρούν τις διεθνείς κοινωνικές και περιβαλλοντικές συμφωνίες. Η βιομηχανία της ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει το μοναδικό πλεονέκτημά της συνδυάζοντας τις ευρωπαϊκές αξίες, τις νέες τεχνολογίες με μια προσανατολισμένη στο μέλλον προσέγγιση. Η ενιαία αγορά είναι καθοριστικής σημασίας για την ευρωπαϊκή βιομηχανία και για τη διάδοση της καινοτομίας — όχι μόνον όσον αφορά τις ψηφιακές τεχνολογίες, αλλά και άλλες βασικές τεχνολογίες γενικής εφαρμογής (KET), όπως η βιοτεχνολογία. Ο ρόλος της κοινωνικής και της περιφερειακής συνοχής καθώς και του κοινωνικού διαλόγου για τη διασφάλιση της κοινωνικής αποδοχής του βιομηχανικού μετασχηματισμού ενδείκνυται επίσης να υπογραμμιστεί.

1.6.

Η βιομηχανική στρατηγική και η εμπορική πολιτική της ΕΕ δεν πρέπει να υπονομεύουν τις προσπάθειές της για την παροχή αναπτυξιακής βοήθειας σε τρίτες χώρες, και η ΕΟΚΕ συνιστά την υιοθέτηση μιας ισορροπημένης προσέγγισης, με καλύτερο συντονισμό και καλύτερο συνδυασμό της εθνικής αναπτυξιακής βοήθειας, όσον αφορά τις πιο ευάλωτες οικονομίες. Η ΕΟΚΕ ανησυχεί ότι η κλιμάκωση των μέτρων μη συμμόρφωσης στο πλαίσιο του ΠΟΕ και οι νέες διακρίσεις μη δασμολογικού χαρακτήρα ενέχουν τον κίνδυνο επιβολής υπερβολικών και αμοιβαίων κανονιστικών επιβαρύνσεων με αποτέλεσμα να καταστούν ο νέος κανόνας στο παγκόσμιο εμπόριο. Τα υφιστάμενα προγράμματα στήριξης και η παρακολούθηση από την ΕΕ θα πρέπει να επαναξιολογηθούν, σύμφωνα με τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ, για την υποστήριξη των κρατών μελών της ΕΕ, των εταίρων, των επιχειρήσεων και των εργαζομένων που πλήττονται από την οικονομική κρίση και τους εμπορικούς πολέμους, καθώς και για τη μείωση της επιβάρυνσης που υφίστανται.

1.7.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, για την αντιμετώπιση των εξωτερικών προκλήσεων, η εσωτερική αγορά της ΕΕ πρέπει να καταστεί «το καλύτερο μέρος για επενδύσεις». Η νέα βιομηχανική στρατηγική και όλες οι άλλες μοχλεύσεις θα πρέπει να αξιολογηθούν σε σχέση με την ικανότητά τους να προωθούν και να στηρίζουν επενδύσεις στους τομείς της βιομηχανίας, της ενέργειας, των μεταφορών και των ψηφιακών υποδομών μέσω μιας διευρυμένης προσέγγισης για τη συνδεσιμότητα. Η επανεξέταση των συγχωνεύσεων και των εξαγορών και των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις θα μπορούσε να θέσει την ΕΕ σε πιο ισότιμη βάση έναντι του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης κατανέμονται δίκαια και μετριάζονται οι αρνητικές επιπτώσεις σε παγκόσμιο, σε περιφερειακό και σε τοπικό επίπεδο.

Ένα κοινό σύστημα για τις άμεσες ξένες επενδύσεις θα συμβάλει στο να διασφαλιστεί ότι οι τόκοι θα μπορούν να αξιοποιούνται σε στρατηγικά στοιχεία ενεργητικού, όπως οι υποδομές ζωτικής σημασίας, οι τεχνολογίες καίριας σημασίας και η ασφάλεια του εφοδιασμού με συντελεστές παραγωγής που έχουν κρίσιμη σημασία. Με την εφαρμογή των οδηγιών για τις δημόσιες συμβάσεις απαιτούνται αποτελεσματικά μέσα εμπορικής άμυνας και ένα άρτιο δίκτυο συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ) για την αντιμετώπιση των παράνομων πρακτικών, την εμβάθυνση της ρυθμιστικής σύγκλισης και την προώθηση προτύπων βιωσιμότητας, μειώνοντας έτσι τις στρεβλώσεις της αγοράς.

1.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για την πρόσφατη αρνητικότητα όσον αφορά το διεθνές εμπόριο και την παγκοσμιοποίηση και την άνοδο των λαϊκιστικών κινημάτων που προτρέπουν τον αυξημένο εθνικισμό. Πιστεύει ότι ο προστατευτισμός και ο εθνικισμός δεν μπορούν να δώσουν τις σωστές απαντήσεις σε οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Οι μεσοπρόθεσμες μεταρρυθμιστικές και επενδυτικές προτεραιότητες είναι απαραίτητες για να επανέλθουν οι οικονομίες σε τροχιά βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, ενσωματώνοντας την πράσινη μετάβαση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η ΕΕ θα πρέπει να λάβει όλα τα δυνατά μέτρα για να διαφυλάξει πλήρως τη δημοκρατία παρά τις συνθήκες πανδημίας.

1.9.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η Πράσινη Συμφωνία πρέπει να ενσωματώσει τη νέα βιομηχανική στρατηγική και την εμπορική πολιτική σε συνδυασμό με την οικονομική και την κανονιστική πολιτική, αλλά και την πολιτική ανταγωνισμού σε μια ολοκληρωμένη προσπάθεια προς όφελος του περιβάλλοντος, χωρίς να δημιουργεί απειλές για την ενιαία αγορά και τις ευρωπαϊκές εταιρείες και θέσεις εργασίας, και να θέτει υψηλές περιβαλλοντικές φιλοδοξίες για τη βιομηχανία στο σύνολό της.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι ένα από τα βασικά μηνύματα για την οικονομική σταθερότητα είναι ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποδίδουν τη δέουσα προσοχή στην ποιότητα των δημόσιων οικονομικών με την προώθηση των αναγκαίων και προσανατολισμένων στο μέλλον επενδύσεων.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Με το πολυμερές σύστημα υπό συνεχή πίεση, οι εταιρείες της ΕΕ που δραστηριοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο αντιμετωπίζουν αυξανόμενες τριβές και αβεβαιότητες παράλληλα με την αύξηση του προστατευτισμού και τις συνεχιζόμενες εντάσεις μεταξύ των εμπορικών εταίρων της ΕΕ. Οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας συρρικνώνονται και παρατηρείται γενικευμένη τάση επιστροφής στην περιφερειοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ΕΕ, από κοινού με τις ΗΠΑ και την Κίνα, βρίσκεται στο επίκεντρο της δυναμικής αυτής και ορισμένοι βασικοί κλάδοι της βιομηχανίας υφίστανται σημαντικές πιέσεις. Πρέπει να ληφθούν θεμελιώδεις αποφάσεις προκειμένου να ενισχυθεί η δυνατότητα αποφυγής του κινδύνου περιθωριοποίησης και να διατηρηθεί ο παγκόσμιος ρόλος της ΕΕ. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να επανεξεταστούν οι επενδύσεις στην εδαφική επικράτεια της ΕΕ και να δοθεί έμφαση στη στήριξη των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ, διασφαλίζοντας την παροχή ρευστότητας και τη σταθερότητα στον χρηματοπιστωτικό τομέα, διαφυλάσσοντας την ενιαία αγορά και εξασφαλίζοντας τη ροή βασικών αγαθών. Ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί μόνο με ένα μείγμα μέτρων όπως: κανονισμοί και πολιτικές που ισχύουν και για εταιρείες τρίτων χωρών όταν δραστηριοποιούνται στην ΕΕ, υποδομές, επενδύσεις σε δημόσια αγαθά (μεταξύ άλλων υγεία, εκπαίδευση, ψηφιακές υποδομές), αμοιβαιότητα στις δημόσιες συμβάσεις, αποτελεσματική εμπορική πολιτική, ψηφιακή ανεξαρτησία.

2.2.

Η παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας της ΕΕ παρεμποδίζεται από την επιστροφή στη μονομέρεια και από την έλλειψη αποτελεσματικής παγκόσμιας διακυβέρνησης σε οικονομικά και εμπορικά θέματα, καθώς και από τις ασυμμετρίες της αγοράς και τις διαταραχές που προκαλούνται από τους επιδοτούμενους ανταγωνιστές, ειδικότερα τις κρατικές επιχειρήσεις, και από την κρίση. Οι επενδύσεις των εταιρειών της ΕΕ στην έρευνα και την καινοτομία έχουν ως στόχο να συνδυάσουν την ανταγωνιστικότητα και τη βιωσιμότητα, αλλά οι εν λόγω επενδύσεις θα μπορούσαν να καταστούν αναποτελεσματικές λόγω της μειωμένης πρόσβασης στις διεθνείς αγορές και λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού. Στο πλαίσιο αυτό, οι ΜΜΕ είναι περισσότερο ευάλωτες από ποτέ.

2.3.

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι συμμαχίες που προωθεί η ΕΕ θα μπορούσαν να συμβάλουν στην προώθηση των συμφερόντων της σε πολυμερείς οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) και τα Ηνωμένα Έθνη. Ως εκ τούτου, η πρόσφατα εγκριθείσα βιομηχανική στρατηγική και η ετήσια έκθεση της Επιτροπής για την εφαρμογή των συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ) αποτελούν ένα βήμα προς αυξημένη διαφάνεια, αλλά παρέχουν επίσης ένα αποτελεσματικό μέσο για την παροχή αντικειμενικών βασικών πληροφοριών στην κοινωνία των πολιτών σχετικά με τις εμπορικές συμφωνίες που διαπραγματεύεται η ΕΕ. Παρά το γεγονός ότι περιέχει ορισμένα θετικά στοιχεία, η συνολική δέσμη της πρόσφατα εγκριθείσας στρατηγικής για τη βιομηχανία δεν μας έχει ακόμη πείσει ότι θα κάνει αισθητή τη διαφορά για τις επιχειρήσεις, την εργασία και την κοινωνία των πολιτών, που προσπαθούν να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα και την οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης.

2.4.

Η εφαρμογή μιας ισχυρής ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής και η προάσπιση των εμπορικών συμφερόντων της Ένωσης είναι συμβατές με τον πρωταρχικό στόχο της εξωτερικής πολιτικής της: ενίσχυση της πολυμερούς προσέγγισης γύρω από τα θεσμικά όργανα του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών. Οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις τους πρέπει να επιτρέπουν τη μετάβαση προς έναν κόσμο που διέπεται από δίκαιους κανόνες με δημοκρατικές αρχές.

3.   Αξιοποίηση του δυναμικού των επιχειρηματικών προοπτικών

3.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη της Επιτροπής ότι οι επιχειρήσεις της ΕΕ μπορούν να επωφεληθούν από τη βιομηχανική στρατηγική και τις εμπορικές συμφωνίες της μόνον εφόσον διαθέτουν τις σωστές πληροφορίες για το περιεχόμενο αυτών των στρατηγικών και συμφωνιών και κατανοούν πώς λειτουργούν στην πράξη.

3.2.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει με ανησυχία ότι η πολυπλοκότητα των κανόνων καταγωγής και των διοικητικών εντύπων που απαιτούνται από τους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ για την παροχή προτιμήσεων σε εταιρείες της ΕΕ, καθώς και οι προσπάθειες που αποσκοπούν στην απόδειξη της προτιμησιακής καταγωγής, φαίνεται να είναι δυσανάλογες για τις ΜΜΕ της ΕΕ σε σύγκριση με το μέγεθος των συμβάσεων που έχουν συνάψει.

3.3.

Η ΕΟΚΕ προτείνει ότι, σε περίπτωση χωρών που εμπλέκονται σε πράξεις αθέμιτου ανταγωνισμού και θεσπίζουν δυσμενείς συνθήκες εργασίας ή αθέμιτα πρότυπα βιωσιμότητας, θα πρέπει επίσης να προβλεφθούν διατάξεις για τη διερεύνηση βασικών ζητημάτων σχετικά με την ανάπτυξη εναλλακτικών διευθετήσεων διαφορών και ηλεκτρονικών μηχανισμών επίλυσης διαφορών. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τον προσωρινό πολυμερή διαμεσολαβητικό διακανονισμό που ανακοίνωσε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως προσωρινή λύση για τη διατήρηση μιας ανεξάρτητης διαδικασίας επίλυσης διαφορών σε δύο στάδια.

3.4.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι το μεγαλύτερο μέρος της εξαγωγικής δραστηριότητας των ΜΜΕ πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο εντός της ενιαίας αγοράς (2), με μόνο το ήμισυ περίπου των ΜΜΕ να πωλούν τα προϊόντα τους εκτός της ΕΕ-28 (3)· σημειώνει επίσης ότι η εξαγωγική δραστηριότητα των ΜΜΕ παρουσιάζει επίσης υψηλό βαθμό συγκέντρωσης σε ορισμένα κράτη μέλη και περιφέρειες, με έξι κράτη μέλη (4) να αντιπροσωπεύουν πάνω από τα δύο τρίτα των συνολικών επιχειρήσεων και εμπορικών ΜΜΕ της ΕΕ·

3.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το έργο που προωθεί η Επιτροπή σχετικά με την ηλεκτρονική πύλη που θα ενσωματώνει δύο βάσεις δεδομένων, τη βάση δεδομένων πρόσβασης στην αγορά και το γραφείο υποστήριξης για το εμπόριο και το οποίο αντιμετωπίζει την πολυπλοκότητα και την έλλειψη συνοχής των κανόνων καταγωγής και των τελωνειακών διαδικασιών και την εφαρμογή δωρεάν διαδικτυακού εργαλείου για τον υπολογισμό των κανόνων καταγωγής, ως πρόσθετη στήριξη των ΜΜΕ της ΕΕ.

3.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, καθώς και οι διπλωματικές και προξενικές αντιπροσωπείες των κρατών μελών, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της στρατηγικής της ΕΕ, των υπηρεσιών και του εμπορίου με τρίτες χώρες για τη διευκόλυνση τόσο των εσωτερικών επενδύσεων όσο και των εξαγωγικών ευκαιριών για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και το ευρωπαϊκό εργατικό δυναμικό.

3.7.

Η ΕΟΚΕ επιπλέον, εκφράζει την ικανοποίησή της για τα υφιστάμενα εργαλεία που χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την προώθηση και τη στήριξη των ΜΜΕ της ΕΕ στις προσπάθειές τους για διεθνοποίηση, ώστε να καταστούν πιο ανταγωνιστικές σε παγκόσμιο επίπεδο, και επισημαίνει την ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι αυτές οι πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται από τη βάση προς την κορυφή· Παράλληλα με τις πρωτοβουλίες αυτές, το νέο πρότυπο μπορεί να προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες στις ΜΜΕ και σε άλλους περιφερειακούς φορείς.

3.8.

Η ΕΟΚΕ αντιμετωπίζει με ανησυχία τα εκκρεμή ζητήματα με τους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ όπως παρουσιάζονται στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ιδίως το γεγονός ότι τα προϊόντα της ΕΕ εξακολουθούν να βρίσκονται αντιμέτωπα με φραγμούς όσον αφορά την πρόσβαση σε αγορές των χωρών εταίρων. Θα πρέπει να δοθεί υψηλή προτεραιότητα στην αμοιβαία μη γραφειοκρατική αναγνώριση των τεχνικών προτύπων.

3.9.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως, όπως τονίζεται σε μελέτη της Υπηρεσίας Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (5) που βασίζεται σε ανάλυση των εμπορικών ροών σε ορισμένα κράτη μέλη, οι εξαγωγικές επιδόσεις των περιφερειών συσχετίζονται θετικά και σε μεγάλο βαθμό με το ΑΕγχΠ και ότι οι εμπορικές συναλλαγές παρουσιάζουν υψηλή συγκέντρωση σε λίγα κράτη μέλη.

3.10.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι ο εδαφικά άνισος αντίκτυπος της παγκοσμιοποίησης έχει αναγνωριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα έγγραφα προβληματισμού με θέμα την τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης και το μέλλον των οικονομικών της ΕΕ, στα οποία υπογραμμίζεται ότι, ενώ τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης είναι διάσπαρτα, το κόστος της είναι συχνά τοπικού χαρακτήρα.

3.11.

Η ΕΟΚΕ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο της πολιτικής συνοχής όσον αφορά τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ μέσω στοχευμένων επενδύσεων σε βασικούς τομείς, όπως οι υποδομές δικτύων, η έρευνα και η καινοτομία, οι υπηρεσίες ΤΠ, η περιβαλλοντική και κλιματική δράση, η ποιοτική απασχόληση και η κοινωνική ένταξη.

3.12.

Η ΕΟΚΕ αναδεικνύει τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (ΕΤΠΠ) για την παροχή βοήθειας σε άτομα που είναι άνεργα λόγω διαρθρωτικών αλλαγών που οφείλονται στην παγκοσμιοποίηση, την ψηφιοποίηση, τη μετανάστευση και την κλιματική αλλαγή. Λαμβάνοντας υπόψη την τεράστια κλίμακα της επικείμενης οικονομικής κρίσης και της κρίσης στον τομέα της απασχόλησης, το ΕΤΠΠ πρέπει να ενισχυθεί οικονομικά, οι κανόνες του να είναι πιο ευέλικτοι ώστε να ανταποκρίνονται στη φύση και το μέγεθος της κρίσης, και να συνδέεται με το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.

3.13.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας και η τηλεργασία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση των θέσεων εργασίας και της παραγωγής, αλλά, παρά τις προσπάθειες μετριασμού των κοινωνικών επιπτώσεών της, η κρίση αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην αύξηση της ανεργίας και των εισοδηματικών ανισοτήτων. Η αναθεωρημένη πολιτική της ΕΕ για την Πράσινη Συμφωνία θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση ότι η παγκοσμιοποίηση οδηγεί σε θετικές οικονομικές, κοινωνικές, εδαφικές και περιβαλλοντικές συνέπειες για τις επιχειρήσεις, τους εργαζόμενους και την κοινωνία των πολιτών και συμβάλλει στη μείωση των στρεβλώσεων της αγοράς.

3.14.

Η ΕΟΚΕ διατηρεί την πεποίθηση ότι ένας μηχανισμός για την αντιμετώπιση του «αποτυπώματος άνθρακα» στη βιομηχανική παραγωγή και οι προσπάθειες για την απαλλαγή της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού· σημειώνει, ωστόσο, ότι ένα τέτοιο μέτρο πρέπει να εξισορροπεί τις ανησυχίες για το περιβάλλον, το εμπόριο και τη δικαιοσύνη για την αποφυγή στρεβλώσεων της αγοράς, πυροδότησης αντιποίνων κατά χωρών της ΕΕ και, επομένως, ζημίας της βιομηχανίας και των βιομηχανικών θέσεων εργασίας της ΕΕ.

3.15.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι η μείωση του χάσματος όσον αφορά τις επιδόσεις παραγωγικότητας μεταξύ οικονομιών, περιφερειών και επιχειρήσεων υψηλής παραγωγικότητας και όλων των άλλων είναι ζωτικής σημασίας και ότι η παραγωγικότητα μπορεί να στηριχθεί μέσω αποτελεσματικών θεσμικών οργάνων και αποδοτικών φορολογικών συστημάτων.

3.16.

Χρειάζεται μια νέα βιομηχανική πολιτική η οποία να επικεντρώνεται στην ενίσχυση των δραστηριοτήτων με υψηλότερο επίπεδο καινοτομίας και στην παραγωγή μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας, πτυχές άρρηκτα συνδεδεμένες με την προώθηση της ποιότητας και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Μια τέτοια πολιτική, εάν σχεδιαστεί με συνετό τρόπο και εφαρμοστεί ορθά, μπορεί να συμβάλει στην αποφυγή των αρνητικών επιδράσεων που συνεπάγονται οι περαιτέρω μειώσεις του ΑΕγχΠ, ο κατακερματισμός της ενιαίας αγοράς και οι διαταραχές στις αλυσίδες αξίας.

4.   Μετριασμός των αρνητικών επιπτώσεων επιμέρους εξελίξεων

4.1.

Η ΕΟΚΕ καλεί όλους τους βασικούς θεσμικούς παράγοντες να επανεξετάσουν τις σχέσεις μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ-27 και του Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίες θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τον αντίκτυπο της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου στις αντίστοιχες οικονομίες τους· πρέπει να προβλεφθούν κατάλληλα μέτρα για τους τομείς που θα πληγούν ιδιαιτέρως·

4.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η απόφαση των ΗΠΑ να επιβάλουν πρόσθετους δασμούς στα ευρωπαϊκά προϊόντα, ως αντίμετρο για τη βοήθεια που χορηγεί η ΕΕ στον κατασκευαστή της Airbus, θα επηρεάσει κυρίως τα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα που παράγονται στα κράτη μέλη της ΕΕ. Η αποτελεσματικότητα των μέτρων διασφάλισης της ΕΕ στον τομέα του χάλυβα, που εκ παραδόσεως αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής της CCMI, θα πρέπει να επανεξεταστεί υπό το πρίσμα του προβληματικού οικονομικού περιβάλλοντος για τη χαλυβουργία, προκειμένου να αποφευχθούν περαιτέρω ζημίες σε εγχώριες επιχειρήσεις χάλυβα και να εξασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις και το εργατικό δυναμικό της ΕΕ. H ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι δασμοί επί του χάλυβα που επιβάλλουν οι ΗΠΑ έχουν οδηγήσει σε σημαντική εκτροπή του εμπορίου προϊόντων χάλυβα από τρίτες χώρες, που εισέρχονται ολοένα και περισσότερο στην ευρωπαϊκή αγορά, ιδίως σε δημόσιες συμβάσεις κατασκευής υποδομών.

4.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, μολονότι καμία χώρα δεν μπορεί να απομονωθεί από την παγκοσμιοποίηση χωρίς να επιβαρυνθεί με τεράστιο κόστος, ο κίνδυνος κατάρρευσης του πολυμερούς εμπορικού συστήματος είναι υπαρκτός και, ως εκ τούτου, η ΕΕ πρέπει να προβληματισθεί σχετικά. Επικροτεί, εν προκειμένω, το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2020, στο οποίο προτείνεται μια πρωτοβουλία για τη μεταρρύθμιση του ΠΟΕ έως το τέλος του 2020, καθώς και το προτεινόμενο σχέδιο ανάκαμψης.

4.4.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι η ΕΕ πρέπει να προβεί σε μια πιο αποφασιστική προσέγγιση για τη διασφάλιση ουσιαστικής αμοιβαιότητας στην πράξη και για την αντιμετώπιση του προστατευτισμού κατά την πρόσβαση στις αγορές δημοσίων συμβάσεων σε τρίτες χώρες. Η κινεζική αγορά δημοσίων συμβάσεων και η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι γνωστές για τις αποκλίσεις τους από τα διεθνή πρότυπα και, παρόλο που προσχώρησε στον ΠΟΕ, η Κίνα εξακολουθεί να αποτελεί σε μεγάλο βαθμό προστατευόμενη αγορά. Επιπλέον, η Κίνα δεν έχει προσχωρήσει ακόμη στη Συμφωνία για τις Δημόσιες Συμβάσεις (ΣΔΣ) του ΠΟΕ, παρά την υπόσχεσή της όταν έγινε δεκτή ως μέλος του ΠΟΕ. Η συζήτηση για την Κίνα έχει γίνει πιο σημαντική στην ΕΕ. Φιλόδοξα προγράμματα όπως η πρωτοβουλία «Μία Ζώνη ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative), ή η πρωτοβουλία «Made in China 2025» και οι «Κατευθυντήριες γραμμές 16 + 1 (2017) Βουδαπέστη, 2018 Σόφια, 2019 Ντουμπρόβνικ)» (6) έχουν προσελκύσει την προσοχή ορισμένων ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, συμπεριλαμβανομένων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Το θέμα 5G έφερε την ψηφιακή ασφάλεια στο προσκήνιο, παρέχοντας γόνιμο έδαφος για την προώθηση της ψηφιακής ανεξαρτησίας της ΕΕ. Η ενίσχυση των προγραμμάτων της ΕΕ για επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία φαίνεται να είναι η πιο ορθολογική και αποδοτική προσέγγιση στο θέμα αυτό.

4.5.

Οι συστάσεις πολιτικής και τα συγκεκριμένα μέτρα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη δύο στρατηγικά χαρακτηριστικά. Το πρώτο είναι ότι η G20, που θα μπορούσε να καταστεί ένα παγκόσμιο πολιτικό φόρουμ, συμπληρωματικό του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων ανισορροπιών και ανισοτήτων έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό το κύρος της. Το δεύτερο, στενά συνδεδεμένο, χαρακτηριστικό είναι ότι η ΕΕ στερείται αποτελεσματικής «εξωτερικής οικονομικής πολιτικής». Η βιομηχανική πολιτική και άλλες πολιτικές της ΕΕ που επηρεάζουν παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με την παραγωγή, την ενέργεια, την εσωτερική αγορά, την έρευνα και την καινοτομία, τις μεταφορές κ.λπ. είναι αποκομμένες από την εξωτερική διάσταση του εμπορίου και των εξωτερικών υπηρεσιών της ΕΕ ή αντικατοπτρίζονται μόνον εν μέρει, καθώς και οι υπηρεσίες χορήγησης εξαγωγικών πιστώσεων των κρατών μελών που θα πρέπει να συνδυάσουν τις δυνάμεις τους. Αυτή η απουσία καθιστά δυσκολότερη την αντιμετώπιση μεγάλων διεθνών φορέων και υποβαθμίζει τον ρόλο της ΕΕ σε πολυμερή και διεθνή φόρουμ και στην αποτροπή στρεβλώσεων της αγοράς.

5.   Ο αντίκτυπος της κρίσης που προκάλεσε η πανδημία του κορονοϊού (COVID-19)

5.1.

Η έξαρση της νόσου COVID-19 είχε έκτακτο μακροοικονομικό και δημοσιονομικό αντίκτυπο, ο οποίος εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση σε αυτές τις τεράστιες δημοσιονομικές και επεκτατικές νομισματικές πολιτικές στην ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ανάμεσα στις καίριες προκλήσεις περιλαμβάνονται η ελλιπής και άνιση ανάκαμψη και η αύξηση της ανεργίας. Μολονότι τα μέτρα πολιτικής θα πρέπει να περιορίσουν την άνοδο της ανεργίας, τα αναγκαία μέτρα πολιτικής θα προκαλέσουν δημόσια ελλείμματα και θα αυξήσουν το δημόσιο χρέος.

5.2.

Η CCMI τονίζει ότι η κρίση αυτή έχει σοβαρές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ΕΕ. Λόγω του γεγονότος ότι η πολιτική καθυστέρησε τη συντονισμένη δέσμευση της ΕΕ στην καταπολέμηση της πανδημίας, ενδέχεται να υπάρξει απώλεια εμπιστοσύνης στην πολιτική γενικά.

5.3.

Στους λοιπούς κινδύνους περιλαμβάνονται η μεγαλύτερη διάρκεια της πανδημίας από την εικαζόμενη, η χρηματοπιστωτική αστάθεια τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην ΕΕ, η αύξηση του προστατευτισμού, ο κατακερματισμός της ενιαίας αγοράς και οι παγιωμένες διαρθρωτικές διαφορές.

5.4.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως ένα νέο σχέδιο για την εσωτερική ολοκλήρωση, μια κοινή οικονομική, κοινωνική (συμπεριλαμβανομένου του συντονισμού της δημόσιας υγείας), δημοσιονομική, ενεργειακή και περιβαλλοντική στρατηγική και μια συνεκτική εμπορική πολιτική. Η απουσία αποτελεσματικής ευρωπαϊκής στρατηγικής υπήρξε ανησυχητική και πρέπει να αντιστραφεί προς μια νέα συλλογική ευρωπαϊκή προσέγγιση.

5.5.

Απαιτείται ένα τεράστιο πακέτο μέτρων ανάκαμψης και ανασυγκρότησης για επενδύσεις προκειμένου να στηριχθεί η οικονομία της ΕΕ μετά την κρίση στο πλαίσιο του νέου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, πέρα από αυτό που ήδη κάνουν ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Το αναγκαίο σχέδιο ανάκαμψης των επενδύσεων θα χρηματοδοτηθεί περαιτέρω μέσω των υφιστάμενων ταμείων της ΕΕ, των χρηματοδοτικών μέσων και των ομολόγων ανάκαμψης, τα οποία θα προσδιορίζονται σαφώς υπό το πρίσμα των προβλημάτων που προκάλεσε η κρίση λόγω της νόσου COVID-19, με την εγγύηση του προϋπολογισμού της ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ θεωρεί το σχέδιο ανάκαμψης που υποβλήθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

5.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το εμπόριο που βασίζεται σε κανόνες είναι επίσης ουσιαστικής σημασίας σε καιρούς κρίσης και μέρος της στρατηγικής της ΕΕ για την έξοδο από την κρίση. Τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να σέβονται την ενιαία αγορά και να διασφαλίζουν ότι δεν υπάρχουν εσωτερικοί φραγμοί στο εμπόριο της ΕΕ, δρομολογώντας μια πιο ολοκληρωμένη διαπραγμάτευση για μια πολυμερή συμφωνία που θα οδηγήσει σε ισότιμους όρους ανταγωνισμού, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής μόνιμης ελευθέρωσης των δασμών για τον ιατρικό εξοπλισμό και θα συμβάλει ώστε οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού να μπορούν να λειτουργούν ελεύθερα σε αυτόν τον κρίσιμο τομέα. Μαζί με αυτά τα μέτρα, η ελευθέρωση των δασμών και η χρηματοδότηση των εξαγωγών, με σωστό συντονισμό των αντίστοιχων φορέων της ΕΕ και των κρατών μελών, θα μπορούσαν να μειώσουν την πίεση στις επιχειρήσεις και να αποτρέψουν τις στρεβλώσεις της αγοράς.

---

(1)  http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2018/november/tradoc_157516.pdf

(2)  Γενική Διεύθυνση Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας (EPRS), CETA implementation: SMEs and regions in focus (Εφαρμογή της CETA: οι ΜΜΕ και οι περιφέρειες στο επίκεντρο), μελέτη που εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της ΕτΠ, 18 Νοεμβρίου 2019, διατίθεται εδώ: http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_IDA(2019)644179

(3)  Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 421, Internationalisation of Small and Medium-sized Enterprises (Διεθνοποίηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων), Οκτώβριος 2015.

(4)  Βέλγιο, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες και Ηνωμένο Βασίλειο.

(5)  Μελέτη της Υπηρεσίας Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με τίτλο «Interactions between trade, investment and trends in EU industry: EU regions and international trade» (Αλληλεπιδράσεις μεταξύ του εμπορίου, των επενδύσεων και των τάσεων της βιομηχανίας της ΕΕ: περιφέρειες της ΕΕ και διεθνές εμπόριο) που εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της ΕτΠ, 27 Οκτωβρίου 2017, διατίθεται στη διεύθυνση https://www.europarl.europa.eu/thinktank/el/document.html?reference=EPRS_STU(2017)608695

(6)  2017: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1514534.shtml;

2018: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1577455.shtml;

2019: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1655224.shtml.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η βιομηχανική διάσταση της Ένωσης Ασφάλειας»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 364/06)

Εισηγητής:	ο κ. . José CUSTÓDIO LEIRIÃO
Συνεισηγητής:	ο κ. Jan PIE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Υιοθετήθηκε από τη CCMI	26.6.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	209/3/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Επικροτούμε την αποφασιστικότητα της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ενισχύσει την τεχνολογική κυριαρχία της Ένωσης και επισημαίνουμε εν προκειμένω τη σημασία του τομέα της ασφάλειας. Δεν υπάρχει ασφάλεια χωρίς τεχνολογία και η Ευρώπη πρέπει να τελειοποιήσει τις τεχνολογίες καίριας σημασίας για την ασφάλειά της.

1.2.

Για την επίτευξη του στόχου αυτού, ζητούμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δρομολογήσει μια στρατηγική με στόχο την ενίσχυση των βιομηχανικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων της Ευρώπης στον τομέα της ασφάλειας. Αυτό είναι ιδιαιτέρως αναγκαίο για τους ευάλωτους τομείς των οποίων η εξάρτηση από μη Ευρωπαίους προμηθευτές μπορεί να αποτελέσει από μόνη της κίνδυνο για την ασφάλεια. Η στρατηγική θα πρέπει να στηρίζει τους στόχους της νέας στρατηγικής εσωτερικής ασφάλειας και να τη συμπληρώνει παρέχοντας μια βιομηχανική διάσταση. Θα πρέπει επίσης να καλύπτει τις υφιστάμενες και τις μελλοντικές ανάγκες ικανοτήτων των Ευρωπαίων τελικών χρηστών και να ανταποκρίνεται στις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τομέας αυτός στην Ευρώπη, δηλαδή κατακερματισμό της αγοράς, έλλειψη μακροπρόθεσμης ικανότητας και τεχνολογικού σχεδιασμού και έλλειψη συνοχής των πολιτικών και των χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ.

1.3.

Η βιομηχανική στρατηγική στον τομέα της ασφάλειας θα πρέπει να βασίζεται στις ακόλουθες αρχές: α) η ύπαρξη καινοτόμου βιομηχανικού κλάδου ασφάλειας είναι καίριας σημασίας για την τεχνολογική κυριαρχία και τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης· β) η ασφάλεια αποτελεί ζήτημα κυριαρχίας, το οποίο δεν μπορεί να επιλυθεί μόνον από τις δυνάμεις τις αγοράς. Απαιτούνται πολιτική βούληση και δράση για να διατηρηθεί η ικανότητα ανάπτυξης πολύπλοκων λύσεων ασφαλείας υψηλής τεχνολογίας· γ) Ως επακόλουθο της πανδημίας COVID-19, η ενίσχυση της ανθεκτικότητας απέναντι σε φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές μεγάλης κλίμακας θα πρέπει να αναδειχθεί σε κορυφαία πολιτική προτεραιότητα για την Ένωση και τούτο μπορεί να επιτευχθεί μόνον με τη στήριξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας ασφάλειας. Η στρατηγική θα πρέπει να αναπτυχθεί στο πλαίσιο της Ένωσης Ασφάλειας και να καταστήσει τις πολιτικές της ΕΕ που αφορούν τον τομέα της ασφάλειας πιο αποτελεσματικές. Θα πρέπει να ακολουθεί μια ολιστική προσέγγιση και να περιλαμβάνει τους ακόλουθους στόχους:

—	αξιολόγηση των αδυναμιών της Ευρώπης και της εξάρτησής της σε κρίσιμους τομείς της μη στρατιωτικής ασφάλειας,

—	αξιολόγηση των αναδυόμενων τεχνολογιών για πιθανούς κινδύνους για την ασφάλεια,

—	καθορισμός των «απαραίτητων» τεχνολογιών καίριας σημασίας, για την παροχή των οποίων η Ευρώπη, για λόγους ασφαλείας, δεν θα πρέπει να εξαρτάται από προμηθευτές τρίτων χωρών,

—	προσδιορισμός των στρατηγικών αλυσίδων αξίας στον τομέα της ασφάλειας,

—	αξιοποίηση των οργανισμών της ΕΕ ως κινητήριες δυνάμεις για τον σχεδιασμό και την εναρμόνιση των εθνικών απαιτήσεων,

—	χρήση των σχετικών με την ασφάλεια μέσων της ΕΕ (Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας, ταμείο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων, πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη», πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη», πρόγραμμα RescEU) για στοχευμένες επενδύσεις σε τεχνολογίες και εφαρμογές ασφαλείας καίριας σημασίας,

—	αξιοποίηση άλλων μέσων της ΕΕ (διαρθρωτικά ταμεία, InvestEU κ.λπ.) για επενδύσεις σχετικές με την ασφάλεια (υποδομές), ιδανικά μέσω της δημιουργίας ενός μηχανισμού για την ασφάλεια της Ευρώπης (ανάλογου με τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη»),

—	αξιοποίηση και συντονισμός των ευρωπαϊκών δημόσιων συμβάσεων για τη στήριξη της σχετικής βιομηχανικής βάσης,

—

χρήση μέσων χρηματοδότησης προσανατολισμένων στην ανάπτυξη δυνατοτήτων (όπως το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και το ταμείο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων) για την προώθηση της διείσδυσης στην αγορά ερευνητικών προγραμμάτων της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας πέραν του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη»,

—	εντοπισμός πιθανών νέων νομοθετικών πρωτοβουλιών, όπως αναθεώρηση της οδηγίας περί προστασίας υποδομών ζωτικής σημασίας (CIP) ή πιθανού μέσου για την αστική ασφάλεια,

—	συντονισμός των σχετικών προγραμμάτων της ΕΕ (άμυνα, ασφάλεια, διάστημα, κυβερνοχώρος).

Εισαγωγή

1.4.

Το περιβάλλον ασφαλείας της Ευρώπης είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Οι σημερινές απειλές για την ασφάλεια είναι συχνά πολυδιάστατες, διακρατικές, ταχέως εξελισσόμενες και δύσκολα προβλέψιμες. Μπορούν να επηρεάσουν ένα ευρύ φάσμα τομέων σε ολόκληρη την Ένωση (π.χ. μαζικές εκδηλώσεις, μεταφορές, υποδομές καίριας σημασίας, οργανισμούς) και να προέρχονται από ένα εξίσου ευρύ φάσμα παραγόντων απειλής (π.χ. μεμονωμένοι δράστες, εγκληματικές οργανώσεις, τρομοκρατικές ομάδες, εθνικά κράτη), οι οποίοι μπορεί να έχουν ποικίλα κίνητρα (όπως γεωπολιτικά, θρησκευτικός ή πολιτικός εξτρεμισμός, οικονομικά ή χρηματοπιστωτικά συμφέροντα, ή ψυχική διαταραχή) και να χρησιμοποιήσουν διάφορα μέσα για να εκδηλώσουν την κακόβουλη πρόθεσή τους (όπως όπλα, αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς, ραδιολογικά και πυρηνικά υλικά, κυβερνοεπιθέσεις ή παραπληροφόρηση).

1.5.

Πέραν των ανθρωπογενών απειλών κατά της ασφάλειας, υπάρχουν επίσης οι φυσικές καταστροφές, όπως πλημμύρες, ξηρασίες, καταιγίδες ή πανδημίες, οι οποίες συνιστούν αυξανόμενο κίνδυνο λόγω της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης του περιβάλλοντος και της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. Οι φυσικές καταστροφές συνήθως έχουν πιο καταστροφικές συνέπειες από τις ανθρωπογενείς καταστροφές, και αποτελούν άμεση ή έμμεση απειλή για την ασφάλεια.

1.6.

Οι απειλές για την ασφάλεια παρουσιάζουν διαφορές· το ίδιο και οι δυνάμεις ασφαλείας και οι ικανότητες που πρέπει να διαθέτουν. Παράλληλα, οι δυνάμεις ασφαλείας συχνά συνεργάζονται, για παράδειγμα ως ομάδες άμεσης επέμβασης κατά τη διάρκεια καταστροφών, και χρειάζονται διαλειτουργικό εξοπλισμό κατάλληλο για να αντιμετωπίσουν την απειλή.

1.7.

Παρά την ποικιλομορφία τους, οι σημερινές απειλές έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς τεχνολογική υποστήριξη. Η τεχνολογία καθαυτή δεν μπορεί να παρέχει ασφάλεια, αλλά στις πολύπλοκες και συνδεδεμένες κοινωνίες μας, αποτελεί απαραίτητο παράγοντα σε όλους τους τομείς ασφάλειας και σε όλα τα στάδια του κύκλου της ασφάλειας (πρόληψη, προετοιμασία, ανταπόκριση και ανάκτηση). Η ταχεία εξέλιξη και διάδοση νέων ψηφιακών τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η κβαντική υπολογιστική και η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών (blockchain), θα ενισχύσουν ακόμη περισσότερο τη σημασία της τεχνολογίας για την ασφάλεια, καθότι όχι μόνον δημιουργούν νέες ευκαιρίες, αλλά και αυξάνουν τα τρωτά σημεία και το δυναμικό για πρόκληση ζημιών.

1.8.

Χωρίς την εμπειρογνωμοσύνη μιας εξειδικευμένης βιομηχανίας ασφάλειας, δεν είναι δυνατό να αναπτυχθούν οι πλέον σύγχρονες τεχνολογίες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των τρεχουσών και των μελλοντικών απειλών για την ασφάλεια. Η βιομηχανία ασφάλειας είναι απαραίτητος εταίρος, ιδίως σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη πολύπλοκων συστημάτων ασφάλειας και την προστασία από εξελιγμένους παράγοντες απειλών.

1.9.

Η βιομηχανική και τεχνολογική βάση στον τομέα της ασφάλειας στην Ευρώπη είναι τόσο ανομοιογενής όσο και οι ανάγκες ασφάλειας των σύγχρονων κοινωνιών και οικονομιών. Σε αυτήν περιλαμβάνονται επιχειρήσεις όλων των μεγεθών από ολόκληρη την Ένωση με διαφορετικά χαρτοφυλάκια και ειδικότητες. Πολλές από αυτές δραστηριοποιούνται επίσης στους τομείς της άμυνας, της αεροδιαστημικής ή των εμπορεύσιμων ΤΠ ή είναι θυγατρικές μεγαλύτερων ομίλων από αυτούς τους τομείς. Όλες αναπτύσσουν και παράγουν συστήματα υψηλής τεχνολογίας και παρέχουν υπηρεσίες απαραίτητες για την προστασία των κοινωνιών, των επιχειρήσεων, των οργανισμών και των πολιτών έναντι όλων των ειδών των απειλών κατά της ασφάλειας και των καταστροφών. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ολοκληρωμένη μελέτη, η βιομηχανία ασφάλειας στην ΕΕ παράγει κύκλο εργασιών που προσεγγίζει τα 200 δισεκατ. ευρώ και δημιουργεί 4,7 εκατ. θέσεις απασχόλησης (1).

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η Ένωση έχει οικονομικό, αλλά και στρατηγικό συμφέρον στην προώθηση μιας δυναμικής ευρωπαϊκής βιομηχανικής βάσης στον τομέα της ασφάλειας. Όσο πιο καίριας σημασίας είναι ένας τομέας ασφάλειας, τόσο περισσότερο η εξάρτηση από προμηθευτές τρίτων χωρών μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια. Η χρήση τεχνολογιών, υπηρεσιών και εξοπλισμού που έχουν αναπτυχθεί από αξιόπιστες πηγές είναι ζωτικής σημασίας, ιδίως για την προστασία των υποδομών καίριας σημασίας και των κρατικών θεσμών από απειλές παραγόντων είτε κρατικών, είτε κρατικά υποστηριζόμενων.

2.2.

Η εξέλιξη της πανδημίας COVID-19 και οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις της έχουν επίσης καταδείξει την ανάγκη για μια ισχυρή ευρωπαϊκή βιομηχανία ασφάλειας. Η μαζική προσφυγή σε ψηφιακά εργαλεία, για παράδειγμα, έχει οδηγήσει σε δραματική αύξηση των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο από μη κρατικούς και κρατικούς παράγοντες εις βάρος επιχειρήσεων και φορέων εκμετάλλευσης βασικών υπηρεσιών. Βασικό δίδαγμα που θα πρέπει να αντληθεί από αυτήν την πανδημία είναι η ανάγκη ενίσχυσης της ανθεκτικότητας του κυβερνοχώρου και της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο όλων των ψηφιακών διαδικασιών των επιχειρήσεων και των οργανισμών. Μετά την εκδήλωση της πανδημίας, παρατηρείται η εκ νέου εμφάνιση εκστρατειών παραπληροφόρησης, οι οποίες συχνά χρηματοδοτούνται από ξένες κυβερνήσεις και δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά χωρίς τη χρήση εξελιγμένων τεχνολογικών εργαλείων. Η κρίση COVID-19 αποκάλυψε επίσης τεράστιες ελλείψεις στις ικανότητες διαχείρισης κρίσεων της ΕΕ, όπως η απουσία κοινού αποθέματος χημικού, βιολογικού, ραδιολογικού και πυρηνικού (ΧΒΡΠ) εξοπλισμού. Εν ολίγοις, απαιτείται πληθώρα μέτρων για να καταστεί η Ευρώπη πιο ανθεκτική σε καταστροφές μεγάλης κλίμακας. Δεδομένου του ευαίσθητου χαρακτήρα των μέτρων, είναι επιτακτική ανάγκη να εφαρμοστούν τα μέτρα αυτά με τη στήριξη αξιόπιστων προμηθευτών και να διασφαλιστεί η ασφάλεια του εφοδιασμού σε περιόδους κρίσης.

2.3.

Η Ένωση, ως εκ τούτου, έχει στρατηγικό συμφέρον να διατηρήσει στην Ευρώπη τις βιομηχανικές ικανότητες που απαιτούνται για να εξασφαλιστεί κατάλληλο επίπεδο αυτονομίας και τεχνολογικής κυριαρχίας σε σημαντικούς τομείς ασφάλειας. Παράλληλα, οι υφιστάμενες συνθήκες της αγοράς δυστυχώς δεν συμβάλλουν στην εκπλήρωση αυτού του στρατηγικού συμφέροντος. Αντιθέτως, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της αγοράς ασφαλείας στην Ευρώπη συχνά καθιστούν δύσκολο για τις επιχειρήσεις να αναπτύξουν βιώσιμα επιχειρηματικά εγχειρήματα για τις σχετικές τεχνολογίες.

2.4.

Από εμπορική άποψη, η ζήτηση για ακριβά προϊόντα ασφαλείας προηγμένης τεχνολογίας είναι περιορισμένη, δεδομένου ότι οι ιδιωτικοί φορείς της αγοράς ζητούν συνεχώς μείωση του κόστους, περιορίζουν συνήθως τις επενδύσεις στον τομέα της ασφάλειας στις απολύτως αναγκαίες και προτιμούν τα φθηνότερα ετοιμοπαράδοτα προϊόντα (συχνά από προμηθευτές τρίτων χωρών).

2.5.

Όσον αφορά τη δημόσια ζήτηση στην αγορά ασφαλείας, υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί αγοραστές και τελικοί χρήστες, οι περισσότεροι εκ των οποίων διαθέτουν περιορισμένο προϋπολογισμό για την προμήθεια προϊόντων και προβαίνουν σε μικρές παραγγελίες και δεσμεύονται νομικά να αγοράσουν στη χαμηλότερη τιμή. Επιπλέον, η πλειονότητα των δημόσιων πελατών στον τομέα της ασφάλειας δεν διαθέτουν δυναμικό ανάπτυξης δυνατοτήτων. Αγοράζουν ετοιμοπαράδοτα προϊόντα για να ικανοποιήσουν τις άμεσες ανάγκες τους, χωρίς να σκέφτονται μακροπρόθεσμα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι απειλές και οι τεχνολογίες ενδεχομένως να εξελιχθούν στο μέλλον, αλλά ούτε σχετικά με τις απαραίτητες επενδύσεις για να είναι προετοιμασμένοι.

2.6.

Δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων και των δύο πλευρών της ζήτησης στον τομέα της ασφάλειας, υφίσταται μία μόνο μικρή αγορά για τις τεχνολογίες και τις εφαρμογές καίριας σημασίας. Οι πολύπλοκες λύσεις ασφάλειας είναι συχνά εξατομικευμένες για έναν ή πολύ λίγους πελάτες, γεγονός το οποίο περιορίζει στο ελάχιστο τον όγκο παραγωγής και τις οικονομίες κλίμακας. Στην καλύτερη περίπτωση, οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για αυτά τα συστήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για άλλες, λιγότερο ευαίσθητες εφαρμογές για μια ευρύτερη εμπορική αγορά. Ως εκ τούτου, οι υφιστάμενες συνθήκες της αγοράς καθιστούν αδύνατη τη διατήρηση στην ΕΕ μιας τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης η οποία μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων ασφάλειας που χρειάζεται η Ευρώπη για να προστατεύσει τα εξωτερικά της σύνορα, τα εδάφη και τους πολίτες της. Αυτό υπονομεύει την αξιοπιστία της Ένωσης Ασφάλειας και απαιτεί ενισχυμένη δράση εκ μέρους της ΕΕ.

Η τρέχουσα κατάσταση των πολιτικών ασφάλειας της ΕΕ

2.7.

Από τη δρομολόγηση του Ευρωπαϊκού θεματολογίου για την ασφάλεια τον Απρίλιο του 2015, η ΕΕ καταβάλλει προσπάθειες για την επίτευξη μιας πραγματικής Ένωσης Ασφάλειας που θα παρέχει τα εργαλεία, τις υποδομές και το περιβάλλον, στο πλαίσιο του οποίου οι εθνικές και οι ενωσιακές αρχές θα συνεργάζονται αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων, ενώ παράλληλα θα προασπίζονται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών (2). Ο μεγάλος αριθμός πρωτοβουλιών που έχουν δρομολογηθεί στο πλαίσιο αυτό καταδεικνύει ότι η ασφάλεια έχει καταστεί χωρίς αμφιβολία σε μία από τις βασικές πολιτικές προτεραιότητες της Ένωσης: — Οδηγία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας (3) — Αναθεωρημένοι κανόνες για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (4) — Δημιουργία του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν (SIS) (5) — Διαλειτουργικότητα των συστημάτων πληροφοριών της ΕΕ για τη διαχείριση της ασφάλειας, των συνόρων και της μετανάστευσης (6) — Σύσταση του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (eu-LISA) (7) — Πράξη για την κυβερνοασφάλεια (8) — Ενισχυμένος Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής («Frontex») (9) — Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών και άδειας ταξιδίου (ETIAS) (10). Οι πρωτοβουλίες αυτές συμπληρώνουν ήδη καθιερωμένα προγράμματα και χρηματοδοτικά μέσα, όπως το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας.

2.8.

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο περιλάμβανε σημαντική αύξηση των κύριων σχετικών γραμμών του προϋπολογισμού (δηλ. 35,3 δισεκατ. ευρώ για τη διαχείριση των συνόρων και της μετανάστευσης, 4 δισεκατ. ευρώ για την εσωτερική ασφάλεια, 15,6 δισεκατ. ευρώ για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας και την αντιμετώπιση κρίσεων) σε σχέση με το προηγούμενο ΠΔΠ (11). Η Ένωση θα χρηματοδοτήσει επίσης επιπρόσθετο πρόγραμμα έρευνας στον τομέα της ασφάλειας στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», το οποίο έχει ήδη συμβάλει σημαντικά στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη μελλοντικών δυνατοτήτων στον τομέα της ασφάλειας στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020».

2.9.

Όσον αφορά τις ψηφιακές τεχνολογίες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει επίσης τη σημαντική αύξηση των δαπανών (π.χ. για το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» ή το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη») με στόχο την ενίσχυση της τεχνολογικής κυριαρχίας της Ευρώπης σε τομείς στρατηγικής σημασίας. Εν προκειμένω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε επίσης την πρόθεσή της να προωθήσει τις συνέργειες μεταξύ των τομέων του διαστήματος, της άμυνας και της ασφάλειας.

2.10.

Η τεχνολογική κυριαρχία αποτελεί όρο κλειδί στη «Νέα βιομηχανική στρατηγική για την Ευρώπη», στην οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει ότι «ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η ασφάλεια και η μελλοντική τεχνολογική κυριαρχία της Ευρώπης εξαρτώνται από τις στρατηγικές ψηφιακές υποδομές μας» και ανακοινώνει ότι θα «στηρίξει επίσης την ανάπτυξη βασικών τεχνολογιών γενικής εφαρμογής που είναι στρατηγικής σημασίας για το βιομηχανικό μέλλον της Ευρώπης» (12).

Ειδικές παρατηρήσεις

2.11.

Στον τομέα της ασφάλειας, η ΕΕ διαθέτει περιορισμένες αρμοδιότητες και, πολύ συχνά, ασκεί μόνο συντονιστικό ρόλο μεταξύ των εθνικών αρχών. Ως εκ τούτου, οι πολιτικές ασφάλειας παραμένουν κατακερματισμένες και συχνά αναποτελεσματικές. Το ίδιο ισχύει και για τους σχετικούς με την ασφάλεια τομείς, όπως η δημόσια υγεία.

2.12.

Η ασφάλεια στην ΕΕ αποτελεί πολιτική προτεραιότητα χωρίς όμως βιομηχανική διάσταση. Υπάρχει εντυπωσιακός αριθμός πολιτικών και χρηματοδοτικών μέσων που σχετίζονται με την ασφάλεια τα οποία διαθέτουν σημαντικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, δεν υπάρχει ούτε συντονισμός των απαιτούμενων δυνατοτήτων, αλλά ούτε και συνεκτική πολιτική για τη στήριξη της σχετικής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης. Έννοιες όπως η βιομηχανική ανταγωνιστικότητα, η στρατηγική αυτονομία, ο σχεδιασμός δυνατοτήτων και οι τεχνολογίες καίριας σημασίας απουσιάζουν από τη συζήτηση σχετικά με την Ένωση Ασφάλειας και δεν λαμβάνονται ποτέ υπόψη ως στόχοι των χρηματοδοτικών προγραμμάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια.

2.13.

Το σχέδιο δράσης για καινοτόμο και ανταγωνιστικό τομέα ασφάλειας του 2012 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στερείτο φιλοδοξίας, ήταν περιορισμένο ως προς το πεδίο εφαρμογής και, ως εκ τούτου, δεν είχε σημαντικό αντίκτυπο.

2.14.

Το ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΕ για την ασφάλεια κινητοποιεί σημαντικούς πόρους, αλλά χαρακτηρίζεται από σοβαρές αδυναμίες. Η διείσδυση στην αγορά των αποτελεσμάτων της έρευνας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πρόκληση, διότι δεν υπάρχει ούτε κοινή διαδικασία σχεδιασμού δυνατοτήτων για την ασφάλεια η οποία θα συνέβαλε στην παγίωση της ζήτησης των δημόσιων τελικών χρηστών, ούτε συστηματική χρήση άλλων χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ που να προσανατολίζονται στην ανάπτυξη δυνατοτήτων για την υποστήριξη της ανάπτυξης λύσεων ασφαλείας.

2.15.

Η νέα στρατηγική εσωτερικής ασφάλειας καθοδηγεί τις πολιτικές ασφάλειας της ΕΕ και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να επιδιώκει την αντιμετώπιση αυτών των ελλειμμάτων. Θα πρέπει να αντιμετωπίζει την ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας και τις επιπτώσεις αυτής για την ασφάλεια, να επιδιώκει τη θέσπιση κοινού ορισμού των απαιτούμενων αναγκών στον τομέα της ασφάλειας και να ενισχύει την ευρωπαϊκή συνεργασία με στόχο την κάλυψη αυτών των αναγκών. Αυτό θα ενισχύσει την Ένωση Ασφάλειας και θα συμβάλει σημαντικά στη δημιουργία μιας πραγματικής εσωτερικής αγοράς ασφάλειας και στη διατήρηση μιας ανταγωνιστικής βιομηχανίας ασφάλειας στην Ευρώπη.

2.16.

Η βιομηχανία είναι απαραίτητη για τη μετατροπή των τεχνολογιών σε λύσεις. Μια φιλόδοξη βιομηχανική πολιτική για βασικούς τομείς κυριαρχίας θα πρέπει, ως εκ τούτου, να αποτελέσει πολιτική προτεραιότητα της Ένωσης. Η ανάπτυξη μιας τέτοιας πολιτικής είναι ιδιαιτέρως επείγουσα για τον τομέα της ασφάλειας, ο οποίος πλήττεται επί του παρόντος από τις σοβαρές ανεπάρκειες της αγοράς που δυσχεραίνουν σημαντικά τη διατήρηση βιομηχανικών και τεχνολογικών ικανοτήτων καίριας σημασίας.

2.17.

Ως εκ τούτου, καλούμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει ειδική βιομηχανική στρατηγική η οποία θα στηρίζει τη νέα στρατηγική εσωτερικής ασφάλειας και θα καθιστά την Ένωση Ασφάλειας πιο αποτελεσματική. Η βιομηχανική στρατηγική θα πρέπει να είναι φιλόδοξη και ολοκληρωμένη, και να διασφαλίζει ότι όλες οι σχετικές πολιτικές και τα μέσα συμβάλλουν στην τεχνολογική κυριαρχία της Ένωσης σε τομείς ασφαλείας καίριας σημασίας. Θα πρέπει επίσης να διασφαλίζει ότι όλα τα σχετικά με την ασφάλεια μέσα της ΕΕ (Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας, ταμείο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων, πρόγραμμα «RescEU») περιλαμβάνουν μια βιομηχανική διάσταση και ότι όλα τα σχετικά με την τεχνολογία προγράμματα της ΕΕ (Ψηφιακή Ευρώπη, Ορίζων Ευρώπη) περιλαμβάνουν μια διάσταση ασφάλειας. Αυτό θα συμβάλει στην κάλυψη των αναγκών ασφάλειας των πελατών του δημόσιου τομέα, θα παρέχει νέες ευκαιρίες για την ευρωπαϊκή βιομηχανία και θα διευκολύνει την έγκαιρη αντιμετώπιση των επιπτώσεων των αναδυόμενων τεχνολογιών για την ασφάλεια.

2.18.

Για το σκοπό αυτό, η έννοια της τεχνολογικής κυριαρχίας πρέπει να προσδιοριστεί περαιτέρω και να καταστεί επιχειρησιακή. Η εστίαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις ψηφιακές τεχνολογίες είναι ευπρόσδεκτη, αλλά δεν πρέπει έχει αποκλειστικό χαρακτήρα. Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε όλες τις τεχνολογίες καίριας σημασίας σε βασικούς τομείς κυριαρχίας, και συγκεκριμένα στους τομείς της ασφάλειας, της άμυνας και του διαστήματος. Η έννοια θα πρέπει επίσης να επανεξεταστεί υπό το πρίσμα της πανδημίας COVID-19, ώστε η ενίσχυση της ανθεκτικότητας να συμπεριληφθεί ως στρατηγικός στόχος.

2.19.

Η «Νέα βιομηχανική στρατηγική για την Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συμπεριλαμβάνει στοιχεία τα οποία είναι σημαντικά για την ενίσχυση της τεχνολογικής κυριαρχίας σε τομείς ασφάλειας καίριας σημασίας. Συγκεκριμένα, η έννοια των στρατηγικών αλυσίδων αξίας θα πρέπει να εφαρμόζεται ως το πλαίσιο για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, το οποίο καλύπτει ολόκληρο τον βιομηχανικό κύκλο, από την προμήθεια κρίσιμων πρώτων υλών έως την εκβιομηχάνιση και τη συντήρηση, και να συντονίζει τη χρήση όλων των κατάλληλων μέσων πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου των άμεσων ξένων επενδύσεων.

2.20.

Τόσο το ίδιο το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) όσο και οι πολιτικές που λαμβάνουν στήριξη και τα προγράμματα που χρηματοδοτούνται από αυτό θα πρέπει να προσαρμοστούν στις ανάγκες της εποχής μετά την κρίση COVID-19. Οι προτεραιότητες και τα μέσα που είχαν προηγουμένως οριστεί πρέπει να επανεξεταστούν και να συνεκτιμήσουν τα διδάγματα που αντλούνται από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ευρώπη κατά τη διαχείριση της πανδημίας. Αυτό ισχύει και για την Ένωση Ασφάλειας και τη νέα στρατηγική εσωτερικής ασφάλειας, στην οποία θα πρέπει να τονιστεί η ανάγκη για μεγαλύτερη τεχνολογική κυριαρχία και ανθεκτικότητα.

2.21.

Για να υπερνικηθεί η ύφεση που πυροδοτήθηκε από την πανδημία, η ΕΕ οφείλει, κατά τον επόμενο δημοσιονομικό κύκλο, να επικεντρώσει τις επενδύσεις σε τομείς υψηλής τεχνολογίας, δεδομένου ότι τούτοι προσφέρουν τη μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα για την οικονομία εν γένει (13). Μια βιομηχανική στρατηγική της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας, η οποία θα συμβάλει ώστε η Ευρώπη να καταστεί πιο αυτόνομη και πιο ανθεκτική, θα συνάδει απόλυτα με την προσέγγιση αυτή και, κατά συνέπεια, θα πρέπει να δρομολογηθεί επειγόντως στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης της Ένωσης από την κρίση COVID-19.

---

(1)  Δεδομένης της ποικιλομορφίας του κλάδου, δεν υπάρχει επί του παρόντος σαφής ορισμός για τη βιομηχανία ασφάλειας και μόνον κατά προσέγγιση εκτιμήσεις όσον αφορά το μέγεθός της στην αγορά. Η μεθοδολογική ταξινόμηση του κλάδου αυτού παρεμποδίζεται από διάφορους παράγοντες: 1) η βιομηχανία ασφάλειας δεν καλύπτεται από τις βασικές στατιστικές ονοματολογίες (NACE, Prodcom κ.λπ.)· 2) η παραγωγή ειδών που σχετίζονται με την ασφάλεια καλύπτεται από ένα μεγάλο εύρος κατηγοριών, ενώ οι στατιστικές για τις κατηγορίες αυτές δεν κάνουν διάκριση μεταξύ των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την ασφάλεια και των μη σχετικών με την ασφάλεια δραστηριοτήτων· 3) δεν υπάρχει διαθέσιμη πηγή στατιστικών στοιχείων σε ευρωπαϊκό επίπεδο από την ίδια τη βιομηχανία. Βλ. μελέτη σχετικά με την ανάπτυξη των στατιστικών στοιχείων για την ευρωπαϊκή τεχνολογική και βιομηχανική βάση στον τομέα της ασφάλειας, τελική έκθεση Ecorys για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων, Ιούνιος 2015.

(2)  Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Θεματολογίου για την Ασφάλεια για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την οικοδόμηση μιας αποτελεσματικής και πραγματικής Ένωσης Ασφάλειας, Βρυξέλλες, 20.4.2016 COM(2016) 230 final https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:9aeae420-0797-11e6-b713-01aa75ed71a1.0015.02/DOC_1&format=PDF

(3)  Οδηγία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας (ΕΕ L 88 της 31.3.2017, σ. 6).

(4)  Οδηγία σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας (ΕΕ L 141 της 5.6.2015, σ. 73).

(5)  Κανονισμός σχετικά με την εγκατάσταση, τη λειτουργία και τη χρήση του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν (SIS) στον τομέα των συνοριακών ελέγχων (ΕΕ L 312 της 7.12.2018, σ. 14) και Κανονισμός σχετικά με την εγκατάσταση, τη λειτουργία και τη χρήση του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν (SIS) στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας και της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις (ΕΕ L 312 της 7.12.2018, σ. 56).

(6)  Κανονισμός για τη διαλειτουργικότητα (σύνορα και θεωρήσεις) (ΕΕ L 135 της 22.5.2019, σ. 27) και Κανονισμός για τη διαλειτουργικότητα (αστυνομική και δικαστική συνεργασία, άσυλο και μετανάστευση) (ΕΕ L 135 της 22.5.2019, σ. 85).

(7)  Κανονισμός σχετικά με τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη λειτουργική διαχείριση συστημάτων ΤΠ μεγάλης κλίμακας στον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (eu-LISA) (ΕΕ L 295 της 21.11.2018, σ. 99).

(8)  Κανονισμός σχετικά με τον ENISA («Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κυβερνοασφάλεια») και με την πιστοποίηση της κυβερνοασφάλειας στον τομέα της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΕΕ L 151 της 7.6.2019, σ. 15).

(9)  Κανονισμός για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή (ΕΕ L 295 της 14.11.2019, σ. 1).

(10)  Κανονισμός για τη θέσπιση Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών και Αδειοδότησης Ταξιδιού (ETIAS) (ΕΕ L 236 της 19.9.2018, σ. 1).

(11)  Σε τρέχουσες τιμές Βλ. ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Ο προϋπολογισμός της ΕΕ τροφοδοτεί το σχέδιο ανάκαμψης για την Ευρώπη», Βρυξέλλες, 27.5.2020 COM (2020) 442 final: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:4524c01c-a0e6-11ea-9d2d-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF

(12)  Ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Μια νέα βιομηχανική στρατηγική για την Ευρώπη», Βρυξέλλες, 10.3.2020, COM (2020) 102 final https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0102&from=EL

(13)  Βλ. για παράδειγμα «"Il ruolo dell'innovazione et dell'alta technologia in Italia nel confronto con il contesto internazionale», Centro economia digitale, Ρώμη, Οκτώβριος 2019.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η θέσπιση μέτρων διασφάλισης για τα γεωργικά προϊόντα στις εμπορικές συμφωνίες»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 364/07)

Εισηγητής:

ο κ. Arnold PUECH D’ALISSAC

Απόφαση της ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	29.6.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	204/2/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ενισχυμένη διεθνής συνεργασία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή αποτελεσματικών ρητρών διασφάλισης.

1.1.1.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο εφοδιασμός με τρόφιμα για την ανθρωπότητα παραμένει και θα εξακολουθήσει να αποτελεί μείζον ζητούμενο τουλάχιστον έως το 2050. Για να τραφούν 9 με 10 δισεκατομμύρια άνθρωποι, θα χρειαστούν όλες οι γεωργικές δραστηριότητες στον κόσμο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), η παγκόσμια παραγωγή πρέπει να αυξηθεί κατά 70 % μεταξύ 2007 και 2050. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να προστατευτεί η παραγωγική ικανότητα κάθε χώρας με την άσκηση ειδικά προσαρμοσμένων γεωργικών και εμπορικών πολιτικών, με μέλημα, παράλληλα, ένα οργανωμένο διεθνές εμπόριο για την αντιμετώπιση τόσο των αστάθμητων περιστάσεων της παραγωγής όσο και των πολυετών αδυναμιών ορισμένων γεωγραφικών περιοχών.

1.1.2.

Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητες την εναρμόνιση των προτύπων παραγωγής για την αποφυγή των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού και την παροχή της δυνατότητας σε κάθε χώρα να παράγει ένα βασικό τρόφιμο.

1.2.

Πρέπει δε να συνεχιστεί η βελτίωση της διαφάνειας των αγορών.

1.2.1.

Το σύστημα πληροφόρησης για τις γεωργικές αγορές (AMIS), το οποίο εγκαθίδρυσε το 2011 η Σύνοδος Υπουργών Γεωργίας της Ομάδας των 20 (G20) και συγκεντρώνει τους κύριους παγκόσμιους παραγωγούς και εισαγωγείς σιτηρών και ελαιούχων σπόρων, καθιστά δυνατή τη διαπίστωση της πραγματικής κατάστασης στις αγορές. Επίσης, αποτελεί δημόσιο βήμα διαλόγου και συντονισμού μεταξύ των κυβερνητικών αξιωματούχων σε περιόδους μεγάλης αστάθειας στις γεωργικές αγορές. Η πρωτοβουλία αυτή έχει αποδείξει την αξία της, αλλά πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω όσον αφορά τον αριθμό των συμμετεχουσών χωρών και το πεδίο εφαρμογής της, έτσι ώστε να καλύπτει και άλλα προϊόντα εμπορικών συναλλαγών στις παγκόσμιες αγορές.

1.3.

Οι γεωργικές ρήτρες διασφάλισης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) —τόσο οι γενικές όσο και διμερείς— πρέπει να βελτιωθούν με βάση διάφορα κριτήρια, τα οποία η ΕΟΚΕ παραθέτει στην παρούσα γνωμοδότηση. Στόχος είναι η επίτευξη θεμιτού ανταγωνισμού και της βιωσιμότητας των ευρωπαϊκών αγροδιατροφικών τομέων και η διασφάλιση της επισιτιστικής κυριαρχίας προς όφελος όλων των πολιτών — τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών. Αυτή η ανάγκη επίτευξης επισιτιστικής κυριαρχίας έχει τονιστεί έντονα κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου COVID-19.

1.3.1.   Ταχεία ανταπόκριση

Οι ισχύουσες ρήτρες είναι αναποτελεσματικές λόγω του υπερβολικά μεγάλου χρονικού διαστήματος που μεσολαβεί μέχρι την εφαρμογή τους. Ωστόσο, χάρη στην ψηφιοποίηση της οικονομίας, τα δεδομένα μπορούν να είναι πλέον διαθέσιμα σε λίγες ώρες. Η παρακολούθηση των όγκων και των τιμών είναι πλέον αποτελεσματική και επιτρέπει την ταχεία αντιμετώπιση.

1.3.2.   Αυτόματη αντιμετώπιση

Με την άρτια επίγνωση του εμπορίου, οι εμπορικές ροές μπορούν εύκολα να ρυθμιστούν. Η συντονισμένη μεταξύ εξαγωγέων και εισαγωγέων εφαρμογή θα μπορούσε να πραγματοποιείται αυτόματα, μόλις διαπιστώνεται αύξηση του όγκου των εμπορικών συναλλαγών κατά 10 % για καθορισμένο χρονικό διάστημα, για παράδειγμα ένα έτος. Εάν δε η αύξηση δικαιολογείται βάσει απρόβλεπτου συμβάντος που οδήγησε σε χαμηλότερη παραγωγή, η ρήτρα δεν θα ενεργοποιείται. Αντίθετα, εάν η αύξηση δεν δικαιολογείται, θα επιβάλλεται πρόσθετος δασμός για τον περιορισμό της αύξησης αυτής.

1.3.3.   Αναλογική αντιμετώπιση

Ανάλογα με τη φύση και την προέλευση της αύξησης των εμπορικών ροών, η αντιμετώπιση πρέπει να είναι αναλογική με σκοπό την ελάττωση της εν λόγω αύξησης ή τη δραστική ανάσχεση των αποσταθεροποιητικών ροών στους σχετικούς τομείς.

1.3.4.   Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση

Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλες οι ροές εισαγωγών, όποια και αν είναι η κατάστασή τους και χωρίς προηγούμενη κοινοποίηση· και είναι ακριβώς στα λεγόμενα ευαίσθητα προϊόντα που ισχύουν μειωμένες δασμολογικές ποσοστώσεις στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών· πρόκειται δε για τους ταχύτερα αποσταθεροποιούμενους τομείς. Ως εκ τούτου, πρέπει επίσης να υπόκεινται στις ρήτρες διασφάλισης.

1.3.5.   Τα «κατοπτρικά μέτρα»

Η λήψη «κατοπτρικών μέτρων» στους κανόνες της ΕΕ περί εισαγωγών πρέπει, αφ’ ενός μεν να διασφαλίζει την ίση προστασία των καταναλωτών ανεξάρτητα από την προέλευση των προϊόντων, αφ’ ετέρου δε να περιορίζει τις οικονομικές στρεβλώσεις εις βάρος των ευρωπαϊκών φορέων εκμετάλλευσης.

1.3.6.   Η συνεκτίμηση του πλαισίου εφαρμογής της Συμφωνίας του Παρισιού

Οι δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου συνιστούν μείζον ζητούμενο διεθνώς. Εάν ορισμένες χώρες δεν τις σέβονται, δεν θα πρέπει να επωφελούνται από αυτές στις εμπορικές συναλλαγές. Στον τομέα των αγροδιατροφικών προϊόντων πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή ένας μηχανισμός προσαρμογής των ανθρακούχων εκπομπών στα σύνορα. Λόγω της πολυπλοκότητάς του, και εν αναμονή της έγκρισής του, πρέπει να τεθούν από τον ΠΟΕ ειδικές ρήτρες διασφάλισης για τη Συμφωνία του Παρισιού και να συμπεριλαμβάνονται σε όλες τις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών που διαπραγματεύεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

1.3.7.   Συνεκτίμηση των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης

Όπως και στην περίπτωση της Συμφωνίας του Παρισιού, οι ρήτρες διασφάλισης πρέπει να τεθούν από τον ΠΟΕ και να περιλαμβάνονται σε όλες τις συμφωνίες που υπογράφονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.   Η έννοια και η ιστορία των ρητρών διασφάλισης

2.1.

Ο ΠΟΕ προβλέπει μεν ειδικές ρήτρες για τον γεωργικό τομέα, αλλά περιορίζει τη χρήση τους.

2.1.1.

Τα μέτρα διασφάλισης ορίζονται ως «μέτρα έκτακτης ανάγκης» και αφορούν την αύξηση των εισαγωγών συγκεκριμένων προϊόντων, όταν οι εισαγωγές αυτές προκαλούν ή απειλούν να προκαλέσουν σοβαρή ζημία στον εγχώριο κλάδο παραγωγής της χώρας εισαγωγής. Τα μέτρα αυτά, τα οποία σε γενικές γραμμές έχουν τη μορφή αναστολής των παραχωρήσεων ή υποχρεώσεων, μπορεί να αφορούν την επιβολή ποσοτικών περιορισμών ή δασμών στις εισαγωγές.

2.1.2.

Στον τομέα της γεωργίας, η εφαρμογή υψηλότερων δασμών διασφάλισης μπορεί να ενεργοποιείται αυτόματα όταν ο όγκος των εισαγωγών υπερβαίνει ένα ορισμένο επίπεδο ή όταν οι τιμές πέφτουν κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο χωρίς να χρειάζεται να αποδεικνύεται ότι προκαλείται σοβαρή ζημία στον εγχώριο κλάδο παραγωγής.

2.1.3.

Ωστόσο, επίκληση της ειδικής ρήτρας διασφάλισης για τη γεωργία μπορεί να γίνεται μόνο στα προϊόντα που έχουν τιμολογηθεί και υπό την προϋπόθεση ότι η εκάστοτε κυβέρνηση έχει διατηρήσει το δικαίωμα να το πράξει στον κατάλογο των δεσμεύσεών της που αφορούν τη γεωργία. Επιπλέον, δεν μπορεί να γίνεται επίκλησή της στις εισαγωγές που υπόκεινται σε δασμολογικές ποσοστώσεις.

2.2.

Οι διμερείς συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών καθιστούν δυνατή την περαιτέρω πρόοδο.

2.2.1.

Οι συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών πρέπει να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών ροών και πρέπει να προάγουν την ελευθέρωση των συναλλαγών μεταξύ των συμβαλλόμενων χωρών χωρίς φραγμούς στο εμπόριο με τον υπόλοιπο κόσμο. Λόγω των δυσκολιών της διαδικασίας πολυμερών διαπραγματεύσεων στον ΠΟΕ, τα τελευταία χρόνια διεξήχθησαν διαπραγματεύσεις για πολλές συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών.

2.2.2.

Η ΕΕ προκρίνει αυτή την επιλογή για να δώσει ώθηση στην ελευθέρωση του εμπορίου και να προωθήσει θέματα που δεν είναι τυγχάνουν συναίνεσης, όπως τα κεφάλαια για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ωστόσο, οι τελευταίες συμφωνίες κατέδειξαν τους περιορισμούς του εν λόγω συστήματος και τις δυσκολίες να ακολουθηθεί μια κοινή προσέγγιση ή να γίνει πλήρης συνεκτίμηση άλλων διεθνών συμφωνιών, όπως η Συμφωνία του Παρισιού.

2.3.

Το διεθνές εμπόριο αγροδιατροφικών προϊόντων παραμένει απαραίτητο.

2.3.1.

Η έρευνα με θέμα την επισιτιστική κυριαρχία προσκρούει σε διάφορα εμπόδια —ξεκινώντας από τη δημογραφική ανάπτυξη— τα οποία συχνά καθιστούν απαραίτητες τις εισαγωγές. Ως εκ τούτου, το εμπόριο συμβάλλει καθοριστικά στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Το ζητούμενο για τα κράτη μέλη είναι η επίτευξη της σωστής ισορροπίας μεταξύ της ανάπτυξης της δικής τους γεωργικής παραγωγής και του ανοίγματός τους στο εμπόριο. Ωστόσο, είναι επίσης αναγκαίο να λαμβάνεται μέριμνα έτσι ώστε ο γεωργικός τομέας τους —όταν αυτό είναι δυνατόν και υπό συνθήκες που δεν στρεβλώνουν αδικαιολόγητα τον ανταγωνισμό— να μπορεί να ικανοποιεί τη διεθνή ζήτηση και να εξάγει τρόφιμα σε χώρες που αδυνατούν να καλύπτουν τις ανάγκες τους με τη δική τους παραγωγή.

2.3.2.

Πράγματι, από διερευνητική μελέτη που διεξήγαγε το Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών για τη Γεωργία, τα Τρόφιμα και το Περιβάλλον της Γαλλίας (INRAE) προκύπτει ότι, έως το 2050, η συγκέντρωση των παγκόσμιων γεωργικών εξαγωγών θα μπορούσε να αυξηθεί περαιτέρω. Θα ωφελούσε δε κυρίως έναν μικρό αριθμό χωρών ή περιφερειών, όπου η κλιματική αλλαγή αναμένεται να έχει θετική επίδραση στη γεωργία και, άρα, θα μπορούσε να αυξήσει τις καλλιεργούμενες εκτάσεις, καθώς και τις αποδόσεις των καλλιεργειών τους.

2.4.

Στη διπλωματία γίνεται κατάχρηση του εμπορίου γεωργικών προϊόντων. Ο γεωργικός τομέας είναι θύμα πολιτικών διαπραγματεύσεων που δεν τον αφορούν άμεσα: είτε πρόκειται για την αντιπαράθεση Κίνας — ΗΠΑ, Boeing — Airbus ή για την τελική φάση των εμπορικών διαπραγματεύσεων, ο γεωργικός τομέας συχνά χρησιμοποιείται ως αντιστάθμισμα για την επίτευξη άσχετων με αυτόν παραχωρήσεων σε διαπραγματεύσεις.

3.   Τα κενά στις ισχύουσες ρήτρες διασφάλισης

3.1.

Οι διαδικασίες διασφάλισης είναι υπερβολικά χρονοβόρες και επίπονες.

3.1.1.

Η θέσπιση ρητρών διασφάλισης ήταν σε μεγάλο βαθμό σχοινοτενής και επίπονη κατά το παρελθόν, στοιχείο που τις καθιστούσε αναποτελεσματικές. Ενώ η ΕΕ είναι ένα από τα μέλη του ΠΟΕ που επιφυλάσσονται να επικαλεστούν τη ρήτρα αυτή σε πολλά προϊόντα, στην πράξη δεν την ενεργοποιούν σχεδόν ποτέ. Συνεπώς, στην περίπτωση των «ατασθαλιών» της Βραζιλίας στην υπόθεση με το κατεψυγμένο κοτόπουλο στην άλμη (εάν είναι στην άλμη, δεν χρειάζεται να καταψυχθεί), ο χαμηλότερος δασμός που εφαρμόστηκε επέτρεψε τη σημαντική αύξηση των εισαγωγών κρέατος πουλερικών μεταξύ 1996 και 2001, χωρίς την εφαρμογή των ρητρών διασφάλισης.

3.2.

Οι ισχύουσες διαδικασίες δεν εγγυώνται θεμιτό ανταγωνισμό.

3.2.1.

Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των παραγωγών στις τρίτες χώρες που δεν υποχρεούνται να συμμορφώνονται αυστηρά με τα ενωσιακά πρότυπα είναι σημαντικό. Έτσι, βάσει της τελευταίας συμφωνίας που υπογράφηκε με τον Καναδά, οι Καναδοί παραγωγοί έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν καραντίνα για απαγορευμένα στην ΕΕ προϊόντα φυτοπροστασίας, όπως η ατραζίνη, κάτι που μειώνει σημαντικά το κόστος παραγωγής τους. Οι χώρες της Αμερικής χρησιμοποιούν γενετικά τροποποιημένους σπόρους εγκεκριμένους για εμπορία, αλλά όχι και παραγωγή, στην ΕΕ, ιδίως για πρωτεϊνούχες καλλιέργειες όπως η σόγια.

3.2.2.

Οι αναντιστοιχίες αυτές έχουν ως συνέπεια την αύξηση των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων και δη των ακατέργαστων αγροτικών πρώτων υλών. Αυτό μπορεί να θέσει υπό αμφισβήτηση την ευρωπαϊκή επισιτιστική κυριαρχία. Μάλιστα, σύμφωνα με το τελευταίο Στατιστικό δελτίο εμπορικών συναλλαγών αγροδιατροφικών προϊόντων (1) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το εμπορικό έλλειμμα της ΕΕ στις γεωργικές πρώτες ύλες υπερέβαινε το 2019 τα 20 δισεκατομμύρια ευρώ.

3.3.

Οι αδυναμίες αυτές επηρεάζουν αρνητικά και τους καταναλωτές. Η έλλειψη ρυθμίσεων προκαλεί υπερβολική αστάθεια των τιμών, η οποία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Η κερδοσκοπία στις γεωργικές αγορές οξύνει περαιτέρω αυτή την αστάθεια, δυσχεραίνοντας τη δυνατότητα πολλών καταναλωτών χαμηλού εισοδήματος να αγοράζουν τρόφιμα. Επιπλέον, η αποσταθεροποίηση της αλυσίδας εφοδιασμού οδηγεί σε μείωση της παραγωγικής ικανότητας, γεγονός που αυξάνει την αβεβαιότητα του εφοδιασμού των καταναλωτών.

3.4.

Η πανδημία της νόσου COVID-19 φανέρωσε με τραγικό τρόπο τόσο την αναγκαιότητα του εμπορίου γεωργικών προϊόντων όσο και της επισιτιστικής κυριαρχίας. Συνεπώς, όσον αφορά το διεθνές εμπόριο, η ΕΕ πρέπει να εξοπλιστεί με τα μέσα για την αύξηση της ανθεκτικότητας της ΕΕ στους οικονομικούς κλυδωνισμούς, με σκοπό να αποκατασταθούν η εμπιστοσύνη, η σταθερότητα και η κοινή ευημερία για όλους τους Ευρωπαίους.

---

(1)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Στατιστικό δελτίο εμπορικών συναλλαγών αγροδιατροφικών προϊόντων

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Μια επιτακτική ανάγκη για την περίοδο μετά την κρίση COVID-19: ο σχεδιασμός νέου μοντέλου πολυμερών σχέσεων»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 364/08)

Εισηγήτρια:

η κ. Emmanuelle BUTAUD-STUBBS

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32, παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Εγκρίθηκε από το τμήμα	16.6.2020
Εγκρίθηκε από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	213/3/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

COVID-19 και πολυμερές σύστημα

1.1.

Οι βαθιές και πρωτοφανείς οικονομικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης COVID-19 απαιτούν μια άνευ προηγουμένου, μακρόπνοη και κατηγορηματική απάντηση. Η ΕΕ πρέπει να στηρίξει την οικονομία και το διεθνές εμπόριο προκειμένου να αποτραπεί η ανάγκη επανεκκίνησης του παγκόσμιου εμπορίου, όπως κατά το 1929, και να χρηματοδοτήσει την ανάκαμψη, προστατεύοντας παράλληλα τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους παντός είδους (συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία), τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού και τους πολίτες, με πνεύμα αλληλεγγύης και υπευθυνότητας, χωρίς να αφήνει κανέναν στο περιθώριο. Όλες οι επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, ως βασικές συνιστώσες της λύσης, πρέπει να έχουν πλήρη πρόσβαση σε μέτρα ανάκαμψης.

1.2.

Η ανάκαμψη μετά τον «μεγάλο εγκλεισμό» πρέπει να βασιστεί στη βιωσιμότητα και στην πράσινη χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Ως εκ τούτου, τα μέτρα της Πράσινης Συμφωνίας είναι πιο σημαντικά από ποτέ άλλοτε (βιομηχανική στρατηγική, συνοριακή προσαρμογή των ανθρακούχων εκπομπών και ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050).

1.3.

Η κρίση COVID-19 κατάφερε βαρύ πλήγμα σε ένα πολυμερές σύστημα που έχει ήδη υπονομευθεί από διαρθρωτικές αδυναμίες, όπως οι αλληλεπικαλυπτόμενες οργανώσεις, ο παρωχημένος τρόπος λειτουργίας και μια διαδικασία λήψης αποφάσεων με ομοφωνία σε συνδυασμό με την πολυμελή σύνθεση διαφόρων οργανισμών, απτή απόδειξη των οποίων αποτελεί τόσο η παράλυση του δευτεροβάθμιου δικαιοδοτικού οργάνου του Οργάνου Επίλυσης Διαφορών του ΠΟΕ μηχανισμού επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ όσο και το «πάγωμα» της χρηματοδοτικής συνεισφοράς των Ηνωμένων Πολιτειών (ΗΠΑ) στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και η μεταγενέστερη αποχώρησή τους από τον εν λόγω οργανισμό. Επιπλέον, η επιβολή εθνικών περιορισμών στις εξαγωγές βασικών ιατρικών εφοδίων και εξοπλισμού ατομικής προστασίας, μεταξύ άλλων και εκ μέρους κρατών μελών της ΕΕ, ο εθνικός εγωισμός και ορισμένες δυσλειτουργίες ως προς την επίδειξη αλληλεγγύης και τη διεθνή συνεργασία επηρεάζουν αρνητικά τις πλέον ευάλωτες χώρες και καθυστερούν την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας.

Ανάγκη πιο οικουμενικού οράματος

1.4.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επιθυμεί να μοιραστεί τις σκέψεις της σχετικά με ένα «νέο μοντέλο πολυμερών σχέσεων», με βάση τον εκτενή κατάλογο προγενέστερων προτάσεών της (όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του ΠΟΕ, τον ρόλο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) κ.ά.) και να προτείνει νέες λύσεις για την μετά την κρίση COVID-19 εποχή (1).

1.5.

Ο προβληματισμός αυτός, ο οποίος αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης, έχει ως στόχο να εμπνεύσει μια νέα συνεργασία, να εμφυσήσει μεγαλύτερη συνοχή στις αποφάσεις που λαμβάνονται από διεθνείς, υπερεθνικούς και διακυβερνητικούς οργανισμούς σε θέματα που αφορούν το εμπόριο και τις επενδύσεις, την αξιοπρεπή εργασία, τα κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα και την κλιματική αλλαγή. Ενθαρρύνει τις χώρες που είναι συμβαλλόμενα μέρη συναφών οργανισμών να σέβονται την αρχή της καλόπιστης συνεργασίας και να επιδιώκουν την προώθηση συνεργειών, αντί να εκμεταλλεύονται τα τυχόν υφιστάμενα κενά.

1.6.

Μετά από κάθε Παγκόσμιο Πόλεμο, οι πολίτες στράφηκαν προς τους διεθνείς οργανισμούς για τη διαφύλαξη της ειρήνης και της ευημερίας. Η σημερινή παγκόσμια υγειονομική κρίση αποτελεί την ιδανική στιγμή για την επανεξέταση των κανόνων της παγκόσμιας διακυβέρνησης και τον εν μέρει ενστερνισμό του πνεύματος καινοτομίας που εκδηλώνεται σε πρωτόγνωρες περιστάσεις.

Δέσμη συγκεκριμένων προτάσεων

1.7.

Η εισηγήτρια επικουρήθηκε από διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς, προερχόμενους από ευρύ φάσμα τομέων (βλ. παράρτημα 1), για τη διατύπωση προτάσεων με συνεκτίμηση των νομικών, πολιτικών και οργανωτικών περιορισμών.

1.8.

Οι προτάσεις αυτές αποσκοπούν στη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ: — των παγκόσμιων κοινωνικών προτύπων και των δεσμεύσεων για την κλιματική αλλαγή και την προστασία του περιβάλλοντος· — των κανόνων που διέπουν το εμπόριο, την κλιματική αλλαγή και την προστασία του περιβάλλοντος· — των κανόνων που σχετίζονται με το εμπόριο και των παγκόσμιων κοινωνικών.

1.9.

Σε αυτές τις προτάσεις περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα εξής: η μεγαλύτερη πρόσβαση στο καθεστώς του παρατηρητή, η χρηματοδότηση για την προώθηση της εκπόνησης μελετών, η δημιουργία νέων ομάδων εργασίας, ο ενισχυμένος δια-γραμματειακός συντονισμός, οι κοινές πολιτικές στον τομέα της έρευνας, η ερμηνεία ορισμένων ισχυουσών νομικών διατάξεων και πολιτικών δεσμεύσεων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του γεγονότος ότι οι αλλαγές πρέπει να δρομολογηθούν σε πολιτικό επίπεδο και πιστεύει ακράδαντα ότι η ΕΕ, ως ένας από τους λίγους παγκόσμιους παράγοντες με συνταγματικό καθήκον και εντολή για χρηστή παγκόσμια διακυβέρνηση, μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην εκ των έσω διαμόρφωση ενός αποτελεσματικότερου μοντέλου πολυμερών σχέσεων.

2.   Τα πενιχρά αποτελέσματα του μακρόχρονου αιτήματός μας για τη συνοχή των πολυμερών κανόνων

2.1.    Έκκληση από βασικούς φορείς της κοινωνίας των πολιτών

2.1.1.

Πολυάριθμοι ενδιαφερόμενοι φορείς έχουν επανειλημμένα ζητήσει μεγαλύτερη συνοχή κατά τη διαδικασία χάραξης πολιτικής από διεθνείς, υπερεθνικούς και διακυβερνητικούς οργανισμούς.

2.1.2.

Εξ ονόματος της επιχειρηματικής κοινότητας, το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο (ΔΕΕ) επεσήμανε ιδιαίτερα ότι «ένα από τα κυριότερα σημεία τριβής κατά την τρέχουσα συζήτηση σχετικά με την παγκοσμιοποίηση συνίσταται στην εικαζόμενη ανακολουθία μεταξύ εμπορικών, εργασιακών και περιβαλλοντικών προτύπων» (2).

2.1.3.

Η σύνοδος κορυφής B7-L7 [των οργανώσεων εκπροσώπησης των επιχειρήσεων (Business — B7) και των εργαζομένων (Labor — L7) της ομάδας των επτά (G7)] του 2019 προέβη επίσης στην ακόλουθη δήλωση: «Η παγκόσμια διακυβέρνηση θα πρέπει να λαμβάνει καλύτερα υπόψη τις παρούσες κοινωνικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης νέων δεξιοτήτων και εξασφάλισης αξιοπρεπούς εργασίας σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και τις συνθήκες που παρέχουν στις επιχειρήσεις δυνατότητα υποστήριξης της παραγωγικότητας, αύξησης των μισθών και δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας» (3η παράγραφος).

2.2.    Συνοπτική παρουσίαση των προηγούμενων σταδίων

2.2.1.   Κατανόηση του πολυσύνθετου χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης

2.2.1.1.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως ο κορυφαίος διεθνής οργανισμός που είναι σε θέση να θεσπίζει κανόνες και πρότυπα με την ευρύτερη δυνατή γεωγραφική κάλυψη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της μεταρρύθμισης του ΟΗΕ που πρέπει να έχει ως στόχο την κατάργηση μιας προσέγγισης βάσει διαδικασιών προς όφελος μιας προσέγγισης βάσει αποτελεσμάτων. Τον Σεπτέμβριο του 2015, ο ΟΗΕ ενέκρινε 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) που αντικατοπτρίζουν τις πλέον οικουμενικές προκλήσεις της ανθρωπότητας. Παρότι οι ΣΒΑ δεν είναι νομικά δεσμευτικοί, οι κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, αναμένεται να τους ενστερνιστούν και να θεσπίσουν εθνικά πλαίσια για την επίτευξή τους.

2.2.1.2.

Το 2017, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) επεσήμανε ότι «πρέπει να διορθώσουμε την παγκοσμιοποίηση, αλλά δεν γνωρίζουμε πλήρως με ποιον τρόπο» (3). Στο σχετικό έγγραφο προσανατολισμού απαριθμήθηκαν οι συνοδευτικές πολιτικές (κοινωνικός τομέας και αγορά εργασίας, εκπαίδευση και δεξιότητες, κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη των επιχειρήσεων) και αναφέρθηκε «η επείγουσα ανάγκη αύξησης της δημόσιας διαβούλευσης και της συμμετοχής των ενδιαφερόμενων φορέων της κοινωνίας των πολιτών» στις διαδικασίες καθορισμού προτύπων των διεθνών οργανισμών.

2.2.2.   Παγκόσμια κοινωνικά πρότυπα και πολυμερείς εμπορικοί κανόνες: χρονικό μιας χαμένης ευκαιρίας

2.2.2.1.

Αμέσως μετά την αποτυχημένη προσπάθεια προσθήκης μιας κοινωνικής ρήτρας στους κανόνες του, το 1996 (4) ο ΠΟΕ διευκρίνισε ότι η ΔΟΕ είναι «το αρμόδιο όργανο για τον καθορισμό και τη διευθέτηση των [βασικών εργασιακών] προτύπων». Έκτοτε, η ΔΟΕ έχει υιοθετήσει διάφορα σημαντικά κείμενα. Στην 5η ενότητα της δήλωσης του 1998, η ΔΟΕ αναγνώρισε ότι «τα εργασιακά πρότυπα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για σκοπούς εμπορικού προστατευτισμού και ότι δεν μπορεί να γίνεται επίκληση ή άλλου είδους χρήση κανενός τμήματος της παρούσας δήλωσης και των επακολούθων της για τους σκοπούς αυτούς· επιπλέον, το συγκριτικό πλεονέκτημα οποιασδήποτε χώρας δεν θα πρέπει επ» ουδενί να αμφισβητηθεί από την παρούσα δήλωση και τις επακόλουθές της».

2.2.2.2.

Στη διακήρυξη της εκατονταετηρίδας της, το 2019, η ΔΟΕ πρωτοστατεί αναλαμβάνοντας τη δέσμευση «να ενισχύσει τη συνεργασία της και να θεσπίσει θεσμικές ρυθμίσεις με άλλους οργανισμούς για την προώθηση της συνοχής των πολιτικών κατά την επιδίωξη της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης της όσον αφορά το μέλλον της εργασίας, αναγνωρίζοντας τους ισχυρούς, σύνθετους και καίριους δεσμούς που υφίστανται μεταξύ κοινωνικών, εμπορικών, χρηματοπιστωτικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών πολιτικών» (Τμήμα IV, παράγραφος ΣΤ).

2.2.2.3.

Παρότι διαγράφουν ξεχωριστές πορείες, η ΔΟΕ και ο ΠΟΕ συνεργάζονται ωστόσο σε διάφορους τομείς και κυρίως προβαίνουν σε ενδιαφέρουσες κοινές δημοσιεύσεις με θέμα το εμπόριο και την απασχόληση, το εμπόριο και την άτυπη απασχόληση, την επίτευξη κοινωνικά βιώσιμης παγκοσμιοποίησης και τη σημασία των πολιτικών ανάπτυξης δεξιοτήτων για την παροχή βοήθειας προς τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις με στόχο την αξιοποίηση των οφελών του εμπορίου.

2.2.2.4.

Αυτή η πολιτική συνεργασίας δεν υπερέβη ποτέ την κόκκινη γραμμή της Υπουργικής Διακήρυξης του ΠΟΕ στη Σιγκαπούρη το 1996, στην οποία επισημαίνονται τα εξής: «απορρίπτουμε τη χρησιμοποίηση των εργασιακών προτύπων για σκοπούς προστατευτισμού και συμφωνούμε ότι το συγκριτικό πλεονέκτημα των χωρών, ιδίως των αναπτυσσόμενων χωρών με χαμηλούς μισθούς, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Εν προκειμένω, σημειώνουμε ότι οι γραμματείες του ΠΟΕ και της ΔΟΕ θα συνεχίσουν την υφιστάμενη συνεργασία τους».

2.2.3.   Η σταδιακή ενσωμάτωση των κλιματικών και περιβαλλοντικών δεσμεύσεων στο πολυμερές σκηνικό

2.2.3.1.

Από το 1994, όταν τέθηκε σε ισχύ η σύμβαση-πλαίσιο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (UNFCCC), οι κυβερνήσεις πραγματοποιούν τακτικές συναντήσεις για την παρακολούθηση της πραγματοποιούμενης προόδου μέσω ενός ισχυρού συστήματος διαφάνειας και λογοδοσίας. Ωστόσο, η πρώτη καθολική και νομικά δεσμευτική συμφωνία για την κλιματική αλλαγή εγκρίθηκε μόλις στα τέλη του 2015, με τη συμφωνία του Παρισιού η οποία προβλέπει ένα σύστημα εθνικά καθορισμένων συνεισφορών που χρήζουν παρακολούθησης.

2.2.3.2.

Χάρη στο καθεστώς της ως παρατηρητή στην UNFCCC και στην εντολή που διαθέτει για την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας και της δίκαιης μετάβασης, η ΔΟΕ συνέβαλε σημαντικά στις εργασίες του φόρουμ βελτιωμένου διαλόγου σχετικά με τις επιπτώσεις της εφαρμογής των μέτρων αντίδρασης (2015-2018). Το φόρουμ αυτό εξέτασε κυρίως «τις επιπτώσεις που απορρέουν από την εφαρμογή των πολιτικών, των προγραμμάτων και των δράσεων μετριασμού που έχουν αναληφθεί από τα συμβαλλόμενα μέρη “εντός και εκτός της δικαιοδοσίας τους” ή τις διασυνοριακές επιπτώσεις στο πλαίσιο της σύμβασης, του πρωτοκόλλου του Κιότο και της συμφωνίας του Παρισιού για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής».

2.2.3.3.

Μετά τη σύναψη μνημονίου συνεννόησης το 2016, η ΔΟΕ συνεργάστηκε στενά με το προσωπικό και τους εμπειρογνώμονες της UNFCCC για τη βελτίωση της αμοιβαίας κατανόησης: επιμόρφωση σχετικά με τον ρόλο των κοινωνικών φορέων, ανάπτυξη ικανοτήτων με σκοπό τη μέτρηση του αντικτύπου των μέτρων για την κλιματική αλλαγή, περιφερειακά εργαστήρια σχετικά με τη δίκαιη μετάβαση και διοργάνωση ενός παγκόσμιου φόρουμ σε εξαμηνιαία βάση.

2.2.3.4.

Το βασικό μέσο παρέμβασης της ΔΟΕ στον τομέα του περιβάλλοντος είναι μια κοινοπραξία με το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον (UNEP), το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (UNDP), τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ανάπτυξης του ΟΗΕ (UNIDO) και το Ινστιτούτο του ΟΗΕ για την Εκπαίδευση και την Έρευνα (UNITAR), η οποία ονομάζεται «Σύμπραξη δράσης για την πράσινη οικονομία» (Partnership for Action on Green Economy — PAGE).

2.2.3.5.

Σε αυτό το πλαίσιο προστίθεται επίσης μια σειρά πολυμερών περιβαλλοντικών συμφωνιών, οι οποίες χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο από τον ΟΗΕ και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών θεμάτων όσον αφορά τη βιοποικιλότητα, τη χρήση γης, τις θάλασσες και τους ωκεανούς, τις χημικές ουσίες και τα επικίνδυνα απόβλητα ή την ατμόσφαιρα. Η ΕΕ είναι συμβαλλόμενο μέρος περίπου 30 τέτοιων συμφωνιών.

2.2.3.6.

Εκτός από το δίκτυο του ΟΗΕ, η Επιτροπή Εμπορίου και Περιβάλλοντος του ΠΟΕ παρέχει ένα φόρουμ ανταλλαγής πληροφοριών, διοργάνωσης εκδηλώσεων και ανταλλαγής απόψεων σχετικά με το εμπόριο και τη βιωσιμότητα (π.χ. την κυκλική οικονομία, τις εθελοντικές πρωτοβουλίες σχετικά με τα πρότυπα, τη μεταρρύθμιση των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα, τα πλαστικά κλπ.).

2.2.3.7.

Σύμφωνα με τη νομολογία του ΠΟΕ, τα μέλη του μπορούν να θέτουν σε εφαρμογή μέτρα για τη βελτίωση της υγείας των πολιτών, την προστασία του περιβάλλοντος ή τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, εφόσον τηρούν ορισμένα προκαθορισμένα κριτήρια για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τους κανόνες και τις ρυθμίσεις του ΠΟΕ. Οι εν λόγω παρεκκλίσεις, βάσει του άρθρου XX της της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (GATT), θεωρούνται συμβατές εφόσον είναι αναλογικές και δεν εισάγουν διακρίσεις. Η εφαρμογή συναφών μέτρων δεν πρέπει να συνιστά «μέσο αυθαίρετης ή αδικαιολόγητης διακριτικής μεταχείρισης» ή «συγκεκαλυμμένο περιορισμό του διεθνούς εμπορίου».

2.2.3.8.

Σε μια διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στη Βόννη (στις 9 Δεκεμβρίου 1997) ο τότε Γενικός Διευθυντής του ΠΟΕ, Renato Ruggiero, οριοθέτησε σαφέστατα τα περιθώρια μιας κυβέρνησης για την ανάληψη —ή μη— δράσης: «Οι κυβερνήσεις μπορούν να χρησιμοποιούν οποιοδήποτε είδος εμπορικού περιορισμού, συμπεριλαμβανομένων εισαγωγικών και εξαγωγικών ποσοστώσεων και απαγορεύσεων, ή την επιβολή φόρων ή άλλων επιβαρύνσεων στα σύνορα, για τους σκοπούς της προστασίας του περιβάλλοντος ή της διατήρησης των πόρων εντός της δικαιοδοσίας τους, εφόσον πληρούνται οι βασικές απαιτήσεις όσον αφορά την καταπολέμηση των διακρίσεων και την ελαχιστοποίηση των εμπορικών περιορισμών. […] Ωστόσο, αυτό που καμία χώρα δεν επιτρέπεται να κάνει δυνάμει των κανόνων του ΠΟΕ, είναι να επιβάλλει εμπορικούς περιορισμούς επιδιώκοντας να αλλάξει τις διεργασίες και τις μεθόδους παραγωγής —ή άλλες πολιτικές— των εμπορικών εταίρων της. Για ποιο λόγο; Ουσιαστικά επειδή το ζήτημα των διεργασιών και των μεθόδων παραγωγής εμπίπτει στην κυρίαρχη δικαιοδοσία κάθε χώρας».

2.2.3.9.

Η εν λόγω απαγόρευση, η οποία αποτρέπει οποιαδήποτε παρέμβαση στις διεργασίες και τις μεθόδους παραγωγής, παρακωλύει σαφώς την παροχή κινήτρων για την παραγωγή και την εμπορία διαρκών αγαθών.

2.2.4.   Διμερή διορθωτικά μέτρα για μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών κανόνων

2.2.5.   Πλεονεκτήματα και περιορισμοί των κεφαλαίων «εμπόριο και βιώσιμη ανάπτυξη» (ΕΒΑ)

2.2.5.1.

Η ΕΕ δημιούργησε κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ), προκειμένου να διασφαλίσει ότι η απελευθέρωση του εμπορίου και των επενδύσεων δεν οδηγήσει σε υποβάθμιση των περιβαλλοντικών και εργασιακών συνθηκών.

2.2.5.2.

Το 2017, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αναγνώρισε τον «ζωτικό ρόλο» των διατάξεων περί αειφόρου ανάπτυξης στο πλαίσιο της εκάστοτε συμφωνίας (5).

2.2.5.3.

Το 2018 (6), η ΕΟΚΕ ζήτησε την επίδειξη «περισσότερης φιλοδοξίας» και «την ενίσχυση της αποτελεσματικής εκτελεστότητας της δέσμευσης στα κεφάλαια ΕΒΑ», στα οποία «πρέπει να δοθεί η ίδια έμφαση με αυτήν των κεφαλαίων που αφορούν εμπορικά, τεχνικά ή δασμολογικά ζητήματα».

2.2.5.4.

Το 2016, η ΔΟΕ (7) επεσήμανε ότι το 63 % των συμφωνιών που περιλαμβάνουν εργασιακές διατάξεις εγκρίθηκαν μετά το 2008, πράγμα το οποίο αποτελεί ένδειξη επιτάχυνσης, καθώς και ότι η ΕΕ, οι ΗΠΑ ή ο Καναδάς συμμετέχουν στο 46,8 % των ΣΕΣ με εργασιακές διατάξεις. Τα κείμενα αναφοράς είναι, κατά φθίνουσα σειρά, η διακήρυξη του 1998 σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές και τα δικαιώματα στην εργασία για τις αρχές και τα θεμελιώδη δικαιώματα, η σύμβαση αριθ. 182 (όσον αφορά την παιδική εργασία), η ατζέντα της αξιοπρεπούς εργασίας και η διακήρυξη για την κοινωνική δικαιοσύνη.

3.   Νέο σκεπτικό για τον σχεδιασμό νέου μοντέλου πολυμερών σχέσεων

3.1.    Γενικές αρχές

3.1.1.

Κάθε νέα πρόταση που αποσκοπεί στη βελτίωση της συνοχής θα πρέπει να τηρεί τις ακόλουθες τέσσερις αρχές: — την αρχή της εξειδίκευσης: «Οι διεθνείς οργανισμοί διαθέτουν αρμοδιότητες μόνο στο βαθμό στον οποίο αυτές τους ανατίθενται από τα κράτη μέλη τους» (8), — την ικανότητα λήψης αποφάσεων: οι οργανισμοί διαθέτουν σαφείς εσωτερικούς κανόνες και διαδικασίες που επιτρέπουν στα όργανα διακυβέρνησής τους (τεχνικές επιτροπές ή γενικές συνελεύσεις) να ενεργούν, — την αρχή της διαφάνειας: οποιαδήποτε λειτουργική αλλαγή, όπως η δημιουργία κοινών ομάδων, η έγκριση νέων καταστατικών ή η υιοθέτηση κοινών δηλώσεων, πρέπει να κοινοποιείται με διαφάνεια τόσο εντός όσο και εκτός του εκάστοτε διεθνούς οργανισμού, — τη διενέργεια αξιολόγησης: θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η καθιέρωση μιας νοοτροπίας αξιολόγησης σχετικά με την εσωτερική λειτουργία.

3.1.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει εκ φύσεως μια πιο ανοικτή διαδικασία επικοινωνίας και διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών σχετικά με τις πολιτικές των διεθνών οργανισμών και ζητεί τη σταδιακή καθιέρωση μόνιμων διαδικασιών διαλόγου. Δεδομένης της εμπειρίας της, η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη να αναλάβει πιλοτικό ρόλο για τη διευκόλυνση της καθιέρωσης συναφών διαδικασιών. Ακριβώς όπως η UNFCCC και ο ΟΟΣΑ που καλλιεργούν εποικοδομητικό διάλογο με ένα ευρύ φάσμα εταίρων, ο ΠΟΕ ενίσχυσε πρόσφατα τη συνεργασία του με την κοινωνία των πολιτών, πέραν του ετήσιου δημόσιου φόρουμ του. Οι επαφές αυτές μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της δημοκρατίας στο πολυμερές εμπορικό σύστημα. Η ΕΟΚΕ είναι ευγνώμων για την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως προς την ενδυνάμωση της φωνής της κοινωνίας των πολιτών σε πολυμερές επίπεδο και χαιρετίζει τη δράση αριθ. 6 του πρόσφατου σχεδίου δράσης 6 σημείων (6-point action plan) της Ομάδας της Οττάβας (Ottawa Group) (9).

3.1.3.

Η διαπραγματευτική ικανότητα των κοινωνικών εταίρων χρήζει επίσης ευρύτερης αναγνώρισης. Η τριμερής δήλωση των κοινωνικών εταίρων σε διεθνές επίπεδο και η δέσμη πολυεθνικών συμφωνιών-πλαίσιο περιλαμβάνουν χρήσιμους πρακτικούς κανόνες και εργαλεία (κοινωνικά πρότυπα, σχέσεις με προμηθευτές, κοινωνικός διάλογος, καταπολέμηση της παιδικής και της καταναγκαστικής εργασίας).

3.2.    Η πολυμερής «εργαλειοθήκη»

Ενσωμάτωση του ΠΟΕ στο σύστημα του ΟΗΕ από λειτουργική άποψη

3.2.1.

Το σύστημα του ΟΗΕ αποτελεί τον πυλώνα της διεθνούς τάξης, με τη βοήθεια του δικτύου ειδικευμένων οργάνων του, όπως η ΔΟΕ, η Εκπαιδευτική, Επιστημονική και Επιμορφωτική Οργάνωση του ΟΗΕ (UNESCO), ο ΠΟΥ, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα και οι περιφερειακές τράπεζες ανάπτυξης. Παρότι οι εμπορικοί κανόνες πρέπει να συμβάλλουν στην επίτευξη των ΣΒΑ, ο ΠΟΕ έχει συσταθεί ως «αυτοδύναμος» οργανισμός και παραμένει εκτός του συστήματος του ΟΗΕ. Ωστόσο, ο γενικός διευθυντής του ΠΟΕ συμμετέχει στο Ανώτατο Εκτελεστικό Συμβούλιο του ΟΗΕ (UN Chief Executive Board — CEB) μαζί με όλους τους γενικούς διευθυντές των ειδικευμένων οργανισμών και των λοιπών βασικών οργάνων του ΟΗΕ. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενημερώνεται το προαναφερθέν Συμβούλιο από τον ΠΟΕ σχετικά με οποιοδήποτε επίτευγμα του συστήματος εμπορικών κανόνων θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβάλει στην υλοποίηση των ΣΒΑ.

3.2.2.

Η ρητή αναφορά στη «βιώσιμη ανάπτυξη» στο προοίμιο της συμφωνίας του ΠΟΕ, του 1994, πρέπει να θεωρηθεί ότι καλύπτει τους ΣΒΑ, οι οποίοι αποτελούν τη νέα καθολικά αποδεκτή ενσάρκωση της βιωσιμότητας στο διεθνές δίκαιο. Ο ΠΟΕ φαίνεται να αποδέχεται ήδη το γεγονός αυτό δεδομένου ότι στον ιστότοπό του δηλώνει ότι «διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των ΣΒΑ».

Περαιτέρω σύνδεση χωριστών πλεγμάτων κανόνων

3.2.3.   Αυστηρότεροι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί κανόνες

3.2.3.1.

Το 2018, η ΔΟΕ εκπόνησε μια σειρά μελετών με θέμα τον συνολικό δυνητικό αντίκτυπο της συμφωνίας του Παρισιού, το ζήτημα της οικολογικής μετάβασης και των δεξιοτήτων (10) ή τις δεξιότητες για ένα πιο πράσινο μέλλον και τις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας στις συνθήκες εργασίας (11).

3.2.3.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ευρύτερη διάδοση των εν λόγω εκθέσεων και προκρίνει τη διοργάνωση περιφερειακών εργαστηρίων χρηματοδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις αναπτυσσόμενες χώρες και, κυρίως, στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και στις νησιωτικές και ευάλωτες οικονομίες που υφίστανται ως επί το πλείστον τις σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

3.2.3.3.

Το 2015, η ΔΟΕ εξέδωσε «Κατευθυντήριες γραμμές για μια δίκαιη μετάβαση προς περιβαλλοντικά βιώσιμες οικονομίες και κοινωνίες για όλους» (Guidelines for a just transition towards environmentally sustainable economies and societies for all). Η ΕΟΚΕ συνιστά τη μεγαλύτερη χρήση των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών από τις υπηρεσίες της Επιτροπής κατά την εκ μέρους τους θέσπιση προτύπων. Επιπλέον, η επικαιροποίηση των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών θα πρέπει να τεθεί στην ημερήσια διάταξη του διοικητικού συμβουλίου της ΔΟΕ.

3.2.4.   Περαιτέρω σχέσεις μεταξύ εμπορικών κανόνων και κοινωνικών προτύπων

3.2.4.1.

Για λόγους αμοιβαιότητας, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αναγνωρίσει ο ΠΟΕ επίσημο καθεστώς παρατηρητή στις συνεδριάσεις των βασικών οργάνων και επιτροπών της ΔΟΕ, πράγμα το οποίο, εκτός από τη διασφάλιση της επίσημης συμμετοχής της ΔΟΕ στις Υπουργικές Διασκέψεις του ΠΟΕ, θα μπορούσε να ενισχύσει τη συμμετοχή της ΔΟΕ στα εσωτερικά όργανα του ΠΟΕ και να συμβάλει στη συμπερίληψή της στον μηχανισμό ελέγχου εμπορικών πολιτικών του ΠΟΕ (Trade Policy Review Mechanism — TPRM) όσον αφορά τα διεθνή πρότυπα εργασίας. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη σύσταση ειδικής προσωρινής ομάδας εργασίας από τις γραμματείες του ΠΟΕ και της ΔΟΕ, με στόχο τη διαμόρφωση και την υποβολή κατευθυντήριων γραμμών έως τον Ιούνιο του 2021.

3.2.4.2.

Επιπλέον, θα πρέπει να δοθεί νέα πνοή στην Παγκόσμια Επιτροπή της ΔΟΕ για την κοινωνική διάσταση της παγκοσμιοποίησης, υπό το πρίσμα των επιπτώσεων της νόσου COVID-19 στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας. Με βάση τη γνωμοδότησή της σχετικά με τη δεσμευτική συνθήκη του ΟΗΕ  (12), η ΕΟΚΕ προκρίνει την υιοθέτηση, κατά τη διάρκεια της γερμανικής Προεδρίας της ΕΕ, ενός αποτελεσματικού κανονιστικού πλαισίου για τη διασφάλιση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρεπούς εργασίας στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει ένα ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης με νομοθετικές πράξεις και απτά επιτεύγματα, σε συνδυασμό με φιλόδοξες και αποτελεσματικές κανονιστικές δράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Τόσο η ΔΟΕ όσο και ο ΠΟΕ πρέπει να συμβάλουν σε αυτό το εγχείρημα στο πλαίσιο των αντίστοιχων ρόλων τους.

3.2.4.3.

Κατά τη διαδικασία εξέτασης περιφερειακών και διμερών εμπορικών συμφωνιών, των οποίων ο αριθμός και η γεωγραφική κάλυψη βρίσκονται σε διαρκή άνοδο, ο ΠΟΕ πρέπει να επωμιστεί νέο ρόλο στον τομέα των εργασιακών διατάξεων. Δεδομένου ότι η πλειονότητα των νέων ΣΕΣ περιέχει εργασιακές διατάξεις, η γραμματεία του ΠΟΕ θα πρέπει να συλλέγει, να συγκρίνει και να παρακολουθεί αυτό το νέο σώμα κειμένων. Το εν λόγω έργο παρακολούθησης θα μπορούσε να αναληφθεί από κοινού με τη ΔΟΕ, στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης της ΔΟΕ για την αξιοπρεπή εργασία στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, και να προωθήσει περαιτέρω τη συνεργασία μεταξύ της ΔΟΕ και του ΠΟΕ.

3.2.5.   Περαιτέρω σχέσεις μεταξύ κανόνων και πολιτικών για το εμπόριο και το κλίμα

3.2.5.1.

Μια κλιματική εξαίρεση στο πλαίσιο του ΠΟΕ, η οποία συζητείται ήδη σε ακαδημαϊκούς και επιχειρηματικούς κύκλους, θα μπορούσε να συμβάλει στον καθορισμό «μέτρων για το κλίμα»: χαρακτηριστικά, στόχους γενικού συμφέροντος και κριτήρια συμβατότητας με τους κανόνες του ΠΟΕ Η εν λόγω εξαίρεση θα παρείχε στα μέλη του ΠΟΕ δυνατότητα θέσπισης μέτρων για το κλίμα εντός της επικράτειάς τους (σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής) ή στα σύνορά τους, διασφαλίζοντας ότι τα μέτρα αυτά δεν θα αποτελέσουν συγκεκαλυμμένα μέτρα προστατευτισμού.

3.2.5.2.

Ενόψει της 12ης Υπουργικής Διάσκεψης του 2021, θα ήταν σκόπιμο μια άτυπη ομάδα εργασίας του ΠΟΕ να προετοιμάσει Υπουργική Διακήρυξη του ΠΟΕ για το εμπόριο και το περιβάλλον, με σκοπό την αναγνώριση του ρόλου του εμπορίου, της εμπορικής πολιτικής και του πολυμερούς εμπορικού συστήματος στην υποστήριξη των προσπαθειών της διεθνούς κοινότητας για την επίτευξη των ΣΒΑ και άλλων κοινών διεθνών περιβαλλοντικών δεσμεύσεων, όπως η συμφωνία του Παρισιού. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να συνεχίσει τις προσπάθειές της προς το σκοπό αυτό.

3.2.5.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποσαφηνίσει τη θέση της σχετικά με τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων των ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ και να στηρίξει πλήρως κάθε πρωτοβουλία αναδυόμενη σε πολυμερές επίπεδο στο πλαίσιο του ΠΟΕ.

3.2.5.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ταχεία επανέναρξη των πολυμερών διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ για τη σύναψη συμφωνίας σχετικά με τα περιβαλλοντικά αγαθά, η οποία θα πρέπει να συνδεθεί πιο άμεσα με τη συμφωνία του Παρισιού, π.χ. σύμφωνα με την πρόταση της Ταϊβάν του 2019 σχετικά με τη σύναψη συμφωνίας για περιβαλλοντικά αγαθά και υπηρεσίες, συνδεδεμένης με τη συμφωνία του Παρισιού και βασισμένης στην κατάργηση των δασμών για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που σχετίζονται με τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. «Η εγκαινίαση μιας εντελώς νέας μορφής διαπραγματεύσεων, όπως οι διαπραγματεύσεις σχετικά με συμφωνία για περιβαλλοντικά αγαθά και υπηρεσίες, συνδεδεμένη με τη συμφωνία του Παρισιού, με στόχο την αντιμετώπιση τόσο σημαντικών και επίκαιρων ζητημάτων όπως η κλιματική αλλαγή και η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου, θα αποτελέσει βασικό επίτευγμα για το πολυμερές εμπορικό σύστημα» (13).

3.2.5.5.

Με στόχο την επίτευξη μεγαλύτερης συνοχής, οι γραμματείες των πολυμερών περιβαλλοντικών συμφωνιών θα πρέπει να διαθέτουν καθεστώς παρατηρητή σε ευρύ φάσμα επιτροπών του ΠΟΕ, και όχι μόνο στην επιτροπή εμπορίου και περιβάλλοντος (παραδείγματος χάρη, στις επιτροπές που ασχολούνται με τα τεχνικά εμπόδια και με τα υγειονομικά και τα φυτοϋγειονομικά μέτρα).

3.2.5.6.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη δημιουργία κοινής ομάδας εργασίας για το πρόγραμμα του ΟΗΕ για το περιβάλλον (UNEP), την UNFCCC και τον ΠΟΕ, επιφορτισμένης με την διεκπεραίωση θεμάτων σχετικών με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και το διεθνές εμπόριο, καθώς και με την εκπόνηση μεθοδολογιών μέτρησης ή συστημάτων αντιστάθμισης στο πλαίσιο των ΣΕΣ (παραδείγματος χάρη, μέσω αναδάσωσης). Οι εθνικά καθορισμένες συνεισφορές στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα εν λόγω συστήματα αντιστάθμισης που συμφωνούνται με τρίτες χώρες.

4.   Συμβολή της ΕΕ σε ένα νέο μοντέλο βιώσιμου πολυμερούς συστήματος

4.1.

Για την καταπολέμηση της διαρροής άνθρακα, η ΕΟΚΕ προκρίνει έναν συμβατό με τον ΠΟΕ μηχανισμό προσαρμογής άνθρακα στα σύνορα της ΕΕ, με στόχο την εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για τους τομείς υψηλής έντασης εκπομπών CO2 (14). Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να τηρήσει το αρχικό της χρονοδιάγραμμα, με την υποβολή νομοθετικής πρότασης την άνοιξη του 2021. Η πρόσφατη αρχική εκτίμηση επιπτώσεων (οδικός χάρτης) κατέδειξε στήριξη, ιδίως από τομείς όπως η χαλυβουργία, η τσιμεντοβιομηχανία, η χημική βιομηχανία και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

4.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της ύπαρξης ενοποιημένων κοινωνικών και περιβαλλοντικών όρων για τις αποδέκτριες χώρες στο επόμενο Σύστημα Γενικευμένων Προτιμήσεων (ΣΓΠ) [κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 978/2012 (15)].

4.3.    Ισχυρότερες διατάξεις περί βιώσιμης ανάπτυξης στις ΣΕΣ

4.3.1.

Τα κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ) θα πρέπει να ενισχυθούν στις εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες της ΕΕ: — όπως συνιστά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα κεφάλαια ΕΒΑ θα πρέπει να απαιτούν από αμφότερους τους εταίρους να επικυρώσουν και να εφαρμόσουν τα βασικά διεθνή μέσα για τα ανθρώπινα δικαιώματα (δηλ. τον Διεθνή Χάρτη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων), τις βασικές συμβάσεις της ΔΟΕ —συμπεριλαμβανομένης της σύμβασης για την ασφάλεια, την υγεία των εργαζομένων και το περιβάλλον εργασίας— και τη συμφωνία του Παρισιού, καθώς και άλλες διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες, — η επιτροπή παρακολούθησης «Διεθνές Εμπόριο» της ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, στο πλαίσιο των εκτιμήσεων επιπτώσεων βιωσιμότητας, «το χρησιμοποιούμενο Υπολογιστικό Υπόδειγμα Γενικής Ισορροπίας (ΥΥΓΙ) θα πρέπει να επαναξιολογηθεί βάσει εναλλακτικών μοντέλων και να συμπεριλάβει ένα ευρύτερο σύνολο δεικτών για τη μέτρηση των επιπτώσεων όσον αφορά τα ανθρώπινα και τα εργασιακά δικαιώματα, την κλιματική αλλαγή, τη βιοποικιλότητα, τους καταναλωτές και τις ΑΞΕ. Απαιτείται ένα ευρύτερο σύνολο δεικτών για τη διερεύνηση εναλλακτικών μοντέλων με προοδευτικό πνεύμα», — η ΕΟΚΕ ζητεί την αναμόρφωση των μηχανισμών που χρησιμοποιούνται από τις ομάδες εμπειρογνωμόνων, στο πλαίσιο των οποίων δικηγόροι εξειδικευμένοι στο εμπορικό δίκαιο, αλλά και εμπειρογνώμονες σε θέματα εργασίας, κλίματος ή ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα μπορούσαν να διερευνούν τις καταγγελίες που υποβάλλονται βάσει των κεφαλαίων ΕΒΑ. Σε περίπτωση που οι εν λόγω ομάδες διαπιστώνουν παραβιάσεις, θα πρέπει να ενεργοποιείται ένας μηχανισμό επίλυσης διαφορών μεταξύ κρατών, με δυνατότητα επιβολής χρηματικών ποινών ή κυρώσεων και μέσων επανόρθωσης για το θιγόμενο μέρος.

4.3.2.

Οι μελλοντικές ΣΕΣ της ΕΕ θα πρέπει να περιλαμβάνουν αναφορά στη συμφωνία του Παρισιού και να παρέχουν κίνητρα, όπως η επιβολή μηδενικών δασμών σε φιλικά προς το κλίμα αγαθά ή υπηρεσίες. Το άρθρο 22 παράγραφος 3 της ΣΟΕΣ ΕΕ-Καναδά, δυνάμει του οποίου τα συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύονται να προάγουν οικονομικές και εμπορικές ροές που θα συμβάλουν στην ενίσχυση της αξιοπρεπούς εργασίας και της προστασίας του περιβάλλοντος, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί και με άλλους εμπορικούς εταίρους (Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία). Οι μελλοντικές ΣΕΣ της ΕΕ θα πρέπει επίσης να επεκτείνουν τον εποπτικό ρόλο των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων πέραν του περιβαλλοντικού, του εργασιακού και του κοινωνικού τομέα.

4.3.3.

Κάθε επενδυτική συμφωνία που αποτελεί αντικείμενο διαπραγματεύσεων της ΕΕ, ιδίως με την Κίνα, πρέπει να περιλαμβάνει περιεκτικές διατάξεις όσον αφορά τα εξής: — τη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων, — την προσέγγιση της ανθρώπινης υγείας, των φυσικών πόρων και των οικοσυστημάτων σύμφωνα με την αρχή της προφύλαξης, — την αρχή της συμμετοχής του κοινού και της πρόσβασής του στην ενημέρωση και τη δικαιοσύνη, και — την αρχή της ενσωμάτωσης και της αλληλεπίδρασης, ιδίως σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους.

4.3.4.

Ο επικείμενος διορισμός ενός επικεφαλής της ΕΕ για την εφαρμογή των εμπορικών συμφωνιών θα συντελέσει στη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής των εμπορικών συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένων των εργασιακών δικαιωμάτων, των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων και του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών.

4.4.    Ανάληψη ηγετικού ρόλου από την ΕΕ κατά τον σχεδιασμό νέου μοντέλου πολυμερών σχέσεων

4.4.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας από τους λίγους παγκόσμιους παράγοντες με συνταγματικό καθήκον και εντολή για «την προώθηση διεθνούς συστήματος που θεμελιώνεται στην ενισχυμένη πολυμερή συνεργασία και τη χρηστή παγκόσμια διακυβέρνηση» (άρθρο 21 παράγραφος 2 στοιχείο η) της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)).

4.4.2.

Ως οργανισμός περιφερειακής ολοκλήρωσης, η ΕΕ δεν κατόρθωσε, ωστόσο, να έχει πλήρη συμμετοχή στις εργασίες πολλών φορέων, οργάνων και οργανισμών του συστήματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) διότι πρέπει να στηρίζεται στα κράτη μέλη της για την προάσπιση των θέσεων και των συμφερόντων της Ένωσης. Πάνω από δέκα έτη μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, δυνάμει της οποίας η η ΕΕ δεσμεύεται να «προωθεί πολυμερείς λύσεις σε κοινά προβλήματα, ιδίως στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών (άρθρο 21 παράγραφος 1 της ΣΕΕ), είναι πλέον καιρός να διαμορφώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, από κοινού με τα κράτη μέλη της, μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ισχυροποίηση της θέσης που κατέχει εντός του συστήματος του ΟΗΕ.

---

(1)  Γνωμοδοτήσεις REX/509 με θέμα «Μεταρρύθμιση του ΠΟΕ για την προσαρμογή στις εξελίξεις του παγκόσμιου εμπορίου» (ΕΕ C 159 της 10.5.2019), REX/486 με θέμα «Ο ρόλος των εμπορικών και επενδυτικών πολιτικών της ΕΕ στην ενίσχυση των οικονομικών επιδόσεων της ΕΕ» (ΕΕ C 47 της 11.2.2020) και REX/500 με θέμα «Κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ) στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της ΕΕ» (ΕΕ C 227 της 28.6.2018), καθώς και Έγγραφο προβληματισμού NAT/760 με θέμα «Προς μια βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030» (ΕΕ C 14 της 15.1.2020)

(2)  ΔΕΕ — Μεταρρύθμιση του ΠΟΕ, Οκτώβριος 2019

(3)  http://www.oecd.org/about/sge/fixing-globalisation-time-to-make-it-work-for-all-9789264275096-en.htm, σ. 9.

(4)  Διακήρυξη του ΠΟΕ στη Σιγκαπούρη 1996, παράγραφος 4.

(5)  Γνωμοδότηση 2/15 της 16ης Μαΐου 2017, ΕΕ:C:2017:376.

(6)  Γνωμοδότηση REX/500 με θέμα «Κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ) στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της ΕΕ» (ΕΕ C 227 της 28.6.2018) σημείο 1.4.

(7)  ΔΟΕ, Labour-related provisions in trade agreements: Recent trends and relevance to the ILO (Εργασιακές διατάξεις στις εμπορικές συμφωνίες: πρόσφατες τάσεις και συνάφεια με τη ΔΟΕ), GB.328/POL/3, παράγραφος 9.

(8)  International Law: A European Perspective (Διεθνές δίκαιο: Μια ευρωπαϊκή προοπτική), Jan Wouters, Cedric Ryngaert, Tom Ruys και Geert De Baere (Oxford, Hart Publishing, 2018), σ. 259.

(9)  Ο Καναδάς ηγείται μιας ομάδας μελών του ΠΟΕ, η οποία είναι γνωστή ως Ομάδα της Οττάβας, με στόχο την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προκλήσεων που τίθενται για το πολυμερές εμπορικό σύστημα. Ιούνιος 2020 Δήλωση της Ομάδας της Οττάβας: Εστίαση της δράσης στη νόσο COVID-19, Ιούνιος 2020.

(10)  World employment social outlook 2018 — Greening with jobs (Παγκόσμιες κοινωνικές προοπτικές για την απασχόληση 2018 — Πράσινος προσανατολισμός των θέσεων εργασίας), ΔΟΕ, Γενεύη 2018.

(11)  Working on a warmer planet: The impact of heat stress on labour productivity and decent work, (Εργασία σε έναν θερμότερο πλανήτη: οι επιπτώσεις της θερμικής καταπόνησης στην παραγωγικότητα της εργασίας και την αξιοπρεπή εργασία), ΔΟΕ, Γενεύη 2019.

(12)  Γνωμοδότηση REX/518 με θέμα «Δεσμευτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα» (ΕΕ C 97 της 24.3.2020, σ. 9)

(13)  Non Paper (Ανεπίσημο σημείωμα) JOB/TE/19, της 19ης Ιανουαρίου 2018.

(14)  Γνωμοδότηση CCMI/167 με θέμα «Η τομεακή βιομηχανική προοπτική του συνδυασμού των κλιματικών και ενεργειακών πολιτικών» (ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 59).

(15)  ΕΕ L 303 της 31.10.2012, σ. 1.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η φορολόγηση στη συνεργατική οικονομία — υποχρεώσεις αναφοράς»

(πρόσθετη γνωμοδότηση)

(2020/C 364/09)

Εισηγήτρια:

η κ. Ester VITALE

Απόφαση του Προεδρείου	18.6.2019
Νομική βάση	Άρθρο 29 Λεπτομέρειες εφαρμογής (2010)
	Πρόσθετη γνωμοδότηση
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Έγκριση από το τμήμα	24.6.2020
Έγκριση από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	210/1/6

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η φορολογία και οι φορολογικές πολιτικές πρέπει να προσαρμόζονται στη συνεχή εξέλιξη της συνεργατικής οικονομίας. Εν προκειμένω, δεν θα πρέπει να θεσπιστούν νέα ή ειδικά φορολογικά καθεστώτα, τη στιγμή που η ΕΟΚΕ θεωρεί πιο σκόπιμη την προσαρμογή των υφιστάμενων κανονιστικών διατάξεων και φορολογικών μοντέλων, με ταυτόχρονη διατήρηση ισότιμων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων φορέων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τα εθνικά φορολογικά συστήματα να λάβουν υπόψη το φαινόμενο της συνεργατικής οικονομίας και των ψηφιακών πλατφορμών, τηρώντας παράλληλα τις αρχές που διέπουν ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα, δηλαδή τη συνοχή, την προβλεψιμότητα και την ουδετερότητα, και εξασφαλίζοντας το δημόσιο συμφέρον μέσω της τήρησης των φορολογικών υποχρεώσεων από όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές.

1.3.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι οι φορολογικές πολιτικές που χρειάζεται να εφαρμοστούν για την ψηφιοποίηση της οικονομίας και την ανάπτυξη εργαλείων και λειτουργικών λύσεων πρέπει να συντονίζονται σε διεθνές επίπεδο. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη στενή συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής, των κρατών μελών και του ΟΟΣΑ/της G20, αναγνωρίζοντας ότι οι δρομολογηθείσες μορφές συνεργασίας έχουν ήδη αποφέρει ορισμένα απτά αποτελέσματα και στο μέλλον θα μπορούσαν να προκύψουν και άλλα ακόμη πιο σημαντικά.

1.4.

Η ταχεία και αποτελεσματική αντίδραση των διεθνών, ευρωπαϊκών και εθνικών θεσμικών φορέων κρίνεται σημαντική για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που θέτει η ψηφιακή και η συνεργατική οικονομία, με την υιοθέτηση μιας προορατικής προσέγγισης και όχι μόνο με μια απλή αντίδραση όταν ανακύπτουν συγκεκριμένα ακανθώδη ζητήματα.

1.5.

Ένα καθοριστικό ζήτημα όσον αφορά τα φορολογικά συστήματα που πρέπει να εφαρμοστούν στη συνεργατική οικονομία συνίσταται στις υποχρεώσεις των ψηφιακών πλατφορμών για τη συλλογή, την κοινοποίηση στις φορολογικές αρχές και την αποθήκευση πληροφοριών σχετικά με τις πραγματοποιούμενες συναλλαγές (υποχρεώσεις αναφοράς). Οι εν λόγω υποχρεώσεις δεν θα πρέπει να δημιουργούν υπερβολική διοικητική επιβάρυνση στις πλατφόρμες.

1.6.

Η δέουσα ανταλλαγή πληροφοριών στο πλαίσιο ενός λειτουργικού και αναλογικού συστήματος συλλογής και ανταλλαγής δεδομένων θα μπορούσε όντως να διευκολύνει το έργο των φορολογικών αρχών, αφενός, και να εξασφαλίσει ένα ασφαλές και προβλέψιμο σύστημα για τις επιχειρήσεις, αφετέρου, προς όφελος της συνεργατικής οικονομίας στο σύνολό της.

1.7.

Η ΕΟΚΕ προσβλέπει στην ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού προτύπου συλλογής των σχετικών με τους χρήστες δεδομένων και πληροφοριών που οι πλατφόρμες θα πρέπει να κοινοποιούν στις φορολογικές αρχές και να διατηρούν σε βάθος χρόνου. Οι υποχρεώσεις αναφοράς θα πρέπει να είναι σαφείς και εναρμονισμένες σε όλα τα κράτη μέλη. Ένα ευρωπαϊκό πρότυπο θα μπορούσε να περιορίσει την ανάληψη μονομερών δράσεων από τα κράτη μέλη οι οποίες θα δημιουργούσαν αντιπαραγωγική κανονιστική ανομοιογένεια και αβεβαιότητα εφαρμογής στην εσωτερική αγορά.

1.8.

Όσον αφορά τις γενικές αρχές που θα πρέπει να καθοδηγούν την κανονιστική παρέμβαση σχετικά με τις υποχρεώσεις αναφοράς, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να υιοθετηθεί μια προσέγγιση η οποία θα σέβεται την αρχή της αναλογικότητας, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ, και θα επιτρέπει την επίτευξη του επιδιωκόμενου κανονιστικού σκοπού, δηλαδή τη συλλογή σαφών και χρήσιμων πληροφοριών για το έργο των φορολογικών αρχών, χωρίς υπερβολική και αδικαιολόγητη θυσία του ιδιωτικού συμφέροντος των πλατφορμών και των τελικών χρηστών.

1.9.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι φορολογικοί κανόνες που αφορούν τη συνεργατική οικονομία, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων σχετικά με τις υποχρεώσεις αναφοράς, θα πρέπει να προσαρμόζονται κατά περίπτωση στους διάφορους τομείς και τις ποικίλες δραστηριότητες της συνεργατικής οικονομίας που συχνά διαφέρουν μεταξύ τους.

1.10.

Κρίνει δε σημαντικό να εξεταστεί κατά πόσον η επικείμενη εφαρμογή της οδηγίας όσον αφορά τη θέσπιση ορισμένων απαιτήσεων για τους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών σχετικά με τις απαιτήσεις παροχής πληροφοριών για τον εντοπισμό της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης για σκοπούς άμεσης φορολογίας όσον αφορά τις υποχρεώσεις αναφοράς.

1.11.

Η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ιδιωτικών φορέων και δημόσιων αρχών θα πρέπει προφανώς να πραγματοποιείται σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία που διέπει την προστασία της ιδιωτικότητας και την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, με γνώμονα την αναγκαιότητα, την αναλογικότητα και τη στενή ερμηνεία των δυνητικών εξαιρέσεων από τις γενικές αρχές της προστασίας της ιδιωτικότητας για λόγους επιβολής των φορολογικών κανόνων.

2.   Εισαγωγή και γενικές αρχές

2.1.

Η χάραξη αποτελεσματικών φορολογικών πολιτικών για τον τομέα της συνεργατικής οικονομίας αποτελεί πρόκληση τόσο για τα ευρωπαϊκά όργανα και τις εθνικές αρχές όσο και για τους φορείς του συγκεκριμένου τομέα. Εν προκειμένω, είναι σημαντικό να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού τόσο μεταξύ των διαφόρων φορέων της συνεργατικής οικονομίας όσο και μεταξύ αυτών και των παραδοσιακών φορέων που δραστηριοποιούνται στους ίδιους τομείς.

2.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η συνεργατική οικονομία γνώρισε συνεχή και αξιόλογη ανάπτυξη κατά τα τελευταία χρόνια και αποτελεί ευκαιρία περαιτέρω μελλοντικής ανάπτυξης για τις χώρες της ΕΕ καθότι καθιστά δυνατή την αξιοποίηση ανεκμετάλλευτων πόρων και την ανάληψη πρωτοβουλιών από μεμονωμένους πολίτες. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζει την ανάγκη κανονιστικής ρύθμισης που θα εξασφαλίζει την προστασία των καταναλωτών, την προάσπιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, την επίτευξη των φορολογικών στόχων και το θεμιτό ανταγωνισμό.

2.3.

Ο ορισμός της «συνεργατικής οικονομίας» που χρησιμοποιείται στην παρούσα γνωμοδότηση αναφέρεται σε επιχειρηματικά μοντέλα όπου οι δραστηριότητες διευκολύνονται από συνεργατικές πλατφόρμες οι οποίες επιτρέπουν την προσωρινή χρήση αγαθών ή υπηρεσιών που συχνά παρέχονται από απλούς ιδιώτες. Σε αυτό το πλαίσιο, και από μεθοδολογική άποψη, θα ήταν σημαντικό να επιτευχθεί έστω ελάχιστη συναίνεση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών σχετικά με την έννοια της «συνεργατικής οικονομίας», προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ποικίλων ορισμών που εφαρμόζονται στην εσωτερική αγορά.

2.4.

Η συνεργατική οικονομία αποτελεί πολυσχιδές οικονομικό φαινόμενο που πρέπει να ρυθμίζεται κανονιστικά στο σύνολό του δεδομένου ότι επηρεάζει διάφορες συνιστώσες της κοινωνίας, καθώς και πληθώρα νομικών θεσμών που καλύπτουν παραδοσιακά ένα φάσμα διαφορετικών και σαφώς διακριτών θεμάτων. Παραδείγματος χάρη, η συνεχής εξέλιξη της συνεργατικής οικονομίας επηρεάζει τους κανόνες που διέπουν το δίκαιο των καταναλωτών, το εργατικό δίκαιο, την κοινωνική ασφάλιση, το δίκαιο των συμβάσεων, το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και το δικαίωμα των δημόσιων υπηρεσιών.

2.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι απαιτείται τα εθνικά φορολογικά συστήματα, συντονιζόμενα αποτελεσματικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να λαμβάνουν δεόντως υπόψη τα νέα μοντέλα δραστηριότητας που σχετίζονται με το φαινόμενο της συνεργατικής οικονομίας. Η τήρηση των αρχών ενός δίκαιου φορολογικού συστήματος (δηλαδή της συνοχής, της προβλεψιμότητας και της ουδετερότητας) στο πλαίσιο αυτών των νέων μοντέλων είναι απαραίτητη για όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές: δημόσιες αρχές, επιχειρήσεις και καταναλωτές.

2.6.

Ωστόσο, οι παραδοσιακοί φορολογικοί κανόνες δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στη συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να προκύπτει συχνά χρονική αναντιστοιχία μεταξύ του ταχύτατου ρυθμού ανάπτυξης της ψηφιακής οικονομίας και αυτού των φορολογικών κανόνων. Κρίνεται επομένως σκόπιμο η προσαρμογή των παραδοσιακών κανόνων και αρχών στις συντελούμενες τρέχουσες αλλαγές να είναι καίρια και ενδεδειγμένη και να διασφαλίζει τον συντονισμό των παρεμβάσεων του Ευρωπαίου νομοθέτη και των διαφόρων εθνικών νομοθετών.

2.7.

Η έγκαιρη, αποτελεσματική και συντονισμένη αντίδραση των διεθνών, ευρωπαϊκών και εθνικών θεσμικών φορέων κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση των νέων ζητημάτων που θέτει η ψηφιακή και η συνεργατική οικονομία, με την υιοθέτηση μιας προορατικής προσέγγισης και όχι μόνο με μια απλή αντίδραση όταν ανακύπτουν συγκεκριμένα ακανθώδη ζητήματα.

2.8.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι, στο πλαίσιο της ψηφιοποίησης της οικονομίας, οι φορολογικές πολιτικές και η ανάπτυξη συγκεκριμένων εργαλείων και λύσεων πρέπει να συντονίζονται σε διεθνές ή ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη στενή συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής, των κρατών μελών και του ΟΟΣΑ/της G20, αναγνωρίζοντας ότι αυτή η συνεργασία έχει ήδη αποφέρει ορισμένα απτά αποτελέσματα και ότι στο μέλλον θα μπορούσαν να προκύψουν και άλλα ακόμη πιο σημαντικά.

3.   Υποχρεώσεις αναφοράς

3.1.

Ένα καθοριστικό ζήτημα όσον αφορά τα συστήματα φορολόγησης της συνεργατικής οικονομίας αφορά τις υποχρεώσεις των ψηφιακών πλατφορμών για τη συλλογή, την κοινοποίηση στις φορολογικές αρχές και την αποθήκευση πληροφοριών σχετικά με τις πραγματοποιούμενες συναλλαγές. Η δέουσα ανταλλαγή πληροφοριών στο πλαίσιο ενός λειτουργικού και αναλογικού συστήματος συλλογής και ανταλλαγής δεδομένων θα μπορούσε όντως να διευκολύνει το έργο των φορολογικών αρχών, οι οποίες θα πρέπει να αποκτούν τα δεδομένα γρήγορα και εύκολα, αφενός, και να εξασφαλίζουν ένα προβλέψιμο σύστημα για τις πλατφόρμες και τους χρήστες τους, αφετέρου. Οι υποχρεώσεις αναφοράς δεν θα πρέπει να δημιουργούν υπερβολική διοικητική επιβάρυνση στις πλατφόρμες και τους φορείς του συγκεκριμένου τομέα.

3.2.

Υπάρχουν ήδη πολλά παραδείγματα αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ πλατφορμών και φορολογικών αρχών στον τομέα των μεταφορών, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Εσθονίας όπου υιοθετήθηκαν ρυθμίσεις για να διευκολυνθεί η φορολογική δήλωση των οδηγών που συμμετέχουν σε πλατφόρμες συνεπιβατισμού (car pooling). Άλλο ένα παράδειγμα καινοτόμου λύσης, πάντοτε στην Εσθονία, αφορά τον καθορισμό ελάχιστου και αναλογικού όγκου δεδομένων που πρέπει να κοινοποιούνται στις αρχές και τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν οι φορείς εκμετάλλευσης ι των πλατφορμών τρεχούμενο τραπεζικό λογαριασμό ειδικά για τις φορολογικές τους υποχρεώσεις. Αυτός ο τρεχούμενος λογαριασμός ευνοεί την απευθείας και ταχεία επικοινωνία μεταξύ των φορέων εκμετάλλευσης, των τραπεζών τους και των φορολογικών αρχών. Αντιθέτως, σε ορισμένες περιοχές παρατηρείται απροθυμία συνεργασίας με τις φορολογικές αρχές από τις διαδικτυακές πλατφόρμες.

3.3.

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ προσβλέπει στην ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού προτύπου συλλογής των δεδομένων και των πληροφοριών που οι πλατφόρμες θα πρέπει να κοινοποιούν στις φορολογικές αρχές και να διατηρούν σε βάθος χρόνου. Η πληθώρα μονομερών δράσεων από τα κράτη μέλη και η συνύπαρξη ανομοιογενών καθεστώτων στην εσωτερική αγορά —όπως ήδη συμβαίνει, ως ένα βαθμό— θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε λειτουργικές δυσκολίες και έλλειψη αποτελεσματικότητας για το σύνολο του κλάδου της συνεργατικής οικονομίας.

3.4.

Η ανάπτυξη ενός εναρμονισμένου ευρωπαϊκού μοντέλου υποβολής αναφοράς θα πρέπει να βασιστεί στην εμπειρία και στη λειτουργική ανατροφοδότηση που έχουν αποκτηθεί έως τώρα στην πράξη. Στα διάφορα κράτη μέλη εφαρμόζονται συστήματα υποβολής αναφοράς που διαφέρουν μεταξύ τους τόσο από οργανωτική άποψη όσο και ως προς τον όγκο και το είδος των δεδομένων που πρέπει να συλλέγονται και να διαβιβάζονται. Σε ορισμένα κράτη μέλη, τα συστήματα υποβολής αναφοράς είναι εξαιρετικά επαχθή και απαιτούν σημαντικές προσπάθειες από τις πλατφόρμες, ενώ σε άλλα κράτη μέλη τα συστήματα είναι πιο ευέλικτα και επηρεάζουν λιγότερο τις συνήθεις δραστηριότητες. Η εμπειρία ορισμένων κρατών μελών δείχνει επίσης ότι τα συστήματα προαιρετικής και εθελοντικής υποβολής αναφοράς, χωρίς συγκεκριμένες νομικές υποχρεώσεις, δεν λειτουργούν αποτελεσματικά.

3.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο υφιστάμενος κατακερματισμός δεν είναι βιώσιμος μακροπρόθεσμα και ενέχει τον κίνδυνο πρόκλησης υπερβολικού κόστους και ανεπαρκειών που συνδέονται με την ανομοιογένεια των κανονιστικών ρυθμίσεων σε διάφορους τομείς της εσωτερικής αγοράς. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να βρεθεί μια ισορροπημένη προσέγγιση όσον αφορά την υποβολή αναφοράς, η οποία να διασφαλίζει ένα απλουστευμένο και λειτουργικό σύστημα. Η απλούστευση των υποχρεώσεων αναφοράς θα μπορούσε πράγματι να αποτελέσει απτό κίνητρο για τη συμμόρφωση των ψηφιακών πλατφορμών.

3.6.

Ως προς τις γενικές αρχές που θα πρέπει να καθοδηγούν την κανονιστική παρέμβαση όσον αφορά γενικά τη φορολόγηση της συνεργατικής οικονομίας και ειδικότερα τις υποχρεώσεις αναφοράς, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να υιοθετηθεί μια προσέγγιση η οποία θα σέβεται την αρχή της αναλογικότητας, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ. Θα χρειαστεί συνεπώς να επιτραπεί η επίτευξη του επιδιωκόμενου κανονιστικού σκοπού, δηλαδή τη συλλογή σαφών και χρήσιμων πληροφοριών για το έργο των φορολογικών αρχών, προς εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος και χωρίς υπερβολική θυσία του ιδιωτικού συμφέροντος των πλατφορμών και των τελικών χρηστών.

3.7.

Η προσέγγιση αυτή θα πρέπει να εξασφαλίζει σαφείς και προβλέψιμους κανόνες για τους φορείς του συγκεκριμένου τομέα, με μέλημα να μην προκληθεί υπερβολικό κόστος συμμόρφωσης (π.χ. μέσω της περιττής και μη αναλογικής απαίτησης κοινοποίησης δεδομένων), αφενός, και να εξασφαλίζεται η αποτελεσματική συλλογή πληροφοριών από τις φορολογικές αρχές, αφετέρου.

3.8.

Επιπλέον, ένα αναλογικό και εύλογο σύστημα υποβολής αναφοράς θα πρέπει να προσδιορίζει, από ποιοτική άποψη, τα δεδομένα που είναι απολύτως απαραίτητα και πρέπει να συλλέγονται για τους σκοπούς της επιβολής των φορολογικών κανόνων, χωρίς να επιβάλλονται αδικαιολόγητες υποχρεώσεις στις πλατφόρμες και τους επαγγελματίες χρήστες τους ή τους τελικούς χρήστες. Μια αναλογική προσέγγιση θα πρέπει επίσης να κάνει διάκριση μεταξύ των επαγγελματικών φορέων που δραστηριοποιούνται στη συνεργατική οικονομία και των μη επαγγελματικών φορέων, με τη δέουσα προσαρμογή των υποχρεώσεων αναφοράς για αυτές τις δύο διαφορετικές κατηγορίες.

3.9.

Ορισμένες συμπληρωματικές πτυχές που θα πρέπει να ρυθμιστούν με εναρμονισμένο τρόπο σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι οι εξής: i) οι γενικοί όροι που διέπουν τη νομιμότητα της επεξεργασίας των δεδομένων από τον υπεύθυνο επεξεργασίας· ii) τα πρόσωπα που ασχολούνται με την επεξεργασία των δεδομένων· iii) οι οντότητες στις οποίες και οι σκοποί για τους οποίους μπορούν να γνωστοποιηθούν τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα· iv) ο προσδιορισμός του τρόπου επεξεργασίας των δεδομένων· v) ο περιορισμός του σκοπού της επεξεργασίας των δεδομένων· vi) οι περίοδοι διατήρησης των δεδομένων.

3.10.

Η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ιδιωτικών φορέων και δημόσιων αρχών θα πρέπει προφανώς να πραγματοποιείται σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία που διέπει την προστασία της ιδιωτικότητας και την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, με γνώμονα την αναγκαιότητα, την αναλογικότητα και τη στενή ερμηνεία των δυνητικών εξαιρέσεων από τις γενικές αρχές της προστασίας της ιδιωτικότητας για λόγους επιβολής των φορολογικών κανόνων.

3.11.

Σε αυτή την περίπτωση, θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμο να βελτιωθεί και να ενθαρρυνθεί επίσης η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων εθνικών φορολογικών αρχών, με στόχο τόσο τη διαμόρφωση δομών αποτελεσματικής συνεργασίας εστιασμένων στην πρόληψη της απάτης και της φοροαποφυγής όσο και την εναρμόνιση των πρακτικών λειτουργίας των διαφόρων αρχών.

3.12.

Οι φορολογικοί κανόνες στη συνεργατική οικονομία, μεταξύ άλλων και όσον αφορά τα συστήματα υποβολής αναφοράς, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να προσαρμόζονται στους διάφορους τομείς της συνεργατικής οικονομίας, δεδομένου ότι οι ποικίλες δραστηριότητες που σχετίζονται με τον συγκεκριμένο τομέα έχουν συχνά διαφορετικά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που απαιτούν ειδικούς κανόνες.

3.13.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη διασφάλιση, σε κάθε περίπτωση, ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε επίπεδο φορολογίας για τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της συνεργατικής οικονομίας και για τις αντίστοιχες παραδοσιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με την αρχή της φορολογικής ουδετερότητας, με σκοπό την αποφυγή στρεβλώσεων στη λειτουργία των αγορών στις οποίες συνυπάρχουν παραδοσιακές δραστηριότητες και δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της συνεργατικής οικονομίας.

3.14.

Τέλος, χρήσιμος για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης της συνεργατικής οικονομίας θα ήταν ο καθορισμός ελάχιστων κατώτατων ορίων κάτω από τα οποία ορισμένες δραστηριότητες θεωρούνται μη επαγγελματικές ή μη σημαντικές από οικονομική άποψη και μπορούν, επομένως, να επωφελούνται από ειδικές φορολογικές απαλλαγές. Είναι, ωστόσο, σημαντικό τα εν λόγω κατώτατα όρια να καθορίζονται κατά τρόπο εύλογο, κατόπιν ενδελεχούς ανάλυσης των κανονιστικών επιπτώσεων.

4.   ΦΠΑ και συνεργατική οικονομία

4.1.

Για τους σκοπούς του ΦΠΑ, είναι θεμελιώδους σημασίας να προσδιοριστεί με ακρίβεια η έννοια του «υποκείμενου στον φόρο» και να προσδιοριστεί αν αυτός ενεργεί στο πλαίσιο άσκησης επαγγελματικής δραστηριότητας. Επιπλέον, παραμένει δύσκολο να καθοριστεί ποια πρέπει να είναι η φορολογική μεταχείριση των συναλλαγών που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της συνεργατικής οικονομίας και δεν υπόκεινται στην πληρωμή χρηματικού ποσού, αλλά συνεπάγονται την ύπαρξη κάποιου ανταλλάγματος ή αντίστοιχου ισόποσου, π.χ. βασισμένου στη χρήση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των χρηστών και στην αποκόμιση αξίας από αυτά.

4.2.

Ειδικότερα, για τους σκοπούς του ΦΠΑ, πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ τριών διαφορετικών περιπτώσεων όσον αφορά την αμοιβή για παρεχόμενες υπηρεσίες: i) περιπτώσεις όπου οι υπηρεσίες παρέχονται έναντι καταβολής χρηματικού ποσού· ii) περιπτώσεις κατά τις οποίες η αμοιβή δεν καταβάλλεται σε χρήμα, αλλά υπό μορφή άλλης υπηρεσίας ή μη χρηματικής αμοιβής· και iii) περιπτώσεις κατά τις οποίες η υπηρεσία παρέχεται δωρεάν χωρίς κανένα αντάλλαγμα (1).

4.3.

Όσον αφορά τις συγκεκριμένες περιπτώσεις που εμπίπτουν ενδεχομένως στο σημείο ii), η ΕΟΚΕ ζητεί να εξεταστεί προσεκτικά κατά πόσον οι δραστηριότητες των συνεργατικών πλατφορμών συνεπάγονται υποχρεώσεις ΦΠΑ.

4.4.

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμη την πρώτη μελέτη που εκπόνησε η ομάδα εμπειρογνωμόνων σε θέματα ΦΠΑ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «VAT treatment of the sharing economy» (Χειρισμός του ΦΠΑ στη συνεργατική οικονομία) και προσβλέπει σε περαιτέρω διερεύνηση του θέματος αυτού.

4.5.

Θα ήταν επίσης σκόπιμο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι εθνικές φορολογικές αρχές να προωθήσουν δράσεις συνεργασίας και αμοιβαίου συντονισμού σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων για τον ΦΠΑ στον τομέα της συνεργατικής οικονομίας, με στόχο τόσο την απόκτηση εναρμονισμένων πρακτικών λειτουργίας όσο και την ανταλλαγή πληροφοριών που είναι χρήσιμες για την επιβολή του νόμου και την πρόληψη κρουσμάτων απάτης και φοροαποφυγής.

4.6.

Η ΕΟΚΕ κρίνει σημαντικό να εξεταστεί κατά πόσον η επικείμενη εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με τη θέσπιση ορισμένων απαιτήσεων για τους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών όσον αφορά τον εντοπισμό της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης για σκοπούς άμεσης φορολογίας όσον αφορά τις υποχρεώσεις αναφοράς, είτε αναφορικά με τις διαδικτυακές πληρωμές με πιστωτική κάρτα είτε σχετικά με τις πληρωμές μέσω απευθείας τραπεζικών μεταφορών και λοιπών μεθόδων ταχείας πληρωμής.

---

(1)  Ομάδα εμπειρογνωμόνων σε θέματα ΦΠΑ, συνεδρίαση της 1ης Απριλίου 2019, taxud.c.1(2019)2026442 — EN, VAT Treatment of the sharing economy (Χειρισμός του ΦΠΑ στη συνεργατική οικονομία), VEG 081

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για το κλίμα»

(Διερευνητική γνωμοδότηση)

(2020/C 364/10)

Εισηγητής:	ο κ. Δημήτρης ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
Συνεισηγητής:	ο κ. Peter SCHMIDT

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.3.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Έγκριση από το τμήμα	29.6.2020
Έγκριση από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	206/4/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Αντιμετωπίζουμε κατάσταση έκτακτης κλιματικής ανάγκης. Την εποχή της παγκόσμιας κρίσης υγείας και της επικείμενης οικονομικής κρίσης που προκαλεί η πανδημία COVID-19, πρέπει να επιβεβαιωθεί εκ νέου η δέσμευση της ΕΕ για τη μετάβαση σε μια βιώσιμη, ανθεκτική και ουδέτερη από κλιματική άποψη και αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων οικονομία της ευημερίας. Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι αναμορφωτικές αλλαγές στον πολιτισμό, στις υποδομές, στη συμπεριφορά, στη συμμετοχή και στα μέσα διαβίωσης οι οποίες θα επηρεάσουν αλλά και θα ενδυναμώσουν τους πολίτες με πολλούς τρόπους.

1.2.

Η κλιματική αλλαγή απειλεί όλους, αλλά, όπως και με την πανδημία, πλήττει περισσότερο τα πιο ευάλωτα και περιθωριοποιημένα άτομα. Είναι ζωτικής σημασίας η μετάβαση να μην αφήνει κανέναν στο περιθώριο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ενεργός συμμετοχή «όλων των μερών της κοινωνίας» —επιχειρήσεων, εργαζόμενων, ερευνητών, καταναλωτών, κοινοτήτων και πολιτών και των οργανώσεών τους— είναι ζωτικής σημασίας για την ενεργοποίηση της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα.

1.4.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει, επομένως, το αίτημα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να δεσμευτεί για την επίτευξη ουδέτερου ισοζυγίου διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050, και να προσαρμόσει αναλόγως τον στόχο της για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030. Η έκθεση του 2019 σχετικά με το χάσμα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) επισημαίνει ότι οι εκπομπές σε παγκόσμιο επίπεδο πρέπει να μειώνονται κατά 7,6 % ετησίως, ξεκινώντας από τώρα, προκειμένου να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5 oC. Σύμφωνα με υπολογισμούς αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υιοθετηθεί ένας στόχος μείωσης των εκπομπών κατά 68 % έως το 2030.

1.5.

Απαιτείται μια στροφή προς ένα συμμετοχικό μοντέλο σε όλα τα επίπεδα κλίμακας και, κατά την εφαρμογή του συμφώνου για το κλίμα, η Επιτροπή έχει τη σημαντική ευκαιρία και υποχρέωση να διαμορφώσει μια καινοτόμο προσέγγιση που θα αντικατοπτρίζει, θα υποστηρίζει και θα εμπνέει τη δράση που ήδη υλοποιείται στην κοινωνία των πολιτών, εντός των κοινοτήτων, των πόλεων και των περιφερειών.

1.6.

Τα συμμετοχικά μοντέλα που είναι πολύ στενά επικεντρωμένα, ή πλαισιώνονται με τρόπο ώστε να περιορίζεται η κλίμακα των επιδιωκόμενων αλλαγών, ή τα οποία μπορούν να αγνοηθούν από το θεσμικό όργανο που τα έχει δημιουργήσει, θα καταφέρουν μόνο να αποσπάσουν την προσοχή και να απογοητεύσουν όσους εμπλέκονται.

1.7.

Η Ευρώπη πρέπει να λειτουργήσει ως καταλύτης για τη συστημική αλλαγή της δράσης για το κλίμα μέσω της καινοτομίας (τεχνολογικής και κοινωνικής) συνδέοντας την προσφορά καινοτομίας με παράγοντες της ζήτησης, με όσους έχουν προβλήματα και με εκείνους με υψηλές φιλοδοξίες για αλλαγή. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα πρέπει να καθοδηγείται από τους ΣΒΑ προκειμένου να αποφευχθούν κίνδυνοι που συνδέονται ακόμη και με τα δικαιώματα των εργαζομένων (1). Η εφαρμογή του Ευρωπαϊκού πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, παρέχει την ευκαιρία να διασφαλιστεί μια δίκαιη μετάβαση επικεντρωμένη στον στόχο ποιοτικών θέσεων εργασίας για όλους.

1.8.

Οι συνολικές προκλήσεις που επισημάνθηκαν περισσότερο από τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών που συμμετέχουν στη δράση για το κλίμα είναι η έλλειψη πρόσβασης σε χρηματοδότηση, η έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης, η έλλειψη προσωπικού και η έλλειψη αναγνώρισης, καθώς και η έλλειψη συνεκτικού αφηγήματος εκ μέρους της ΕΕ και των εθνικών κυβερνήσεων.

1.9.

Η επίτευξη των στόχων της ΕΕ και των διεθνών στόχων για το κλίμα θα απαιτήσει σημαντικούς οικονομικούς πόρους. Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (δημόσια και ιδιωτικά κεφάλαια), τα 750 δισεκατομμύρια ευρώ του ταμείου ανάκαμψης, συμπεριλαμβανομένης της διάθεσης πόρων για τη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, θα πρέπει να επικεντρωθούν στη βιώσιμη ανάκαμψη, συμπεριλαμβανομένης της δράσης για το κλίμα.

1.10.

Οι όροι χρηματοδότησης για βιώσιμες πρακτικές σε όλους τους τομείς θα πρέπει να αποτελούν τον κανόνα για την εκπόνηση σχεδίων ανάκαμψης μετά την κρίση του κορονοϊού με άξονα το θεματολόγιο βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών με ορίζοντα το 2030 και τη συμφωνία του Παρισιού. Η απάντηση ανάκαμψης στην κρίση λόγω της νόσου COVID-19 δεν πρέπει να είναι να «επιστρέψουμε» στο σημείο που βρισκόμασταν πριν, αλλά να «προχωρήσουμε» σε κάτι νέο και καλύτερο.

1.11.

Η ανάπτυξη ικανοτήτων και η τεχνική υποστήριξη είναι απαραίτητες ώστε όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς να μεταβούν σε ένα πιο ανθεκτικό και βιώσιμο μέλλον. Η σύσταση ενός φόρουμ της ΕΕ για τη χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα θα τονώσει την πρόσβαση στη χρηματοδότηση και θα άρει τους φραγμούς.

1.12.

Η ΕΟΚΕ προτείνει μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων μερών του συμφώνου για το κλίμα, με βάση τις αρχές της ένταξης, της διαφάνειας και της ουσιαστικής συμμετοχής και ανάληψης ευθύνης από τοπικούς φορείς για το κλίμα σε όλα τα επίπεδα.

1.13.

Το σύμφωνο για το κλίμα πρέπει να επικεντρωθεί στην παρότρυνση των ανθρώπων να αλλάξουν συστήματα — μέσω εξερεύνησης, πειραματισμού και επίδειξης. Οι πολυεπίπεδες προοπτικές, η προορατικότητα, η αφήγηση και η αναδρομική προσέγγιση θα είναι όλες καίριας σημασίας. Θα πρέπει να προωθηθεί και να διευκολυνθεί ένα ευρύ φάσμα πρωτοβουλιών για το κλίμα.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η αντιμετώπιση των κλιματικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων αποτελεί ολοένα και πιο επείγον καθήκον και απαιτεί δραστική αναθεώρηση των σημερινών μη βιώσιμων κοινωνικοοικονομικών προσεγγίσεων. Η πανδημία COVID-19 κατέδειξε ότι οι απλές προσαρμογές του τρόπου ζωής και των συστημάτων μας δεν θα είναι αρκετές. Οι θεμελιώδεις αλλαγές στις μεθόδους παραγωγής, που επηρεάζουν τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και την οργάνωση της εργασίας, είχαν ήδη δρομολογηθεί πριν από την πανδημία και μπορούν επομένως να επιταχυνθούν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (ΕΠΣ) ως τη νέα στρατηγική για κοινωνικοοικονομικά και χρηματοοικονομικά μοντέλα της ΕΕ που να είναι βιώσιμα, καθαρότερα, ασφαλέστερα και υγιέστερα.

2.2.

Στον απόηχο της κρίσης της νόσου COVID-19, η δράση για το κλίμα και οι δεσμεύσεις για τη βιωσιμότητα πρέπει να τεθούν στην πρώτη γραμμή της πολιτικής ανάκαμψης και ανασυγκρότησης, και των αντίστοιχων προϋπολογισμών, ώστε η ΕΕ να μην καταδικαστεί περαιτέρω σε ένα μέλλον με υψηλές ανθρακούχες εκπομπές. Τα μέτρα μετά την κρίση πρέπει να σχεδιαστούν κατά τρόπο που να δημιουργούν ανθεκτικότητα στο σύστημα, να προστατεύουν και να αποκαθιστούν τη βιοποικιλότητα, να δίνουν προτεραιότητα στη δημόσια υγεία, χωρίς να αφήνουν κανέναν στο περιθώριο και να ανοίγουν τον δρόμο για μια οικονομία ευημερίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΠΣ δεν θα πρέπει να εγκαταλειφθεί ούτε να καθυστερήσει, αλλά να ενισχυθεί.

2.3.

Η επιτυχία της ΕΠΣ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα της ΕΕ να συνεργάζεται με τους πολίτες της. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή προετοιμάζει ένα ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα προκειμένου να φέρει σε επαφή διάφορους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των περιφερειών, των τοπικών αρχών, των τοπικών κοινοτήτων, της κοινωνίας των πολιτών, των σχολείων, των επιχειρήσεων και των ατόμων.

3.   Η ανάγκη συνεργασίας με την κοινωνία των πολιτών και τους πολίτες για το κλίμα

3.1.

Αντιμετωπίζουμε παγκοσμίως μια κατάσταση έκτακτης κλιματικής ανάγκης. Η ανταπόκριση των κυβερνήσεων στην κλιματική κρίση μέχρι στιγμής δεν ήταν επαρκής και ο κόσμος δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο όσον αφορά την επίτευξη του στόχου της συμφωνίας του Παρισιού και των ΣΒΑ. Οι νέοι και οι άλλοι διαδηλωτές για το κλίμα στο σύνολο της κοινωνίας των πολιτών ζητούν δυναμικά μια πιο φιλόδοξη και επείγουσα δράση για το κλίμα. Οι φορείς λήψεως αποφάσεων, που έχουν προσυπογράψει την Ατζέντα του 2030 και τη συμφωνία του Παρισιού, έχουν την ευθύνη να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις αυτές, να λάβουν αποφασιστικά και φιλόδοξα πολιτικά μέτρα και να κινηθούν προς ένα νέο μοντέλο δράσης για το κλίμα χωρίς αποκλεισμούς, όπου όλοι οι ενδιαφερόμενοι θα συμμετέχουν ενεργά.

3.2.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει, επομένως, το αίτημα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να δεσμευτεί για την επίτευξη ουδέτερου ισοζυγίου διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050, και να προσαρμόσει αναλόγως τον στόχο της για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 (2). Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι ο νέος στόχος για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 θα στηριχθεί σε εκτεταμένη επανεξέταση και σε ενδεδειγμένη εκτίμηση των επιπτώσεων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης ότι υπάρχουν αποφασιστικά επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ του στόχου για ελάχιστη μείωση των εκπομπών κατά 55 % έως το 2030, προκειμένου η ΕΕ να ανταποκριθεί από την πλευρά της στη μαζική παγκόσμια ανάγκη για μείωση των εκπομπών. Για παράδειγμα, η έκθεση του 2019 (3) του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) για το χάσμα των εκπομπών υποδεικνύει ότι απαιτείται ένας ακόμη πιο φιλόδοξος στόχος μείωσης των εκπομπών έως το 2030 σε παγκόσμιο επίπεδο προκειμένου να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5 oC, όπως ορίζεται στη συμφωνία του Παρισιού (4).

3.3.

Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του 2019, το 93 % των πολιτών της ΕΕ θεωρούν την κλιματική αλλαγή σοβαρό πρόβλημα· το 79 % θεωρεί ότι αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβλημα. Η συντριπτική πλειονότητα όσων απάντησαν θεωρεί ότι είναι σημαντικό η εθνική τους κυβέρνηση να θέσει φιλόδοξους στόχους για την αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (92 %) και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης (89 %).

3.4.

Το σύμφωνο για το κλίμα πρέπει να αξιοποιήσει τη δύναμη των Ευρωπαίων προκειμένου να υλοποιηθεί το όραμα της ΕΠΣ για μια ευημερούσα, χωρίς αποκλεισμούς, ανθεκτική στο κλίμα κοινωνία με μια κυκλική οικονομία με μηδενικές εκπομπές εκπομπών έως το 2050. Η έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) αναφέρει ρητά την ανάγκη για «ταχείες, ευρείες και άνευ προηγουμένου αλλαγές σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας». Οι σταδιακές αλλαγές δεν θα είναι αρκετές. Η έμφαση μόνο στη μείωση του CO2 είναι αντιπαραγωγική σε τοπικό επίπεδο — περιορίζοντας τη συμμετοχή και τον τρόπο σκέψης και μειώνοντας σημαντικά τις αλλαγές που εμφανίζονται και εφαρμόζονται. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι ο θεμελιώδης μετασχηματισμός των οικονομικών, κοινωνικών και χρηματοπιστωτικών συστημάτων που θα οδηγήσει σε εκθετική αλλαγή στα ποσοστά απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή. Για να συμβεί αυτό, απαιτούνται εμπνευσμένες, ευρείες και ποικίλες αφηγήσεις, που να εξηγούν γιατί ο κόσμος πρέπει να αλλάξει.

3.5.

Η τρέχουσα παγκόσμια κρίση λόγω της πανδημίας COVID-19 κατέδειξε την ικανότητα των κυβερνήσεων να λαμβάνουν δραστικά μέτρα για τον μετριασμό μιας υπαρξιακής απειλής, καθώς και την ικανότητα των ανθρώπων, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, να προσαρμόζονται σε νέους περιορισμένους τρόπους ζωής που επιβάλλουν αυτά τα μέτρα. Είναι σημαντικό ότι οι κοινότητες, οι επιχειρήσεις, οι κοινωνικοί εταίροι και άλλοι μη κρατικοί φορείς διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση της πανδημίας, εντοπίζοντας συχνά τις ανάγκες, σχεδιάζοντας και εφαρμόζοντας παρεμβάσεις για τις συγκεκριμένες περιστάσεις πιο γρήγορα, πιο αποτελεσματικά και πιο δημιουργικά από ό, τι έχει αποδειχθεί εφικτό μέσω της προσέγγισης από την κορυφή προς τη βάση.

3.6.

Πρόκειται για τεράστια ευκαιρία και για τεράστιο κίνδυνο, καθώς προχωρούμε στην επόμενη φάση ανταπόκρισης στη νόσο COVID-19. Τα οικονομικά μέτρα και οι δέσμες φορολογικών μέτρων που σχεδιάζονται για τη διατήρηση και την επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας πρέπει να υιοθετήσουν την ευρωπαϊκή ταξινόμηση για βιώσιμες επενδύσεις και άμεση χρηματοδότηση σε όσες δραστηριότητες είναι βιώσιμες ή έχουν τη δυνατότητα να καταστούν βιώσιμες και θα αναλαμβάνουν —με την επιφύλαξη της εποπτείας— να εντοπίζουν και να πραγματοποιούν επειγόντως τις απαραίτητες αλλαγές.

3.7.

Η τραγική διαταραχή που προκάλεσε η νόσος COVID-19, η οποία οδήγησε στην αναστολή των δημοσιονομικών κανόνων, κατέδειξε ότι είναι δυνατόν να υπάρξει ένα άλλο όραμα όταν διακυβεύονται οι ζωές των ανθρώπων, οι οικονομίες μας και η επιβίωση της ζωής στη Γη. Ένα όραμα κοινωνικής προόδου που βασίζεται μόνο στην επιδίωξη της αύξησης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕγχΠ) αγνοεί τα θεμελιώδη στοιχεία της ατομικής και κοινωνικής ευημερίας και δεν λαμβάνει δεόντως υπόψη τις περιβαλλοντικές και τις κοινωνικές παραμέτρους. Είναι επομένως απαραίτητο το άλμα από την οικονομία που βασίζεται στο ΑΕγχΠ στην οικονομία της ευημερίας (5) (6).

3.8.

Ένας τρόπος ενίσχυσης της φιλοδοξίας για το κλίμα είναι η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για περισσότερη δράση από μη κρατικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένων διαφόρων τύπων επιχειρήσεων, όπως οι μικρές, οι μεσαίες και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις· οι επενδυτές· οι κοινωνικοί εταίροι· οι συνεταιρισμοί· οι πόλεις και οι περιφέρειες· οι συνδικαλιστικές οργανώσεις· οι τοπικές κοινότητες και οι ομάδες πολιτών· οι γεωργοί· τα σχολεία· οι οργανώσεις θρησκευτικού χαρακτήρα· οι ομάδες νέων· και άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις.

3.9.

Ένα ευνοϊκό περιβάλλον απαιτεί μια βασική καθοριστικής σημασίας μετάβαση από τη διαβούλευση και τη συμμετοχή από την κορυφή προς τη βάση στον συνδυασμένο σχεδιασμό, στη συνδημιουργία και στην ανάληψη ευθυνών. Τα τυποποιημένα μοντέλα διαβούλευσης σπάνια ξεπερνούν τους πολύ στενούς τομείς της κοινωνίας, που διαθέτουν επαρκείς πόρους. Τα άτομα, οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις που θα επωφεληθούν περισσότερο και θα συμβάλουν στον μετασχηματισμό πρέπει να έχουν πραγματικές ευκαιρίες συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων εάν πρέπει να δεσμεύσουν χρόνο και ενέργεια στη διαδικασία.

3.10.

Το 2018, η ΕΟΚΕ ζητούσε έναν «ευρωπαϊκό διάλογο για τη μη κρατική δράση για το κλίμα» (7). Σκοπός του διαλόγου δεν πρέπει να είναι μόνο η ανάδειξη και η προβολή δράσεων, αλλά και η ανταπόκριση στις ανάγκες των μη κρατικών φορέων, ενθαρρύνοντας νέες συμπράξεις μεταξύ τους και με διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης· η διευκόλυνση της μάθησης από ομοτίμους, η κατάρτιση και η ανταλλαγή συμβουλών· και η διευκόλυνση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση.

3.11.

Η ΕΟΚΕ έχει προτείνει (8) τη θέσπιση μόνιμου διαλόγου με τους πολίτες ως υποχρεωτικού προπαρασκευαστικού στοιχείου όλων των σημαντικών πολιτικών αποφάσεων και όλων των σχετικών πρωτοβουλιών σε όλα τα επίπεδα.

3.12.

Μέχρι σήμερα, η Επιτροπή δεν ακολούθησε τις συστάσεις αυτές (9). Το σύμφωνο για το κλίμα παρέχει την ευκαιρία στα θεσμικά όργανα να συνεργαστούν στενά με στόχο ένα ευνοϊκό πλαίσιο για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και της συμμετοχής των πολιτών, αξιοποιώντας αλλά και υπερβαίνοντας τις υφιστάμενες διαδικασίες διαβούλευσης.

4.   Διδάγματα από τις υφιστάμενες πρακτικές σχετικά με την κοινωνία των πολιτών και τη συμμετοχή των πολιτών

4.1.

Τα υφιστάμενα παραδείγματα εθνικών, περιφερειακών και δημοτικών αρχών για τις συνελεύσεις πολιτών, τους διαλόγους με τους πολίτες και παρόμοιες διαδικασίες διαβούλευσης (10) καταδεικνύουν την ικανότητα και την επιθυμία των πολιτών να αναλάβουν την ευθύνη για λύσεις σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Συχνά, οι ευρύτερες συμμετοχικές προσεγγίσεις, όταν διαμορφώνονται με προσοχή, δημιουργούν σημαντικά οφέλη ως προς τη βιωσιμότητα χωρίς να εστιάζονται αποκλειστικά στην κλιματική κρίση. Μαρτυρούν όχι μόνο την έντονη ανάγκη και διάθεση για μια συμμετοχική δημοκρατία, αλλά και την ικανότητα των κυβερνήσεων να δημιουργούν τέτοιους χώρους και να παρακολουθούν τις προτάσεις τους σε πολιτικό επίπεδο.

4.1.1.

Το 2019, 150 τυχαία επιλεγμένοι Γάλλοι πολίτες άρχισαν να συζητούν το ερώτημα «πώς μπορούμε να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 40 % έως το 2030, σε πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης;». Οι συνεδριάσεις αυτής της Συνέλευσης Πολιτών πραγματοποιούνται στο Γαλλικό Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο. Η κυβέρνηση σκοπεύει να εξετάσει δημοσίως τις προτάσεις και να δημοσιεύσει ένα προσωρινό χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή τους (11).

4.1.2.

Η Ιρλανδική Συνέλευση Πολιτών που ιδρύθηκε το 2016 απαρτιζόταν από 100 πολίτες, που επιλέχθηκαν τυχαία ώστε να είναι αντιπροσωπευτικοί του ιρλανδικού εκλογικού σώματος. Στη Συνέλευση αυτή ανατέθηκε να συζητηθούν θέματα που ποικίλλουν από τη συνταγματική απαγόρευση των αμβλώσεων έως την ανάληψη από την Ιρλανδία ηγετικού ρόλου στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η κοινοβουλευτική επιτροπή, που συστάθηκε για να προωθήσει τις συστάσεις της Συνέλευσης σχετικά με την αλλαγή του κλίματος, διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό το εμβληματικό σχέδιο δράσης της Ιρλανδίας για το κλίμα που δημοσιεύθηκε στα τέλη Ιουνίου 2019.

4.1.3.

Σε δύο μεγάλες πόλεις της Ισπανίας, έχουν θεσπιστεί διάλογοι με τους πολίτες και τοπικά φόρουμ για την προώθηση της ευρύτερης συμμετοχής των πολιτών και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τμήματα του τοπικού προϋπολογισμού και με την αναζήτηση ιδεών για το μέλλον της πόλης.

4.1.4.

Το συμβούλιο νεολαίας για το κλίμα του Υπουργείου της Δανίας για την Ενέργεια, τον Εφοδιασμό και το Κλίμα έχει ως στόχο να προσδώσει νέα σκέψη στην πολιτική για το κλίμα και να παράσχει στοιχεία στον υπουργό σχετικά με τις μελλοντικές κλιματικές λύσεις.

4.1.5.

Ο δήμος Gdansk στην Πολωνία διοργάνωσε τρεις συνελεύσεις πολιτών για την προσαρμογή στα ακραία καιρικά φαινόμενα, τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τη βελτίωση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά.

4.1.6.

Στη Φινλανδία, η πρώτη ομάδα πολιτών για τη βιώσιμη ανάπτυξη συγκέντρωσε περίπου 500 Φινλανδούς για να αξιολογήσει την κατάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης. Τα αποτελέσματα θα χρησιμοποιηθούν για την προώθηση του έργου της κυβέρνησης και του κοινοβουλίου της Φινλανδίας όσον αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη.

4.1.7.

Στην Ιταλία, μετά την COP 25, υποβλήθηκε νομοθετική πρόταση από εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών για τη δημιουργία συνέλευσης πολιτών κατά το μοντέλο της γαλλικής συνέλευσης. Μια παρόμοια διαδικασία ξεκίνησε στο Ηνωμένο Βασίλειο, με τη «Συνέλευση για το κλίμα: η πορεία προς καθαρά μηδενικές εκπομπές».

4.1.8.

Στη Μπολόνια της Ιταλίας, ο δήμος δημιούργησε ένα «Γραφείο Φαντασίας των Πολιτών» («Ufficio Immaginazione Civica») ως μέρος του ευρύτερου έργου του για την εκ νέου συμμετοχή των πολιτών. Δημιούργησε έξι «εργαστήρια», τα οποία διοργανώνουν τακτικά εκδηλώσεις με τη χρήση ανοικτού χώρου και άλλων εργαλείων. Όταν αναδύονται καινοτόμες ιδέες για έργα, ο δήμος συνάπτει «σύμφωνα» με την κοινότητα για να εξασφαλιστεί ότι θα γίνουν πραγματικότητα. Τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν συναφθεί περισσότερα από 500 σύμφωνα, από νέα παγκάκια σε δρόμους έως πολύ μεγαλύτερα και πιο φιλόδοξα σχέδια. Κατέστη επίσης ο δίαυλος μέσω του οποίου θεσπίζονται συμμετοχικού προϋπολογισμοί.

4.2.

Πολλές άλλες πρωτοβουλίες υπό την καθοδήγηση των κοινοτήτων (CLIs) κινητοποιούν την τοπική δράση για τη δημιουργία ενός πιο βιώσιμου μέλλοντος με αξιοσημείωτες και ενθαρρυντικές επιτυχίες. Μεταξύ άλλων, οι «Βιώσιμες συνοικίες» στις Βρυξέλλες, το δίκτυο βάσης των 120 περίπου κοινοτικών ομάδων του δικτύου δράσης για το κλίμα των Κοινοτήτων της Σκωτίας, ο Coopérnico — ένας συνεταιρισμός ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (RESCoop) στην Πορτογαλία, το κίνημα για τη μετάβαση, που δραστηριοποιείται σήμερα στην προσπάθεια ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των κοινοτήτων σε περισσότερες από 50 χώρες, που παροτρύνει τους ανθρώπους να αλλάξουν τρόπους σκέψης, δράσης και ύπαρξής τους στον κόσμο. Το πρόγραμμα δράσης «Κοινότητες για το μέλλον», το οποίο θα ξεκινήσει φέτος το καλοκαίρι, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία του θεσμικού πλαισίου για τη συμμετοχή του κοινού.

4.3.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η δομημένη συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών είναι απαραίτητη και χρειάζεται να ανατεθεί σαφής εντολή για τη συμμετοχή της στην ανάπτυξη, την υλοποίηση και την παρακολούθηση πολιτικών και στρατηγικών που αποσκοπούν στην επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας.

4.3.1.

Η πολυσυλλεκτική πλατφόρμα (MSP) για τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, αλλά άφησε περιθώρια βελτίωσης όσον αφορά την εξασφάλιση πόρων, τη συχνότητα των συνεδριάσεων, την κυριότητα καθορισμού της ημερήσιας διάταξης, τις ευκαιρίες για εκτεταμένη συζήτηση και δέσμευση και τη διευκόλυνση πιο τακτικών, διαφανών και προσβάσιμων δημόσιων διαβουλεύσεων.

4.3.2.

Η ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία, η οποία λειτουργεί από κοινού από την ΕΟΚΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παρέχει ένα περιθώριο για μια ευρεία ομάδα ενδιαφερόμενων μερών όσον αφορά την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και ιδεών και τη δημιουργία πολύτιμων δικτύων. Η παραχώρηση της κυριότητας της πλατφόρμας στα ενδιαφερόμενα μέρη αποτελεί τη βασική διαφορά με την πολυσυλλεκτική πλατφόρμα για τους ΣΒΑ και είναι μια καλή πρακτική που πρέπει να ακολουθηθεί.

4.4.

Οι στόχοι του Παρισιού δεν θα επιτευχθούν χωρίς ισχυρή δέσμευση των κοινωνικών εταίρων σε όλα τα επίπεδα και ιδίως σε βιομηχανίες και τομείς που επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και την ψηφιοποίηση. Η εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, παρέχει την ευκαιρία να διασφαλιστεί μια δίκαιη μετάβαση επικεντρωμένη στον στόχο ποιοτικών θέσεων εργασίας για όλους. Ο κοινωνικός διάλογος υπό την καθοδήγηση των συνδικάτων και των εργοδοτών είναι ο καλύτερος τρόπος για την αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με την κλιματική κρίση. Είναι οι βασικοί πρωταγωνιστές εάν θέλουμε να υλοποιηθεί ο κοινωνικά δίκαιος, παραγωγικός και εμπορικός μετασχηματισμός που επιφέρει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Αυτά τα σενάρια εκτείνονται από τις συνόδους κορυφής κοινωνικού διαλόγου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω του διασυνοριακού διαλόγου, ο οποίος είναι απαραίτητος για να δοθεί ώθηση στην ευρωπαϊκή κοινωνική ένταξη, και σε κλαδικές και εταιρικές συλλογικές συμβάσεις. Η συμμετοχή των εργαζομένων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δημοκρατίας στον χώρο εργασίας και παρέχει στους εργαζόμενους την ευκαιρία να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στις αποφάσεις για τον χώρο εργασίας, οι οποίες μπορούν να συμβάλουν θετικά στη δράση για το κλίμα.

4.5.

Η ΚΓΚ (Κοινότητα γνώσης και καινοτομίας) για το κλίμα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας επικεντρώνεται στον σχεδιασμό, την εκτέλεση και τη σύνδεση επιχειρηματικών πειραματισμών και σε βάθος αποτελεσμάτων επίδειξης για τους μοχλούς της συστημικής αλλαγής. Η ΚΓΚ για το κλίμα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας διαθέτει ένα χαρτοφυλάκιο που αποτελείται από πειράματα που εστιάζονται στην ενεργοποίηση νέων τρόπων σκέψης, στην αξιοποίηση των εκθετικών επιπτώσεων των νέων τεχνολογιών, των δικτύων και των κοινοτικών δυνάμεων και στην επιδίωξη ταχύτερης μάθησης από τον ρυθμό της αλλαγής (12).

5.   Διδάγματα από τις επιχειρηματικές απαντήσεις

5.1.

Η καινοτομία αναφέρεται στη διάθεση επιπλέον σταδίων ανάπτυξης νέων υπηρεσιών και προϊόντων στην αγορά ή στο κοινό που να ικανοποιούν ανεκπλήρωτες ανάγκες ή να επιλύουν προβλήματα που δεν υπήρχαν στο παρελθόν. Η τεχνολογική καινοτομία επικεντρώνεται στις τεχνολογικές πτυχές ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Η κοινωνική καινοτομία αναφέρεται σε νέες κοινωνικές πρακτικές που στοχεύουν στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών με καλύτερο τρόπο από τις υφιστάμενες λύσεις, που προκύπτουν για παράδειγμα από συνθήκες εργασίας, εκπαίδευση, ανάπτυξη της κοινότητας ή υγεία. Η ψηφιακή τεχνολογία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική καινοτομία μέσω της χρήσης ΤΠΕ, όπως τα επιγραμμικά δίκτυα και άλλα ψηφιακά εργαλεία.

5.2.

Η διαδικασία της συστημικής καινοτομίας θα πρέπει να είναι διαθέσιμη με προσιτό κόστος σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη που πρέπει να συμμετέχουν στον συνδυασμένο σχεδιασμό των λύσεων που θα οδηγήσουν στην απαιτούμενη μετάβαση στη βιωσιμότητα. Η οικονομική βιωσιμότητα αποτελεί προϋπόθεση για την κοινωνική συνοχή «χωρίς να αφήνει κανέναν στο περιθώριο» στη διαδικασία εφαρμογής της ΕΠΣ. Για τον λόγο αυτό, πτυχές της συστημικής αλλαγής που έχουν δημόσια καλά χαρακτηριστικά πρέπει να χρηματοδοτούνται ή να επιδοτούνται από δημόσιες πηγές, ώστε να καταστεί δυνατή η περαιτέρω μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων για επενδύσεις στην κλιματική αλλαγή.

5.3.

Οι κοινότητες που κατορθώνουν να εισαγάγουν συστήματα καινοτομίας είναι αυτές που διαπρέπουν στην κατανόηση του προβλήματος, στη συγκέντρωση λύσεων, στην κατανομή των λύσεων ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες και τους πόρους των διαφόρων τόπων και πλαισίων. Πρέπει να ενισχύσουμε τις ευρωπαϊκές κοινότητες με αυτές τις δεξιότητες και να δημιουργήσουμε τα κατάλληλα περιβάλλοντα για περισσότερη δράση από μη κρατικούς φορείς.

5.4.

Χρειάζονται επειγόντως καινοτόμοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί που θα αναγνωρίζουν και θα αντιμετωπίζουν τις δυνατότητες και τις προκλήσεις της καινοτομίας των συστημάτων με πρωτοβουλία των κοινοτήτων, πράγμα που απαιτεί ευέλικτη, βασική στήριξη για τη δημιουργία και τη διατήρηση κεφαλαίων εκκίνησης για μεγαλύτερα έργα, καθώς και επαγγελματική καθοδήγηση και υποστήριξη. Το σύμφωνο για το κλίμα θα μπορούσε να χαράξει μια εξαιρετικά πολύτιμη διαδρομή χάρη στην οποία οι φορείς κοινωνικής καινοτομίας θα παρέχουν ανατροφοδότηση σχετικά με την πολιτική και τα οικονομικά εμπόδια που τους εμποδίζουν και τους θέτουν σε μειονεκτική θέση και συχνά καθιστούν μη βιώσιμα τα τόσο πολύ αναγκαία έργα μετασχηματισμού.

5.5.

Οι απαντήσεις των εταιρειών αποτελούν πολύ σημαντικό σημείο αναφοράς, όπως φαίνεται από τα ακόλουθα παραδείγματα: — Πολυεθνικές εταιρείες που παράγουν ρούχα για χρήση και απόρριψη, προωθώντας μια γραμμή πώλησης μεταχειρισμένων προϊόντων, ως στρατηγική ανακύκλωσης. — Η καθοδήγηση μεγάλων παραγωγών πετρελαίου και ασφαλιστικών εταιρειών, που θα πρέπει να επαναπροσανατολίσουν τις δραστηριότητές τους.

5.6.

Παραδείγματα σημαντικών απαντήσεων του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι: — Η απόφαση των επενδυτικών ταμείων να μην επενδύσουν σε έργα που δεν λαμβάνουν υπόψη την κλιματική μεταβλητή. — Το δίκτυο για την ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα (Network for Greening the Financial System), το οποίο ιδρύθηκε από οκτώ κεντρικές τράπεζες και εποπτικούς φορείς, για την πράσινη χρηματοδότηση.

6.   Ανταλλαγή πληροφοριών και κατανόηση από το κοινό της δράσης για το κλίμα

6.1.

Απαιτούνται άμεσοι διάλογοι με τους πολίτες για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία της μετάβασης σε πιο βιώσιμες κοινωνίες και υγιέστερες τοπικές κοινότητες. Οι διάλογοι αυτοί έχουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία όταν οργανώνονται σε τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, η καθοδήγηση, ο συντονισμός και η στήριξη σε επίπεδο ΕΕ θα είναι ουσιαστικής σημασίας.

6.2.

Θα πρέπει να εναπόκειται πρωτίστως στις επιμέρους χώρες να αναπτύξουν ένα σύστημα περιβαλλοντικών ρυθμίσεων που θα βασίζεται στο τοπικό περιβάλλον και τις ανάγκες τους και θα προσαρμόζεται στη βιώσιμη ανάπτυξη της συγκεκριμένης χώρας. Η αναγνώριση των δικαιωμάτων της φύσης θα αποτελούσε σημαντικό στοιχείο (13).

6.3.

Κάθε παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ θα πρέπει να είναι σχεδιασμένη από κοινού με τους χρήστες, να διδάσκεται από την ανάπτυξη μοντέλων και να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τη συμμετοχική προσέγγιση που απαιτείται σε άλλα επίπεδα κλίμακας. Είναι αναγκαία η εξασφάλιση εμπειρογνωμοσύνης και πόρων για την υποστήριξη του σχεδιασμού και τη διευκόλυνση των καινοτόμων συνεργατικών χώρων, την πειστική αφήγηση και τη χρήση καινοτόμου τεχνολογίας. Ένα θεμελιώδες στοιχείο για την επιτυχία του συμφώνου για το κλίμα θα είναι η ικανότητα των ενδιαφερομένων κοινοτήτων να βελτιώσουν όσο το δυνατόν περισσότερο την αφηγηματική τους ικανότητα, να ενσταλάξουν μια ανάσα ζωής σε αυτό το διαφορετικό μέλλον που ελπίζουν, να εξερευνήσουν τις υπάρχουσες ανάγκες και επιθυμίες, και να παροτρύνουν τους ανθρώπους να αναλάβουν δράση.

6.4.

Ένα περιβάλλον δικτύου που συμβάλλει στην ενθάρρυνση και υποστήριξη της δράσης για το κλίμα απαιτεί μια διαδικτυακή πλατφόρμα για την ανταλλαγή πρακτικών και διδαγμάτων που αντλούνται από έργα και προσεγγίσεις. Μια τέτοια συμμετοχική πλατφόρμα θα μπορούσε να διευκολύνει τη μάθηση από ομοτίμους και την ανταλλαγή συμβουλών μεταξύ των φορέων, βοηθώντας τους να ξεπεράσουν ρυθμιστικά εμπόδια. Θα μπορούσε να ενθαρρύνει την εκπαίδευση και την καινοτομία παρέχοντας διαδικτυακά μαθήματα, διαδικτυακά σεμινάρια και εργαστήρια.

6.5.

Η αναγνώριση και η αξιόπιστη δημοσιοποίηση των υφιστάμενων δράσεων μπορεί να είναι ισχυρά κίνητρα για την ανάληψη δράσης για το κλίμα. Η χρηματοδότηση και άλλοι πόροι, η εξειδικευμένη στήριξη και η παροχή βοήθειας για τη διαμόρφωση των αποφάσεων που επηρεάζουν το έργο τους θα καταστήσουν δυνατή την ευρύτερη εφαρμογή των αποδεδειγμένα αποτελεσματικών προσεγγίσεων.

6.6.

Οι πρέσβεις της δράσης για το κλίμα θα μπορούσαν να αναλάβουν τη διευκόλυνση συμπράξεων μεταξύ πολλαπλών παραγόντων· καθορισμό στρατηγικών / θεματικών προτεραιοτήτων· διοργάνωση εκδηλώσεων και παροχή κινήτρων για νέες δράσεις για το κλίμα.

6.7.

Οι εν λόγω πρέσβεις του Συμφώνου για το Κλίμα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως κομβικά σημεία για τους διάφορους τομείς της οικονομίας. Θα πρέπει επίσης να οριστούν ειδικοί πρέσβεις για τη νεολαία, τις τοπικές κοινότητες, τις πόλεις και τις περιφέρειες. Οι πρέσβεις σε επίπεδο ΕΕ θα έχουν διαφορετικό ρόλο από τους πρέσβεις σε εθνικό/ περιφερειακό/ τοπικό επίπεδο. Θα πρέπει να εξασφαλιστεί ο συντονισμός μεταξύ των διαφόρων επιπέδων.

6.8.

Ο ορισμός μελών της ΕΟΚΕ και της ΕτΠ ως πρέσβεων σε επίπεδο ΕΕ για τις εκλογικές περιφέρειες που εκπροσωπούν θα βασιστεί στα εκτεταμένα δίκτυά τους μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, καθώς και στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των συμβουλευτικών οργάνων και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

6.9.

Για παράδειγμα, τα συνδικάτα και οι επιχειρηματικές οργανώσεις έχουν συγκεκριμένες προοπτικές και εκπροσωπούν δημοκρατικά τους εργαζόμενους σε διάφορους τομείς. Διαδραματίζουν καίριο ρόλο στον καθορισμό των διαφόρων μέτρων για την κάλυψη των αναγκών των εργαζομένων και των επιχειρήσεων και για τον εντοπισμό των προκλήσεων. Οι πρέσβεις για το κλίμα σε διάφορα επίπεδα του συνδικαλιστικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τα πλεονεκτήματα του κοινωνικού διαλόγου, να ενισχύσουν αποτελεσματικά την ανταλλαγή πληροφοριών και να ενθαρρύνουν τη δράση για το κλίμα. Αυτό το έργο απαιτεί ένα θεσμικό περιβάλλον ευνοϊκό για τα δικαιώματα στην εργασία.

6.10.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός αλλάζει την οργάνωση και τον τρόπο παραγωγής των εταιρειών, και πολλές ΜΜΕ αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρές ελλείψεις στην ψηφιοποίηση. Οι ανησυχίες πολλών εργαζομένων αφορούν τον αντίκτυπο της ψηφιοποίησης στις θέσεις εργασίας τους, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της ανεργίας και των ανισοτήτων.

6.11.

Για να «προωθήσει τη χρηματοδότηση και τις πράσινες επενδύσεις και να εξασφαλίσει μια δίκαιη μετάβαση» στην ΕΠΣ, η Επιτροπή έχει αναπτύξει μια ταξινόμηση για την παροχή κινήτρων για επενδύσεις σε 8 μεγάλους οικονομικούς ομίλους και 70 τομείς δραστηριότητας, οι οποίοι θα μετατρέψουν ριζικά την παραγωγή τους και την ποσότητα και την ποιότητα των θέσεων εργασίας τους. Σε αυτό το έγγραφο που είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του Επενδυτικού Σχεδίου για την ΕΠΣ, υπάρχει μόνο μία αναφορά στα εργασιακά δικαιώματα των θεμελιωδών προτύπων της ΔΟΕ.

7.   Δημιουργία πραγματικών και εικονικών χώρων ανταλλαγής απόψεων για το κλίμα

7.1.

Το σύμφωνο για το κλίμα πρέπει να επικεντρωθεί στην ενδυνάμωση των ανθρώπων να αλλάξουν συστήματα — μέσω εξερεύνησης, πειραματισμού και επίδειξης. Χρειάζονται προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης που να καλύπτουν όλο το φάσμα της κοινωνίας των πολιτών και άλλων μη κρατικών φορέων. Η βελτίωση της γνώσης και της κατανόησης της κλιματικής πρόκλησης με περισσότερη και ευρύτερη εμβάθυνση και με τη βελτίωση της ποιότητας των συζητήσεων και των συνομιλιών γύρω από το πρόβλημα μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων είναι ζωτικής σημασίας.

7.2.

Απαιτούνται έτοιμα για εφαρμογή εργαλεία για τη δομή και τη διαχείριση των προκλήσεων και την αξιοποίηση ευκαιριών καινοτομιών και μεταβάσεων βιωσιμότητας. Το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει παραγάγει και έχει θέσει σε εφαρμογή πολλά από αυτά τα εργαλεία. Σε πολυεπιστημονικά περιβάλλοντα, η προσέγγιση θα πρέπει να είναι η παρακολούθηση της «εκμάθησης μέσω της εφαρμογής εργαλείων στις περιπτώσεις των χρηστών».

7.3.

Η διαχείριση των ενδιαφερομένων, η πολυεπίπεδη προοπτική, το όραμα και η αναδρομική προσέγγιση και η εξειδικευμένη διαχείριση θα είναι καθοριστικής σημασίας για την ενεργοποίηση του συμφώνου για το κλίμα. Αυτή η δομή έχει σκοπό να διευκολύνει τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων καθορίζοντας μια πορεία για την καινοτομία του συστήματος όσον αφορά την αλλαγή του κλίματος και την εφαρμογή της ΕΠΣ.

7.4.

Η επιτυχία του συμφώνου για το κλίμα θα καθοριστεί εν μέρει από την ικανότητα της επιχειρηματικότητας και των επιχειρήσεων να προσελκύουν χρηματοδότηση από δημόσιες, φιλανθρωπικές και ιδιωτικές πηγές. Η χρηματοδότηση αυτή θα πρέπει να έχει ως στόχο την αντιμετώπιση των αδυναμιών της αγοράς που έχουν προκαλέσει την αλλαγή του κλίματος και τη διάθεση για ανατρεπτική αλλαγή σε ευρεία κλίμακα. Το πολυμερές χρηματοδοτικό πλαίσιο της ΕΕ, τα ευρωπαϊκά και διεθνή δημόσια και ιδιωτικά ταμεία με άξονα τις αποστολές και με διάθεση να προωθήσουν συστημική αλλαγή στους τομείς του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε αυτή, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μόχλευση δισεκατομμυρίων σε καινοτόμες δράσεις για το κλίμα. Ο γενικός στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία πόρων, πείρας και ικανοτήτων με στόχο την επίτευξη ουσιαστικών αποτελεσμάτων σχετικά με τη μείωση των εκπομπών και την αύξηση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή, με δυνατότητα πολλαπλασιασμού για την επιτάχυνση της αλλαγής και τη δημιουργία ελπίδας. Το σύμφωνο για το κλίμα θα πρέπει να επικροτήσει τη συμμετοχή του εθνικού και του διεθνούς χρηματοπιστωτικού τομέα, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών πολυμερών και ιδιωτικών ταμείων. Επιπλέον, το φορολογικό σύστημα πρέπει να αντικατοπτρίζει την αρχή της μεγιστοποίησης και της διατήρησης της οικονομίας της ευημερίας.

7.5.

Θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη οι φυσικοί και οι εικονικοί χώροι για τις ανταλλαγές απόψεων για το κλίμα στις υφιστάμενες ενώσεις της κοινωνίας των πολιτών, που θα αλληλεπιδρούν μέσω της πλατφόρμας των ενδιαφερόμενων μερών του συμφώνου για το κλίμα.

7.5.1.

Στον τομέα της εργασίας, ενδείκνυται η σύσταση παρατηρητηρίων προοπτικών, ανάλυσης και ερμηνείας εργασιακών, οργανωτικών και τεχνολογικών αλλαγών, που να καλύπτουν τις οκτώ ομάδες ταξινόμησης, με τη συμμετοχή συνδικαλιστικών οργανώσεων, εργοδοτών και διοικήσεων σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, με την παροχή υλικής υποστήριξης από την Επιτροπή.

8.   Ανάπτυξη ικανοτήτων για τη διευκόλυνση των τοπικών πρωτοβουλιών

8.1.

Το γενικό πλαίσιο θα πρέπει να είναι σαφώς καθορισμένο, ώστε να αποφεύγονται οι ασυνέπειες με την ΕΠΣ.

8.2.

Οι συνολικές προκλήσεις που επισημάνθηκαν περισσότερο από τους παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών που συμμετέχουν στη δράση για το κλίμα είναι η έλλειψη πρόσβασης σε χρηματοδότηση, η έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης, η έλλειψη προσωπικού και η έλλειψη αναγνώρισης (14), καθώς και η έλλειψη ενός συνεκτικού αφηγήματος εκ μέρους της ΕΕ και των εθνικών κυβερνήσεων.

8.3.

Πολλοί ενδιαφερόμενοι φορείς έχουν επισημάνει πολύπλοκα ρυθμιστικά και διοικητικά περιβάλλοντα ως εμπόδια στη δράση για το κλίμα. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι οργανώσεις με πρωτοβουλία των κοινοτήτων θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τις προσπάθειες ανάπτυξης ικανοτήτων που τις βοηθούν να περιηγούνται σε κανονιστικά και διοικητικά περιβάλλοντα.

8.4.

Η παροχή τόσο υλικής στήριξης (τεχνική βοήθεια, ανάπτυξη ικανοτήτων, χρηματοδότηση κ.λπ.) όσο και μη υλικής (αναγνώριση, μεγαλύτερη προβολή, κ.λπ.), καθώς και η διευκόλυνση της δικτύωσης και των συνδέσεων σε συγκεκριμένους τομείς και διαδικασίες πολιτικής, θα πρέπει να αποτελούν βασικά στοιχεία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας των ενδιαφερομένων μερών του συμφώνου για το κλίμα η οποία να έχει ως στόχο να ενθαρρύνει την επιτόπια δράση για το κλίμα.

8.5.

Οι μη κρατικοί φορείς ενδέχεται να αντιμετωπίσουν διάφορες προκλήσεις σχετικά με την πρόσβαση σε χρηματοδότηση για τις πρωτοβουλίες τους που αφορούν το κλίμα, μεταξύ των οποίων: απαγορευτικές απαιτήσεις για το μέγεθος των έργων, απροθυμία των ιδιωτών επενδυτών να χρηματοδοτήσουν έργα, πολύπλοκες διαδικασίες και απαιτήσεις για την υποβολή αιτήσεων και την πρόσβαση σε κεφάλαια (15). Άλλα εμπόδια περιλαμβάνουν την έλλειψη συνειδητοποίησης σχετικά με τις επιλογές χρηματοδότησης δράσεων για το κλίμα, την ανεπαρκή διοικητική ικανότητα και τις τεχνικές γνώσεις για την εξασφάλιση χρηματοδότησης, τους δημοσιονομικούς και κανονιστικούς περιορισμούς, τη διασφάλιση της δυνατότητας χρηματοδότησης των πιθανών επενδύσεων, τους πολιτικούς περιορισμούς και τις δυσκολίες στην εκπλήρωση υπερβολικά περιοριστικών κριτηρίων επιλεξιμότητας για ενωσιακά και διεθνή ταμεία (16).

8.6.

Η ΕΟΚΕ έχει προτείνει τη δημιουργία ενός φόρουμ για τη χρηματοδότηση για το κλίμα, το οποίο θα φέρει σε επαφή βασικούς ενδιαφερόμενους φορείς για την αντιμετώπιση των βασικών ζητημάτων, τον εντοπισμό φραγμών, τον σχεδιασμό λύσεων και τον προσδιορισμό των πλέον αποτελεσματικών μηχανισμών για τη βελτίωση της χρηματοδότησης σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Επί του παρόντος, εκπονείται μελέτη (17) προκειμένου να προταθεί ένα σχέδιο δράσης και, σε τελική ανάλυση, να βελτιωθεί η πρόσβαση των μη κρατικών φορέων σε χρηματοδότηση για το κλίμα.

9.   Προς μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα των ενδιαφερομένων μερών του συμφώνου για το κλίμα

9.1.

Λαμβάνοντας υπόψη τις θετικές εμπειρίες από την ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία, η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία παρόμοιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας ενδιαφερόμενων μερών του συμφώνου για το κλίμα.

9.2.

Η συμμετοχικότητα, η διαφάνεια και η ουσιαστική συμμετοχή και ανάληψη ευθύνης από τοπικούς παράγοντες για το κλίμα θα πρέπει να αποτελούν τις κατευθυντήριες αρχές της πλατφόρμας.

9.3.

Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει η μετάβαση σε μια βιώσιμη οικονομία με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα και αποδοτική χρήση των πόρων να είναι δίκαιη και να μην αφήνει τα νοικοκυριά, τις κοινότητες, τις περιφέρειες, τους κλάδους και τις μειονότητες στο περιθώριο (18). Η ευρωπαϊκή πλατφόρμα των ενδιαφερόμενων μερών του συμφώνου για το κλίμα θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα παρατηρητήριο για τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα με σκοπό την παρακολούθηση της εφαρμογής της πολιτικής της ΕΕ για το κλίμα σε εθνικό και σε περιφερειακό επίπεδο και τη συλλογή δεδομένων για τη στήριξη της χάραξης πολιτικής σε όλα τα επίπεδα.

9.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την οργάνωση συνελεύσεων πολιτών στα κράτη μέλη με σκοπό την ενημέρωση, την ενθάρρυνση και την προώθηση της κατανόησης και την παροχή συμβουλών σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης σχετικά με τις πολιτικές για το κλίμα. Η ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών του συμφώνου για το κλίμα θα μπορούσε να προωθήσει την επιτυχή εμπειρία και να διαδώσει κατευθυντήριες γραμμές και βέλτιστες πρακτικές σε χώρες, περιφέρειες και πόλεις που ενδιαφέρονται να φιλοξενήσουν παρόμοιες συνελεύσεις.

9.5.

Η ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών του συμφώνου θα μπορούσε να επιφορτιστεί με τη διοργάνωση συνέλευσης πολιτών σε επίπεδο ΕΕ, από κοινού με την ΕΟΚΕ, την ΕτΠ και το ΕΚ, με τη στήριξη της Επιτροπής.

9.6.

Βασικό στοιχείο της πλατφόρμας θα πρέπει να είναι η δημιουργία δυναμικού και χρηματοδοτικού κόμβου, η παροχή καθοδήγησης, πληροφοριών και εκπαίδευσης σχετικά με τις πολιτικές και τις στρατηγικές για το κλίμα, καθώς και η διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για έργα μικρής κλίμακας. Ο ενωσιακός κόμβος καθώς και οι εθνικοί κόμβοι θα μπορούσαν να συσταθούν σε συνεργασία με τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές.

9.7.

Η διαδικτυακή πλατφόρμα της ευρωπαϊκής πλατφόρμας των ενδιαφερομένων μερών του συμφώνου για το κλίμα θα συμβάλει στη δημιουργία χώρων για την ανταλλαγή πληροφοριών και γνώσεων, στη διευκόλυνση της δικτύωσης και στην ανάληψη δεσμεύσεων.

9.8.

Η ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών του συμφώνου για το κλίμα θα πρέπει να δημιουργήσει μια ομάδα συντονισμού που θα αποτελείται από εκπροσώπους διαφόρων φορέων. Η επιλογή των μελών της ομάδας συντονισμού θα απαιτήσει διαφανή και σαφή κριτήρια, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμετοχικότητα και η αντιπροσωπευτικότητα, με παράλληλη διατήρηση της αποτελεσματικής διαχείρισης της δομής. Θα πρέπει να εκπροσωπούνται τα ακόλουθα ενδιαφερόμενα μέρη: θεσμικά όργανα της ΕΕ, κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων και των συνδικάτων, τοπικές και περιφερειακές αρχές, επιστημονική κοινότητα, χρηματοοικονομική κοινότητα και νεολαία. Τα ενδιαφερόμενα μέρη από ιδρύματα και τομείς με λιγότερους πόρους θα πρέπει να διαθέτουν επαρκείς πόρους ώστε να συμμετέχουν και να διαδραματίζουν ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

---

(1)  UN SDSN Six Transformations to achieve the Sustainable Development Goals (Έξι μετασχηματισμοί για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης).

(2)  Η εισηγήτρια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα (COM (2020) 0080), Jytte Guteland, προτείνει «να αυξηθεί ο στόχος της Ένωσης για το κλίμα με ορίζοντα το 2030 ώστε να προβλέπει μείωση των εκπομπών κατά 65 % σε σύγκριση με το 1990. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή θα πρέπει, έως τις 30 Ιουνίου 2021, να αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να τροποποιηθεί αναλόγως η ενωσιακή νομοθεσία για την εφαρμογή του εν λόγω υψηλότερου στόχου».

(3)  Έκθεση του 2019 σχετικά με το χάσμα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

(4)  Η έκθεση του 2019 σχετικά με το χάσμα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) επισημαίνει ότι οι εκπομπές σε παγκόσμιο επίπεδο πρέπει να μειώνονται κατά 7,6 % ετησίως, ξεκινώντας από τώρα, προκειμένου να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5 oC. Εάν αυτό υπολογιστεί για την ΕΕ θα σήμαινε ότι πρέπει να υιοθετήσει έναν στόχο μείωσης των εκπομπών κατά 68 % έως το 2030.

(5)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η βιώσιμη οικονομία που χρειαζόμαστε» (ΕΕ C 106 της 31.3.2020, σ. 1).

(6)  Οικονομία της ευημερίας — κλάδος των οικονομικών που επιδιώκει να αξιολογήσει τις οικονομικές πολιτικές ως προς τις επιπτώσεις τους στην ευημερία της κοινότητας. Καθιερώθηκε ως ένας καλά καθορισμένος κλάδος της οικονομικής θεωρίας κατά τον 20ο αιώνα.

(7)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για το κλίμα για τους μη κρατικούς φορείς», (ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 35).

(8)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Μακροπρόθεσμη στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου» (ΕΕ C 282, της 20.8.2019, σ. 51).

(9)  Ήδη προταθείσες στη γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Οικοδόμηση συνασπισμού μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των υποεθνικών αρχών για την εκπλήρωση των δεσμεύσεων της συμφωνίας του Παρισιού» (EE C 389, της 21.10.2016, σ. 20).

(10)  https://www.thersa.org/discover/publications-and-articles/rsa-blogs/2018/07/our-call-for-action-on-deliberative-democracy.

(11)  https://www.conventioncitoyennepourleclimat.fr/en/.

(12)  Η ΚΓΚ για το κλίμα του EIT «Έργα επίδειξης σε βάθος» αντιπροσωπεύει ένα πιθανό οικονομικό «πλεονέκτημα ανάπτυξης» από τους πλέον φιλόδοξους «πρωταγωνιστές των προκλήσεων» της Ευρώπης για να κατανοήσουν τον «χώρο προβληματισμού» τους και τους «σχεδιαστές» για να χαρτογραφήσουν το σύστημα και να δημιουργήσουν ένα χαρτοφυλάκιο θέσεων παρέμβασης.

(13)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Έγγραφο προβληματισμού — Προς μια βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030» (ΕΕ C 14 της 15.1.2020, σ. 95)· γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Κλιματική δικαιοσύνη» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 22).

(14)  Μελέτη της ΕΟΚΕ.

(15)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για το κλίμα για τους μη κρατικούς φορείς», (ΕΕ C 110, της 22.3.2019, σ. 14).

(16)  Rossi, L., Gancheva, M. και O'Brien, S., 2017.

(17)  Φόρουμ για τη χρηματοδότηση για το κλίμα — λεπτομέρειες και πρώτα καθήκοντα· μελέτη της Milieu Consulting SPRL για την ΕΟΚΕ.

(18)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Να μην παραμεληθεί κανείς κατά την υλοποίηση της Ατζέντας του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη» (ΕΕ C 47, της 11.2.2020, σ. 30).