Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/1

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων — Αξιολόγηση της αρχικής εφαρμογής και συστάσεις για το μέλλον»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 14/01)

Εισηγητής: ο κ. Bernd SCHLÜTER

Συνεισηγήτρια: η κ. Cinzia DEL RIO

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	10.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	117/44/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Έχοντας την πεποίθηση ότι ένα ρεαλιστικό μέλλον για την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να στηριχθεί μόνο στη σύζευξη μιας υγιούς οικονομικής βάσης και μιας ισχυρής κοινωνικής διάστασης (1), η ΕΟΚΕ υποστηρίζει με συνέπεια μια ανοδική σύγκλιση και μια πιο αποτελεσματική κοινωνική πολιτική, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών (2). Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο (ΕΚΜ) πρέπει επίσης να ενισχυθεί και να επικαιροποιηθεί ως διεθνές σημείο αναφοράς. Η αποτελεσματική εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ) του 2017 επιβεβαιώνει την κοινή προσήλωση στο ΕΚΜ, στο πλαίσιο μιας νέας στρατηγικής χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς.

1.2.

Κατά την ανάληψη δράσης για την εφαρμογή του ΕΠΚΔ μέσω πολιτικών προγραμμάτων και νομοθετικών πρωτοβουλιών σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο, πρέπει να τηρούνται κατά τρόπο ισορροπημένο οι στόχοι και οι αρχές των Συνθηκών, η κατανομή των εξουσιών μεταξύ των οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών και, όπου αυτό είναι σκόπιμο, η ρήτρα μη υποβάθμισης.

1.3.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία σε κατάλληλους τομείς θα πρέπει να θέτει ένα πλαίσιο με γενικά κοινά πρότυπα, λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές εθνικές συνθήκες και τα κοινωνικά συστήματα και αναγνωρίζοντας αποτελεσματικά και εκτελεστά κοινωνικά δικαιώματα για τους πολίτες σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο. Οι στόχοι του πυλώνα θα πρέπει να τηρούνται σε όλους τους τομείς πολιτικής της ΕΕ, με τη χρήση της οριζόντιας ρήτρας (3).

1.4.

Ο ΕΠΚΔ υλοποιείται επί του παρόντος με νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα, μέσω ειδικής χρηματοδότησης και μέσω αλλαγών στη διαδικασία του Εξαμήνου, η οποία θα πρέπει να αποσκοπεί στην ενεργοποίηση ανοδικής σύγκλισης, με τον καθορισμό ελάχιστων κοινωνικών προτύπων για τη δημιουργία κοινών ισότιμων όρων ανταγωνισμού.

1.5.

Είναι σημαντικό να θεσπιστούν και να κατοχυρωθούν βασικά πρότυπα για αξιόπιστα και αποτελεσματικά συστήματα κοινωνικής προστασίας (4), καθώς και για θεμελιώδεις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος, οι οποίες θα πρέπει να αξιολογούνται σε τακτική βάση από ανεξάρτητους αξιολογητές.

1.6.

Η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να προτείνουν μηχανισμούς για την κατάλληλη συμμετοχή όλων των αντιπροσωπευτικών κοινωνικών φορέων, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σε όλα τα ενδεδειγμένα επίπεδα κατά την εφαρμογή του ΕΠΚΔ (5). Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους διαφορετικούς ρόλους και την ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε εθνικό επίπεδο, οι οποίες μπορούν να προβλέπουν ή να αποτελούν εναλλακτική λύση στη νομοθεσία σε συγκεκριμένους τομείς της αγοράς εργασίας.

1.7.

1.8.

Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και τα Εθνικά Προγράμματα Μεταρρυθμίσεων —που ισχύουν εξίσου και για χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ— και ο κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων αποτελούν βασικό μέσο για την υλοποίηση και την παρακολούθηση του πυλώνα (7).

1.9.

Μια νέα διαδικασία Ευρωπαϊκού Εξαμήνου θα πρέπει να επιτύχει τους κοινωνικούς στόχους στο πλαίσιο της παρακολούθησης των κοινωνικών ανισορροπιών και, ταυτόχρονα, θα πρέπει να θεσπιστούν νέοι μετρήσιμοι δείκτες, καθώς και στοχευμένες ειδικές ανά χώρα συστάσεις.

1.10.

Η τακτική παρακολούθηση της εφαρμογής του ΕΠΚΔ, μέσω υποχρεωτικής διαβούλευσης με τους κοινωνικούς ενδιαφερόμενους φορείς, θα πρέπει να προαχθεί. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση Φόρουμ Κοινωνικής Πολιτικής της ΕΕ συνδεδεμένου με τη διαδικασία του Εξαμήνου.

1.11.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη ζητήσει έναν σαφή και συντονισμένο οδικό χάρτη για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων ενόψει της εφαρμογής του πυλώνα και της επιβολής των υφιστάμενων κοινωνικών δικαιωμάτων και προτύπων. Οι θεμελιώδεις ανάγκες και τα δικαιώματα ιδίως των ευάλωτων ομάδων, οι ανισότητες όσον αφορά τις ευκαιρίες, το εισόδημα και τον πλούτο εντός και μεταξύ των κρατών μελών, οι πολιτικές ένταξης και οι κατάλληλες συνθήκες για τις δημόσιες και τις μη κερδοσκοπικές υπηρεσίες και τις κοινωνικές επιχειρήσεις αποτελούν πτυχές που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα.

1.12.

Η παρούσα γνωμοδότηση καθορίζει γενικές κατευθυντήριες γραμμές, παρέχει μια γενική αξιολόγηση των πρώτων βημάτων και διατυπώνει συστάσεις σχετικά με τα κυριότερα μέσα. Παρέχει επικαιροποιημένα στοιχεία σχετικά με την πρόοδο που σημειώθηκε σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τα εγκεκριμένα μέτρα και τα διαθέσιμα μέσα, υποδιαιρούμενα στους τρεις κύριους τομείς του ΕΠΚΔ —ίσες ευκαιρίες και πρόσβαση στην αγορά εργασίας· δίκαιες συνθήκες εργασίας· και κοινωνική προστασία και ένταξη— και υποβάλλει προτάσεις για τα επόμενα βήματα.

2. Πλαίσιο και κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή

2.1.

Ο ΕΠΚΔ διακηρύχθηκε επίσημα κατά την κοινωνική σύνοδο κορυφής για τη δίκαιη απασχόληση και την ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στο Γκέτεμποργκ τον Νοέμβριο του 2017. Απορρέει από τις πρωταρχικές αρχές των ευρωπαϊκών Συνθηκών που κατοχυρώνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, η εφαρμογή των οποίων παραμένει ευθύνη όλων των αρμόδιων φορέων. Τα άρθρα 9 και 151 της ΣΛΕΕ καθορίζουν τους στόχους του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, οι οποίοι πρέπει να προσαρμόζονται στις αλλαγές που σημειώνονται στον κόσμο της εργασίας και στις κοινωνίες μας, στο πλαίσιο μιας νέας στρατηγικής χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς.

2.2.

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη εισήγαγαν και βελτίωσαν σταδιακά τις πολιτικές που αποσκοπούν στην επίτευξη καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και εργασίας για τους πολίτες τους, με γνώμονα ένα ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο το οποίο συνιστά εργαλείο ανταγωνιστικότητας για την ευρωπαϊκή οικονομία, και αναγνώρισαν, συγχρόνως, ότι η εφαρμογή και η επικαιροποίησή του παραμένουν στόχος της ΕΕ. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, των κοινωνικών ομάδων και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Πολλές χώρες αντιμετωπίζουν δυσκολίες, ορισμένες χώρες της ΕΕ διαθέτουν πιο συμμετοχικά κοινωνικά συστήματα, ενώ άλλες δεν πληρούν τις θεμελιώδεις απαιτήσεις. Ο ΕΠΚΔ θα πρέπει να οδηγήσει το εθνικό και το ενωσιακό επίπεδο στην εξεύρεση σύγχρονων λύσεων για τα τρέχοντα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι πολίτες και στην εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για βιώσιμες επιχειρήσεις στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Ο ΕΠΚΔ αποτελεί δέσμευση η οποία θα πρέπει να αναληφθεί από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα κράτη μέλη, τους κοινωνικούς εταίρους, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και όλους τους άλλους ενδιαφερόμενους φορείς βάσει των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους, με πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού και προς άμεσο όφελος όλων των πολιτών.

2.3.

Η πρόσφατη Διακήρυξη για την εκατοστή επέτειο της ΔΟΕ με θέμα το Μέλλον της Εργασίας, που υιοθετήθηκε κατά τη Διεθνή Διάσκεψη Εργασίας, προσδιορίζει σημαντικούς τομείς δράσεις και προτείνει μέτρα για τον εκσυγχρονισμό του εργατικού δικαίου και την πρόληψη του αποκλεισμού· επίσης, προβλέπει ένα σύνολο επενδύσεων στις ικανότητες των ατόμων, στους οργανισμούς εργασίας και στην αξιοπρεπή και βιώσιμη εργασία, στοιχεία τα οποία μπορούν να διαμορφώσουν το καλύτερο δυνατό περιβάλλον για την άνθιση των επιχειρήσεων και την πραγματοποίηση προόδου εκ μέρους των μεμονωμένων ατόμων προς δικαιότερες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, με σεβασμό των εθνικών συνθηκών και του ιδιαίτερου ρόλου των κοινωνικών εταίρων.

2.4.

Το θεματολόγιο των Ηνωμένων Εθνών με ορίζοντα το 2030 θέτει 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ), τους οποίους η ΕΕ έχει δεσμευτεί να επιτύχει μέχρι το 2030 και η υλοποίηση του ΕΠΚΔ αναμένεται να συμβάλει στην εκπλήρωση αυτής της επιδίωξης.

2.4.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ένα ρεαλιστικό μέλλον για την Ευρώπη μπορεί να βασιστεί μόνο στον συνδυασμό μιας υγιούς οικονομικής βάσης και μιας ισχυρής κοινωνικής διάστασης. Είναι πεπεισμένη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται μια ανανεωμένη συναίνεση σχετικά με μια βιώσιμη οικονομική και κοινωνική στρατηγική που θα τη βοηθήσει να τηρήσει την υπόσχεσή της για την επιδίωξη ισόρροπης οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου που θα βελτιώνουν περαιτέρω την ευημερία των πολιτών της (8).

2.4.2.

Στη Διακήρυξη του Σιμπίου της 9ης Μαΐου 2019 (9), τα κράτη μέλη της ΕΕ δεσμεύτηκαν να φέρουν αποτελέσματα εκεί όπου έχει μεγαλύτερη σημασία, να συνεχίσουν να έχουν μεγάλη παρουσία στα μεγάλα θέματα και να τηρούν πάντα την αρχή της δίκαιης μεταχείρισης.

2.5.

Σε επίπεδο ΕΕ, ο ΕΠΚΔ υλοποιείται μέχρι στιγμής μέσω:

1)	νομοθετικών και μη νομοθετικών μέτρων, με έμφαση στην επιβολή και την εξέταση του υφιστάμενου Κοινωνικού Κεκτημένου, με δυνητική επικαιροποίησή του όπου χρειάζεται·

2)	ειδικής χρηματοδότησης· και

3)	ορισμένων πρώτων αλλαγών στη διαδικασία του Εξαμήνου.

2.6. Νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο

2.6.1.

Απαιτούνται ανοιχτές, δυναμικές και κινητές αγορές εργασίας για τη στήριξη νέων και πιο διαφοροποιημένων επαγγελματικών σταδιοδρομιών και ομαλών μεταβάσεων μεταξύ θέσεων εργασίας, τομέων και καθεστώτων απασχόλησης. Απαιτείται δράση για την κάλυψη των αναντιστοιχιών στην αγορά εργασίας. Τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να είναι πιο καλά προσαρμοσμένα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να εξετάζουν θετικά μέτρα για την προώθηση της ενεργού γήρανσης του εργατικού δυναμικού, την ενίσχυση της βιωσιμότητας και της καταλληλότητας των συνταξιοδοτικών συστημάτων και την ένταξη των μεταναστών στο εργατικό δυναμικό.

2.6.2.

Κατά την ανάληψη δράσης για την εφαρμογή του πυλώνα, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα χρησιμοποιήσουν όλα τα εργαλεία πολιτικής που κρίνουν απαραίτητα για την επίτευξη των κοινών τους στόχων, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων πολιτικής και νομοθετικών μέτρων. Η αρχή της επικουρικότητας και της αναλογικότητας και οι δεσμευτικού χαρακτήρα αξίες, στόχοι και αρχές των Συνθηκών θα καθορίσουν σε ποιο επίπεδο θα πρέπει να αναληφθούν αυτές οι δράσεις, με προτεραιότητα στο επίπεδο που παρέχει τη βέλτιστη προστιθέμενη αξία στους ενδιαφερόμενους φορείς και συμβάλλει στην αποτελεσματική εφαρμογή του ΕΠΚΔ. Η κατανομή των αρμοδιοτήτων και, όπου κρίνεται σκόπιμο, η ρήτρα «μη υποβάθμισης», όπου είναι σκόπιμο, θα πρέπει να γίνονται σεβαστές.

2.6.3.

Για λόγους συμμετοχικής δημοκρατίας και βελτίωσης της νομοθεσίας, η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα ζητούν προηγουμένως τη γνώμη των κοινωνικών εταίρων, σύμφωνα με τα Άρθρα 153-155. Εάν, κατά τη διάρκεια της εν λόγω διαβούλευσης, οι κοινωνικοί εταίροι εκδηλώσουν την πρόθεσή τους να ενεργήσουν αυτόνομα σε ένα σύστημα κοινωνικού διαλόγου, η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα απέχουν από παρεμβάσεις στον συγκεκριμένο τομέα πολιτικής εφόσον οι κοινωνικοί εταίροι είναι σε θέση να υλοποιήσουν τους στόχους της προβλεπόμενης δράσης.

2.6.4.

Το πεδίο αρμοδιοτήτων και η συμμετοχή άλλων ενδιαφερόμενων φορέων, όπως λόγου χάρη, δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες, ενώσεις παρόχων μη κερδοσκοπικών κοινωνικών και στεγαστικών υπηρεσιών, υπηρεσίες δημόσιας ασφάλισης, επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, υπηρεσίες πρόνοιας και οργανώσεις της νεολαίας, καταναλωτές κοινωνικών υπηρεσιών και εκπρόσωποι ευάλωτων ομάδων, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την υλοποίηση του ΕΠΚΔ.

2.6.5.

Τα κράτη μέλη, τα όργανα της ΕΕ, οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να παρακολουθούν την υλοποίηση του ΕΠΚΔ και την αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων μέτρων. Τα όργανα της ΕΕ θα πρέπει να στηρίζουν τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους σε εθνικό επίπεδο κατά την υλοποίηση του ΕΠΚΔ.

2.6.6.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία σε κατάλληλους τομείς θα πρέπει να θέτει ένα πλαίσιο με γενικά και σαφή κοινά πρότυπα, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τις ειδικές εθνικές συνθήκες, θα προσαρμόζεται εύκολα στην πολυμορφία των κοινωνικών συστημάτων και στον ρόλο των ενδιαφερομένων φορέων, θα αναγνωρίζει αποτελεσματικά και εκτελεστά κοινωνικά δικαιώματα για τους πολίτες σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο, και θα προσδίδει ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία (10). Οι στόχοι του πυλώνα θα πρέπει να τηρούνται σε όλους τους τομείς πολιτικής της ΕΕ, μεταξύ άλλων και με τη χρήση της οριζόντιας ρήτρας (άρθρο 9 της ΣΛΕΕ).

2.6.7.

Η υλοποίηση του ΕΠΚΔ στοχεύει στην ενεργοποίηση ανοδικής σύγκλισης, στη βελτίωση των κοινωνικών και εργασιακών συνθηκών για τους Ευρωπαίους εργαζόμενους και πολίτες, στην ενδυνάμωση και στη δημιουργία αποτελεσματικών και αξιόπιστων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης (11), καθώς και σύγχρονων, βασισμένων στην επιστήμη και αξιολογούμενων βάσει ποιότητας κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας, ιδίως δημόσιων και μη κερδοσκοπικών, στον καθορισμό ελάχιστων προτύπων για την καταπολέμηση του κοινωνικού ντάμπινγκ και, ταυτόχρονα, στη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού για την επίτευξη οικονομιών με υψηλές επιδόσεις, θέσεων εργασίας και βιώσιμες επιχειρήσεις, ενισχύοντας παράλληλα την εμπιστοσύνη των πολιτών στην ΕΕ. Οι στρατηγικές κοινωνικής πολιτικής θα πρέπει να συνεκτιμούν τα συμφέροντα των ΜΜΕ και να τους παρέχουν θεμιτές συνθήκες στην αγορά. Είναι σημαντικό να θεσπιστούν και να κατοχυρωθούν βασικά πρότυπα για τις θεμελιώδεις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος, όπως η στέγαση, η ύδρευση και οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι οποίες θα πρέπει να αξιολογούνται σε τακτική βάση από ανεξάρτητους αξιολογητές (ερευνητικά ινστιτούτα, ακαδημίες κλπ.) που μπορούν να υποστηρίζονται οικονομικά και να έχουν τη δυνατότητα να δημοσιοποιούν τις εκθέσεις τους. Οι θεμελιώδεις ανάγκες των πολιτών και των ευάλωτων ομάδων και οι επικίνδυνες αποκλίσεις όσον αφορά τις ευκαιρίες, το εισόδημα και τον πλούτο εντός και μεταξύ των κρατών μελών αποτελούν πτυχές που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα.

2.6.8.

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στον διαφορετικό ρόλο των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε εθνικό επίπεδο και των συλλογικών συμβάσεων, οι οποίες μπορούν να προβλέπουν νομοθεσία ή να αποτελούν μια εναλλακτική της λύση, ρυθμίζοντας συγκεκριμένους τομείς της αγοράς εργασίας και των εργασιακών σχέσεων. Ως εκ τούτου, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να επιτελέσουν κάποιο ρόλο στη διαδικασία εφαρμογής, αποδεικνύοντας ότι είναι σε θέση να επιτύχουν το ίδιο νομικό αποτέλεσμα. Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι διαδικασίες συλλογικών εργασιακών διαπραγματεύσεων δεν είναι διαρθρωμένες και η κάλυψη των συλλογικών διαπραγματεύσεων είναι πολύ περιορισμένη, με αποτέλεσμα να εξακολουθούν να υφίστανται ανισότητες όσον αφορά τη χορήγηση των κοινωνικών δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στον ΕΠΚΔ. Σε αυτές τις περιπτώσεις, πρέπει να παρεμβαίνει ο νόμος.

2.6.9.

Η τετραμερής δήλωση με τίτλο «Μια νέα αρχή για τον κοινωνικό διάλογο» ενθαρρύνει την ανάπτυξη αποτελεσματικών συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η κοινή δέσμευση των κοινωνικών εταίρων για την εφαρμογή του ΕΠΚΔ αντικατοπτρίζεται στο κοινό πρόγραμμα εργασίας των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την περίοδο 2019-2021, το οποίο θα υλοποιηθεί επίσης σε εθνικό επίπεδο, συνεισφέροντας στην εθνική διαδικασία μεταρρύθμισης. Το πρόγραμμα εργασίας για την περίοδο 2019-2021 θα υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις για θέματα που συνδέονται με την εφαρμογή του ΕΠΚΔ, όπως οι διαπραγματεύσεις για μια αυτόνομη συμφωνία-πλαίσιο όσον αφορά την ψηφιοποίηση, συμπεριλαμβανομένων ευκαιριών και ρυθμίσεων σχετικά με τη σύνδεση και την αποσύνδεση, αλλά και τη βελτίωση των επιδόσεων των αγορών εργασίας και των κοινωνικών συστημάτων, καθώς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων (12).

2.6.10.

Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να αναγνωριστεί καλύτερα και να ενισχυθεί. Χρειάζεται να ενισχυθεί ο διάλογος με τους πολίτες προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των νέων (13) και όσων βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση ή αντιμετωπίζουν διακρίσεις, αισθάνονται ότι είναι σε θέση να συμμετάσχουν πλήρως στον σχεδιασμό, στην εφαρμογή και στην αναθεώρηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων (14). Η ΕΟΚΕ εγκαινιάζει μόλις τους εθνικούς διαλόγους σε επιλεγμένα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να βελτιωθεί η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στον κύκλο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (15).

2.6.11.

2.6.12.

Τα μέτρα για την εφαρμογή του ΕΠΚΔ θα πρέπει να βασίζονται σε επιστημονική ανάλυση της τρέχουσας νομικής και πρακτικής κατάστασης των κοινωνικών πολιτικών και των πολιτικών υγείας σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο και να περιλαμβάνουν τη συμμετοχή των κοινωνικών ενδιαφερόμενων φορέων. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση Φόρουμ Κοινωνικής Πολιτικής της ΕΕ: η ΕΕ χρειάζεται ένα μόνιμο φόρουμ επικοινωνίας, βέλτιστων πρακτικών, αξιολόγησης, σεμιναρίων εμπειρογνωμόνων, κοινωνικών προγραμμάτων, συμμόρφωσης με τους κανόνες της ΕΕ και των κρατών μελών, καθώς και μεταρρυθμιστικών έργων για τις εθνικές και τις ενωσιακές πολιτικές. Δεδομένου ότι η καλύτερη επιβολή των υφιστάμενων κοινωνικών δικαιωμάτων εξακολουθεί να αποτελεί πηγή ανησυχίας, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη οφείλουν να βελτιώσουν τη συμμόρφωση με τους κανόνες της ΕΕ. Το νέο Φόρουμ θα πρέπει να είναι στενά συνδεδεμένο με την ΕΟΚΕ και τη διαδικασία του Εξαμήνου.

2.6.13.

Στα μη νομοθετικά μέτρα, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν συμπληρωματικά εργαλεία για την αποτελεσματική εφαρμογή του ΕΠΚΔ, περιλαμβάνονται μη δεσμευτικές νομικές πράξεις, όπως η αμοιβαία αναγνώριση των αποτελεσματικών συστημάτων, τα κοινά κίνητρα, η ανοιχτή μέθοδος συντονισμού, η αμοιβαία μάθηση, οι αξιολογήσεις από ομοτίμους, η συμμετοχή των κρατών μελών στα μέσα ενημέρωσης, καθώς και προγράμματα αντικινήτρων (18). Η EOKE επικροτεί τις πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και των ενδιαφερόμενων φορέων, οι οποίες μπορούν να υποστηριχθούν χρηματοδοτικά, όπως π.χ. ο συνασπισμός “Stand Up for the Social Pillar” (19) (Ας υπερασπιστούμε τον κοινωνικό πυλώνα).

2.7. Δημοσιονομικές πολιτικές και συνεκτική και στοχοθετημένη χρήση των κονδυλίων της ΕΕ

2.7.1.

Για την ορθή εφαρμογή του, ο ΕΠΚΔ απαιτεί δημοσιονομικά περιθώρια και επενδύσεις τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο· θα πρέπει δε να ενσωματωθεί στις οικονομικές, χρηματοπιστωτικές και δημοσιονομικές πολιτικές, καθώς και στη μελλοντική στρατηγική της ΕΕ, σύμφωνα με μια ολιστική και συνεκτική προσέγγιση. Ο στόχος της ενίσχυσης της παραγωγικότητας και της μείωσης των εισοδηματικών ανισοτήτων μέσω της εκπαίδευσης, της χειραφέτησης και της κοινωνικής ένταξης διαδραματίζει εν προκειμένω καθοριστικό ρόλο (20). Η υλοποίηση του ΕΠΚΔ θα πρέπει να αποτελέσει μία από τις κατευθυντήριες αρχές για τον καθορισμό του επόμενου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ) της ΕΕ. Αυτό προϋποθέτει τη συνεκτική χρήση των κονδυλίων και τη μετατροπή του πυλώνα σε πυξίδα για τα επιχειρησιακά προγράμματα και σε εργαλείο για τον προσδιορισμό του αντικτύπου των Επενδυτικών και Διαρθρωτικών Ταμείων, του ΕΚΤ+ και του ταμείου InvestEU, καθώς και όλων των άλλων σχετικών κονδυλίων του προϋπολογισμού της ΕΕ. Τα κριτήρια για την πρόσβαση στα κονδύλια της ΕΕ θα πρέπει να παραπέμπουν στα δικαιώματα και στις αρχές του πυλώνα, με εποικοδομητικό και ενδεδειγμένο τρόπο, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις εθνικές συνθήκες και τη συνεισφορά όλων των κοινωνικών ενδιαφερομένων φορέων. Τα ενωσιακά κονδύλια δεν θα πρέπει να αντικαθιστούν τη δημόσια χρηματοδότηση σύγχρονων, ποιοτικών και προσβάσιμων συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας εκ μέρους και εντός των κρατών μελών.

2.7.2.

2.8. Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο

2.8.1.

Ο ΕΠΚΔ επηρεάζει την ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση. Έχει ήδη ενσωματωθεί στα έγγραφα-ορόσημο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και αποτέλεσε αντικείμενο ειδικών ανά χώρα συστάσεων (ΣΑΧ) το 2018. Η κοινή έκθεση για την απασχόληση (ΚΕΑ) του 2019 (25) απέκτησε εξέχοντα ρόλο στο Εξάμηνο της ΕΕ, μαζί με την Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης (ΕΕΑ).

2.8.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και τα Εθνικά Προγράμματα Μεταρρυθμίσεων —που ισχύουν εξίσου και για χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ— αποτελούν βασικό μέσο για την υλοποίηση και την παρακολούθηση του πυλώνα (26). Για την επίτευξη προόδου, ενδέχεται να απαιτηθεί η υιοθέτηση πλαισίου αναφοράς, δεικτών συγκριτικής αξιολόγησης και συντονισμένων ανταλλαγών σε θέματα πολιτικής για τη στήριξη των προσπαθειών των κρατών μελών, των οργάνων της ΕΕ και των κοινωνικών εταίρων με στόχο τη βελτίωση των επιδόσεων των πολιτικών απασχόλησης και των κοινωνικών πολιτικών.

Ο κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων θα πρέπει να παρακολουθεί τακτικά την πρόοδο που σημειώνεται όσον αφορά την εφαρμογή του πυλώνα τόσο στην κοινή έκθεση για την απασχόληση (ΚΕΑ) όσο και στις ανά χώρα εκθέσεις. Θα πρέπει να λειτουργεί κατά τρόπο ενοποιημένο με τους ήδη υφιστάμενους δείκτες επιδόσεων απασχόλησης (ΔΕΑ) και επιδόσεων κοινωνικής προστασίας (ΔΕΚΠ) που έχουν αναπτύξει τα κράτη μέλη. Ο κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων μπορεί να βελτιωθεί, δεδομένου ότι η τεχνική συγκριτικής αξιολόγησής του (βάσει της απόστασης από τους μέσους όρους της ΕΕ) ενδέχεται να οδηγήσει σε υπερβολικά αισιόδοξη παρουσίαση των κοινωνικών επιδόσεων των κρατών μελών. Οι 14 δείκτες του πίνακα αποτελεσμάτων και οι επιμέρους δείκτες (συνολικά 35) θα πρέπει να υπόκεινται σε συνεχή αναθεώρηση, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να προσαρμόζονται στους πολιτικούς στόχους και στις μεταβαλλόμενες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που παρατηρούνται στην Ευρώπη.

2.8.3.

Ένα νέο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θα πρέπει να επιτύχει τους κοινωνικούς στόχους στο πλαίσιο της παρακολούθησης των κοινωνικών ανισορροπιών προκειμένου να εξισορροπηθεί η κυριαρχία των δημοσιονομικών και των μακροοικονομικών απαιτήσεων. Ο κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων θα πρέπει να παρακολουθεί και να καλύπτει το σύνολο των δικαιωμάτων και των αρχών που θεσπίζονται στον πυλώνα, αλλά και να περιλαμβάνει βελτιωμένους και νέους μετρήσιμους δείκτες. Πέραν των στατιστικών δεδομένων, αυτοί οι δείκτες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν πτυχές, όπως η πραγματική πρόσβαση σε ποιοτικές κοινωνικές υπηρεσίες, τα εκτελεστά κοινωνικά δικαιώματα, η κοινωνική και εργασιακή ένταξη των μεταναστών, η κάλυψη των συλλογικών διαπραγματεύσεων, η συμμετοχή των κοινωνικών ενδιαφερόμενων φορέων στη διαδικασία του Εξαμήνου και η πρόσβαση σε προγράμματα μαθητείας και σε ποιοτική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η Επιτροπή θα πρέπει να παρακολουθεί την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων μεταρρυθμίσεων σε στενή συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους και τις ενδιαφερόμενες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προωθώντας έτσι κοινωνικές ανά χώρα συστάσεις. Ο αριθμός και η δομή των συστάσεων θα πρέπει να ενδείκνυνται και να εξασφαλίζουν την παρακολούθηση της προόδου που επιτυγχάνεται όσον αφορά τις προτεραιότητες που καθορίζονται στον χάρτη πορείας.

2.8.4.

Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων θα πρέπει να ενισχυθεί σύμφωνα με τις διατάξεις της ΣΛΕΕ, εξασφαλίζοντάς τους τη δυνατότητα να εκφέρουν γνώμη για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των οικονομικών και των κοινωνικών πολιτικών, αλλά και των πολιτικών απασχόλησης, σύμφωνα με τις εθνικές πρακτικές. Η έγκαιρη και ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων είναι απαραίτητη προκειμένου να βελτιωθεί η δραστηριοποίησή τους στο πλαίσιο των εν λόγω πολιτικών, πράγμα το οποίο διευκολύνει, με τη σειρά του, την επιτυχή εφαρμογή τους κατά τρόπο ώστε να εξισορροπούνται τα συμφέροντα των εργαζομένων και των εργοδοτών. Η συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων μπορεί να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για επιτυχείς, βιώσιμες και χωρίς αποκλεισμούς οικονομικές πολιτικές, αλλά και για πολιτικές σχετικές με την απασχόληση και την κοινωνική ένταξη (27) Η διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους θα πρέπει να είναι υποχρεωτική (28).

2.8.5.

Η συμμετοχή οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ενώσεων φορέων παροχής υπηρεσιών και δημόσιων ασφαλιστικών οργανισμών έχει επίσης αποδειχθεί αποτελεσματική για τον σχεδιασμό πολιτικών που εφαρμόζουν τον ΕΠΚΔ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

2.8.6.

Λαμβάνοντας υπόψη τον ολοένα και σημαντικότερο ρόλο που διαδραματίζει το Εξάμηνο της ΕΕ στην καθοδήγηση των δαπανών του ενωσιακού προϋπολογισμού, αυτό δεν θα πρέπει να αποβαίνει σε βάρος των σημερινών ή των μελλοντικών ρητρών που διασφαλίζουν τη διαφάνεια, τον ανοικτό χαρακτήρα και τη λογοδοσία κατά τον προγραμματισμό και τη διάθεση των κονδυλίων του προϋπολογισμού της ΕΕ.

2.8.7.

Καλά σχεδιασμένοι συγκριτικοί δείκτες μπορούν να λειτουργήσουν ως πυξίδα για τις αναγκαίες εθνικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της απόδοσης των αγορών εργασίας και των κοινωνικών συστημάτων. Πρέπει να υπάρξει σαφής ιεράρχηση των υπό εξέταση ζητημάτων, με έμφαση σε αυτά που θα έχουν θετικό αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση, καθώς και στη βιωσιμότητα, την αποτελεσματικότητα, τη συμμετοχικότητα και την αποδοτικότητα των κοινωνικών συστημάτων. Αυτή η άσκηση πρέπει να αποτελεί κοινό εγχείρημα του Συμβουλίου, της Επιτροπής, των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων. Ομοίως, οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να μεριμνούν για την πλήρη συμμετοχή των εθνικών κοινωνικών εταίρων στην υλοποίηση των αρχών και των δικαιωμάτων του πυλώνα.

3. Πορεία εφαρμογής και προτάσεις για τα επόμενα βήματα

3.1.

Το παρόν κεφάλαιο, το οποίο βασίζεται στο πλαίσιο και στις κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή και παραπέμπει στα σημεία 2.6.1, 2.6.2 και 2.6.3 όσον αφορά την κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ των οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών και τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, εντοπίζει ορισμένες προτεραιότητες που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά τους επόμενους μήνες. Δεν πρόκειται, ωστόσο, για εξαντλητικό κατάλογο των δράσεων που απαιτούνται για την εφαρμογή του πυλώνα.

3.2. Ίσες ευκαιρίες και πρόσβαση στην αγορά εργασίας

3.2.1.

Το 2019 εκδόθηκε οδηγία για την για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής που αναμένεται να αποφέρει απτά οφέλη στις οικογένειες, ιδίως στις γυναίκες και τα παιδιά, με τη θέσπιση ελάχιστου προτύπου για τους γονείς και τους φροντιστές. Οι εθνικοί κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν, δυνάμει του Άρθρου 153 της ΣΛΕΕ, καθοριστικό ρόλο για τη διασφάλιση, μέσω συλλογικών συμβάσεων, της ταχείας μεταφοράς της εν λόγω οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, προσαρμόζοντας τη νομοθεσία της ΕΕ στις πραγματικές ανάγκες της εκάστοτε χώρας, με παράλληλο σεβασμό των συμφωνιών ή της νομοθεσίας που πληρούν ήδη τα πρότυπα της οδηγίας.

3.2.2.

Κατά την εφαρμογή της οδηγίας για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην εξεύρεση βιώσιμων και δίκαιων λύσεων για τη δέουσα αποζημίωση των εργαζομένων που χρησιμοποιούν τη γονική άδεια, καθώς και όσον αφορά τις ευέλικτες συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένης μιας ενδεχόμενης αναθεώρησης των στόχων της Βαρκελώνης. Κρίνεται επίσης σκόπιμο να εξεταστεί η δυνατότητα εξασφάλισης οικονομικά προσιτών υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών και άλλων μορφών φροντίδας, με στόχο την υποστήριξη των οικογενειών.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ισότητα των φύλων (29). Υπό το Υπό το πρίσμα της Κοινής Δήλωσης των Ευρωπαίων Υπουργών Ισότητας των Φύλων (30), η ΕΟΚΕ ζητεί την εξάλειψη των μισθολογικών διαφορών μεταξύ των φύλων (31). Ειδικότερα, χρειάζεται να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των ΜΜΕ προκειμένου να αποφευχθούν οι υπερβολικές διοικητικές επιβαρύνσεις.

3.2.4.

Παραμένει ζωτικής σημασίας η αναγνώριση της ανάγκης να εξεταστούν και να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες των μισθολογικών διαφορών για τις μελλοντικές συντάξεις των γυναικών και των συνταξιοδοτικών διαφορών, καθώς και ο υψηλότερος κίνδυνος φτώχειας που διατρέχουν.

3.2.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει εκ νέου ότι η συμμετοχή στην αγορά εργασίας και η ποιότητα της εργασίας μπορούν να βελτιωθούν μέσω της αύξησης των επενδύσεων σε ενεργές πολιτικές στον τομέα της αγοράς εργασίας και της θέσπισης κοινών προτύπων για την αποτελεσματική λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών απασχόλησης (32). Αυτό ισχύει και για τις μη κερδοσκοπικές υπηρεσίες απασχόλησης, προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος μετάβασης, να διασφαλιστεί η χρήση των δεξιοτήτων που έχουν αποκτηθεί, να στηριχθούν περισσότερες και ποικιλόμορφες πορείες επαγγελματικής σταδιοδρομίας και να επιδιωχθεί η μετάβαση προς τη σταθερή απασχόληση (33). Η καταπολέμηση της μακροχρόνιας ανεργίας, η ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας και η επανένταξη όσων αισθάνονται αποθαρρημένοι αποτελεί έναν ακόμη βασικό τομέα πολιτικής ο οποίος απαιτεί επειγόντως στοχοθετημένα μέτρα, στα οποία μπορεί να περιλαμβάνεται το δικαίωμα των εργαζομένων να λαμβάνουν στήριξη για την αναζήτηση εργασίας, την κατάρτιση και την απόκτηση νέων προσόντων.

3.2.6.

Η διασφάλιση του δικαιώματος στη διά βίου μάθηση για όλους θα πρέπει να τεθεί στην ημερήσια διάταξη της ΕΕ (34). Τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και μαθητείας θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω με ιδιαίτερη έμφαση στους κλάδους ΕΤΜΜ (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά) και με την ανάπτυξη διττών συστημάτων που θα συμβάλουν στην καλύτερη κάλυψη των αναγκών της αγοράς εργασίας.

3.3. Δίκαιες συνθήκες εργασίας

3.3.1.

Βραχυπρόθεσμα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην παρακολούθηση της εφαρμογής της αναθεωρημένης οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων, η οποία επιβεβαιώνει την αρχή της ίσης μεταχείρισης, αλλά και της οδηγίας για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας, η οποία καθορίζει ελάχιστα δικαιώματα για όλες τις εργασιακές σχέσεις, σε συνδυασμό με την ίδρυση Ευρωπαϊκής Αρχής Εργασίας που αποσκοπεί στη βελτίωση της επιβολής του κεκτημένου της ΕΕ και της αποτελεσματικότητας των επιθεωρήσεων εργασίας.

3.3.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την ενίσχυση της συμμετοχής των εργαζομένων στις εταιρείες, ιδίως με σκοπό την ενίσχυση της παραγωγικότητας και τη διαχείριση της εισαγωγής νέων τεχνολογιών, καθώς και την αξιοποίηση του αντικτύπου στην οργάνωση της εργασίας και στις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ προσβλέπει στην έκβαση των διαπραγματεύσεων μεταξύ των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για την ψηφιοποίηση.

3.3.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη θέσπιση, στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου στα αρμόδια εθνικά και περιφερειακά επίπεδα, κατάλληλων μέτρων σχετικά με τις «δίκαιες μεταβάσεις», με την πρόβλεψη μέτρων και δράσεων για τη διαχείριση, τη διαφοροποίηση και την παροχή ελάχιστης προστασίας σε περιπτώσεις αναδιοργάνωσης των χώρων εργασίας ή ομαδικών απολύσεων που προκύπτουν από διάφορες μορφές μετάβασης (τεχνολογικές, δημογραφικές, λόγω παγκοσμιοποίησης, κλιματικής αλλαγής, κυκλικής οικονομίας), συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος συμμετοχής σε συλλογικές διαπραγματεύσεις, με σκοπό την πρόβλεψη των αλλαγών και την παροχή στήριξης στους θιγόμενους εργαζομένους (εξέλιξη της οδηγίας για τις ομαδικές απολύσεις (35)). Η ΕΟΚΕ προσβλέπει επίσης στην έγκριση από τους συννομοθέτες του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση.

3.3.4.

Η συμμετοχή των εργαζομένων στην εταιρική διακυβέρνηση, στο πλαίσιο των δικαιωμάτων τους για ενημέρωση και διαβούλευση, θα πρέπει να προσαρμοστεί στο νέο νομικό πλαίσιο για τις μη χρηματοοικονομικές πληροφορίες (36) και να αποσκοπεί στην εξέταση της απαιτούμενης δέουσας επιμέλειας στις απαιτήσεις περί λογοδοσίας των επιχειρήσεων.

3.3.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμο να καθοριστούν σημεία αναφοράς που θα επιτρέπουν την αξιολόγηση της επάρκειας των χαμηλών μισθών για την πρόληψη της φτώχειας των μισθωτών, μεταξύ άλλων με την προώθηση της ανάλυσης και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών μέσω των διαθέσιμων διαδικασιών αμοιβαίας μάθησης και με την καθιέρωση κοινών προτύπων για τον καθορισμό διαφανών και προβλέψιμων ελάχιστων μισθών, όπου υπάρχουν και εάν οι κοινωνικοί εταίροι το επιθυμούν.

3.3.6.

Λαμβάνοντας υπόψη την έμφαση που δίδεται στην υγεία και στην ασφάλεια στο πλαίσιο της Διακήρυξης για την εκατοστή επέτειο της ΔΟΕ, η ΕΟΚΕ συνιστά την ανάληψη δράσης ώστε να διασφαλιστεί ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να επωφεληθούν από τις καλύτερες τεχνολογίες για τη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας στον χώρο εργασίας και για την πρόληψη των ατυχημάτων, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και στον έλεγχο των επιδόσεων.

3.3.7.

Όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν την ίδια ευκαιρία να βασίζονται σε αποτελεσματικά συστήματα συλλογικών διαπραγματεύσεων. Όπου αυτό απαιτείται, θα πρέπει να δημιουργηθούν ή να βελτιωθούν τα νομικά και τα επιχειρησιακά πλαίσια για τη διενέργεια ελεύθερων, αυτόνομων και αποτελεσματικών συλλογικών διαπραγματεύσεων. Τα νομικά και τα επιχειρησιακά πλαίσια θα πρέπει να υποστηρίζονται μέσω των κατάλληλων πόρων για την ανάπτυξη των ικανοτήτων των κοινωνικών εταίρων στο ΕΚΤ+ και την προώθηση του κοινωνικού διαλόγου και της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων, ιδίως στο Εξάμηνο της ΕΕ.

3.4. Κοινωνική προστασία και ένταξη

3.4.1.

Ο ΕΠΚΔ προβλέπει μέτρα για τη διασφάλιση της κοινωνικής προστασίας σε όλους τους κατοίκους της ΕΕ. Οι κοινωνικές πολιτικές σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο συνέβαλαν στη βελτίωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, το οποίο πρέπει να επικαιροποιηθεί με βάση τους στόχους του ΕΠΚΔ. Η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της ατομικής ευθύνης —των εργαζομένων και των επιχειρήσεων με κοινωνικές εισφορές— και της αλληλεγγύης είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που απορρέουν από τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, της ψηφιοποίησης, της κλιματικής αλλαγής και της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού.

3.4.2.

Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι αρχές και τα δικαιώματα που συνδέονται με τις θεμελιώδεις ανάγκες και τις ίσες ευκαιρίες των ευάλωτων ομάδων οι οποίες εξετάζονται στο κεφάλαιο 3 του πυλώνα, όπως των μειονεκτούντων παιδιών και νέων και των ατόμων χωρίς επαρκείς πόρους. Ένα αποτελεσματικό θεματολόγιο για τα άτομα με αναπηρία αποτελεί καίριο στόχο της ΕΟΚΕ (37). Τα θεμελιώδη δικαιώματα και οι αρχές δεν εφαρμόζονται σε όλα τα κράτη μέλη. Δεν παρέχονται εγγυήσεις σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ όσον αφορά το επαρκές ελάχιστο εισόδημα (14) σε συνδυασμό με την ενεργό στήριξη της απασχόλησης (4), το επαρκές εισόδημα των ηλικιωμένων (15), την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την κατάρτιση (1), τη στέγαση και την παροχή βοήθειας στους άστεγους (19), ούτε είναι αξιόπιστα και αποτελεσματικά τα επιδόματα και οι υπηρεσίες.

3.4.3.

Οι δυνατότητες καινοτομίας με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών και της ψηφιοποίησης θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τις δημόσιες υπηρεσίες και την κοινωνική οικονομία, με παράλληλο σεβασμό των δικαιωμάτων των πολιτών (38). Ταυτόχρονα, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές και πολιτιστικές προκλήσεις που ενδεχομένως δημιουργούν οι εμπορικές ψηφιακές πλατφόρμες (39) και οι ανισορροπίες στον τομέα του ανταγωνισμού, προκειμένου να ανακτηθεί μια δίκαιη βάση για τις ΜΜΕ και να επιτευχθεί τοπική ευημερία και κοινωνική ένταξη στις μειονεκτούσες περιφέρειες.

3.4.4.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, τα επιδόματα και οι υπηρεσίες αλληλεγγύης δεν παρέχονται στους πάντες, ούτε αποτελούν αντικείμενο δικαστικής προσφυγής. Παράλληλα με τις ορθές πρακτικές και την πρόοδο, οι ανά χώρα εκθέσεις καταδεικνύουν επίσης ελάχιστα συντονισμένες και ολοκληρωμένες κοινωνικές πολιτικές, ανεπαρκή συστήματα, υψηλό κίνδυνο φτώχειας, μη ενεργό ένταξη, σημαντικές περιφερειακές διαφορές, καθώς και έλλειψη επενδύσεων και πρόσβασης σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και σε άλλες υπηρεσίες γενικού συμφέροντος. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, πρέπει να παρασχεθούν στις δημόσιες αρχές και στις αναγνωρισμένες μη κερδοσκοπικές υπηρεσίες οι κατάλληλες συνθήκες για τη διασφάλιση της παροχής ποιοτικών δημοσίων υπηρεσιών.

3.4.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με την πρόσβαση στην κοινωνική προστασία για τους εργαζομένους και τους αυτοαπασχολούμενους, η οποία επικεντρώνεται στα κενά που υφίστανται όσον αφορά την πρόσβαση στην κοινωνική προστασία των ατόμων που απασχολούνται με μη τυποποιημένες συμβάσεις και με διάφορες μορφές αυτοαπασχόλησης. Αυτό θα πρέπει να συνδυαστεί με περαιτέρω μέτρα για την εφαρμογή της εν λόγω σύστασης, όπως η θέσπιση αξιολόγησης με βάση τόσο το πλαίσιο παρακολούθησης που συμφωνήθηκε στη σύσταση όσο και τα σχέδια δράσης που υποβάλλουν τα κράτη μέλη και τις συνεισφορές των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

3.4.6.

Απαιτείται επίσης επειγόντως η ενίσχυση της ικανότητας των κρατών μελών να ενεργοποιούν τις κοινωνικές μεταβιβάσεις για την κάλυψη των βασικών αναγκών των ατόμων από τη γέννηση έως τα γεράματά τους. Αυτό συνεπάγεται:

—	την υιοθέτηση ευρωπαϊκής οδηγίας-πλαισίου σχετικά με το ελάχιστο εισόδημα για την εξάλειψη της φτώχειας και την προώθηση μιας αγοράς εργασίας χωρίς αποκλεισμούς (40)·

—	τη διερεύνηση της δυνατότητας καθορισμού κοινών ελάχιστων προτύπων στον τομέα της ασφάλισης ανεργίας στα κράτη μέλη της ΕΕ (41)·

—	την εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία σε κοινωνικά και πολιτικά καθήκοντα·

—

την επανεξέταση του τύπου για «το κόστος της γήρανσης» και την αντικατάστασή του από την έννοια της «αξιοπρεπούς γήρανσης», η οποία θέτει την επάρκεια των συντάξεων, τις υπηρεσίες υγείας και τη μακροχρόνια φροντίδα στο επίκεντρο της οικονομικής διακυβέρνησης, χωρίς να λησμονείται η έμφαση στη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων·

—	τη διαμόρφωση ειδικών προγραμμάτων για τη δημόσια στέγαση και την πρόσβαση στη στέγαση προς όφελος των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος·

—	την επένδυση σε δομές φροντίδας παιδιών προς άμεσο όφελος των παιδιών και των μειονεκτούντων νέων· η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όσον αφορά τη θέσπιση εγγύησης για τα παιδιά· και

—	την εξασφάλιση της πρόσβασης σε ποιοτική εκπαίδευση για όλους και την επέκταση της εγγύησης για τη νεολαία.

3.4.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί τους συννομοθέτες της ΕΕ να προβούν στην επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων σχετικά με την αναθεώρηση του κανονισμού αριθ. 883/2004 για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και προτρέπει τα κράτη μέλη να επιταχύνουν την εφαρμογή της ευρωπαϊκής πράξης για την προσβασιμότητα.

3.4.8.

Ο ρόλος των κοινωνικών υπηρεσιών, των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας και των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων θα πρέπει να προαχθεί με στοχοθετημένα μέτρα και ειδική χρηματοδότηση.

3.5. Μέτρα οριζόντιου χαρακτήρα

3.5.1.

Ο ΕΠΚΔ θα πρέπει να αναδιαμορφώσει τα χαρακτηριστικά και τις απαιτήσεις της βελτίωσης της νομοθεσίας σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο, έτσι ώστε όλα τα κριτήρια, συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσης κόστους-οφέλους, να αντικατοπτρίζουν πλήρως τον οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο στους υπό ρύθμιση τομείς, με παράλληλη συνεκτίμηση του αντικτύπου στις ΜΜΕ.

3.5.2.

Οι τοπικές αρχές, οι κοινωνικοί εταίροι και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να διαθέτουν συγκεκριμένους πόρους, συμπεριλαμβανομένων ειδικών κονδυλίων του προϋπολογισμού, για την ενθάρρυνση και τη στήριξη των δράσεων που οφείλουν να αναλαμβάνουν για την υλοποίηση του ΕΠΚΔ (διασκέψεις, μελέτες, κατάρτιση, ενημέρωση, ανταλλαγή εμπειρογνωμόνων κλπ.).

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) ΕΕ C 81 της 2.3.2016, σ. 145, σημεία 1.2 και 2.2.

(2) Π.χ. στις γνωμοδοτήσεις της ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 40, ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 145 και ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 135.

(3) Άρθρο 9 της ΣΛΕΕ.

(4) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 40.

(5) Όπως αναφέρονται στο σημείο 2.6.3.

(6) ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1, σημεία 1.5 και 1.6.

(7) ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10, σημείο 6.3.1.

(8) EE C 81 της 2.3.2018, σ. 145, σημείο 2.2.

(9) https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2019/05/09/the-sibiu-declaration/

(10) EE C 440 της 6.12.2018, σ. 28, σημείο 3.3.

(11) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 40.

(12) Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Διάλογος, Πρόγραμμα εργασίας 2019-2021.

(13) Η σημασία της συμμετοχής των νέων στον διάλογο αναφάνηκε σε αρκετούς εθνικούς διαλόγους, όπως π.χ. στη Σλοβενία.

(14) ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10.

(15) ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10.

(16) https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/european_pillar_one_year_on.pdf

(17) EE C 81 της 2.3.2018, σ. 145, σημείο 1.3.

(18) Πρόκειται για την εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας που περιέχει μέτρα συμπληρωματικά ή εναλλακτικά προς την αυστηρή νομοθεσία.

(19) https://www.etuc.org/en/pressrelease/stand-social-pillar-alliance-social-economy-enterprises-trade-unions-and-civil-society

(20) ΕΕ C 271 της 19.9.2013, σ. 91. 2.3.

(21) ΕΕ C 177 της 18.5.2016, σ. 35.

(22) ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 1 σημείο 1.8 και 3.6, ΕΕ C 327 της 12.11.2013, σ. 11, ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 95, σημείο 1.4, ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21, ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1, σημείο 3.14 και ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 24, σημείο 1.8.

(23) EE C 262 της 25.7.2018, σ. 1, σημείο 1.5.

(24) EE C 262 της 25.7.2018, σ. 1, σημείο 1.6.

(25) https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6167-2019-INIT/el/pdf

(26) ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10, σημείο 6.3.1.

(27) ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 32, σημείο 3.3.2.

(28) ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 32, σημείο 3.3.5.

(29) EE C 240 της 16.7.2019, σ. 3, σημείο 1.3.

(30) Κοινή δήλωση με τίτλο «Η ισότητα των φύλων ως προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σήμερα και στο μέλλον», που υπεγράφη με την ευκαιρία της άτυπης συνόδου των Υπουργών Ισότητας των Φύλων, στις 12 Οκτωβρίου 2018, στη Βιέννη.

(31) ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 26, σημεία 3.1.1 και 3.1.3.

(32) Η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει ειδική γνωμοδότηση για τις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, την EE C 353 της 18.10.2019, σ. 46.

(33) ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 46.

(34) EE C 237 της 6.7.2018, σ. 8, σημείο 4.10.

(35) Οδηγία 98/59/ΕΚ του Συμβουλίου της 20ής Ιουλίου 1998 για προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν τις ομαδικές απολύσεις (ΕΕ L 225 της 12.8.1998, σ. 16).

(36) Οδηγία 2014/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2014, για την τροποποίηση της οδηγίας 2013/34/ΕΕ όσον αφορά τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών και πληροφοριών για την πολυμορφία από ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις και ομίλους (ΕΕ L 330 της 15.11.2014, σ. 1).

(37) SOC/616 — Η διαμόρφωση του θεματολογίου 2020-2030 της ΕΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (υπό κατάρτιση).

(38) ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 1.

(39) ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 17.

(40) ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 1.

(41) Η ΕΟΚΕ καταρτίζει γνωμοδότηση SOC/583 με θέμα «Κοινά ελάχιστα πρότυπα στον τομέα της ασφάλισης ανεργίας στα κράτη μέλη της ΕΕ» (υπό κατάρτιση).

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Οι ακόλουθες τροπολογίες απορρίφθηκαν, παρότι συγκέντρωσαν περισσότερο από το 25% των εκπεφρασμένων ψήφων (άρθρο 59 παράγραφος 3 του Εσωτερικού Κανονισμού):

Σημείο 2.3

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.3

Η πρόσφατη Διακήρυξη για την εκατοστή επέτειο της ΔΟΕ με θέμα το Μέλλον της Εργασίας, που υιοθετήθηκε κατά τη Διεθνή Διάσκεψη Εργασίας (ΔΔΕ), προσδιορίζει σημαντικούς τομείς δράσεις για τη ΔΟΕ. Στη Διακήρυξη, η ΔΔΕ καλεί επίσης όλα τα μέλη, λαμβανομένων υπόψη των εθνικών συνθηκών, να εργάζονται τόσο μεμονωμένα όσο και συλλογικά, με βάση τον τριμερή χαρακτήρα και τον κοινωνικό διάλογο, και με την υποστήριξη της ΔΟΕ, για την περαιτέρω ανάπτυξη της ανθρωποκεντρικής της προσέγγισης όσον αφορά το μέλλον της εργασίας. Η διακήρυξη θίγει ζητήματα όπως η ενίσχυση των ικανοτήτων και προτείνει μέτρα για τον εκσυγχρονισμό του εργατικού δικαίου και την πρόληψη του αποκλεισμού· επίσης, προβλέπει ένα σύνολο επενδύσεων στις ικανότητες των ατόμων, οι οργανισμοί στους οργανισμούς εργασίας και η προώθηση διατηρήσιμης, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμης ανάπτυξης, πλήρους και παραγωγικής απασχόλησης και αξιοπρεπούς εργασίας για όλους στην αξιοπρεπή και βιώσιμη εργασία, στοιχεία τα οποία μπορούν να διαμορφώσουν το καλύτερο δυνατό περιβάλλον για την άνθιση των επιχειρήσεων και την πραγματοποίηση προόδου εκ μέρους των μεμονωμένων ατόμων προς δικαιότερες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, με σεβασμό των εθνικών συνθηκών και του ιδιαίτερου ρόλου των κοινωνικών εταίρων.

Αιτιολογία

Στόχος των προτεινόμενων τροποποιήσεων είναι το κείμενο του σημείου να αντιστοιχεί στο περιεχόμενο της διακήρυξης για την εκατοστή επέτειο της ΔΟΕ. Επιπλέον, για τους σκοπούς της γνωμοδότησης, βλ. τη γενική δήλωση για το πώς πρέπει να εργάζονται - μεμονωμένα και συλλογικά - τα μέλη της ΔΟΕ για την υποστήριξη της προσέγγισης αναφορικά με το μέλλον της εργασίας.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	56
Κατά	121
Αποχές	3

Σημείο 2.5

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.5

Σε επίπεδο ΕΕ, ο ΕΠΚΔ υλοποιείται μέχρι στιγμής μέσω:

α)	νομοθετικών και μη νομοθετικών μέτρων, με έμφαση στην επιβολή και την εξέταση του υφιστάμενου Κοινωνικού Κεκτημένου, με δυνητική επικαιροποίησή του όπου χρειάζεται·

β)	ειδικής χρηματοδότησης· και

γ)	ορισμένων πρώτων αλλαγών στη διαδικασία του Εξαμήνου.

Αιτιολογία

Το σημείο αναφέρεται στα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής σε επίπεδο ΕΕ για την υλοποίηση του ΕΠΚΔ. Δεν είναι λογικό να αναφέρεται η δυνητική επικαιροποίηση του κεκτημένου σε αυτό το πλαίσιο.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	56
Κατά	124
Αποχές	2

Σημείο 2.6

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6

Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με τα Νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο

Αιτιολογία

Προτείνεται η τροποποίηση της επικεφαλίδας και της υπο-επικεφαλίδας της ενότητας ώστε να αντικατοπτρίζει το κείμενο που προτείνεται προς προσθήκη σε άλλες τροπολογίες.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	49
Κατά	126
Αποχές	8

Πρώτο νέο σημείο πριν από το σημείο 2.6.1

Να προστεθεί νέο σημείο πριν από το σημείο 2.6.1:

Το βασικό ζητούμενο της εφαρμογής - γενική προσέγγιση

Αιτιολογία

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	55
Κατά	119
Αποχές	5

Νέο σημείο μετά το σημείο 2.6.1

Να προστεθεί νέο σημείο μετά το σημείο 2.6.1

Η βασική ιδέα πρέπει να είναι ότι τα ζητήματα που δεν διαθέτουν σαφή διακρατική διάσταση στον τομέα της εργατικής νομοθεσίας αντιμετωπίζονται καλύτερα σε εθνικό επίπεδο. Η ενωσιακή νομοθεσία που βασίζεται σε ένα ομοιόμορφο μοντέλο και δεν λαμβάνει υπόψη τις διαφορές στο χαρακτήρα και στο μέγεθος των επιχειρήσεων, των κλάδων τις παραδόσεις και τα συστήματα μεταξύ των κρατών μελών πρέπει να αποφευχθεί, καθώς εκτός των άλλων υπονομεύει τη δυνατότητα των συνδικάτων και των εργοδοτικών ενώσεων να διαπραγματεύονται συμφωνίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες των διαφορετικών κλάδων, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σε χώρες όπου οι κοινωνικοί εταίροι διαθέτουν μεγάλη ελευθερία στη ρύθμιση των συνθηκών εργασίας και απασχόλησης, τόσο ανεξάρτητα όσο και συμπληρωματικά στην εθνική νομοθεσία.

Αιτιολογία

Θα εκτεθεί προφορικά.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	51
Κατά	116
Αποχές	6

Σημείο 2.6.4

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6.4

Τα κράτη μέλη και, τα όργανα της ΕΕ, οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να παρακολουθούν την υλοποίηση του ΕΠΚΔ και την αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων μέτρων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Τα όργανα της ΕΕ θα πρέπει να στηρίζουν τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους σε εθνικό επίπεδο κατά την υλοποίηση του ΕΠΚΔ.

Αιτιολογία

Η προτεινόμενη τροποποίηση αποσκοπεί να αντικατοπτρίσει το γεγονός ότι, κατά την παρακολούθηση της υλοποίησης του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, ο ρόλος της ΕΕ και των κρατών μελών, αφενός, και ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών, αφετέρου, διαφέρουν.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	54
Κατά	120
Αποχές	1

Σημείο 2.6.5

Να διαγραφεί το σημείο:

2.6.5

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία σε κατάλληλους τομείς θα πρέπει να θέτει ένα πλαίσιο με γενικά και σαφή κοινά πρότυπα, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τις ειδικές εθνικές συνθήκες, θα προσαρμόζεται εύκολα στην πολυμορφία των κοινωνικών συστημάτων και στον ρόλο των ενδιαφερομένων φορέων, θα αναγνωρίζει αποτελεσματικά και εκτελεστά κοινωνικά δικαιώματα για τους πολίτες σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο, και θα προσδίδει ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία (1). Οι στόχοι του πυλώνα θα πρέπει να τηρούνται σε όλους τους τομείς πολιτικής της ΕΕ, μεταξύ άλλων και με τη χρήση της οριζόντιας ρήτρας (άρθρο 9 της ΣΛΕΕ).

Αιτιολογία

Θα εκτεθεί προφορικά.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	48
Κατά	123
Αποχές	5

Σημείο 2.6.5

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6.5

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία σε κατάλληλους τομείς θα πρέπει να θέτει ένα πλαίσιο με γενικά και σαφή κοινά με στόχο εφικτά πρότυπα, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τις ειδικές εθνικές συνθήκες, θα προσαρμόζεται εύκολα στην πολυμορφία των κοινωνικών συστημάτων και στον ρόλο των ενδιαφερομένων φορέων, θα αναγνωρίζει αποτελεσματικά και εκτελεστά κοινωνικά δικαιώματα για τους πολίτες σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο, και θα προσδίδει ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία (2). Οι στόχοι του πυλώνα θα πρέπει να τηρούνται σε όλους τους τομείς πολιτικής της ΕΕ, μεταξύ άλλων και με τη χρήση της οριζόντιας ρήτρας (άρθρο 9 της ΣΛΕΕ).

Αιτιολογία

Όταν στόχος είναι ο σεβασμός της πολυμορφίας μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τα κοινωνικά τους συστήματα, δεν μπορεί να ζητείται η θέσπιση γενικών ή κοινών προτύπων.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	48
Κατά	120
Αποχές	4

Σημείο 2.6.6

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6.6

Η υλοποίηση του ΕΠΚΔ στοχεύει στην ενεργοποίηση ανοδικής σύγκλισης των αποτελεσμάτων ως προς την απασχόληση και τα κοινωνικά ζητήματα, στη βελτίωση και την προσαρμογή των κοινωνικών και εργασιακών συνθηκών για τους Ευρωπαίους εργαζόμενους και πολίτες, στην ενδυνάμωση και στη δημιουργία αποτελεσματικών, βιώσιμων και αξιόπιστων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης (3), καθώς και σύγχρονων, βασισμένων στην επιστήμη και αξιολογούμενων βάσει ποιότητας κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας, ιδίως δημόσιων και μη κερδοσκοπικών, στην εφαρμογή δίκαιων συνθηκών εργασίας στον καθορισμό ελάχιστων προτύπων για την καταπολέμηση του κοινωνικού ντάμπινγκ και, ταυτόχρονα, στη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού για την επίτευξη οικονομιών με υψηλές επιδόσεις, θέσεων εργασίας και βιώσιμες επιχειρήσεις, ενισχύοντας παράλληλα την εμπιστοσύνη και στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών στην ΕΕ. Οι στρατηγικές κοινωνικής πολιτικής θα πρέπει να συνεκτιμούν τα συμφέροντα των ΜΜΕ και να τους παρέχουν θεμιτές συνθήκες στην αγορά. Είναι σημαντικό να θεσπιστούν και να κατοχυρωθούν βασικά πρότυπα για τις θεμελιώδεις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος, όπως η στέγαση, η ύδρευση και οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι οποίες θα πρέπει να αξιολογούνται σε τακτική βάση από ανεξάρτητους αξιολογητές (ερευνητικά ινστιτούτα, ακαδημίες κλπ.) που μπορούν να υποστηρίζονται οικονομικά και να έχουν τη δυνατότητα να δημοσιοποιούν τις εκθέσεις τους. Οι θεμελιώδεις ανάγκες των πολιτών και των ευάλωτων ομάδων και οι επικίνδυνες αποκλίσεις όσον αφορά τις ευκαιρίες, το εισόδημα και τον πλούτο εντός και μεταξύ των κρατών μελών αποτελούν πτυχές που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα. Όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν την κοινωνική ένταξη με βάση τις ίσες ευκαιρίες και τις δίκαιες συνθήκες διαβίωσης.

Αιτιολογία

Η υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων θα πρέπει να οδηγεί σε ανοδική σύγκλιση των αποτελεσμάτων ως προς την απασχόληση και τα κοινωνικά ζητήματα, δεδομένου ότι τα αποτελέσματα συνιστούν την παράμετρο που καθορίζει κατά πόσον οι επιλογές πολιτικής ήταν επιτυχείς. Όπως αναφέρεται στο προοίμιο του ΕΠΚΔ (σημείο 12): «Στόχος του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων είναι να χρησιμεύσει ως οδηγός για την επίτευξη ουσιαστικών αποτελεσμάτων ως προς την απασχόληση και τα κοινωνικά ζητήματα κατά την αντιμετώπιση των σημερινών και μελλοντικών προκλήσεων (…).» Στο παρόν κείμενο θα πρέπει να γίνει επίσης αναφορά στην προσαρμογή των κοινωνικών και εργασιακών συνθηκών (όχι μόνο στη βελτίωσή τους), καθότι τέτοιες προσαρμογές ενδεχομένως να είναι αναγκαίες ως αποτέλεσμα των μεταβολών που συντελούνται στις κοινωνίες μας και στον εργασιακό μας βίο. Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης πρέπει να είναι αξιόπιστα και αποτελεσματικά, αλλά και βιώσιμα.

Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων δεν αφορά τον καθορισμό ελάχιστων προτύπων για την καταπολέμηση του κοινωνικού ντάμπινγκ, συνεπώς, το εν λόγω τμήμα της πρότασης θα πρέπει να διαγραφεί.

Ο κατάλογος των θεμάτων που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως προτεραιότητες δεν θα πρέπει να περιλαμβάνει ζητήματα που δεν καλύπτονται από τις αρχές της EPRS (π.χ. ανισότητες όσον αφορά τον πλούτο και το εισόδημα εντός ή μεταξύ των κρατών μελών).

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	53
Κατά	115
Αποχές	3

Σημείο 2.6.7

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6.7

Αιτιολογία

Προτείνουμε να διαγραφεί το τέλος της δεύτερης πρότασης δεδομένου ότι δεν είναι καθόλου σαφές τι σημαίνει «να επιτύχουν το ίδιο νομικό αποτέλεσμα». Τα εθνικά συστήματα διαφέρουν ως προς τους αντίστοιχους ρόλους των συλλογικών διαπραγματεύσεων και της νομοθεσίας για τη ρύθμιση της αγοράς εργασίας, στα επίπεδα όπου διεξάγεται η διαπραγμάτευση (διατομεακή, τομεακή, εταιρεία και χώρος εργασίας, περιφερειακή, επαγγελματική), και στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αλληλοσυνδέονται οι διαπραγματεύσεις σε διάφορα επίπεδα (διάρθρωση) [πηγή Eurofound].

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	59
Κατά	114
Αποχές	2

Σημείο 2.6.8

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6.8

Η τετραμερής δήλωση με τίτλο «Μια νέα αρχή για τον κοινωνικό διάλογο» ενθαρρύνει την ανάπτυξη αποτελεσματικών συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η κοινή δέσμευση των κοινωνικών εταίρων για την εφαρμογή του ΕΠΚΔ αντικατοπτρίζεται στο κοινό πρόγραμμα εργασίας των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την περίοδο 2019-2021, το οποίο θα υλοποιηθεί επίσης σε εθνικό επίπεδο, συνεισφέροντας στην εθνική διαδικασία μεταρρύθμισης. Το πρόγραμμα εργασίας για την περίοδο 2019-2021 καλύπτει τις ακόλουθες έξι προτεραιότητες: ψηφιοποίηση, βελτίωση των επιδόσεων των αγορών εργασίας και των κοινωνικών συστημάτων, δεξιότητες, αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών πτυχών και των κινδύνων στην εργασία, οικοδόμηση ικανοτήτων για ισχυρότερο κοινωνικό διάλογο, η κυκλική οικονομία θα υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις για θέματα που συνδέονται με την εφαρμογή του ΕΠΚΔ, όπως οι διαπραγματεύσεις για μια αυτόνομη συμφωνία-πλαίσιο όσον αφορά την ψηφιοποίηση, συμπεριλαμβανομένων ευκαιριών και ρυθμίσεων σχετικά με τη σύνδεση και την αποσύνδεση, αλλά και τη βελτίωση των επιδόσεων των αγορών εργασίας και των κοινωνικών συστημάτων, καθώς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων (4) .

Αιτιολογία

Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί ότι το κείμενο της γνωμοδότησης ακολουθεί τις διατυπώσεις που χρησιμοποιούνται στο πρόγραμμα εργασίας των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων. (Για παράδειγμα, η σύνδεση και η αποσύνδεση αναφέρονται στο πρόγραμμα εργασίας στο πλαίσιο δήλωσης για τη διοργάνωση κοινού διερευνητικού σεμιναρίου, στο πλαίσιο του οποίου θα αξιολογηθούν διάφορες εμπειρίες).

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	53
Κατά	115
Αποχές	6

Σημείο 2.6.10

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6.10

Η Επιτροπή έχει λάβει πρακτικά μέτρα για την υλοποίηση του πυλώνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και δημοσίευσε πρόσφατα επικαιροποιημένο ενημερωτικό δελτίο που περιέχει τις νομοθετικές και τις μη νομοθετικές πρωτοβουλίες που έχουν υιοθετηθεί μέχρι σήμερα (5). Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει πως θεωρεί ότι ένας σαφής οδικός χάρτης που θα συνδέεται με την εφαρμογή του πυλώνα θα συμβάλει στην προώθηση της σύγκλισης και στην επίτευξη των στόχων του. ζητήσει έναν σαφή και συντονισμένο οδικό χάρτη (6) για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων ενόψει της εφαρμογής του πυλώνα.

Αιτιολογία

Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η ακριβής διατύπωση της γνωμοδότησης SOC/564.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	50
Κατά	113
Αποχές	4

Σημείο 2.6.11

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.6.11

Τα μέτρα για την εφαρμογή του ΕΠΚΔ θα πρέπει να βασίζονται σε επιστημονική ανάλυση της τρέχουσας νομικής και πρακτικής κατάστασης των κοινωνικών πολιτικών και των πολιτικών υγείας σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο και να περιλαμβάνουν τη συμμετοχή των κοινωνικών ενδιαφερόμενων φορέων. Η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση Φόρουμ Κοινωνικής Πολιτικής της ΕΕ: η ΕΕ χρειάζεται να ενθαρρύνει ένα μόνιμο φόρουμ τρόπους επικοινωνίας, ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών, αξιολόγησης, σεμιναρίων εμπειρογνωμόνων, κοινωνικών προγραμμάτων, της συμμόρφωσης με τους κανόνες της ΕΕ και των κρατών μελών, καθώς και μεταρρυθμιστικών έργων για τις εθνικές και τις ενωσιακές πολιτικές. Δεδομένου ότι η καλύτερη επιβολή των υφιστάμενων κοινωνικών δικαιωμάτων εξακολουθεί να αποτελεί πηγή ανησυχίας, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη οφείλουν να βελτιώσουν τη συμμόρφωση με τους κανόνες της ΕΕ. Το νέο Φόρουμ θα πρέπει να είναι στενά συνδεδεμένο με την ΕΟΚΕ και τη διαδικασία του Εξαμήνου.

Αιτιολογία

Δεν είναι καθόλου σαφές τι εννοείται με την αναφορά στη δημιουργία «φόρουμ κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ». Δεν υπάρχει ανάγκη δημιουργίας νέων μέσων/πλατφορμών και η αναφορά στο φόρουμ πρέπει να διαγραφεί. Αυτό που έχει σημασία είναι η διαβούλευση και η συμμετοχή των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων στην υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	52
Κατά	114
Αποχές	3

Σημείο 2.7.2

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.7.2

Οι διαπραγματεύσεις για το επόμενο ΠΔΠ θα πρέπει να αποσκοπούν στην εξασφάλιση κατάλληλης χρηματοδότησης για τις πολιτικές απασχόλησης και τις κοινωνικές πολιτικές. Οι κανόνες της ΕΕ που διέπουν τον προϋπολογισμό και το χρέος (7) θα πρέπει να αναθεωρηθούν με γνώμονα τον σεβασμό τόσο των θεμελιωδών δικαιωμάτων όσο και των στόχων των Συνθηκών και του ΕΠΚΔ. Οι οικονομίες με υψηλές επιδόσεις, ο έλεγχος του χρέους και οι κοινωνικοί στόχοι θα πρέπει να επιτυγχάνουν τη δέουσα ισορροπία. Όπως έχει επισημάνει παλαιότερα επανειλημμένα η ΕΟΚΕ (8), η χρηματοδότηση της εφαρμογής του κοινωνικού πυλώνα θα εξαρτηθεί επίσης σε μεγάλο βαθμό από τους πόρους που διατίθενται σε επίπεδο κράτους μέλους. Θα απαιτηθεί χρηματοδότηση από κρατικούς προϋπολογισμούς για επενδύσεις, όπως επίσης για το κόστος λειτουργίας των δραστηριοτήτων κατά τα επόμενα έτη. Αυτό μπορεί να περιοριστεί από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και από τους κανόνες σχετικά με το χρέος (9). Όπως έχει τονιστεί επανειλημμένα από την ΕΟΚΕ (10), θα πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή σε τρόπους αύξησης της επιτρεπόμενης ευελιξίας με αυτά τα μέσα, για παράδειγμα, στη βάση ενός «χρυσού κανόνα» για δημόσιες επενδύσεις με κοινωνικό σκοπό, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι του κοινωνικού πυλώνα κυρίως μέσω: της αύξησης των εισοδημάτων, της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και της πρόληψης του αποκλεισμού των κατά τ’ άλλα μειονεκτουσών ομάδων, οι οποίες δεν μπορούν διαφορετικά να συμμετέχουν πλήρως στα κοινά, με την ταυτόχρονη δημιουργία βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων στα κράτη μέλη μπορεί να διευκολυνθεί με την εφαρμογή ενός «χρυσού κανόνα» για τις δημόσιες επενδύσεις με κοινωνικό σκοπό, ο οποίος θα προσέδιδε μεγαλύτερη ευελιξία στους δημοσιονομικούς κανόνες. Η αύξηση του εισοδηματικού επιπέδου, η βιώσιμη ανάπτυξη, η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και η πρόληψη του αποκλεισμού αποτελούν κοινούς στόχους προς συνεκτίμηση. Η υποστήριξη περισσότερων δημοσίων επενδύσεων μπορεί επίσης να πραγματοποιηθεί, ειδικότερα, με τη χρήση των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων, τα οποία μπορούν να επικεντρωθούν σαφέστερα στους στόχους του ΕΠΚΔ (11). Με την εφαρμογή ενδεδειγμένων φορολογικών πολιτικών επικεντρωμένων, μεταξύ άλλων, στην αποτελεσματική καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροαποφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, αναμένεται ότι θα καταστεί δυνατή η άντληση πρόσθετων κονδυλίων ως συμβολή στη χρηματοδότηση του ΕΠΚΔ. Για την αποτελεσματική χρήση της πρόσθετης χρηματοδότησης απαιτείται η εφαρμογή προγραμμάτων δράσης και χαρτών πορείας σχετικά με την υλοποίηση του κοινωνικού πυλώνα ως αναπόσπαστου μέρους του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και ιδίως για την κατάρτιση εθνικών μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων και των προγραμμάτων σύγκλισης (12).

Αιτιολογία

Είναι σημαντικό να χρησιμοποιηθεί η ακριβής διατύπωση της αναφερόμενης γνωμοδότησης, προκειμένου να εξασφαλιστεί καλύτερη ισορροπία στο κείμενο και επίσης να γίνει αναφορά στις δηλώσεις που περιέχονται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις σχετικά με την υλοποίηση του πυλώνα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	55
Κατά	112
Αποχές	4

Σημείο 2.8.4

Να τροποποιηθεί ως εξής:

2.8.4

Ένα νέο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο Ένας νέος κύκλος του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου θα πρέπει να επιτύχει τους κοινωνικούς στόχους στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης παρακολούθησης των κοινωνικών ανισορροπιών προκειμένου να εξισορροπηθεί η κυριαρχία των δημοσιονομικών και των μακροοικονομικών απαιτήσεων. Ο κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων θα πρέπει να παρακολουθεί και να καλύπτει το σύνολο των δικαιωμάτων και των αρχών που θεσπίζονται στον πυλώνα, αλλά και να περιλαμβάνει βελτιωμένους και νέους μετρήσιμους δείκτες. Πέραν των στατιστικών δεδομένων, αυτοί οι δείκτες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν πτυχές, όπως η πραγματική πρόσβαση σε ποιοτικές κοινωνικές υπηρεσίες, τα εκτελεστά κοινωνικά δικαιώματα, η κοινωνική και εργασιακή ένταξη των μεταναστών, η κάλυψη των συλλογικών διαπραγματεύσεων, η συμμετοχή των κοινωνικών ενδιαφερόμενων φορέων στη διαδικασία του Εξαμήνου και η πρόσβαση σε προγράμματα μαθητείας και σε ποιοτική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η Επιτροπή θα πρέπει να παρακολουθεί την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων μεταρρυθμίσεων σε στενή συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους και τις ενδιαφερόμενες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προωθώντας έτσι κοινωνικές ανά χώρα συστάσεις. Ο αριθμός και η δομή των συστάσεων θα πρέπει να ενδείκνυνται και να εξασφαλίζουν την παρακολούθηση της προόδου που επιτυγχάνεται όσον αφορά τις προτεραιότητες που καθορίζονται στον χάρτη πορείας.

Αιτιολογία

Είναι περιττό να γίνεται λόγος για ένα «νέο» Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, δεδομένου ότι το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θεσπίστηκε ήδη το 2010. Επιπλέον, δεν υπάρχει ανάγκη να επιδιωχθεί η δημιουργία ενός «νέου» Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, ενώ όλες οι προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στη διασφάλιση της αποτελεσματικής και προσανατολισμένης στα αποτελέσματα λειτουργίας του υφιστάμενου Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Θα πρέπει μάλλον να γίνει αναφορά στον νέο κύκλο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Ο ΕΠΚΔ συνοδεύεται από έναν «κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων», ο οποίος παρακολουθεί τις τάσεις και τις επιδόσεις σε όλες τις χώρες της ΕΕ σε τρεις τομείς που σχετίζονται με τις αρχές που διέπουν τον πυλώνα. Ο πίνακας αποτελεσμάτων τροφοδοτεί το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο για τον συντονισμό της οικονομικής πολιτικής και χρησιμεύει για την αξιολόγηση της προόδου προς την κατεύθυνση «ενός κοινωνικού ‘τριπλού Α’» για την ΕΕ στο σύνολό της. Αυτό σημαίνει ότι πραγματοποιείται ολοκληρωμένη παρακολούθηση.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	49
Κατά	117
Αποχές	4

Να προστεθεί νέο σημείο πριν από το σημείο 3.1

Να προστεθεί νέο σημείο πριν από το σημείο 3.1:

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει σε σχετική γνωμοδότηση (13) ότι ο πυλώνας μπορεί να είναι μια καλή ευκαιρία να αποδειχθεί ότι το ευρωπαϊκό επίπεδο εξακολουθεί να είναι ικανό να παράσχει την κατάλληλη, κατά περίπτωση, απάντηση στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι απλοί άνθρωποι, σεβόμενο ταυτόχρονα πλήρως την κατανομή των αρμοδιοτήτων και την αρχή της επικουρικότητας.

Αιτιολογία

Η πρόταση αυτή περιγράφει τα όσα πρέπει να ληφθούν υπόψη όσον αφορά την εφαρμογή του ΕΠΚΔ και τα επόμενα βήματα: ο ΕΠΚΔ θα μπορούσε να είναι μια καλή ευκαιρία για να καταδειχθεί ότι η ΕΕ είναι σε θέση να παρέχει κατάλληλη απάντηση όταν είναι ενδεδειγμένη η ανάληψη δράσης. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζει τη σημασία του πλήρους σεβασμού της κατανομής των αρμοδιοτήτων και της αρχής της επικουρικότητας.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	50
Κατά	114
Αποχές	4

Πρώτο νέο σημείο μετά το σημείο 3.1

Να προστεθεί νέο σημείο μετά το σημείο 3.1:

Η συνέργεια μεταξύ της ΕΕ και των εθνικών κοινωνικών πολιτικών και δράσεων είναι ουσιαστικής σημασίας. Δεδομένου ότι το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο βασίζεται σε διαφορετικά εθνικά μοντέλα, τα οποία πρέπει να διατηρηθούν, η ΕΕ πρέπει να σέβεται τις εθνικές αρμοδιότητες και την πολυμορφία των κοινωνικών συστημάτων των κρατών μελών, που βασίζονται σε βαθιά ριζωμένες πολιτικές επιλογές και κοινωνιακά μοντέλα. Κύρια αποστολή της ΕΕ πρέπει συνεπώς να είναι η παροχή των καλύτερων δυνατών συνθηκών για τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους και να τους στηρίζει στις προσπάθειές τους να υλοποιήσουν συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις.

Αιτιολογία

Είναι αναγκαίο να υπογραμμιστεί η σημασία της συνέργειας μεταξύ των ενωσιακών και των εθνικών κοινωνικών πολιτικών και δράσεων και στο κείμενο των συμπερασμάτων και των συστάσεων. Στο προοίμιο του ΕΠΚΔ αναφέρεται σαφώς ότι «Η υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων αποτελεί κοινή πολιτική δέσμευση και ευθύνη. (…).» Επιπλέον, το προοίμιο αναφέρεται ρητά στον σεβασμό της κατανομής των αρμοδιοτήτων και στη δέουσα συνεκτίμηση των διαφόρων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, καθώς και της πολυμορφίας των εθνικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου των κοινωνικών εταίρων, αλλά και των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	45
Κατά	116
Αποχές	4

Σημείο 3.2.2

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.2.2

Κατά την εφαρμογή της οδηγίας για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην εξεύρεση βιώσιμων, οικονομικά προσιτών και δίκαιων λύσεων για τη δέουσα αποζημίωση των εργαζομένων που χρησιμοποιούν τη γονική άδεια, καθώς και όσον αφορά τις ευέλικτες και προσαρμοσμένες στις ανάγκες του χώρου εργασίας συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένης μιας ενδεχόμενης αναθεώρησης των στόχων της Βαρκελώνης. Κρίνεται επίσης σκόπιμο να εξεταστεί η δυνατότητα εξασφάλισης οικονομικά προσιτών υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών και άλλων μορφών φροντίδας, με στόχο την υποστήριξη των οικογενειών.

Αιτιολογία

Οι λύσεις που υιοθετήθηκαν στα κράτη μέλη κατά την εφαρμογή της οδηγίας για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής όσον αφορά την κατάλληλη αποζημίωση των εργαζομένων που κάνουν χρήση της γονικής άδειας πρέπει επίσης να είναι οικονομικά προσιτές. Οποιεσδήποτε λύσεις όσον αφορά τις ευέλικτες συνθήκες εργασίας πρέπει να λαμβάνουν επίσης υπόψη τις ανάγκες του χώρου εργασίας.

Δεδομένου ότι οι στόχοι της Βαρκελώνης καθορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (το 2002), η ενδεχόμενη αναθεώρησή τους δεν συνδέεται με την εφαρμογή της οδηγίας για τον συνδυασμό επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής — συνεπώς το μέρος αυτό θα πρέπει να διαγραφεί.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	49
Κατά	109
Αποχές	5

Σημείο 3.2.3

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.2.3

Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ισότητα των φύλων (14). Υπό το πρίσμα της Κοινής Δήλωσης των Ευρωπαίων Υπουργών Ισότητας των Φύλων (15), η ΕΟΚΕ ζητεί την εξάλειψη των αδικαιολόγητων μισθολογικών διαφορών μεταξύ των φύλων (16). Ειδικότερα, χρειάζεται να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των ΜΜΕ προκειμένου να αποφευχθούν οι υπερβολικές διοικητικές επιβαρύνσεις.

Αιτιολογία

Η προσθήκη αυτή καθιστά το κείμενο ακριβέστερο. Τα μέτρα για την καταπολέμηση του μισθολογικού χάσματος πρέπει να στοχεύουν στην καταπολέμηση των αδικαιολόγητων κενών στις αμοιβές.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	45
Κατά	114
Αποχές	5

Σημείο 3.2.5

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.2.5

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει εκ νέου ότι η συμμετοχή στην αγορά εργασίας και η ποιότητα της εργασίας μπορούν να βελτιωθούν μέσω της αύξησης των επενδύσεων σε ενεργές πολιτικές στον τομέα της αγοράς εργασίας και της θέσπισης κοινών προτύπων για την αποτελεσματική λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών απασχόλησης (17). Αυτό ισχύει και για τις μη κερδοσκοπικές υπηρεσίες απασχόλησης, προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος μετάβασης, να διασφαλιστεί η χρήση των δεξιοτήτων που έχουν αποκτηθεί, να στηριχθούν περισσότερες και ποικιλόμορφες πορείες επαγγελματικής σταδιοδρομίας και να επιδιωχθεί η μετάβαση προς βιώσιμες θέσεις εργασίας τη σταθερή απασχόληση (18). Η καταπολέμηση της μακροχρόνιας ανεργίας, η ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας και η επανένταξη όσων αισθάνονται αποθαρρυμένοι αποτελεί έναν ακόμη βασικό τομέα πολιτικής ο οποίος απαιτεί επειγόντως στοχοθετημένα μέτρα, στα οποία μπορεί να περιλαμβάνεται η το δικαίωμα των εργαζομένων να λαμβάνουν στήριξη των εργαζομένων όσον αφορά για την αναζήτηση εργασίας, την κατάρτιση και την απόκτηση νέων προσόντων.

Αιτιολογία

Η πρώτη τροποποίηση ακολουθεί τη διατύπωση της αναφερόμενης γνωμοδότησης. Όσον αφορά τα «επειγόντως στοχοθετημένα μέτρα», θα ήταν καλύτερο να χρησιμοποιηθεί η ενεργητική φωνή. Πρόκειται για την προσφορά στήριξης στους εργαζομένους που αναζητούν εργασία και κατάρτιση και επιθυμούν να αποκτήσουν νέα προσόντα, και όχι για διατύπωση που θα παραπέμπει στην παροχή «ενός δικαιώματος».

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	47
Κατά	110
Αποχές	2

Σημείο 3.2.6

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.2.6

Η διασφάλιση της πρόσβασης του δικαιώματος στη διά βίου μάθηση για όλους θα πρέπει να τεθεί στην ημερήσια διάταξη της ΕΕ (19). Τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και μαθητείας θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω με ιδιαίτερη έμφαση στους κλάδους ΕΤΜΜ (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά) και με την ανάπτυξη διττών συστημάτων που θα συμβάλουν στην καλύτερη κάλυψη των αναγκών της αγοράς εργασίας.

Αιτιολογία

Θα πρέπει να επικεντρωθούμε στην προώθηση πολιτικών που διασφαλίζουν την πρόσβαση των πάντων στη διά βίου μάθηση. Επιπλέον, ενώ στην αναφερόμενη γνωμοδότηση τονίζεται η σημασία της διά βίου μάθησης και της προώθησης της συμμετοχής στη διά βίου μάθηση, δεν φαίνεται ωστόσο να επισημαίνεται ότι το δικαίωμα στη διά βίου μάθηση θα πρέπει να βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη της ΕΕ.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	48
Κατά	116
Αποχές	2

Σημείο 3.3.1

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.3.1

Βραχυπρόθεσμα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην παρακολούθηση της εφαρμογής της αναθεωρημένης οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων, η οποία εξασφαλίζει την προστασία των αποσπασμένων εργαζομένων κατά την περίοδο της απόσπασής τους που σχετίζεται με την παροχή υπηρεσιών επιβεβαιώνει την αρχή της ίσης μεταχείρισης, αλλά και της οδηγίας για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας, η οποία καθορίζει ελάχιστα δικαιώματα για όλες τις εργασιακές σχέσεις, σε συνδυασμό με την ίδρυση Ευρωπαϊκής Αρχής Εργασίας που αποσκοπεί στη βελτίωση της επιβολής του κεκτημένου της ΕΕ και της αποτελεσματικότητας των επιθεωρήσεων εργασίας.

Αιτιολογία

Τροποποίηση της διατύπωσης που περιγράφει τον σκοπό της οδηγίας σχετικά με την απόσπαση εργαζομένων.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	43
Κατά	118
Αποχές	2

Σημείο 3.3.2

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.3.2

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη συμμετοχή συνιστά την ενίσχυση της συμμετοχής των εργαζομένων στις εταιρείες, ιδίως με γενικό σκοπό την ενίσχυση της παραγωγικότητας και τη στήριξη διαχείριση της εισαγωγής νέων τεχνολογιών, καθώς και την αξιοποίηση του αντικτύπου στην οργάνωση της εργασίας και στις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ προσβλέπει στην έκβαση των διαπραγματεύσεων μεταξύ των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για την ψηφιοποίηση.

Αιτιολογία

Στόχος των προτεινόμενων αλλαγών είναι να δοθεί έμφαση στη σημασία της συμμετοχής των εργαζομένων όσον αφορά τη στήριξη της εισαγωγής νέων τεχνολογιών.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	46
Κατά	118
Αποχές	4

Σημείο 3.3.3

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.3.3

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη θέσπιση, στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου στα αρμόδια εθνικά και ευρωπαϊκά επίπεδα, κατάλληλων μέτρων σχετικά με τις «δίκαιες μεταβάσεις», με την πρόβλεψη μέτρων και δράσεων για τη διευκόλυνση της αλλαγής, αφ’ ενός, διαχείριση, τη διαφοροποίηση και την παροχή ικανής ελάχιστης προστασίας σε περιπτώσεις αναδιοργάνωσης των χώρων εργασίας ή ομαδικών απολύσεων που προκύπτουν από διάφορες μορφές μετάβασης (τεχνολογικές, δημογραφικές, λόγω παγκοσμιοποίησης, κλιματικής αλλαγής, κυκλικής οικονομίας), συμπεριλαμβανομένης της στήριξης του δικαιώματος συμμετοχής σε συλλογικές διαπραγματεύσεις, την πρόβλεψη της πρόβλεψης των αλλαγών και την παροχή της παροχής στήριξης στους θιγόμενους εργαζομένους, αφ’ ετέρου (εξέλιξη της οδηγίας για τις ομαδικές απολύσεις (20)). Η ΕΟΚΕ προσβλέπει επίσης στην έγκριση από τους συννομοθέτες του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση.

Αιτιολογία

Πρέπει να διαγραφούν οι αναφορές στο «δικαίωμα συμμετοχής σε συλλογικές διαπραγματεύσεις» και στην «εξέλιξη της οδηγίας για τις ομαδικές απολύσεις» καθώς κάθε κείμενο της ΕΟΚΕ που περιλαμβάνει τις απόψεις της σχετικά με την εφαρμογή του ΕΠΚΔ πρέπει να συνδέεται με στόχο την επισήμανση των ζητημάτων που τα κράτη μέλη θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη στο πλαίσιο των προσπαθειών τους για την ανάπτυξη των αγορών εργασίας ή/και των συστημάτων τους κοινωνικής προστασίας.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	49
Κατά	109
Αποχές	1

Σημείο 3.3.4

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.3.4

Η συμμετοχή των εργαζομένων στην εταιρική διακυβέρνηση, στο πλαίσιο των δικαιωμάτων τους για ενημέρωση και διαβούλευση, θα πρέπει να αξιολογείται με βάση προσαρμοστεί στο νέο νομικό πλαίσιο για τις μη χρηματοοικονομικές πληροφορίες (21) και να αποσκοπεί στην εξέταση της απαιτούμενης δέουσας επιμέλειας στις απαιτήσεις περί λογοδοσίας των επιχειρήσεων.

Αιτιολογία

Η τροπολογία προτείνεται για να διατηρηθεί το κείμενο σε ένα γενικότερο επίπεδο. Είναι πολύ νωρίς να γίνεται συζήτηση σχετικά με την προσαρμογή του νέου νομικού πλαισίου για τις μη χρηματοοικονομικές πληροφορίες.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	49
Κατά	114
Αποχές	1

Σημείο 3.3.5

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.3.5

Αιτιολογία

Η καθιέρωση κοινών προτύπων για τον καθορισμό ελάχιστων μισθών δεν είναι επιθυμητή ούτε αποδεκτή, δεδομένου ότι οι μισθοί αποτελούν θέμα που πρέπει να αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων σε εθνικό επίπεδο.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	51
Κατά	114
Αποχές	2

Σημείο 3.4.6

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.4.6

Απαιτείται επίσης επειγόντως η ενίσχυση της ικανότητας των κρατών μελών να ενεργοποιούν τις κοινωνικές μεταβιβάσεις ή άλλα μέτρα για την κάλυψη των βασικών αναγκών των ατόμων από τη γέννηση έως τα γεράματά τους. Αυτό συνεπάγεται:

—

την υποστήριξη και την ενίσχυση και σε ευρωπαϊκό επίπεδο των προσπαθειών των κρατών μελών για την ανάπτυξη και επικαιροποίηση συστημάτων ελάχιστου εισοδήματος υιοθέτηση ευρωπαϊκής οδηγίας-πλαισίου σχετικά με το ελάχιστο εισόδημα για την εξάλειψη της φτώχειας και την προώθηση μιας αγοράς εργασίας χωρίς αποκλεισμούς (22) ·

—	τη διερεύνηση της δυνατότητας ανάπτυξης καθορισμού κοινών αρχών ελάχιστων προτύπων στον τομέα της ασφάλισης ανεργίας στα κράτη μέλη της ΕΕ (23) ·

—	την εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία σε κοινωνικά και πολιτικά καθήκοντα·

—

—	τη διαμόρφωση ειδικών προγραμμάτων για τη δημόσια στέγαση και την πρόσβαση στη στέγαση προς όφελος των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος·

—	την επένδυση σε δομές φροντίδας παιδιών προς άμεσο όφελος των παιδιών και των μειονεκτούντων νέων· η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όσον αφορά τη θέσπιση εγγύησης για τα παιδιά· και

—	τη δημιουργία ενός πραγματικού ευρωπαϊκού χώρου μάθησης, με τη διευκόλυνση την εξασφάλιση της πρόσβασης σε ποιοτική εκπαίδευση για όλους και την επέκταση της εγγύησης για τη νεολαία.

Αιτιολογία

Δεδομένου ότι στόχος του ΕΠΚΔ είναι να καθοδηγεί τα κράτη μέλη κατά την ανάπτυξη των κοινωνικών τους συστημάτων, το σημείο αυτό που αφορά το ελάχιστο εισόδημα θα πρέπει να εστιάζει σε αυτήν την πτυχή. Επιπροσθέτως, η γνωμοδότηση στην οποία γίνεται αναφορά έχει παράρτημα μια αντιγνωμοδότηση στην οποία εκφράζεται μια διαφορετική άποψη.

Καθώς δεν υπάρχει συγκεκριμένη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εγγύηση για τα παιδιά, η έκφραση ρητής υποστήριξης σε αυτήν είναι πρόωρη.

Χρειάζεται επίσης να υπάρξει αναφορά στην ανάγκη δημιουργίας ενός πραγματικού ευρωπαϊκού χώρου μάθησης.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	51
Κατά	112
Αποχές	2

Σημείο 1.1

Να τροποποιηθεί ως εξής:

1.1

Έχοντας την πεποίθηση ότι ένα ρεαλιστικό μέλλον για την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να στηριχθεί μόνο στη σύζευξη μιας υγιούς οικονομικής βάσης και μιας ισχυρής κοινωνικής διάστασης (24), η ΕΟΚΕ υποστηρίζει με συνέπεια μια ανοδική σύγκλιση όσον αφορά την απασχόληση και τα κοινωνικά αποτελέσματα και μια πιο αποτελεσματική κοινωνική πολιτική, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών (25). Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο (ΕΚΜ) πρέπει επίσης να ενισχυθεί και να επικαιροποιηθεί ως διεθνές σημείο αναφοράς. Η αποτελεσματική εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ) του 2017 επιβεβαιώνει την κοινή προσήλωση στο ΕΚΜ, στο πλαίσιο μιας νέας στρατηγικής χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς.

Αιτιολογία

Αυτό που έχει σημασία για την επίτευξη μιας ισχυρής κοινωνικής διάστασης είναι η ανοδική σύγκλιση ως προς την απασχόληση και τα κοινωνικά αποτελέσματα, δεδομένου ότι τα αποτελέσματα συνιστούν την παράμετρο που καθορίζει κατά πόσον οι επιλογές πολιτικής ήταν επιτυχείς. Αυτό καθίσταται επίσης σαφές στο προοίμιο του ΕΠΚΔ (σημείο 12), στο οποίο αναφέρεται ότι: «Στόχος του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων είναι να χρησιμεύσει ως οδηγός για την επίτευξη ουσιαστικών αποτελεσμάτων ως προς την απασχόληση και τα κοινωνικά ζητήματα κατά την αντιμετώπιση των σημερινών και μελλοντικών προκλήσεων (…).»

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	47
Κατά	116
Αποχές	1

Σημείο 1.3

Να διαγραφεί το σημείο:

1.3

Αιτιολογία

Θα εκτεθεί προφορικά.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	48
Κατά	123
Αποχές	5

Σημείο 1.3

Να τροποποιηθεί ως εξής:

1.3

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία σε κατάλληλους τομείς θα πρέπει να θέτει ένα πλαίσιο που στοχεύει σε εφικτά με γενικά κοινά πρότυπα, λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές εθνικές συνθήκες και τα κοινωνικά συστήματα και αναγνωρίζοντας αποτελεσματικά και εκτελεστά κοινωνικά δικαιώματα για τους πολίτες σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο. Οι στόχοι του πυλώνα θα πρέπει να τηρούνται σε όλους τους τομείς πολιτικής της ΕΕ, με τη χρήση της οριζόντιας ρήτρας (27).

Αιτιολογία

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	48
Κατά	120
Αποχές	4

Σημείο 1.4

Να τροποποιηθεί ως εξής:

1.4

Ο ΕΠΚΔ υλοποιείται επί του παρόντος με νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα, μέσω ειδικής χρηματοδότησης και μέσω αλλαγών στη διαδικασία του Εξαμήνου, η οποία θα πρέπει να αποσκοπεί στην ενεργοποίηση ανοδικής σύγκλισης όσον αφορά την απασχόληση και τα κοινωνικά αποτελέσματα και, ταυτόχρονα, να επιδιώκει εφικτά πρότυπα με τον καθορισμό ελάχιστων κοινωνικών προτύπων για τη δημιουργία κοινών ισότιμων όρων ανταγωνισμού.

Αιτιολογία

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	47
Κατά	116
Αποχές	1

Να προστεθεί νέο σημείο μετά το σημείο 1.4:

Η βασική ιδέα πρέπει να είναι ότι τα ζητήματα που δεν διαθέτουν σαφή διακρατική διάσταση πρέπει να αντιμετωπίζονται σε εθνικό επίπεδο. Πρωταρχικός ρόλος της ΕΕ πρέπει να είναι η παροχή κινήτρων, ενημέρωσης και τεχνογνωσίας στα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους ώστε να σχεδιάζουν, να υλοποιούν και να αξιολογούν πολιτικές που αντιμετωπίζουν τις δομικές προκλήσεις της αγοράς εργασίας που βιώνουν.

Αιτιολογία

Θα εκτεθεί προφορικά.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	49
Κατά	113
Αποχές	3

Να προστεθεί νέο σημείο μετά το σημείο 1.4:

Αιτιολογία

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	45
Κατά	116
Αποχές	4

Σημείο 1.7

Να τροποποιηθεί ως εξής:

1.7

Η υλοποίηση του ΕΠΚΔ απαιτεί ισχυρή δημοσιονομική βάση και επενδύσεις σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, μέσω κατάλληλης χρηματοδότησης εντός του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ), με την εφαρμογή ενός «χρυσού κανόνα» για τις δημόσιες επενδύσεις με κοινωνικό σκοπό και με τη βοήθεια των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ), τα οποία μπορούν να επικεντρωθούν σαφέστερα στον ΕΠΚΔ και σε κατάλληλες φορολογικές πολιτικές (28). Όπως έχει επισημάνει παλαιότερα η ΕΟΚΕ, η χρηματοδότηση της εφαρμογής του κοινωνικού πυλώνα θα εξαρτηθεί επίσης σε μεγάλο βαθμό από τους πόρους που διατίθενται σε επίπεδο κράτους μέλους. Θα απαιτηθεί χρηματοδότηση από κρατικούς προϋπολογισμούς για επενδύσεις, όπως επίσης για το κόστος λειτουργίας των δραστηριοτήτων κατά τα επόμενα έτη. Αυτό μπορεί να περιοριστεί από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και από τους κανόνες σχετικά με το χρέος. Όπως έχει τονιστεί επανειλημμένα από την ΕΟΚΕ, θα πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή σε τρόπους αύξησης της επιτρεπόμενης ευελιξίας με αυτά τα μέσα, για παράδειγμα, στη βάση ενός «χρυσού κανόνα» για δημόσιες επενδύσεις με κοινωνικό σκοπό, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι του κοινωνικού πυλώνα (29).

Αιτιολογία

Είναι σημαντικό να χρησιμοποιηθεί η ακριβής διατύπωση της αναφερόμενης γνωμοδότησης για την καλύτερη ισορροπία του κειμένου.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	55
Κατά	112
Αποχές	4

Σημείο 1.9

Να τροποποιηθεί ως εξής:

1.9

Μια νέα διαδικασία Ένας νέος κύκλος του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου θα πρέπει να επιτύχει τους κοινωνικούς στόχους στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης παρακολούθησης που αποτελεί τμήμα της εν λόγω διαδικασίας των κοινωνικών ανισορροπιών και, ταυτόχρονα, θα πρέπει να θεσπιστούν νέοι μετρήσιμοι δείκτες, καθώς και στοχευμένες ειδικές ανά χώρα συστάσεις.

Αιτιολογία

Είναι περιττό να γίνεται λόγος για «νέο» Ευρωπαϊκό Εξάμηνο διότι το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θεσπίστηκε ήδη το 2010. Θα πρέπει μάλλον να γίνει αναφορά στον νέο κύκλο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Επιπλέον, δεν χρειάζεται να επιδιωχθεί ένα «νέο» Ευρωπαϊκό Εξάμηνο από τη στιγμή που όλες οι προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στη διασφάλιση της αποτελεσματικής και προσανατολισμένης στα αποτελέσματα λειτουργίας του υφιστάμενου Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Ο ΕΠΚΔ συνοδεύεται από έναν «κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων», ο οποίος παρακολουθεί τις τάσεις και τις επιδόσεις στο σύνολο των χωρών της ΕΕ σε τρεις τομείς σχετικούς με τις αρχές που πρεσβεύει ο πυλώνας. Ο πίνακας αποτελεσμάτων τροφοδοτεί το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο για τον συντονισμό της οικονομικής πολιτικής και χρησιμεύει για την αξιολόγηση της προόδου προς την κατεύθυνση «ενός κοινωνικού ‘τριπλού Α’» για την ΕΕ στο σύνολό της. Αυτό σημαίνει ότι πραγματοποιείται ολοκληρωμένη παρακολούθηση.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	49
Κατά	117
Αποχές	4

Σημείο 1.10

Να τροποποιηθεί ως εξής:

1.10

Η τακτική παρακολούθηση της εφαρμογής του ΕΠΚΔ, μέσω τακτικής υποχρεωτικής διαβούλευσης με τους κοινωνικούς ενδιαφερόμενους φορείς και με διευκόλυνση από την ΕΟΚΕ, θα πρέπει να προαχθεί. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση Φόρουμ Κοινωνικής Πολιτικής της ΕΕ συνδεδεμένου με τη διαδικασία του Εξαμήνου.

Αιτιολογία

Η έννοια του όρου «υποχρεωτική» δεν είναι σαφής στο πλαίσιο αυτό και θα πρέπει να αντικατασταθεί από τη λέξη «τακτική». Δεν είναι καθόλου σαφές τι εννοείται με την αναφορά στη δημιουργία «φόρουμ κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ». Δεν υπάρχει ανάγκη δημιουργίας νέων μέσων/πλατφορμών και η αναφορά στο φόρουμ πρέπει να διαγραφεί. Αυτό που έχει σημασία είναι η διαβούλευση και η συμμετοχή των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων στην υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	52
Κατά	114
Αποχές	3

Σημείο 1.11

Να τροποποιηθεί ως εξής:

1.11

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει πως θεωρεί ότι ένας σαφής οδικός χάρτης που θα συνδέεται με την εφαρμογή του πυλώνα θα συμβάλει στην προώθηση της σύγκλισης και στην επίτευξη των στόχων του (30). Η ΕΟΚΕ έχει επίσης ζητήσει την επιβολή έναν σαφή και συντονισμένο οδικό χάρτη για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων ενόψει της εφαρμογής του πυλώνα και της επιβολής των υφιστάμενων κοινωνικών δικαιωμάτων και αρχών προτύπων. Οι θεμελιώδεις ανάγκες και τα δικαιώματα ιδίως των ευάλωτων ομάδων, οι ανισότητες όσον αφορά τις ευκαιρίες, το εισόδημα και τον πλούτο εντός και μεταξύ των κρατών μελών, οι πολιτικές ένταξης και οι κατάλληλες συνθήκες για τις δημόσιες και τις μη κερδοσκοπικές υπηρεσίες και τις κοινωνικές επιχειρήσεις αποτελούν πτυχές που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα.

Αιτιολογία

Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η ακριβής διατύπωση της γνωμοδότησης SOC/564. Ο κατάλογος των θεμάτων που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως προτεραιότητες δεν θα πρέπει να περιλαμβάνει ζητήματα που δεν καλύπτονται από τις αρχές της EPRS (π.χ. ανισότητες όσον αφορά τον πλούτο και το εισόδημα εντός ή μεταξύ των κρατών μελών).

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	50
Κατά	113
Αποχές	4

(1) EE C 440 της 6.12.2018, σ. 28 , σημείο 3.3.

(2) EE C 440 της 6.12.2018, σ. 28 , σημείο 3.3.

(3) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 40.

(4) Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Διάλογος, Πρόγραμμα εργασίας 2019-2021.

(5) https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/european_pillar_one_year_on.pdf

(6) ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 145 , σημεία 8.3 και 1.3.

(7) ΕΕ C 177 της 18.5. 2016, σ. 35 .

(8) ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 1 σημεία 1.8 και 3.6 ΕΕ C 327 της 12.11.2013, σ. 11 Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης 2018, σημείο 1.4, δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21 και ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1 σημείο 3.14 και ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 24 , σημείο 1.8.

(9) ΕΕ C 177 της 18.5. 2016, σ. 35 .

(10) ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 1, σημείο 1.6, «Οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ (2018)», σημεία 1.8 και 3.6, ΕΕ C 327 της 12.11.2013, σ. 11, σημείο 1.4, ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21 .

(11) EE C 262 της 25.7.2018, σ. 1 , σημείο 1.5.

(12) EE C 262 της 25.7.2018, σ. 1 , σημείο 1.6.

(13) ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10 .

(14) EE C 240 της 16.7.2019, σ. 3, σημείο 1.3.

(15) Κοινή δήλωση με τίτλο «Η ισότητα των φύλων ως προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σήμερα και στο μέλλον», που υπεγράφη με την ευκαιρία της άτυπης συνόδου των Υπουργών Ισότητας των Φύλων, στις 12 Οκτωβρίου 2018, στη Βιέννη.

(16) ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 26, σημεία 3.1.1 και 3.1.3.

(17) Η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει ειδική γνωμοδότηση για τις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, την EE C 353 της 18.10.2018, σ. 46 .

(18) ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 46.

(19) EE C 237 της 6.7.2018, σ. 8, σημείο 4.10.

(20) Οδηγία 98/59/ΕΚ του Συμβουλίου της 20ής Ιουλίου 1998 για προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν τις ομαδικές απολύσεις.

(21) Οδηγία 2014/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2014, για την τροποποίηση της οδηγίας 2013/34/ΕΕ όσον αφορά τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών και πληροφοριών για την πολυμορφία από ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις και ομίλους

(22) ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 1.

(23) Η ΕΟΚΕ καταρτίζει γνωμοδότηση SOC/583 με θέμα «Κοινά ελάχιστα πρότυπα στον τομέα της ασφάλισης ανεργίας στα κράτη μέλη της ΕΕ».

(24) ΕΕ C 81 της 2.3.2016, σ. 145, σημεία 1.2 και 2.2.

(25) Π.χ. στις γνωμοδοτήσεις της ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 40; ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 145 και ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 135 .

(26) Άρθρο 9 της ΣΛΕΕ.

(27) Άρθρο 9 της ΣΛΕΕ.

(28) ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1, σημεία 1.5 και 1.6.

(29) ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1, σημείο 3.1.4 (και οι παραπομπές που περιέχονται σε αυτό).

(30) ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ.145, σημείο 8.3.

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/24

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Υλοποίηση του Παγκόσμιου συμφώνου για την ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση με βάση τις αξίες της ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 14/02)

Εισηγητής: ο κ. José Antonio MORENO DIAZ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2
Αρμόδιο τμήμα:	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.7.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	138/3/8

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την έλλειψη προόδου όσον αφορά την επίτευξη μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ: αυτό αποδυναμώνει την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και, ταυτόχρονα, επηρεάζει τη δέουσα τήρηση των ευθυνών που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο.

1.2.

Ο ΟΗΕ θεωρεί ότι η διαχείριση της μετανάστευσης πρέπει να προσεγγιστεί με πολυμερή τρόπο: το Παγκόσμιο σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών (1) για ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση είναι μια συμφωνία που περιλαμβάνει ορισμένες γραμμές προτεραιότητας για τον διάλογο και τη συνολική διαχείριση της μετανάστευσης.

1.3.

Το περιεχόμενο του συμφώνου συνάδει πλήρως με το άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο περιλαμβάνει —ως βασικές αξίες— τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα, το κράτος δικαίου και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το σύμφωνο τοποθετεί το ζήτημα της μετανάστευσης και του ασύλου σε διεθνές επίπεδο και σε πολυμερή βάση, με στόχο την προώθηση της συνεργασίας και του διαλόγου μεταξύ των χωρών προέλευσης, προορισμού και διέλευσης των μεταναστευτικών ροών, με στόχο την προώθηση της ομαλής, ασφαλούς και τακτικής μετανάστευσης.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι το Παγκόσμιο σύμφωνο είναι ένα μη δεσμευτικό μέσο που δεν δημιουργεί καμία νέα υποχρέωση για τα κράτη μέλη της ΕΕ και με το περιεχόμενό του αναπτύσσονται πλήρως οι αρχές και οι αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι το σύμφωνο δεν έχει εγκριθεί από όλα τα κράτη μέλη και πιστεύει ότι θα ήταν μια εξαιρετική ευκαιρία για να προχωρήσουμε στην οικοδόμηση μιας ενιαίας φωνής της ΕΕ για τη μετανάστευση στην παγκόσμια σκηνή. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να επικυρώσουν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ το σύμφωνο και ταυτόχρονα συνιστά η ΕΕ να διασαφηνίσει και να αναπτύξει τους στόχους του μέσω κατάλληλων μηχανισμών. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ενδιαφέρον να διερευνηθούν οι δυνατότητες συμμετοχής στη διαδικασία διαβουλεύσεων και διακυβερνητικών διαπραγματεύσεων με σκοπό να αναπτυχθεί το Διεθνές φόρουμ Εξέτασης της Μετανάστευσης, το οποίο θα αποτελέσει το μέσο του ΟΗΕ για την εποπτεία του Παγκόσμιου συμφώνου.

1.7.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις προσπάθειες των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ, που με τη δέσμευση και τη δράση τους έχουν αποδείξει ότι οι αξίες της ΕΕ και, ως εκ τούτου, οι στόχοι του συμφώνου όντως εκπληρώνονται.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανησυχία της για το γεγονός ότι οι ακροδεξιές πολιτικές δυνάμεις επιχειρούν να μετατρέψουν το φαινόμενο της μετανάστευσης σε πρόβλημα, το οποίο δημιουργεί εντάσεις και εδραιώνει τη ρητορική μίσους δημιουργώντας μια ΕΕ διχασμένη και σε ένταση που δεν είναι σε θέση να προσφέρει τις κατάλληλες προτάσεις.

2. Ιστορικό

2.1.

Τον Δεκέμβριο του 2018, κυρώθηκε στο Μαρακές (Μαρόκο) το Παγκόσμιο σύμφωνο για την ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση (εφεξής Παγκόσμιο σύμφωνο).

2.2.

Το Παγκόσμιο σύμφωνο είναι μια μη δεσμευτική συμφωνία που επιδιώκει τον προσδιορισμό των βασικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση της μετανάστευσης, τόσο για τις χώρες προέλευσης όσο και για τις χώρες διέλευσης και προορισμού, και αποσκοπεί στη δημιουργία μιας βάσης εποικοδομητικής και ρεαλιστικής παγκόσμιας συζήτησης σχετικά με την πολυμερή διακυβέρνηση της μετανάστευσης.

2.3.

Το Παγκόσμιο σύμφωνο προέρχεται από δύο προηγούμενες πρωτοβουλίες: αφενός, το Θεματολόγιο του 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, το οποίο έχει υιοθετηθεί από τα κράτη μέλη και διαθέτει μια κοινή στρατηγική προσέγγιση (2). Αφετέρου, τη «Διακήρυξη της Νέας Υόρκης για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες», η οποία καθορίζει την πολιτική βούληση των παγκόσμιων ηγετών για τη διάσωση ανθρώπινων ζωών, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την κατανομή των ευθυνών για τη διαχείριση της μετανάστευσης σε παγκόσμιο επίπεδο, η οποία εγκρίθηκε από όλα τα κράτη μέλη.

2.4.

Το σύμφωνο εγκρίθηκε από 164 χώρες στο Μαρακές στις 10 Δεκεμβρίου 2018 και κυρώθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 19 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, με 152 ψήφους υπέρ, 12 αποχές και 5 ψήφους κατά (Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Ισραήλ, Πολωνία και Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής).

2.5.

Το έργο ανάπτυξης του συμφώνου από πλευράς των Ηνωμένων Εθνών συνεχίζεται με τη δημιουργία ενός Παγκόσμιου δικτύου για τη μετανάστευση καθώς και με τη διοργάνωση ανά τετραετία του Διεθνούς φόρουμ Εξέτασης της Μετανάστευσης (IMRF), η πρώτη σύνοδος του οποίου θα πραγματοποιηθεί το 2022.

3. Το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ και οι εργασίες της ΕΟΚΕ για τη μετανάστευση

3.1.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση «η ΕΕ είναι θεμελιωμένη στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών».

3.2.

Τον Μάρτιο του 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε στο Συμβούλιο πρόταση απόφασης για την έγκριση του συμφώνου (3), θεωρώντας ότι αυτό συνάδει με την πρόοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου.

3.3.

Στην πρόταση απόφασης, η Επιτροπή υπενθυμίζει ότι το σύμφωνο θεσπίζει έναν κατάλογο κοινών στόχων για την ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση και ότι αυτό δεν δημιουργεί καμία νομική υποχρέωση βάσει του εθνικού ή του διεθνούς δικαίου, ούτε έχει κανέναν τέτοιο σκοπό.

3.4.

Η ΕΟΚΕ έχει ανέκαθεν εκφράσει «δυνατές ιδέες» ως προς το να θεωρηθεί η μετανάστευση φυσιολογικό φαινόμενο διαμέσου των αιώνων και στην πορεία ανάπτυξης του ανθρώπου, καθώς και ως προς την ανάγκη για νόμιμη, αποτελεσματική, τακτική και ασφαλή διαχείριση των μεταναστευτικών ροών με προορισμό την ΕΕ, είτε για οικονομικούς λόγους είτε για λόγους διεθνούς προστασίας.

3.5.

Στο ίδιο πνεύμα της προώθησης ενός ανοικτού, εποικοδομητικού και διατομεακού διαλόγου, η ΕΟΚΕ αναπτύσσει, από το 2015, το Ευρωπαϊκό φόρουμ για τη Μετανάστευση (ΕΦΜ), στο πλαίσιο του οποίου τόσο οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών όσο και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και πολιτικοί παράγοντες των κρατών μελών της ΕΕ διαφόρων επιπέδων έχουν συζητήσει το θέμα της μετανάστευσης (4).

3.6.

Η ΕΟΚΕ βρίσκεται επίσης στην πρώτη γραμμή της κατάρτισης γνωμοδοτήσεων για το μεταναστευτικό ζήτημα, ιδίως κατά τα τελευταία έτη (5).

3.7.

Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με βάση το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο για τη Μετανάστευση του 2015, επιδίωξε να βελτιώσει το κανονιστικό πλαίσιο τόσο της οικονομικής μετανάστευσης όσο και της διεθνούς προστασίας και αντιμετώπισε έντονη αντίθεση από το Συμβούλιο -το οποίο εμπόδισε την ανάπτυξη νέων εργαλείων- και ιδίως λόγω των εμποδίων που πρόβαλαν ορισμένα κράτη μέλη επ’ αυτού.

3.8.

Σε κάθε περίπτωση, η αξιολόγηση όσων έχουν επιτευχθεί από το 2015 είναι απογοητευτική και πρέπει να οδηγήσει σε εποικοδομητικό προβληματισμό, δεδομένου ότι έχει σημειωθεί πρόοδος μόνο στη συνήθη κατεύθυνση της καταστολής της παράτυπης μετανάστευσης, της δίωξης των δικτύων διακίνησης ανθρώπων και της σφράγισης των συνόρων.

4. Η θέση της ΕΟΚΕ ως προς το περιεχόμενο του Παγκόσμιου συμφώνου

4.1.

Στο προοίμιο του συμφώνου, ορίζεται ότι «Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες δικαιούνται τα ίδια οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες, τα οποία πρέπει να γίνονται σεβαστά, να προστατεύονται και να πραγματώνονται ανά πάσα στιγμή».

4.2.

Το σύμφωνο αναγνωρίζει ότι «ο σεβασμός του κράτους δικαίου, οι δικονομικές εγγυήσεις και η πρόσβαση στη δικαιοσύνη είναι θεμελιώδους σημασίας για όλες τις πτυχές της διακυβέρνησης της μετανάστευσης. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος και οι δημόσιοι και ιδιωτικοί οργανισμοί και θεσμικά όργανα, καθώς και οι ίδιοι οι ιδιώτες, υπόκεινται σε νόμους που θεσπίζονται δημοσίως, επιβάλλονται με ισότιμο τρόπο και εφαρμόζονται με ανεξαρτησία, και είναι συμβατοί με το διεθνές δίκαιο».

4.3.

Το Παγκόσμιο σύμφωνο περιλαμβάνει 23 στόχους για ομαλή, ασφαλή και τακτική μετανάστευση, και επισημαίνει, σε πολλές περιπτώσεις, ότι όλοι πρέπει να αναπτυχθούν σύμφωνα με τις αρμοδιότητες και τη βούληση των κρατών.

4.4.

Ο στόχος 1 είναι «Συγκέντρωση και χρήση επακριβών και αναλυτικών στοιχείων για να γίνεται τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής». Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Eurostat έχει ως στόχο τη συγκέντρωση δεδομένων προκειμένου να διευκολύνεται η κατανόηση της ευρωπαϊκής πραγματικότητας και η σύγκριση μεταξύ κρατών μελών, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας των δημόσιων δράσεων (6).

4.5.

Ο στόχος 2 είναι «Ελαχιστοποίηση των αρνητικών και διαρθρωτικών παραγόντων που αναγκάζουν τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τη χώρα καταγωγής τους» και συνδέει τους στόχους που συγκεντρώθηκαν από το πρόγραμμα της Χάγης του 2004 μέχρι το Καταπιστευματικό Ταμείο της ΕΕ για την Αφρική το 2015, όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση τόνιζε την ανάγκη για μια ολοκληρωμένη μεταναστευτική πολιτική, που θα καλύπτει όλα τα στάδια της μετανάστευσης και θα «αντιμετωπίζει τα βαθύτερα αίτια της μετανάστευσης» (7) μεταξύ άλλων.

4.6.

Ο στόχος 3 είναι «Παροχή ακριβούς και έγκαιρης πληροφόρησης σε όλα τα στάδια της μετανάστευσης». Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάπτυξη τακτικών μεταναστευτικών οδών, μέσω πιλοτικών σχεδίων (8), καθώς και για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όσον αφορά τους κινδύνους των παράτυπων διαδρομών (9), ιδίως για τους πλέον ευάλωτους μετανάστες.

4.7.

Ο στόχος 4 είναι «Διασφάλιση ότι όλοι οι μετανάστες διαθέτουν αποδεικτικά στοιχεία της νομικής τους ταυτότητας και κατάλληλα έγγραφα». Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το άρθρο 79 παράγραφος 2 στοιχείο α) της ΣΛΕΕ προβλέπει την υιοθέτηση μέσων για τη θέσπιση των κανόνων «για τη χορήγηση από τα κράτη μέλη θεωρήσεων και αδειών διαμονής μακράς διαρκείας» και ότι η πρόσβαση στον χώρο Σένγκεν σημαίνει ότι διατίθενται τα απαιτούμενα έγγραφα.

4.8.

Ο στόχος 5 είναι «Αύξηση της διαθεσιμότητας και της ευελιξίας των τακτικών μεταναστευτικών οδών». Σε αυτή την κατεύθυνση, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να προωθήσει περαιτέρω και εντατικότερα την ανάπτυξη τακτικών οδών, ορισμένες από τις οποίες έχουν επισημανθεί κατά την τελευταία συζήτηση για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (10).

4.9.

Ο στόχος 6 είναι «Διευκόλυνση των δίκαιης και δεοντολογικής πρόσληψης και διασφάλιση των συνθηκών που εγγυώνται αξιοπρεπή εργασία». Η ΕΟΚΕ έχει τονίσει επανειλημμένως, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), τη σημασία της αξιοπρεπούς εργασίας και της πρόσβασης των αλλοδαπών εργαζομένων σε αυτήν (11).

4.10.

Ο στόχος 7 είναι «Αντιμετώπιση και μείωση των τρωτών σημείων που συνδέονται με τη μετανάστευση». Για μια ακόμη φορά, η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις κατευθυντήριες αρχές που ορίζονται στο άρθρο 2 της ΣΕΕ, καθώς και τον στόχο της κοινής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο, που είναι η μείωση των τρωτών σημείων των μεταναστών, των ανηλίκων ή όσων ζητούν διεθνή προστασία (12).

4.11.

Ο στόχος 8 είναι «Διάσωση ζωών και ανάληψη συντονισμένων διεθνών πρωτοβουλιών για τους αγνοούμενους μετανάστες». Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για τη στάση ορισμένων κρατών μελών όσον αφορά τη διάσωση ναυαγών και υπενθυμίζει τη δέσμευση των κρατών μελών ως προς το διεθνές δίκαιο της θάλασσας για τη θαλάσσια διάσωση και τη φροντίδα των ναυαγών, καθώς και τις εργασίες που πραγματοποιεί η ΕΕ για τον σκοπό αυτόν. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί επίσης να τονίσει το έργο των ατόμων και των οργανώσεων που βοηθούν και σώζουν ζωές, και μάλιστα ορισμένες φορές παρά τις απειλές και την ποινικοποίηση που μετέρχονται ορισμένες κυβερνήσεις της ΕΕ (13).

4.12.

Ο στόχος 9 είναι «Ενίσχυση της διακρατικής αντιμετώπισης της λαθραίας διακίνησης μεταναστών». Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι αυτό αποτελεί στόχο της «οδηγίας για την υποβοήθηση» (14) (αλλά εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η παρέκκλιση για την ανθρωπιστική βοήθεια που προβλέπεται από την ίδια οδηγία δεν έχει μεταφερθεί επαρκώς) και του σχεδίου δράσης της ΕΕ κατά της λαθραίας διακίνησης μεταναστών.

4.13.

Ο στόχος 10 είναι «Πρόληψη, καταπολέμηση και εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων στο πλαίσιο της διεθνούς μετανάστευσης». Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι αυτό αποτελεί προτεραιότητα (15), στην οποία συμμετέχει και η Ευρωπόλ και στο πλαίσιο της οποίας έχουν αναπτυχθεί επιχειρήσεις (με δυνατότητα βελτίωσης), όπως η επιχείρηση SOPHIA της EUNAVFOR MED.

4.14.

Ο στόχος 11 είναι «Διαχείριση των συνόρων με ολοκληρωμένο, ασφαλή και συντονισμένο τρόπο». Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι αυτός είναι ένας από τους κύριους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως ορίζεται στο άρθρο 67 της ΣΛΕΕ.

4.15.

Ο στόχος 12 είναι «Ενίσχυση της ασφάλειας και της προβλεψιμότητας των διαδικασιών μετανάστευσης για τον ενδεδειγμένο έλεγχο του ιστορικού, την αξιολόγηση και την παραπομπή». Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι πρόκειται για ένα από τα καθήκοντα της Frontex, επισημαίνει ωστόσο ότι η πρόβλεψη δεν σημαίνει πάντοτε και μεγαλύτερη δυνατότητα πολιτικής αντιμετώπισης.

4.16.

Ο στόχος 13 είναι «Η κράτηση μεταναστών να αποτελεί μόνο έσχατη λύση και να αναζητούνται άλλες εναλλακτικές λύσεις». Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η οδηγία περί επιστροφής (16) ορίζει ήδη ότι η κράτηση πρέπει να συνδέεται με διαδικασία επιστροφής, να περιορίζεται σε συγκεκριμένες περιστάσεις λαμβάνοντας υπόψη εγγυήσεις όπως ο δικαστικός έλεγχος, και να μην υπερβαίνει τους έξι μήνες κατ’ ανώτατο όριο για την περίοδο κράτησης (17).

4.17.

Ο στόχος 14 είναι «Βελτίωση της προξενικής προστασίας, μέριμνας και συνεργασίας σε όλη τη διάρκεια του μεταναστευτικού κύκλου». Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να διερευνηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει η νομοθετική πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όσον αφορά τις θεωρήσεις ανθρωπιστικού χαρακτήρα (18), η οποία θα προσφέρει τη δυνατότητα στους αιτούντες διεθνή προστασία να υποβάλλουν αίτηση θεώρησης εισόδου σε πρεσβείες ή προξενεία της ΕΕ στο εξωτερικό.

4.18.

Ο στόχος 15 είναι «Παροχή στους μετανάστες πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες». Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, από το 1999, η Ευρωπαϊκή Ένωση εργάζεται για να διασφαλίζει τη δίκαιη μεταχείριση των πολιτών τρίτων χωρών που διαμένουν νομίμως στο έδαφος των κρατών μελών της. Υπενθυμίζει ακόμη ότι μία έκθεση του ΠΟΥ-Ευρώπης (19) δείχνει ότι δεν υπάρχει δημόσια υγεία εάν δεν υπάρχει υγειονομική περίθαλψη για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες.

4.19.

Ο στόχος 16 είναι «Ενδυνάμωση των μεταναστών και των κοινωνιών για την επίτευξη της πλήρους ένταξης και της κοινωνικής συνοχής». Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη σημασία της κοινωνικής ένταξης των μεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, η οποία αποτελεί προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση από το Τάμπερε και για την οποία έχουν αναπτυχθεί πολλές σημαντικές πρωτοβουλίες, μεταξύ των οποίων διακρίνεται το σχέδιο δράσης του 2016 για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών (20).

4.20.

Ο στόχος 17 είναι «Εξάλειψη κάθε μορφής διακρίσεων και προώθηση τεκμηριωμένου δημόσιου διαλόγου για την αλλαγή των αντιλήψεων για τη μετανάστευση». Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα τονίσει τη σημασία της καταπολέμησης των διακρίσεων σε όλους τους τομείς, καθώς και της προώθησης δράσεων για την καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Το έργο του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων έχει καίρια σημασία εν προκειμένω. Στην κατεύθυνση αυτή (21), η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να αναπτυχθεί ένα νέο αφήγημα για τη μετανάστευση, που θα διευκολύνει τον ορθό προσδιορισμό της από την ευρωπαϊκή κοινωνία, μέσω της χρήσης παιδαγωγικών και διδακτικών ομιλιών, που θα εξαλείφουν τα ψεύδη και τη ρητορική μίσους κατά της μετανάστευσης και θα δημιουργήσουν ένα νέο αφήγημα για τη μετανάστευση.

4.21.

Ο στόχος 18 είναι «Επένδυση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και διευκόλυνση της αμοιβαίας αναγνώρισης δεξιοτήτων, προσόντων και ικανοτήτων». Ήδη κατά την έγκριση των Κοινών Βασικών Αρχών για την ένταξη των μεταναστών το 2004, είχε επισημανθεί η σημασία της απασχόλησης και της εκπαίδευσης στην προώθηση της ένταξης των αλλοδαπών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αναγνώριση της εμπειρίας, των τίτλων σπουδών και των δεξιοτήτων έχει καίρια σημασία εν προκειμένω, και η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να γίνουν βήματα όσον αφορά την ένταξη των αλλοδαπών στις διαδικασίες αναγνώρισης και έγκρισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τις προτάσεις που διατύπωσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (ECRE) στην έκθεσή του για το 2007 (22).

4.22.

Ο στόχος 19 είναι «Δημιουργία των αναγκαίων συνθηκών ώστε οι μετανάστες και οι πληθυσμοί της διασποράς να μπορούν συμβάλλουν πλήρως στη βιώσιμη ανάπτυξη σε όλες τις χώρες». Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει τον ρόλο των πληθυσμών διασποράς ως συνδέσμου μεταξύ της ευρωπαϊκής πραγματικότητας και των χωρών καταγωγής τους. Αυτό αντικατοπτρίστηκε στην τελευταία πρόσκληση του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ), ιδίως επειδή αποτελεί αξιόπιστο συνομιλητή σχετικά με τις μεταναστευτικές διαδρομές στον τόπο καταγωγής. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι δυνατότητες των πληθυσμών διασποράς μπορούν να διερευνηθούν περαιτέρω, με αξιοποίηση των κοινών ευκαιριών που δημιουργούν (23).

4.23.

Ο στόχος 20 είναι «Προώθηση ταχύτερων, ασφαλέστερων και οικονομικότερων εμβασμάτων και ενθάρρυνση της οικονομικής ένταξης των μεταναστών». Όσον αφορά αφενός την οικονομική ένταξη των αλλοδαπών που διαμένουν στις χώρες της ΕΕ και αφετέρου την οικονομική ενίσχυση των γειτονικών χωρών, η ΕΕ εργάζεται για την οικονομική ένταξη (24). Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να συνεχίσει να διασφαλίζεται η ισότητα σε αυτόν τον τομέα για τους διαμένοντες αλλοδαπούς και να διευκολύνεται ο ρόλος των εμβασμάτων, ώστε να εξασφαλίζεται ο θετικός τους αντίκτυπος τόσο στον προορισμό όσο και στην προέλευσή τους, όπως επίσης επισημαίνεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (25).

4.24.

Ο στόχος 21 είναι «Συνεργασία για να διευκολυνθεί η ασφαλής και αξιοπρεπής επιστροφή και επανεισδοχή, καθώς και η βιώσιμη επανένταξη». Οι πολιτικές επιστροφής και επανεισδοχής είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανάπτυξη της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επισημάνει την ανάγκη να διασφαλίζεται πάντα το ότι αυτά τα μέσα θα αναπτύσσονται όπως ορίζεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, με τον μέγιστο σεβασμό των ατομικών και διαδικαστικών εγγυήσεων. Με τη σειρά της, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανάγκη να διευκολύνεται η ασφαλής και αξιοπρεπής επανένταξη, όπως ορίζεται από την κοινή πρωτοβουλία ΕΕ-ΔΟΜ για την προστασία και την επανένταξη των μεταναστών (26).

4.25.

Ο στόχος 22 είναι «Ανάπτυξη μηχανισμών για τη δυνατότητα μεταφοράς των δικαιωμάτων κοινωνικής ασφάλισης και των κεκτημένων παροχών», τομέας στον οποίο έχει επιτελεστεί σημαντικό έργο στο ενδοκοινοτικό πλαίσιο. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την επίτευξη περαιτέρω προόδου σε αυτούς τους τομείς που αφορούν τη δυνατότητα μεταφοράς δικαιωμάτων και διασφαλίζουν την ασφαλέστερη κινητικότητα, καθώς και τη διερεύνηση πρωτοβουλιών όπως η Πολυμερής Ιβηροαμερικανική σύμβαση για την Κοινωνική Ασφάλιση (27), στην οποία συμμετέχουν κράτη μέλη όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία.

4.26.

Ο στόχος 23 είναι «Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας και των παγκόσμιων συμμαχιών για την ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση», που αποτελεί σημαντικό πυλώνα της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο από ενάρξεώς της.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

O Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Ψήφισμα ΟΗΕ 73/195.

(2) COM(2016) 0739 final.

(3) COM(2018) 167 final.

(4) Το 2015, το ΕΦΜ ασχολήθηκε με τη διαχείριση των μεικτών ροών που έφταναν στη Μεσόγειο, το 2016, με τη μετανάστευση και την ένταξη των εργαζομένων, το 2017, με την πρόσβαση σε δικαιώματα και υπηρεσίες των μεταναστών στην ΕΕ, και το 2018, με την ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας. Τον Απρίλιο του 2019, το ζήτημα που εξετάστηκε ήταν ο τρόπος εξασφάλισης νόμιμων και ασφαλών οδών προς την ΕΕ.

(5) ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 184· ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 40· ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 97· ΕΕ C 34 της 2.2.2017, σ. 144· ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 75· ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 19· ΕΕ C 71 της 24.2.2016, σ. 46.

(6) Eurostat - Στατιστικές για τη μετανάστευση και τον μεταναστευτικό πληθυσμό.

(7) ΕΕ C 53 της 3.3.2005, σ. 1.

(8) COM(2017) 558 final.

(9) COM(2017) 558 final.

(10) Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Κατάσταση της Ένωσης 2018 - Ενίσχυση ασφαλών και νόμιμων οδών προς την Ευρώπη.

(11) Παράδειγμα, η γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι στόχοι στην ευρωμεσογειακή περιοχή για την περίοδο μετά το 2015» (EE C 383 της 17.11.2015, σ. 44).

(12) COM(2015) 240 final.

(13) Βλέπε http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2016/536490/IPOL_STU(2016)536490_EN.pdf και http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/608838/IPOL_STU(2018)608838_EN.pdf

(14) Οδηγία 2002/90/CE του Συμβουλίου της 28.11.2002.

(15) «The EU’s global engagement to counter human smuggling and trafficking networks», Μάρτιος 2019.

(16) EE L 348 της 24.12.2008, σ. 98.

(17) ΕΕ C 159 της 10.5.2019, σ. 53.

(18) 2018/2271 (INL) «Humanitarian visas».

(19) World Health Organization - Report on the health of refugees and migrants in the WHO European Region.

(20) COM(2016) 377 final.

(21) ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 1.

(22) Βλέπε https://www.ecre.org/wp-content/uploads/2016/07/ECRE-Submission-in-response-to-the-European-Commission-s-Green-Paper-on-the-Future-of-the-CEAS_September-2007.pdf, COM(2007) 301 final. Το θέμα αυτό έχει ήδη επισημανθεί στο COM(2016) 377 final.

(23) Υπηρεσία Εκδόσεων της ΕΕ «How West African migrants engage with migration information en-route to Europe».

(24) EU initiative on financial inclusion.

(25) FEMIP - Study on improving the efficiency of workers’ remittances in Mediterranean countries.

(26) EU - IOM joint initiative for migrant protection and reintegration.

(27) OISS - Πολυμερής Ιβηροαμερικανική Σύμβαση για την Κοινωνική Ασφάλιση.

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/29

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ διαφορετικών χαρτών πορείας για την κυκλική οικονομία»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 14/03)

Εισηγητής: ο κ. Cillian LOHAN

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	4.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	26.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	144/2/8

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η πρώτη φάση της κυκλικής οικονομίας σημείωσε τεράστια επιτυχία. Η έννοια συνδέεται κυρίως με τον επιχειρηματικό τομέα, με τις ιδιωτικές εταιρείες να προπορεύονται των φορέων χάραξης πολιτικής όσον αφορά τις δυνατότητες εργασίας με βάση ένα μοντέλο κυκλικής οικονομίας. Οι πρωτοβουλίες της ΕΕ έδωσαν το έναυσμα και αποτέλεσαν κινητήρια δύναμη για την ανάληψη δράσης. Η κυκλική οικονομία έχει ήδη προχωρήσει πέρα από την ανακύκλωση και τη διαχείριση των αποβλήτων σε ένα νέο και πιο κρίσιμο στάδιο. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη νέα Επιτροπή που θα αναλάβει καθήκοντα το 2019 να διασφαλίσει ότι αυτή η διεύρυνση της έννοιας θα αντικατοπτρίζεται σε κάθε νέα δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία.

1.2.

Η κυκλική οικονομία αποτελεί ένα πρακτικό μέσο για την επίτευξη ευρύτερων στόχων διεθνούς πολιτικής, όπως οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών και οι κλιματικοί στόχοι της Συμφωνίας του Παρισιού. Μπορεί επίσης να συμβάλει στο Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης για το Κλίμα μέσω της ενεργού συμμετοχής μη κρατικών φορέων, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών και περιφερειακών κυβερνήσεων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, όπως εκπροσωπούνται από τις τρεις ομάδες της ΕΟΚΕ.

1.3.

Η ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία (ECESP) και η ομάδα συντονισμού της διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην ανάπτυξη των επόμενων σταδίων και στην υλοποίηση της μετάβασης στην κυκλική οικονομία, ενεργώντας ως κόμβος πληροφοριών μέσω του δικτυακού τόπου της ECESP. Η πλατφόρμα παρέχει επίσης ισχυρές ευκαιρίες δικτύωσης, ενθαρρύνει τις συνέργειες και είναι σε θέση να σχεδιάσει ένα υπόδειγμα χάρτη πορείας για την κυκλική οικονομία που θα μπορούσε να διατίθεται δωρεάν.

1.4.

Η γραμματεία της ECESP, την οποία διαχειρίζεται η ΕΟΚΕ, έχει θέσει την κοινωνία των πολιτών και τα ενδιαφερόμενα μέρη στο επίκεντρο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων της πλατφόρμας. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία των ενδιαφερομένων μερών και ενθαρρύνει τους ενδιαφερόμενους φορείς να προσδιορίσουν και να επισημάνουν τα πρακτικά εμπόδια που αντιμετωπίζει η κοινωνία των πολιτών για την προώθηση της ατζέντας της κυκλικής οικονομίας. Η ECESP βρίσκεται στην ιδανική θέση για τον σκοπό αυτό και συνεργάζεται με τη γραμματεία για να προτείνει λύσεις για τα εν λόγω εμπόδια.

1.5.

Η υποστήριξη τόσο των χαρτών πορείας όσο και της δημιουργίας συνεργειών πρέπει να συμπληρώνονται από την έρευνα και την ανάπτυξη, το κατάλληλο ρυθμιστικό περιβάλλον, την εκπαίδευση όλων των ενδιαφερομένων φορέων, καθώς και από πληροφορίες σχετικά με την πρόσβαση σε χρηματοδοτική στήριξη για τη μετάβαση στην κυκλικότητα.

1.6.

Υπάρχουν προφανή εμπόδια που παρακωλύουν την επίτευξη μιας κυκλικής οικονομίας, παρά τα μέχρι στιγμής επιτεύγματα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η πολιτική χροιά, η δημόσια προοπτική, η διαχείριση των υποδομών και οι οικονομικοί φραγμοί. Η ECESP πρέπει να εντοπίζει και να επισημαίνει τυχόν άλλα εμπόδια όταν προτείνει λύσεις στους φορείς χάραξης πολιτικής.

2. Εισαγωγή

2.1.

Μετά την έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του σχεδίου δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, η ΕΟΚΕ συνεχίζει τις προσπάθειές της για τη στήριξη της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία στην Ευρώπη μέσω της ισχυρής δέσμευσης της κοινωνίας των πολιτών προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση θα είναι αποτελεσματική, δίκαιη και σωστή.

2.2.

Η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας βασίζεται στη μελέτη που ανατέθηκε προς εκπόνηση από την ΕΟΚΕ σχετικά με τις στρατηγικές και τους χάρτες πορείας για την κυκλική οικονομία στην Ευρώπη, με την οποία επιδιώκεται ο εντοπισμός συνεργειών και δυνατοτήτων συνεργασίας και η δημιουργία συμμαχιών. Οι εν λόγω συνέργειες και δυνατότητες υπάρχουν σε όλα τα επίπεδα και μεταξύ όλων των φορέων —των φορέων χάραξης πολιτικής, των επιχειρήσεων, των εργαζομένων, των καταναλωτών και του κοινού.

2.3.

2.4.

Η πρώτη φάση ανάπτυξης της κυκλικής οικονομίας σημείωσε τεράστια επιτυχία. Η έννοια συνδέεται κυρίως με τον επιχειρηματικό τομέα, με τις ιδιωτικές εταιρείες να προπορεύονται των φορέων χάραξης πολιτικής όσον αφορά τις δυνατότητες εργασίας με βάση ένα μοντέλο κυκλικής οικονομίας. Οι πρωτοβουλίες της ΕΕ έδωσαν το έναυσμα και αποτέλεσαν κινητήρια δύναμη για την ανάληψη δράσης. Η κυκλική οικονομία έχει ήδη προχωρήσει πέρα από την ανακύκλωση και τη διαχείριση των αποβλήτων σε ένα νέο και πιο κρίσιμο στάδιο. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη νέα Επιτροπή το 2019 που θα αναλάβει καθήκοντα να διασφαλίσει ότι αυτή η διεύρυνση της έννοιας θα αντικατοπτρίζεται σε κάθε νέα δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία.

3. Ποια είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά ενός χάρτη πορείας;

3.1.

Οι χάρτες πορείας και οι στρατηγικές για μια κυκλική οικονομία συμβάλλουν στη σκιαγράφηση και τον καθορισμό των στόχων μιας χώρας, μιας περιφέρειας ή ενός δήμου και των μέτρων που απαιτούνται για την επίτευξή τους. Πρόκειται συχνά για αναλυτικά έγγραφα στα οποία παρουσιάζονται οι τρόποι αντιμετώπισης της μετάβασης από ένα γραμμικό σε ένα κυκλικό μοντέλο στα διάφορα στάδια της αξιακής αλυσίδας, όπως η παραγωγή, η κατανάλωση, η διαχείριση αποβλήτων, οι δευτερογενείς πρώτες ύλες, η καινοτομία και οι επενδύσεις.

3.2.

Συχνά τα έγγραφα αυτά σχετίζονται με δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί για την επίτευξη διεθνών στόχων, όπως αυτοί της Συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή ή οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η σπανιότητα των πόρων και οι περιορισμοί του υφιστάμενου οικονομικού μοντέλου όσον αφορά την περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμη διαχείριση των πόρων.

3.3.

Οι χάρτες πορείας και οι στρατηγικές για την κυκλική οικονομία τείνουν να εστιάζουν σε θέματα που συνδέονται με τις εδαφικές πτυχές ενός δήμου, μιας περιφέρειας ή ενός κράτους μέλους. Για παράδειγμα, στην Εστρεμαδούρα της Ισπανίας, η διατήρηση των βοσκοτόπων θεωρείται βασική συνιστώσα των μακροπρόθεσμων οικονομικών επιδόσεων της συγκεκριμένης περιοχής, ενώ στη φινλανδική εθνική στρατηγική δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη δασοκομία.

3.4.

Οι στρατηγικές και οι χάρτες πορείας που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη συνοχή λαμβάνουν υπόψη τις σχετικές με την αξιακή αλυσίδα προσεγγίσεις σε έναν δεδομένο τομέα, όπως η μεταποίηση, η γεωργία, η διαχείριση των τροφίμων και των υδάτων. Η συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών είναι σημαντική για τον εντοπισμό των βασικών ενδιαφερομένων κατά τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία και πολλές στρατηγικές και χάρτες πορείας προσεγγίζουν τη συμμετοχικότητα μέσω οριζόντιων θεμάτων τα οποία μπορούν να ομαδοποιηθούν ανάλογα με το αν είναι τεχνικά, επικεντρωμένα στο προϊόν, εστιασμένα στο δίκτυο ή βασισμένα στην εδαφική ανάπτυξη.

3.5.

Ο βαθμός συμμετοχής των ενδιαφερομένων μερών σε μια στρατηγική ή σε έναν χάρτη πορείας προκύπτει επίσης από τον βαθμό ολοκλήρωσης των θεματικών και των τομεακών προσεγγίσεων. Στόχος ορισμένων στρατηγικών είναι να εισαγάγουν την έννοια της κυκλικότητας και, ως εκ τούτου, απευθύνονται σε ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων μερών με σκοπό την ενθάρρυνση της συμμετοχής και της ανάμειξής τους στη διαδικασία μετάβασης. Άλλες στρατηγικές, επικεντρώνονται περισσότερο σε μεμονωμένους τομείς και έχουν στενότερη βάση ενδιαφερομένων μερών που σχετίζονται με τους στοχοθετημένους τομεακούς βρόγχους. Η πλέον συνηθισμένη μορφή στρατηγικής μέχρι στιγμής είναι οι στρατηγικές γενικού χαρακτήρα, οι οποίες εμπερικλείουν πολλαπλούς τομεακούς βρόγχους και προωθούν τη σύναψη εταιρικών σχέσεων.

4. Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία

4.1.

Η Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία ιδρύθηκε το 2016 ως κοινή πρωτοβουλία μεταξύ της ΕΟΚΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετά από πρόταση της ΕΟΚΕ στη σχετική γνωμοδότησή της (1). Πρόκειται για ένα δίκτυο δικτύων ευρωπαϊκού επιπέδου που συγκεντρώνει ενδιαφερόμενους φορείς από ολόκληρη την ΕΕ και το οποίο διευκολύνει τον διάλογο, την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τον εντοπισμό κενών πολιτικής. Η πλατφόρμα περιλαμβάνει ομάδα συντονισμού με εκπροσώπους της ακαδημαϊκής κοινότητας, της κοινωνίας των πολιτών, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των υφιστάμενων εθνικών ή τομεακών δικτύων.

4.2.

Η Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία έχει καταστεί σημαντικός κόμβος ενημέρωσης και δικτύωσης στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών για την κυκλική οικονομία. Διαθέτει ενεργό ομάδα συντονισμού 24 οργανώσεων-μελών και πολυσύχναστο ιστότοπο με, κατά μέσο όρο, 7.000 επισκέπτες το μήνα. Επίσης, πραγματοποιεί μια ετήσια διήμερη διάσκεψη κατά την οποία οι εγγραφές υπερκαλύπτουν συνήθως τις διαθέσιμες θέσεις.

4.3.

Η ΕΟΚΕ παρέχει γραμματειακή υποστήριξη στην ECESP, προσδίδοντας προστιθέμενη αξία στην πλατφόρμα. Ως έδρα της κοινωνίας των πολιτών στην ΕΕ, η ΕΟΚΕ έχει αναπτύξει εμπειρογνωμοσύνη όσον αφορά την εξεύρεση ισχυρής συναίνεσης μεταξύ των διαφορετικών ομάδων. Η ΕΟΚΕ επιτυγχάνει συναίνεση μεταξύ του ευρέος φάσματος των μελών της μέσω των νομοθετικών της εργασιών. Αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά βοηθούν τα μέλη της πλατφόρμας να εκφράζονται πλήρως και να συνεργάζονται με την πλατφόρμα χωρίς μια υπερβολικά θεσμοθετημένη διαδικασία.

4.4.

Η Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία μπορεί να συμβάλει στην προώθηση της ανάπτυξης νέων στρατηγικών για την κυκλική οικονομία με δύο τρόπους: 1) παρέχοντας μια πλατφόρμα για τη δημοσίευση στρατηγικών και χαρτών πορείας που να διευκολύνει την εύρεση των συγκεκριμένων εγγράφων και τη χρήση τους ως πηγή αναφοράς και 2) διευκολύνοντας τη δικτύωση των ενδιαφερομένων μερών εντός και μεταξύ των διαφόρων περιοχών. Με τη βοήθεια της γραμματείας, η πλατφόρμα μπορεί να μεγιστοποιήσει τις δυνατότητες διασύνδεσης όσων δραστηριοποιούνται για την υλοποίηση σε τοπικό επίπεδο και σε επίπεδο κράτους μέλους με τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ.

4.5.

Μέσω αυτής της δικτύωσης, η πλατφόρμα ενθαρρύνει επίσης τη συμμετοχή ενός ευρέος φάσματος ενδιαφερομένων μερών της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία και σε ένα πρώιμο στάδιο του σχεδιασμού και της εκπόνησης του χάρτη πορείας.

4.6.

Η πλατφόρμα παρέχει μια μοναδική υποδομή η οποία παρέχει τη δυνατότητα να επιτευχθεί μια συνεκτική και συντονισμένη προσέγγιση για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή νέων οικονομικών μοντέλων στην ΕΕ. Έχει δε καταστεί πρότυπο και για άλλες πλατφόρμες στο πλαίσιο των οποίων οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ασκούν καθήκοντα γραμματείας και τα ενδιαφερόμενα μέρη αναλαμβάνουν εναλλάξ την προεδρία της ομάδας συντονισμού.

4.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι πρέπει να ζητείται η γνώμη όλων των ενδιαφερομένων μερών σε κάθε στάδιο της ανάπτυξης στρατηγικής και χάρτη πορείας —από τον σχεδιασμό έως την εφαρμογή και την παρακολούθηση της προόδου.

4.8.

Η ΕΟΚΕ, χάρη στη μοναδική της θέση ως εταίρου και παρόχου υπηρεσιών γραμματείας στην πλατφόρμα, μπορεί να ενθαρρύνει περαιτέρω αυτήν τη συμμετοχική προσέγγιση με την παροχή ενός προσαρμόσιμου μοντέλου στρατηγικής, το οποίο θα μπορέσει να εμπνεύσει τους φορείς χάραξης των στρατηγικών και των χαρτών πορείας για την κυκλική οικονομία. Αυτό το μοντέλο στρατηγικής έχει αναπτυχθεί και δημοσιευθεί στο πλαίσιο μελέτης που ανατέθηκε προς εκπόνηση από την ΕΟΚΕ (2).

4.9.

Η ανάπτυξη ισχυρών στρατηγικών απαιτεί εμπεριστατωμένη επιστημονική θεώρηση και έρευνα για τη στήριξη της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Αυτό το στοιχείο αποτελεί ένα από τα θεμέλια της καινοτομίας και θα απαιτήσει ισχυρό συνδυασμό δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων για την επίτευξή της.

5. Βασικά διδάγματα που προκύπτουν από τη μελέτη

5.1.

Η κυκλική οικονομία είναι ένας ευρύς όρος που εμπεριέχει αλλαγές όσον αφορά τη χρήση των υλικών, τα επιχειρηματικά μοντέλα, τα μοντέλα παραγωγής, τη βιοοικονομία, τη ροή των αποθεμάτων, τις αγορές δευτερογενών πρώτων υλών και τον ρόλο των καταναλωτών.

5.2.

Οι στρατηγικές πρέπει μεν να αντικατοπτρίζουν αυτό το ευρύ φάσμα, αλλά είναι αποτελεσματικότερες όταν εστιάζονται σε έναν συγκεκριμένο τομέα, ο οποίος είναι σημαντικός για τη γεωγραφική εξάπλωση της στρατηγικής. Για παράδειγμα, σε μια γεωργική περιοχή, η στρατηγική για την κυκλική οικονομία θα επικεντρωθεί στη βιοοικονομία και στον ρόλο της γεωργίας και των φυσικών οικοσυστημάτων στην κυκλικότητα. Σε μια περιοχή με μεγαλύτερη παραγωγή αποβλήτων, η στρατηγική θα επικεντρωθεί στον βέλτιστοτρόπο επαναπροσδιορισμού των αποβλήτων ως πολύτιμης δευτερογενούς πρώτης ύλης.

5.3.

Η ύπαρξη σχεδίου δράσης σε επίπεδο ΕΕ ενθάρρυνε την εκπόνηση σχεδίων σε εθνικό επίπεδο. Σε ορισμένες περιοχές υπάρχουν σημαντικές συσπειρώσεις στρατηγικών. Εκεί όπου έχουν υιοθετηθεί εθνικές στρατηγικές, είναι πιθανότερο να προκύψουν τοπικές ή περιφερειακές στρατηγικές. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει όλα τα κράτη μέλη να χαράξουν και να εφαρμόσουν εθνικές στρατηγικές οι οποίες να συνάδουν με τις πρωτοβουλίες της ΕΕ για την κυκλική οικονομία.

5.4.

Στο 80 % των περιπτώσεων, παρατηρείται έλλειψη διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών κατά το στάδιο οριοθέτησης και χάραξης των στρατηγικών. Η Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία και η ΕΟΚΕ υπογραμμίζουν το έργο που επιτελούν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε αυτόν τον τομέα και τη διαθέσιμη εμπειρογνωμοσύνη. Η ΕΟΚΕ συνιστά μια συντονισμένη προσέγγιση για την ανάπτυξη διαδικασίας συμμετοχής όλων των ενδιαφερομένων μερών στο αρχικό στάδιο χάραξης της στρατηγικής. Η προσέγγιση αυτή θα μπορούσε να εκπονηθεί από την Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία ή ως κοινό σχέδιο με την Επιτροπή των Περιφερειών, το Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή.

5.5.

Το πεδίο εφαρμογής των στρατηγικών καθορίζεται στο αρχικό στάδιο. Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι κατά το στάδιο καθορισμού του πεδίου εφαρμογής αναγνωρίζονται ο διασυνδεδεμένος χαρακτήρας της κυκλικής οικονομίας και οι διεπιστημονικές απαιτήσεις για αποτελεσματική εφαρμογή. Η κυκλική οικονομία έχει ήδη προχωρήσει πέρα από την ανακύκλωση, πράγμα που θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται στις στρατηγικές.

5.6.

Οι στρατηγικές θα πρέπει να αναπτυχθούν έχοντας κατά νου τη δυνατότητα επέκτασης και μεταφοράς τους. Οι πρώιμες στρατηγικές δεν φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη τα εν λόγω στοιχεία Μια πιο συντονισμένη προσέγγιση για την ανάπτυξη νέων στρατηγικών ή για την αναθεώρηση των υφισταμένων θα μπορούσε ασφαλώς να βοηθήσει στην επίτευξη αυτού του στόχου.

5.7.

Η χρηστή διακυβέρνηση είναι σημαντική. Οι χάρτες πορείας πρέπει να διασφαλίζουν την οικείωση είτε από μια ήδη υπάρχουσα είτε από μια νεοσύστατη μονάδα της εκάστοτε οργάνωσης. Αυτή η μονάδα θα ενθαρρύνει τη δικτύωση, θα προσφέρει γνώση και ενημέρωση, θα παρακολουθεί την πρόοδο και θα διασφαλίζει την τακτική επικαιροποίηση της στρατηγικής. Η προσέγγιση αυτή συμβάλλει στη διασφάλιση του γεγονότος ότι οι χάρτες πορείας είναι ζωντανά έγγραφα που συμβάλλουν στην ανάληψη δράσης.

5.8.

Η κυκλική οικονομία διαδραματίζει ισχυρό ρόλο στη γεωργία. Τα παραδοσιακά αγροκτήματα οικογενειακής ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης ήταν (και σε ορισμένες περιπτώσεις εξακολουθούν να είναι) μοντέλα αποτελεσματικής χρήσης των πόρων σε αρμονία με τη φύση. Η ΕΟΚΕ ζητεί χρηματοδότηση της ΕΕ για τη στήριξη της κυκλικότητας στον γεωργικό τομέα, σε όλα τα επίπεδα και σε κάθε κλίμακα. Η βιοοικονομία αποτελεί επιμέρους τομέα της κυκλικότητας. Οι βιολογικές ροές και οι ροές υλικών συνδυάζονται για τη δημιουργία των διασυνδεδεμένων τροχών της κυκλικής οικονομίας. Οι χάρτες πορείας για τις γεωργικές περιοχές μπορούν να βοηθήσουν τις περιοχές αυτές να υιοθετήσουν μια συντονισμένη προσέγγιση και να διασφαλίσουν ότι υλοποιείται πλήρως το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του κυκλικού χαρακτήρα τους.

5.9.

Άλλα σημεία εστίασης στους χάρτες πορείας είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν την ανακατασκευή ή την επισκευή. Νέα επιχειρηματικά μοντέλα και μοντέλα ιδιοκτησίας, καθώς και εφαρμογή ενισχυμένου οικολογικού σχεδιασμού, μπορούν να προσφέρουν ευκαιρίες απασχόλησης και περιφερειακής ευημερίας όσον αφορά την ανακατασκευή αγαθών.

5.10.

Η ενημέρωση των καταναλωτών με ακριβείς και σαφείς πληροφορίες αποτελεί ουσιαστικό τμήμα ενός ισχυρού χάρτη πορείας. Τα πολιτιστικά εμπόδια για τη μετάβαση στη χρήση κυκλικών αγαθών ή στη χρήση δευτερογενών υλικών πρέπει να αντιμετωπιστούν με τη βοήθεια της ενημέρωσης. Για τους καταναλωτές, τα ανακατασκευασμένα αγαθά έχουν συχνά το ίδιο λειτουργικό πρότυπο αλλά είναι πιο βιώσιμα από αυτά που παράγονται από πρωτογενείς πρώτες ύλες. Οι ανησυχίες σχετικά με την ποιότητα και τα δικαιώματα των καταναλωτών θα πρέπει να αποτελούν τμήμα κάθε αποτελεσματικού χάρτη πορείας.

5.11.

Σημαντικό στοιχείο για την επιτυχημένη εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας αποτελεί η ενσωμάτωση μιας συντονισμένης προσέγγισης για τη διαπαιδαγώγηση των πολιτών, από τους μαθητές έως τους καταναλωτές, σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τις αρχές της κυκλικότητας. Η εκπαίδευση όλων των ενδιαφερομένων μερών αποτελεί ουσιαστικό τμήμα της επίτευξης μιας επιτυχημένης μετάβασης χωρίς αποκλεισμούς.

5.12.

Η κατάρτιση, η επικοινωνία και η ανταλλαγή γνώσεων μπορούν να ενισχυθούν με τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού διομότιμης μάθηση που διατίθεται από την Επιτροπή.

6. Εμπόδια στα οποία προσκρούουν οι επιτυχείς χάρτες πορείας

6.1.

Οι χάρτες πορείας δεν επαρκούν από μόνοι τους για την επίτευξη μεγαλύτερης προόδου προς την κατεύθυνση της κυκλικότητας. Υπάρχουν αρκετά εμπόδια που χρειάζεται να υπερνικηθούν.

6.2.

Πολιτικά: έλλειψη πολιτικής στήριξης.

—	Οι υφιστάμενες στρατηγικές χαρακτηρίζονται από πολιτικό κενό —δεν συνδέονται με άλλες πολιτικές και δεν εντάσσονται σε μια συνεκτική και ευρύτερη κυκλική στρατηγική.

6.3.

Δημόσια: απουσία ενημέρωσης του κοινού και μη κατανόηση της έννοιας της κυκλικής οικονομίας. Φόβος όσον αφορά τις συνέπειες για όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς της μετάβασης, από τους παραγωγούς και τους κατασκευαστές έως τους τελικούς χρήστες και τους καταναλωτές.

—

Ένας τρόπος αντιμετώπισης αυτού του φόβου είναι η συνεργασία όλων των ενδιαφερομένων για την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών. Αυτό αποτελεί καθήκον της Ευρωπαϊκής πλατφόρμας ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία και υποστηρίζεται από το έργο των μελών της ομάδας συντονισμού όπως, για παράδειγμα, από το γαλλικό Institut national de l’économie circulaire (INEC) και το έργο που επιτελεί για τη χαρτογράφηση των δικτύων κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη.

6.4.

Πλαίσιο διαχείρισης των υποδομών: έλλειψη διατάξεων όσον αφορά τη δυνατότητα επέκτασης και μεταφοράς.

—	Οι χάρτες πορείας πρέπει να προσαρμοστούν σε ένα συγκεκριμένο εδαφικό πλαίσιο. Χρειάζεται να θεσπιστεί και να τεθεί σε εφαρμογή η δέουσα κανονιστική ρύθμιση.

6.5.

Οικονομικά: μπορεί να υπάρχει έλλειψη οικονομικών κινήτρων τόσο για τις επιχειρήσεις μετάβασης όσο και για τους χρήστες προκειμένου να στραφούν σε κυκλικά προϊόντα και υπηρεσίες. Τελικά, οι κυκλικές επιλογές των καταναλωτών θα είναι περισσότερο ανταγωνιστικές από οικονομική άποψη, αλλά ενδέχεται να απαιτούνται κίνητρα για την αρχική μεταβατική φάση. Η πρόσβαση στη σχετική χρηματοδότηση πρέπει να γνωστοποιείται με σαφήνεια και η διαδικασία υποβολής αιτήσεων να είναι εύκολη και κατανοητή.

6.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ECESP να αντιμετωπίσει αυτά τα θεμελιώδη εμπόδια, να εντοπίσει τυχόν άλλα εμπόδια και να προτείνει συγκεκριμένες λύσεις στους υπευθύνους χάραξης πολιτικής σχετικά με τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης των βασικών ζητημάτων.

Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία» (ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 98).

(2) Στρατηγικές και χάρτες πορείας για την κυκλική οικονομία στην Ευρώπη: Εντοπισμός των συνεργειών και του δυναμικού για συνεργασία και οικοδόμηση συμμαχιών

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/34

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «10 χρόνια Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης: απολογισμός των επιτευγμάτων και διαμόρφωση της μελλοντικής πολιτικής της ΑΕΣ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 14/04)

Εισηγήτρια: η κ. Indrė VAREIKYTĖ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2019
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	26.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	155/3/6

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι η Ανατολική Εταιρική Σχέση (ΑΕΣ) είναι μια αναγκαία και δυνητικά επιτυχής πρωτοβουλία της ΕΕ, και καλεί το νεοεκλεγέν Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκφράσουν την πλήρη προσήλωσή τους σε αυτήν. Επίσης, η ΕΟΚΕ δεσμεύεται να συνεχίσει να συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό στην οικοδόμηση ισχυρότερων και πιο δημοκρατικών κοινωνιών στις γειτονικές χώρες (1).

1.2.

Ενώ τα βασικά επιτεύγματα της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης είναι οι συμφωνίες σύνδεσης (ΣΣ), συμπεριλαμβανομένης της Σφαιρικής και σε βάθος ζώνης ελεύθερων συναλλαγών (DCFTA) και των συμφωνιών άρσης της ταξιδιωτικής θεώρησης με τη Γεωργία, τη Δημοκρατία της Μολδαβίας και την Ουκρανία (συνδεδεμένο TRIO), αναμένεται, κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας και χάρη στην εταιρική σχέση, να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, ενώ το συνδεδεμένο TRIO έχει επιδείξει μεγαλύτερη πρόοδο και προθυμία να εισαγάγει μεταρρυθμίσεις, μαζί με την Αρμενία που ακολουθεί το καλό παράδειγμα, η Λευκορωσία και το Αζερμπαϊτζάν παρουσιάζουν ως επί το πλείστον στασιμότητα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από τον ορισμό της δημοκρατίας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ΕΕ είναι πρωτίστως μια ένωση αξιών και, ως εκ τούτου, οι σχέσεις της με τις γειτονικές της χώρες θα πρέπει επίσης να βασίζονται στις ίδιες αξίες και να υπόκεινται σε προϋποθέσεις.

1.5.

Η ΕΟΚΕ εντοπίζει τις ακόλουθες σημαντικές προκλήσεις στο πλαίσιο της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης: ουσιαστική εφαρμογή των ΣΣ/DCFTA και άλλων σχετικών δεσμεύσεων με σκοπό να ενισχυθεί το κράτος δικαίου, την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στη δικαιοσύνη και την καταπολέμηση της διαφθοράς, τη βελτίωση της προστασίας του περιβάλλοντος και την ενεργό αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την αύξηση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας μέσω της αντιμετώπισης των υβριδικών απειλών και της παραπληροφόρησης, την ενίσχυση του πλαισίου για ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και την ενίσχυση της δέσμευσης της ΕΕ να συμβάλει στη βελτίωση της ζωής των πολιτών που πλήττονται από τις συγκρούσεις στην περιοχή.

1.6.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να θεσπίσει εξατομικευμένους στόχους και παραδοτέα για κάθε χώρα εταίρο για την επόμενη περίοδο της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Η συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στη διαδικασία αυτή θα είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου να υπάρχει ένα πρόσθετο μέσο για την ενεργό παρακολούθηση της προόδου.

1.7.

Η ΕΟΚΕ προτείνει την κατάρτιση χρονοδιαγράμματος για την υποχρεωτική διεξαγωγή διαδοχικών αξιολογήσεων προόδου, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι κυβερνήσεις της ΑΕΣ να καταρτίσουν, εκτός από τους διμερείς οδικούς χάρτες, τα δικά τους σχέδια και να πραγματοποιήσουν και να παρακολουθήσουν την υλοποίηση των παραδοτέων και των στόχων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης την προοδευτική αύξηση του αριθμού των δεικτών και των δεδομένων που οι χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης οφείλουν να υποβάλλουν στην Eurostat.

1.9.

Λόγω της παραπληροφόρησης που προωθεί η ρωσική κυβέρνηση και των επιθετικών εκστρατειών ενημέρωσης σχετικά με τα κινεζικά και τα ρωσικά επενδυτικά σχέδια, καθώς και λόγω άλλων απειλών στην περιοχή, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να επανεξετάσουν τη στρατηγική επικοινωνίας για την περιοχή της ΑΕΣ.

1.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτούνται περισσότερα μέσα και εργαλεία για τη βελτίωση των δεξιοτήτων των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών (ΟΚΠ), των δημοσίων υπαλλήλων και των πολιτικών ηγετών στις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, καθώς και για την ανάπτυξη των ικανοτήτων των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των επιχειρηματικών ενώσεων.

1.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στην αντιμετώπιση των ελλείψεων και των αναντιστοιχιών δεξιοτήτων στις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, στη βελτίωση της γενικής αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης και στην ενίσχυση των δεσμών μεταξύ της εκπαίδευσης, της έρευνας και της καινοτομίας, προκειμένου να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.

1.12.

Μολονότι οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών της ΑΕΣ και της ΕΕ αυξάνονται, το ενδοπεριφερειακό εμπόριο πρέπει να ενισχυθεί προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφοροποίηση και η βιωσιμότητα των εμπορικών εσόδων.

1.13.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι χρειάζεται ένα υποχρεωτικό νομικό πλαίσιο που θα επιτρέπει στην κοινωνία πολιτών να έχει πρόσβαση στην πληροφόρηση, να ζητεί ευθύνες από την κυβέρνηση και να συμμετέχει στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής.

1.14.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα την πρόταση για την καθιέρωση ενισχυμένου διαλόγου όσον αφορά μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με τις συμφωνίες σύνδεσης/τη σφαιρική και σε βάθος ζώνη ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ της ΕΕ και του συνδεδεμένου TRIO, αλλά και τη συμπερίληψη συγκριτικών στοιχείων στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις για τις συμφωνίες σύνδεσης και τον συγχρονισμό της δημοσίευσής τους προς ενίσχυση του θετικού ανταγωνισμού.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η Ανατολική Εταιρική Σχέση, η οποία εγκαινιάστηκε το 2009 ως κοινή πολιτική πρωτοβουλία, αποσκοπεί στην εμβάθυνση και την ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των κρατών μελών της και των έξι ανατολικών γειτόνων της: Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσίας, Γεωργίας, Δημοκρατίας της Μολδαβίας και Ουκρανίας.

2.2.

Στο πλαίσιο αυτό, όλοι οι εταίροι συμφώνησαν να προσφέρουν απτά οφέλη στην καθημερινή ζωή των πολιτών τους με την ενίσχυση των θεσμών και της χρηστής διακυβέρνησης, την τήρηση του νόμου και της επιβολής του, την υλοποίηση σημαντικών μεταρρυθμίσεων στη δικαιοσύνη, την καταπολέμηση της διαφθοράς, την προαγωγή της συνεργασίας με την κοινωνία πολιτών, τη χειραφέτηση των γυναικών και τη διασφάλιση ισορροπίας μεταξύ των φύλων, την ενίσχυση της στρατηγικής επικοινωνίας και την υποστήριξη της πολυφωνίας και της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης, την παροχή βοήθειας στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις για να αναπτυχθούν, την προσέλκυση επενδύσεων, τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε νέους τομείς, την αύξηση των εμπορικών ευκαιριών με την υποστήριξη της πρόσβασης σε νέες αγορές, τη βελτίωση των μεταφορικών συνδέσεων και των υποδομών, την ενίσχυση της ενεργειακής ανθεκτικότητας και αποδοτικότητας, τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και, τέλος, την πραγματοποίηση επενδύσεων στις δεξιότητες, την επιχειρηματικότητα και την απασχολησιμότητα των νέων.

2.3.

Οι τρεις συμφωνίες σύνδεσης, η σφαιρική και σε βάθος ζώνη ελεύθερων συναλλαγών (ΣΣ/DCFTA) και οι συμφωνίες για την απαλλαγή από την υποχρέωση ταξιδιωτικής θεώρησης με τα συμβαλλόμενα κράτη αποτελούν σημαντικά επιτεύγματα· δυστυχώς ωστόσο, η γενική πρόοδος που παρατηρείται στους περισσότερους από τους προαναφερθέντες τομείς είναι μέτρια, χωρίς να έχουν ακόμη επιτευχθεί πλήρως τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.

2.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ΕΕ είναι πρωτίστως μια ένωση αξιών (2) και, ως εκ τούτου, οι σχέσεις της με τις γειτονικές της χώρες θα πρέπει επίσης να βασίζονται στις ίδιες αξίες. Θα πρέπει να θεσπιστούν περισσότερες προϋποθέσεις στην Ανατολική Εταιρική Σχέση καθώς και σαφείς, αμοιβαία συμφωνημένες οδοί με τις χώρες της ΑΕΣ για την εξασφάλιση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των πολιτικών ελευθεριών, της ελευθερίας του τύπου και των μέσων ενημέρωσης, του κράτους δικαίου, της διαφανούς διακυβέρνησης, της ισότητας των φύλων, του κοινωνικού διαλόγου, της προστασίας του περιβάλλοντος και άλλων βασικών αξιών, χωρίς τις οποίες η Ευρώπη του σήμερα θα ήταν αδιανόητη. Θα είναι προς όφελος όλης της περιοχής να βρίσκονται οι γειτονικές δημοκρατίες της ΕΕ σε ισότιμη θέση με την ΕΕ. Οι χώρες εταίροι θα πρέπει επίσης να παρουσιάσουν χρονοδιάγραμμα επικύρωσης του συνόλου των 18 διεθνών Συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα (3) και για την απόκτηση (ή τη διατήρηση) του καθεστώτος διαπίστευσης κατηγορίας «Α» από την Παγκόσμια Συμμαχία των Εθνικών Φορέων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (4).

2.5.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη για σαφή και μετρήσιμα προσδοκώμενα αποτελέσματα, και συνιστά στην Επιτροπή να καθορίσει ειδικά προσαρμοσμένους στόχους και παραδοτέα για κάθε χώρα εταίρο κατά την επόμενη περίοδο της ΑΕΣ. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι μελλοντικοί στόχοι και τα παραδοτέα δεν θα επικεντρώνονται μόνο στους οικονομικούς δείκτες αλλά και στην κοινωνική ευημερία και ευεξία. Η εστίαση μόνο στην οικονομική ανάπτυξη αποδεδειγμένα δεν αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, το συνολικό ποσό των επιχορηγήσεων της ΕΕ προς την Ουκρανία θα φθάσει τα 4,8 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2020 (5)· ωστόσο, αυτή η χώρα παραμένει η φτωχότερη στην περιοχή.

2.6.

Η συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στη διαδικασία αυτή θα είναι ζωτικής σημασίας ώστε οι σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις να καταστούν λιγότερο ευάλωτες στους εκλογικούς κύκλους και τις πολιτικές αλλαγές. Η διαδικασία μετασχηματισμού και η υλοποίηση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων μπορούν να επιτευχθούν μόνο με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στη νομοθετική διαδικασία, τις μεταρρυθμίσεις και την εφαρμογή τους. Για τον σκοπό αυτό, οι ενώσεις επιχειρήσεων και οι οργανώσεις στήριξης θα πρέπει να συμμετέχουν στις διαδικασίες σχεδιασμού και εφαρμογής των στρατηγικών για την οικονομική ανάπτυξη και την περιφερειακή συνεργασία.

2.7.

Για να εφαρμοστούν πλήρως και να είναι βιώσιμα, τα παραδοτέα πρέπει να τυγχάνουν ισχυρής τοπικής αποδοχής. Εάν δεν προσδιοριστούν, συζητηθούν, υποστηριχθούν και υλοποιηθούν σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία πολιτών, τα επιτευχθέντα αποτελέσματα εύκολα μπορούν να αντιστραφούν. Επιπλέον, οι κύριοι φορείς που είναι μέχρι στιγμής υπεύθυνοι για την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα σχετικά υπουργεία της ΑΕΣ, ενώ οι κυβερνήσεις, οι οποίες πρέπει να διασφαλίζουν συνεχή πολιτική βούληση για μεταρρυθμίσεις, δεν συμπεριλαμβάνονται στους βασικούς παράγοντες που σχετίζονται με την επίτευξη των στόχων (6).

2.8.

Κατά τον σχεδιασμό της επόμενης δέσμης μακροπρόθεσμων στόχων, μεγαλύτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην παρακολούθηση της προόδου εφαρμογής τους. Μέχρι σήμερα, η αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε κυρίως από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) και την κοινωνία πολιτών στις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Η ΕΟΚΕ προτείνει την κατάρτιση χρονοδιαγράμματος για την υποχρεωτική διεξαγωγή διαδοχικών αξιολογήσεων προόδου προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι κυβερνήσεις της ΑΕΣ να καταρτίσουν, εκτός από τους διμερείς οδικούς χάρτες, τα δικά τους σχέδια και να πραγματοποιήσουν και να παρακολουθήσουν την υλοποίηση των παραδοτέων και των στόχων.

2.9.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να εξετασθεί το ενδεχόμενο σταδιακής αύξησης του αριθμού των δεικτών και των στοιχείων που πρέπει να υποβάλλονται στη Eurostat από τις χώρες της ΑΕΣ, προκειμένου να διασφαλιστεί η στενότερη παρακολούθηση της προόδου των βασικών μεταρρυθμίσεων και να εξασφαλιστεί πιο διαφανής και αντικειμενική αξιολόγηση. Οι χώρες που εφαρμόζουν συμφωνίες σύνδεσης και σφαιρικές και σε βάθος συμφωνίες ελευθέρων συναλλαγών θα πρέπει να ακολουθούν ένα σαφές χρονοδιάγραμμα ώστε να παρέχουν τον ίδιο όγκο δεδομένων στη Eurostat όπως τα κράτη μέλη της ΕΕ.

2.10.

Για να μετρηθεί ο αντίκτυπος της συμμετοχής της κοινωνίας πολιτών στις μεταρρυθμίσεις της ΑΕΣ, η ΕΟΚΕ προτείνει την εκπόνηση συγκριτικής ανάλυσης που θα παρέχει εκτίμηση των διαφορών σε επιτεύγματα και τον αντίκτυπο της κοινωνίας πολιτών στις χώρες με εσωτερικές συμβουλευτικές ομάδες (ΕΣΟ), καθώς και στους υπόλοιπους εταίρους της ΑΕΣ.

2.11.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι η τρέχουσα προτεραιότητα για το νεοεκλεγέν Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι να επιτευχθεί συναίνεση όσον αφορά τη σύνδεση και, ενδεχομένως, τις προοπτικές ένταξης των κρατών της ΑΕΣ που επιθυμούν και είναι σε θέση να προσχωρήσουν στην ΕΕ στο άμεσο μέλλον. Τόσο η πρόοδος όσο και ο σχετικός προγραμματισμός παρεμποδίζονται σοβαρά εξαιτίας της απουσίας σαφούς οράματος σχετικά με το ποιος είναι ο τελικός στόχος και η επιβράβευση για όλες τις καταβληθείσες προσπάθειες για κάθε χώρα εταίρο εάν τούτη υλοποιήσει πλήρως τους καθορισθέντες στόχους και τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

2.12.

Μακροπρόθεσμα, η στρατηγική της ΑΕΣ μετά το 2020 θα μπορούσε να οδηγήσει στην ελευθέρωση ορισμένων υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένων των χρηματοπιστωτικών), στην προσχώρηση των συνδεδεμένων χωρών στον ενιαίο χώρο πληρωμών σε ευρώ (SEPA) και, μέσω των συμφωνιών σύνδεσης και της σφαιρικής και σε βάθος συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών, στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ), εμβαθύνοντας την ολοκλήρωση στον τομέα της ψηφιακής αγοράς, π.χ. στη μετάδοση δεδομένων, και επεκτείνοντας την ελεύθερη κυκλοφορία των επαγγελματιών μέσω της σύναψης συμφωνιών με την ΕΕ για την αμοιβαία αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων.

2.13.

Η προαγωγή των αξιών της ΕΕ ήταν και παραμένει η βασική ιδέα της πολιτικής της ΑΕΣ. Η υποστήριξη της σύσφιξης των σχέσεων και, τελικά, η ένταξη στην ΕΕ παραμένει σε υψηλά επίπεδα για τους πολίτες της ΑΕΣ, όμως, η αλλαγή νοοτροπίας των πολιτών απαιτεί μακροχρόνια προσπάθεια. Ενώ η σημασία του σεβασμού του κράτους δικαίου, η καταβολή φόρων και η αποφυγή της παραοικονομίας αναγνωρίζεται από τους πολίτες της ΕΕ, στις χώρες της ΑΕΣ, λόγω της οικονομικής τους κατάστασης, οι άνθρωποι αγωνίζονται καθημερινά να επιβιώσουν και, ως εκ τούτου, δεν δίνουν προτεραιότητα στην αποδοχή ορισμένων αξιών της ΕΕ.

2.14.

Προκειμένου να βελτιωθεί η διαχείριση και να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των καθεστώτων στήριξης και των μέσων που αποσκοπούν στη διασφάλιση της συμμετοχής της κοινωνίας πολιτών χωρίς αποκλεισμούς στις γενικές διεργασίες της ΑΕΣ, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο συγκέντρωσης αυτών των μέσων στο πλαίσιο της ΕΟΚΕ, λόγω της απαράμιλλης ικανότητάς της, της εμπειρίας στον τομέα, της θεσμικής ιστορίας και της κοινωνιακής διαπερατότητας.

2.15.

Δεδομένου ότι η παραπληροφόρηση που προωθεί η ρωσική κυβέρνηση και οι επιθετικές εκστρατείες ενημέρωσης σχετικά με τα κινεζικά και τα ρωσικά επενδυτικά σχέδια, καθώς και οι λοιπές απειλές στην περιοχή, έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ οφείλουν να επανεξετάσουν τη στρατηγική επικοινωνίας για την περιοχή της ΑΕΣ. Ένας από τους δοκιμασμένους τρόπους διάδοσης πληροφοριών σχετικά με τις αξίες, τους στόχους, τον αντίκτυπο και τα καλά παραδείγματα συνεργασίας με την ΕΕ είναι η ενίσχυση των τοπικών οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών ώστε να επιτύχουν καλύτερο αντίκτυπο στο καθημερινό έργο τους.

2.16.

Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να συμβάλλει στην ειρηνική διευθέτηση των συγκρούσεων στην περιοχή της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Θα πρέπει να πολλαπλασιαστούν προσεγγίσεις όπως η Ευρωπαϊκή σύμπραξη για την ειρηνική διευθέτηση της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ (EPNK), όπου οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών από κράτη μέλη της ΕΕ και από χώρες της ΑΕΣ συνεργάζονται στο πλαίσιο μιας κοινής προσπάθειας για την οικοδόμηση αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης στις εργασίες ειρηνικής διευθέτησης.

3. Κοινωνία

3.1.

Οι πλέον πρόσφατοι μηχανισμοί χρηματοδότησης των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στην ΑΕΣ περιέχουν μία προϋπόθεση: για να μπορεί η κοινωνία πολιτών να ασχοληθεί με την εφαρμογή των συμφωνιών σύνδεσης και των μεταρρυθμίσεων, οι σχετικές οργανώσεις πρέπει να μετατραπούν σε εντολοδόχους της ΕΕ και, μερικές φορές, να ασχοληθούν με θέματα που δεν τους είναι οικεία. Λόγω αυτής της προϋπόθεσης, οι ΟΚΠ αιτούνται απλώς τη χρηματοδότηση που είναι διαθέσιμη, αντί να επικεντρώνονται στους στόχους τους και στις ανάγκες της κοινωνίας, και μετατρέπονται έτσι σε έναν ακόμη φορέα παροχής υπηρεσιών.

3.2.

Οι εκθέσεις και τα συγκριτικά στοιχεία των ΟΚΠ της ΕΕ επιβεβαιώνουν (7) ότι η πλειονότητα των ομολόγων τους στην ΑΕΣ δεν διαθέτει ούτε καν βασικές δεξιότητες διαχείρισης έργων, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου κατάρτισης προτάσεων και προϋπολογισμών για έργα. Συνεπώς, παραμένει πολύ σημαντικός ο ρόλος των οργανώσεων της ΕΕ για την υλοποίηση των αποτελεσμάτων όσον αφορά την παρακολούθηση των μεταρρυθμίσεων και την εκπόνηση εναλλακτικών εκθέσεων, αναλύσεων επί διαφόρων θεμάτων και συστάσεων. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι λιγότερο ειδικευμένες ΟΚΠ στις χώρες της ΑΕΣ δεν θα πρέπει να αγνοούνται ή να υποτιμούνται, απλώς οι σχετικές προσδοκίες να είναι ρεαλιστικές: αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στις κοινότητές τους· ωστόσο, δεν θα πρέπει να αναμένεται να πράττουν ό,τι και οι έμπειρες ευρωπαϊκές οργανώσεις.

3.3.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη της ΕΕ, να θεσπίσει ένα προσβάσιμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που να επικεντρώνεται στη βελτίωση των δεξιοτήτων των εκπροσώπων των ΟΚΠ, των δημόσιων υπαλλήλων και των ηγετών των χωρών της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Ένα τέτοιου είδους πρόγραμμα θα μπορούσε επίσης να αναπληρώσει την έλλειψη ικανοτήτων την οποία αντιμετωπίζουν οι εκπρόσωποι των ΟΚΠ κατά την ένταξή τους στις δημόσιες υπηρεσίες, όπως συνέβη μετά την Επανάσταση της αξιοπρέπειας στην Ουκρανία και τη Βελούδινη επανάσταση στην Αρμενία.

3.4.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να δοθεί σαφής προτεραιότητα στα καθεστώτα στήριξης και στη συμμετοχή, μέσω εταιρικών σχέσεων, των οργανώσεων νέων στα κράτη της ΑΕΣ καθώς και να στηριχθεί η περαιτέρω συμμετοχή τους σε προγράμματα διεθνούς συνεργασίας και κινητικότητας (π.χ. πρόγραμμα «Νεολαία σε δράση» και «Erasmus+»). Η ίδρυση ευρωπαϊκών σχολείων, όπως το σχολείο στην Τιφλίδα της Γεωργίας, και στα υπόλοιπα κράτη της ΑΕΣ θα μπορούσε να αποτελέσει μια καλή αρχή προκειμένου να ενισχυθεί το επίπεδο εκπαίδευσης ώστε να είναι αντίστοιχο με τα καλύτερα παραδείγματα από τα κράτη μέλη της ΕΕ.

3.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ατζέντα κοινωνικής συνοχής πρέπει να αντιμετωπίσει τα κενά και τις αναντιστοιχίες δεξιοτήτων στις χώρες της ΑΕΣ, έτσι ώστε να βελτιωθεί η γενική αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης με την προσαρμογή των καλύτερων παραδειγμάτων και συστημάτων από τους ομολόγους τους στην ΕΕ. Η ποιότητα της εκπαίδευσης που επιτρέπει την καινοτομία εξακολουθεί να είναι χαμηλή στην περιοχή και, ως εκ τούτου, είναι αναγκαία η μεταρρύθμιση των εκπαιδευτικών συστημάτων και η συμμετοχή των σχετικών οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών και των επαγγελματιών στον σχεδιασμό των προγραμμάτων σπουδών. Είναι αναγκαίο να βελτιωθούν οι δεσμοί μεταξύ της εκπαίδευσης, της έρευνας και της καινοτομίας για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα (8).

3.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη συμμετοχή της Διεθνούς Συνδικαλιστικής Συνομοσπονδίας (ITUC) και του Πανευρωπαϊκού Περιφερειακού Συμβουλίου (PERC) και της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (ΕΣΣΟ) στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των ανεξάρτητων συνδικαλιστικών οργανώσεων των χωρών της ΑΕΣ. Τέτοια έργα και πρωτοβουλίες είναι σημαντικά για την προώθηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, συμπεριλαμβανομένων του κοινωνικού διαλόγου και της κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η ύπαρξη ισχυρών ανεξάρτητων ενώσεων συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου οι οποίες προκύπτουν από τις διεργασίες μετασχηματισμού που συνδέονται με την εφαρμογή των συμφωνιών σύνδεσης ή εταιρικής σχέσης. Οι ισχυρές συνδικαλιστικές οργανώσεις αποτελούν επίσης προϋπόθεση για μια επιτυχημένη και δυναμική κοινωνία πολιτών.

4. Οικονομία

4.1.

Η οικοδόμηση οικονομικής ανθεκτικότητας και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας βρίσκονται στο επίκεντρο της συνεργασίας της ΕΕ με τις χώρες της ΑΕΣ, με εστίαση στη συνεργασία για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη ισχυρότερων, πιο διαφοροποιημένων, δυναμικών και βιώσιμων οικονομιών. Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος σε αυτόν τον τομέα, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ και των έξι χωρών εταίρων και της ΕΕ.

4.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι δεσμεύσεις για την εναρμόνιση των ψηφιακών αγορών εντός της περιοχής της ΑΕΣ δεν εφαρμόζονται ακόμη αποτελεσματικά, παρεμποδίζοντας έτσι την πρόοδο και την ανάπτυξη των ψηφιακών υπηρεσιών. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συναίνεση σχετικά με τα σχέδια για την επίτευξη συμφωνίας περιαγωγής για την περιοχή έως το 2020, η οποία όχι μόνο θα αυξήσει την πρόσβαση των πολιτών στις επικοινωνίες αλλά, ως επιπρόσθετο όφελος, μπορεί να ενισχύσει τον τουρισμό και να έχει ευρύτερα οικονομικά οφέλη.

4.3.

Μολονότι οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών της ΑΕΣ και της ΕΕ αυξάνονται, πρέπει να καταβληθεί μεγαλύτερη προσπάθεια για την ενίσχυση του ενδοπεριφερειακού εμπορίου, προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφοροποίηση και η βιωσιμότητα του εισοδήματος από το εμπόριο.

4.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η περιφερειακή εμπορική ολοκλήρωση που συνεπάγεται έναν κοινό οικονομικό χώρο, δωρεάν περιαγωγή, έναν κοινό χώρο μετανάστευσης, τον συγχρονισμό των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας, την ανάπτυξη ανεξάρτητων πηγών καθαρής ενέργειας και τη μετατροπή των γεωργικών προτύπων σε πρότυπα της ΕΕ θα πρέπει να εξεταστεί και να αναπτυχθεί ως το σημαντικότερο οικονομικό σχέδιο, τόσο για τους εταίρους της ΑΕΣ όσο και για την ΕΕ στο σύνολό της.

4.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να αναπτυχθούν ανεξάρτητες ενώσεις επιχειρήσεων και οργανώσεις στήριξής τους στην περιοχή. Οι οργανώσεις αυτές πρέπει να συμμετέχουν περισσότερο και καλύτερα στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων και στην εφαρμογή της σφαιρικής και σε βάθος συμφωνίας ελευθέρων συναλλαγών. Ταυτόχρονα, οι ΜΜΕ της ΑΕΣ πρέπει να θεσπίσουν ενώσεις ή/και κεντρικές οργανώσεις οι οποίες θα αντιπροσωπεύουν τα συμφέροντά τους και θα τις ισχυροποιούν όσον αφορά την προώθηση των συμφερόντων τους κατά τη νομοθετική διαδικασία και την εξασφάλιση μεριδίου στην τοπική και ενωσιακή αγορά.

5. Διακυβέρνηση

5.1.

Η κλιμάκωση των προσπαθειών στον τομέα της ενίσχυσης των θεσμών και της χρηστής διακυβέρνησης αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΕ στις χώρες της ΑΕΣ, όπου εξακολουθούν να υφίστανται προκλήσεις. Ειδικότερα, πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες όσον αφορά το κράτος δικαίου, την εφαρμογή βασικών μεταρρυθμίσεων στη δικαιοσύνη και την καταπολέμηση της διαφθοράς που αποτελούν προϋποθέσεις για την εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος, τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και το ασφαλές επενδυτικό κλίμα.

5.2.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι μόνο στη Δημοκρατία της Μολδαβίας και την Ουκρανία υπάρχει νομοθεσία για τις υποχρεωτικές κυβερνητικές διαβουλεύσεις με το κοινό. Χρειάζεται ένα υποχρεωτικό νομικό πλαίσιο που θα επιτρέπει στην κοινωνία πολιτών να έχει πρόσβαση στην πληροφόρηση, να ζητεί ευθύνες από την κυβέρνηση και να συμμετέχει στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής. Επιπλέον, προκειμένου να ενισχυθούν οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, οι κυβερνήσεις των χωρών της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης πρέπει να δεσμευτούν για μια πιο συνεπή και άμεση στήριξή τους.

5.3.

Όσον αφορά την ανάπτυξη ικανοτήτων, είναι σημαντικότερα από ποτέ θεσμικά όργανα στις χώρες της ΑΕΣ που θα λειτουργούν εύρυθμα και θα είναι ικανά να εφαρμόσουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις· συνεπώς, οι μεταξύ τους συμφωνίες αδελφοποίησης θα πρέπει να επισημοποιηθούν και, ενδεχομένως, να υποστηριχθούν από την ΕΕ (π.χ. δίκτυο οργανισμών για την ασφάλεια των τροφίμων, οργανισμών τυποποίησης, υπηρεσιών καταπολέμησης της διαφθοράς κ.λπ.).

5.4.

Η από κοινού ανάπτυξη ικανοτήτων, οι συμφωνίες αδελφοποίησης και δικτύωσης, η ανταλλαγή πρακτικών και η ανάπτυξη κοινών προσεγγίσεων και εργαλείων θα μπορούσαν να υποστηριχθούν μέσω ενός κοινού μηχανισμού σύνδεσης. Θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί το ενδεχόμενο χρηματοδότησης των ομάδων μεταρρύθμισης με βάση τα όσα αναπτύχθηκαν για την Ουκρανία.

5.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη παροχής βοήθειας στις κυβερνήσεις και την κοινωνία πολιτών της ΑΕΣ ούτως ώστε να αναπτύξουν τα εργαλεία που απαιτούνται για την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων. Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι η υποστήριξη στις κρατικές στατιστικές υπηρεσίες καλύπτει τη συλλογή στατιστικών στοιχείων για το εμπόριο και τα φύλα, μεταξύ άλλων μέσω ειδικών ερωτημάτων στις έρευνες για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, αλλά και την ανάπτυξη ειδικών δεικτών για την παρακολούθηση σε βάθος χρόνου των επιπτώσεων που σχετίζονται με το εμπόριο.

6. Συνδεσιμότητα

6.1.

Σημαντική πρόοδο έχει σημειώσει το έργο της ΕΕ με τις χώρες εταίρους για τη βελτίωση των μεταφορικών συνδέσεων και των υποδομών, την προώθηση της ενεργειακής ανθεκτικότητας και απόδοσης, καθώς και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Περαιτέρω επενδύσεις σε αυτούς τους τομείς θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και απτά οφέλη για τη ζωή των πολιτών δημιουργώντας εναλλακτικές πηγές ενέργειας, μειώνοντας τόσο την ενεργειακή εξάρτηση από έναν, κατά κύριο λόγο, μοναδικό προμηθευτή όσο και την κατανάλωση.

6.2.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της περαιτέρω ενεργειακής διαφοροποίησης, της μείωσης των εκπομπών CO2 και της θέσπισης αποτελεσματικών εθνικών μηχανισμών παρακολούθησης των εκπομπών, καθώς και της ενίσχυσης της δράσης για την προστασία της βιοποικιλότητας και τη βιώσιμη διαχείριση των δασών.

7. Συμφωνίες σύνδεσης/Σφαιρική και σε βάθος ζώνη ελεύθερων συναλλαγών

7.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα την πρόταση για την καθιέρωση ενισχυμένου διαλόγου όσον αφορά μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με τις ΣΣ/DCFTA μεταξύ της ΕΕ και του συνδεδεμένου TRIO, αλλά και τη συμπερίληψη συγκριτικών στοιχείων στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις για τις συμφωνίες σύνδεσης και τον συγχρονισμό της δημοσίευσής τους προς ενίσχυση του θετικού ανταγωνισμού, εφόσον κάτι τέτοιο αποδείχθηκε ήδη αποτελεσματικό για την επιτάχυνση της προόδου στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

7.2.

Συνιστάται περαιτέρω θεσμοθέτηση της συνεργασίας μεταξύ του συνδεδεμένου TRIO και της ΕΕ, ιδίως σε εκτελεστικό επίπεδο. Καλή αφετηρία θα μπορούσε να είναι η σύσταση κοινής εκτελεστικής ομάδας και ορισμένων υποομάδων που θα αντανακλούν τη διαδικασία θεσμοθέτησης σε επίπεδο κοινοβουλίων. Θα μπορούσαν να ακολουθήσουν παρόμοιες ομάδες της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών, στο πλαίσιο των πλατφορμών της κοινωνίας πολιτών της ΑΕΣ, επιχειρηματικές ενώσεις, οργανώσεις στήριξης, συνδικάτα και άλλες οργανώσεις. Ως παράδειγμα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν η εμπειρία και τα δίκτυα που δημιουργήθηκαν μέσω της Οργάνωσης συνεργασίας για τη δημοκρατία και την οικονομική ανάπτυξη GUAM. Η στήριξη της ΕΕ και των επιμέρους κρατών μελών της θα ενισχύσει σημαντικά την εν λόγω θεσμοθέτηση.

7.3.

Λόγω της πολυπλοκότητάς τους, οι συμφωνίες σύνδεσης και, κυρίως, η σφαιρική και σε βάθος ζώνη ελεύθερων συναλλαγών είναι δύσκολο να εφαρμοστούν δεδομένου ότι απαιτούνται σημαντικοί πολιτικοί, οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι και περιλαμβάνουν πολλές προκλήσεις, ειδικά επειδή αποσκοπούν σε μεταρρυθμίσεις των αγορών, ενώ στην πραγματικότητα προσδοκάται πως οι μεταρρυθμίσεις της ΕΕ θα διασφαλίζουν το κράτος δικαίου και τη χρηστή διακυβέρνηση. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι ζωτικής σημασίας να ληφθούν υπόψη οι εν λόγω προσδοκίες και να υποστηριχθεί η εφαρμογή των συμφωνιών σύνδεσης και της σφαιρικής και σε βάθος ζώνης ελεύθερων συναλλαγών, με παράλληλες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των συνδεδεμένων δημοκρατιών. Θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο θέσπισης πρόσθετων μηχανισμών στήριξης, οι οποίοι θα παρέχονται μόνο αφού έχουν εφαρμοστεί οι αμοιβαία συμφωνημένοι στόχοι στο πλαίσιο τέτοιων παράλληλων πρωτοβουλιών· κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσαν να θεωρηθούν και να χρησιμεύσουν ως πρόσθετο κίνητρο.

7.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης εντόνως την τακτική εξέταση της κατάστασης των εργατικών δικαιωμάτων και των μισθολογικών ζητημάτων των γυναικών, ιδίως στους κλάδους της βιομηχανίας και των υπηρεσιών, όπου φαίνεται να εμφανίζονται τα μεγαλύτερα -και τα πλέον ποικίλα- χάσματα. Η ατζέντα προσέγγισης των συμφωνιών σύνδεσης και της σφαιρικής και σε βάθος ζώνης ελεύθερων συναλλαγών προσφέρει μια συνολική προσέγγιση όσον αφορά τη νομοθετική δράση και την επιβολή των διεθνών συμβάσεων, μεταξύ άλλων για το φύλο και την καταπολέμηση των διακρίσεων. Είναι ζωτικής σημασίας η παρακολούθηση της εν λόγω διαδικασίας, η βελτίωση της συλλογής στατιστικών στοιχείων ανά φύλο για την απασχόληση και τους μισθούς και η υποστήριξη ομάδων γυναικών στην προάσπιση των συμφερόντων τους.

Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Κατά την τελευταία δεκαετία, η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει περισσότερες από δώδεκα γνωμοδοτήσεις σχετικά με διάφορες πτυχές της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Η ΕΟΚΕ έχει επίσης συστήσει, αφενός, μια μόνιμη επιτροπή παρακολούθησης «Ανατολική Γειτονία», η οποία αποτελείται από διμερείς πλατφόρμες της κοινωνίας πολιτών των χωρών της ΕΕ και των χωρών της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης και, αφετέρου, εσωτερικές συμβουλευτικές ομάδες (ΕΣΟ)· ακόμη, διοργάνωσε τα επιχειρηματικά φόρουμ της ΑΕΣ παράλληλα με τις συνόδους κορυφής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης.

(2) Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2016/C 202/02).

(3) https://indicators.ohchr.org

(4) https://nhri.ohchr.org/

(5) Rebuilding Ukraine: An assessment of EU assistance (Ανοικοδόμηση της Ουκρανίας: Αξιολόγηση της βοήθειας της ΕΕ), Chatham House, the Royal Institute of International Affairs, 2018.

(6) Ενημερωτικό σημείωμα για το κοινό πλαίσιο στρατηγικής (ΚΠΣ) της ΑΕΣ, Κοινό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής με τίτλο «ΑΕΣ – Εστίαση στις βασικές προτεραιότητες και παραδοτέα – Αξιολόγηση και συστάσεις της κοινωνίας των πολιτών», 2017.

(7) Ukraine Analytica, τεύχος 3 (13), 2018.

(8) http://eu4business.eu/files/medias/regional-position-paper_final_kyiv-21-june-2017-2_0.pdf

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/40

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Διεθνές εμπόριο και τουρισμός — Ένα παγκόσμιο θεματολόγιο βιώσιμης ανάπτυξης»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 14/05)

Εισηγητής: ο κ. Alfred GAJDOSIK

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Τμήμα Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	26.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	134/0/4

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τονίζει με έμφαση τους πολύπλευρους δεσμούς που υπάρχουν εν γένει μεταξύ τουρισμού και διεθνούς εμπορίου. Δεδομένου ότι ο ρυθμός ανάπτυξης του τουρισμού υπερβαίνει εκείνον της ευρύτερης οικονομίας, ο τουρισμός αποτελεί σαφώς σημαντική κινητήρια δύναμη για την απασχόληση και την οικονομική ανάπτυξη. Ως εκ τούτου, ο τουρισμός και το διεθνές εμπόριο αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την επίτευξη των στόχων του Θεματολογίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030 (ΣΒΑ) (1). Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί οι αρμόδιοι φορείς στους σχετικούς οικονομικούς τομείς να συμμετέχουν στην επίτευξη των ΣΒΑ μέσω της ανάληψης δεσμεύσεων, όπως π.χ. η δημιουργία αξιοπρεπών και βιώσιμων θέσεων εργασίας σύμφωνα με τον ΣΒΑ 8·

1.2.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στη σημασία του δημοσιονομικού προγραμματισμού για την υλοποίηση των πολιτικών προτεραιοτήτων, και υπογραμμίζει τη σημασία των προϋπολογισμών ως το πιο αποτελεσματικό μέσο υλοποίησης πολιτικών. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί να συνεκτιμηθεί επίσης η σημασία του τουρισμού, έτσι ώστε, κατά την αναθεώρηση της τελευταίας πρότασης για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) 2021–2027, να δημιουργηθεί χωριστή γραμμή προϋπολογισμού για τον τουρισμό.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη δυσαρέσκειά της για το γεγονός ότι ο τουρισμός δεν έχει συμπεριληφθεί μέχρι σήμερα ως αυτοτελής στόχος στους κανονισμούς των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων, αλλά λαμβάνεται αποκλειστικά υπόψη ως μέσο ή/και ως κλάδος. Μολονότι κρίνεται θετικά ότι οι κανονισμοί προβλέπουν δυνατότητες επενδύσεων στον ευφυή τουρισμό, εντούτοις η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τούτες δεν επαρκούν για να ανταποκριθούν στη μακροοικονομική, κοινωνική και πολιτιστική σημασία του τουρισμού, καθώς και στην εξωτερική προβολή του. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί ο τουρισμός να συμπεριληφθεί ως θεματικός στόχος στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων.

1.4.

Οι σχετικά περιορισμένοι φραγμοί εισόδου στην αγορά του τουριστικού τομέα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να θίγουν από οικονομική και κοινωνική άποψη τους απασχολούμενους στον τουριστικό κλάδο.

1.5.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ληφθούν μέτρα για την εναρμόνιση ή/και την αναγνώριση της κατάρτισης, των επαγγελματικών προτύπων και των πιστοποιητικών επαγγελματικής εκπαίδευσης στον τουρισμό, έτσι ώστε να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες για ένα ευρωπαϊκό διαβατήριο επαγγελματικών προσόντων και να ενθαρρυνθεί η διά βίου μάθηση στον τουρισμό.

1.6.

Δεν αμφισβητείται ότι ο διεθνής τουρισμός, πέραν του σημαντικού οικονομικού του αντικτύπου, συμβάλλει ουσιαστικά στην αμοιβαία κατανόηση των λαών και στην εξάλειψη των προκαταλήψεων, και ενισχύει σημαντικά την εξωτερική προβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης· συνεπώς, θα πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για να υποστηριχθούν ειδικές μορφές τουρισμού, όπως ο πολιτιστικός τουρισμός και ο κοινωνικός τουρισμός. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη προώθησης του τουρισμού υγείας, του αθλητικού τουρισμού, του αγροτουρισμού, και του οικολογικού τουρισμού κ.λπ.

1.7.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό και επείγον να εξασφαλιστούν αξιοπρεπείς και βιώσιμες θέσεις εργασίας στον κλάδο, μέσω συλλογικών συμβάσεων και σύμφωνα με τον ΣΒΑ 8. Η ΕΟΚΕ ζητεί την εξάλειψη κάθε μορφής παράνομης και/ή επισφαλούς εργασίας στον κλάδο του τουρισμού.

1.8.

Η βιωσιμότητα του τουρισμού εξαρτάται επίσης σημαντικά από την επιλογή φιλικών προς το περιβάλλον μέσων μεταφοράς· ως εκ τούτου, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη συνετή και υπεύθυνη χρήση των μεταφορικών μέσων.

2. Εισαγωγή

2.1.

Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή στη στενή σχέση που υφίσταται μεταξύ του τουρισμού και του διεθνούς εμπορίου, καθώς και να υπογραμμίσει την κοινή τους σημασία για την επίτευξη των στόχων του Θεματολογίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030 (ΣΒΑ).

2.2.

Το διεθνές εμπόριο έχει μακρά παράδοση· εντούτοις η ιδιαίτερη κοινωνική και πολιτική του σημασία αυξήθηκε σημαντικά με την πάροδο των ετών. Ενώ το διεθνές εμπόριο ρυθμιζόταν παραδοσιακά μέσω διμερών συνθηκών, από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα εφαρμόζονται ολοένα και περισσότερο πολυμερείς συμβάσεις. Από την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), θεσπίστηκε ένα ρυθμιστικό πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου· το πλαίσιο αυτό αποτελεί, από το 2011, τη βάση στην οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει τις ενωσιακές εξωτερικές συναλλαγές μέσω μιας νέας γενιάς εμπορικών συμφωνιών που αποσκοπούν στην ενίσχυση των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με συγκεκριμένους εμπορικούς εταίρους.

2.3.

Οι εντάσεις μεταξύ ελεύθερου εμπορίου και προστατευτισμού καταδεικνύουν ότι το διεθνές εμπόριο μπορεί επίσης να αξιοποιηθεί ως στοιχείο πολιτικής επιρροής.

2.4.

Ο τουρισμός αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο κλάδο στο διεθνές εμπορικό ισοζύγιο. Η συνεισφορά του στο παγκόσμιο ΑΕΠ ανέρχεται στο 10,4 % (ΕΕ: 10,3 %) και δημιουργεί 313 εκατομμύρια θέσεις απασχόλησης παγκοσμίως. Παγκοσμίως, μία στις έντεκα θέσεις εργασίας συνδέεται με τον τουρισμό. Για το ένα τρίτο των αναπτυσσόμενων χωρών, ο τουρισμός αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα εξαγωγών και, ως εκ τούτου, έχει σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική κατάσταση των εν λόγω χωρών.

2.5.

Επομένως, ο τουρισμός συμβάλλει ουσιαστικά στην επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ παράλληλα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το 8 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου αντιστοιχούν στον παγκόσμιο τουρισμό.

2.6.

Ο τουρισμός συμβάλλει παγκοσμίως στην οικονομική και κοινωνική ένταξη στο αγροτικό περιβάλλον και σε ιδιαίτερα απομακρυσμένες περιοχές. Εντούτοις, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τυχόν ανεπιθύμητες παρενέργειες, όπως η απώλεια χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων, η απειλή για την προστασία της φύσης, η ατμοσφαιρική ρύπανση κ.κ.λπ. και να αποφεύγονται στο μέγιστο δυνατό βαθμό.

2.7.

Το 2017, καταγράφηκαν στο πλαίσιο του διεθνούς τουρισμού παγκοσμίως 1,32 δισεκατομμύρια αφίξεις (+ 7 %) και πανευρωπαϊκά 671 εκατομμύρια αφίξεις, πράγμα που σημαίνει ότι η Ευρώπη καταγράφει μερίδιο αγοράς της τάξης του 51 % (+ 8 %). Ωστόσο, από μια μακροπρόθεσμη διερευνητική μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (UNWTO/United Nations World Tourism Organization) προκύπτει ότι ο τουρισμός στην Ευρώπη αναμένεται να παρουσιάσει μικρότερη αύξηση έως το 2030, με εκτιμώμενο αριθμό τουριστών στα 744 εκατομμύρια (+ 1,8 %) και συνολικό μερίδιο αγοράς της τάξης του 41,1 %.

2.8.

Η Συνθήκη της Λισαβόνας (1η Δεκεμβρίου 2009) θέσπισε ειδική νομική βάση της Ένωσης για τον τουρισμό (2). Το 2010, η Επιτροπή δημοσίευσε σχετική ανακοίνωση με τίτλο «Η Ευρώπη, ο πρώτος τουριστικός προορισμός στον κόσμο — ένα νέο πλαίσιο πολιτικής για τον ευρωπαϊκό τουρισμό» (3). Εντούτοις, ούτε στο ισχύον πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) για την περίοδο 2014-2020, αλλά ούτε στην τελευταία πρόταση για την περίοδο 2021-2027 δεν προβλέπεται χωριστή γραμμή προϋπολογισμού για τον τουρισμό.

2.9.

Δεδομένου ότι η αύξηση της απασχόλησης και, επομένως, η οικονομική ανάπτυξη του τουρισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τα τελευταία έτη ήταν συνεχώς εντονότερη από ό,τι σε άλλους οικονομικούς κλάδους, τότε, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, περαιτέρω ενίσχυση της εξωτερικής διάστασης της τουριστικής πολιτικής αλλά και ανάλογα μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής σε ενωσιακό επίπεδο όχι μόνο είναι αιτιολογημένα αλλά και εξαιρετικά επείγοντα.

2.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί θερμά τα συμπεράσματα του Συμβουλίου της 27ης Μαΐου 2019 (4) στα οποία, υπό το πρίσμα των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο τομέας του τουρισμού (ψηφιοποίηση, βιωσιμότητα, εξειδικευμένος στον κλάδο γνώσεις και δεξιότητες), διατυπώνει συγκεκριμένες προτάσεις σχετικά με το θεματολόγιο του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη, και ζητεί τη θέσπιση κατάλληλων μέτρων για τη στήριξη του τουρισμού, έτσι ώστε η ΕΕ να συνεχίσει να κατέχει παγκόσμια ηγετική θέση στον εν λόγω τομέα.

2.11.

Το δυναμικό του τουρισμού για τη δημιουργία θέσεων εργασίας είναι υψηλό. Το γεγονός ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο τομέας του τουρισμού απασχολεί κατά μέσο όρο περισσότερες γυναίκες και νέους από ό, τι άλλοι κλάδοι είναι επίσης σημαντικό για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και ιδίως των στόχων 5 και 10.

2.12.

Οι μισθοί και οι αμοιβές στον τουριστικό τομέα και στον τομέα καταλυμάτων και εστίασης υπολείπονται του διάμεσου μισθού στις περισσότερες χώρες. Συνεπώς, πρέπει να εφαρμοστούν κατάλληλες πολιτικές όσον αφορά τις αμοιβές για όλες τις κατηγορίες απασχόλησης των συγκεκριμένων κλάδων. Αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό δεδομένου ότι οι συνθήκες εργασίας στον τομέα του τουρισμού είναι συχνά εξαιρετικά σκληρές, ενώ οι συμφωνίες των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τον κατώτατο μισθό και τον μέγιστο χρόνο εργασίας, καθώς και οι διατάξεις για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία, συχνά, δεν τηρούνται στην πράξη. Ως εκ τούτου, απαιτείται επειγόντως η δημιουργία αξιοπρεπών και βιώσιμων θέσεων εργασίας στον εν λόγω τομέα, όπως ορίζεται στον ΣΒΑ 8. Κατά την ΕΟΚΕ, προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, είναι αναγκαίο να βελτιωθούν οι βασικές συνθήκες, να συναφθούν σαφείς συλλογικές συμβάσεις και να υποστηριχθεί η ψηφιοποίηση του κλάδου.

3. Τουρισμός και οικονομία

3.1.

Η σημασία του τουρισμού ως σημαντικής κινητήριας δύναμης για την οικονομική ανάπτυξη υπερβαίνει συνεπώς κατά πολύ αυτόν καθαυτό τον τουριστικό κλάδο και αφορά το διεθνές εμπόριο και τη διανομή, κλάδους του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, συμπεριλαμβανομένων της γεωργίας και των μεταφορών.

3.2.

Επιπλέον, ο τουρισμός για πολλές περιφέρειες, όπως μικρά νησιά ή απομονωμένες ορεινές περιοχές, αποτελεί μία από τις ελάχιστες και ενίοτε τη μοναδική οικονομική δραστηριότητα στον σημερινό διεθνή καταμερισμό εργασίας.

3.3.

Εξάλλου, ο τουρισμός έχει βοηθήσει πολλές περιφέρειες να συμβάλουν στην αναζωογόνηση περιοχών σε παρακμή.

4. Τουρισμός και βιωσιμότητα

4.1.

Η ανταγωνιστικότητα του τουρισμού συνδέεται στενά με τη βιωσιμότητά του, δεδομένου ότι η ελκυστικότητα και η ποιότητα των τουριστικών προορισμών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον τους και την ένταξή του στις τοπικές υποδομές.

4.2.

Η βιωσιμότητα του τουρισμού βασίζεται σε διάφορα στοιχεία, όπως:

—	υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων (ιδίως των υδάτων),

—	χρήση «καθαρής»ενέργειας,

—	συνεκτίμηση του περιβαλλοντικού αντικτύπου των τουριστικών δραστηριοτήτων·(όπως διάθεση αποβλήτων, πιέσεις αυξημένη πίεση στο έδαφος και τα ύδατα),

—	διαφύλαξη της βιοποικιλότητας,

—	προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς,

—	διατήρηση της ποιότητας και της βιωσιμότητας των θέσεων απασχόλησης που δημιουργούνται μέσω του τουρισμού,

—	συνυπολογισμός του αντικτύπου στον τοπικό πληθυσμό,

—	ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων,

—	μεταφορές.

4.3.

Ο βιώσιμος τουρισμός αναγνωρίστηκε ως βασικός παράγοντας του 10ετούς πλαισίου προγραμμάτων για τη βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή (10ετές ΠΠ). Κατά συνέπεια, ο βιώσιμος τουρισμός ως κλάδος στραμμένος προς το μέλλον, διαθέτει το δυναμικό να αναδειχθεί σε πρότυπο για τον συνολικό κλάδο, αλλά και για τις εθνικές οικονομίες παγκοσμίως (5).

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι φορείς του διεθνούς εμπορίου και του τουρισμού θα πρέπει να αξιοποιήσουν αυτό το δυναμικό προκειμένου να εξεύρουν τρόπους και μέσα για την πιο αποτελεσματική συμβολή τους στην επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ιδίως των στόχων 3, 6, 7, 12, 14 και 15), καθώς και να καταβάλουν προσπάθειες, κατά την έννοια του στόχου 17, για την επίτευξη κατάλληλων συμπράξεων.

4.4.

Το μερίδιο του τουρισμού στην απασχόληση ανέρχεται στο 17 % παγκοσμίως (με τις γυναίκες να αποτελούν το 44 %)· συνεπώς, η οικονομική σημασία του κλάδου είναι καθοριστική σε πολλούς τομείς πολιτικής για τη βιωσιμότητα.

4.5.

Ως γενική οικονομική δραστηριότητα, ο τουρισμός, επιπλέον από την οικονομική διάσταση, κατέχει περιβαλλοντική, κοινωνική και πολιτιστική διάσταση· συνεπώς, συνιστά καθοριστικό παράγοντα για την επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό, τα έσοδα από τον τομέα μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη στήριξη της βιώσιμης διαχείρισης των τουριστικών περιοχών.

4.6.

Μια προσέγγιση που πρέπει να ακολουθηθεί συνίσταται στην ανάλυση όχι μόνο των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού αλλά και στη συνεκτίμηση του θετικού του αντίκτυπου σε διάφορους τομείς (περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς κ.λπ.). Αυτή η μορφή του «Impact-Tourism» (Τουρισμός και αντίκτυπος), η οποία αναπτύχθηκε στη Σλοβενία και βασίζεται σε 10 + 1 «δείκτες αντικτύπου»(Impact-Indicators), λαμβάνει επίσης υπόψη τον θετικό αντίκτυπο του τουρισμού σε όλους τους βασικούς τομείς της ζωής (6).

4.7.

Οι νέες τεχνολογίες οδήγησαν σε διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία, ιδιαίτερα αισθητές στις μικρότερες δομές. Στο πλαίσιο του τουρισμού, αυτό αφορά όχι μόνο τις προσφερόμενες υπηρεσίες αλλά και το μάρκετινγκ και την πολιτική κρατήσεων.

4.8.

Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για ολόκληρο τον τουριστικό κλάδο αποτελεί η παγκόσμια αύξηση στις κρατήσεις μέσω ποικίλων ιδιωτικών πλατφορμών. Η νέα μορφή μάρκετινγκ προσφέρει αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα στους μη επαγγελματίες του τουρισμού και για τουριστικά μη ανεπτυγμένες ή λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές. Ωστόσο, από μακροοικονομική άποψη, δεν είναι αποδεκτό οι ιδιωτικοί φορείς να αποκτούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα χάρη στο γεγονός ότι δεν χρειάζεται να καταβάλλουν τα σχετικά τέλη ή μόνο ελάχιστα τέλη ή λόγω του γεγονότος ότι δεν δεσμεύονται από τις αυστηρές απαιτήσεις υγιεινής και ασφάλειας που εφαρμόζονται στον τομέα του τουρισμού. Συνεπώς, είναι απαραίτητο οι υποχρεώσεις καταχώρισης και τα κριτήρια αξιολόγησης που ισχύουν για τους εμπορικούς παρόχους καταλυμάτων να ισχύουν και για τους παρόχους αυτούς.

5. Τουρισμός και περιβάλλον

5.1.

Κατ'αρχήν, μια βιώσιμη πολιτικής τουρισμού και η αποτελεσματικότερη προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι έννοιες αντικρουόμενες, αλλά θα πρέπει να κατανοούνται και να εφαρμόζονται ως μέτρα συμπληρωματικά και αλληλοϋποστηριζόμενα.

5.2.

Ένα πρόβλημα που σχετίζεται με τον αναπτυσσόμενο διεθνή τουρισμό είναι η χρήση διαφόρων μεταφορικών μέσων (πλοία, αεροπλάνα, λεωφορεία και αυτοκίνητα) και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον.

5.3.

Θα πρέπει να υπενθυμίζεται στους μεγάλους ταξιδιωτικούς πράκτορες ο ρόλος που διαδραματίζουν στην υπεύθυνη πολιτική για τη βιωσιμότητα, έτσι ώστε να προσλαμβάνουν αρμόδιους για περιβαλλοντικά θέματα συνεργάτες οι οποίοι θα λαμβάνουν υπόψη τους στόχους βιωσιμότητας κατά την παροχή συμβουλών και τις δράσεις σχεδιασμού.

5.4.

Ο «υπερτουρισμός»(overtourism) έχει ήδη εξελιχθεί για ορισμένες περιφέρειες σε πρόβλημα που θέτει σε κίνδυνο τόσο την ποιότητα διαβίωσης του τοπικού πληθυσμού όσο και το περιβάλλον. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός για τον «overtourism», η έννοια παραμένει ασαφής και δύσκολα εφαρμόσιμη. Το πρόβλημα ωστόσο δεν είναι νέο. Κατά την περίοδο 1980-1990, το «φαινόμενο Μαγιόρκα»έδωσε το έναυσμα για εκπόνηση σχεδίων για το πώς μια παραλία μπορεί να υποδεχθεί όσο το δυνατόν περισσότερους τουρίστες χωρίς υπερβολικά αρνητικό αντίκτυπο. Οι διεθνείς οργανισμοί τουρισμού εργάζονται κατά κύριο λόγο για την παρουσίαση παραδειγμάτων βέλτιστων πρακτικών, προκειμένου να παράσχουν στις ενδιαφερόμενες περιφέρειες χρήσιμα στοιχεία και κατευθυντήριες γραμμές.

5.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, επίσης, οι μεγάλοι διεθνείς τουριστικοί οργανισμοί να συμφωνήσουν σε έναν κώδικα δεοντολογίας σχετικά με το μάρκετινγκ τουριστικών προορισμών. Ο κώδικας θα πρέπει να συνεκτιμά το περιβάλλον και τη βιωσιμότητα, αλλά και να αντιμετωπίζει τον «υπερτουρισμό»(overtourism) ο οποίος, μεταξύ άλλων, έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη βιωσιμότητα.

6. Τουρισμός και δεοντολογία

6.1.

Ως τουρισμός νοείται η εθνική αλλά και η διακρατική και διεθνής κυκλοφορία προσώπων και υπηρεσιών· εκτός από την οικονομική του σημασία, ο τουρισμός επιδρά, επίσης, στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή και των ατόμων που δεν συμμετέχουν στην τουριστική δραστηριότητα στις χώρες προέλευσης και προορισμού.

6.2.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO/United Nations World Tourism Organization), ο οποίος αποτελεί ένα διεθνές φόρουμ για την τουριστική πολιτική και μια διεπαφή για τη διεθνή επικοινωνία των αρμοδίων φορέων του δημόσιου τομέα, αναφέρθηκε στο ζήτημα αυτό και εξέδωσε το 1999 έναν «Παγκόσμιο Κώδικα Δεοντολογίας του Τουρισμού»(“Global Code of Ethics for Tourism”) (7) ο οποίος εξετάζει λεπτομερώς, με 10 αρχές και 49 παραγράφους, τις εξαιρετικά ποικίλες πτυχές του παγκόσμιου τουρισμού (8). Ως εκ τούτου, ο χαρακτηρισμός που δίνεται στον κώδικα δεοντολογίας είναι «Κανόνες για τη δεοντολογική συμπεριφορά στον τουρισμό».

6.3.

Ο κώδικας δεοντολογίας αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του κλάδου, καθώς αναφέρεται όχι μόνο στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές πτυχές, αλλά και στο σεβασμό των θεμελιωδών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων (βλέπε μέτρα κατά της κακοποίησης παιδιών, της παιδικής εργασίας, της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών στο πλαίσιο του τουρισμού).

6.4.

Δεδομένου ότι ο συγκεκριμένος κώδικας δεοντολογίας αποτελεί μόνο σύσταση και η τήρησή του δεν είναι καν δεσμευτική για τους υπογράφοντες, ο ΠΟΤ υπέβαλε τον Σεπτέμβριο του 2017 συμφωνία-πλαίσιο για τη δεοντολογία στον τουρισμό („International Framework Convention on Tourism Ethics“) (9), την οποία υπέγραψαν πάνω από το ήμισυ των μελών του. Το περιεχόμενο αυτής της συμφωνίας εμπνέεται από τον κώδικα δεοντολογίας και δεν περιλαμβάνει ουσιαστικές αλλαγές, έχει ωστόσο το πλεονέκτημα ότι οι υπογράφοντες δεσμεύονται για την τήρησή της.

7. Τουρισμός και πολιτισμός

7.1.

Μία από τις κινητήριες δυνάμεις του τουρισμού είναι τα πολιτιστικά αγαθά της χώρας προορισμού.

7.2.

Ο πολιτιστικός τουρισμός αυξάνει το ενδιαφέρον για ξένους πολιτισμούς, διευκολύνει την αμοιβαία κατανόηση των λαών και συμβάλλει καθοριστικά στην εξάλειψη των προκαταλήψεων.

8. Τουρισμός και δημογραφία

8.1.

Οι δημογραφικές εξελίξεις επηρεάζουν τον τουρισμό: η ηλικιακή πυραμίδα, με ένα σημαντικό ποσοστό ηλικιωμένων που μετακινούνται όλο και περισσότερο και έχουν ως επί το πλείστον διασφαλισμένα εισοδήματα, έχει οδηγήσει στην ανάκαμψη των ταξιδίων των ηλικιωμένων. Τα εν λόγω ταξίδια αποτελούν πλέον ένα σημαντικό ποσοστό, ιδίως του οργανωμένου ομαδικού τουρισμού, και έχουν οδηγήσει σε ορισμένα θέματα σε διαφοροποιημένη διάρθρωση των προσφορών των τουριστικών επιχειρήσεων. Τούτο οφείλεται στο ότι οι ηλικιωμένοι συχνά αγοράζουν πακέτα διακοπών μακράς διάρκειας και έχουν μόνο εν μέρει εποχικό χαρακτήρα. Το γεγονός αυτό συνεκτιμήθηκε στη σύνοδο κορυφής του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (ΠΟΤ), ενώ συγχρόνως δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στον τουρισμό της τρίτης ηλικίας.

8.2.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει συμβάλει με την πρωτοβουλία της «Calypso – Τουρισμός για όλους»στην ανάπτυξη του κοινωνικού τουρισμού με βιώσιμο τρόπο, υποστηρίζοντας μέτρα για την ενίσχυση του τουρισμού για ηλικιωμένους, αλλά και για μη προνομιούχες ομάδες. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε νέες τουριστικές προσφορές, αλλά και στην αυξανόμενη χρήση των μη τουριστικών περιόδων. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήταν σκόπιμο να μοιραστούμε τις εμπειρίες που αποκτήσαμε με εταίρους εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και να ενθαρρύνουμε τον αμοιβαίο τουρισμό.

8.3.

Πέρα από τις συνήθεις δημογραφικές παραμέτρους, έχουν αναπτυχθεί και άλλες ειδικές μορφές τουρισμού, όπως π.χ. τα προσκυνήματα.

9. Τουρισμός και κατάρτιση

9.1.

Με βάση τις εξελίξεις στην αγορά και τις αυξανόμενες προσδοκίες των καταναλωτών, ο τουρισμός, λόγω της πολυμορφίας του, απαιτεί εξειδικευμένη κατάρτιση, όπως κατάλληλες γλωσσικές γνώσεις, δεξιότητες χρήσης υπολογιστή, γνώσεις στην οικονομία, στη γαστρονομία κ.λπ.

9.2.

Σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν διάφορες μορφές εκπαίδευσης και προγράμματα κατάρτισης διαφορετικής διάρκειας, γεγονός που δυσχεραίνει την αμοιβαία αναγνώρισή τους. Η θέσπιση συγκεκριμένων προτύπων κατάρτισης θα μπορούσε να αυξήσει τις δυνατότητες σταδιοδρομίας των διαφόρων επαγγελματιών, τόσο στην ΕΕ όσο και στο εξωτερικό. Η έλλειψη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού στον κλάδο θα μειωθεί μόνο με τη θέσπιση γενικά δεσμευτικών απαιτήσεων όσον αφορά την κατάρτιση καθώς και με τη βελτίωση των προαναφερόμενων βασικών συνθηκών.

9.3.

Η αναβάθμιση των τουριστικών επαγγελμάτων ως μακροπρόθεσμη επαγγελματική επιλογή είναι επίσης χρήσιμη, δεδομένου ότι οι συνθήκες εργασίας στον τουρισμό είναι συχνά δυσχερέστερες από ό,τι σε άλλους κλάδους.

10. Τουρισμός και ψηφιοποίηση

10.1.

Η ψηφιοποίηση έχει μεγάλη επίδραση στον τουριστικό κλάδο, όχι μόνο στη συμπεριφορά των τουριστών αλλά και στους ίδιους τους τουριστικούς φορείς.

10.2.

Ο διαδικτυακός τουρισμός καθίσταται ολοένα και πιο δημοφιλής, όπως και οι διαδικτυακές αξιολογήσεις. Το 2017, μόνο στη Γερμανία το 40 % όλων των ταξιδίων αγοράστηκε στο Διαδίκτυο. Το γεγονός αυτό ανοίγει νέες αγορές για τις ΜΜΕ, οι οποίες όμως χρειάζονται χρηματοδότηση για την υλοποίηση αυτής της καινοτομίας.

10.3.

Παράλληλα, η ηλεκτρονική δικτύωση και η ψηφιοποίηση είχαν σημαντικό αντίκτυπο στις εσωτερικές διαδικασίες των τουριστικών επιχειρήσεων. Έτσι, σήμερα ακόμη και οι μικρές επιχειρήσεις καλούνται να προσφέρουν στους επισκέπτες τουλάχιστον πρόσβαση στο Διαδίκτυο.

10.4.

Επίσης, η ψηφιοποίηση αναμένεται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις καινοτόμες μορφές συνεργασίας στον κλάδο του τουρισμού, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη των τουριστικών προορισμών. Πολλές σύγχρονες τεχνολογίες (π.χ. τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα, ενισχυμένη πραγματικότητα, αλυσίδα συστοιχιών κ.λπ.) μπορούν να συμβάλουν ώστε οι πιο απομακρυσμένες περιοχές να καταστούν ενδιαφέροντες τουριστικοί προορισμοί. Για να μπορέσει να αξιοποιήσει τις νέες δυνατότητες, ο κλάδος του τουρισμού θα πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στην έρευνα και την ανάπτυξη.

10.5.

Ο πολιτιστικός τουρισμός θα μπορούσε επίσης να επωφεληθεί από την ψηφιοποίηση, δεδομένου ότι η εικονική πραγματικότητα θα μπορούσε να προσφέρει ταξιδιωτικά κίνητρα.

Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης:

Στόχος 1: Εξάλειψη της φτώχειας

Στόχος 2: Εξάλειψη της πείνας

Στόχος 3: Υγεία και ευεξία

Στόχος 4: Ποιοτική εκπαίδευση

Στόχος 5: Ισότητα των φύλων

Στόχος 6: Καθαρό νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής

Στόχος 7: Οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια

Στόχος 8: Αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη

Στόχος 9: Βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές

Στόχος 10: Μείωση των ανισοτήτων

Στόχος 11: Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες

Στόχος 12: Βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή

Στόχος 13: Δράση για το κλίμα

Στόχος 14: Ζωή στο νερό

Στόχος 15: Ζωή στη στεριά

Στόχος 16: Ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί

Στόχος 17: Συμπράξεις για την επίτευξη των στόχων

(2) Άρθρο 195 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

(3) COM(2010) 352 final.

(4) Έγγραφο 9707/19 του Συμβουλίου της 27ης Μαΐου 2019 με τίτλο «Η ανταγωνιστικότητα του τομέα του τουρισμού ως κινητήρια δύναμη για τη βιώσιμη ανάπτυξη, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή στην ΕΕ κατά την επόμενη δεκαετία».

(5) Βλέπε την έκθεση της διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το εμπόριο και την ανάπτυξη (Unctad-United Nations Conference on Trade and Development) 2017: Tourism for Transformative and Inclusive Growth» (Ο τουρισμός ως παράγοντας μετασχηματιστικής και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης).

(6) https://www.impact-tourism.net/

(7) www.tourism-watch.de/content/globaler-ethik-kodex-für-den-tourismus-der-welttourismus-organisation-wto.

(8) Αρχές του Παγκόσμιου Κώδικα Δεοντολογίας:

Άρθρο 1: Η συμβολή του τουρισμού στην αλληλοκατανόηση και τον σεβασμό μεταξύ των λαών και των κοινωνιών

Άρθρο 2: Ο τουρισμός ως τρόπος για την ατομική και συλλογική εκπλήρωση

Άρθρο 3: Ο τουρισμός ως παράγοντας της βιώσιμης ανάπτυξης

Άρθρο 4: Ο τουρισμός ως χρήστης της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και ως φορέας προώθησής της

Άρθρο 5: Ο τουρισμός ως επωφελής δραστηριότητα για χώρες και κοινότητες υποδοχής

Άρθρο 6: Υποχρεώσεις των φορέων τουριστικής ανάπτυξης

Άρθρο 7: Το δικαίωμα στον τουρισμό

Άρθρο 8: Ελευθερία κυκλοφορίας των τουριστών

Άρθρο 9: Δικαιώματα των απασχολούμενων και των επιχειρηματιών στον τουριστικό κλάδο

Άρθρο 10: Εφαρμογή των αρχών του Παγκόσμιου Κώδικα Δεοντολογίας για τον τουρισμό

(9) UNWTO Framework Convention on Tourism Ethics (Συμφωνία-πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού [ΠΟΤ] για τη δεοντολογία στον τουρισμό)

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/46

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ψηφιοποίηση, τεχνητή νοημοσύνη και ισότητα — Πώς θα ενισχυθεί η ΕΕ στον παγκόσμιο αγώνα για τις μελλοντικές δεξιότητες και την εκπαίδευση χωρίς τον κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της φινλανδικής Προεδρίας)

(2020/C 14/06)

Εισηγήτρια: η κα Tellervo KYLÄ-HARAKKA-RUONALA

Συνεισηγήτρια: η κα Giulia BARBUCCI

Αίτηση της φινλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου	Επιστολή με ημερομηνία 7.2.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	10.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	118/0/0

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οι δεξιότητες και οι ικανότητες έχουν καίρια σημασία για την επιτυχία της ΕΕ στον παγκόσμιο ανταγωνισμό όσον αφορά την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη. Εκτός από τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου ταλέντων, πρέπει η κοινωνία στο σύνολό της να διαθέτει την απαραίτητη κατανόηση, γνώσεις και δεξιότητες για την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, έτσι ώστε να επιτευχθούν η πλήρης αξιοποίηση του ευρύτερου δυναμικού και η γενική συμμετοχή των πολιτών.

1.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να προσεγγίσει κατά τρόπο ολοκληρωμένο την πολιτική για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, λαμβάνοντας υπόψη τις αμφίδρομες διασυνδέσεις της με άλλα πεδία, όπως η πολιτική για τα δεδομένα, την έρευνα, την καινοτομία, τη βιομηχανία, την οικονομία και την κοινωνία. Καθότι τούτο προϋποθέτει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σύστασή της, αφενός μεν, για μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον επενδύσεων δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα, αφετέρου δε, για την εφαρμογή ενός «χρυσού κανόνα» που θα επιτρέπει τη χρηματοδότηση από τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών όσων κοινωνικά και οικονομικά παραγωγικών επενδύσεων δεν απειλούν τη μελλοντική δημοσιονομική βιωσιμότητα (1).

1.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εντατική συνεργασία μεταξύ κρατών μελών είναι στοιχείο ζωτικής σημασίας για την επιτυχία στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου. Πρέπει να ενθαρρυνθεί η δικτύωση των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων προκειμένου να ενισχυθούν οι δεξιότητες στην τεχνητή νοημοσύνη. Πρέπει επίσης να ενταθεί η συνεργασία στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης. Η ΕΟΚΕ ζητεί να αυξηθεί η διάθεση ενωσιακών κονδυλίων για την υποστήριξη των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, των διασυνοριακών ανταλλαγών και της συνεργασίας στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένης της επιμόρφωσης των εργαζομένων ώστε να είναι ομαλή η ψηφιακή μετάβαση.

1.4.

Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η πρόσβαση στη συνεχή και τη διά βίου μάθηση πρέπει να αποτελεί ατομικό δικαίωμα, έτσι ώστε όλοι να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν τις εξελίξεις στους τομείς της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης, να διαμορφώνουν την πρόοδο και να διατηρούν τον «ανθρώπινο έλεγχο» (2).

1.5.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να καταρτιστεί στρατηγική της ΕΕ για την ενίσχυση της συνεχούς μάθησης με γνώμονα τον μαθητή και με επίκεντρο την ψηφιοποίηση και την ανάπτυξη αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης. Θα πρέπει στη στρατηγική να περιγράφονται οι αναγκαίες ρυθμίσεις για την επίτευξη του στόχου που ορίζεται στο σημείο 1.4, με δεδομένες τις διαφορές στα εθνικά συστήματα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί ισχυρά θεμέλια σε βασικές διατομεακές δεξιότητες όπως η λογική σκέψη, το κριτικό πνεύμα, η δημιουργικότητα και οι δεξιότητες αλληλεπίδρασης. Επιπλέον, απαιτούνται στερεές ικανότητες στους τομείς της τεχνολογίας, της μηχανικής, των μαθηματικών και των λοιπών θετικών επιστημών, αλλά και στις ανθρωπιστικές και τις κοινωνικές επιστήμες. Η δεοντολογική σκέψη και η επιχειρηματική προσέγγιση αποτελούν επίσης κεντρικό μέρος των δεξιοτήτων και ικανοτήτων της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης.

1.7.

Η απουσία αποκλεισμών απαιτεί όλοι να έχουν πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες και τις τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και στις απαραίτητες δεξιότητες, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου. Προς τούτο, ο ρόλος της δημόσιας εκπαίδευσης είναι ουσιαστικός. Η μη τυπική εκπαίδευση έχει επίσης μεγάλη σημασία για την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης και της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διασφάλιση των δεξιοτήτων των γυναικών και των κοριτσιών, καθώς και των ηλικιωμένων ατόμων.

1.8.

Η ανταγωνιστικότητα απαιτεί τόσο ταλέντα ανωτάτου επιπέδου, όσο και μια ευρεία βάση εκπαιδευμένων και εξειδικευμένων ατόμων. Τα επαγγελματικά προσόντα πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς ώστε να αντιστοιχούν στις νέες εξελίξεις και τις απαιτούμενες ικανότητες. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα νέα παγκόσμιας κλάσης ταλέντα μπορούν να προωθηθούν καλύτερα μέσω ερευνητικών έργων. Οι συνεργασίες με τον βιομηχανικό τομέα αποτελούν τρόπο για τη διατήρηση των ταλέντων στην ΕΕ, αλλά και για την προσέλκυση σε αυτήν ταλέντων από αλλού.

1.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι ζωτικής σημασίας η στενή συνεργασία μεταξύ φορέων χάραξης πολιτικής, φορέων παροχής εκπαίδευσης, των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών όσον αφορά την ψηφιοποίηση, την τεχνητή νοημοσύνη, τη σχετική εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Δεδομένου ότι οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν συγκεκριμένο ρόλο που ορίζεται στη Συνθήκη όσον αφορά τα εργασιακά ζητήματα, θα πρέπει να συμμετέχουν —σύμφωνα με τους οικείους εθνικούς κανόνες— στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τις επενδύσεις, τις τεχνολογίες και την οργάνωση της εργασίας.

2. Εισαγωγή

2.1.

Η ταχεία πρόοδος όσον αφορά την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη θέτει στην ΕΕ την πρόκληση να είναι καλά εξοπλισμένη ώστε να πετύχει στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η βελτίωση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων έχει εν προκειμένω καθοριστική σημασία και καθιστά απαραίτητη την ενεργό βελτίωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Τούτο αναμένεται επίσης να βοηθά το άτομο να ανταποκρίνεται στις συνεχώς εξελισσόμενες απαιτήσεις και να συνδιαμορφώνει την πρόοδο, ακολουθώντας τις διάφορες μορφές και προεκτάσεις της.

2.2.

Η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση αποτελεί απάντηση στο αίτημα της φινλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ στο ερώτημα «πώς μπορεί να ενισχυθεί η ΕΕ στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου για τις μελλοντικές δεξιότητες και εκπαίδευση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την κοινωνική ένταξη» σε ένα πλαίσιο ψηφιοποίησης και τεχνητής νοημοσύνης. Για να σκιαγραφηθεί η προσανατολισμένη στο μέλλον προσέγγιση, χρησιμοποιείται η έννοια της «εποχής της τεχνητής νοημοσύνης».

2.3.

Η ΕΟΚΕ έχει διατυπώσει στο παρελθόν διάφορες γνωμοδοτήσεις που ασχολούνται με τις συνέπειες της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης στη μελλοντική εργασία, τη ζήτηση δεξιοτήτων και τις επενδυτικές ανάγκες, καθώς και με τις δεοντολογικές πτυχές της τεχνητής νοημοσύνης (3). Η παρούσα γνωμοδότηση επικεντρώνεται στη διασύνδεση των ψηφιακών δεξιοτήτων και των συναφών με την τεχνητή νοημοσύνη δεξιοτήτων, στην ανταγωνιστικότητα και στη συμμετοχικότητα (χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλες μελλοντικές δεξιότητες που θα χρειαστούν π.χ. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής).

2.4.

Η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη συνδέονται ποικιλοτρόπως με την εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Δημιουργούν νέα ζήτηση για δεξιότητες και ικανότητες και επιτρέπουν επίσης νέους τρόπους μάθησης και διδασκαλίας. Οι ψηφιακές τεχνικές και οι τεχνικές της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την πρόβλεψη μεταβολών στην εργασία και την καθημερινή ζωή και, κατά συνέπεια, στις ανάγκες εκπαίδευσης και κατάρτισης. Επιπλέον, η εκπαίδευση και κατάρτιση δίνουν την ευκαιρία στους ανθρώπους να διαμορφώσουν την ψηφιακή ανάπτυξη.

2.5.

Η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη συνδέονται επίσης με τη συμμετοχικότητα με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, βοηθούν τα άτομα με αναπηρία να εργάζονται και να ζουν καλύτερα τη ζωή τους. Μπορούν επίσης να συμβάλουν στη μείωση της απομόνωσης των ανθρώπων. Ωστόσο, η ένταξη απαιτεί την πρόσβαση όλων στις εν λόγω τεχνολογίες και στις απαραίτητες δεξιότητες, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου.

2.6.

Η εκπαίδευση γενικά αποτελεί θέμα αρμοδιότητας των κρατών μελών. Υπάρχουν, ωστόσο, διάφορα είδη συνεργασίας, όπως η ανταλλαγή ορθών πρακτικών. Επίσης, διεξάγονται εργασίες προς την κατεύθυνση ενός Ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου που θα βασίζεται στο πρόγραμμα Erasmus+ και σε άλλα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ. Η αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων συνιστά μια ακόμη πολύ σημαντική μορφή συνεργασίας.

2.7.

Για να απαντήσει στο ερώτημα σχετικά με τις δεξιότητες και την εκπαίδευση στους τομείς της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης από την άποψη τόσο της επιτυχίας στον παγκόσμιο ανταγωνισμό όσο και της κοινωνικής ένταξης, η ΕΟΚΕ εξετάζει τα ακόλουθα τρία ερωτήματα:

—	Ποιου είδους δεξιότητες και ικανότητες είναι οι καταλληλότερες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;

—	Πώς μπορούν να αποκτηθούν και να ενισχυθούν καλύτερα οι εν λόγω δεξιότητες;

—	Τι είδους πολιτικές χρειάζονται σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο για την προώθηση αυτής της προόδου;

3. Ποιου είδους δεξιότητες και ικανότητες είναι οι καταλληλότερες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;

3.1.

Δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση, και ιδιαίτερα η τεχνητή νοημοσύνη, έχουν σημαντική επίδραση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, καθώς και στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων, την απασχόληση και την εργασία του μέλλοντος, απαιτούνται ανάπτυξη και πρόοδος σε διάφορα γνωσιακά επίπεδα, αφενός όσον αφορά την ευαισθητοποίηση, τη γνώση και την κατανόηση και, αφετέρου, τις ικανότητες και δεξιότητες. Οι υψηλού επιπέδου ικανότητες και τα ταλέντα είναι στοιχεία απαραίτητα για την επιτυχία στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, όμως η επιτυχία απαιτεί και μια ολοκληρωμένη βάση εκπαιδευμένων και εξειδικευμένων ατόμων.

3.2.

Είναι προφανές ότι δεν είναι ευρέως γνωστές οι δυνατότητες συνδρομής των ατόμων που παρέχουν η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, ενώ αναδεικνύονται σαφείς ανησυχίες σχετικά με τις θέσεις εργασίας, την ασφάλεια και την προστασία της ιδιωτικότητας. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται απαιτείται μεγαλύτερη ενημέρωση σχετικά με τις ευκαιρίες που προσφέρουν η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη για την κοινωνία γενικότερα.

3.3.

Η καλύτερη γνώση και κατανόηση της φύσης και της λειτουργίας της τεχνητής νοημοσύνης είναι επίσης αναγκαία για την κατανόησή της από πλευράς πολιτών και για την κριτική πρόσληψη του πού και του πώς θα μπορεί να χρησιμοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη. Η ανάγκη για μεγαλύτερη κατανόηση ισχύει εξίσου για τους εργοδότες και τις επιχειρήσεις, τους εργαζόμενους, τους καταναλωτές και τους φορείς χάραξης πολιτικής.

3.4.

Επιπλέον, η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί ικανότητα ηθικής σκέψης που είναι απαραίτητη για την καθοδήγηση της ανάπτυξης και της χρήσης ψηφιακών λύσεων και της τεχνητής νοημοσύνης κατά τρόπο συμβατό με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εκτός από τους ανθρώπινους παράγοντες, θα πρέπει να γίνουν κατανοητές οι περιβαλλοντικές και οι κλιματικές πτυχές που σχετίζονται με την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη —τόσο οι ευκαιρίες που παρέχουν οι τεχνολογίες αυτές όσο και οι κίνδυνοι που αυτές ενέχουν. Οι εν λόγω ηθικές και λοιπές πτυχές πρέπει να συνεκτιμώνται μέσω της συμμετοχικής διακυβέρνησης, δηλαδή με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων σε διάφορους τομείς και διεργασίες.

3.5.

Οι επείγουσες βραχυπρόθεσμες ανάγκες για ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων σχετίζονται με τη μείωση του χάσματος δεξιοτήτων και τη διόρθωση της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας.

3.6.

Δεδομένου ότι καθίσταται ολοένα και πιο δυσχερής η μακροπρόθεσμη προετοιμασία για ορισμένα επαγγέλματα, τα επαγγελματικά προσόντα πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς ώστε να αντιστοιχούν στις νέες εξελίξεις και να βασίζονται σε ένα σύνολο δεξιοτήτων και ικανοτήτων που είναι απαραίτητες, ανεξάρτητα από τις ακριβείς εξελίξεις.

3.7.

Είναι σημαντικό να αναλυθεί ποιες δεξιότητες προσφέρουν πρόσθετα οφέλη σε σχέση με τις μηχανές και τα ρομπότ και ποιες δεξιότητες θέλουμε να διατηρηθούν σε κάθε περίπτωση. Τούτο αναδεικνύει την ανάγκη για ισχυρά θεμέλια σε διατομεακές δεξιότητες όπως η λογική σκέψη, το κριτικό πνεύμα, η δημιουργικότητα, οι διαπροσωπικές δεξιότητες και οι δεξιότητες αλληλεπίδρασης.

3.8.

Είναι επίσης απαραίτητο, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα, το σύνολο της κοινωνίας να διαθέτει τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Εκτός από την παιδεία στα της ψηφιακής τεχνολογίας και τεχνητής νοημοσύνης, στις γενικές δεξιότητες θα πρέπει να περιλαμβάνεται η δυνατότητα εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης στη δημιουργία και την εφαρμογή καινοτόμων λύσεων στην καθημερινή ζωή και εργασία. Αυτό ισχύει για ανθρώπους κάθε ηλικίας και υπόβαθρου, καθώς και για τα άτομα με αναπηρίες, δεδομένων των ευκαιριών που τους παρέχει η τεχνητή νοημοσύνη.

3.9.

Η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης τονίζει τη σημασία των πεδίων της τεχνολογίας, της μηχανικής, των μαθηματικών και των λοιπών θετικών επιστημών, αλλά και των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη για πολυτομεακές και διεπιστημονικές ικανότητες για την κατανόηση συστημικών φαινομένων και πολυδιάστατων προβλημάτων, για την επίλυση των οποίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη.

3.10.

Οι μεταβολές στην εργασία τονίζουν επίσης τη σημασία των επιχειρηματικών δεξιοτήτων. Είναι αναγκαίες όχι μόνο για τους ίδιους τους επιχειρηματίες, αλλά για όλους, ώστε τούτοι να είναι σε θέση να διαχειρίζονται την εργασία και τη ζωή τους. Αυτές οι ταχείες αλλαγές απαιτούν επίσης προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα στην εργασία και στην κοινωνία γενικότερα. Οι επιχειρήσεις πρέπει να αναζητούν τρόπους ώστε να εγγυώνται την κατάρτιση των εργαζομένων με σκοπό τη διευκόλυνση τέτοιου είδους μεταβάσεων στον κόσμο της εργασίας.

3.11.

Συν τοις άλλοις, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης είναι απαραίτητες διάφορες δεξιότητες συνεργασίας, επικοινωνίας και διδασκαλίας: η συνεργασία και η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και ευφυών συστημάτων, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, γενικεύονται περαιτέρω, τόσο στην εργασία όσο και στην καθημερινή ζωή. Επιπλέον, η τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ διδάσκονται όλο και περισσότερο, αντί να προγραμματίζονται απλώς.

3.12.

Εκτός από την αύξηση των γνώσεων, των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων στο σύνολο της κοινωνίας, απαιτείται υψηλού επιπέδου ταλέντο ώστε να μπορέσει η ΕΕ να επιτύχει στον παγκόσμιο ανταγωνισμό και να είναι στην πρώτη γραμμή της καινοτομίας και των επενδύσεων στην ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη. Εκτός από τους προγραμματιστές της τεχνητής νοημοσύνης, απαιτούνται περισσότερα ταλαντούχα άτομα και επαγγελματίες για να εφαρμόσουν την τεχνητή νοημοσύνη σε συγκεκριμένους τομείς, από την κατασκευή έως τις υπηρεσίες. Προϋπόθεση για όλα αυτά είναι οι προηγμένες επιστημονικές, μαθηματικές και τεχνικές ικανότητες.

3.13.

Οι στέρεες επιχειρηματικές δεξιότητες αποτελούν επίσης αναγκαιότητα για να αξιοποιηθούν οι επιχειρηματικές ευκαιρίες που παρέχουν η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη, για παράδειγμα στην επέκταση των επιχειρήσεων. Δεδομένου ότι η αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αποτελεί μία από τις ανταγωνιστικές αιχμές της ΕΕ, οι δεοντολογικές πτυχές θα πρέπει να συνιστούν ουσιαστικό μέρος των προσόντων όλων των προγραμματιστών και των χρηστών της τεχνητής νοημοσύνης.

3.14.

Για να επιτύχουμε στον αγώνα δρόμου για τις δεξιότητες, είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί πλήρως το σύνολο των δυνατοτήτων της κοινωνίας. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις ψηφιακές δεξιότητες και στο ενδιαφέρον των γυναικών και κοριτσιών για τα πεδία της τεχνολογίας, της μηχανικής, των μαθηματικών και των λοιπών θετικών επιστημών, έτσι ώστε να συμμετέχουν εντατικότερα στην πρόοδο της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης. Κάτι τέτοιο θα βελτιώσει τις συνθήκες σε διάφορους τομείς, αλλά και στην οικονομία και την κοινωνία στο σύνολό της, καθώς και θα συμβάλει στην υπέρβαση της προκατάληψης λόγω φύλου σε σχέση με τα δεδομένα και την τεχνολογία.

4. Πώς θα αποκτηθούν και θα ενισχυθούν καλύτερα οι δεξιότητες και οι ικανότητες της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης;

4.1.

Είναι προφανές ότι η ενίσχυση των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί, αφενός, μεταρρυθμίσεις των σημερινών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης και, αφετέρου, την απαραίτητη σχετική χρηματοδότηση. Εξάλλου, η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη συνεπάγονται τόσο μεγάλες αλλαγές ώστε ολόκληρη η ιδέα της μάθησης και της διδασκαλίας θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με νέο τρόπο. Επομένως, η προετοιμασία των δασκάλων και των λοιπών εκπαιδευτικών για τη νέα σκέψη και τον νέο πολιτισμό είναι ζητούμενο ζωτικής σημασίας.

4.2.

Θα πρέπει όλοι να έχουν δικαίωμα σε ίσες ευκαιρίες συνεχούς μάθησης, προκειμένου να αντεπεξέρχονται στις τρέχουσες και τις μελλοντικές εξελίξεις της οικονομίας και της κοινωνίας και να είναι σε θέση να διαμορφώνουν την πρόοδο, σύμφωνα με την αρχή των ίσων ευκαιριών και με μέλημα να μην μείνει κανείς στο περιθώριο. Η συνεχής μάθηση αφορά κυρίως την επαγγελματική επιμόρφωση, αλλά συμβάλλει όμως και στην προσωπική και εργασιακή ολοκλήρωση, την κοινωνική ένταξη και την ενεργό συμμετοχή του πολίτη στα κοινά.

4.3.

Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να παρέχει στους μαθητές τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες, κυρίως όμως, πρέπει να αποτελεί τη βάση για συνεχή μάθηση. Συνεπώς, πρέπει να εφοδιάζει όλους με τα προσόντα και τις δεξιότητες της μεθοδολογίας της μάθησης και της ανάπτυξης βαθύτερων δεξιοτήτων για την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της κατανόησης των κοινωνικών και δεοντολογικών πτυχών της προσπάθειας καθώς και του τρόπου διατήρησης του ανθρώπινου ελέγχου.

4.4.

Αντί της θεώρησης της μάθησης ως αγωγού διαφορετικών εκπαιδευτικών προσπαθειών, θα πρέπει να στοχεύουμε στον μαθησιακό σχεδιασμό για τα άτομα. Ο μαθησιακός σχεδιασμός στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης προϋποθέτει ειδικές μεθόδους εκτίμησης των μαθησιακών αναγκών του κάθε ατόμου, την προσαρμοσμένη παροχή ευκαιριών μάθησης, καθώς και τη διατήρηση της ειδικής λειτουργίας της δημόσιας εκπαίδευσης. Επιπλέον, απαιτεί νέα είδη δραστηριότητας από τους ανθρώπους ώστε να θέτουν στόχους για τον εαυτό τους.

4.5.

Η τεχνητή νοημοσύνη παρέχει επίσης ευκαιρίες μάθησης με επίκεντρο ακόμη περισσότερο τον μαθητή Η υποβοηθούμενη από την τεχνητή νοημοσύνη μάθηση μπορεί να αναλύσει τη ζήτηση δεξιοτήτων και προσόντων, να επιτρέψει την αυτοαξιολόγηση και να βοηθήσει στον συνδυασμό τυπικών, μη τυπικών και άτυπων επιλογών μάθησης Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την παροχή διδακτικού υλικού για εκπαίδευση και κατάρτιση με επίκεντρο τον μαθητή.

4.6.

Προκειμένου να δημιουργηθούν πιο εξατομικευμένες μαθησιακές μέθοδοι και να αυξηθούν οι ευκαιρίες για διεπιστημονικές και διατομεακές σπουδές, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να διδάσκουν μαθήματα κατά ενότητες που να μπορούν να συνδυάζονται με ευέλικτο τρόπο.

4.7.

Εκτός από τη βασική εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση, υπάρχει σαφής ανάγκη για αναβάθμιση των δεξιοτήτων και επανειδίκευση. Αυτού του είδους η μάθηση συντελείται όλο και περισσότερο στο εργασιακό πλαίσιο. Ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της επιμόρφωσης που απαιτείται στους χώρους εργασίας είναι η συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και κοινωνικών εταίρων, με τη σύσταση δικτύων τόσο μεγάλων επιχειρήσεων όσο και ΜΜΕ.

4.8.

Όσο αυξάνεται συνεχώς ο όγκος των ατόμων που συμμετέχουν στη συνεχή μάθηση, απαιτούνται εύκολα κλιμακούμενες μέθοδοι. Τα ανοικτά μαζικά διαδικτυακά μαθήματα (MOOC) παρέχουν μία πολλά υποσχόμενη ευκαιρία ως προς το θέμα αυτό. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν π.χ. για την αύξηση των γενικών γνώσεων στην τεχνητή νοημοσύνη (όπως το μάθημα «Στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης» που δημιουργήθηκε στη Φινλανδία) ή για τη βελτίωση των δεξιοτήτων και προσόντων που απαιτούνται για την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης, με τη χρήση, για παράδειγμα, τεχνικών εικονικής ή επαυξημένης πραγματικότητας.

4.9.

Η μη τυπική εκπαίδευση είναι το κλειδί για την προώθηση εκπαιδευτικών συστημάτων χωρίς αποκλεισμούς και μια βασική οδός για τη διά βίου μάθηση και τη μάθηση που καλύπτει όλες τις πλευρές της ζωής. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην αξιολόγηση και την επαλήθευση των αποτελεσμάτων της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συγκρισιμότητα και με την υποστήριξη όλων των συναρμοδίων στο πλαίσιο αυτό, όπως πρότεινε η ΕΟΚΕ σε προηγούμενη γνωμοδότησή της (4).

4.10.

Οι οργανώσεις νεολαίας καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση των νέων ως εργαζομένων και ως πολιτών. Παρέχουν εκπαίδευση που ανταποκρίνεται στις ξεχωριστές ανάγκες κάθε ατόμου και, ως εκ τούτου, είναι σε θέση να απευθύνονται στους νέους τους οποίους δεν προσεγγίζουν τα επίσημα εκπαιδευτικά ιδρύματα και να συμπληρώνουν την επίσημη εκπαίδευση, παρέχοντας ένα διαφορετικό σύνολο δεξιοτήτων και προσόντων.

4.11.

Οι μη τεχνικές δεξιότητες που ζητούν οι εργοδότες αντιστοιχούν με αυτές που αποκτώνται μέσω των οργανώσεων νεολαίας. Η μη τυπική εκπαίδευση έχει επίσης σημασία για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων και την αναβάθμιση των ήδη υφιστάμενων, καθώς και για την ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων των ηλικιωμένων.

4.12.

Η επιτυχία στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου για την προσέλκυση ταλέντων προϋποθέτει συνεργασία τόσο στην έρευνα όσο και στην εκπαίδευση. Τα ερευνητικά έργα είναι μια αποτελεσματική μορφή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ένας καλός τρόπος για την προώθηση νέων ταλέντων παγκοσμίου επιπέδου. Τα δίκτυα μέσω συνδεδεμένων ερευνητικών κέντρων αριστείας και κόμβων καινοτομίας αποτελούν σημαντικό μέσο διαμερισμού ικανοτήτων. Στις περιπτώσεις που τα ερευνητικά προγράμματα βασίζονται στη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και βιομηχανιών, τα ταλέντα συχνά καταλήγουν να εργάζονται στις επιχειρήσεις. Με αυτόν τον τρόπο, τα υψηλού επιπέδου ερευνητικά έργα μπορούν επίσης να ενισχύσουν τη διατήρηση των ταλέντων στην ΕΕ, καθώς και να προσελκύσουν ξένα ταλέντα.

5. Τι είδους πολιτικές είναι απαραίτητες για την ενίσχυση των δεξιοτήτων και των προσόντων στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;

5.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση πρέπει να αποτελούν κεντρικό τμήμα των στρατηγικών για την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και ότι η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να αποτελούν βασική διάσταση της εκπαιδευτικής πολιτικής και των συστημάτων με μακρόπνοο χαρακτήρα. Η ΕΕ πρέπει να καταβάλει προσπάθεια να αποτελέσει πρωτοπόρο επί του θέματος.

5.2.

Η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη έχουν αναδείξει τη σπουδαιότητα της συνεχούς μάθησης σε νέο επίπεδο, κάτι το οποίο αποτελεί έναν από τους κεντρικής σημασίας τρόπους ενίσχυσης της ΕΕ στον παγκόσμιο αγώνα δρόμου για τις δεξιότητες και την εκπαίδευση, και μάλιστα κατά τρόπο χωρίς αποκλεισμούς. Η ΕΟΚΕ προτείνει την ανάπτυξη μιας στρατηγικής της ΕΕ που θα περιέχει τις απαραίτητες ρυθμίσεις για την ενίσχυση της συνεχούς μάθησης με επίκεντρο τον εκπαιδευόμενο· η στρατηγική αυτή θα έχει στον πυρήνα της την ψηφιοποίηση και την ανάπτυξη της αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης και θα συνεκτιμά τις διαφορές μεταξύ των εθνικών συστημάτων. Αναλόγως, θα πρέπει να ενισχυθεί και η φιλοδοξία του Ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου: δεν αρκεί να συμμετέχει σε συνεχή μάθηση το ένα τέταρτο των ανθρώπων, πρέπει να είναι δικαίωμα όλων.

5.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να υπάρξει στενή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Πρέπει να γίνεται πλήρης χρήση κοινών προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών στην τεχνητή νοημοσύνη. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρωτοβουλία του δικτύου των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων αποτελεί καλό τρόπο ενίσχυσης των προσόντων υψηλού επιπέδου που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Ακόμη, απαραίτητη είναι η διεθνής συνεργασία με κορυφαία ερευνητικά και εκπαιδευτικά κέντρα για μια αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και η ενθάρρυνση της συνεργασίας στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης. Επιπλέον, πρέπει να προωθηθεί περαιτέρω η αναγνώριση των προσόντων προκειμένου να διευκολυνθεί η κινητικότητα των εργαζομένων μεταξύ των κρατών μελών.

5.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να αυξηθεί η κατανομή ενωσιακών κονδυλίων σε πρωτοβουλίες εκπαίδευσης και κατάρτισης που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω οι δυνατότητες που παρέχει το πρόγραμμα Erasmus+ καθώς και άλλα χρηματοδοτικά μέσα προς ενίσχυση των διασυνοριακών ανταλλαγών και της συνεργασίας. Επίσης σημαντική για τη δημιουργία και την προσέλκυση ταλέντων υψηλού επιπέδου είναι η αύξηση της χρηματοδότησης των ερευνητικών προγραμμάτων, όπως η πρωτοβουλία για ένα ευρωπαϊκό δίκτυο κέντρων αριστείας για την τεχνητή νοημοσύνη που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020».

5.5.

Οι πόροι του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και του Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση πρέπει να χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη της ανάπτυξης ψηφιακών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων στην τεχνητή νοημοσύνη, συμπεριλαμβανομένου ενός καλά προβεβλημένου προγράμματος συνδρομής των εργαζομένων στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων για να αντεπεξέρχονται στη ψηφιακή μετάβαση.

5.6.

Τα δεδομένα και οι ψηφιακές υποδομές έχουν θεμελιώδη σημασία για τη δυνατότητα χρήσης των ψηφιακών μέσων και της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση και τη μάθηση. Ως εκ τούτου, η διαθεσιμότητα, η ποιότητα, η αξιοπιστία, η προσβασιμότητα, η διαλειτουργικότητα και η ελεύθερη ροή δεδομένων είναι στοιχεία ζωτικής σημασίας για την εκπαίδευση και τη μάθηση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην πολιτική δεδομένων, μαζί με τις πτυχές της προστασίας των δεδομένων και της προστασίας της ιδιωτικότητας. Οι επενδύσεις σε ψηφιακή υποδομή σε όλους τους τομείς είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση των ψηφιακών ευκαιριών στην εκπαίδευση και τη μάθηση και για την αποφυγή του ψηφιακού χάσματος.

5.7.

Η επένδυση στην καινοτομία που σχετίζεται με την τεχνητή νοημοσύνη είναι ένας ακόμη τομέας που συνδέεται στενά με την εκπαίδευση. Πρέπει να διατεθούν περισσότεροι πόροι για την καινοτομία, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Η ΕΕ πρέπει επίσης να δώσει τη δέουσα προσοχή στη βιομηχανική στρατηγική, να διασφαλίσει ευνοϊκό περιβάλλον για τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες και να ενθαρρύνει την καινοτομία και τις επενδύσεις με προσανατολισμό σε συγκεκριμένη αποστολή, έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις βασικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις.

5.8.

Συνολικά, η ΕΕ χρειάζεται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης, δεδομένης της στρατηγικής τους λειτουργίας και των αμφίδρομων δεσμών τους με άλλες πολιτικές όπως π.χ. η κοινωνική και οικονομική πολιτική. Οι αναγκαίες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις πρέπει να στηρίζουν την εν λόγω προσέγγιση, και πρέπει να διευκολυνθούν, πρώτον, με μεταρρυθμίσεις για τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις ιδιωτικές επενδύσεις, δεύτερον, με επαρκή προϋπολογισμό της ΕΕ και, τρίτον, με την τήρηση ενός «χρυσού κανόνα» που θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να χρηματοδοτούν -μέσω των προϋπολογισμών τους- κοινωνικά και οικονομικά παραγωγικές επενδύσεις, χωρίς κινδύνους για τη μελλοντική δημοσιονομική βιωσιμότητα (5). Αντίστοιχα, η εκπαίδευση και οι δεξιότητες θα πρέπει να έχουν ιδιαίτερη σημασία στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο. Η πρώτη στην ιστορία κοινή σύνοδος των υπουργών Παιδείας και Οικονομικών της ΕΕ κατά τη διάρκεια της φινλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ αναμένεται να δώσει την κατάλληλη ώθηση σε αυτό το εγχείρημα.

5.9.

Τέλος, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της ενεργού συμμετοχής της κοινωνίας πολιτών στην εκπόνηση της πολιτικής για την εκπαίδευση και την κατάρτιση (και των συναφών πολιτικών), καθώς και στον σχεδιασμό και την εφαρμογή νέων προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν τις ηθικές πτυχές του ζητήματος. Απαιτείται συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, κοινωνικών εταίρων, οργανώσεων καταναλωτών και άλλων ενδιαφερόμενων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

5.10.

Στους κοινωνικούς εταίρους αναλογεί ειδικός ρόλος, όπως ορίζεται άλλωστε στη Συνθήκη. Καθότι δε έχουν συγκεκριμένη αποστολή όσον αφορά τα εργασιακά ζητήματα, θα πρέπει να συμμετέχουν σε αποφάσεις που αφορούν —σύμφωνα με τους οικείους εθνικούς κανόνες— στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τις επενδύσεις, τις τεχνολογίες και την οργάνωση της εργασίας. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η ψηφιοποίηση αποτελεί μία από τις έξι προτεραιότητες που εξετάζονται στο πρόγραμμα εργασίας του Ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου της περιόδου 2019-2021.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 24.

(2) Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, Αρχή 1, Εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση: κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση προκειμένου να διατηρήσει και να αποκτήσει δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να συμμετέχει πλήρως στην κοινωνία και να διαχειρίζεται με επιτυχία τις αλλαγές στην αγορά εργασίας.

(3) ΕΕ C 240 της 16.7.2019, σ. 51, ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 16, ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 292, ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ.1, ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 41, ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 15, ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36, ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 43.

(4) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 49.

(5) ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 24.

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/52

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Σύνοψη του κόστους και των οφελών των επενδύσεων στην υγεία και ασφάλεια στην εργασία (ΥΑΕ)»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Φινλανδικής Προεδρίας)

(2020/C 14/07)

Εισηγητής: ο κ. Adam ROGALEWSKI

Συνεισηγήτρια: η κ. Ana BONTEA

Αίτηση γνωμοδότησης	Φινλανδική Προεδρία του Συμβουλίου, 7.2.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	10.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	26.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	149/14/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση εντοπίζει νέες προκλήσεις στον τομέα της υγείας και ασφάλειας στην εργασία (ΥΑΕ), όπως η ποιότητα εργασίας, η ισότητα, η ψηφιοποίηση και η κλιματική αλλαγή, οι οποίες θα πρέπει να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στις συζητήσεις σχετικά με τα οφέλη των επενδύσεων στην ΥΑΕ, αλλά γενικότερα στη μελλοντική πολιτική της ΕΕ για την ΥΑΕ.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τονίζει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην ανάπτυξη και εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών για την ΥΑΕ. Οι επενδύσεις στην ΥΑΕ θα αποφέρουν οφέλη μόνον εάν υπάρχει υγιής κοινωνικός διάλογος και εκτεταμένες συλλογικές διαπραγματεύσεις. Είναι σημαντικό να προωθηθεί ο ρόλος τόσο των επιτροπών υγείας και ασφάλειας στον χώρο εργασίας όσο και των εκπροσώπων των εργαζομένων.

1.3.

Πολλές μελέτες, καθώς και η εμπειρία των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, καταδεικνύουν ότι οι επενδύσεις στην ΥΑΕ συμβάλλουν όχι μόνο στην ενίσχυση της ευημερίας για τους εργαζόμενους και τους επιχειρηματίες, αλλά και στις υψηλές αποδόσεις, ιδίως όσον αφορά τη μείωση του κόστους, την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης.

1.4.

Υπάρχει σαφής οικονομική αιτιολόγηση για την κοινωνιακή επένδυση στην ΥΑΕ, δεδομένου ότι το 3,3 % του ευρωπαϊκού ΑΕγχΠ δαπανάται ετησίως στην αντιμετώπιση επαγγελματικών ατυχημάτων και ασθενειών. Επιπλέον, σημαντικό ποσοστό των δαπανών λόγω εργατικών ατυχημάτων και ασθενειών βαρύνει όχι μόνο τα συστήματα δημόσιας υγείας, αλλά και τους εργαζομένους και τις οικογένειές τους (1).

1.5.

Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για περισσότερες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις στην ΥΑΕ και για περισσότερα οικονομικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην ΥΑΕ. Οι δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει να προσαρμόζονται στις ανάγκες συγκεκριμένων τύπων φορέων της αγοράς εργασίας, με ιδιαίτερη έμφαση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Οι μεγαλύτερες εταιρείες με υψηλότερη χρηματοοικονομική ικανότητα θα πρέπει να προωθούν και να επενδύουν στην ΥΑΕ, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου προμηθευτών τους.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να υιοθετηθεί μια ολιστική προσέγγιση όσον αφορά τις επενδύσεις στην ΥΑΕ. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε θέματα όπως οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι, οι μυοσκελετικές παθήσεις (ΜΣΠ), τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος, δεδομένης της διασύνδεσής τους με τον κόσμο της εργασίας, την κοινωνία και το περιβάλλον.

1.7.

Η ΕΕ πρέπει να επενδύσει στην ψυχική υγεία του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Περισσότερα επαγγέλματα είναι πλέον ψυχοφθόρα, κυρίως στον αναπτυσσόμενο τομέα των υπηρεσιών, ενώ όλοι οι φορείς στην αγορά εργασίας -συμπεριλαμβανομένων των επιχειρηματιών των ΜΜΕ- βιώνουν άγχος.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να διεξαχθούν διεξοδικότερες μελέτες προς καλύτερη κατανόηση των οφελών που παρέχουν οι επενδύσεις στην ΥΑΕ. Για τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη πρέπει να επιδείξουν μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τόσο την ανταλλαγή στατιστικών πληροφοριών σχετικά με ασθένειες και λοιμώξεις που σχετίζονται με την εργασία, όσο και την εναρμόνιση της αναγνώρισης και της καταγραφής των επαγγελματικών ασθενειών.

1.9.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ, τα κράτη μέλη και όλους τους άλλους ενδιαφερόμενους φορείς να προωθήσουν την ανταλλαγή ορθών πρακτικών στον τομέα της ΥΑΕ, ιδίως ως προς τα οικονομικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην ΥΑΕ.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την επίδραση των συνθηκών εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ισότητας των φύλων, στην υγεία και την ευημερία των εργαζομένων. Οι επενδύσεις στην ΥΑΕ πρέπει να προσεγγίζονται από την άποψη της ποιότητας της εργασίας. Οι τυποποιημένες συνθήκες εργασίας και η ισότητα των φύλων παρέχουν την καλύτερη πρόληψη από τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους, οδηγώντας έτσι σε αυξημένη ευημερία και σε υψηλότερη παραγωγικότητα.

1.11.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι η πρόσβαση στην ΥΑΕ και, επομένως, τα οφέλη των επενδύσεων στην ΥΑΕ, δεν κατανέμονται ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι πρωτοβουλίες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη διαστάσεις όπως το φύλο, η εθνικότητα, η ηλικία και η αναπηρία και να συνδέουν τη στρατηγική για την ΥΑΕ με τη συζήτηση περί ισότητας.

1.12.

Η διαδικασία της ψηφιοποίησης θα μπορούσε να αποφέρει πολλές θετικές εξελίξεις στον τομέα της ΥΑΕ. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ανησυχεί ιδιαίτερα για το γεγονός ότι ορισμένες νέες μορφές εργασίας που δημιουργούνται από την ψηφιοποίηση ενδέχεται να μην εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των κανονισμών για την ΥΑΕ. Όλοι οι εργαζόμενοι στην ΕΕ θα πρέπει να προστατεύονται από τη νομοθεσία για την ΥΑΕ.

1.13.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ΥΑΕ δεν παρέχει μόνο οφέλη για την οικονομία της ΕΕ, αλλά και αποτελεί θεμελιώδες εργασιακό δικαίωμα. Η προώθηση των προτύπων ΥΑΕ δεν θα πρέπει να περιορίζεται στα κράτη μέλη, αλλά να καλύπτει όλες τις χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, ιδίως εκείνες με τις οποίες η ΕΕ έχει κυρώσει εμπορικές συμφωνίες ή έχει αναπτύξει άλλες μορφές συνεργασίας, όπως με χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης ή της Νότιας Γειτονίας. Οι ευρωπαϊκές επενδύσεις θα πρέπει να ευνοούν εταιρείες οι οποίες έχουν ορθές πολιτικές για την ΥΑΕ και υποστηρίζουν την ΥΑΕ στις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

2. Πλαίσιο

2.1.

Κάθε χρόνο σημειώνονται πάνω από 3,2 εκατομμύρια μη θανατηφόρα ατυχήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ περίπου 4 000 άνθρωποι πεθαίνουν από ατυχήματα. Σύμφωνα με μια συντηρητική εκτίμηση, 100 000 άνθρωποι πεθαίνουν από καρκίνο που σχετίζεται με την εργασία. Πολλά ατυχήματα δεν αναφέρονται και οι πραγματικοί αριθμοί είναι πιθανόν να είναι πολύ μεγαλύτεροι. Για παράδειγμα, σε αυτόν τον αριθμό δεν περιλαμβάνονται δεδομένα σχετικά με τους εργαζομένους που έχασαν τη ζωή τους καθ’ οδόν προς την εργασία, ούτε ο αριθμός των αυτοκτονιών που σχετίζονται με την εργασία. Ορισμένοι εργαζόμενοι δεν αναφέρουν μη θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα (2).

2.2.

Το 24,2 % των εργαζομένων θεωρεί ότι η υγεία τους στην εργασία κινδυνεύει, ενώ το 25 % δηλώνει ότι η εργασία τους έχει πρωτίστως αρνητικό αντίκτυπο στην ευημερία τους (3). Το 7,9 % του εργατικού δυναμικού υπέφερε από επαγγελματικά προβλήματα υγείας, το 36 % των οποίων οδήγησε σε απουσία από την εργασία για τουλάχιστον τέσσερις ημέρες τον χρόνο (4).

2.3.

Εδώ και 30 χρόνια, η ΕΕ διαθέτει νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των εργαζομένων από ατυχήματα και άλλες μορφές προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με την εργασία. Η βάση του κεκτημένου της ΕΕ για την ΥΑΕ είναι το άρθρο 153 της ΣΛΕΕ και η ευρωπαϊκή οδηγία-πλαίσιο (89/391/ΕΟΚ). Η οδηγία θέσπισε γενικές αρχές για τη διαχείριση της υγείας και ασφάλειας και εφαρμόζεται σε όλους τους εργαζομένους σε τομείς δραστηριότητας σε ολόκληρη την ΕΕ. Επιπλέον, η ΕΕ έχει εγκρίνει 23 επιμέρους οδηγίες σχετικά με την ΥΑΕ. Πρόσφατα, ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων αναφέρθηκε στην ΥΑΕ στη δέκατη αρχή του.

2.4.

Διάφορες ευρωπαϊκές έρευνες καταδεικνύουν ότι έχουν σημειωθεί βελτιώσεις στην ΥΑΕ· ωστόσο, η συνολική επιβάρυνση από το κόστος των εργατικών ατυχημάτων και της επαγγελματικής κακής υγείας παραμένει υψηλή. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA), το 3,9 % του παγκόσμιου ΑΕγχΠ και το 3,3 % του ευρωπαϊκού ΑΕγχΠ δαπανώνται για την αντιμετώπιση επαγγελματικών τραυματισμών και ασθενειών. Το ποσοστό αυτό διαφέρει από χώρα σε χώρα, ανάλογα με την οικονομία, το νομοθετικό πλαίσιο και τα κίνητρα πρόληψής τους. Κύριος παράγοντας κόστους είναι ο καρκίνος που σχετίζεται με την εργασία, και ακολουθούν οι μυοσκελετικές παθήσεις (ΜΣΠ) (5).

2.5.

Μελέτες καταδεικνύουν ότι η διασφάλιση της καλής διαχείρισης της ΥΑΕ στις ΜΜΕ και τις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πρόκληση. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της ΕΕ για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία 2014-2020, η ενίσχυση της ικανότητας των ΜΜΕ να θέτουν σε εφαρμογή αποτελεσματικά και αποδοτικά μέτρα πρόληψης του κινδύνου προσδιορίζεται ως ένας από τους βασικούς στρατηγικούς στόχους για την ΥΑΕ.

2.6.

Η έρευνα των πλαισίων και των ρυθμίσεων για την υγεία και ασφάλεια στις ΜΜΕ της ΕΕ υποδεικνύει μια «γενική και πολύπλευρη έλλειψη πόρων» (6), γεγονός το οποίο εξαναγκάζει σημαντικό ποσοστό των επιχειρήσεων αυτών να ακολουθούν την εύκολη οδό στις επιχειρηματικές στρατηγικές. Τα βασικά χαρακτηριστικά των εταιρειών αυτών είναι η αδύναμη οικονομική θέση, οι ανησυχίες για την οικονομική επιβίωση, η έλλειψη επενδύσεων στην ΥΑΕ και η περιορισμένη γνώση, ευαισθητοποίηση και ικανότητα στον τομέα της ΥΑΕ.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Πολλές μελέτες, καθώς και η εμπειρία των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, καταδεικνύουν ότι οι επενδύσεις στην ΥΑΕ όχι μόνο συμβάλλουν στην ενίσχυση της ευημερίας των εργαζομένων, αλλά και παράγουν υψηλό ποσοστό απόδοσης, ιδίως όσον αφορά τη μείωση του κόστους, την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης (7). Φινλανδικές μελέτες έχουν αποκαλύψει ότι μπορεί να υπάρξουν θετικά αποτελέσματα κερδοφορίας ακόμη και χωρίς άμεσα μετρήσιμα αποτελέσματα στην παραγωγικότητα, γεγονός το οποίο υποδεικνύει ότι το οικονομικό όφελος των μηχανισμών της ΥΑΕ γίνεται δυσκολότερα αντιληπτό από ό,τι συχνά υποτίθεται (8).

3.2.

Δεδομένου ότι οι εργαζόμενοι και οι οικογένειές τους καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του κόστους που σχετίζεται με τις επαγγελματικές ασθένειες ή τα ατυχήματα, υπάρχει σαφής οικονομική αιτιολόγηση για την κοινωνιακή επένδυση στην ΥΑΕ (9).

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι έχουν τεθεί σε εφαρμογή διάφορα προγράμματα σε ορισμένα κράτη μέλη για την οικονομική ανταμοιβή των οργανισμών που παρέχουν ασφαλείς και υγιείς χώρους εργασίας, και καλεί περισσότερα κράτη μέλη να θεσπίσουν παρόμοια συστήματα. Στα κίνητρα αυτά περιλαμβάνονται χαμηλότερα ασφάλιστρα, φοροαπαλλαγές ή κρατικές επιδοτήσεις, αλλά και το να καθίστανται τα προγράμματα οικονομικά επωφελή για τους ασφαλιστές με τη μείωση του αριθμού, της σοβαρότητας και του κόστους των απαιτήσεων.

3.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα συστήματα παροχής κινήτρων πρέπει να ανταμείβουν όχι μόνο τα πρότερα αποτελέσματα από την καλή διαχείριση της ΥΑΕ (όπως τα λίγα ατυχήματα) αλλά και τις συγκεκριμένες προσπάθειες πρόληψης που αποσκοπούν στη μείωση των μελλοντικών ατυχημάτων και ασθενειών. Εκτός από τα οικονομικά συστήματα, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις υφιστάμενες εθελοντικές τομεακές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στη διαχείριση των βιομηχανικών προϊόντων και την αριστεία των επιδόσεων (10).

3.5.

Λαμβάνοντας υπόψη τη γενική πτωτική τάση του αριθμού των ατυχημάτων που προκαλούν τραυματισμούς και θανάτους στην εργασία, η ΕΟΚΕ προτείνει μεγαλύτερη εστίαση σε ασθένειες που σχετίζονται με την εργασία, όπως ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, οι μυοσκελετικές παθήσεις και όσες ασθένειες συνδέονται με τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους και αποτελούν τις πλέον θανατηφόρες και συχνότερες αιτίες άδειας ασθενείας στην ΕΕ.

3.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να υιοθετηθεί μια πιο ολιστική προσέγγιση όσον αφορά τις επενδύσεις στην ΥΑΕ. Η προσέγγιση αυτή θα πρέπει να αποφεύγει την υπερβολική γενίκευση και, δεδομένων των περιορισμένων πόρων, θα πρέπει να επικεντρωθεί αρχικά στους αποτελεσματικότερους τρόπους βελτίωσης των πολιτικών για την ΥΑΕ.

3.7.

Οι επενδύσεις στην ΥΑΕ θα πρέπει να αναλύονται στο πλαίσιο της συζήτησης για την ποιότητα της εργασίας. Στοιχεία από το Eurofound καταδεικνύουν ότι οι περιστασιακοί εργαζόμενοι έχουν τη χαμηλότερη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τους κινδύνους για την ΥΑΕ (11). Επιπλέον, οι επισφαλείς τύποι απασχόλησης, καθώς και η ανεργία, συμβάλλουν στην κακή ψυχική υγεία. Οι τυποποιημένες συνθήκες εργασίας και η ισότητα των φύλων παρέχουν την καλύτερη πρόληψη από τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους, οδηγώντας έτσι σε αυξημένη ευημερία και σε υψηλότερη παραγωγικότητα. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόσφατη μελέτη που διεξήγαγε το Eurofound στην οποία διαπιστώνονται τα εξής: «όταν εξετάζονται οι εθνικοί παράγοντες που δύνανται να έχουν επίδραση στη σχέση μεταξύ των συνθηκών εργασίας και της υγείας και ευημερίας των εργαζομένων, οι αναλύσεις καταδεικνύουν ότι στοιχεία όπως η υψηλότερη συνδικαλιστική πυκνότητα, η μεγαλύτερη προστασία της απασχόλησης και η αυξημένη ισότητα των φύλων συνδέονται με υψηλότερες αμοιβές, περισσότερους εργασιακούς πόρους και μειωμένη επέκταση του ημερήσιου/εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας (work extensity). Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρυνθούν να επενδύουν σε πρωτοβουλίες που ενισχύουν τη συνδικαλιστική πυκνότητα, της προστασία της απασχόλησης και την ισότητα των φύλων και συμβάλλουν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, στη διαμόρφωση ενός υγιέστερου εργατικού δυναμικού σε μεσοπρόθεσμο και σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα (12)».

3.8.

Για να καταστούν τα οφέλη από τις επενδύσεις στην ΥΑΕ πιο ορατά, χρειάζεται να εκπονηθούν διεξοδικότερες μελέτες. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις πρόσφατες μελέτες και ζητεί την εκπόνηση νέων πιο εμπεριστατωμένων, προκειμένου να συμβάλουν τόσο στην καλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία της επένδυσης στην ΥΑΕ όσο και στην αποτελεσματικότερη κατανομή των πόρων, εστιάζοντας στους τομείς όπου οι επενδύσεις μπορούν να αποφέρουν τη μεγαλύτερη και ταχύτερη απόδοση.

3.9.

Πρέπει να εναρμονισθεί η αναγνώριση και η καταγραφή των επαγγελματικών ασθενειών στην ΕΕ, και να θεσπιστεί η σχετική συλλογή δεδομένων έτσι ώστε να παρακολουθούνται οι τάσεις σε επίπεδο ΕΕ. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η έλλειψη εναρμονισμένης αναγνώρισης των επαγγελματικών ασθενειών ενδέχεται να οδηγήσει σε διακρίσεις εις βάρος ορισμένων εταιρειών και εργαζομένων στην ΕΕ, σε κράτη με υψηλότερα ή χαμηλότερα επίπεδα αναγνώρισης των επαγγελματικών ασθενειών.

3.10.

Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη μεγαλύτερης διαφάνειας μεταξύ των κρατών μελών στην ανταλλαγή στατιστικών πληροφοριών σχετικά με ασθένειες και λοιμώξεις που σχετίζονται με την εργασία.

3.11.

Η ΕΟΚΕ προτείνει οι αρμόδιοι φορείς της ΕΕ, από κοινού με τη Eurostat και τα κράτη μέλη, να εργαστούν για την καθιέρωση ενός ορθού συστήματος συλλογής πληροφοριών και δεδομένων με βάση το πιλοτικό σχέδιο που αφορά τις ευρωπαϊκές στατιστικές για τις επαγγελματικές ασθένειες.

3.12.

Δεδομένου ότι η εκπαίδευση και η πρόληψη αποτελούν βασικό στοιχείο των επενδύσεων στην ΥΑΕ, η ΕΟΚΕ αποδίδει ιδιαίτερη προσοχή στους εκπροσώπους των συνδικάτων στον τομέα της υγείας και ασφάλειας ή σε άλλους εθελοντές. Είναι σημαντικό να προωθηθούν τόσο ο ρόλος των επιτροπών υγείας και ασφάλειας στον χώρο εργασίας όσο και των εκπροσώπων των εργαζομένων και, εάν χρειάζεται, να βελτιωθεί η νομική προστασία των εκπροσώπων των εργαζομένων.

3.13.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη συστήσει οι σχετικοί με την ΥΑΕ, την πρόληψη, την επιβολή και την έρευνα φορείς να διαθέτουν επαρκείς οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για την εκτέλεση των καθηκόντων τους (13).

3.14.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι η πρόσβαση στην ΥΑΕ δεν κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και, επομένως, ούτε και τα οφέλη από τις επενδύσεις στην ΥΑΕ. Οι διαφορετικές πρωτοβουλίες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη διαστάσεις όπως το φύλο, η εθνικότητα, η ηλικία ή η αναπηρία, και να συνδέουν τη στρατηγική για την ΥΑΕ με τη συζήτηση περί ισότητας.

3.15.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ΥΑΕ δεν παρέχει μόνο οφέλη για την οικονομία της ΕΕ, αλλά αποτελεί και θεμελιώδες εργασιακό δικαίωμα. Η προώθηση των προτύπων για την ΥΑΕ δεν θα πρέπει να περιορίζεται στα κράτη μέλη, αλλά να καλύπτει όλες τις χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, ιδίως εκείνες με τις οποίες η ΕΕ έχει κυρώσει εμπορικές συμφωνίες ή έχει αναπτύξει άλλες μορφές συνεργασίας, όπως με χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης ή της Νότιας Γειτονίας. Οι ευρωπαϊκές επενδύσεις θα πρέπει να ευνοούν εταιρείες οι οποίες έχουν θεσπίσει ορθές πολιτικές για την ΥΑΕ και υποστηρίζουν την ΥΑΕ στις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

4. Σημασία των επενδύσεων στην ΥΑΕ για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ)

4.1.

Οι ΜΜΕ αντιμετωπίζουν ένα φάσμα δαπανών παρέμβασης για την ΥΑΕ: αρχικές επενδύσεις (αγορά νέου εξοπλισμού, εγκατάσταση, προσαρμογή, κατάρτιση), επαναλαμβανόμενες δαπάνες (συντήρηση, επαναλαμβανόμενος εξοπλισμός, έξοδα κατάρτισης σε χρήματα και χρόνο) και κόστος υπηρεσιών ΥΑΕ. Οι περισσότερες ΜΜΕ έχουν περιορισμένους οικονομικούς και διαχειριστικούς πόρους και, ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να προβλέπονται χαμηλού κόστους ή δωρεάν προγράμματα και εργαλεία ΥΑΕ ώστε να απευθύνονται σε όσο το δυνατόν περισσότερες ΜΜΕ.

4.2.

Οι πολιτικές πρέπει να προσαρμόζονται στις ανάγκες, το επιχειρηματικό περιβάλλον και το πλαίσιο των ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, σε τομεακό και υποτομεακό επίπεδο και σε επίπεδο διαδικασίας έργου. Οι σχετικές επιχειρηματικές οργανώσεις και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να βοηθήσουν στην προσαρμογή στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των ΜΜΕ.

4.3.

Οι ΜΜΕ χρειάζονται περισσότερη στήριξη για να παρέχουν σταθερή ΥΑΕ. Η στήριξη αυτή περιλαμβάνει:

4.3.1.

χρηματοδοτική στήριξη (οικονομικά κίνητρα), ειδικά προσαρμοσμένη καθοδήγηση και συμβουλές·

4.3.2.

στήριξη από επιθεωρητές εργασίας, οι οποίοι θα πρέπει να διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τη νομοθεσία για την ΥΑΕ και στην παροχή στήριξης και συμβουλών·

4.3.3.

προσαρμοσμένα, πρακτικά και αποδοτικά από οικονομική άποψη εργαλεία·

4.3.4.

ευαισθητοποίηση εργοδοτών και εργαζομένων, ανταλλαγή ορθών πρακτικών.

4.3.5.

Η αρχή «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις», οι διατάξεις της Small Business Act και τα καθήκοντα των «εκπροσώπων των ΜΜΕ»θα πρέπει να τηρούνται με συνέπεια, ενώ ταυτόχρονα να αποφεύγονται οι περιττές/δυσανάλογες επιβαρύνσεις με σκοπό τη βελτίωση της συμμόρφωσης·

4.3.6.

βελτίωση της συνεργασίας και των εταιρικών σχέσεων προς στήριξη των ΜΜΕ, ιδίως σε περιφερειακό/τοπικό επίπεδο, με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς όπως οι κοινωνικοί εταίροι, οι ασφαλιστικοί φορείς και οι δημόσιες αρχές.

4.4.

Συχνά οι ΜΜΕ προτιμούν να προσφεύγουν σε διάφορους ενδιάμεσους φορείς. Ωστόσο, οι κατά πρόσωπο συναντήσεις είναι επίσης δαπανηρές και, ως εκ τούτου, είναι κρίσιμης σημασίας η εξεύρεση λύσεων αποδοτικών ως προς το κόστος.

4.5.

Ο EU-OSHA και το δίκτυο Enterprise Europe Network μπορούν να προσφέρουν πρακτική υποστήριξη -όπως φιλικά προς τον χρήστη δωρεάν εργαλεία και πληροφορίες και συμβουλές- και θα πρέπει να συνεχίσουν να επεκτείνουν τα ειδικά προγράμματα σε αυτόν τον τομέα.

5. Ειδικές παρατηρήσεις

5.1.

Οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι συγκαταλέγονται μεταξύ των δυσκολότερων και συνηθέστερων ανησυχιών για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία· οι κίνδυνοι αυτοί αφορούν και τους επιχειρηματίες των ΜΜΕ που βιώνουν υψηλά επίπεδα άγχους (14). Μολονότι η αντιμετώπιση του άγχους και των ψυχοκοινωνικών κινδύνων είναι δαπανηρή, η έρευνα καταδεικνύει ότι η αγνόησή τους είναι δαπανηρότερη για τις επιχειρήσεις και την οικονομία.

5.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη περαιτέρω συζήτησης και έρευνας για την επαγγελματική εξουθένωση προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες στρατηγικές πρόληψης.

5.3.

Ομοίως, η ΕΕ πρέπει να επικεντρωθεί στη μείωση της τυπικής παρουσίας στην εργασία. Η τυπική παρουσία στην εργασία όχι μόνον μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα προβλημάτων υγείας, αλλά μπορεί να μειώσει και την παραγωγικότητα των εργαζομένων (15).

5.4.

Αν και άνδρες και γυναίκες εργάζονται στους ίδιους χώρους εργασίας, μπορεί να αντιμετωπίζουν διαφορετικούς κινδύνους λόγω διαφορετικών βιολογικών χαρακτηριστικών, απαιτήσεων ή έκθεσης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί να υιοθετηθεί μια πιο «ευαίσθητη ως προς το φύλο»προσέγγιση όσον αφορά τις επενδύσεις στην ΥΑΕ. Ειδικότερα, πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στις γυναίκες ως προς την πρόληψη των ΜΣΠ και του καρκίνου.

5.5.

Σύμφωνα με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και σύμφωνα με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στα άτομα με αναπηρία, σε όλες τις μορφές της. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η σχέση μεταξύ της αναπηρίας και της αγοράς εργασίας δεν αφορά μόνο μέτρα για τη διασφάλιση του δικαιώματος πρόσβασης, όπως ποσοστώσεις, κίνητρα ή φορολογικές ελαφρύνσεις, αλλά αφορά και μεγαλύτερη δέσμευση όσον αφορά την πρόληψη των κινδύνων για την υγεία των ατόμων με αναπηρία σε κάθε είδους εργασιακά περιβάλλοντα. Οι επενδύσεις στην ΥΑΕ θα πρέπει να προσαρμόζονται στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρίες.

5.6.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στους μετακινούμενους, τους μετανάστες και τους εποχιακούς εργαζόμενους δεδομένου ότι, λόγω της γλώσσας και άλλων φραγμών, είναι στατιστικώς πιθανότερο να έχουν ατύχημα στην εργασία. Πολλοί από αυτούς, και ιδίως οι παράτυποι μετανάστες, δεν καλύπτονται επαρκώς από τα κοινωνικά συστήματα και την υποβολή στοιχείων.

5.7.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, στο συγκεκριμένο πλαίσιο της ταχείας γήρανσης του ευρωπαϊκού πληθυσμού, η ΥΑΕ αποτελεί βασικό ζήτημα, για το οποίο ο ρόλος της ΕΕ είναι σημαντικός. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας διατρέχουν πολύ υψηλότερο κίνδυνο θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων από τους νεότερους, αν και πλήττονται λιγότερο συχνά από μη θανατηφόρα ατυχήματα στην εργασία. Επιπλέον, υποφέρουν πολύ συχνότερα από ασθένειες μακράς λανθάνουσας περιόδου, όπως ο καρκίνος που σχετίζεται με την εργασία ή τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

5.8.

Οι εταιρείες με δίκτυο προμηθευτών έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να επενδύουν στην ΥΑΕ (16)· επίσης, έχουν την ευθύνη να προωθούν και να επενδύουν στην ΥΑΕ ώστε να παρέχουν ασφαλές και υγιές περιβάλλον σε όλους τους εργαζομένους στις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

5.9.

Οι δημόσιοι οργανισμοί οφείλουν να προσφέρουν υψηλής ποιότητας δωρεάν εργαλεία πληροφορικής στις επιχειρήσεις για να τις βοηθούν να αξιολογούν τους επαγγελματικούς κινδύνους. Τα εργαλεία αυτά πρέπει επίσης να είναι απλά και πρακτικά και να ανταποκρίνονται επακριβώς στις προσδοκίες των επιχειρήσεων. Θα πρέπει να ενσωματώνονται σε ευρύτερες πρωτοβουλίες για την κινητοποίηση των σχετικών τομέων και να συνοδεύονται από εκστρατείες πρόληψης του κινδύνου. Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των εργαζομένων είναι απαραίτητη. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να μπορούν να τους χρησιμοποιούν ως εμπειρογνώμονες στον τομέα της ΥΑΕ.

5.10.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι καινοτομίες στον τομέα της αντιμετώπισης του καρκίνου θα μπορούσαν να αποφέρουν μεγάλα οφέλη για τους ασθενείς, θέτουν όμως και προκλήσεις για τα ισχύοντα πρότυπα ΥΑΕ. Ο έλεγχος της τήρησης υψηλών επιπέδων ΥΑΕ στον τομέα της πυρηνικής ιατρικής και των κυτταροτοξικών φαρμάκων στα νοσοκομεία είναι ουσιώδους σημασίας για την αξιοποίηση του δυναμικού των θεραπειών για τον καρκίνο χωρίς να τίθενται σε κίνδυνο οι επαγγελματίες στον τομέα της υγείας.

5.11.

Η γνώση σχετικά με ορισμένες γενετικές παθήσεις που προδιαθέτουν για κακοήθεις όγκους αυξάνεται, ενώ το είδος και ο χρόνος εμφάνισης του καρκίνου που μπορεί να αναπτυχθεί ή θα αναπτυχθεί στην πραγματικότητα είναι άγνωστα. Από την άλλη πλευρά, αυξανόμενος αριθμός περιβαλλοντικών συνθηκών που σχετίζονται με την εργασία είναι γνωστό ότι είναι καρκινογόνες. Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραγόντων αυξάνει πιθανότατα τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Είναι χρήσιμο οι εργαζόμενοι να γνωρίζουν τι είδος κακοήθους δομής DNA μπορεί να έχουν, ενώ οι υπεύθυνοι εργοδότες θα πρέπει να ενημερώνουν τους εργαζομένους σχετικά με τους πιθανούς παράγοντες κινδύνου που υπάρχουν στον χώρο εργασίας τους.

5.12.

Πρέπει να προωθηθούν ορθές πολιτικές και πρακτικές επιστροφής στην εργασία ώστε οι χώροι εργασίας να παραμείνουν βιώσιμοι. Για τους εργαζομένους που επιθυμούν να επιστρέψουν στην εργασία θα πρέπει να τίθενται σε εφαρμογή οι κατάλληλες διαδικασίες επανένταξης, συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της προσαρμογής του χώρου εργασίας τους.

5.13.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι η κλιματική αλλαγή θα απαιτήσει προσαρμογή των στρατηγικών για την ΥΑΕ. Η αύξηση της θερμοκρασίας ή οι ασυνήθιστες φυσικές καταστροφές θα αποτελέσουν πραγματική απειλή για τις συνθήκες εργασίας του πληθυσμού της ΕΕ.

6. Ψηφιοποίηση και ΥΑΕ

6.1.

Η διαδικασία της ψηφιοποίησης θα μπορούσε να αποφέρει πολλές θετικές εξελίξεις στον τομέα της ΥΑΕ. Για παράδειγμα, τα ρομπότ μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εργασίες υψηλού κινδύνου σε ορυχεία ή στις κατασκευές, οι δε τεχνολογίες της πληροφορικής θα βελτιώσουν τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η επιτήρηση της ΥΑΕ. Η ψηφιοποίηση μπορεί επίσης να μετριάσει τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους που προκαλεί η μονότονη εργασία, ενώ οι ηλικιωμένοι ή τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να απολαύουν συστήματος ψηφιακής βοήθειας.

6.2.

Ακόμη, η ΕΟΚΕ ανησυχεί για τις αρνητικές επιπτώσεις της ψηφιοποίησης επί της ΥΑΕ και των εργαζομένων. Έχουν ήδη καταδειχθεί σημαντικοί κίνδυνοι σε όλους τους ψηφιοποιημένους χώρους εργασίας, όπως εντατικοποίηση της εργασίας, άγχος και ψυχοκοινωνική βία (17). Επιπλέον, στο μέλλον αναμένεται να παρατηρούνται ατυχήματα που θα προκαλούνται από την τεχνητή νοημοσύνη, τα οποία πρέπει να αποτρέπονται.

6.3.

Η ψηφιοποίηση έχει επίσης αυξήσει τη δυνατότητα να είναι κανείς διαρκώς συνδεδεμένος με την εργασία μέσω μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου καθώς και μέσω άλλων μορφών επικοινωνίας, παράγοντες οι οποίοι μπορεί να καταστήσουν δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ ιδιωτικής και επαγγελματικής ζωής και να αυξήσουν την εξάρτηση των ατόμων από τις τεχνολογίες πληροφορικής. Ειδικότερα, οι νέοι είναι πιθανότερο να είναι πιο εξαρτημένοι από τις τεχνολογίες πληροφορικής και από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, στοιχεία τα οποία μπορεί να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία και την ασφάλειά τους. Η ΕΟΚΕ καλεί τους κοινωνικούς εταίρους να λάβουν κατάλληλα μέτρα ώστε να προστατεύσουν την υγεία των εργαζομένων από αυτούς τους κινδύνους, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη να διασφαλίζεται η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Ο διάλογος με τους πολίτες μπορεί επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό. Ένα παράδειγμα τέτοιων μέτρων αποτελεί το «δικαίωμα στην αποσύνδεση»(right to disconnect), το οποίο θεσπίστηκε πρόσφατα στη Γαλλία και εφαρμόστηκε σε ορισμένους τομείς και σε ορισμένες συμφωνίες σε επίπεδο επιχειρήσεων συγκεκριμένων χωρών της ΕΕ.

6.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την έντονη ανησυχία της για το γεγονός ότι ορισμένες νέες μορφές εργασίας που δημιουργούνται μέσω της ψηφιοποίησης (όπως οι πλατφόρμες εργασίας ή η «οικονομία των ελεύθερων επαγγελματιών») ενδέχεται να μην εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των κανονισμών για την ΥΑΕ, διότι τούτοι σχεδιάστηκαν για την προστασία των εργαζομένων σε τυποποιημένες μορφές απασχόλησης. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει στην απαράδεκτη κατάσταση κατά την οποία ορισμένοι νέοι εργαζόμενοι, όπως οι εργαζόμενοι σε πλατφόρμες στην Ευρώπη, δεν προστατεύονται επαρκώς. Όλοι οι εργαζόμενοι στην ΕΕ πρέπει να εμπίπτουν στην προστασία της νομοθεσίας για την ΥΑΕ. Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τα συμπεράσματα του Συμβουλίου (18) όπου αναφέρεται ότι «οι νέες μορφές εργασίας δεν θα πρέπει να μειώνουν ή να αναιρούν την ευθύνη που φέρει ο εργοδότης να εξασφαλίζει την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων στην εργασία ως προς κάθε πτυχή που σχετίζεται με αυτή την εργασία».

Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) https://osha.europa.eu/en/tools-and-publications/publications/value-occupational-safety-and-health-and-societal-costs-work/view

(2) Ανακοίνωση σχετικά με το στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία κατά την περίοδο 2014-2020 [COM(2014) 332 final].

(3) Eurostat (2015), Στατιστικά στοιχεία για τα ατυχήματα κατά την εργασία: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=hsw_mi07&lang=en.

(4) Έρευνα για το εργατικό δυναμικό στην ΕΕ, 2013.

(5) https://osha.europa.eu/en/tools-and-publications/publications/international-comparison-cost-work-related-accidents-and.

(6) https://osha.europa.eu/en/tools-and-publications/publications/contexts-and-arrangements-occupational-safety-and-health-micro.

(7) https://osha.europa.eu/en/tools-and-publications/publications/reports/the-business-case-for-safety-and-health-cost-benefit-analyses-of-interventions-in-small-and-medium-sized-enterprises, έκθεση του EU-OSHA του Ιουλίου 2019.

(8) Murphy, R. and Cooper, C. (2000), Healthy and productive work (Υγιής και παραγωγική εργασία).

(9) https://osha.europa.eu/en/tools-and-publications/publications/value-occupational-safety-and-health-and-societal-costs-work/view.

(10) Τέτοιο παράδειγμα είναι το Responsible Care®, το οποίο αποτελεί το δεοντολογικό πλαίσιο της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας βιομηχανίας χημικών προϊόντων για τη βελτίωση της ασφαλούς παραγωγής, χειρισμού και χρήσης χημικών ουσιών σε όλες τις αλυσίδες εφοδιασμού.

(11) Βλέπε παράρτημα.

(12) Eurofound (2019), «Working conditions and workers’ health»(Συνθήκες εργασίας και υγεία των εργαζομένων), Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σ. 51.

(13) ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 56.

(14) Ευρωπαϊκή έρευνα για τις συνθήκες εργασίας 2015.

(15) Eurofound (2019), «Working conditions and workers’ health»(Συνθήκες εργασίας και υγεία των εργαζομένων), Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.

(16) https://osha.europa.eu/en/tools-and-publications/publications/literature_reviews/promoting-occupational-safety-and-health-through-the-supply-chain/view

(17) ILO (2019) The Threat of Physical and Psychosocial Violence and Harassment in Digitalized Work [ΔΟΕ (2019), Η απειλή της σωματικής και ψυχοκοινωνικής βίας και παρενόχλησης στην ψηφιοποιημένη εργασία].

(18) EPSCO 9686/19, 13 Ιουνίου 2019.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Οι ακόλουθες τροπολογίες απορρίφθηκαν, παρότι συγκέντρωσαν περισσότερο από το 25 % των εκπεφρασμένων ψήφων (άρθρο 59 παράγραφος 3 του Εσωτερικού Κανονισμού):

Σημείο 3.12

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Δεδομένου ότι η εκπαίδευση και η πρόληψη αποτελούν βασικό στοιχείο των επενδύσεων στην ΥΑΕ, η ΕΟΚΕ αποδίδει ιδιαίτερη προσοχή στους εκπροσώπους των συνδικάτων στον τομέα της υγείας και ασφάλειας ή σε άλλους εθελοντές. Είναι σημαντικό να προωθηθούν τόσο ο ρόλος των επιτροπών υγείας και ασφάλειας στον χώρο εργασίας όσο και των εκπροσώπων των εργαζομένων και, εάν χρειάζεται σε εθνικό επίπεδο, να βελτιωθεί η νομική προστασία των εκπροσώπων των εργαζομένων με τα κατάλληλα νομικά μέσα.

Αιτιολογία

Θα εκτεθεί προφορικά.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	50
Ψήφοι κατά	:	86
Αποχές	:	10

Σημείο 5.12

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Ως εκ τούτου, η βελτιστοποίηση της επανένταξης και της επιστροφής στην εργασία των εργαζομένων που έχουν προσβληθεί από καρκίνο είναι σημαντική τόσο για τη βελτίωση της ευημερίας αυτής της ευάλωτης ομάδας όσο και για τη μείωση των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων του καρκίνου στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και στην κοινωνία γενικότερα. Πρέπει να προωθηθούν ορθές πολιτικές, μέσα, παρεμβάσεις και πρακτικές επιστροφής στην εργασία ώστε οι χώροι εργασίας να παραμείνουν βιώσιμοι. Για τους εργαζομένους που επιθυμούν να επιστρέψουν στην εργασία θα πρέπει να τίθενται σε εφαρμογή οι κατάλληλες διαδικασίες επανένταξης, συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της προσαρμογής του χώρου εργασίας τους. «Για τη διευκόλυνση της εφαρμογής επιτυχημένων προγραμμάτων, χρειάζονται νομικές δυνατότητες που να προβλέπουν τη μερική απασχόληση καθώς και κίνητρα για τον εργοδότη προκειμένου να στηρίξει (1) » την επαναπροσαρμογή και την επιστροφή στην εργασία μετά από μια διάγνωση καρκίνου. Οι ΜΜΕ θα πρέπει να λάβουν βοήθεια για να καταστήσουν τις εργασιακές απαιτήσεις πιο ευέλικτες, καθώς και για να μπορέσουν παράσχουν σχετική στήριξη και πληροφόρηση.

Αιτιολογία

Ο αντίκτυπος του καρκίνου στην καθημερινή ζωή ενός ατόμου είναι άμεσος και καταλυτικός. Τη διάγνωση ακολουθούν συνήθως μεγάλες περίοδοι απουσίας λόγω ιατρικών θεραπειών και λειτουργικών περιορισμών. Αν και, γενικά, η διαχείριση του καρκίνου έχει βελτιωθεί κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και ο συνολικός αριθμός των ατόμων που επιβιώνουν από καρκίνο αυξάνεται, πολλοί επιζώντες του καρκίνου εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μακροπρόθεσμα συμπτώματα και επιβαρύνσεις μετά τη λήξη της θεραπείας τους, όπως κόπωση. Αυτά τα συμπτώματα και οι επιβαρύνσεις μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα εργασίας των επιζώντων του καρκίνου, γεγονός που δυσχεραίνει την παραμονή ή την επανένταξη στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με έρευνες, οι περισσότεροι από τους επιζώντες του καρκίνου είναι σε θέση να παραμείνουν στην εργασία ή να επιστρέψουν σε αυτήν, αλλά συνολικά ο κίνδυνος ανεργίας μεταξύ των επιζώντων του καρκίνου είναι 1,4 φορές υψηλότερος από ό, τι μεταξύ των ατόμων που δεν έχουν ποτέ διαγνωστεί με καρκίνο. Τα μέσα, οι πρακτικές, οι πολιτικές και οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην προώθηση της επανένταξης και της επιστροφής στην εργασία είναι σαφώς σημαντικά.

Οι επιχειρήσεις με λιγότερους από 250 εργαζομένους (ΜΜΕ) δεν διαθέτουν πληροφορίες και πόρους για την επανένταξη και την επιστροφή στην εργασία των εργαζομένων που επηρεάζονται από στρατηγικές ή προγράμματα για τον καρκίνο· συνεπώς, χρειάζεται στήριξη και εκπαίδευση για τις επιχειρήσεις αυτές. Η ομαδοποίηση των ΜΜΕ για την ενημέρωση/βοήθεια από τον OSHA είναι πολύτιμη, διότι οι ΜΜΕ θα μπορούσαν να διδαχθούν η μία από την άλλη και, από κοινού, είναι ευκολότερο να έχουν πρόσβαση σε αυτό το είδος βοήθειας από τις υπηρεσίες επαγγελματικής υγείας. Ωστόσο, τα ενδιαφερόμενα μέρη θεωρούν πλεονέκτημα το μικρό μέγεθος των ΜΜΕ, καθώς οι εταιρείες αυτές παρέχουν μια περισσότερο οικογενειακή ατμόσφαιρα η οποία μπορεί να δημιουργήσει ένα πιο υποστηρικτικό περιβάλλον για τους εργαζομένους με καρκίνο που επιστρέφουν στην εργασία.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	49
Ψήφοι κατά	:	106
Αποχές	:	10

(1) https://osha.europa.eu/en/tools-and-publications/publications/executive-summary-rehabilitation-and-return-work-after-cancer-0

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/60

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο μεταβαλλόμενος κόσμος της εργασίας και η μακροβιότητα/γήρανση του πληθυσμού — Προϋποθέσεις για να παραμείνουν οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας ενεργοί στον νέο κόσμο της εργασίας»

(Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αίτησης της Φινλανδικής Προεδρίας)

(2020/C 14/08)

Εισηγητής: ο κ. Irinel Eduard FLORIA

Συνεισηγητής: ο κ. Vladimír BÁLEŠ

Αίτηση της Φινλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου	Επιστολή με ημερομηνία 7.2.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Διερευνητική γνωμοδότηση
Απόφαση του Προεδρείου	19.2.2019
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	10.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	131/0/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την έμφαση της Φινλανδικής Προεδρίας στην οικονομία της ευεξίας του πληθυσμού, ιδίως των ατόμων τρίτης ηλικίας, και τη θεωρεί θετικό βήμα προς την επίτευξη καλύτερης ισορροπίας μεταξύ των δημογραφικών τάσεων, της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας.

1.2.

Τα κράτη μέλη έχουν αναγνωρίσει το ζήτημα της γήρανσης του πληθυσμού και έλαβαν ορισμένα μέτρα κατά τα τελευταία χρόνια, αλλά τα μέτρα αυτά φαίνεται να είναι αποσπασματικά και οι επιπτώσεις τους δεν έχουν εκτιμηθεί. Επιπλέον, ο αντίκτυπος της τεχνολογικής προόδου και η μεταβαλλόμενη φύση της εργασίας περιπλέκουν ακόμη περισσότερο το εν λόγω ζήτημα.

1.3.

Οι κοινωνικοί εταίροι, σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις, είναι καθοριστικής σημασίας για τη διευκόλυνση της εφαρμογής μέτρων σε διάφορα επίπεδα. Η κοινωνία των πολιτών και οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να επιτελέσουν σημαντικό ρόλο στην ενθάρρυνση της επιμήκυνσης του ενεργού επαγγελματικού βίου.

1.4.

Η πολιτική δράση και η χρηματοδότηση σε επίπεδο ΕΕ θα μπορούσαν να συμβάλουν στην υπέρβαση αυτών των φραγμών, αλλά θα χρειαστεί να ληφθούν υπόψη οι διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά τη δημογραφία, την οικονομία, την απασχόληση και τις συνθήκες εργασίας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιοποιήσουν τα ευρωπαϊκά κονδύλια για τη χρηματοδότηση μέτρων, ενώ η ευθύνη για τη στήριξη της επιμήκυνσης του επαγγελματικού βίου θα πρέπει να επιμερίζεται μεταξύ των κυβερνήσεων, των επιχειρήσεων και των ιδιωτών.

1.5.

Η Επιτροπή υποστηρίζει τις δράσεις των κρατών μελών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πρόκλησης της γήρανσης μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών και προγραμμάτων (1).

1.6.

Απαιτούνται ολοκληρωμένες στρατηγικές εστιασμένες στην ανάπτυξη εθνικών πολιτικών ενεργού γήρανσης διότι οι δημογραφικές και οι σχετικές με την απασχόληση προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο κατά τρόπο ολιστικό. Οι ειδικές συστάσεις που προτείνονται για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ενεργού γήρανσης έχουν ως εξής:

1.6.1.

ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου και της συμμετοχής όλων των ενδιαφερόμενων φορέων στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων στρατηγικών και εθνικών πολιτικών ενεργού γήρανσης·

1.6.2.

ανάπτυξη της απασχόλησης και των δεξιοτήτων μέσω της διά βίου μάθησης·

1.6.3.

προώθηση δυναμικών επαγγελματικών σταδιοδρομιών και δυναμικής εργασίας·

1.6.4.

τόνωση της επιχειρηματικότητας της τρίτης ηλικίας·

1.6.5.

καταπολέμηση όλων των μορφών διακρίσεων, ιδίως λόγω ηλικίας και φύλου·

1.6.6.

υλοποίηση πρωτοβουλιών μεταφοράς/ανταλλαγής γνώσεων·

1.6.7.

εφαρμογή ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων και καλύτερων συνθηκών εργασίας·

1.6.8.

προαγωγή της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών και αλλαγή στάσης απέναντι στη γήρανση.

1.7.

Όλα τα μέτρα θα πρέπει να παρακολουθούνται διαρκώς και ο αντίκτυπος της συμμετοχής των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας να αξιολογείται δεόντως. Η σαφής αποτύπωση του αντικτύπου των εν λόγω μέτρων θα ενθαρρύνει περαιτέρω τα κράτη μέλη να διαδίδουν και να ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές σχετικά με την ενεργό γήρανση.

2. Ιστορικό πλαίσιο

2.1.

Η σημαντικότερη συμβολή της ΕΕ στον τομέα της απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας είναι η οδηγία για την ίση μεταχείριση (2), η οποία απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω ηλικίας στους περισσότερους τομείς απασχόλησης. Ωστόσο, η οδηγία αποδείχθηκε αναποτελεσματική για την εξάλειψη συγκεκαλυμμένων διακρίσεων λόγω ηλικίας στην αγορά εργασίας, φαινόμενο το οποίο αποθαρρύνει πολλά άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ακόμη και από την αναζήτηση εργασίας.

2.2.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η στρατηγική «Ευρώπη 2020» περιλαμβάνει ισχυρή εστίαση στη δημιουργία θέσεων εργασίας και θέτει ως στόχο την επίτευξη πλήρους απασχόλησης έως το 2020. Ενώ η στρατηγική «Ευρώπη 2020» πλησιάζει στο τέλος της, δεν επικεντρώθηκε ωστόσο σε μεγάλο βαθμό στους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας ως ιδιαίτερη κατηγορία. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων τροποποίησε την προσέγγιση της ενεργού γήρανσης, δεδομένου ότι υποδεικνύει πολυάριθμες πτυχές που είναι σημαντικές για τη διευκόλυνση της απασχόλησης εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας. Ωστόσο, ο πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων στερείται μηχανισμού εφαρμογής.

2.3.

Στο πλαίσιο του επόμενου μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ, η Επιτροπή πρότεινε το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη, ένα ενωσιακό πρόγραμμα που επικεντρώνεται στην οικοδόμηση των στρατηγικών ψηφιακών δεξιοτήτων της ΕΕ και στη διευκόλυνση της ευρείας ανάπτυξης των ψηφιακών τεχνολογιών. Το πρόγραμμα αυτό θα διαμορφώσει και θα υποστηρίξει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της κοινωνίας και της οικονομίας της Ευρώπης και θα εξασφαλίσει ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες διαθέτουν τις αναγκαίες δεξιότητες για να αντεπεξέλθουν στον ψηφιακό μετασχηματισμό.

2.4.

Η πληθυσμιακή διάρθρωση της ΕΕ αλλάζει και θα «γκριζάρει όλο και περισσότερο» κατά τις επόμενες δεκαετίες. Ο συνολικός πληθυσμός της ΕΕ θα αυξηθεί από 511 εκατομμύρια το 2016 σε 520 εκατομμύρια το 2070, όμως ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας (15-64 ετών) (3) θα μειωθεί σημαντικά από 333 εκατομμύρια το 2016 σε 292 εκατομμύρια το 2070 λόγω αλλαγών στη γονιμότητα, το προσδόκιμο ζωής και τη δυναμική των μεταναστευτικών ροών (4). Η συνολική προσφορά εργαζομένων ηλικίας 20-64 ετών αναμένεται να μειωθεί σημαντικά μετά το 2070, κατά 9,6 %, στην ΕΕ. Η αύξηση του ποσοστού των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στην ΕΕ δεν θα πρέπει ταυτίζεται απερίσκεπτα με αντίστοιχη αύξηση της επιβάρυνσης των κοινωνικών συστημάτων, συνάγοντας, π.χ., ότι τα υφιστάμενα συνταξιοδοτικά συστήματα δεν θα είναι ικανά να λειτουργήσουν στο μέλλον.

2.5.

Ο κύριος παράγοντας χρηματοδότησης των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης δεν είναι το ποσοστό δημογραφικής εξάρτησης, αλλά ο βαθμός οικονομικής εξάρτησης. Επιπλέον, η αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας της εργασίας είναι ένας άλλος βασικός παράγοντας που επιτρέπει την αύξηση του μεγέθους της «πίτας» που μπορεί να μοιραστεί όχι μόνον μεταξύ εργαζομένων αλλά και μη εργαζομένων (5).

2.6.

Η δημογραφική πρόκληση μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως ευκαιρία για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Καθώς νέες αγορές αγαθών και υπηρεσιών θα κάνουν την εμφάνισή τους λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να ενσωματώσουν το φαινόμενο αυτό στις στρατηγικές καινοτομίας τους για την παροχή καινοτόμων υπηρεσιών και προϊόντων (ασημένια οικονομία ή οικονομία της τρίτης ηλικίας).

2.7.

Για την ΕΕ ως σύνολο, το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση αναμένεται να αυξηθεί κατά 7,8 έτη για τους άνδρες και κατά 6,6 έτη για τις γυναίκες έως το 2070 (6). Η θετική εξέλιξη που συνίσταται στην επιμήκυνση της διάρκειας ζωής και με καλύτερη υγεία δεν ευθυγραμμίζεται, ωστόσο, με τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου. Η έλλειψη χώρων εργασίας και κατάλληλων ενεργών πολιτικών και μέτρων για την αγορά εργασίας, τα ζητήματα υγείας, η έλλειψη σχετικών δεξιοτήτων, καθώς και η μη ικανοποιητική ισορροπία μεταξύ επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου αποτελούν σημαντικές αιτίες πρόωρης αποχώρησης από την αγορά εργασίας. Ταυτόχρονα, η έκθεση σε διακρίσεις λόγω ηλικίας ή σε αρνητικά στερεότυπα επηρεάζει τις αποφάσεις πρόωρης εξόδου από την αγορά εργασίας.

2.8.

Η διάσταση του φύλου όσον αφορά τις θέσεις και τις συνθήκες εργασίας των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας θα πρέπει να εξεταστεί δεόντως. Κατά την τελευταία δεκαετία, η τάση της «ημισυνταξιοδότησης» έχει εξαπλωθεί ακόμη περισσότερο μεταξύ των γυναικών από ό,τι μεταξύ των ανδρών (7).

2.9.

Λόγω της έντονης πίεσης που ασκείται στον ενεργό πληθυσμό, τα άτομα τρίτης ηλικίας ενδέχεται να στιγματιστούν θεωρούμενα ως επιβάρυνση. Ωστόσο, ο στιγματισμός δεν περιορίζεται μόνο στις κοινωνικές ομάδες, αλλά, αντίθετα, επεκτείνεται και σε ορισμένους εργοδότες που ενδέχεται να αντιλαμβάνονται το εργατικό δυναμικό μεγαλύτερης ηλικίας και τους συνταξιούχους ως άτομα που στερούνται ενέργειας, δυσκολεύονται να εκπαιδευτούν και είναι «ανίκανα» προς εργασία.

2.10.

Είναι ουσιώδες να καταπολεμηθούν οι διακρίσεις και τα αρνητικά στερεότυπα εις βάρος των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας. Οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας δεν είναι κατ’ ανάγκη λιγότερο παραγωγικοί από τους νεότερους, αλλά διαθέτουν όντως διαφορετικές ικανότητες και δεξιότητες, με κύρια πλεονεκτήματά τους τις επαγγελματικές γνώσεις και την εμπειρία τους.

3. Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας από άτομα τρίτης ηλικίας

3.1.

Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση και η ταχεία ανάπτυξη και ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία και στη βιομηχανία έχουν πρωτόγνωρο αντίκτυπο στον κόσμο της εργασίας. Πληθώρα χειρωνακτικών εργασιών και γνωστικών καθηκόντων εκτελούνται ολοένα περισσότερο από μηχανές και αλγορίθμους ή ενίοτε έχουν ακόμη και πλήρως αυτοματοποιηθεί. Ταυτόχρονα, η συμπερίληψη αυτών των νέων στα επιχειρηματικά μοντέλα των διαφόρων κλάδων δημιουργεί πολυάριθμες νέες θέσεις εργασίας και επαναπροσδιορίζει τα καθήκοντα πολλών άλλων ήδη υφιστάμενων. Από τις εν λόγω εξελίξεις συνάγεται ότι οι παγκόσμιες και οι περιφερειακές αγορές εργασίας θα υποστούν αναπόφευκτα δραστικό μετασχηματισμό κατά τα προσεχή έτη.

3.2.

Η τεχνολογική πρόοδος έχει σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομία γενικότερα και ασκεί σημαντική πίεση στην αγορά εργασίας δεδομένου ότι οι εργοδότες θα είναι σε θέση να αντικαταστήσουν ένα μέρος του σημερινού εργατικού δυναμικού τους με τη βοήθεια της τεχνολογίας (κατά περίπτωση), επανεκπαιδεύοντας ορισμένα άτομα για νέες θέσεις εργασίας και αναζητώντας εργατικό δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης, ικανό να εφαρμόσει, να χρησιμοποιήσει και να προσαρμόσει τις τεχνολογίες. Σε αυτό το πλαίσιο, το εργατικό δυναμικό μεγαλύτερης ηλικίας θα καταστεί ακόμη πιο ευάλωτο.

3.3.

Ενστερνιζόμενα την τεχνολογία, τα άτομα τρίτης ηλικίας θα μπορέσουν να ενταχθούν στον διαδικτυακό μας κόσμο, αξιοποιώντας όλα όσα έχει να προσφέρει. Στην ΕΕ, το 87 % των ατόμων ηλικίας 75 ετών και άνω δεν έχουν συνδεθεί ποτέ στο διαδίκτυο (8). Τα άτομα τρίτης ηλικίας ενδέχεται να μην είναι εξοικειωμένα με έννοιες και όρους που συνδέονται με τα ψηφιακά μέσα, ενώ ορισμένα εξ αυτών συχνά αντιμετωπίζουν σωματικές προκλήσεις, όπως περιορισμένη όραση ή ακοή, καθώς και έλλειψη κατανόησης ή εξοικείωσης με την τεχνολογία. Ο ηλεκτρονικός αποκλεισμός (e-exclusion) μπορεί να αποτελέσει ένα από τα κυριότερα εμπόδια που παρακωλύουν την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, καθώς και στο γεγονός ότι χρειάζεται να αναληφθούν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων ΤΠΕ των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας (9).

4. Μέτρα που έχουν λάβει τα κράτη μέλη για την προώθηση της ενεργού γήρανσης

4.1.

Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναπτύξει στρατηγικές που περιλαμβάνουν μέτρα πολιτικής τα οποία αποσκοπούν στην ενθάρρυνση της επιμήκυνσης του επαγγελματικού βίου (10). Δεδομένου ότι αυτές οι εθνικές πρωτοβουλίες συνήθως αναπτύσσονται κατόπιν διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους και παρέχουν πολυετή πλαίσια για την πρόβλεψη και τη διαχείριση της δημογραφικής γήρανσης, θα μπορούσαν να αποβούν καθοριστικές για την ανάπτυξη και την υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την ενεργό γήρανση.

4.2.

Έρευνα που πραγματοποίησε το Eurofound (11) δείχνει ότι εθνικές στρατηγικές ενεργού γήρανσης υφίστανται σε μια σειρά χωρών και έχουν συμβάλει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τις δημογραφικές προκλήσεις. Από την εξέταση των εθνικών εκθέσεων προκύπτει ότι οι ενεργές πολιτικές για την αγορά εργασίας των κρατών μελών έχουν συμβάλει στην προώθηση της ανάπτυξης των δεξιοτήτων και της απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, παρότι ελάχιστα έως μηδενικά στοιχεία είναι διαθέσιμα όσον αφορά την ποιότητα και τη βιωσιμότητα αυτών των θέσεων εργασίας. Οι περισσότερες πρωτοβουλίες επικεντρώνονται μέχρι στιγμής σε διορθωτικά μέτρα, όπως η παροχή μισθολογικών επιδοτήσεων για την πρόσληψη εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, η αύξηση της μέσης ηλικίας συνταξιοδότησης και ο περιορισμός της πρόωρης συνταξιοδότησης. Τα εν λόγω μέτρα αυτά καθεαυτά χρειάζονται προσεκτική εξέταση και ανάλυση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεών τους. ενώ ενδέχεται να είναι ανεπαρκή για την επιτυχή παράταση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας.

4.3.

Από την άποψη της αποτελεσματικότητας, και παρότι θεωρούνται εν γένει επιτυχημένα, τα περισσότερα από τα εν λόγω μέτρα και προγράμματα δεν έχουν αξιολογηθεί επισήμως. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της ανάλυσης και της αξιολόγησης του αντικτύπου των μέτρων στη συμμετοχή των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας.

5. Ειδικές συστάσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ενεργού γήρανσης

5.1.

Στη συνέχεια παρατίθενται ορισμένα μέτρα που θα μπορούσαν να στηρίξουν ένα θεματολόγιο της ενεργού γήρανσης στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης:

5.2.

Ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου και της συμμετοχής όλων των ενδιαφερόμενων φορέων στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων στρατηγικών και εθνικών πολιτικών ενεργού γήρανσης· Προκειμένου να ενθαρρυνθεί η επιμήκυνση του ενεργού επαγγελματικού βίου, οι κυβερνήσεις, οι εργοδότες, οι ΜΚΟ, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι πρέπει να συνενώσουν τις ευθύνες και τις προσπάθειές τους. Οι ενδιαφερόμενοι φορείς σε όλα τα επίπεδα οφείλουν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη, τη διαπραγμάτευση, την εφαρμογή και την αξιολόγηση μέτρων για την προσαρμογή του κόσμου της εργασίας με σκοπό να δοθεί στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας η δυνατότητα να παραμένουν ενεργοί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην αγορά εργασίας. Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή δεν θα πρέπει να θέσει τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας υπό αυξημένη πίεση ούτε να προκαλέσει βλάβη σε όσους δεν θα είναι πλέον σε θέση να συνεχίσουν να εργάζονται.

5.3.

Η βελτίωση της απασχολησιμότητας και της ανάπτυξης δεξιοτήτων μέσω της διά βίου μάθησης αποτελεί βασικό εργαλείο πολιτικής για τη διατήρηση των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας, δεδομένου ότι η συμμετοχή των εργαζομένων στην κατάρτιση μειώνεται καθώς μεγαλώνουν σε ηλικία και είναι δυσκολότερο για τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας που μένουν άνεργοι να βρουν μια νέα θέση εργασίας. Η διά βίου μάθηση και η εκπαίδευση των ενηλίκων έχουν αποδείξει ότι ενισχύουν όχι μόνο την οικονομική συμμετοχή, αλλά και την ποιότητα ζωής, την υγεία και την προσαρμοστικότητα. Η διά βίου μάθηση και η ενεργός γήρανση δεν θα πρέπει να απευθύνονται μόνο στους σημερινούς εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας· αντιθέτως, στοχευμένες πρωτοβουλίες θα πρέπει να απευθύνονται και σε νέους/σπουδαστές, ακόμη και σε παιδιά, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν το μέλλον του χώρου εργασίας και τη σημασία της καλλιέργειας μιας νοοτροπίας διά βίου μάθησης.

5.3.1.

Η βελτίωση της απασχολησιμότητας και της ανάπτυξης δεξιοτήτων μέσω της διά βίου μάθησης θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω των εξής ενεργειών:

5.3.1.1.

της διασφάλισης της δημόσιας χρηματοδότησης και της διάθεσης των αναγκαίων πόρων προς όφελος μιας προορατικής πολιτικής για την αγορά εργασίας, με στόχο τόσο την επανένταξη των ανέργων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της παροχής συμβουλών και υποστήριξης στους αναζητούντες εργασία, όσο και τη μείωση του κινδύνου της μακροχρόνιας ανεργίας·

5.3.1.2.

της ενίσχυσης του ρόλου των δημοσίων υπηρεσιών απασχόλησης ώστε να παρέχουν ένα πλήρες φάσμα συμβουλευτικών και υποστηρικτικών υπηρεσιών στους αναζητούντες εργασία, καθώς και εξατομικευμένη υποστήριξη πρόσληψης (π.χ. κρατικά επιδοτούμενη απασχόληση, μεταβατική υποστήριξη και καθοδήγηση και κοινωνικά προγράμματα κοινής ωφελείας) και μέτρα πρόληψης και αποκατάστασης για τη στήριξη της μακροπρόθεσμης επανένταξης·

5.3.1.3.

της υποστήριξης της λήψης μέτρων εκ μέρους των εταιρειών, μέσω συλλογικών συμβάσεων ή βάσει νόμου, για την επίτευξη υψηλότερου ποσοστού συμμετοχής των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στη διά βίου μάθηση (π.χ. κίνητρα για τη βελτίωση του χαμηλού ποσοστού συμμετοχής σε ενδοεπιχειρησιακή επιμόρφωση, ιδίως μεταξύ των εργαζομένων χαμηλής εξειδίκευσης· εξασφάλιση της απαιτούμενης χρηματοδότησης για τη βελτίωση των δεξιοτήτων των ατόμων ηλικίας άνω των 45 ετών· βελτίωση του νομικού πλαισίου που διέπει τις εκπαιδευτικές άδειες)·

5.3.1.4.

της ενδυνάμωσης του ρόλου των ΜΚΟ στην υποστήριξη των προγραμμάτων επιμόρφωσης ενηλίκων και της παροχής σε αυτές της δυνατότητας να καταστούν εταίροι των κυβερνήσεων για την υλοποίηση ευρείας κλίμακας εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας·

5.3.1.5.

της περαιτέρω ενίσχυσης της πρόσβασης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στην ψηφιακή τεχνολογία, μεταξύ άλλων, με την προσαρμογή του εξοπλισμού και του λογισμικού στις ιδιαίτερες ανάγκες τους (π.χ. πολυγλωσσικό λογισμικό), καθώς και με την παροχή πρόσβασης στο διαδίκτυο ως δικαιώματος καθολικής υπηρεσίας υπαγόμενου στο κριτήριο της οικονομικής προσιτότητας·

5.3.1.6.

της παροχής περισσότερων ευκαιριών κατάρτισης, με τη χρήση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και με εστίαση στην ανάπτυξη εγκάρσιων δεξιοτήτων, ικανοτήτων «εκμάθησης της μάθησης» και δεξιοτήτων ΤΠΕ για την ηλικιακή ομάδα των ατόμων άνω των 45 ετών·

5.3.1.7.

της αναγνώρισης νέων δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν επίσημα ή ανεπίσημα, μέσω πιστοποιητικών και τίτλων αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων·

5.3.1.8.

της διεξαγωγής εκστρατειών ευαισθητοποίησης απευθυνόμενων σε νέους, σε σπουδαστές και σε παιδιά σχετικά με τη σημασία της καλλιέργειας μιας νοοτροπίας διά βίου μάθησης στο πλαίσιο του μέλλοντος της εργασίας και της ενεργού γήρανσης·

5.3.1.9.

της ανάπτυξης της ικανότητας των κρατών μελών της ΕΕ να συλλέγουν, να αναλύουν και να ερμηνεύουν τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις τάσεις της αγοράς εργασίας, τα ποσοστά απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, την έλλειψη δεξιοτήτων των πολιτών, καθώς και άλλες αλλαγές στην κοινωνία.

5.4.

Η προώθηση δυναμικών επαγγελματικών σταδιοδρομιών και δυναμικής εργασίας θα πρέπει να αποτελέσει έναν ακόμη τομέα εστίασης. Η διά βίου μάθηση και το αυξημένο προσδόκιμο ζωής συνεπάγονται ότι οι εργαζόμενοι θα πραγματοποιήσουν πάνω από μία επαγγελματική σταδιοδρομία κατά τη διάρκεια της ζωής τους,· αναμένεται δε ότι οι θα εργάζονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους κάνοντας χρήση πολλαπλών αδειών για προσωπικούς λόγους και ετών προσωρινής διακοπής της εργασίας για λόγους μάθησης, επανεκπαίδευσης και πραγματοποίησης ταξιδίων.

5.4.1.

Εν προκειμένω, οι βασικές πρωτοβουλίες για την προώθηση δυναμικών επαγγελματικών σταδιοδρομιών και δυναμικής εργασίας θα πρέπει να περιλαμβάνουν τα εξής:

5.4.1.1.

την πρόβλεψη των αναδυόμενων θέσεων εργασίας και επαγγελματικών σταδιοδρομιών στις οποίες θα μπορούσαν να στραφούν οι εργαζόμενοι κατά τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου·

5.4.1.2.

τη βελτίωση των συμβουλών επαγγελματικού προσανατολισμού που παρέχουν οι δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης για την καθοδήγηση των εργαζομένων κατά την απαιτητική διαδικασία συνεχούς αναβάθμισης δεξιοτήτων και επανεκπαίδευσης·

5.4.1.3.

την παροχή φορολογικών κινήτρων στις επιχειρήσεις με σκοπό την πραγματοποίηση επενδύσεων σε προγράμματα διά βίου κατάρτισης και ανάπτυξης δεξιοτήτων για τους εργαζόμενους, καθώς και την προσέλκυση και πρόσληψη εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας·

5.4.1.4.

τη διοργάνωση εκθέσεων με αντικείμενο τις θέσεις εργασίας και την επαγγελματική σταδιοδρομία, τη σύσταση «ομάδων συζήτησης» για άτομα άνω των 50 ετών και τη δημιουργία κέντρων εύρεσης εργασίας ειδικά εστιασμένων στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας·

5.4.1.5.

τη δημιουργία ομάδων εργασίας από εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας για την ανάπτυξη στρατηγικών με σκοπό την προσέλκυση και τη διατήρηση έμπειρων ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας·

5.5.

την προώθηση της επιχειρηματικότητας μεταξύ των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, η οποία αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο επιμήκυνσης του επαγγελματικού βίου, μείωσης της ανεργίας των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας και βελτίωσης της κοινωνικής τους ένταξης. Πολλά άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ενδέχεται να επιθυμούν να παραμείνουν οικονομικά ενεργά και να επιλέξουν την αυτοαπασχόληση ως εναλλακτική λύση έναντι της οργανωμένης απασχόλησης. Η επιχειρηματικότητα της τρίτης ηλικίας αποτελεί μάλιστα πάγιο μέλημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία διαθέτει διάφορες πρωτοβουλίες σε αυτόν τον τομέα. (12)

5.5.1.

Η επιχειρηματικότητα αυτή θα μπορούσε να τονωθεί μέσω πολιτικών εστιασμένων στις ακόλουθες πτυχές:

5.5.1.1.

στην παροχή κατάρτισης, καθοδήγησης και συμβουλών για την απόκτηση επιχειρηματικών δεξιοτήτων και την ενθάρρυνση των ατόμων τρίτης ηλικίας που επιθυμούν να ιδρύσουν μια επιχείρηση, καθώς και για τη στήριξη όσων δραστηριοποιούνται ήδη στον εν λόγω τομέα·

5.5.1.2.

στην υποστήριξη της δημιουργίας επιχειρηματικών δικτύων με την εξασφάλιση τόσο υπαρκτών όσο και εικονικών χώρων όπου επιχειρηματίες τρίτης ηλικίας, θεσμικοί φορείς και νέοι επιχειρηματίες θα μπορούν να συναντώνται και να διερευνούν πιθανούς τρόπους συνεργασίας και προώθησης των διαγενεακών ανταλλαγών·

5.5.1.3.

στην εξασφάλιση της πρόσβασης σε προγράμματα χρηματοδότησης για τη σύσταση επιχειρήσεων και στην εγγύηση χαμηλότοκων δανείων προς το σκοπό αυτό·

5.5.1.4.

στη θέσπιση ευρωπαϊκών προγραμμάτων στήριξης για την τόνωση της επιχειρηματικότητας της τρίτης ηλικίας·

5.5.1.5.

στην υλοποίηση εκστρατειών ευαισθητοποίησης σχετικά με τα οφέλη της επιχειρηματικότητας της τρίτης ηλικίας για την κοινωνία και την οικονομία εν γένει, αλλά και για τα ίδια τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

5.6.

Οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας θεωρούνται ολοένα και περισσότερο από τους εργοδότες ως πιστοί, έμπειροι, αξιόπιστοι και έντονα προσηλωμένοι στην εργασία τους. Ωστόσο, εξακολουθεί να επικρατεί η προκατάληψη ότι οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας δεν ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους και δεν είναι δεκτικοί στις αλλαγές. Η προκατάληψη σύμφωνα με την οποία οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας έχουν χαμηλότερες επιδόσεις από τους νέους εργαζόμενους έχει αποδειχθεί αναληθής, ενώ στις περιπτώσεις κατά τις οποίες είναι όντως λιγότερο παραγωγικοί, αυτό συμβαίνει κατά κανόνα επειδή δεν τους έχει παρασχεθεί κατάρτιση. Παρότι οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας διαθέτουν ενδεχομένως λιγότερες σωματικές ή γνωστικές ικανότητες, η πολυετής εμπειρία τους τούς βοηθά να αντισταθμίζουν αυτό το έλλειμμα. Συναφείς έρευνες έδειξαν ότι οι γυναίκες είναι ελαφρώς πιθανότερο να υποστούν διακρίσεις λόγω ηλικίας από ό,τι οι άνδρες.

5.6.1.

Οι λύσεις για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω ηλικίας ή φύλου θα πρέπει να καλύπτουν τις ακόλουθες πτυχές:

5.6.1.1.

τη θέσπιση αυστηρότερης νομοθεσίας για την καταπολέμηση των κάθε μορφής διακρίσεων·

5.6.1.2.

τη διεξαγωγή έρευνας για να διαπιστωθεί κατά πόσον το χαμηλό ποσοστό απασχόλησης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας αποτελεί συνέπεια διακριτικής μεταχείρισης στην αγορά εργασίας·

5.6.1.3.

τον σχεδιασμό πρωτοβουλιών και εκστρατειών για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των γυναικών με σκοπό να διευκολυνθεί η επάνοδός τους στην εργασία μετά από κάποιο διάστημα διακοπής της επαγγελματικής τους δραστηριότητας·

5.6.1.4.

την προώθηση της πρόσληψης με βάση τις απαιτούμενες δεξιότητες και την πραγματοποίηση αξιοκρατικής επιλογής·

5.6.1.5.

την αιτιολόγηση των αποφάσεων απόλυσης με αντικειμενικά και σχετιζόμενα με την εργασία κριτήρια προκειμένου να εξασφαλίζεται η διατήρηση των απαιτούμενων δεξιοτήτων και η δίκαιη εφαρμογή των καθεστώτων συνταξιοδότησης.

5.7.

Η ανάληψη πρωτοβουλιών ανταλλαγής/μεταφοράς γνώσεων θα πρέπει να αποτελέσει έναν επιπλέον τομέα εστίασης. Στο πλαίσιο της δημογραφικής αλλαγής, ο προσδιορισμός αποτελεσματικών τρόπων για τη μεταφορά τεχνογνωσίας και εμπειρίας μεταξύ των γενεών συνιστά πρόσθετη πρόκληση. Αφενός, η μεταφορά γνώσεων από τις νεότερες προς τις παλαιότερες γενεές διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της κατανόησης μεταξύ των γενεών και στην επανεκπαίδευση των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, αφετέρου, δε, η μεταβίβαση από τις παλαιότερες προς τις νεότερες γενεές μπορεί να διατηρήσει τις δεξιότητες των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας και να βοηθήσει τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας και τους συνταξιούχους να διατηρήσουν την αίσθηση ότι η ζωή τους έχει νόημα και σκοπό, προλαμβάνοντας τον κοινωνικό τους αποκλεισμό.

5.7.1.

Οι πρωτοβουλίες ανταλλαγής/μεταφοράς γνώσεων θα πρέπει να καλύπτουν τα εξής:

5.7.1.1.

την ενθάρρυνση των εν εξελίξει σχέσεων καθοδήγησης και αντίστροφης καθοδήγησης μεταξύ εργαζομένων μεγαλύτερης και μικρότερης ηλικίας, με έμφαση στις ΤΠΕ και στις ψηφιακές δεξιότητες, στις εγκάρσιες δεξιότητες και στις δεξιότητες όσον αφορά τις σχέσεις με τους πελάτες, κατά περίπτωση·

5.7.1.2.

την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας ως εκπαιδευτές κατάρτισης, σε τομείς όπως η επαγγελματική κατάρτιση στον χώρο εργασίας, τα μαθήματα σε αίθουσες διδασκαλίας, οι προσομοιωτές και η ηλεκτρονική μάθηση, με την υποστήριξη δράσεων πρακτικής άσκησης εκ μέρους νεότερων εργαζομένων και ανατροφοδότησης·

5.7.1.3.

τη δημιουργία δικτύων γνώσης και κοινοτήτων πρακτικής άσκησης·

5.7.1.4.

τη χρήση συστημάτων διαχείρισης της γνώσης για την τεκμηρίωση και τη διατήρηση των γνώσεων των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας·

5.7.1.5.

την εφαρμογή μέτρων ευαισθητοποίησης με στόχο την αναγνώριση της εμπειρίας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας και την προώθηση της μεταβίβασης των δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου προς τους νεότερους εργαζόμενους, συμπεριλαμβανομένων ποικίλων δυνατοτήτων όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ των ηλικιών εντός των διαφόρων ομάδων·

5.7.1.6.

τη συνεργασία με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ή τις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης για τη διευκόλυνση των μεταβάσεων τόσο προς την αγορά εργασίας όσο και εντός αυτής.

5.8.

Η ενθάρρυνση των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας προκειμένου να παραμείνουν ενεργοί στην αγορά εργασίας μπορεί επίσης να επιτευχθεί με την προώθηση ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων και καλύτερων συνθηκών εργασίας προς όφελος της εξισορρόπησης του επαγγελματικού και του ιδιωτικού τους βίου. Ωστόσο, οι ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις θα πρέπει να εφαρμόζονται με σύνεση προκειμένου να αποφεύγονται ενδεχόμενες καταχρήσεις.

5.8.1.

Τα εν λόγω ζητήματα αυτά θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με την πραγματοποίηση κοινωνικού διαλόγου και συλλογικών διαπραγματεύσεων στο επίπεδο που βρίσκεται πλησιέστερα στην εκάστοτε συγκεκριμένη περίσταση. Κρίνεται σκόπιμο να διασφαλίζεται το δικαίωμα επιστροφής στην αρχική μορφή απασχόλησης και να συνυπολογίζονται οι ανάγκες τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων στις σχετικές ρυθμίσεις (13).

5.8.2.

Για την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, απαιτείται να εξασφαλιστεί η δυνατότητα επιμήκυνσης του επαγγελματικού βίου. Το ποσοστό απασχόλησης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας δεν μπορεί να αυξηθεί μόνο με τη διαφύλαξη της υγείας τους και της ικανότητάς τους για εργασία και με τη βελτίωση της ελκυστικότητας της εργασίας τους για τους εργοδότες. Οι διαθέσιμες θέσεις εργασίας πρέπει να γίνουν περισσότερο ελκυστικές και για τα ίδια τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Ως εκ τούτου, η ποιότητα της εργασίας επηρεάζει καθοριστικά την επάνοδο και την παραμονή των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας.

5.8.3.

Η εφαρμογή ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων και καλύτερων συνθηκών εργασίας θα μπορούσε να επιτευχθεί με τα εξής:

5.8.3.1.

την προώθηση της ανάπτυξης επωφελών για την υγεία προτύπων χρόνου εργασίας που θα αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων σε τομεακό και εταιρικό επίπεδο και θα εφαρμόζονται καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας (π.χ. άδειες για προσωπικούς λόγους, εκπαιδευτικές άδειες) προς όφελος της εξισορρόπησης του επαγγελματικού και του ιδιωτικού βίου·

5.8.3.2.

την υιοθέτηση ευέλικτων ρυθμίσεων για τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας, όπως ευέλικτο ωράριο εργασίας, μειωμένη εβδομαδιαία διάρκεια της εργασίας, τηλεργασία, μερική απασχόληση και πρόγραμμα σταδιακής παύσης της επαγγελματικής δραστηριότητας·

5.8.3.3.

τη θέσπιση ευρωπαϊκού προγράμματος εστιασμένου στην προαγωγή της χρήσης ευέλικτων ρυθμίσεων για τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας εκ μέρους των εργοδοτών·

5.8.3.4.

τη διασφάλιση του γεγονότος ότι οι εργοδότες που χρησιμοποιούν ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις για τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας σε ορισμένες θέσεις εργασίας θα έχουν τη δυνατότητα να εκφέρουν γνώμη κατά τη διαδικασία χάραξης πολιτικής·

5.8.3.5.

την προσαρμογή των σημερινών συστημάτων υγείας και περίθαλψης για την κάλυψη των μελλοντικών αναγκών. Οι εθνικές πολιτικές και οι πρωτοβουλίες των κοινωνικών εταίρων έχουν επικεντρωθεί στην προώθηση της έννοιας της «ικανότητας προς εργασία»·

5.8.3.6.

την προσαρμογή των θέσεων, των συνθηκών και του περιβάλλοντος εργασίας κατά τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται τις ανάγκες των εργαζομένων διαφορετικών ηλικιών (ιδίως όσον αφορά τα επαγγέλματα υψηλού κινδύνου), με παράλληλη συνεκτίμηση του γεγονότος ότι η απαιτητική φύση της εργασίας ενδέχεται να επιβάλλει περιορισμούς, καθώς και σε συνδυασμό με τη διασφάλιση της δέουσας παρακολούθησης και διαχείρισης των εν λόγω περιορισμών·

5.8.3.7.

τη χάραξη αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης και εκτίμησης κινδύνου, με συνυπολογισμό των υφιστάμενων νομοθετικών υποχρεώσεων.

5.9.

Η προαγωγή της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών και η αλλαγή στάσης απέναντι στη γήρανση θα μπορούσε να επιτευχθεί με τα εξής:

5.9.1.

τον σχεδιασμό και την υλοποίηση εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με θέμα τις δημογραφικές αλλαγές και τις πρακτικές κατά των διακρίσεων, με στόχο την προώθηση αλλαγής στάσης απέναντι στους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας και της σημασίας που έχει η επιμήκυνση του επαγγελματικού βίου. Οι εκστρατείες αυτές θα πρέπει να υποστηρίζονται από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων, των κυβερνητικών υπηρεσιών, των ΜΚΟ και των λοιπών ενδιαφερομένων·

5.9.2.

την προώθηση της έννοιας της «ασημένιας οικονομίας» και των συναφών ευκαιριών και ωφελημάτων.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) 2012, ευρωπαϊκό έτος Ενεργού Γήρανσης και Αλληλεγγύης μεταξύ των Γενεών (έκθεση αξιολόγησης), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014.

(2) Οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουλίου 2006, για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης (ΕΕ L 204 της 26.7.2006, σ. 23).

(3) https://data.oecd.org/pop/working-age-population.htm

(4) «Έκθεση του 2018 για τη δημογραφική γήρανση: Οικονομικές και δημοσιονομικές προβολές για τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ (2016-2070)», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018.

(5) «Το μέλλον της εργασίας: μια προσέγγιση βασισμένη στον κύκλο ζωής», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018.

(6) «Έκθεση του 2018 για τη δημογραφική γήρανση: Οικονομικές και δημοσιονομικές προβολές για τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ (2016-2070)», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018.

(7) A gender perspective on older workers’ employment and working conditions (Η διάσταση του φύλου όσον αφορά την απασχόληση και τις συνθήκες εργασίας των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας), Patricia Vendramin & Gerard Valenduc, 2014.

(8) «Στατιστικά στοιχεία για την ψηφιακή οικονομία και την κοινωνία – νοικοκυριά και ιδιώτες», Eurostat, 2018.

(9) ΕΕ C 228 της 22.9.2009, σ. 24.

(10) https://www.oecd.org/els/emp/ageingandemploymentpolicies.htm

(11) «Ο ρόλος των κυβερνήσεων και των κοινωνικών εταίρων στην προσπάθεια διατήρησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας», Eurofound, 2013.

(12) https://ec.europa.eu/growth/smes/promoting-entrepreneurship/we-work-for/seniors_en

(13) ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 44.

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/67

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Κοινωνική διάσταση της αλιείας»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

(2020/C 14/09)

Εισηγητής: ο κ. Gabriel SARRÓ IPARRAGUIRRE

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 27.3.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	14.5.2019
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	4.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	137/0/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η βιώσιμη ανταγωνιστικότητα πρέπει να λαμβάνει υπόψη δύο νέες διαστάσεις: την περιβαλλοντική και την κοινωνική (1). Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) θεωρεί σημαντικό οι αλιευτικές πολιτικές να σχεδιάζονται όχι μόνο υπό την περιβαλλοντική οπτική, αλλά και με συνυπολογισμό της συνολικής σημασίας της αλιείας, του αντίκτυπού της στην υπόλοιπη οικονομία και του ρόλου της στη θαλάσσια ασφάλεια, στην παροχή υγιεινών και ωφέλιμων τροφίμων, καθώς και στην εδραίωση του πληθυσμού σε ευάλωτες περιοχές (2). Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της αλιείας μικρής κλίμακας και την ανάγκη διασφάλισης ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος που να επιτρέπει στον εν λόγω τομέα να λειτουργεί κατά τρόπο βιώσιμο και να παρέχει θέσεις εργασίας οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε πολλές παράκτιες κοινότητες. Ο ρόλος των γυναικών και η σημασία της συμβολής τους πρέπει να αναγνωρίζεται καλύτερα, με απώτερο σκοπό την επίτευξη ισότητας των φύλων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη διασφάλιση κανονιστικής συνοχής μεταξύ των μέτρων για τη διατήρηση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων και των προδιαγραφών ασφάλειας και συνθηκών εργασίας στη θάλασσα, μέσω εκτιμήσεων επιπτώσεων που να αφορούν: i) την απασχόληση, ii) τους μισθούς, iii) τη ναυπήγηση και αξιοπλοΐα των αλιευτικών σκαφών, iv) τις αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και εργασίας και v) την κατάρτιση και πιστοποίηση των αλιέων. Ζητεί επίσης καλύτερο συντονισμό μεταξύ των διαφόρων τμημάτων και υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να υπάρχει ολοκληρωμένη διαχείριση του τομέα.

1.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας της, να εκπονήσει πρόταση οδηγίας για την ενσωμάτωση στο κοινοτικό κεκτημένο της σύμβασης του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού σχετικά με τα πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών για τα πληρώματα των αλιευτικών σκαφών, με στόχο να διασφαλιστούν εναρμονισμένες προδιαγραφές κατάρτισης και πιστοποίησης και να βελτιωθεί η ασφάλεια στη θάλασσα στον τομέα της αλιείας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα θεσμικά όργανα και τους κοινωνικούς εταίρους να προωθήσουν τη βελτίωση της εικόνας της αλιείας ως επαγγελματικής σταδιοδρομίας και επαγγελματικής διεξόδου, τόσο για τους πτυχιούχους όσο και για τα μέλη του πληρώματος, και να αντιμετωπίσουν την κοινωνική εξαθλίωση και τις κακές συνθήκες ζωής και εργασίας που επικρατούν στις περισσότερες αλιευτικές κοινότητες και πόλεις-λιμένες.

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει τις αναγκαίες τροποποιήσεις στον βασικό κανονισμό της κοινής αλιευτικής πολιτικής, προκειμένου να μη λαμβάνονται υπόψη, όσον αφορά τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και της ασφάλειας των αλιευτικών σκαφών, τα μέτρα για την ολική χωρητικότητα και ισχύ που προβλέπονται για τον υπολογισμό της αλιευτικής ικανότητας (3).

1.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να κυρώσουν τη σύμβαση αριθ. 188 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), παρέχοντας τα απαραίτητα μέσα για την ορθή μεταφορά στην εθνική νομοθεσία και την εφαρμογή της και, εφόσον χρειάζεται, αναθέτοντας σε επιχειρήσεις κατάταξης τα καθήκοντα επιθεώρησης και έκδοσης πιστοποιητικών, λόγω των προβλημάτων που υφίστανται για τον συντονισμό αυτών των λειτουργιών σε ορισμένες χώρες.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στα κράτη μέλη τη σημασία της μεταφοράς στο εθνικό τους δίκαιο, έως τις 15 Νοεμβρίου 2019, της οδηγίας (ΕΕ) 2017/159 του Συμβουλίου (4) για την ενσωμάτωση της σύμβασης αριθ. 188 της ΔΟΕ στο κεκτημένο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καλεί επίσης την Επιτροπή να υποβάλει, το συντομότερο δυνατόν, πρόταση συμπληρωματικής οδηγίας, η οποία θα περιλαμβάνει διατάξεις για τον έλεγχο και την επιβολή, όπως συνέβη με τις θαλάσσιες μεταφορές, ώστε να καθιερωθεί ένα εναρμονισμένο σύστημα επιθεώρησης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ της αλιευτικής πολιτικής και της εμπορικής πολιτικής. Κατά συνέπεια, οι χώρες που συσχετίζονται με την παράνομη αλιεία και με σοβαρές παραβιάσεις του εργατικού δικαίου δεν θα πρέπει να επωφελούνται από την προτιμησιακή πρόσβαση στην κοινοτική αγορά. Επίσης, στο πλαίσιο αυτό, τα μέσα δασμολογικής προτίμησης, όπως οι αυτόνομες ποσοστώσεις, δεν θα πρέπει να χορηγούνται στα προϊόντα προέλευσης των εν λόγω χωρών.

2. Εισαγωγή και ιστορικό

2.1.

Η αλιεία αποτελεί παραδοσιακή απασχόληση με μεγάλη πολιτισμική σημασία και σημαίνοντα ρόλο σε πολλές παράκτιες κοινότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς είναι ζωτική πηγή διατροφής και επισιτισμού, απασχόλησης, εμπορίου, οικονομικής ευημερίας και αναψυχής. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη ανανέωσης των ιχθυαποθεμάτων και των περιβαλλοντικών πόρων, αλλά —όπως έχει επισημάνει η ΕΟΚΕ σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις— επί σειρά ετών όλες οι διεθνείς προσπάθειες επικεντρώνονταν στην περιβαλλοντική αειφορία, δίνοντας μικρή σημασία στην οικονομική βιωσιμότητα και ακόμα μικρότερη στην κοινωνική, ή στην ασφάλεια στη θάλασσα.

2.2.

Ωστόσο, και παρά τη συνεχή τεχνολογική πρόοδο, η αλιεία εξακολουθεί να θεωρείται δραστηριότητα υψηλού κινδύνου, λόγω παραγόντων όπως οι κλιματικές συνθήκες, οι σωματικές απαιτήσεις και το συνεχώς μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον. Αυτό, με τη σειρά του, υποστηρίζεται από στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι η αλιεία είναι επικίνδυνη δραστηριότητα σε σύγκριση με άλλους τομείς. Ειδικότερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με τις στατιστικές για τα εργατικά ατυχήματα στον ναυτιλιακό τομέα που δημοσιεύθηκαν από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (EMSA) (5), περί τα 120 αλιευτικά σκάφη χάθηκαν στη θάλασσα κατά την περίοδο 2011-2017. Το 2016 ήταν ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά, δεδομένου ότι καταγράφηκαν έως και 525 ναυτικά ατυχήματα και συμβάντα, κατά τα οποία 55 αλιείς έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα, 30 τραυματίστηκαν σοβαρά, 184 τραυματίστηκαν και 14 σκάφη χάθηκαν. Αυτό δείχνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί αλιείς που τραυματίζονται σοβαρά ή ακόμα χάνουν και τη ζωή τους ενώ εργάζονται στη θάλασσα για να κερδίσουν τα προς το ζην και να υπηρετήσουν την κοινωνία προμηθεύοντάς τη με τρόφιμα.

2.3.

Ωστόσο, η έκθεση του EMSA επισημαίνει ότι το 63 % των ατυχημάτων που καταγράφηκαν σε αλιευτικά σκάφη αποδόθηκαν σε ανθρώπινο σφάλμα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων (65 %) κατά τη διάρκεια αλιευτικών δραστηριοτήτων. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη σημασία της κατάρτισης και της ανάπτυξης δεξιοτήτων των πληρωμάτων στον τομέα της αλιείας συνολικά, όχι μόνο για τα σκάφη μήκους ίσου ή μεγαλύτερου των 24 μέτρων. Οι αυτοαπασχολούμενοι αλιείς και οι ιδιοκτήτες μικρών σκαφών που εργάζονται μαζί με το πλήρωμά τους θα πρέπει επίσης να έχουν πρόσβαση σε κατάρτιση, όχι μόνο ως αλιείς, αλλά και ως διευθυντές επιχειρήσεων.

2.4.

Η συνολική απασχόληση στον στόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης μειώθηκε κατά 1,3 % κατά μέσο όρο ετησίως από το 2008 (6), εν μέρει λόγω της μείωσης της αλιευτικής ικανότητας του στόλου. Πράγματι, παρά τις διευρύνσεις της ΕΕ, ο αριθμός των σκαφών της ΕΕ το 2018 ήταν 81 644, δηλαδή 22 203 λιγότερα σε σχέση με το 1996, εκ των οποίων μόνο 65 400 παραμένουν ενεργά.

2.5.

Παρά ταύτα, ο μέσος μισθός ανά ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης αυξήθηκε κατά 2,7 % κάθε χρόνο. Η οικονομική αποδοτικότητα του στόλου της ΕΕ εξακολουθεί να καταγράφει καθαρά κέρδη ρεκόρ, ύψους 1,3 δισεκατ. ευρώ το 2016 (7). Τα εν λόγω καλά αποτελέσματα οφείλονται κυρίως στις ανταγωνιστικές τιμές πρώτης πώλησης, στις χαμηλές τιμές των καυσίμων, στη βελτίωση της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας των σκαφών και στην αύξηση ορισμένων σημαντικών αποθεμάτων. Ωστόσο, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα στοιχεία δείχνουν ότι οι στόλοι πέντε κρατών μελών σημείωσαν καθαρές απώλειες το 2016 (Κροατία, Κύπρος, Φινλανδία, Λιθουανία και Μάλτα). Τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι το 2016 ο στόλος παράκτιας αλιείας κατέγραψε καθαρά κέρδη ύψους 132 εκατομμυρίων ευρώ, με σημαντική βελτίωση σε σύγκριση με το 2015 (+ 36 %). Ωστόσο, αυτό το τμήμα του στόλου σημείωσε καθαρές ζημίες σε επτά κράτη μέλη το 2016.

2.6.

Παρά τη θετική αυτή τάση, τις ευνοϊκές κοινωνικές συμφωνίες και τις καταβληθείσες προσπάθειες για τη βελτίωση των μισθών και των συνθηκών διαβίωσης επί του σκάφους, της άνεσης και των τηλεπικοινωνιών, η αλιεία εξακολουθεί να μην είναι ελκυστική για τους νεότερους. Μερικές φορές επειδή η δραστηριότητα λαμβάνει χώρα σε εχθρικό φυσικό περιβάλλον, άλλες λόγω έλλειψης ικανοποιητικής συμφιλίωσης εργασίας και οικογενειακής ζωής των ναυτικών και άλλες επειδή δεν μπόρεσαν να γίνουν γνωστές οι βελτιώσεις αυτές, το γεγονός είναι ότι ούτε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών κατέστη δυνατό να προσεγγίσουν οι νεότεροι τον τομέα. Το επάγγελμα του αλιέα δεν προτιμάται από πολλούς δυνητικούς επιχειρηματίες που προτίθενται να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση· σε ορισμένες χώρες, οι ιδιοκτήτες μικρών σκαφών δεν έχουν πρόσβαση σε πρόωρη συνταξιοδότηση, παρότι εργάζονται υπό εξίσου δύσκολες συνθήκες με τους υπαλλήλους τους. Τα κοινωνικά ζητήματα δεν περιορίζονται μόνο στις συνθήκες αλιείας επί του σκάφους. Πρέπει επίσης να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης στην ξηρά. Ορισμένες μελέτες κατέδειξαν ότι στις αλιευτικές κοινότητες και στις πόλεις-λιμένες παρατηρείται συχνά υψηλό επίπεδο φτώχειας, έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών και άσχημες συνθήκες διαβίωσης. Ομοίως, υποτιμάται ο ρόλος των γυναικών, ιδίως δε των συζύγων, στην ευημερία του κλάδου. Είναι απαραίτητο να ερευνηθούν περαιτέρω οι εν λόγω κοινωνικές πτυχές.

2.7.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει, να κοινοποιήσει και να προτείνει τα αναγκαία μέτρα όχι μόνο για την εγγύηση της ασφάλειας στη θάλασσα και αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας, αλλά και για την προσέλκυση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση και την ανάπτυξη ενός στρατηγικού για την Ευρώπη τομέα.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας υπεύθυνης και ολοκληρωμένης κοινής αλιευτικής πολιτικής. Τα μέτρα για τη διατήρηση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων θα πρέπει, συνεπώς, να είναι συνεκτικά και να μη βλάπτουν ποτέ τις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης στα αλιευτικά σκάφη, την ασφάλεια στη θάλασσα, την κατάρτιση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων των αλιέων. Μπορεί να μην είναι δυνατόν να εξαλειφθούν οι εγγενείς κίνδυνοι της θάλασσας, είναι ωστόσο δυνατόν να μειωθούν οι κίνδυνοι ατυχημάτων και να βελτιωθούν οι συνθήκες επί του σκάφους μέσω της δέσμευσης των αρμόδιων αρχών να ρυθμίσουν τον αλιευτικό κλάδο και να τον καταστήσουν ασφαλέστερο.

3.2.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει σε όλα τα κράτη μέλη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ότι αποτελούν συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η οποία απαιτεί από τα κράτη σημαίας να διασφαλίζουν την ασφάλεια στη ναυτιλία μέσω της εθνικής τους νομοθεσίας, βάσει των διεθνώς συμφωνηθέντων προτύπων, μολονότι τα κράτη σημαίας μπορούν επίσης, βεβαίως, να θεσπίζουν τα δικά τους μέτρα για τη διασφάλιση της ασφάλειας στη θάλασσα. Ενώ τα κράτη μέλη έχουν λάβει πολύ σοβαρά υπόψη την υποχρέωσή τους να ρυθμίσουν την κοινωνική διάσταση του τομέα των θαλάσσιων μεταφορών (εν μέρει χάρη στις νομοθετικές προσπάθειες που καταβάλλει η Ένωση), τα ποσοστά κύρωσης διεθνών συμβάσεων για την ασφάλεια και τις συνθήκες εργασίας στη θαλάσσια αλιεία παραμένουν πολύ χαμηλά.

3.3.

Για τον λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να προωθηθεί περαιτέρω η εφαρμογή των υφιστάμενων διεθνών νομοθετικών πράξεων, όπως η σύμβαση αριθ. 188 της ΔΟΕ που ρυθμίζει τις κοινωνικές συνθήκες επί των αλιευτικών σκαφών, η συμφωνία του Οργανισμού Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνει το κράτος λιμένα τα οποία αποσκοπούν στην πρόληψη, την αποτροπή και την εξάλειψη της παράνομης, λαθραίας και άναρχης αλιείας (ΠΛΑ αλιείας), η συμφωνία του Κέιπταουν για την ασφάλεια των αλιευτικών σκαφών και η Διεθνής σύμβαση για τα πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών για τα πληρώματα των αλιευτικών σκαφών, 1995 (STCW-F), του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΔΝΟ).

3.4.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη σημασία της διασφάλισης της κοινωνικής ευθύνης σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα του τομέα της αλιείας και επισημαίνει ότι το ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνικού διαλόγου αποτελεί βάση αναφοράς για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς εργασίας στον τομέα της αλιείας. Στο πλαίσιο αυτό, συγχαίρει τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους, οι οποίοι, σύμφωνα με το άρθρο 155 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), διαπραγματεύθηκαν και πρότειναν την οδηγία (ΕΕ) 2017/159, με την οποία μεταφέρθηκε η σύμβαση αριθ. 188 της ΔΟΕ στο δίκαιο της ΕΕ.

3.4.1.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι οι αυτοαπασχολούμενοι αλιείς δεν μπόρεσαν να συμπεριληφθούν στο πεδίο εφαρμογής του κανόνα, λόγω της αναρμοδιότητας των κοινωνικών εταίρων να διαπραγματευθούν επί του σημείου αυτού. Ως εκ τούτου, και λόγω του μεγάλου αριθμού αυτοαπασχολούμενων αλιέων στην ΕΕ, καθίσταται αναγκαίο τα κράτη μέλη να κυρώσουν τη σύμβαση αριθ. 188.

3.4.2.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ολοκληρώσει τη διαδικασία κοινωνικής ρύθμισης της αλιείας, μέσω πρότασης για μια συμπληρωματική οδηγία, η οποία θα περιλαμβάνει διατάξεις για τον έλεγχο και την επιβολή, προκειμένου να διασφαλιστεί ένα καθεστώς επιθεώρησης χωρίς διακρίσεις μεταξύ των διαφόρων θαλασσών και στόλων της Ευρώπης όσον αφορά την ερμηνεία και την εφαρμογή του κανόνα.

3.5.

Μια πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την κατάρτιση των αλιέων (8) κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η έλλειψη κοινού προτύπου για την κατάρτιση και την πιστοποίηση των αλιέων στην ΕΕ (9) ενέχει κίνδυνο για την ασφάλεια, όχι μόνο για τους ίδιους τους αλιείς, αλλά και για άλλους χρήστες των υδάτων της ΕΕ. Το εν λόγω νομοθετικό κενό μπορεί να καλυφθεί με την εφαρμογή της σύμβασης STCW-F. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δρομολογήσει διαδικασίες για τη μεταφορά της σύμβασης STCW-F στο δίκαιο της ΕΕ, με στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας στη θάλασσα για την αλιεία, η οποία αναγνωρίζεται ευρέως ως ένα από τα πλέον επικίνδυνα επαγγέλματα.

3.6.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει διττή κατάρτιση, ναυτική και αλιευτική, ως μέθοδο για να ενισχυθεί ο επαγγελματικός χαρακτήρας του τομέα και για να αναβαθμιστούν οι δεξιότητες που απαιτούνται, προκειμένου να προωθηθεί απασχόληση ποιότητας. Στην κατεύθυνση αυτή, με την επαγγελματική κατάρτιση θα πρέπει να υποστηρίζεται ο εμπειρικός χαρακτήρας και οι πρακτικοί πειραματισμοί, χωρίς να υπονομεύονται οι υψηλού επιπέδου ικανότητες και δεξιότητες που χρειάζονται οι επαγγελματίες της ναυτιλίας, και τούτο μέσω ανάπτυξης μοντέλων όπως η διττή επαγγελματική κατάρτιση. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί να γίνει εντατικότερη χρήση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), να διευρυνθούν οι πιθανοί στόχοι και να επιτραπεί η ενσωμάτωση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) ως συμπληρωματικού ταμείου για την κατάρτιση, με ιδιαίτερη έμφαση στην αλιεία μικρής κλίμακας.

3.7.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η ενσωμάτωση της σύμβασης στο κεκτημένο της Ένωσης θα αποφέρει πολλαπλά οφέλη για τον κλάδο, καθώς θα επιτρέψει την εξασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων με την έκδοση πιστοποιητικού επαγγελματικής ικανότητας έγκυρου σε όλη την ΕΕ (σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα), θα δώσει στους αλιείς τη δυνατότητα κινητικότητας μεταξύ αλιείας και άλλων εργασιών του ναυτιλιακού τομέα και θα διευκολύνει την ανάπτυξη εναρμονισμένων προγραμμάτων κατάρτισης στην ΕΕ. Ωστόσο, για την ορθή εφαρμογή της σύμβασης, εξακολουθεί να είναι απαραίτητη η κατάρτιση ευρωπαϊκών προτύπων για ιατρικές εξετάσεις των αλιέων, προκειμένου να πιστοποιείται η ικανότητά τους. Τα πρότυπα αυτά είναι επίσης αναγκαία για τη συμμόρφωση με τις διατάξεις του άρθρου 10 της σύμβασης αριθ. 188 για την εργασία στον τομέα της αλιείας, σύμφωνα με τις οποίες κανένας αλιέας δεν θα εργάζεται επί αλιευτικού σκάφους χωρίς έγκυρο ιατρικό πιστοποιητικό. Στο πλαίσιο αυτό, η επιτροπή τομεακού κοινωνικού διαλόγου για τη θαλάσσια αλιεία θα καταρτίσει οδηγίες για την ιατρική εξέταση των αλιέων κατά την περίοδο 2019-2020.

3.8.

Σύμφωνα με τα ανωτέρω, η ΕΟΚΕ θεωρεί προτεραιότητα την αύξηση της ελκυστικότητας του επαγγέλματος του αλιέα, την προσέλκυση ταλαντούχων και τη διευκόλυνση της ένταξης των νέων σε αυτή τη δραστηριότητα, που δίνει δουλειά σε περισσότερους από 150 000 ανθρώπους, μέσω της συνεργασίας των δημόσιων υπηρεσιών και των βασικών φορέων του κλάδου με τον τομέα της κατάρτισης και της απασχόλησης. Αυτό είναι απαραίτητο για να αντιμετωπιστεί η έλλειψη πληρωμάτων, ένα πρόβλημα που θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του κλάδου και το οποίο χαρακτηρίζεται σήμερα ως το σοβαρότερο πρόβλημα του ευρωπαϊκού αλιευτικού στόλου. Ο κλάδος επισημαίνει ότι, εάν δεν βρεθούν βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες λύσεις, θα είναι πολλά τα σκάφη που θα πρέπει να ρίξουν άγκυρα. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να δρομολογηθούν στρατηγικά σχέδια στον κοινωνικό τομέα για την προσέλκυση στον αλιευτικό κλάδο Ευρωπαίων εργαζομένων, αφενός, και για να διευκολυνθεί η πρόσληψη αλλοδαπών, αφετέρου. Η ΕΟΚΕ συνιστά την προώθηση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας στον τομέα της ναυτιλίας και της αλιείας και την προβολή της αλιείας ως αξιοπρεπούς και γεμάτης ευκαιρίες επαγγελματικής διεξόδου για τους νέους.

3.9.

Η παραμέληση της κοινωνικής προαγωγής του αλιευτικού τομέα έχει οδηγήσει σε μειωμένο ενδιαφέρον να ενταχθούν στο επάγγελμα οι πολίτες της ΕΕ. Κατά συνέπεια, αυξήθηκε ο αριθμός μεταναστών αλιέων (εκτός χωρών του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου – ΕΟΧ) που απασχολούνται στα ενωσιακά ύδατα, οι οποίοι, σε ορισμένες περιπτώσεις και χώρες, είναι εύκολο να πέσουν θύματα παραβιάσεων των εργασιακών δικαιωμάτων (10). Οι ιδιαιτερότητες του τομέα της αλιείας, οι εργασίες του οποίου πραγματοποιούνται στη θάλασσα για μεγάλα χρονικά διαστήματα, καθιστούν τους μετανάστες αλιείς ιδιαίτερα ευάλωτους.

3.10.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό, και σύμφωνα με το ψήφισμα της ΔΟΕ που εγκρίθηκε κατά την τριμερή συνάντηση για θέματα που σχετίζονται με τους μετανάστες αλιείς το 2017 (11), η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την ανάπτυξη γενικών αρχών και πρακτικών κατευθυντήριων γραμμών για δίκαιες υπηρεσίες σχετικά με την αγορά εργασίας στον τομέα της αλιείας, όπως είναι μεταξύ άλλων οι εξής: α) ενδεδειγμένη και επαρκής καθοδήγηση για τους ιδιοκτήτες αλιευτικών σκαφών και τις (διασυνοριακές) υπηρεσίες που σχετίζονται με την αγορά εργασίας· β) υποδείγματα συμβάσεων για τις (διασυνοριακές) υπηρεσίες που σχετίζονται με την αγορά εργασίας στον τομέα της αλιείας· γ) ενδεδειγμένη και επαρκής καθοδήγηση για τους αλιείς που αναζητούν εργασία επί των αλιευτικών σκαφών (αλλοδαπούς) και δ) μηχανισμοί υποβολής καταγγελιών. Στο πλαίσιο αυτό, η επιτροπή τομεακού κοινωνικού διαλόγου για τη θαλάσσια αλιεία θα καταρτίσει οδηγίες για την αξιοπρεπή πρόσληψη μεταναστών αλιέων κατά την περίοδο 2019-2020.

3.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη της ΕΕ να κυρώσουν, να εφαρμόσουν και να επιβάλουν την τήρηση της σύμβασης αριθ. 188 της ΔΟΕ. Καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συλλέξει δεδομένα και στατιστικές μελέτες σχετικά με την κατάσταση των μεταναστών αλιέων στην Ευρώπη.

3.12.

Σύμφωνα με το άρθρο 22 του βασικού κανονισμού της ΚΑΠ, τα κράτη μέλη επιδιώκουν την επίτευξη σταθερής και διαρκούς ισορροπίας μεταξύ της αλιευτικής ικανότητας του στόλου τους και των αλιευτικών δυνατοτήτων τους. Για τον σκοπό αυτόν, τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι η αλιευτική ικανότητα των στόλων τους δεν υπερβαίνει ποτέ τα καθορισμένα ανώτατα όρια αλιευτικής ικανότητας, εκπεφρασμένης σε ολική χωρητικότητα (όγκο) και kW (ισχύ). Οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι, μέσω μιας πρόσφατης μελέτης για τον κοινωνικό αντίκτυπο αυτών των ορίων, η οποία συγχρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ (12), επισήμαναν ότι ο περιορισμός της ολικής χωρητικότητας έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ασφάλεια, την άνεση των αλιέων και την ποιότητα των αλιευμάτων, καθώς αποβαίνει εις βάρος πρωτοβουλιών που παρέχουν πρόσθετα μέτρα ασφάλειας, άνεσης και ποιότητας στα σκάφη, δεδομένου ότι συνεπάγεται ότι τα πρόσθετα κυβικά μέτρα πρέπει να αντισταθμιστούν, π.χ. με μείωση του όγκου του κύτους, του όγκου του μηχανοστασίου ή των δεξαμενών καυσίμων.

3.13.

Βάσει της προηγούμενης παραγράφου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναζητήσει εναλλακτικές μεθόδους μέτρησης της αλιευτικής ικανότητας, κατά τρόπο ανάλογο με τη Νορβηγία ή την Ισλανδία, οι οποίες εξαιρούν από τον υπολογισμό τους χώρους ανάπαυσης, άνεσης και αναψυχής, με βάση διάφορους παράγοντες, όπως η κατανεμημένη ποσόστωση ή το μέγεθος του σκάφους. Υπό αυτή την έννοια, συμπληρωματικά, θα πρέπει να επιτραπεί μια αύξηση της χωρητικότητας των σκαφών, όταν οι επιπρόσθετοι όγκοι ανταποκρίνονται στην ανάγκη για βελτίωση της ασφάλειας και της άνεσης των πληρωμάτων.

3.14.

Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί επίσης ότι τόσο η σύμβαση αριθ. 188 όσο και η οδηγία (ΕΕ) 2017/159 απαιτούν εκ του νόμου περισσότερο χώρο για τη στέγαση των μελών του πληρώματος στα νέα αλιευτικά σκάφη (που θα κατασκευάζονται από τις 15 Νοεμβρίου 2019 και εφεξής). Ομοίως, σε μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στη Γαλλία αναφέρεται αύξηση του χρόνου εργασίας και μείωση του χρόνου ανάπαυσης, γεγονός που προκαλεί αύξηση του κινδύνου για την υγεία και εργασιακούς κινδύνους για τους αλιείς. Παρόμοιες διαπιστώσεις έχουν δημοσιευθεί από το πανεπιστήμιο του Wageningen των Κάτω Χωρών και από το ινστιτούτο AZTI στην Ισπανία, που επιβεβαιώνουν την επιδείνωση των συνθηκών εργασίας.

3.15.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η υποχρέωση εκφόρτωσης απαιτεί αύξηση του χώρου, για την αποθήκευση των παρεμπιπτόντων αλιευμάτων, εφόσον δεν μπορούν πλέον να απορρίπτονται στη θάλασσα, και συνεπάγεται υψηλότερη δαπάνη καυσίμων, λόγω του περιορισμένου χώρου για τα στοχευόμενα είδη, καθώς και πρόσθετες δαπάνες εκφόρτωσης, χειρωνακτικής διαλογής, ζύγισης και επεξεργασίας (13). Επισημαίνει επίσης ότι θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια επί του σκάφους και τη σταθερότητά του, διότι προκαλεί μεγαλύτερη στοίβαξη κιβωτίων στο κύτος, τόσο σε αριθμό όσο και σε ύψος, γεγονός που προκαλεί κίνδυνο πτώσης μετέωρων φορτίων.

3.16.

Επιπλέον, τα ψάρια με ανεπαρκές μέγεθος δεν μπορούν να διατεθούν στην αγορά για άμεση κατανάλωση από τον άνθρωπο. Αυτό οδηγεί σε σπατάλη ιχθύων, ιδίως στα κράτη μέλη του νότου της ΕΕ, που δεν διαθέτουν εργοστάσια ιχθυαλεύρων, και μειώνει το εισόδημα των αλιέων που λαμβάνουν αμελητέα τιμή για τα εν λόγω αλιεύματα.

3.17.

Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη νομική σύγκρουση μεταξύ του άρθρου 15 της ΚΑΠ, σχετικά με την υποχρέωση εκφόρτωσης, και της σύμβασης αριθ. 188, ιδίως των κανόνων για τις ώρες ανάπαυσης (άρθρο 14). Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διενεργήσει ανάλυση αντικτύπου και να προτείνει κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση των νομικών ασυνεπειών μεταξύ των διαφόρων νομικών μέσων που έχουν εγκριθεί από την ΕΕ και ταλανίζουν τους αλιείς.

3.18.

Η μέση ηλικία του ευρωπαϊκού στόλου είναι τα 23 έτη, αλλά υπάρχουν και εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως της Ισπανίας, όπου περισσότερα από 2 500 σκάφη υπερβαίνουν σε παλαιότητα τα 40 έτη. Τα σκάφη αυτά είναι μικρά στη συντριπτική τους πλειονότητα και χρησιμοποιούν εργαλεία μικρής κλίμακας. Για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια επί του σκάφους, οι καλύτερες συνθήκες διαβίωσης των πληρωμάτων και οι καλύτερες συνθήκες εργασίας, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την εφαρμογή σχεδίου ανανέωσης και εκσυγχρονισμού του στόλου. Το σχέδιο αυτό θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσω της ανάπτυξης χρηματοδοτικών μέσων και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβαση των αλιευτικών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Εξάλλου, θα ήταν σκόπιμο, στο μελλοντικό Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), να προβλεφθούν ενισχύσεις για την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό του στόλου χωρίς να αυξηθεί η αλιευτική ικανότητα.

3.19.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί τέλος να αναφερθεί στην εμπορική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα, περισσότερο από το 60 % των ιχθύων που καταναλώνονται στην κοινοτική αγορά προέρχεται από τρίτες χώρες. Πολλές από αυτές τις εισαγωγές αλιευτικών προϊόντων υπόκεινται σε εμπορικές συμφωνίες που χορηγούν δασμολογικές προτιμήσεις, ιδίως σε αναπτυσσόμενες χώρες (σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων – ΣΓΠ, συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης κ.λπ.). Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι προτιμήσεις αυτές αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τρίτες χώρες που δεν πληρούν κοινωνικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές βιωσιμότητας ισοδύναμες με εκείνες που πρέπει να πληρούν οι Ευρωπαίοι παραγωγοί βάσει των κανονισμών της ΕΕ (14). Αυτό οδηγεί σε αθέμιτο ανταγωνισμό και μείωση της ανταγωνιστικότητας για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Οι προσπάθειες της ΕΕ να καταστήσει την αλιεία και την παραγωγή αλιευτικών προϊόντων βιώσιμη και κοινωνικά υπεύθυνη είναι, ως εκ τούτου, ασυμβίβαστες με την εισαγωγή προϊόντων από ορισμένες χώρες με ελάχιστο ή καθόλου σεβασμό προς τη βιωσιμότητα και την κοινωνική ευθύνη.

3.20.

Η ΕΕ πρέπει να αξιοποιεί την εμπορική της πολιτική ώστε να καταφέρνει να εφαρμόζονται παρόμοιοι κανόνες περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας τόσο για τις ευρωπαϊκές όσο και για τις ξένες επιχειρήσεις, επιτρέποντας την είσοδο στην εσωτερική αγορά μόνο σε συμμορφούμενα προϊόντα. Διαφορετικά, η ΕΕ θα έστελνε λάθος μήνυμα στη διεθνή κοινότητα, ανταμείβοντας όσους κάνουν τα λιγότερα για τη βιωσιμότητα των ιχθυαποθεμάτων και τη δίκαιη μεταχείριση των ανθρώπων.

3.21.

Η ΕΟΚΕ συνιστά μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ της αλιευτικής πολιτικής και της εμπορικής πολιτικής. Κατά συνέπεια, οι χώρες που συσχετίζονται με την παράνομη αλιεία (ΠΛΑ) και με σοβαρές παραβιάσεις του εργατικού δικαίου δεν θα πρέπει να επωφελούνται από την προτιμησιακή πρόσβαση στην κοινοτική αγορά, το αντίθετο μάλιστα. Ομοίως, οι αυτόνομες δασμολογικές ποσοστώσεις δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται ούτε και σε προϊόντα από χώρες που έχουν χαρακτηριστεί ως εμπλεκόμενες στην ΠΛΑ αλιεία (περίπτωση Ταϊλάνδης, που έχει προχαρακτηριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με κίτρινη κάρτα). Η ΕΟΚΕ προτείνει να χρησιμοποιούνται τα μέσα αυτά μόνο όταν δεν υπάρχει επαρκής προσφορά ευρωπαϊκών προϊόντων στις αγορές μας και όχι για να εισάγονται μη βιώσιμα προϊόντα σε ακόμα χαμηλότερες τιμές. Το εν λόγω δασμολογικό μέσο προκαλεί επιπλέον αυξημένη πίεση επί των τιμών των παραγωγών της ΕΕ.

3.22.

Η διευκόλυνση της οικονομικά προσιτής πρόσβασης σε ψάρια των ατόμων που εμφανίζουν ανεπαρκή πρόσληψη Ωμέγα-3 και άλλων θρεπτικών ουσιών θα πρέπει να θεωρείται ως κοινωνική πολιτική με άμεσο αντίκτυπο στις δαπάνες του συστήματος υγείας. Πολλές χώρες της ΕΕ χρειάζεται να αυξήσουν ακόμη περισσότερο την κατανάλωση αλιευτικών προϊόντων, προκειμένου να ωθήσουν τους κατοίκους τους να ακολουθούν μια διαφοροποιημένη και υγιεινή διατροφή.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ας αφουγκραστούμε τους πολίτες της Ευρώπης για ένα βιώσιμο μέλλον (Sibiu και πέραν αυτού)» (ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 37).

(2) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για τον έλεγχο της αλιείας (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 118).

(3) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 104).

(4) ΕΕ L 25 της 31.1.2017, σ. 12.

(5) http://www.emsa.europa.eu/emsa-documents/latest/item/3156-annual-overview-of-marine-casualties-and-incidents-2017.html

(6) https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/eur-scientific-and-technical-research-reports/2018-annual-economic-report-eu-fishing-fleet-stecf-18-07

(7) https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/eur-scientific-and-technical-research-reports/2018-annual-economic-report-eu-fishing-fleet-stecf-18-07

(8) http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/617484/IPOL_STU(2018)617484_EN.pdf

(9) Η οδηγία 2005/36/ΕΚ σχετικά με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων έχει θεσπίσει υποχρεωτικές απαιτήσεις για την αλιεία σε εσωτερικά ύδατα, αλλά για τη θαλάσσια αλιεία δεν έχουν ακόμη καθοριστεί απαιτήσεις.

(10) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με πολυετές σχέδιο για τα βενθοπελαγικά αποθέματα της Βόρειας Θάλασσας (ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 109).

(11) https://www.ilo.org/sector/activities/sectoral-meetings/WCMS_552792/lang–en/index.htm.

(12) http://europeche.chil.me/attachment/34a79089-a07a-40b8-bd55-3683052e3ef7.

(13) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με την υποχρέωση εκφόρτωσης (ΕΕ C 311 της 12.9.2014, σ. 68).

(14) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για τον έλεγχο της αλιείας (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 118).

Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/72

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Βελτίωση της νομοθεσίας: απολογισμός και διατήρηση της δέσμευσής μας»

[COM(2019) 178 final]

(2020/C 14/10)

Εισηγητής: ο κ. Denis MEYNENT

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 3.6.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	99/0/0

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα ολοκλήρωσης. Όταν είναι ισορροπημένο, συνιστά σημαντικό εχέγγυο προστασίας και ασφάλειας δικαίου υψίστης σημασίας για όλους τους φορείς και τους πολίτες της Ευρώπης (1).

1.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να εξαρτηθεί η συνέχιση του θεματολογίου «Βελτίωση της νομοθεσίας» από την υλοποίηση ουσιαστικών βελτιώσεων (βλέπε συστάσεις κατωτέρω). Προτείνει να ανατεθεί η ευθύνη για το θεματολόγιο σε έναν αντιπρόεδρο του νέου Σώματος.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η βελτίωση της νομοθεσίας δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις πολιτικές αποφάσεις και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να οδηγήσει σε απορρύθμιση ούτε σε μείωση του επιπέδου της κοινωνικής προστασίας, της προστασίας του περιβάλλοντος, των καταναλωτών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων (2).

1.4.

Η χρήση των εργαλείων για τη βελτίωση της νομοθεσίας πρέπει να αποτελεί το μέσο που θα διασφαλίζει την ουσιαστική συνεκτίμηση της βιωσιμότητας των δράσεων που αναλαμβάνονται στο πλαίσιο των πολιτικών της ΕΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναθεωρήσει τις κατευθυντήριες γραμμές και τα κριτήρια που αφορούν την εργαλειοθήκη για τη «Βελτίωση της νομοθεσίας», με στόχο να ενσωματωθούν στις διαδικασίες αξιολόγησης οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) της Ατζέντας του 2030. Ο «έλεγχος βιωσιμότητας» πρέπει να περιλαμβάνεται ρητά στην εργαλειοθήκη για τη «Βελτίωση της νομοθεσίας».

1.6.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της να συνεχιστεί η εξέλιξη του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος εκτίμησης επιπτώσεων και αξιολόγησης, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητά του και να προαχθεί η ενεργός συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό και την εφαρμογή της νομοθεσίας (3).

1.7.

Οι εκτιμήσεις επιπτώσεων πρέπει πάντα να ευνοούν μια προσέγγιση κόστους-οφέλους, που θα βασίζεται σε αξιόπιστα και επαληθεύσιμα δεδομένα, καθώς και μια ποιοτική προσέγγιση, προς το συμφέρον των ενδιαφερομένων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να θεσπίσει ένα έξυπνο σύστημα αξιολόγησης που θα επιτρέπει τη δυναμική προτυποποίηση του αντικτύπου των ουσιαστικών τροποποιήσεων από τους συννομοθέτες και τα ενδιαφερόμενα μέρη, παρέχοντας αντικειμενικά στοιχεία σχετικά με τον αντίκτυπο ορισμένων παραμέτρων, όπως οι ρυθμοί εκπομπών, τα ποσοστά, τα ποσοτικά κατώτατα ή ανώτατα όρια, αλλά και τα ποιοτικά δεδομένα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί τη θέσπιση ενός πιλοτικού σχεδίου έξυπνης προτυποποίησης.

1.9.

Οι εκτιμήσεις επιπτώσεων θα πρέπει να ενσωματωθούν, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα πρωταρχικά κριτήρια, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η κοινωνική προστασία, η προστασία των καταναλωτών και η απασχόληση, αλλά και οι ΣΒΑ, η υγεία, το περιβάλλον, το κλίμα, οι εδαφικές επιπτώσεις, οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις.

1.10.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να πραγματοποιηθεί, σε αυτό το πνεύμα, συγκεκριμένη δράση υπέρ των ΜΜΕ («Δράσε πρώτα σε μικρή κλίμακα» (Act small First) και ζητεί να αξιολογηθεί η αρχή «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις» (Think small first), καθώς και η «δοκιμή ΜΜΕ» που επιδιώκει να αυξηθεί η αποτελεσματικότητά τους και να σχεδιαστούν νομοθεσίες «συμβατές με τις ΜΜΕ», προκειμένου να προωθηθεί η ανάπτυξή τους στην εσωτερική αγορά με απόλυτη ασφάλεια δικαίου.

1.11.

Η μεθοδολογία για τη διενέργεια των εκτιμήσεων επιπτώσεων πρέπει να είναι διαφανής και να κοινοποιείται στα άλλα θεσμικά και συμβουλευτικά όργανα, προκειμένου να τους δίνεται η δυνατότητα να διατυπώνουν εμπεριστατωμένες τροπολογίες και γνώμες.

1.12.

Οι εκτιμήσεις επιπτώσεων, που θα πραγματοποιούνται σε ανεξάρτητες και αντικειμενικές συνθήκες, πρέπει να αναλύουν και, κατά περίπτωση, να προτείνουν εναλλακτικές επιλογές, αναδεικνύοντας με σαφήνεια τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των διαφόρων σεναρίων.

1.13.

Η επιτροπή ρυθμιστικού ελέγχου (ΕΡΕ), αρμόδια για τον έλεγχο ποιότητας, είναι ένα χρήσιμο όργανο που έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά του στο σύστημα εκτίμησης επιπτώσεων. Η ΕΡΕ θα πρέπει να διαδραματίσει ενισχυμένο ρόλο στην ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης.

1.14.

Οι ρήτρες επανεξέτασης θα πρέπει να συντάσσονται κατά τρόπο ώστε η Επιτροπή και τα κράτη μέλη να μπορούν να παρακολουθούν την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας και να διενεργούν ολοκληρωμένη ανάλυση των επιπτώσεων της σχετικής νομοθεσίας στα ενδιαφερόμενα μέρη.

1.15.

Η ΕΟΚΕ, η οποία έχει καθιερώσει άμεση επαφή με την επιτόπια πραγματικότητα και διαθέτει εκτεταμένο δίκτυο συνδέσμων και την εμπειρογνωσία των μελών της, προτίθεται να δώσει προτεραιότητα στις εκ των υστέρων ποιοτικές αξιολογήσεις που είναι σε θέση να προσδιορίζουν τον αντίκτυπο μιας νομοθετικής παρέμβασης ή μιας ευρωπαϊκής πολιτικής και να προβάλλουν την επιτόπια πείρα οι Ευρωπαίοι οικονομικοί και κοινωνικοί εταίροι (4).

1.16.

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι, όσον αφορά τις διαβουλεύσεις, θα πρέπει να βελτιωθεί η συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών μέσω της διαμόρφωσης μιας συνεργατικής εταιρικής σχέσης.

1.17.

Τα ερωτηματολόγια πρέπει να είναι ανοικτά και να επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να εκφράζονται με μεγαλύτερη ακρίβεια. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προβεί σε ποιοτική επεξεργασία των απαντήσεων, ώστε να υπάρχουν μεγαλύτερα περιθώρια για μια διαβαθμισμένη αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.

1.18.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η «αρχή της καινοτομίας» στερείται νομικής βάσης, είναι ιδιαίτερα ασαφής και ότι θα πρέπει να ακολουθείται μόνο σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις στις οποίες προσδίδει προστιθέμενη αξία, με εξαίρεση την ορθή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, την κοινωνική προστασία, την προστασία του περιβάλλοντος, των καταναλωτών και της υγείας. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την προσήλωσή της στην εφαρμογή της αρχής της προφύλαξης (άρθρο 191 της ΣΛΕΕ) και κρίνει σκόπιμη την κατάρτιση γνωμοδότησης πρωτοβουλίας σχετικά με το περιεχόμενο και τη χρήση της "αρχής της καινοτομίας", καθώς και σχετικά με τη συμβατότητα αυτών των δύο αυτών αρχών.

1.19.

Η μέθοδος μείωσης των περιττών δαπανών θα πρέπει να βασίζεται σε κατά περίπτωση αξιολόγηση της ισχύουσας νομοθεσίας, η οποία θα αποσκοπεί στον πρακτικό προσδιορισμό του τι μπορεί να απλουστευθεί, να εξορθολογιστεί ή να καταργηθεί και όχι σε εκ των προτέρων ποσοτικοποιημένους στόχους «στο πολιτικό επίπεδο».

1.20.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αποσαφηνίσει τα κριτήρια που χρησιμεύουν για τον καθορισμό του κατά πόσον μια κανονιστική ή διοικητική επιβάρυνση είναι χρήσιμη ή περιττή, με σεβασμό στην αρχή της αναλογικότητας.

1.21.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να γίνει ένας ισορροπημένος και ξεκάθαρος απολογισμός της πλατφόρμας REFIT. Θεωρεί ότι η πλατφόρμα θα πρέπει να διαθέτει τους κανόνες και τους πόρους που θα της επιτρέπουν να ανταποκρίνεται ταχύτερα στα αιτήματα, με παράλληλη διευκρίνιση της μεθοδολογίας εργασίας.

1.22.

Η εντολή της πλατφόρμας πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε το REFIT να αποκτήσει αμφίδρομο χαρακτήρα, δηλαδή να μην προδικάζει τον προσανατολισμό που πρέπει να δοθεί στο κανονιστικό πλαίσιο: προσθήκη, συμπλήρωση, τροποποίηση ή κατάργηση μιας νομοθετικής πράξης (5).

2. Κύρια σημεία της ανακοίνωσης

2.1.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι η βελτίωση της νομοθεσίας έχει δώσει τη δυνατότητα να βελτιωθεί και ο τρόπος χάραξης της πολιτικής και, συνεπώς, θα πρέπει να παραμείνει στο επίκεντρο των μεθόδων εργασίας της. Επισημαίνει ότι δεν πρόκειται για κρυφό πρόγραμμα απορρύθμισης. Παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα, η Επιτροπή προέβη σε κριτική αξιολόγηση της δράσης της.

2.2.

Στα θετικά στοιχεία καταγράφεται κυρίως η μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών, των ενδιαφερόμενων μερών και της κοινωνίας των πολιτών στις διαβουλεύσεις της Επιτροπής.

2.3.

Όσον αφορά την εκτίμηση επιπτώσεων, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πρωτοβουλιών της εξετάζονται συστηματικά.

2.4.

Όσον αφορά τις αξιολογήσεις της νομοθεσίας που εφαρμόζεται σε επίπεδο ΕΕ, η Επιτροπή εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι τα τρία τέταρτα των εκτιμήσεων επιπτώσεων που διενεργήθηκαν συνοδεύονται πλέον από αξιολόγηση της υπό εξέταση πολιτικής ή του τομέα.

2.5.

Όσον αφορά το REFIT, η Επιτροπή αξιολογεί θετικά το πρόγραμμα. Η Επιτροπή παρουσίασε 150 μέτρα για την απλούστευση της νομοθεσίας της Ένωσης μεταξύ 2015 και 2018.

2.6.

Παρά τον θετικό αυτό απολογισμό, η Επιτροπή επισημαίνει ορισμένες πιθανές βελτιώσεις και προβαίνει σε ορισμένες συγκεκριμένες δεσμεύσεις, ιδίως την εντατικοποίηση της συνεργασίας της με την ΕΟΚΕ και την ΕτΠ, την ενίσχυση και τον ποιοτικό έλεγχο των δημόσιων διαβουλεύσεων, μια λεπτομερέστερη αξιολόγηση της επικουρικότητας και της αναλογικότητας με τη χρήση του κοινού «πίνακα» που πρότεινε η ομώνυμη ειδική ομάδα για παράδειγμα.

3. Αξιολόγηση της ΕΟΚΕ

3.1.

Σημαντικός αριθμός εργασιών διενεργήθηκε υπό την καθοδήγηση της Επιτροπής ή άλλων οργάνων (ΕΜΑ, ΕΡΕ, ΟΟΣΑ) για την αξιολόγηση της προόδου της ΕΕ σε τρεις τομείς:

—	Εκτίμηση επιπτώσεων

—	Διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη, την κοινωνία των πολιτών και τους πολίτες

—	Απλοποίηση και μείωση του κανονιστικού φόρτου.

Ωστόσο, παρά τις συνεχείς προσπάθειες της Επιτροπής, ορισμένες δυσκολίες παραμένουν.

3.2.

Εκτίμηση επιπτώσεων

3.2.1.

Αύξηση των κριτηρίων οικονομικού χαρακτήρα: με την πάροδο των ετών, προστέθηκαν ορισμένα κριτήρια αξιολόγησης οικονομικού χαρακτήρα (τεστ ανταγωνιστικότητας, ψηφιακό τεστ, δοκιμή ΜΜΕ, αντοχή της νομοθεσίας στον χρόνο, αρχή της καινοτομίας). Αυτή η πληθώρα κριτηρίων εγείρει τρεις δυσκολίες: την ιεράρχησή τους, την τοποθέτησή τους σε σχέση με τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά κριτήρια (ποιο είναι το αποφασιστικό κριτήριο σε τελική ανάλυση;) και την υπερβολική γραφειοκρατία.

3.2.2.

Μεθοδολογία ουσιαστικά κοστοστρεφής: Τα διάφορα εργαλεία της Εργαλειοθήκης (6) που τέθηκαν στη διάθεση της Επιτροπής για να κρίνει τον αντίκτυπο μιας πρωτοβουλίας είναι στατικά, κοστοστρεφή, περιοριζόμενα στο να θέτουν μια σειρά γενικών ερωτήσεων, χωρίς να τονίζουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά ούτε να διερευνούν εναλλακτικά σενάρια. Τα εργαλεία παρατίθενται και δεν επιτρέπουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που να συνδυάζει το κόστος και τα οφέλη με στόχο την εδαφική συνοχή, τη βιώσιμη ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα. Τέλος, δεν υπάρχει κανένα εργαλείο ειδικά για το περιβάλλον ή το κλίμα.

3.2.3.

Απουσία εκτίμησης επιπτώσεων για τις κατ’ εξουσιοδότηση και τις εκτελεστικές πράξεις: οι εν λόγω πράξεις έχουν σημαντικές επιπτώσεις και κατέχουν σημαντικότατη θέση στη νομοθεσία της ΕΕ. Το 2018, εκδόθηκαν 861 εκτελεστικές πράξεις, 96 κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις και 72 νομοθετικές πράξεις (7). Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι υπάρχει περιορισμένη εκτίμηση επιπτώσεων για τις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις, λόγω έλλειψης χρόνου ή πόρων. Επίσης, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι θα έπρεπε να της απευθύνεται αίτηση διαβούλευσης και κατά τη διαδικασία μεταβίβασης αρμοδιοτήτων, όπως ακριβώς και για τις νομοθετικές πράξεις, καθώς επίσης και για την ενδεχόμενη τροποποίηση των εν λόγω πράξεων, δεδομένου του αντικτύπου τους από οικονομική και κοινωνική άποψη (8).

3.2.4.

Καμία εκτίμηση επιπτώσεων των ουσιαστικών τροποποιήσεων των συννομοθετών: παρά την παράγραφο 15 της διοργανικής συμφωνίας (9), η οποία προτρέπει το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να διενεργούν εκτίμηση επιπτώσεων των ουσιαστικών τροποποιήσεών τους στις προτάσεις της Επιτροπής, το Συμβούλιο ουδέποτε προέβη σε εκτίμηση επιπτώσεων κάποιας ουσιαστικής τροποποίησης ενός ή περισσοτέρων κρατών μελών. Στην πραγματικότητα, δεν διαθέτει ούτε τον προϋπολογισμό ούτε την επιχειρησιακή ικανότητα για να το πράξει.

3.2.5.

Εξωτερική ανάθεση των εκτιμήσεων επιπτώσεων της Επιτροπής: η συστηματοποίηση των εκτιμήσεων επιπτώσεων συνεπάγεται κόστος και τη μερική ιδιωτικοποίησή τους. Τι εχέγγυο υπάρχει για το ότι οι εκτιμήσεις επιπτώσεων πραγματοποιούνται υπό ανεξάρτητες και αντικειμενικές συνθήκες, εάν η μονάδα της Επιτροπής που διενεργεί την εκτίμηση επιπτώσεων είναι η ίδια που καταρτίζει και τη νομοθετική πρόταση;

3.2.6.

Ρόλος της επιτροπής ρυθμιστικού ελέγχου (ΕΡΕ): η ΕΡΕ εξετάζει την ποιότητα των εκτιμήσεων επιπτώσεων. Η θετική της γνώμη είναι απαραίτητη προκειμένου το Σώμα των Επιτρόπων να εγκρίνει την πρόταση. Το 2018, το 28 % των εκτιμήσεων επιπτώσεων έλαβε αρνητική γνώμη από την ΕΡΕ λόγω μη ικανοποιητικής ποιότητας. Αξίζει συγχαρητήρια ο επαγγελματισμός των μελών της ΕΡΕ που επέδειξαν ανεξαρτησία. Ωστόσο, ο ρόλος της ΕΡΕ και ο στόχος που επιδιώκει παραμένουν άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Η ΕΡΕ θα μπορούσε να διαδραματίσει ενισχυμένο ρόλο στην ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης όσον αφορά τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις των εκτιμήσεων επιπτώσεων.

3.2.7.

Η εκ των υστέρων αξιολόγηση του αντικτύπου της νομοθεσίας της ΕΕ στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς αποτελεί εχέγγυο χρηστής διακυβέρνησης. Η ρήτρα αναθεώρησης καθιστά δυνατή την εξακρίβωση της ορθής εφαρμογής της νομοθεσίας, καθώς και τον εμπλουτισμό, την τροποποίηση ή την προσαρμογή της νομοθεσίας που συντάσσεται λαμβανομένων υπόψη των επιστημονικών γνώσεων, των πορισμάτων των επιτόπιων ερευνών ή της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους. Ωστόσο, ορισμένα πρόσφατα παραδείγματα καταδεικνύουν ότι οι εν λόγω ρήτρες αναθεώρησης δεν συντάσσονται πάντοτε κατά τρόπο ώστε η Επιτροπή και τα κράτη μέλη να διενεργούν ολοκληρωμένη ανάλυση των επιπτώσεων της οικείας νομοθεσίας. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο τονίζει ότι το περιεχόμενο των ρητρών επανεξέτασης δεν είναι πάντοτε σαφές, ιδίως όσον αφορά τον προσδιορισμό των απαιτούμενων παραδοτέων, όπως και τη χρονική στιγμή κατά την οποία πρέπει να διενεργηθεί η εκ των υστέρων επανεξέταση (10).

3.3.

Εμφάνιση της «αρχής της καινοτομίας»

3.3.1.

Η αρχή αυτή, που εμφανίστηκε τον Νοέμβριο 2014 με πρωτοβουλία του European Risk Forum και εγκρίθηκε από το Συμβούλιο το 2016, κατά την Ολλανδική Προεδρία, απαιτεί την αναγκαία συμβατότητα κάθε νέας νομοθετικής πρότασης υπό το πρίσμα του (θετικού) αντικτύπου της στην καινοτομία προκειμένου να δημιουργηθεί νομοθεσία ανθεκτική στον χρόνο (future proof legislation).

3.3.2.

Έκτοτε, οι εμπνευστές της εν λόγω «αρχής» επιδιώκουν να την ενσωματώσουν στο νομοθετικό κεκτημένο της ΕΕ. Το 2019, σε αιτιολογική σκέψη του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» (2021-2027) γίνεται περιστασιακή αναφορά στην «αρχή της καινοτομίας».

3.3.3.

Ωστόσο, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι το πλαίσιο της «αρχής της καινοτομίας» είναι ιδιαίτερα ασαφές:

—	η «αρχή της καινοτομίας» δεν έχει νομική βάση, σε αντίθεση με την αρχή της προφύλαξης (άρθρο 191 της ΣΛΕΕ), με την οποία ενίοτε αντιπαραβάλλεται·

—	δεν είναι καθόλου σαφές για ποια καινοτομία μιλάμε: επιστημονική, τεχνική, οργανωτική, κοινωνική;

Από εμπειρική σκοπιά, η ακαδημαϊκή έρευνα αποδεικνύει ότι η νομοθεσία δεν είναι επιζήμια για την καινοτομία. Αντιθέτως, «είναι προφανές ότι η νομοθεσία είναι επωφελέστερη για την καινοτομία και ότι ο αντίκτυπος αυτός είναι τόσο πιο έντονος όσο εγγύτερα βρίσκεται ο δεδομένος τομέας προς τις τεχνολογίες αιχμής» (11). Στην απόφασή του σχετικά με την υπόθεση T-521/14 (Σουηδία κατά Επιτροπής), το Δικαστήριο της ΕΕ επιβεβαίωσε την υπεροχή των επιστημονικών κριτηρίων έναντι οιασδήποτε υποκειμενικής αξιολόγησης των υποχρεώσεων που επιβάλλονται στον Ευρωπαίο νομοθέτη στο όνομα της καινοτομίας ή άλλων απαιτήσεων.

3.3.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ληφθούν δεόντως υπόψη οι παραπάνω παρατηρήσεις στην ανακοίνωση για την «αρχή της καινοτομίας» που ανήγγειλε η Επιτροπή στο έγγραφο «Βιομηχανία 2030» (12).

3.3.5.

Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας σχετικά με την «αρχή της καινοτομίας» και, ειδικότερα, σχετικά με τη συμβατότητά της με την αρχή της προφύλαξης.

3.4.

Δημόσιες διαβουλεύσεις

3.4.1.

Παρά τις πραγματικές προσπάθειες, η διαδικασία διαβούλευσης παρουσιάζει αρκετά σημαντικά προβλήματα:

—	Οι ενώσεις επιχειρήσεων κατέχουν πρωτεύουσα θέση μεταξύ των ερωτώμενων (42,9 %) (13). Το ποσοστό απαντήσεων από μεγάλες επιχειρήσεις ή ενώσεις επιχειρήσεων έφτανε ακόμα και το 60 % στην περίπτωση της πλατφόρμας REFIT·

—

λόγω έλλειψης επαρκών πόρων, οι κοινωνικοί εταίροι, γενικά, και οι εκπρόσωποι των εργαζομένων και των καταναλωτών, ειδικότερα, βρίσκονται σαφώς σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τις πολυεθνικές και τις μεγάλες ενώσεις εργοδοτών, παρά τον αναγνωρισμένο και νομιμοποιημένο ρόλο τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (βλέπε άρθρο 154 της ΣΛΕΕ)·

—	τα ερωτηματολόγια είναι προσανατολισμένα, συχνά διατυπωμένα σε δυαδική μορφή, και προσφέρουν ελάχιστα περιθώρια για επαρκή αξιολόγηση των ερωτώμενων·

—	η νοοτροπία απόκρισης είναι συχνά περιορισμένη σε ορισμένα κράτη μέλη. Προκύπτει έτσι μια ελλιπής απεικόνιση της πραγματικότητας·

—	η επεξεργασία των ερωτηματολογίων γίνεται κατά τρόπο τυποποιημένο. Προκύπτει έτσι μια στατική επεξεργασία των αποτελεσμάτων, η οποία δεν επιτρέπει την έξυπνη και διαβαθμισμένη εκμετάλλευση των απαντήσεων ούτε τη στάθμιση των αποτελεσμάτων της διαβούλευσης.

3.5.

Η ελάφρυνση του περιττού κανονιστικού φόρτου.

3.5.1.

Τον Νοέμβριο 2018, η Επιτροπή δημοσίευσε την ετήσια έκθεσή της για τον φόρτο εργασίας 2018 (14), στην οποία παρουσιάζεται επισκόπηση των προσπαθειών απλούστευσης που ανέλαβε η ΕΕ.

Παρά τον αντίκτυπο της ανακοίνωσης, η εν λόγω έκθεση παραθέτει μέτρα, υπό διαμόρφωση ακόμη, καθώς και αποτελέσματα που προκύπτουν περισσότερο από την πρόοδο της ψηφιακής οικονομίας παρά από την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας (παράδειγμα: κανονισμός για τον έλεγχο της αλιείας και δέσμη μέτρων για το εταιρικό δίκαιο).

3.5.2.

Στην έκθεση του ΟΟΣΑ για τη βελτίωση της νομοθεσίας του 2019 (15) περιλαμβάνεται μέρος των προβληματισμών του για το ζήτημα αυτό. Ο ΟΟΣΑ φαίνεται να ζητεί τη μερική κατάργηση του κοινοτικού κεκτημένου και της νομοθεσίας των κρατών μελών, με στόχο τη μείωση της γραφειοκρατίας και των ρυθμιστικών δαπανών, χωρίς να απαντά προηγουμένως στο ερώτημα μέχρι ποιου σημείου πρέπει να μειωθεί το κόστος και από ποια χρονική στιγμή και μετά κινδυνεύουν να κλονιστούν τα συστήματα προστασίας (κοινωνικής, περιβαλλοντικής και εδαφικής).

3.5.3.

Η πλατφόρμα REFIT δημιουργήθηκε τον Μάιο 2015 για να επιτρέψει στις δημόσιες αρχές, τους πολίτες και τα ενδιαφερόμενα μέρη να συμβάλουν στη βελτίωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ορισμένα ζητήματα προκαλούν ανησυχία:

—	μια περιττή διαδικασία: η ομάδα των κρατών μελών της πλατφόρμας αλληλοεπικαλύπτεται εν μέρει με τις 200 περίπου ομάδες εργασίας του Συμβουλίου·

—	μια αργή διαδικασία: η διαδικασία υιοθέτησης γνωμοδοτήσεων συχνά απαιτεί αρκετούς μήνες, λόγω του μικρού αριθμού κοινών θέσεων των δύο ομάδων που συνεδριάζουν μόνο μία φορά και χωρίς πραγματικό διάλογο·

—

μια ασύμμετρη διαδικασία: οι αιτήσεις γνωμοδότησης προέρχονται κυρίως από την πλευρά των εργοδοτών, δηλαδή από ενώσεις επιχειρήσεων ή εμπορικά επιμελητήρια (βλέπε στατιστικές που δημοσιεύονται από την Επιτροπή), και σπάνια από την κοινωνία των πολιτών ή τους κοινωνικούς εταίρους. Αν και εκπροσωπείται η Επιτροπή και τα κράτη μέλη, το ΕΚ απουσιάζει·

—

ένα όργανο χωρίς πραγματική εμπειρογνωσία: σε ποια επιστημονική βάση στηρίζονται τα μέλη της πλατφόρμας για να αναλύουν τις πολύ διαφορετικές προτάσεις που παραλαμβάνουν; Η μόνη πραγματική εμπειρογνωσία βρίσκεται στους κόλπους της Επιτροπής, η οποία τη χρησιμοποιεί ενίοτε για να προωθεί τις δικές της προτάσεις·

—	περιορισμένος ρόλος της ΕΟΚΕ και της ΕτΠ σε σχέση με τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της γνώμης που θα μπορούσαν να διατυπώσουν τα δύο όργανα·

—	κόστος ασύμμετρο σε σύγκριση με τα οφέλη: το κόστος της πλατφόρμας φαίνεται δυσανάλογο σε σχέση με τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί μέχρι σήμερα·

—	προσανατολισμένος χαρακτήρας της πλατφόρμας: η ΕΟΚΕ ζητεί να αποκτήσει αμφίδρομο χαρακτήρα, δηλαδή να μην προδικάζει τον προσανατολισμό που πρέπει να δοθεί στο κανονιστικό πλαίσιο: προσθήκη, συμπλήρωση, τροποποίηση ή κατάργηση μιας νομοθετικής πράξης.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Βλέπε σημείο 1.1., ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 11.

(2) Βλέπε σημείο 1.4., ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 81

(3) ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 11.

(4) ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 45, σημ. 1.9.

(5) ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 45, σημ. 1.11.

(6) «Better regulation Toolbox» (Εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, SWD(2017) 350 final, 7 Ιουλίου 2017.

(7) Πηγή: Στατιστικές για τις νομοθετικές πράξεις - EUR-Lex (https://eur-Lex.europa.eu/statistics/legislative-acts-statistics.htlm).

(8) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 145.

(9) Διοργανική συμφωνία για τη βελτίωση της νομοθεσίας της 13ης Απριλίου 2016 (ΕΕ L 123 της 12.5.2016, σ. 1).

(10) Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο: «Εκ των υστέρων επισκόπηση της νομοθεσίας της ΕΕ: ένα σύστημα με καλά θεμέλια αλλά και ελλείψεις» (2018).

(11) Lilas Demmou, Bruno Amable, Ivan Ledezma, «Ο αντίκτυπος της νομοθεσίας στην καινοτομία: μια ανάλυση των επιδόσεων αναλόγως της εγγύτητας προς τις τεχνολογίες αιχμής», Οικονομία και προβλέψεις, 2013, σελίδα 11. Διατίθεται στη διεύθυνση https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01614139.

(12) Σελίδα 21.

(13) Πηγή: SWD(2019) 156 final που συνοδεύει την Ανακοίνωση της Επιτροπής, «Taking stock of the Commission’s Better regulation Agenda», 15.4.2019.

(14) «The European Union’s efforts to simplify legislation» (Προσπάθειες της ΕΕ για τη βελτίωση της νομοθεσίας), Νοέμβριος 2018.

(15) Έκθεση του ΟΟΣΑ (2019) «Better regulation Practices across the European Union».

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/78

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2007 που αφορά την έγκριση τύπου μηχανοκινήτων οχημάτων όσον αφορά εκπομπές από ελαφρά επιβατηγά και εμπορικά οχήματα (Euro 5 και Euro 6) και σχετικά με την πρόσβαση σε πληροφορίες επισκευής και συντήρησης οχημάτων»

[COM(2019) 208 final — 2019/0101 (COD)]

(2020/C 14/11)

Μόνος εισηγητής: ο κ. Jorge PEGADO LIZ

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 15.7.2019 Συμβούλιο, 24.6.2019
Νομική βάση	Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	107/1/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) σημειώνει ότι οι δήμοι του Παρισιού, των Βρυξελλών και της Μαδρίτης άσκησαν προσφυγή ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου κατά του κανονισμού (ΕΕ) 2016/646 της Επιτροπής (1), η οποία οδήγησε σε απόφαση για μερική ακύρωση του εν λόγω κανονισμού από το προαναφερθέν δικαστήριο, της 13ης Δεκεμβρίου 2018.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το Γενικό Δικαστήριο έδωσε επαρκή χρόνο στην Επιτροπή ώστε να διορθώσει τις πλημμέλειες που θεωρείται ότι διαπιστώθηκαν στον εν λόγω κανονισμό, κατά τρόπο ώστε να μην τεθεί σε κίνδυνο η ομαλή λειτουργία της αγοράς – έως τα τέλη Φεβρουαρίου του 2020, ανεξάρτητα από την προσφυγή που άσκησε η Επιτροπή.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει το μέγεθος του «ντίζελγκεϊτ»που έχει ήδη εξεταστεί σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της και εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να προλάβει τα γεγονότα με αποτελεσματικά μέτρα εξαρχής.

1.4.

Επίσης, δεν παραβλέπει το γεγονός ότι, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της που διατυπώνονται επί εικοσαετία και πλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) δεν έχει καταφέρει (ή θελήσει) να συστήσει ένα αποτελεσματικό μέσο συλλογικής αγωγής για την αντιμετώπιση καταστάσεων όπως η παρούσα.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι η λύση που προτείνεται στην υπό εξέταση πρόταση δεν θα πρέπει να περιοριστεί στην επίλυση ενός τυπικού ζητήματος, χωρίς να δοθεί πραγματική ικανοποίηση στα συμφέροντα των ασκησάντων προσφυγή.

1.6.

Και διατηρεί αμφιβολίες για το κατά πόσον, με την ανάθεση εξουσιών στην Επιτροπή για την έκδοση κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων, υπό τους προτεινόμενους όρους, θα έθετε εκ νέου υπό αμφισβήτηση όχι μόνο την αποτελεσματικότητα της νομοθεσίας, αλλά και τις προθέσεις του νομοθέτη κατά τη θέσπιση των εν λόγω κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων· στον βαθμό αυτόν, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα πρέπει να επανεξετάσει τις γνωμοδοτήσεις της περί παραγώγων πράξεων σε μια νέα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας υπό το φως της πιο πρόσφατης διοργανικής συμφωνίας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει επίσης πως η Επιτροπή θα εξασφαλίσει ότι για τους κανονισμούς (ΕΕ) 2017/1154 (2) (3η δέσμη μέτρων) και (ΕΕ) 2018/1832 (3) (4η δέσμη μέτρων) δεν θα εφαρμοστεί η ίδια διαδικασία με αυτήν που προβλέπεται επί του παρόντος.

1.8.

Έχοντας υπόψη τον αριθμό των νομοθετικών μέτρων που υιοθετήθηκαν στον τομέα αυτόν (περί τα εκατό), η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή, σύμφωνα με τις αρχές του θεματολογίου για τη βελτίωση της νομοθεσίας, να εξετάσει τη δυνατότητα/ανάγκη συγκέντρωσης/κωδικοποίησης όσον αφορά τον εν λόγω τομέα.

1.9.

Τέλος, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει τις προτάσεις που υποβάλει στις «ειδικές παρατηρήσεις»για την αύξηση της ταχύτητας και της ασφάλειας δικαίου.

2. Το σκάνδαλο ντίζελγκεϊτ και η συλλογική έννομη προστασία των καταναλωτών

2.1.

Τον Σεπτέμβριο του 2015, δημοσιοποιήθηκε ότι ο όμιλος Volkswagen (VW) κατασκεύαζε και πωλούσε οχήματα, στα οποία είχε εισαγάγει μια ηλεκτρονική εφαρμογή που αλλοίωνε τις εργαστηριακές δοκιμές για τον έλεγχο των εκπομπών αερίων των αυτοκίνητων οχημάτων (4).

2.2.

Ως εκ τούτου, η εταιρεία έβλαψε παγκοσμίως εκατομμύρια καταναλωτές που αγόρασαν τα εν λόγω οχήματα με την πεποίθηση ότι συμμορφώνονταν με τα νόμιμα όρια εκπομπών ρύπων και ότι είχαν πιο βιώσιμο αντίκτυπο στο περιβάλλον και την κατανάλωση. Με τη στάση της αυτή, η εταιρεία έχει επίσης προκαλέσει σοβαρές ζημίες στην υγεία των πολιτών και στο περιβάλλον γενικότερα.

2.3.

Διαπιστώθηκε ότι, λόγω της δράσης της εταιρείας και των απαιτήσεων για τις εργαστηριακές δοκιμές, η διαφορά μεταξύ των τιμών εκπομπών ρύπων στις εργαστηριακές δοκιμές και στις πραγματικές συνθήκες οδήγησης ήταν κατά δέκα έως σαράντα φορές μεγαλύτερη ως προς τις εκπομπές οξειδίου του αζώτου.

2.4.

Η εταιρεία αναγνώρισε επίσης ότι είχε εγκαταστήσει την εν λόγω διάταξη σε 11 εκατομμύρια περίπου ντιζελοκίνητα οχήματα παγκοσμίως. Ως αποτέλεσμα του σκανδάλου αυτού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ορισμένα κράτη μέλη κίνησαν διοικητικές διαδικασίες επί παραβάσει και ποινικές διώξεις, για την επιβολή κυρώσεων στην εταιρεία για τη δράση της.

2.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι εκατομμύρια καταναλωτές δεν αποζημιώθηκαν πραγματικά για τις ζημίες που υπέστησαν και δεν υπάρχουν ακόμη πληροφορίες σχετικά με τις συνέπειες των ελέγχων συμμόρφωσης που διεξήγαγαν οι αρχές των κρατών μελών, ούτε και σχετικά με τις διαδικασίες ανάκλησης που πραγματοποίησε η εταιρεία, ιδίως σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις που έχει η αποκατάσταση της συμμόρφωσης στις ενδεχόμενες μεταγενέστερες επιδόσεις του οχήματος.

2.6.

Διάφορες οργανώσεις προστασίας των καταναλωτών και του περιβάλλοντος, σε ευρωπαϊκή κλίμακα, χρησιμοποίησαν μηχανισμούς συλλογικής έννομης προστασίας και άσκησαν προσφυγές κατά της Volkswagen και της SEAT, αλλά μόνο σε εθνικό επίπεδο και ακολουθώντας διαφορετικές δικαστικές διαδικασίες.

2.7.

Χωρίς να προδικάζεται η κατάληξη αυτών των προσφυγών, πολλοί από αυτούς τους καταναλωτές ενδέχεται να μην αποζημιωθούν ποτέ για τις ζημίες που υπέστησαν, λόγω της έλλειψης ευρωπαϊκού μηχανισμού συλλογικής έννομης προστασίας. Επιπροσθέτως, η πρόσφατη πρόταση οδηγίας που παρουσίασε η Επιτροπή, σχετικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών (5) δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην ανάγκη παροχής πραγματικής αποζημίωσης στους καταναλωτές για τη ζημία που υπέστησαν. Η ανταπόκριση αυτή θα ήταν απαραίτητη, εν προκειμένω, διότι θα επέτρεπε την αποζημίωση των θιγόμενων καταναλωτών, οι οποίοι τώρα εξαρτώνται πλήρως από τα μέτρα και τις αποφάσεις που λαμβάνονται στα κράτη μέλη, ευελπιστούμε δε ότι οι εν εξελίξει διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) και το Συμβούλιο θα ευοδωθούν σύντομα με μια πιο ενδεδειγμένη μορφή της πρότασης.

3. Τα μέτρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και οι γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ

3.1.

Για να αντιμετωπίσουν το σκάνδαλο αυτό, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ επιχείρησαν να καταστείλουν, να επανορθώσουν και να βάλουν τέλος στην κατάσταση αυτή (6).

3.2.

Ως συνέχεια των εργασιών της Εξεταστικής επιτροπής για τις μετρήσεις εκπομπών στην αυτοκινητοβιομηχανία (EMIS) του ΕΚ, οι οποίες άρχισαν στις 17 Δεκεμβρίου 2015 και ολοκληρώθηκαν στις 2 Μαρτίου 2017 (7), μεταξύ των πιο εμβληματικών μέτρων που έλαβε η Επιτροπή, ξεχωρίζει η διαδικασία δοκιμής RDE (Real Driving Emissions — εκπομπές σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης) (8) που θεσπίστηκε και αναπτύχθηκε από τους κανονισμούς της Επιτροπής (ΕΕ) 2016/427 (9) (1η δέσμη), (ΕΕ) 2016/646 (10) (2η δέσμη), (ΕΕ) 2017/1154 (11) (3η δέσμη) και (ΕΕ) 2018/1832 (12) (4η δέσμη).

3.3.

Η ΕΟΚΕ, ιδίως από το 2006, είχε την ευκαιρία να εκφράσει τη γνώμη της σχετικά με το ζήτημα των εκπομπών αερίων, κυρίως των αιωρούμενων σωματιδίων (PM), των οξειδίων του αζώτου (NOx), του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και των υδρογονανθράκων (HC), υπογραμμίζοντας ορισμένες από τις ελλείψεις των συστημάτων που έχουν διαδοχικά προταθεί και παρέχοντας συμβουλές για μέτρα μεγαλύτερης αξιοπιστίας ως προς τη μέτρησή τους (13).

3.4.

Ωστόσο, όσον αφορά τους κανονισμούς που αναφέρονται στο σημείο 3.2, η ΕΟΚΕ δεν κλήθηκε να γνωμοδοτήσει, δεδομένου ότι δεν είναι υποχρεωτικό για πράξεις τέτοιας φύσης, που λαμβάνονται από την Επιτροπή βάσει των άρθρων 296 και 297 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) (πρβλ. π.χ. σε αντιδιαστολή τα άρθρα 38, 46, 95, 113, 115, 164, 166, 169, 177, 182, 188, 192, 194, 203, 336 και, ιδίως, το άρθρο 304 της ίδιας Συνθήκης).

3.5.

Ωστόσο, στις 26 Ιουνίου 2016, ο Δήμος Παρισίου (Ville de Paris, υπόθεση T-339/16), στις 29 Ιουνίου 2016, ο Δήμος Βρυξελλών (Ville de Bruxelles, υπόθεση T-352/16) και στις 19 Ιουλίου 2016, ο Δήμος Μαδρίτης (Ayuntamiento de Madrid, υπόθεση T-391/16), άσκησαν προσφυγές, βάσει του άρθρου 263 της ΣΛΕΕ, κατά της Επιτροπής, με αίτημα την ακύρωση του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/646 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 692/2008 όσον αφορά τις εκπομπές από ελαφρά επιβατηγά και εμπορικά οχήματα (Euro 6) επειδή, κατά την άποψή τους και εν συνόψει, διαπιστώνεται: αναρμοδιότητα λόγω της καταχρηστικής χρήσης από την Επιτροπή της κανονιστικής διαδικασίας με έλεγχο, αντί της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας· παράβαση ουσιώδους τύπου με την τροποποίηση θεμελιώδους στοιχείου βασικής πράξης κατά παράβαση των κανόνων που προβλέπονται για την έκδοσή του· παράβαση των κανόνων του πρωτογενούς και του παράγωγου δικαίου και των γενικών αρχών του δικαίου της ΕΕ, π.χ. των άρθρων 3 και 11, του άρθρου 114 παράγραφος 3 και του άρθρου 191 της ΣΛΕΕ, των άρθρων 35 και 37 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, καθώς και της οδηγίας 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (14), του άρθρου 4 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (15) και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 692/2008 της Επιτροπής (16)· και, τέλος, κατάχρηση εξουσίας, στον βαθμό που ο σκοπός της Επιτροπής, όταν αυξάνει τις οριακές τιμές εκπομπών NOx, δεν συμπίπτει με τις διατάξεις του δικαίου της ΕΕ ούτε με όσα ανακοινώνει η Επιτροπή και δεν ανταποκρίνεται στο ενωσιακό δίκαιο.

3.6.

Στην απόφασή του της 13ης Δεκεμβρίου 2018, το Γενικό Δικαστήριο αποφάσισε να συνεκδικάσει τις τρεις υποθέσεις και, εν ολίγοις, να κάνει δεκτές τις προσφυγές όσον αφορά τα ακόλουθα σημεία:

—

«Ακυρώνει το σημείο 2 του παραρτήματος II του κανονισμού (ΕΕ) 2016/646 της Επιτροπής […], στον βαθμό που […] καθορίζει, στα σημεία 2.1.1 και 2.1.2 του παραρτήματος III A του κανονισμού (ΕΚ) [αριθ. ] 692/2008 της Επιτροπής, της 18ης Ιουλίου 2008, για την εφαρμογή και την τροποποίηση […] του κανονισμού (ΕΚ) [αριθ. ] 715/2007, την τιμή του τελικού συντελεστή συμμόρφωσης CF polluant και την τιμή του προσωρινού συντελεστή συμμόρφωσης CF polluant για τη μάζα οξειδίων του αζώτου»·

—

«Τα αποτελέσματα της διάταξης του κανονισμού η οποία ακυρώνεται δυνάμει του σημείου 1 του παρόντος διατακτικού διατηρούνται μέχρι την έκδοση, εντός εύλογης προθεσμίας η οποία δεν μπορεί να υπερβεί τους δώδεκα μήνες από την ημερομηνία ενάρξεως ισχύος των αποτελεσμάτων της παρούσας απόφασης, νέας ρύθμισης που θα αντικαθιστά τις εν λόγω διατάξεις».

4. Η πρόταση της Επιτροπής

4.1. Σκεπτικό και αιτιολόγηση της πρότασης

4.1.1.

Τον Μάιο του 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε μια σειρά μέτρων για τον εκσυγχρονισμό των ευρωπαϊκών μεταφορών και της κινητικότητας, τα οποία περιλάμβαναν τη μείωση των εκπομπών CO2, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της κυκλοφοριακής συμφόρησης, καθώς και την εξάλειψη της γραφειοκρατίας για τις επιχειρήσεις.

4.1.2.

Ήδη το 2007, είχε εγκριθεί ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 715/2007, με τον οποίο θεσπίζονταν κανόνες για την έγκριση τύπου μηχανοκίνητων οχημάτων όσον αφορά τις εκπομπές από ελαφρά επιβατηγά και εμπορικά οχήματα (Euro 5 και Euro 6), με απαίτηση τη συμμόρφωση των καινούργιων ελαφρών οχημάτων με ορισμένα όρια εκπομπών.

4.1.3.

Ως αποτέλεσμα του σκανδάλου «ντίζελγκεϊτ», η Επιτροπή διενήργησε λεπτομερή ανάλυση των διαδικασιών δοκιμών και των απαιτήσεων έγκρισης τύπου και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εκπομπές που προκαλούνται σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης επί της οδού από οχήματα Euro 5 και Euro 6 υπερέβαιναν σημαντικά τις εκπομπές που μετρούνται με τον κανονιστικό νέο ευρωπαϊκό κύκλο οδήγησης, ιδίως όσον αφορά τις εκπομπές NOx από οχήματα ντίζελ.

4.1.4.

Η Επιτροπή έκρινε απαραίτητο να καθοριστούν ποσοτικές απαιτήσεις RDE για τον περιορισμό όλων των εκπομπών καυσαερίων υπό όλες τις κανονικές συνθήκες χρήσης σύμφωνα με τα όρια εκπομπών που ορίζονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 715/2007, με αποτέλεσμα την έκδοση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/646 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 692/2008, με την επανεξέταση, μέσω διαδικασίας επιτροπολογίας, των τιμών για τους συντελεστές συμμόρφωσης που προκύπτουν από τις εκπομπές που μετρούνται στις δοκιμές.

4.1.5.

Η τροποποίηση αυτή, που αντιστοιχεί στη δεύτερη φάση της διαδικασίας RDE, απαιτούσε να είναι υποχρεωτικές οι δοκιμές μέτρησης των εκπομπών NOx για τους νέους τύπους οχημάτων από την 1η Σεπτεμβρίου 2017 και για όλα τα οχήματα από τον Σεπτέμβριο του 2019, τροποποίηση που έγινε δεκτή από το ΕΚ και το Συμβούλιο (17).

4.1.6.

Τον Δεκέμβριο του 2018, μετά από προσφυγές των δήμων του Παρισιού, της Μαδρίτης και των Βρυξελλών, το Γενικό Δικαστήριο ακύρωσε ορισμένες από τις διατάξεις του κανονισμού (ΕΕ) 2016/646 με την αιτιολογία, κυρίως, ότι οι λεγόμενοι «συντελεστές συμμόρφωσης»δεν θα έπρεπε να είχαν εγκριθεί με τη διαδικασία της επιτροπολογίας, αλλά βάσει της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας. Η ακύρωση ήταν μερική και δεν επηρέασε τη διαδικασία δοκιμής σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης, που εξακολουθεί να ισχύει.

4.1.7.

Ωστόσο, το Γενικό Δικαστήριο ανέβαλε τα αποτελέσματα της μερικής ακύρωσης έως τον Φεβρουάριο του 2020, ώστε να μπορέσει η Επιτροπή να συμμορφωθεί με την απόφαση.

4.2. Περιεχόμενο και σκοπός της πρότασης

4.2.1.

Προκειμένου να αποφευχθεί η υπερβολική επιβάρυνση των κατασκευαστών, που έχουν ήδη σχεδιάσει τα οχήματά τους λαμβάνοντας υπόψη τη διαδικασία RDE, όπως είχε εγκριθεί κατά το παρελθόν, η Επιτροπή υπέβαλε την υπό εξέταση νομοθετική πρόταση με στόχο:

—	την επαναφορά των συντελεστών συμμόρφωσης που είχαν εγκριθεί κατά το παρελθόν·

—	την εξουσιοδότηση της Επιτροπής για μείωση ανά έτος των συντελεστών συμμόρφωσης που καθορίζονται από τον νομοθέτη, ώστε να αντικατοπτρίζεται η πρόοδος που σημειώνεται όσον αφορά την ακρίβεια του φορητού εξοπλισμού μέτρησης.

4.2.2.

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το Γενικό Δικαστήριο, στην ακυρωτική απόφασή του, δεν αμφισβήτησε την τεχνική αιτιολόγηση των συντελεστών συμμόρφωσης. Ως εκ τούτου, και καθώς εξακολουθεί να υπάρχει απόκλιση μεταξύ των εκπομπών που μετρούνται σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης και εκείνων που μετρούνται στο εργαστήριο, προτείνονται συντελεστές συμμόρφωσης, και συνεπώς τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2007.

4.2.3.

Οι συντελεστές συμμόρφωσης εισάγονται σε δύο στάδια: στο πρώτο στάδιο, θα πρέπει να εφαρμόζεται προσωρινός συντελεστής συμμόρφωσης· στο δεύτερο στάδιο, θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ο τελικός συντελεστής συμμόρφωσης, ενώ η Επιτροπή θα έχει το καθήκον να εξετάζει τακτικά τους τελικούς συντελεστές συμμόρφωσης λαμβάνοντας υπόψη την τεχνολογική πρόοδο.

4.2.4.

Επιπλέον, ανατίθεται στην Επιτροπή η αρμοδιότητα να εκδίδει κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις σύμφωνα με το άρθρο 290 της ΣΛΕΕ, όσον αφορά τους εκτελεστικούς κανόνες σχετικά με τις ειδικές διαδικασίες, δοκιμές και απαιτήσεις για την έγκριση τύπου. Η εξουσιοδότηση αυτή περιλαμβάνει επίσης την αρμοδιότητα για συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2007 με τους εν λόγω αναθεωρημένους κανόνες, καθώς και με τους κύκλους δοκιμών που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση των εκπομπών. Η πρόταση περιλαμβάνει ακόμα τη δυνατότητα τροποποίησης του εν λόγω κανονισμού με στόχο τη μείωση των τελικών συντελεστών και την αναπροσαρμογή των οριακών τιμών σε μάζα σωματιδίων (PM), καθώς και εισαγωγή οριακών τιμών σε αριθμό σωματιδίων (PN).

4.2.5.

Με την πρόταση, οι κατασκευαστές πρέπει και πάλι να αποδείξουν ότι όλα τα νέα οχήματα που πωλούνται, ταξινομούνται ή τίθενται σε κυκλοφορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση συμμορφώνονται με τα καθορισμένα όρια.

4.2.6.

Πριν ακόμα από την υποβολή της πρότασης, η Επιτροπή προσέφυγε στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) κατά της απόφασης του Γενικού Δικαστηρίου, θεωρώντας ότι ο προηγούμενος κανονισμός της δεν αφορούσε ουσιώδη στοιχεία, συγκεκριμένα δε τον καθορισμό των συντελεστών συμμόρφωσης, αλλά μόνο το κριτήριο για τη μέτρησή τους.

5. Γενικές παρατηρήσεις

5.1.

Δεν εμπίπτει στον ρόλο και τις αρμοδιότητες της ΕΟΚΕ να αναμειγνύεται σε νομικές διαφορές μεταξύ θεσμικών οργάνων της ΕΕ, ιδίως όταν το ζήτημα αποτελεί αντικείμενο προσφυγής που εκκρεμεί ενώπιον του ΔΕΕ. Ωστόσο, εμπίπτει στο πεδίο της ΕΟΚΕ να εκφέρει γνώμη ως προς το πλαίσιο της πρότασης της Επιτροπής και ως προς το μέχρι ποιου βαθμού εξασφαλίζονται οι προτεινόμενοι στόχοι.

5.2.

Είναι αληθές ότι η υπό εξέταση πρόταση τροποποιεί τα τυπικά ελαττώματα της αναρμοδιότητας και της παραβιάσεως διαφόρων διατάξεων του πρωτογενούς δικαίου λόγω καταχρηστικής προσφυγής σε παράνομη διαδικασία.

5.3.

Όσον αφορά τις ουσιαστικές πτυχές, η ΕΟΚΕ αμφιβάλλει για το κατά πόσον η λύση που δόθηκε —με ανάθεση στην Επιτροπή της εξουσίας να εκδίδει κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις στους τομείς στους οποίους το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι μόνο ο νομοθέτης μπορεί να τροποποιεί ουσιώδη στοιχεία, στοιχεία των οποίων η Επιτροπή φαίνεται να θέλει να επιλαμβάνεται μόνον αυτή— συνάδει με τον νόμιμο στόχο κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων, σύμφωνα και με τις γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ για τις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις (18).

5.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη διατήρηση των απαιτήσεων χρόνου όσον αφορά την εφαρμογή της πρότασης, εφόσον συνεχίζει να καλύπτει τα νέα μοντέλα οχημάτων από την 1η Σεπτεμβρίου 2017 και να εφαρμόζεται για τα νέα οχήματα από την 1η Σεπτεμβρίου 2019.

5.5.

Ωστόσο, εξακολουθεί να αμφιβάλλει όσον αφορά τα έννομα αποτελέσματα των μέτρων, δεδομένου ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα σε σχέση με την εν λόγω νομοθετική διαδικασία και ότι θα μπορούσε, πράγματι, να τεθεί υπό αμφισβήτηση η έναρξη ισχύος του μέτρου τον Σεπτέμβριο, λαμβανομένων επίσης υπόψη και των ζητημάτων που ανακύπτουν ήδη ως προς την αναδρομική ισχύ του μέτρου.

5.6.

Η κατάσταση αυτή καθίσταται ακόμη πιο περίπλοκη στον βαθμό που, με την ασκηθείσα προσφυγή, αναβάλλεται επ’ αόριστον η οριστική απόφαση επί του ζητήματος που τέθηκε ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου, ενώ μπορεί να αμφισβητηθεί ακόμα και η ανάγκη έγκρισης της υπό εξέταση πρότασης, είτε η απόφαση του ΔΕΕ είναι ευνοϊκή για την Επιτροπή είτε όχι.

5.7.

Η μόνη αιτιολόγηση για την πρόταση έγκειται στην προσπάθεια να εξασφαλιστεί μια σχετική ασφάλεια δικαίου για τους κατασκευαστές, οι οποίοι έτσι θα μπορούν, ενδεχομένως, να συνεχίσουν την παραγωγή των οχημάτων τους· ωστόσο, δεν εξαλείφονται οι επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η απόφαση του ΔΕΕ στους χρόνους ισχύος, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τις παραγγελίες και την προμήθεια εξαρτημάτων.

5.8.

Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη οι δοκιμές RDE που έχουν ήδη δημοσιευθεί σε επίσημους δικτυακούς τόπους (19) να είναι επισκέψιμες από τους καταναλωτές, προκειμένου αυτοί να είναι σε θέση να συνδυάζουν τις πληροφορίες αυτές με τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των οχημάτων σύμφωνα με την οδηγία 1999/94/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (20). Η συμπερίληψη των πληροφοριών αυτών θα μπορεί να βοηθά τους καταναλωτές να κάνουν τις επιλογές τους σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προς αγορά οχημάτων.

5.9.

Η ΕΟΚΕ αναμένει επίσης από την Επιτροπή να μπορέσει να διασφαλίσει τη συμβατότητα της πρότασης με τις διάφορες πράξεις RDE, λαμβάνοντας υπόψη ότι η πρόταση αναφέρεται στη δεύτερη δέσμη και, ως εκ τούτου, δεν θέτει υπό αμφισβήτηση τις δύο μεταγενέστερες πράξεις, οι οποίες περιλαμβάνουν τη συμπερίληψη του αριθμού των σωματιδίων στις δοκιμές, τη βελτίωση των μεθόδων δοκιμής (πράξη RDE 3) και τη δυνατότητα ανεξάρτητων δοκιμών από τρίτους για τους ελέγχους των οχημάτων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία (πράξη RDE 4).

5.10.

Με την επιφύλαξη του ειδικού χαρακτήρα της πρότασης, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να λάβει υπόψη της τις πρακτικές που εφαρμόζονται σε χώρες εκτός του ευρωπαϊκού χώρου, ειδικότερα την εμπειρία των ΗΠΑ, κυρίως σε ό,τι αφορά τα κριτήρια συμμόρφωσης και τις κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των κατασκευαστών (21).

5.11.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι το σκάνδαλο «ντίζελγκεϊτ»δεν ανέδειξε απλώς ένα σύνολο σφαλμάτων όσον αφορά τις εκπομπές NOx, αλλά επίσης κατέδειξε ότι εκατομμύρια καταναλωτές αγόρασαν οχήματα που δεν συμφωνούσαν με τις παρεχόμενες πληροφορίες, με τη συντριπτική πλειονότητά τους να μην έχει ακόμη λάβει ατομική αποζημίωση για τις προκληθείσες ζημίες.

5.12.

Είναι σημαντικό η Επιτροπή να εξασφαλίσει πλήρη αποζημίωση για όλους τους ζημιωθέντες ή τουλάχιστον την ύπαρξη ενός ευρωπαϊκού μηχανισμού συλλογικής έννομης προστασίας, που να είναι αποτελεσματικός, λειτουργικός και γρήγορος και να περιλαμβάνει την αποζημίωση των καταναλωτών για βλάβη της υγιεινής του περιβάλλοντος, κάτι που δεν ισχύει στην περίπτωση του μηχανισμού που προβλέπεται στην πρόταση οδηγίας για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές.

6. Ειδικές παρατηρήσεις

6.1. Άρθρο 1 παράγραφος 3

6.1.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι συντελεστές συμμόρφωσης που προβλέπονται στον πίνακα 2 του παραρτήματος I ενδέχεται να μην είναι αρκετά φιλόδοξοι ώστε να εξασφαλίζεται η μείωση των εκπομπών NOx, λαμβανομένου υπόψη ότι τα επιστημονικά στοιχεία και οι συντελεστές που προτάθηκαν το 2018 είναι σήμερα αρκετά συντηρητικοί.

6.1.2.

Τονίζει, ακόμα, ότι είναι σημαντικό οι συντελεστές αυτοί να αξιολογούνται τακτικά, σε ετήσια τουλάχιστον βάση, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι θα λαμβάνονται υπόψη οι τεχνολογικές εξελίξεις.

6.2. Άρθρο 1 παράγραφος 4

6.2.1.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει πως είναι σημαντικό ο κατασκευαστής να εξοπλίζει τα οχήματα κατά τρόπο ώστε τα κατασκευαστικά στοιχεία που ενδέχεται να επηρεάζουν τις εκπομπές να σχεδιάζονται, να κατασκευάζονται και να συναρμολογούνται έτσι ώστε το όχημα, υπό κανονικές συνθήκες χρήσης, να συμμορφώνεται με την υπό εξέταση πρόταση, αλλά τονίζει ότι οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει όχι μόνο να διατίθενται στους καταναλωτές κατά την πώληση, αλλά και να παρακολουθούνται υποχρεωτικά από τις διοικητικές αρχές.

6.2.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά ο ορισμός της έκφρασης «κανονικές συνθήκες χρήσης», δεδομένου ότι πρόκειται για απαίτηση συμμόρφωσης και προκειμένου να αποφευχθεί η ασάφεια στην ερμηνεία, να περιληφθεί σε νομική πράξη και να μην αποτελεί αντικείμενο μόνο υποκειμενικών ερμηνειών της ίδιας της Επιτροπής (22).

6.3. Άρθρο 1 παράγραφος 5

6.3.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί υπερβολική την εξάμηνη προθεσμία προκειμένου ο κατασκευαστής να παρέχει πληροφορίες συμμόρφωσης, δεδομένης της περιβαλλοντικής προστασίας που σχετίζεται με τον τομέα και, ως εκ τούτου, προτείνει η προθεσμία να μην υπερβαίνει τους τρεις (3) μήνες.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) ΕΕ L 109 της 26.4.2016, σ. 1.

(2) ΕΕ L 175 της 7.7.2017, σ. 708.

(3) ΕΕ L 301 της 27.11.2018, σ. 1.

(4) Οι δοκιμές αυτές διενεργήθηκαν από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (EPA) και οδήγησαν την εταιρεία να αναγνωρίσει ότι είχε εγκαταστήσει διάταξη αναστολής στα οχήματα, η οποία θα μπορούσε να εντοπίζει, με έναν αλγόριθμο λογισμικού, πότε το όχημα τελούσε υπό έλεγχο για εκπομπές ρύπων.

(5) COM(2018) 184 final – 2018/0089 (COD)· γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ: ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 66.

(6) Βλέπε κατάλογο νομοθετικών μέτρων στη διεύθυνση https://ec.europa.eu/growth/sectors/automotive/legislation/motor-vehicles-trailers_el.

(7) Έκθεση A8-0049/2017 του ΕΚ, στην οποία συμπεραίνεται συνοπτικά ότι «η Επιτροπή δεν είχε την πολιτική βούληση και την αποφασιστικότητα να ενεργήσει σύμφωνα με τη σοβαρότητα του ζητήματος των υψηλών εκπομπών NOx και να δώσει προτεραιότητα στην προστασία της απειλούμενης δημόσιας υγείας»και ειδικότερα «δεν χρησιμοποίησε τα μέσα που έχει στη διάθεσή της, στο επίπεδο της ΤΕΜΟ και της ομάδας εργασίας RDE-LDV, προκειμένου να προωθήσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να εξασφαλίσει την έγκαιρη προσαρμογή των δοκιμών έγκρισης τύπου προκειμένου να αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές συνθήκες, όπως προβλέπεται στο άρθρο 14 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2007».

(8) Αυτή η διαδικασία θεωρείται ότι αντικατοπτρίζει καλύτερα τις πραγματικές εκπομπές επί του οδικού δικτύου και μειώνει την απόκλιση μεταξύ των εκπομπών που μετρούνται σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης και εκείνων που μετρούνται στο εργαστήριο, ενώ χρησιμοποιεί φορητές συσκευές ανάλυσης εκπομπών επί του οχήματος για τη μέτρηση των εκπομπών κατά τη διάρκεια δοκιμής σε πραγματικές συνθήκες.

(9) ΕΕ L 82 της 31.3.2016, σ. 1.

(10) ΕΕ L 109 της 26.4.2016, σ. 1.

(11) ΕΕ L 175 της 7.7.2017, σ. 708.

(12) ΕΕ L 301 της 27.11.2018, σ. 1.

(13) Βλέπε ειδικότερα: ΕΕ C 311 της 12.9.2014, σ. 55· ΕΕ C 251 της 31.7.2015, σ. 31· ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 52· ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 32 και ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 95.

(14) ΕΕ L 152 της 11.6.2008, σ. 1.

(15) ΕΕ L 171 της 29.6.2007, σ. 1.

(16) ΕΕ L 199 της 28.7.2008, σ. 1.

(17) Βλέπε ενημερωτικό έγγραφο του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) του Φεβρουαρίου του 2019 – Η αντίδραση της ΕΕ στο σκάνδαλο «ντίζελγκεϊτ»: https://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/BRP_Vehicle_emissions/BRP_Vehicle_emissions_EL.pdf.

(18) ΕΕ C 67 της 6.3.2014, σ. 104· ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 145· ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 29· ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 67.

(19) Βλέπε https://www.acea.be/publications/article/access-to-euro-6-rde-monitoring-data.

(20) ΕΕ L 12 της 18.1.2000, σ. 16.

(21) Επί του παρόντος, το άρθρο 85 του νέου κανονισμού (ΕΕ) 2018/858 επιτρέπει στην Επιτροπή να επιβάλλει πρόστιμα στους κατασκευαστές έως 30 000 ευρώ ανά όχημα.

(22) Βλέπε, λόγου χάρη, την απάντηση της Επιτρόπου κ. Bieńkowska σε κοινοβουλευτική ερώτηση (Ερώτηση P-006693-16): https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/P-8-2016-006693-ASW_EN.html.

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/87

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων στην κοινωνική πολιτική: Προσδιορισμός τομέων για ενισχυμένη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία»

[COM(2019) 186 final]

(2020/C 14/13)

Εισηγητής: ο κ. Christian BÄUMLER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 3.6.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	10.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	83/32/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επισημαίνει ότι είναι σημαντικό σε καιρούς ραγδαίων αλλαγών η ΕΕ, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη της, να δύναται να αναλαμβάνει, βάσει των αναγνωρισμένων αρμοδιοτήτων της, αποδοτική και αποτελεσματική πολιτική δράση σε όλους τους σχετικούς τομείς πολιτικής. Η προσέγγιση αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει σχετική συζήτηση όσον αφορά την ανάγκη ανάληψης δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την αρχή της επικουρικότητας.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε υψηλό επίπεδο σύμφωνα με τα όσα ορίζει η Συνθήκη, είναι σημαντική στη νομοθετική διαδικασία, ιδίως στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, δεδομένου ότι τα ζητήματα αυτά αφορούν την κοινωνική συνοχή και μια εξαιρετικά ανταγωνιστική κοινωνική οικονομία της αγοράς, όπως ορίζεται στους στόχους που τίθενται στη Συνθήκη (άρθρο 3 της ΣΕΕ).

1.3.

Δεδομένου ότι σε παλαιότερες γνωμοδοτήσεις (1) της η ΕΟΚΕ είχε ταχθεί υπέρ της εξέτασης των απαιτήσεων ομοφωνίας σε επίπεδο ΕΕ και ότι επανέλαβε προσφάτως αυτήν την άποψη και για τον τομέα της φορολογικής πολιτικής (2), εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, αφενός, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί τη συζήτηση για τα υφιστάμενα νομοθετικά εμπόδια και ότι, αφετέρου, δρομολόγησε μέσω της εν λόγω ανακοίνωσης συζήτηση όσον αφορά την επέκταση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία και στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Παράλληλα, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο ρόλος της ΕΕ στον κοινωνικό τομέα βάσει της Συνθήκης έγκειται στην υποστήριξη και τη συμπλήρωση των δραστηριοτήτων των κρατών μελών στους τομείς που καθορίζονται στο άρθρο 153 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Το γεγονός αυτό αντανακλά την ποικιλομορφία των εθνικών κοινωνικών συστημάτων και παραδόσεων και προϋποθέτει τον ηγετικό ρόλο των κρατών μελών στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των δράσεών τους στους τομείς της κοινωνικής πολιτικής και της αγοράς εργασίας. Η διαδικασία της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία βασίζεται στο πνεύμα συμβιβασμού.

1.4.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ είναι σαφές ότι, και κατά την εφαρμογή της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία, η ΕΕ συνεχίζει να δεσμεύεται από την αρχή της επικουρικότητας και, σε τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, επικεντρώνεται σε ζητήματα όπου οι κοινοί στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν πιο αποτελεσματικά σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Το ίδιο ισχύει και ως προς την αρχή της αναλογικότητας, βάσει της οποίας το περιεχόμενο και η μορφή των μέτρων της ΕΕ δεν πρέπει να υπερβαίνουν τους στόχους που ορίζονται στις Συνθήκες.

1.5.

Το άρθρο 151 της ΣΛΕΕ ορίζει ως στόχο της κοινωνικής πολιτικής «την προώθηση της απασχόλησης, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας […] στο πλαίσιο της προόδου». Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, ο εν λόγω στόχος μπορεί να επιτευχθεί μέσω οδηγιών για ελάχιστους κανόνες λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές συνθήκες, χωρίς όμως να εμποδίζεται η σύσταση και η ανάπτυξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Επιπλέον, επισημαίνει ότι σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 4 της ΣΛΕΕ, δεν θα πρέπει να θίγονται, ούτε το δικαίωμα των κρατών μελών να δεσμεύονται υπέρ ενός υψηλότερου επιπέδου εθνικής προστασίας κατά την εφαρμογή των κανόνων, ούτε και η ευχέρειά τους να καθορίζουν τις αρχές του συστήματος κοινωνικής ασφάλισής τους, ασχέτως της μεθόδου ψηφοφορίας που εφαρμόζεται.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι συμφωνίες μεταξύ των κοινωνικών εταίρων που εφαρμόζονται σε επίπεδο ΕΕ συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη του κεκτημένου στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ. Με βάση τη σχετική συζήτηση, ζητεί, στο πλαίσιο της πιθανής μετάβασης από την ψηφοφορία με ομοφωνία στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, να διατυπωθούν εγγυήσεις, πρώτον, για την περαιτέρω πλήρη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη διαδικασία χάραξης πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής πολιτικής και νομοθεσίας και, δεύτερον, για τον σεβασμό της αυτονομίας τους στην εφαρμογή και την πιθανή αναθεώρηση των αυτόνομων συμφωνιών τους.

1.7.

1.8.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης ότι η ΕΕ έχει αναπτύξει μέτρα για την προστασία των πιο ευάλωτων εργαζομένων κατά τη λήξη της εργασιακής σχέσης, όπως οι έγκυοι και οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να διασφαλιστεί ένα ελάχιστο επίπεδο ενιαίων δικονομικών δικαιωμάτων και δικαιωμάτων προστασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να πραγματοποιηθεί η μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία.

1.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η εκπροσώπηση και η συλλογική υπεράσπιση των συμφερόντων των εργοδοτών και των εργαζομένων είναι ζωτικής σημασίας για τη συνοχή της κοινωνίας, τη διατήρηση και δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας και την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Και σε αυτούς τους τομείς, η ΕΕ οφείλει να εξετάσει, στον βαθμό που είναι σκόπιμο, το κατά πόσον η ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία θα μπορούσε να προωθήσει τις ευκαιρίες για την ανάπτυξη της κοινωνικής εταιρικής σχέσης μελλοντικά.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία όσον αφορά τις συνθήκες απασχόλησης υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν μόνιμα στην ΕΕ, ούτως ώστε να αποφευχθεί η διακριτική μεταχείρισή τους και να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή.

1.11.

Στο πλαίσιο της τρέχουσας συζήτησης σχετικά με τη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την επιλογή της γενικής «ρήτρας γέφυρας» που ορίζεται στο άρθρο 48 παράγραφος 7 της ΣΕΕ, για τις περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται η ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, δεδομένου ότι αυτό συνεπάγεται μια ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, την υποστήριξη όλων των εθνικών κοινοβουλίων αλλά και την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, παρέχοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ευρεία δημοκρατική νομιμοποίηση.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι η ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να αντιμετωπίσουν από κοινού τις προκλήσεις που συνδέονται με τον αντίκτυπο των νέων τεχνολογιών, τον αυξανόμενο ανταγωνισμό στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, τις νέες μορφές εργασίας και τις δημογραφικές εξελίξεις. Προκειμένου να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο για τις μελλοντικές γενιές, χρειάζεται η λήψη μέτρων για ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με τις αναγνωρισμένες αρμοδιότητες. Στο πλαίσιο αυτό, χρειάζεται να ληφθούν μέτρα τόσο για την ενίσχυση της συνοχής μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς όσο και για την καταπολέμηση των διακρίσεων.

2.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι σε καιρούς ραγδαίων αλλαγών είναι σημαντικό η ΕΕ, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη της, να είναι σε θέση να αναλαμβάνει αποδοτική και αποτελεσματική πολιτική δράση. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει δέουσα εξέταση του κατά πόσον και σε ποιο επίπεδο χρειάζεται να αναληφθεί δράση, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την αρχή της επικουρικότητας, καθώς και την επιλογή κατάλληλων μέσων και αποτελεσματικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων, μέσω των οποίων η ΕΕ θα μπορεί να στηρίζει και να συμπληρώνει τις εθνικές πολιτικές. Παράλληλα θα πρέπει να διεξαχθεί διεξοδική ανάλυση του αντικτύπου των δράσεων της ΕΕ στην οικονομία, τα δημόσια οικονομικά και στον ρόλο των κοινωνικών εταίρων στα μεμονωμένα κράτη μέλη. Όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν ανά πάσα στιγμή επαρκείς ευκαιρίες να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ο κοινός στόχος θα πρέπει να είναι η επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών.

2.3.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η ΕΕ χρειάζεται μια αποτελεσματική και ευέλικτη διαδικασία λήψης αποφάσεων που θα διασφαλίζει ότι η νομοθεσία και οι μη δεσμευτικές πράξεις, όπως τα συντονιστικά πλαίσια και οι συστάσεις, μπορούν να συμβαδίζουν με τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις. Δεδομένου ότι, και σε παλαιότερες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ είχε ταχθεί υπέρ της εξέτασης των απαιτήσεων ομοφωνίας στη νομοθεσία της ΕΕ, (3) εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί τη συζήτηση για τα υφιστάμενα εμπόδια στον τομέα της χάραξης πολιτικής και ότι δρομολόγησε μέσω της εν λόγω ανακοίνωσης συζήτηση όσον αφορά την επέκταση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία και στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Παράλληλα, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο ρόλος της ΕΕ στον κοινωνικό τομέα βάσει της Συνθήκης έγκειται στην υποστήριξη και τη συμπλήρωση των δραστηριοτήτων των κρατών μελών στους τομείς που καθορίζονται στο άρθρο 153 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Το γεγονός αυτό αντανακλά την ποικιλομορφία των εθνικών κοινωνικών συστημάτων και παραδόσεων και προϋποθέτει τον ηγετικό ρόλο των κρατών μελών στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των δράσεών τους στους τομείς της κοινωνικής πολιτικής και της αγοράς εργασίας.

2.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, σύμφωνα με τις Συνθήκες, ο ρόλος της ΕΕ είναι να υποστηρίζει τις δραστηριότητες των κρατών μελών της και να τις συμπληρώνει σε τομείς που ορίζονται σε αυτές (άρθρο 153 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αντικατοπτρίζεται η ποικιλομορφία των εθνικών κοινωνικών συστημάτων και παραδόσεων και υποδηλώνεται επίσης ο ηγετικός ρόλος που διαδραματίζουν τα κράτη μέλη, καθώς και το υψηλό επίπεδο κυριαρχίας τους στην ευρωπαϊκή συνεργασία σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής και στις αγορές εργασίας.

2.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής έχει εγκριθεί με ψηφοφορία ειδικής πλειοψηφίας και τη συνήθη νομοθετική διαδικασία.

2.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει, ωστόσο, ότι βάσει της Συνθήκης της ΕΕ, ορισμένοι τομείς κοινωνικής πολιτικής εξακολουθούν να απαιτούν ομοφωνία στο Συμβούλιο. Στους τομείς αυτούς περιλαμβάνονται: η εξάλειψη των διακρίσεων (άρθρο 19 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ)· η κοινωνική ασφάλεια και η προστασία των εργαζομένων (εκτός κι εάν αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων) (άρθρο 153 παράγραφος 1 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ)· η προστασία των εργαζομένων κατά τη λήξη της σύμβασης εργασίας (άρθρο 153 παράγραφος 1 στοιχείο δ) της ΣΛΕΕ)· η εκπροσώπηση και συλλογική υπεράσπιση των συμφερόντων των εργαζομένων και των εργοδοτών (άρθρο 153 παράγραφος 1 στοιχείο στ) της ΣΛΕΕ) και οι όροι απασχόλησης για τους υπηκόους τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα στο έδαφος της ΕΕ (άρθρο 153 παράγραφος 1 στοιχείο ζ) της ΣΛΕΕ). Ενώ στο άρθρο 19 της ΣΛΕΕ προβλέπεται η συγκατάθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αυτό δεν ισχύει στο άρθρο 153 παράγραφος 1 στοιχεία γ), δ), στ) και ζ).

2.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη νομοθετική διαδικασία, σύμφωνα με τα όσα ορίζει η Συνθήκη, είναι σημαντική, ιδίως στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, δεδομένου ότι τα εν λόγω ζητήματα, αφενός, αφορούν αποφάσεις που έχουν άμεσο αντίκτυπο στους απλούς ανθρώπους και, αφετέρου, άπτονται της κοινωνικής συνοχής και μιας εξαιρετικά ανταγωνιστικής κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, όπως ορίζεται στους στόχους που τίθενται στη Συνθήκη (άρθρο 3 της ΣΕΕ).

2.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι με αυτήν την ανακοίνωση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δρομολόγησε συζήτηση για την επέκταση της λήψης αποφάσεων δια της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, όπως εφαρμόζεται και στον τομέα της φορολογικής πολιτικής (4). Η διαδικασία της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία βασίζεται στο πνεύμα συμβιβασμού. Προϋποθέτει μια συζήτηση και παρέχει τη δυνατότητα επίτευξης ρεαλιστικών αποτελεσμάτων, στο πλαίσιο των οποίων λαμβάνονται πλήρως υπόψη τα συμφέροντα της ΕΕ στο σύνολό της. Η προοπτική της λήψης αποφάσεων με ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία λειτουργεί ως καταλύτης για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης αποδεκτής από όλους και με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών.

2.9.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, στο νέο της στρατηγικό θεματολόγιο για την περίοδο 2019-2024, η ΕΕ δεσμεύεται να εφαρμόσει των πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών. Εν προκειμένω, θα δοθεί η δέουσα προσοχή στις αντίστοιχες αρμοδιότητες του κάθε επιπέδου.

2.10.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ είναι απαραίτητο κατά την εφαρμογή της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία, η ΕΕ να συνεχίζει να δεσμεύεται από την αρχή της επικουρικότητας·για τους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα και να επικεντρώνεται σε θέματα όπου οι κοινοί στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν πιο αποτελεσματικά σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Το ίδιο ισχύει και ως προς την αρχή της αναλογικότητας, βάσει της οποίας το περιεχόμενο και η μορφή των μέτρων της ΕΕ δεν πρέπει να υπερβαίνουν τους στόχους που ορίζονται στις Συνθήκες. Οι αρχές αυτές θα πρέπει να αποσαφηνιστούν κατά τη συζήτηση σχετικά με την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία.

2.11.

Το άρθρο 151 της ΣΛΕΕ ορίζει ως στόχο της κοινωνικής πολιτικής «την προώθηση της απασχόλησης, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας […] στο πλαίσιο της προόδου». Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι στο άρθρο 153 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ ορίζονται τα κριτήρια που θα πρέπει να πληρούν οι σχετικές πολιτικές της ΕΕ στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Για παράδειγμα, οι οδηγίες, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές συνθήκες, περιλαμβάνουν ελάχιστους κανόνες και δεν πρέπει να παρεμποδίζουν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι δεν θα πρέπει να θίγονται, ούτε το δικαίωμα των κρατών μελών να δεσμεύονται προκειμένου να επιτύχουν ένα υψηλότερο επίπεδο εθνικής προστασίας κατά την εφαρμογή των κανόνων, ούτε και το δικαίωμά τους να καθορίζουν τις αρχές του συστήματος κοινωνικής ασφάλισής τους, ασχέτως του καθεστώτος λήψης των αποφάσεων.

2.12.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει επίσης ότι, στο προοίμιο του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο επιβεβαίωσαν ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ποικιλομορφία των εθνικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου τον κοινωνικών εταίρων (σημείο 17), καθώς και η εθνική ταυτότητα των κρατών μελών και το δικαίωμά τους να ορίζουν τις βασικές αρχές που διέπουν τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισής τους (σημείο 19).

2.13.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι συμφωνίες μεταξύ των κοινωνικών εταίρων που εφαρμόζονται σε επίπεδο ΕΕ βάσει του άρθρου 155 συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη του κεκτημένου στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ. Εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα αποτελέσματα του κοινωνικού διαλόγου και οι οδηγίες απολαύουν ίσης μεταχείρισης ως προς την υιοθέτησή τους. Η ΕΟΚΕ, στο πλαίσιο της πιθανής μετάβασης από την ψηφοφορία με ομοφωνία στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, ζητεί, αφενός, να διατυπωθούν εγγυήσεις για την περαιτέρω πλήρη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη διαδικασία χάραξης κοινωνικής πολιτικής και νομοθεσίας και, αφετέρου, να τηρηθεί η αυτονομία τους όσον αφορά την εφαρμογή και την πιθανή αναθεώρηση των αυτόνομων συμφωνιών τους. Ο κοινωνικός διάλογος είναι σημαντικός στον τομέα της κοινωνικής προστασίας και ταυτόχρονα συμβάλλει μέσω αυτόνομης νομοθέτησης στην κοινωνική πρόοδο στην ΕΕ.

2.14.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και θεωρεί ότι το μέσο της ενισχυμένης συνεργασίας δεν αποτελεί εναλλακτική λύση έναντι της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία. Το μέσο της ενισχυμένης συνεργασίας μπορεί να επιφέρει τον κατακερματισμό της εσωτερικής αγοράς και να οδηγήσει στην άνιση μεταχείριση των Ευρωπαίων πολιτών ανάλογα με το κράτος μέλος στο οποίο ζουν, ιδίως σε θέματα κοινωνικής πολιτικής.

2.15.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο αποτελεί ένα ακόμα αποτελεσματικό και χρήσιμο μέσο για την επίτευξη μεγαλύτερης και καλύτερης σύγκλισης και προόδου στις εθνικές μεταρρυθμίσεις με την υποστήριξη και την καθοδήγηση των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων και με γνώμονα την «αμοιβαία μάθηση». Τούτο είναι σύμφωνο και με το γράμμα και το πνεύμα του άρθρου 156 της ΣΛΕΕ. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τις προσπάθειες που καταβάλλονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου για την ανάπτυξη καλύτερων μεθόδων για τον συντονισμό και τη μεταρρύθμιση των εθνικών πολιτικών για την απασχόληση και την κοινωνική προστασία και παράλληλα για την ενσωμάτωση με ουσιαστικό τρόπο των εθνικών κοινωνικών εταίρων στις εργασίες της ΕΕ. Ο Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, ο οποίος καθοδηγεί τις μεταρρυθμίσεις, θα συμβάλει συνεπώς στην ανάπτυξη ενός χάρτη πορείας για την καλύτερη σύγκλιση και την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

3.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι υπάρχει εκτενής ευρωπαϊκή νομοθεσία σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών και της ίσης μεταχείρισης βάσει της φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής κ.λπ. Τούτο αποτελεί μεγάλη επιτυχία της ΕΕ, η οποία θέτει και τα σχετικά διεθνή πρότυπα. Ωστόσο, το δίκαιο της ΕΕ διασφαλίζει την ίση μεταχείριση μόνο για λόγους θρησκείας, πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού σε σχέση με την απασχόληση και την εργασία. Η θέσπιση οδηγίας που θα απαγορεύει πλήρως τις διακρίσεις στην ΕΕ θα ήταν εξαιρετικά περίπλοκη και, ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να εγκριθεί μέσω της ψηφοφορίας με ομοφωνία. Ωστόσο, η ΕΕ δεσμεύτηκε για την επίτευξη του εν λόγω στόχου στο θεματολόγιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030 και ο στόχος αυτός ενισχύθηκε μέσω του νέου στρατηγικού θεματολογίου για την περίοδο 2019-2024. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πλήρη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία για τη νομοθεσία στον τομέα της καταπολέμησης των διακρίσεων.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι, σύμφωνα με το άρθρο 48 της ΣΛΕΕ, η ΕΕ μπορεί να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα με ειδική πλειοψηφία στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης για την επίτευξη της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων. Αντιθέτως, οι συστάσεις που αφορούν την κοινωνική ασφάλιση και την προστασία των εργαζομένων θα πρέπει να λαμβάνονται ομόφωνα. Στην περίπτωση αυτή, η μετάβαση σε ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία θα ήταν λογική και ενδεδειγμένη. Παράλληλα, τίθεται το ερώτημα του γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν εξετάζει τη θέσπιση πιο εκτεταμένων μέσων σε αυτήν την περίπτωση, αντί να περιορίζεται μόνο στη διατύπωση συστάσεων.

3.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η προστασία των εργαζομένων σε περιπτώσεις απολύσεων αποτελούσε πάντα βασική συνιστώσα του εθνικού εργατικού δικαίου. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι η ΕΕ έχει πλέον αναπτύξει μέτρα για την προστασία των πιο ευάλωτων εργαζομένων, όπως οι έγκυοι και οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να διασφαλιστεί ένα ελάχιστο επίπεδο ενιαίων δικονομικών δικαιωμάτων και δικαιωμάτων προστασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ούτως ώστε να διασφαλιστεί ότι τα εν λόγω μέτρα προστασίας θα εφαρμόζονται. Στον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων προβλέπεται το δικαίωμα ενημέρωσης για τους απολυμένους εργαζόμενους, καθώς και η πρόσβαση αυτών σε αποτελεσματική και αμερόληπτη επίλυση διαφορών, άσκηση προσφυγής και, κατά περίπτωση, αποζημίωση. Για να μπορέσει να εφαρμοστεί μια τέτοια οδηγία απαιτείται η μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία.

3.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ένα αξιόπιστο νομικό πλαίσιο εκπροσώπησης και συλλογικής υπεράσπισης των συμφερόντων των εργοδοτών και των εργαζομένων είναι ζωτικής σημασίας για τη συνοχή της κοινωνίας, τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας και την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην ενιαία αγορά συνεργάζονται ολοένα και πιο στενά σε διασυνοριακό επίπεδο. Η οδηγία που αφορά τη θέσπιση Ευρωπαϊκών Συμβουλίων Εργαζομένων, η οποία εγκρίθηκε βάσει της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας, αφορά τις επιχειρήσεις και τους ομίλους επιχειρήσεων της ΕΕ. Αντιθέτως, ομοφωνία απαιτείται σε άλλους τομείς της νομοθεσίας της ΕΕ σχετικά με τη συμμετοχή των εργαζομένων. Και σε αυτούς τους τομείς, η ΕΕ πρέπει να εξετάσει, στον βαθμό που είναι σκόπιμο, κατά πόσον η ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία προσφέρει νέες δυνατότητες διαμόρφωσης της κοινωνικής εταιρικής σχέσης μελλοντικά.

3.6.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία όσον αφορά τις συνθήκες απασχόλησης υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν μόνιμα στην ΕΕ. Οι συνθήκες απασχόλησης για τους Ευρωπαίους και μη πολίτες πρέπει να συγκλίνουν, ούτως ώστε να μην τεθεί σε κίνδυνο η κοινωνική συνοχή.

3.7.

Στο πλαίσιο της τρέχουσας συζήτησης σχετικά με τη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την επιλογή της γενικής «ρήτρας γέφυρας» που ορίζεται στο άρθρο 48 παράγραφος 7 της ΣΕΕ, για τις περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται η ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, δεδομένου ότι αυτό συνεπάγεται μια ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, την υποστήριξη όλων των εθνικών κοινοβουλίων αλλά και την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται τόσο ευρεία δημοκρατική νομιμοποίηση όσο και συμμόρφωση με τις συνταγματικές επιταγές σε εθνικό επίπεδο, κάτι που δεν θα ίσχυε στην περίπτωση της χρήσης της «ρήτρας γέφυρας» που προβλέπεται στο άρθρο 153 της ΣΛΕΕ.

3.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ένα ζήτημα που παραμένει αναπάντητο στην ανακοίνωση της Επιτροπής. Συγκεκριμένα, δεν γίνεται σαφές εάν η απόφαση μεταφοράς μιας συγκεκριμένης νομικής βάσης από την ομοφωνία στην ειδική πλειοψηφία λαμβάνεται άπαξ και δια παντός ή κατά περίπτωση. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευκρινίσει το κατά πόσον η «ρήτρα γέφυρας» που ορίζεται στο άρθρο 48 παράγραφος 7 της ΣΕΕ θα πρέπει να ισχύει για μια γενική μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία ή να εφαρμόζεται για επιμέρους αποφάσεις. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει σε κάθε περίπτωση να διασφαλίζεται ότι η «ρήτρα γέφυρας» θα εφαρμόζεται για την αποτελεσματικότερη εύρεση και λήψη αποφάσεων, χωρίς να δημιουργεί περαιτέρω εμπόδια.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Βλ. ακόλουθες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ: ΕΕ C 230 της 14.7.2015, σ. 24, ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 18, ΕΕ C 271 της 19.9.2013, σ. 23, ΕΕ C 332 της 8.10.2015, σ. 8.

(2) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Φορολογία– ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία» (EE C 353 της 18.10.2019, σ. 90).

(3) Βλ. υποσημείωση 2.

(4) Βλ. υποσημείωση 1.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1. Σημείο 2.8

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι με αυτήν την ανακοίνωση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε την πρωτοβουλία να δρομολογήσει δρομολόγησε συζήτηση και να εξηγήσει, χωρίς βιαστικές προτάσεις, πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί η μετάβαση στη για την επέκταση της λήψης αποφάσεων δια της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, όπως εφαρμόζεται και στον τομέα της φορολογικής πολιτικής (1). Η διαδικασία της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία βασίζεται στο πνεύμα συμβιβασμού. Προϋποθέτει μια συζήτηση και παρέχει τη δυνατότητα επίτευξης ρεαλιστικών αποτελεσμάτων, στο πλαίσιο των οποίων λαμβάνονται πλήρως υπόψη τα συμφέροντα της ΕΕ στο σύνολό της. Η προοπτική της λήψης αποφάσεων με ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία λειτουργεί ως καταλύτης για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης αποδεκτής από όλους και με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	36
Ψήφοι κατά	:	74
Αποχές	:	2

2. Να προστεθεί νέο σημείο μετά το σημείο 2.8

Να προστεθεί νέο σημείο μετά το σημείο 2.8:

Εξάλλου, το σκεπτικό της ομοφωνίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων βασίζεται στην ανάγκη τόσο να διατηρηθεί ο εθνικός έλεγχος των σχετικών διατάξεων της κοινωνικής πολιτικής στη Συνθήκη ΕΕ όσο και να αποτραπεί η παρέμβαση στα βασικά εθνικά κοινωνικά συστήματα για τα οποία τα κράτη μέλη μαζί με τους κοινωνικούς εταίρους ευθύνονται κατά πρώτο λόγο.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	31
Ψήφοι κατά	:	82
Αποχές	:	3

3. Σημείο 3.1

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι σε έναν συγκεκριμένο τομέα πολιτικής οι αποφάσεις υπόκεινται σε ψηφοφορία, είτε με ομοφωνία, είτε με ειδική πλειοψηφία. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο επιμερισμός μεταξύ της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία και της ομοφωνίας που προβλέπεται στο κοινωνικό κεφάλαιο της Συνθήκης ΕΕ εξακολουθεί να έχει λόγο ύπαρξης, δεδομένου ότι αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία και την ανομοιογένεια των εθνικών κοινωνικών συστημάτων των κρατών μελών, π.χ. στον τομέα της κοινωνικής προστασίας, όσον αφορά τον ρόλο των κοινωνικών εταίρων και τον ρόλο του εργατικού δικαίου και των συλλογικών συμβάσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ανισοτήτων κατά την ανάπτυξη κοινωνικών προτύπων αλλά και κενών στον τομέα της κοινωνικής προστασίας.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	32
Ψήφοι κατά	:	74
Αποχές	:	3

4. Σημείο 3.2

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι υπάρχει εκτενής ευρωπαϊκή νομοθεσία σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών και της ίσης μεταχείρισης βάσει της φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής κ.λπ. Τούτο αποτελεί μεγάλη επιτυχία της ΕΕ, η οποία θέτει και τα σχετικά διεθνή πρότυπα. Ωστόσο, το δίκαιο της ΕΕ διασφαλίζει την ίση μεταχείριση μόνο για λόγους θρησκείας, πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού σε σχέση με την απασχόληση και την εργασία. Οι οδηγίες αυτές εγκρίθηκαν ομόφωνα. Η θέσπιση οδηγίας που θα απαγορεύει πλήρως τις διακρίσεις στην ΕΕ θα ήταν εξαιρετικά περίπλοκη, γεγονός που εξηγεί την μακροχρόνια διαδικασία και την αργή πρόοδο και, ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να εγκριθεί μέσω της ψηφοφορίας με ομοφωνία. Ωστόσο, η ΕΕ δεσμεύτηκε για την επίτευξη του εν λόγω στόχου στο θεματολόγιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030 και ο στόχος αυτός ενισχύθηκε μέσω του νέου στρατηγικού θεματολογίου για την περίοδο 2019-2024. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πλήρη μετάβαση στη ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία για τη νομοθεσία στον τομέα της καταπολέμησης των διακρίσεων.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	31
Ψήφοι κατά	:	78
Αποχές	:	2

5. Σημείο 3.4

Να διαγραφεί:

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	35
Ψήφοι κατά	:	77
Αποχές	:	2

6. Σημείο 3.5

Να διαγραφεί:

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	34
Ψήφοι κατά	:	84
Αποχές	:	2

7. Σημείο 3.6

Να διαγραφεί:

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	30
Ψήφοι κατά	:	85
Αποχές	:	1

8. Σημείο 1.7

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι σε έναν συγκεκριμένο τομέα πολιτικής οι αποφάσεις υπόκεινται σε ψηφοφορία, είτε με ομοφωνία, είτε με ειδική πλειοψηφία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση, είτε ανισοτήτων κατά την ανάπτυξη κοινωνικών προτύπων, είτε κενών στον τομέα της κοινωνικής προστασίας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πλήρη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία για τη νομοθεσία στον τομέα της καταπολέμησης των διακρίσεων, καθώς και για τις συστάσεις που αφορούν την κοινωνική ασφάλιση και την προστασία των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο επιμερισμός μεταξύ της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία και της ομοφωνίας που προβλέπεται στο κοινωνικό κεφάλαιο της Συνθήκης ΕΕ εξακολουθεί να έχει λόγο ύπαρξης, δεδομένου ότι αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία και την ανομοιογένεια των εθνικών κοινωνικών συστημάτων των κρατών μελών, π.χ. στον τομέα της κοινωνικής προστασίας, όσον αφορά τον ρόλο των κοινωνικών εταίρων και τον ρόλο του εργατικού δικαίου και των συλλογικών συμβάσεων.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	32
Ψήφοι κατά	:	74
Αποχές	:	3

9. Σημείο 1.8

Να διαγραφεί:

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	36
Ψήφοι κατά	:	81
Αποχές	:	1

10. Σημείο 1.10

Να διαγραφεί:

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ	:	30
Ψήφοι κατά	:	85
Αποχές	:	1

(1) Βλ. υποσημείωση 1.

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/95

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Έγγραφο προβληματισμού “Προς μια βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030”»

[COM(2019) 22 final]

(2020/C 14/14)

Εισηγητής: ο κ. Cillian LOHAN

Συνεισηγητής: ο κ. Peter SCHMIDT

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 12.3.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Προεδρείου	11.12.2018 — διεύρυνση της ομάδας μελέτης 22.1.2019
Αρμόδια τμήματα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη και περιβάλλον και Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	28.6.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	26.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	168/3/5

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η βιώσιμη ανάπτυξη πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο του μέλλοντος της Ευρώπης. Παρότι εκτιμά την ολοκληρωμένη ανάλυση του εγγράφου προβληματισμού, την περιγραφή των προκλήσεων, την επιθυμητή κατεύθυνση και το ευρωπαϊκό δυναμικό που αναδεικνύει, η ΕΟΚΕ ανησυχεί ότι ο ρυθμός της μετάβασης στη βιωσιμότητα, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, υστερεί σε σχέση με ό,τι απαιτείται για την επίτευξη των συμφωνημένων Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (ΣΒΑ). Η επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης των σημερινών περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών προκλήσεων δεν συνοδεύεται από πολιτική δράση.

1.2.

Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί κοινό στόχο σε παγκόσμια κλίμακα. Απαιτεί κοινές προσπάθειες από όλα τα κράτη για την επίτευξη βιώσιμης χρήσης των φυσικών πόρων και ευημερίας για όλους τους ανθρώπους. Η Ευρώπη δεν μπορεί να την επιτύχει μόνη της. Ωστόσο, η ΕΕ μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιήσει το βάρος της ως της μεγαλύτερης εμπορικής ομάδας και μείζονος εισαγωγέα πόρων βιολογικής προέλευσης προκειμένου να προωθήσει τη βιώσιμη προμήθεια σε παγκόσμιο επίπεδο, στηρίζοντας έτσι τη διατήρηση της παγκόσμιας βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων που είναι ζωτικής σημασίας για το κοινό μας μέλλον.

1.3.

Η βιώσιμη ανάπτυξη αφορά το μέλλον των ανθρώπων· η οικονομία πρέπει, εντός των ορίων που θέτει ο πλανήτης, να εξυπηρετεί την κοινωνία παρέχοντας ευημερία και ισότητα, τόσο σήμερα όσο και για τις μελλοντικές γενιές. Η Ατζέντα 2030 είναι ένα σχέδιο με επίκεντρο τον άνθρωπο, το οποίο αποσκοπεί να μην αφήσει κανέναν πίσω. Η δρομολόγηση ενός Ευρωπαϊκού Οικολογικού και Κοινωνικού συμφώνου θα αποτελέσει σημαντικό στοιχείο για τον μετασχηματισμό των ευρωπαϊκών οικονομιών σε μια ριζικά πιο βιώσιμη κατεύθυνση.

1.4.

Έχει παρέλθει ο καιρός του προβληματισμού: είναι πλέον καιρός για δράση. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να ληφθούν επειγόντως μέτρα για την ανάπτυξη και χάραξη μιας συνολικής, μακροπρόθεσμης στρατηγικής βιώσιμης ανάπτυξης σε επίπεδο ΕΕ συνοδευόμενης από ένα ολοκληρωμένο σχέδιο εφαρμογής για την επίτευξη των ΣΒΑ έως το 2030.

1.5.

Η Στρατηγική για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη θα πρέπει να περιλαμβάνει τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική δράση της ΕΕ και να προάγει τη μέγιστη συνάφεια μεταξύ τους. Το σχέδιο εφαρμογής θα πρέπει να ενσωματώνει τη διάσταση της βιωσιμότητας σε όλους τους τομείς πολιτικής και να περιγράφει τις βασικές ενέργειες που θα αναλάβει η ΕΕ για την υλοποίηση των ΣΒΑ, ένα σαφές χρονοδιάγραμμα και οδικό χάρτη, συγκεκριμένους στόχους και δείκτες, καθώς και τους κύριους ρόλους και αρμοδιότητες όλων των θεσμικών οργάνων, υπηρεσιών και φορέων της ΕΕ. Οι ακρογωνιαίοι λίθοι της υλοποίησης πρέπει να συνίστανται στην καινοτομία, στην προσανατολισμένη στη βιωσιμότητα διεθνή συνεργασία και εμπορικές συμφωνίες και στην κινητοποίηση των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών.

1.6.

Είναι απαραίτητη η θέσπιση πλαισίου διακυβέρνησης και συντονισμού, παράλληλα με τη στρατηγική για την εφαρμογή της Ατζέντας 2030, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι ΣΒΑ βρίσκονται στο επίκεντρο όλων των πολιτικών. Ειδικότερα, το στρατηγικό θεματολόγιο 2019-2024 της ΕΕ θα έπρεπε να βασίζεται στους ΣΒΑ, το δε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα όφειλε να διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο. Η νέα Επιτροπή πρέπει να είναι οργανωμένη με άξονα την υλοποίηση και την ενσωμάτωση των ΣΒΑ, όπως ορίζουν οι επιστολές ανάθεσης καθηκόντων των Επιτρόπων

1.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προχωρήσει πέρα από την πολιτική για τη μεγέθυνση του ΑΕγχΠ. Η χρήση του ΑΕγχΠ ως μέτρου ευημερίας παραβλέπει σημαντικές παραμέτρους του κοινωνικού και περιβαλλοντικού κόστους και οφέλους.

1.8.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι υπάρχουν, εντός της επιχειρηματικής κοινότητας, ηγέτες στον τομέα της ενσωμάτωσης της βιωσιμότητας Πολλές επιχειρήσεις μάλιστα προπορεύονται της πολιτικής. Η πολιτική πρέπει να δημιουργεί το σταθερό περιβάλλον και την ασφάλεια που θα εγγυάται ότι η βέλτιστη πρακτική θα μετουσιώνεται σε κοινή πρακτική. Αυτό θα καταστήσει τις επιχειρήσεις ικανές να παρέχουν βιώσιμες λύσεις.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ευθυγραμμιστούν επειγόντως όλα τα υφιστάμενα πολιτικά και δημοσιονομικά/χρηματοδοτικά πλαίσια και μέσα της ΕΕ (όπως το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, η βελτίωση της νομοθεσίας, το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) κ.λπ.) με την επίτευξη των ΣΒΑ. Θα πρέπει να προσδιοριστούν ή να αναπτυχθούν αξιόπιστες μεθοδολογίες θωράκισης της βιωσιμότητας σε επίπεδο ΕΕ, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα δημοσιονομικά/χρηματοδοτικά μέσα, τα πλαίσια πολιτικής και οι προσεγγίσεις των εκτιμήσεων αντικτύπου στηρίζουν την εφαρμογή των ΣΒΑ στην εσωτερική και εξωτερική δράση της ΕΕ. Θα πρέπει επίσης να αναπτυχθούν νέα εργαλεία, όπως μετρήσεις της «απόστασης από τους στόχους», καθώς και νέοι δείκτες.

1.10.

Η ΕΟΚΕ ήταν το πρώτο όργανο της ΕΕ που διέθετε φορέα αφιερωμένο στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης —το Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης— και έχει δεσμευτεί να προωθήσει και να ενσωματώσει τους ΣΒΑ με πιο ολοκληρωμένο τρόπο σε όλες τις γνωμοδοτήσεις της, καθώς και στην εσωτερική λειτουργία και δομή της. Ως εκ τούτου, θα δρομολογήσει εσωτερικό προβληματισμό σχετικά με την ευθυγράμμιση της εσωτερικής της διακυβέρνησης με τους ΣΒΑ.

1.11.

Η δομημένη συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών είναι απαραίτητη και χρειάζεται να ανατεθεί σαφής εντολή για τη συμμετοχή της στην ανάπτυξη, την υλοποίηση και την παρακολούθηση της στρατηγικής. Ο σημαντικός ρόλος που διαδραμάτισε μέχρι στιγμής η πολυμερής πλατφόρμα θα πρέπει να επανεξεταστεί με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων φορέων και να αντληθούν διδάγματα από την επιτυχία άλλων σχετικών πολυμερών φόρουμ ειδικότερα δε της ευρωπαϊκής πλατφόρμας ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία. Η πολυμερής πλατφόρμα θα πρέπει να αναβαθμιστεί και να τεθεί υπό επίσημο και διοργανικό πλαίσιο διαβούλευσης, όπως συνιστά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (1).

1.12.

Η βιώσιμη ανάπτυξη έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει εργαλείο κοινωνικής αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση της ανόδου των λαϊκιστικών αισθημάτων κατά της καθεστηκυίας τάξης από τους πολίτες που δεν συνδέονται με τη λήψη αποφάσεων και την εξουσία. Δεν πρέπει να είναι μια ελιτίστικη ατζέντα, αλλά ένα έργο με επίκεντρο τον άνθρωπο, με στόχο να καταστούν προσβάσιμες και οικονομικά προσιτές οι βιώσιμες επιλογές των καταναλωτών.

2. Εισαγωγή

2.1.

Το πολυαναμενόμενο έγγραφο προβληματισμού με τίτλο «Προς μια βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030» δημοσιεύθηκε στις 30 Ιανουαρίου στο πλαίσιο της συζήτησης σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης και της δέσμευσης της ΕΕ να υλοποιήσει τους ΣΒΑ των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένης της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.

2.2.

Η ΕΟΚΕ βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια στην πρώτη γραμμή όσον αφορά την έκκληση για την ανάπτυξη μιας φιλόδοξης, συνολικής στρατηγικής της ΕΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη και έχει υποβάλει προτάσεις σχετικά με τα απαραίτητα μέτρα πολιτικής και διακυβέρνησης για την επίτευξη των ΣΒΑ σε πολλές γνωμοδοτήσεις της για διάφορους τομείς. Παράλληλα με τη συμβολή στη συζήτηση για το έγγραφο προβληματισμού, η παρούσα γνωμοδότηση βασίζεται σε προηγούμενες εργασίες της ΕΟΚΕ και αποσκοπεί να διαμορφώσει ένα όραμα και να υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις διακυβέρνησης, τα μέσα και τους μηχανισμούς που υποστηρίζουν μια γενική στρατηγική, εκ φύσεως μακροπρόθεσμη.

2.3.

Όλο και περισσότεροι κοινωνικοί και οικολογικοί δείκτες υποδηλώνουν την ανάγκη επείγουσας δράσης και ταχείας μετάβασης στη βιωσιμότητα από την πλευρά της ΕΕ και άλλων παγκοσμίων παραγόντων. Πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι η ανθρωπότητα έχει περίπου 11 χρόνια για να περιορίσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και να αποτρέψει την άνοδο των παγκόσμιων θερμοκρασιών ή να προκαλέσει επικίνδυνα και ενδεχομένως μη αναστρέψιμα επίπεδα κλιματικής βλάβης (2). Παράλληλα με τον επείγοντα χαρακτήρα του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής, και άλλες περιβαλλοντικές προκλήσεις δημιουργούν ολοένα και μεγαλύτερη ανησυχία στους πολίτες μας και απαιτούν επείγουσα δράση, όπως η απώλεια βιοποικιλότητας και η ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι κοινωνικές ανισότητες επίσης αυξάνονται στην Ευρώπη. Σχεδόν το ένα τέταρτο των παιδιών και των νέων μας διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή βρίσκονται σε κατάσταση φτώχειας (3), και εκατομμύρια νέοι δεν μπορούν να βρουν μια αξιοπρεπή εργασία ώστε να ξεκινήσουν να διαμορφώνουν την ενήλικη ζωή τους. Ορισμένες μειονοτικές ομάδες αντιμετωπίζουν προβλήματα αποκλεισμού και σε άλλα επίπεδα, όπως για παράδειγμα τα άτομα με αναπηρία. Τα εθνικιστικά και λαϊκιστικά κινήματα ανθούν σε ολόκληρη την Ευρώπη και οι θεμελιώδεις αξίες και τα δικαιώματα αμφισβητούνται σε πολλά κράτη μέλη. Τα ίδια τα θεμέλια της ΕΕ τίθενται υπό αμφισβήτηση.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Έχει παρέλθει ο καιρός του προβληματισμού, είναι πλέον ώρα για δράση. Η δημοσίευση του εγγράφου προβληματισμού για τη βιωσιμότητα θα έπρεπε να είχε προγραμματιστεί να συμπέσει με τη δρομολόγηση των ΣΒΑ το 2015. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπάρξει επείγουσα δράση προς την κατεύθυνση του σχεδιασμού και της υλοποίησης μιας συνολικής στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη σε επίπεδο ΕΕ και ενός σχεδίου εφαρμογής, όπως προτείνεται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις (4) και σύμφωνα με τις εντολές που δίδονται στα συμπεράσματα του Συμβουλίου της ΕΕ του 2017, του 2018 και του Απριλίου 2019 (5).

3.2.

Στο έγγραφο προβληματισμού ορίζονται διάφορα πιθανά σενάρια για την επίτευξη βιωσιμότητας. Η πραγματικότητα είναι ότι μια δύσκολη επιλογή μεταξύ των σεναρίων δεν είναι ρεαλιστική. Μόνο το Σενάριο 1 προβλέπει μια συνολική στρατηγική, αλλά αυτό το σενάριο θα χρειαστεί επίσης στοιχεία από τα άλλα δύο σενάρια για να είναι αποτελεσματικό. Μια συνολική στρατηγική είναι απαραίτητη και μια συντονισμένη πολιτική προσέγγιση αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη ενός βιώσιμου μέλλοντος. Στη γνωμοδότηση αναπτύσσονται περαιτέρω ορισμένες από τις ιδέες που παρουσιάζονται στο σενάριο 1.

3.3.

Η επείγουσα απαίτηση για μεγαλύτερη φιλοδοξία και ταχεία εφαρμογή που εκφράζεται στην παρούσα γνωμοδότηση δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως έλλειψη αναγνώρισης της όποιας προόδου έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την ανάλυση που παρέχεται στο έγγραφο προβληματισμού και την αναγνώριση των θεμελίων πολιτικής για ένα βιώσιμο μέλλον, καθώς και των οριζόντιων παραγόντων διευκόλυνσης για τη μετάβαση στη βιωσιμότητα. Ωστόσο, ο επείγων χαρακτήρας του ζητήματος τον οποίο εκφράζουν ενδιαφερόμενοι πολίτες και εμπειρογνώμονες δεν συνοδεύεται από ανάλογη πολιτική δράση.

3.4.

Η ΕΕ έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο όσον αφορά τις πρωτοβουλίες πολιτικής για τη βιωσιμότητα. Ωστόσο, για διάφορους πολύπλοκους λόγους, η εφαρμογή δεν αντιστοιχεί σε αυτές τις πρωτοβουλίες. Η ΕΕ έχει σε παγκόσμιο επίπεδο ένα από τα μεγαλύτερα οικολογικά αποτυπώματα και εκπομπές CO2 ανά κάτοικο. Ακόμη και εντός των συνόρων της, η ΕΕ δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο όσον αφορά την επίτευξη περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

3.5.

Δεν αρκεί να δημιουργήσουμε μια χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, αποδοτικότερη από πλευράς πόρων και κοινωνικότερη Ευρώπη· μια βιώσιμη Ευρώπη θα πρέπει να λαμβάνει επίσης υπόψη τον περιβαλλοντικό και κοινωνικό αντίκτυπο πέρα από τα σύνορά της, μέσω των εισαγωγών. Για να κατέχει η ΕΕ ηγετική θέση παγκοσμίως, όπως περιγράφεται στο έγγραφο προβληματισμού, τότε πρέπει να κατανοήσει και να λάβει σοβαρά υπόψη την ευθύνη και τον αντίκτυπο που έχει σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι εν εξελίξει διαπραγματεύσεις της ΕΕ με τις χώρες της Mercosur αποτελούν σχεδόν τη λυδία λίθο για μια νέα εμπορική πολιτική προσανατολισμένη προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Υποστηρίζει, ως εκ τούτου, την έκκληση των ομάδων που ζητούν σαφώς να συναφθεί μια τέτοια συνθήκη, για παράδειγμα, χωρίς τη δεσμευτική συμμετοχή όλων των μερών στην εφαρμογή της συμφωνίας για το κλίμα, στη διατήρηση των τροπικών δασών και/ή τη συνεκτίμηση των συμφερόντων των αυτόχθονων πληθυσμών, καθώς και την ανάγκη να συμπεριληφθεί τουλάχιστον μια ρήτρα καταγγελίας σε περίπτωση παραβίασης των εν λόγω αναγνωρισμένων και θεμελιωδών προσπαθειών υπέρ της βιωσιμότητας.

3.6.

Ως ήπειρος που πρωτοστατεί στην εξόρυξη και χρήση φυσικών πόρων, και με υψηλά ποσοστά κατανάλωσης, η Ευρώπη μπορεί να παράσχει πολύτιμα διδάγματα ως προς τις δράσεις που έχουν αναληφθεί για τη βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων και τη μείωση του αντικτύπου της στο περιβάλλον, και τις άλλες προσπάθειες που καταβάλλονται για την επίτευξη αλλαγών, μεταξύ άλλων σε θέματα κοινωνικής προστασίας.

3.7.

Η ΕΕ πρέπει να καταρτίσει και να θέσει σε εφαρμογή ένα πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης, με το οποίο να καταδεικνύει στον υπόλοιπο κόσμο τον τρόπο με τον οποίο η συνεχής επιδίωξη πραγματικής βιωσιμότητας συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή, προωθεί την οικονομική ανάπτυξη, διασφαλίζει την οικολογική ευημερία, διευκολύνει τη διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς και δεν αφήνει κανέναν πίσω.

4. Προώθηση μιας συστημικής προσέγγισης για τη βιώσιμη ανάπτυξη

4.1.

Το έγγραφο προβληματισμού δεν προχωρεί αρκετά όσον αφορά την επισήμανση ότι απαιτείται αλλαγή σχήματος και μια συστημική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των σημερινών πρωτοφανών προκλήσεων. Ο ορισμός της βιώσιμης ανάπτυξης έχει ήδη συμφωνηθεί. Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη να διασφαλιστεί ότι εφαρμόζεται πλήρως και με συνέπεια μέσω της πολιτικής και των κανονισμών και ότι οι αρχές που τον διέπουν τηρούνται όντως.

4.2.

Ο ορισμός που χρησιμοποιείται από τον ΟΗΕ και την ΕΕ προέρχεται από την επιτροπή Bruntland: «Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» (6).

4.3.

Μετά τη σύνοδο κορυφής για τη Γη στο Ρίο το 1992, η βιώσιμη ανάπτυξη αναφέρεται ότι έχει τρεις πυλώνες, τον περιβαλλοντικό, τον κοινωνικό και τον οικονομικό, και ότι κάθε πυλώνας θα πρέπει να γίνεται σεβαστός και να λαμβάνεται υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων. Η βιώσιμη ανάπτυξη κατοχυρώνεται βάσει του άρθρου 3 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένας από τους μακροπρόθεσμους στόχους της ΕΕ.

4.4.

Το κάτωθι διάγραμμα, γνωστό ως «γαμήλια τούρτα», δείχνει ότι η βιώσιμη ανάπτυξη αφορά τους ανθρώπους, και ότι η οικονομία πρέπει να εξυπηρετεί την κοινωνία παρέχοντας ευημερία, ισότητα και ένα περιβάλλον που προσφέρει ποιότητα ζωής. Αυτό το διάγραμμα συνδέει τα διάφορα στρώματα με τους διεθνώς συμφωνημένους ΣΒΑ (7).

4.5.

Η βασική αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών ανησυχιών σε όλες τις πτυχές της λήψης αποφάσεων. Δύο αρχές που ορίζονται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης —η αρχή της προφύλαξης (8) και η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» (9)— εφαρμόζονται στο πλαίσιο αυτό και πρέπει να χρησιμοποιούνται για να εξασφαλίσουν ότι οι πλέον ευάλωτοι δεν θα επιβαρύνονται με το κόστος περιβαλλοντικών ζημιών. Συνυφασμένη με τη βιωσιμότητα είναι η έννοια της ισότητας μεταξύ των γενεών.

4.6.

Πρέπει επίσης να αναγνωριστεί και μια τέταρτη διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης – η διάσταση της διακυβέρνησης που διαπερνά και το οικονομικό, και το κοινωνικό, και το περιβαλλοντικό επίπεδο. Η ΕΕ πρέπει να ενισχύσει τη σημαντική αλλαγή πλεύσης της Ατζέντας 2030 προς ένα περισσότερο συμμετοχικό μοντέλο πολυμερούς διακυβέρνησης για τη βιώσιμη ανάπτυξη (βλέπε σημείο 9) και να ενθαρρύνει μια προσέγγιση με γνώμονα «ολόκληρη την κοινωνία» ώστε να λάβει χώρα η σημαντική μετάβαση προς ένα πιο βιώσιμο μέλλον για τον πλανήτη.

4.7.

Το έγγραφο προβληματισμού καθορίζει ως προτιμώμενη προσέγγιση τη χρήση της νομοθεσίας ως μέσο διασφάλισης και διευκόλυνσης της εφαρμογής. Η Επιτροπή δηλώνει ότι ο σεβασμός του νόμου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη λήψη οιασδήποτε χρηματοδότησης από την ΕΕ και, ως εκ τούτου, θα χρησιμεύσει ως μοχλός για την υλοποίηση των ΣΒΑ. Κάτι τέτοιο θα απαιτήσει ισότητα έναντι του νόμου για τα τρία στοιχεία της βιώσιμης ανάπτυξης, του περιβαλλοντικού, του κοινωνικού και του οικονομικού. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της για αναγνώριση των δικαιωμάτων της φύσης, ώστε να διασφαλίζεται ισότητα με τα δικαιώματα των ατόμων και των εταιρειών (10).

5. Υπέρβαση της πολιτικής αύξησης του ΑΕγχΠ

5.1.

Η Ευρώπη χρειάζεται αλλαγή αντίληψης (11) και ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, ποιοτικά διαφορετικό από αυτό που έχουμε μέχρι σήμερα, χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς και οικολογικά βιώσιμο, αλλά και ικανό να ενθαρρύνει και να συνοδεύει τη σύγκλιση των ψηφιακών και οικολογικών μεταβάσεων στις χώρες και τις κοινωνίες μας.

5.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί, όπως και σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις, την ανάγκη υπέρβασης του ΑΕγχΠ και τη χρήση άλλων δεικτών για τον προσδιορισμό της ευημερίας σε εθνικό επίπεδο (12) (13). Το ΑΕγχΠ αποτελεί δείκτη οικονομικής ανάπτυξης με χρηματοπιστωτικούς όρους, αγνοεί ωστόσο σημαντικές παραμέτρους της ατομικής και κοινωνικής ευημερίας και δεν συνυπολογίζει δεόντως το κόστος του φυσικού κεφαλαίου (κλίμα, εξάντληση των φυσικών πόρων, αρνητικός αντίκτυπος στις οικοσυστημικές υπηρεσίες όπως ο καθαρός αέρας, το πόσιμο νερό, το γόνιμο έδαφος και οι κατοικήσιμες πόλεις και τοπία). Αγνοεί την ποιότητα και το δίκαιο χαρακτήρα των εργασιακών σχέσεων και την απλήρωτη εργασία, παραβλέποντας έτσι το μεγαλύτερο μέρος της αξίας που προσφέρουν οι φροντιστές παιδιών ή ηλικιωμένων και οι εθελοντές σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες. Βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει οικονομική μεγέθυνση (14) που λαμβάνει υπόψη όλες τις πτυχές της σημερινής και μελλοντικής ευημερίας των ανθρώπων· περιλαμβάνει τα κοινωνιακά και περιβαλλοντικά κόστη και οφέλη των δραστηριοτήτων και σέβεται τις αντοχές του πλανήτη. Αυξάνει τον πλούτο που κατέχει από κοινού η ανθρωπότητα. Δεν αρκεί να οριστεί οικονομική αξία για τα κοινωνιακά και τα περιβαλλοντικά στοιχεία· πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι οι οικονομικοί παράγοντες τα λαμβάνουν υπόψη στη λήψη αποφάσεών τους. Αυτό απαιτεί παρέμβαση, προκειμένου να διασφαλιστεί το δημόσιο συμφέρον και να εσωτερικευθούν οι εξωτερικές επιπτώσεις.

5.3.

Η ανταγωνιστικότητα αποτελεί προϋπόθεση για τη συνεχή βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων. Ωστόσο, ο ανταγωνισμός στις ελεύθερες αγορές δεν οδηγεί από μόνος του σε βέλτιστα αποτελέσματα για την κοινωνία. Η κοινωνία είναι αυτή που πρέπει να θέσει τους κανόνες και τους όρους για τους παραγωγούς αγαθών και υπηρεσιών και να οργανώσει αντισταθμιστική ισχύ για τη διασφάλιση των δημοσίων αγαθών και του δημοσίου συμφέροντος, όπως η δικαιοσύνη και η βιωσιμότητα. Η ισχύς των διαφόρων παραγόντων στην αγορά πρέπει να περιορίζεται για να αποφευχθεί η αθέμιτη χρήση σε βάρος των εργαζομένων, των καταναλωτών, των άλλων επιχειρήσεων και του κοινού εν γένει. Ο δείκτης παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας πρέπει να λαμβάνει υπόψη την περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση (15).

5.4.

Παρότι εκτιμά την ολοκληρωμένη ανάλυση του εγγράφου προβληματισμού, την περιγραφή των προκλήσεων, την επιθυμητή κατεύθυνση και το ευρωπαϊκό δυναμικό που αναδεικνύει, η ΕΟΚΕ ανησυχεί ότι ο ρυθμός της μετάβασης στη βιωσιμότητα, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, υστερεί σε σχέση με ό,τι απαιτείται για την επίτευξη των συμφωνημένων στόχων. Πάνω από 200 ακαδημαϊκοί δημοσίευσαν πρόσφατα επιστολή με την οποία καλούν την Ευρώπη να προχωρήσει πέρα από τις πολιτικές ανάπτυξης (16).

5.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη γραμμή του εγγράφου προβληματισμού σύμφωνα με την οποία η μετάβαση στη βιωσιμότητα πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία για την ενίσχυση της απασχόλησης και της ευημερίας. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έχουν την ευκαιρία να αναλάβουν ηγετικό ρόλο, να βρεθούν στην πηγή της συνεργατικής καινοτομίας, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες της ψηφιακής επανάστασης για τη δημιουργία βιώσιμων επιχειρηματικών πρακτικών και νέων προτύπων. Οι ΣΒΑ έχουν τη δυνατότητα να καθορίσουν αναπτυσσόμενες αγορές για τις εταιρείες, που μπορούν να προσφέρουν καινοτόμες λύσεις και μετασχηματιστικές αλλαγές.

5.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι υπάρχουν, εντός της επιχειρηματικής κοινότητας, ηγέτες στον τομέα της ενσωμάτωσης της βιωσιμότητας. Οι επιχειρήσεις αποτελούν παράγοντα διευκόλυνσης της κοινωνιακής και της περιβαλλοντικής ανάπτυξης (17). Πολλές επιχειρήσεις μάλιστα προπορεύονται της πολιτικής.

5.7.

Μια γενική στρατηγική Βιώσιμης Ανάπτυξης και το κατάλληλο κανονιστικό πλαίσιο θα δημιουργήσει ευνοϊκό περιβάλλον που θα ευνοεί την αύξηση των επενδύσεων και θα μεγιστοποιεί τις ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις. Θα καταστήσει δε τις επιχειρήσεις ικανές να παρέχουν βιώσιμες λύσεις.

6. Χρηματοδότηση της αλλαγής

6.1.

Το έγγραφο προβληματισμού περιλαμβάνει τη χρηματοδότηση, την τιμολόγηση, τη φορολογία και τον ανταγωνισμό μεταξύ των οριζόντιων παραγόντων διευκόλυνσης για τη μετάβαση.

6.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, παρά την ευρεία και ένθερμη στήριξη της βιωσιμότητας, το σημερινό περιβάλλον πολιτικής δεν παρέχει ικανό μηχανισμό ενσωμάτωσης του κοινωνικού και περιβαλλοντικού κόστους στις επενδυτικές αποφάσεις. Η αξιολόγηση των αποφάσεων και των επενδύσεων βασίζεται συνήθως αποκλειστικά στη χρηματοπιστωτική/οικονομική απόδοσή τους. Αυτό δεν οδηγεί στην πραγματική εφαρμογή των αρχών κατά τρόπο μετασχηματιστικό.

6.3.

Ένα τμήμα της χρηματοδότησης πρέπει να βασίζεται στις περιβαλλοντικές και κοινωνικές αποδόσεις. Η χρηματοδότηση πρέπει να χρησιμοποιείται για τη μόχλευση της αλλαγής που προσφέρει αποδόσεις για τη βιωσιμότητα —το τρέχον μέτρο όσον αφορά την αποτελεσματικότητα ή την αξιοπιστία των δράσεων βασίζεται στις χρηματοοικονομικές/οικονομικές αποδόσεις και μόνο. Αυτός ο περιορισμένος τρόπος σκέψης δεν θα χρηματοδοτήσει ποτέ τη μετάβαση προς τη βιωσιμότητα. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, ο αναπροσανατολισμός των ροών κεφαλαίων σε μια πιο βιώσιμη οικονομία πρέπει να συνοδεύεται από την οικονομική ένταξη των ατόμων και την κοινωνική συνοχή σε μια Ευρώπη στην οποία κανείς να μην υστερεί (18).

6.4.

Η χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας αποτελεί κρίσιμη πτυχή της βιώσιμης ανάπτυξης, ωστόσο, και τα ίδια τα χρηματοδοτικά μέσα πρέπει να σχεδιαστούν κατά τρόπο καινοτόμο (19) για παράδειγμα με την κατάρτιση προϋπολογισμών για τη συστηματική ένταξη των ατόμων με αναπηρία. Η χρηματοδότηση πρέπει να υπερβεί τα έργα χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα και να έχει υψηλότερη αποτελεσματικότητα των πόρων για την αξιοποίηση του πολύτιμου έργου και των πρωτοβουλιών που αποδίδουν περιβαλλοντικές ή κοινωνικές αποδόσεις.

6.5.

Οι κοινωνικές επενδύσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για την αντιμετώπιση των υψηλών κινδύνων φτώχειας στην ΕΕ και την αύξηση του δυναμικού απασχόλησης της Ευρώπης (20). Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη συνεχιζόμενη επένδυση σε πρωτοβουλίες κυκλικής οικονομίας ως εργαλείο για την επίτευξη μεγαλύτερης βιωσιμότητας.

6.6.

Η δρομολόγηση ενός Ευρωπαϊκού Οικολογικού και Κοινωνικού συμφώνου θα συμβάλει σημαντικά στον μετασχηματισμό των ευρωπαϊκών οικονομιών σε μια ριζικά πιο βιώσιμη κατεύθυνση. Θα πρέπει να είναι ένα σημαντικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων για τη στήριξη μεγάλων επενδύσεων κεφαλαίου με σαφή και ευρύτατα δημόσια οφέλη, όπως η μετασκευή δημόσιων κτιρίων, ο επανασχεδιασμός των δημόσιων συγκοινωνιών και η δημιουργία συστημάτων καθαρής ενέργειας. Θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας που τόσο είναι απαραίτητες σε ολόκληρη την Ευρώπη, ιδίως σε περιφέρειες με υψηλά ποσοστά ανεργίας (ιδιαίτερα των νέων και των ατόμων με αναπηρία) και θα ενθαρρύνει την ταχεία ανάπτυξη και καινοτομία στα ευρωπαϊκά συστήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

6.7.

Το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της ενσωμάτωσης των ΣΒΑ και από την τελική απόφαση για το ΠΔΠ της περιόδου 2021-2027 θα φανεί κατά πόσο η ΕΕ θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει με την Ατζέντα 2030. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν δράττεται της ευκαιρίας να αναδείξει την Ατζέντα 2030 σε προτεραιότητα του ευρωπαϊκού θεματολογίου. Πέραν της προτεινόμενης περιορισμένης αύξησης του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου για την ενσωμάτωση της διάστασης του κλίματος, στο νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) θα πρέπει να διατίθενται οι σχετικοί οικονομικοί πόροι για τη βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά και να διασφαλίζεται ότι καμία χρηματοδότηση δεν θα υπονομεύει την εφαρμογή των ΣΒΑ. Χρηματοδότηση για καινοτόμα και κλιμακούμενα έργα χωρίς αποκλεισμούς πρέπει να τεθεί στη διάθεση όσων υλοποιούν τους ΣΒΑ, συμπεριλαμβανομένων των κρατών μελών, των τοπικών αρχών, των επιχειρήσεων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των ΜΚΟ (21). Ειδικότερα, το επόμενο οριστικό ΠΔΠ θα πρέπει να προσφέρει τη δυνατότητα μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050. Η ΕΕ πρέπει να επιδείξει φιλοδοξία που θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής: μερίδιο 40 % κατά μέσο όρο του συνολικού προϋπολογισμού πρέπει να διατεθεί για αυτόν τον σκοπό (22). Επίσης, η ΕΟΚΕ επισημαίνει το πρόβλημα πρόσβασης στη χρηματοδότηση των μικρής κλίμακας φορέων της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να διασφαλιστεί η δυνατότητα στήριξης και υλοποίησης ενδεχομένως μετασχηματιστικών πρωτοβουλιών (23).

6.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί και πάλι να σταματήσουν οι επιδοτήσεις των ορυκτών καυσίμων και να υιοθετηθεί μια βιώσιμη προσέγγιση για τα συστήματα διατροφής στους τομείς παραγωγής και επεξεργασίας τροφίμων ως πρακτικό μέσο ενσωμάτωσης της βιωσιμότητας στην πολιτική (24). Έχει επίσης τονίσει επανειλημμένα ότι η ΕΕ δεν έχει εκπληρώσει τις πολλαπλές υποσχέσεις της όσον αφορά την εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους, τη συνεπή εφαρμογή των αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και τη σταδιακή κατάργηση των επιζήμιων για το περιβάλλον επιδοτήσεων, και καλεί εκ νέου τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να υποβάλουν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για ένα σύστημα οικολογικής φορολόγησης (25).

6.9.

Η βιώσιμη ανάπτυξη σηματοδοτεί επίσης την πρόοδο και την ευημερία. Η έρευνα και η καινοτομία θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο εν προκειμένω. Τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, η δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης πρέπει να αυξηθεί σημαντικά, με έμφαση στην επίτευξη των ΣΒΑ. Αυτό θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα.

6.10.

Οι ιδιωτικές επενδύσεις επιτελούν καθοριστικό ρόλο στη μετάβαση σε μια βιώσιμη οικονομία. Οι συμπράξεις δημοσίου-ιδιωτικού τομέα μπορούν να συμβάλουν στη βελτιστοποίηση της απόδοσης της βιωσιμότητας των επενδύσεων, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές πλαίσιο.

7. Η βιώσιμη ανάπτυξη ως εργαλείο κοινωνικής αλληλεγγύης

7.1.

Η βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να αποτελέσει εργαλείο για την αντιμετώπιση της ανόδου των λαϊκιστικών αισθημάτων κατά της καθεστηκυίας τάξης από τους μη προνομιούχους πολίτες που δεν συνδέονται με τη λήψη αποφάσεων και την εξουσία. Δεν πρέπει να είναι μια ελιτίστικη ατζέντα, αλλά ένα έργο με επίκεντρο τον άνθρωπο, με στόχο να καταστούν προσβάσιμες και οικονομικά προσιτές οι βιώσιμες επιλογές των καταναλωτών. Οι απόπειρες αντιμετώπισης των προβλημάτων με τη μετακύλιση του κόστους σε όσους ήδη αγωνίζονται και αισθάνονται στερημένοι των πολιτικών τους δικαιωμάτων και αποκλεισμένοι από τις εξελίξεις οδηγούν σε σαφή απόρριψη των πολιτικών λύσεων (π.χ. των πολιτικών για το κλίμα και πολλών περιβαλλοντικών πολιτικών) και εκδηλώνονται με έκφραση του εξτρεμισμού και ενός αντι-μεταναστευτικού μηνύματος απομόνωσης. Η αξιοπρεπής εργασία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση στη βιωσιμότητα.

7.2.

Η μετάβαση απαιτεί επενδύσεις σε αποτελεσματικά και ολοκληρωμένα συστήματα κοινωνικής προστασίας χωρίς αποκλεισμούς, συμπεριλαμβανομένων προσβάσιμων υπηρεσιών ποιότητας όπως η υγεία και η μακροχρόνια περίθαλψη, με την εφαρμογή στην πράξη του κοινωνικού διαλόγου. Έρευνες καταδεικνύουν ότι οι επενδύσεις στην εκπαίδευση και στις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης έχουν μακροχρόνια θετική επίδραση στην κοινωνική κινητικότητα, ωστόσο τα κράτη μέλη τείνουν να μειώνουν τις επενδύσεις και στους δύο τομείς κατά την τελευταία δεκαετία. Εφόσον ισχύει αυτό, θα πρέπει να επιτευχθεί αναστροφή της συγκεκριμένης τάσης. Το κόστος της μετάβασης σε μια βιώσιμη οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να καλυφθεί αναλογικά από όσους έχουν τη μεγαλύτερη δυνατότητα να πληρώσουν (για παράδειγμα, σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει») και να χρηματοδοτηθεί με δημόσια κεφάλαια. Οι λύσεις για το σημερινό μη βιώσιμο μοντέλο μας, που επιδεινώνουν το πρόβλημα, δεν είναι βιώσιμες και πρέπει να απορριφθούν ως επιλογές πολιτικής —στην πραγματικότητα απορρίπτονται στους δρόμους της Ευρώπης, π.χ. από τα παιδιά της Climate Strike (μαθητικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για το κλίμα).

7.3.

Το έγγραφο προβληματισμού δεν αποκρύπτει τα στατιστικά στοιχεία που φανερώνουν αυτό το πολύ μεγάλο ζήτημα ανισότητας στην ΕΕ. Πάνω από το 22 % των πολιτών της ΕΕ απειλούνται από τον κίνδυνο της φτώχειας. Τα μεσαία εισοδήματα μειώνονται, με τα χαμηλά εισοδήματα να αυξάνονται στα περισσότερα κράτη μέλη. Το 7 % περίπου υποφέρει από υλική στέρηση. Πρόκειται για συγκλονιστικά στοιχεία που αποδίδουν ποσοτικά την παταγώδη αποτυχία των σημερινών πολιτικών. Επιπλέον, 43 εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για ένα αξιοπρεπές γεύμα κάθε δεύτερη ημέρα. Πρόκειται για το 10 % σχεδόν του πληθυσμού μας.

7.4.

Στο έγγραφο προβληματισμού αναφέρεται ότι τα περιβαλλοντικά ζητήματα δεν μπορούν να επιλυθούν μόνο με περιβαλλοντικές πολιτικές εάν οι οικονομικές πολιτικές εξακολουθούν να προωθούν τα ορυκτά καύσιμα, την αναποτελεσματική χρήση των πόρων ή τη μη βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι όλες οι ενωσιακές, εθνικές και τοπικές πολιτικές, εκτός από την οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα, οφείλουν να λαμβάνουν εξίσου υπόψη τους και τον παράγοντα της κοινωνικής βιωσιμότητας (26).

7.5.

Ενώ αναγνωρίζεται πλήρως η ανάγκη αλληλεπίδρασης μεταξύ οικονομικής και περιβαλλοντικής σφαίρας και του οικονομικού και κοινωνικού τομέα, ωστόσο, συχνά, αυτή η ανάγκη δεν λαμβάνεται πλήρως υπόψη. Επίσης, πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω η σχέση μεταξύ περιβαλλοντικών και κοινωνικών ανησυχιών. Για παράδειγμα, ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων θα πρέπει να χρησιμεύει στην προώθηση της ευημερίας των πολιτών και να συμβάλλει σημαντικά στην Ατζέντα 2030. Αν και υπάρχουν πολλά κοινά σημεία μεταξύ των 17 ΣΒΑ και των 20 αρχών του πυλώνα, πρέπει να υποβληθεί από την Επιτροπή πρόταση για τον καλύτερο συνδυασμό των δύο στην πράξη, προκειμένου να επιτευχθούν χρήσιμες συνέργειες κατά την εφαρμογή.

8. Ένα νέο ευρωπαϊκό πολιτικό αφήγημα για τη βιώσιμη ανάπτυξη

8.1.

Είναι σαφώς επιτακτική η ανάγκη η ΕΕ και τα κράτη μέλη της να αναπτύξουν ένα ελκυστικό δημόσιο αφήγημα σχετικά με τη σημασία της βιώσιμης ανάπτυξης για την Ευρώπη και τον κόσμο. Η ουσία αυτού του νέου δημόσιου αφηγήματος πρέπει να αποφευχθεί να είναι υπερβολικά τεχνική ή να βρίθει εξειδικευμένων όρων, οφείλει δε να επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο συνδέεται με την πραγματική ζωή των ανθρώπων στην Ευρώπη και πέραν αυτής. Ξεκινά από την εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα, από τα σχολεία έως τις οργανώσεις.

8.2.

Θα πρέπει να δρομολογηθεί μια πανευρωπαϊκή εκστρατεία ευαισθητοποίησης που θα αφορά διάφορους κλάδους οι οποίοι μπορούν να προσεγγίσουν τις δικές τους εκλογικές περιφέρειες. Συγκεκριμένα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και ειδικά τα δημόσια μέσα, τα «δημιουργικά» από τον κόσμο του πολιτισμού, των τεχνών, της μουσικής κ.λπ. θα πρέπει να ενθαρρυνθούν να συμμετάσχουν στην ανάπτυξη πολιτιστικών προγραμμάτων σε εθνικό επίπεδο τα οποία θα μετατρέπουν το πολιτικό αφήγημα της βιώσιμης ανάπτυξης σε πολιτιστικά ηχηρή επικοινωνία στα διάφορα κράτη μέλη.

9. Μια νέα πολυμερής και πολυεπίπεδη διακυβέρνηση

9.1.

Η Ατζέντα 2030 προωθεί μια σημαντική αλλαγή πλεύσης προς ένα πιο συμμετοχικό μοντέλο πολυμερούς διακυβέρνησης για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ο στόχος 17 της Ατζέντας προσδιορίζει κεντρικό ρόλο για πολλούς ενδιαφερόμενους φορείς όσον αφορά τις δραστηριότητες παρακολούθησης, εφαρμογής, επανεξέτασης και συνέχειας, συμπεριλαμβανομένου του ιδιωτικού τομέα, συνδικαλιστικών οργανώσεων, της κοινωνίας πολιτών, ακαδημαϊκών κύκλων, τοπικών κοινοτήτων και άλλων.

9.2.

Όταν η πολυμερής συμμετοχή στην Ατζέντα 2030 καταστεί πλήρως λειτουργική σε πολλαπλά επίπεδα (π.χ. περιφερειακό, υπο-περιφερειακό, εθνικό και τοπικό), το νέο αυτό μοντέλο διακυβέρνησης είναι πιθανό να έχει ευρεία απήχηση. Οι ευκαιρίες συμμετοχής του κοινού χωρίς αποκλεισμούς στις δραστηριότητες παρακολούθησης και υλοποίησης που παρουσιάζονται στην Ατζέντα 2030 παρέχουν σαφή εντολή σημαντικής προόδου όσον αφορά τη βελτίωση των σημερινών επιπέδων δημόσιου κυνισμού και απώλειας εμπιστοσύνης στα επίσημα πολιτικά συστήματα.

9.3.

Η πολυμερής πλατφόρμα που δημιουργήθηκε από την Επιτροπή το 2017 και στην οποία η ΕΟΚΕ συμμετείχε ενεργά θα πρέπει πλέον να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη και υποστήριξη της υλοποίησης μιας φιλόδοξης στρατηγικής και ενός σχεδίου εφαρμογής για μια βιώσιμη Ευρώπη. Θα πρέπει να διενεργηθεί επίσημη ανασκόπηση της λειτουργίας της πλατφόρμας, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, αλλά και να καθοριστεί σαφής εντολή. Η διαδικασία αυτή θα πρέπει να εξετάζει τις βέλτιστες πρακτικές άλλων σχετικών πολυμερών φόρουμ (π.χ. της ευρωπαϊκής πλατφόρμας ενδιαφερομένων φορέων για την κυκλική οικονομία) και να ενσωματώνει τη μάθηση αυτή στον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η πλατφόρμα, προς μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και της συνολικής λειτουργίας της. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ανάγκη για επαρκέστερο εφοδιασμό των εργασιών της πλατφόρμας, συχνότερες συναντήσεις της πολιτικής επιτροπής υψηλού επιπέδου, περισσότερες ευκαιρίες για εκτεταμένη συζήτηση και δέσμευση των μελών της, μεγαλύτερη έμφαση στην τακτική συνεργασία με τις εθνικές πλατφόρμες βιώσιμης ανάπτυξης και τη διευκόλυνση πιο τακτικών, διαφανών και προσβάσιμων δημόσιων διαβουλεύσεων για θέματα που σχετίζονται με τη βιώσιμη ανάπτυξη.

9.4.

Εθνικές στρατηγικές για την εφαρμογή των ΣΒΑ έχουν ήδη αναπτυχθεί ή αναπτύσσονται από διάφορα κράτη μέλη (27). Η θέσπιση στρατηγικής σε επίπεδο ΕΕ θα παράσχει ευνοϊκό πλαίσιο για τη σταδιακή ενίσχυση της σύγκλισης των εθνικών στρατηγικών. Σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσε να εφαρμοστεί η «ανοικτή μέθοδος συντονισμού», διευκολύνοντας την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και μάθησης από ομοτίμους μεταξύ των κρατών μελών.

10. Ευθυγράμμιση των υφιστάμενων εργαλείων με την εφαρμογή των ΣΒΑ

10.1.

Ένα θεμελιωδώς νέο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο

10.1.1.

Επί του παρόντος, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο αποτελεί το κύριο ετήσιο μέσο συντονισμού των μακροοικονομικών στόχων της ΕΕ που αφορούν την Ένωση και τα κράτη μέλη της. Πρέπει να μεταρρυθμιστεί θεμελιωδώς και να καταστεί διαφανέστερο ώστε να συμβάλλει στη διασφάλιση πολιτικής συνεκτικότητας και συντονισμένης εφαρμογής και παρακολούθησης των ΣΒΑ, όπως έχει ήδη ζητήσει η ΕΟΚΕ (28) και η πολυμερής πλατφόρμα (29). Όλες οι φάσεις της διαδικασίας του Εξαμήνου πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να διασφαλίζεται αποτελεσματικός συντονισμός της εφαρμογής των ΣΒΑ σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με μια μελλοντική γενική στρατηγική (30).

10.1.2.

Η ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης θα πρέπει να αντικατασταθεί από την «ετήσια επισκόπηση της βιώσιμης ανάπτυξης» (31), με εξισορρόπηση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων, σύμφωνα με τους ΣΒΑ. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να συμμετέχει περισσότερο σε όλες τις φάσεις του αναθεωρημένου Εξαμήνου, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο, ώστε να προσφέρει πρόσθετη εμπειρογνωμοσύνη πολιτικής στη διαδικασία, να διασφαλίζει πιο ανεξάρτητη παρακολούθηση των εξελίξεων της πολιτικής, να προάγει την αποδοχή από την κοινωνία των εν λόγω μεταρρυθμίσεων και, συνολικά, να ενισχύει τη συμμετοχική δημοκρατία.

10.2.

Βελτίωση της νομοθεσίας

10.2.1.

Η χρήση των εργαλείων της Επιτροπής για τη βελτίωση της νομοθεσίας προσφέρει ένα ακόμη μέσο για να διασφαλιστεί η περαιτέρω ενσωμάτωση της βιώσιμης ανάπτυξης στις ευρωπαϊκές πολιτικές. Όλες οι εκτιμήσεις επιπτώσεων της Επιτροπής, οι έλεγχοι καταλληλότητας και οι συστάσεις της πλατφόρμας REFIT πρέπει να αξιολογούν τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, ώστε να λαμβάνεται δεόντως υπόψη και να συνυπολογίζεται η βιωσιμότητα. Οι εκ των υστέρων αξιολογήσεις πρέπει επίσης να αναλύουν και τις τρεις διαστάσεις βάσει μιας ισχυρής ολοκληρωμένης προσέγγισης. Στο πρόγραμμα REFIT θα πρέπει επίσης να ενσωματωθεί σαφέστερα «έλεγχος βιωσιμότητας» (32), και να διασφαλιστεί η συνέπεια των πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης.

10.2.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δρομολογήσει την ενσωμάτωση της βιώσιμης ανάπτυξης και των ΣΒΑ στις διαδικασίες αξιολόγησης.

10.2.3.

Επιπλέον, απαιτούνται διαβουλεύσεις με τους κοινωνικούς εταίρους, τηρώντας τις διατάξεις της Συνθήκης οι οποίες απαιτούν ειδική διαβούλευση με τους εργαζόμενους και τους εργοδότες όσον αφορά τη νομοθεσία για τα κοινωνικά θέματα (άρθρο 154 παράγραφος 2), ενώ οι διαβουλεύσεις με την ΕΟΚΕ, την Επιτροπή των Περιφερειών και τα εθνικά κοινοβούλια αποτελούν ένα ακόμη συστατικό στοιχείο της εργαλειοθήκης για τη βελτίωση της νομοθεσίας με στόχο την εκπλήρωση της απαίτησης για τη συμμετοχή όλων που βρίσκεται στο επίκεντρο της Ατζέντας 2030.

11. Στόχοι της ΕΕ και καλύτεροι δείκτες

11.1.

Η συνολική στρατηγική θα πρέπει να καθορίζει ενωσιακούς στόχους για την επίτευξη των ΣΒΑ. Οι στόχοι αυτοί πρέπει να παρακολουθούνται με ένα σύνολο δεικτών που: 1) να είναι επαρκώς περιεκτικοί ώστε να μετρούν την απόσταση από τους στόχους και να παρέχουν την κατάλληλη ανασκόπηση της προόδου· 2) να παρέχουν βάση για τον προγραμματισμό και τη χάραξη πολιτικής. Το τρέχον σύνολο δεικτών της ΕΕ για τους ΣΒΑ (33) δεν το πράττει αυτό.

11.2.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της να ενισχυθεί ουσιαστικά η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στον καθορισμό των δεικτών και στην αξιολόγηση της προόδου της ΕΕ προς την κατεύθυνση των στόχων (34).

11.3.

Το σύνολο δεικτών της ΕΕ για τους ΣΒΑ θα πρέπει να ενσωματώνει πλήρως και άλλα υπάρχοντα σύνολα δεικτών, π.χ. τον ευρωπαϊκό κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων (35), ακολουθώντας το παράδειγμα του πώς ο πίνακας αποτελεσμάτων έχει ήδη ενσωματωθεί στο Εξάμηνο.

12. Παρακολούθηση και λογοδοσία

12.1.

Πρέπει να θεσπιστούν συστήματα τακτικής και διαφανούς παρακολούθησης και λογοδοσίας χωρίς αποκλεισμούς για τη μέτρηση της προόδου όσον αφορά την εφαρμογή των ΣΒΑ από την ΕΕ. Η ΕΕ πρέπει να συμμετέχει ενεργά στο φόρουμ περιφερειακής βιώσιμης ανάπτυξης της ΟΕΕ/ΟΗΕ κάθε χρόνο και να αναλάβει ηγετικό ρόλο για την επιτάχυνση της περιφερειακής προόδου όσον αφορά την επίτευξη των σκοπών και επιμέρους στόχων των ΣΒΑ. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να δεσμευτεί να υποβάλλει τακτικά μια συνολική κοινή έκθεση της ΕΕ σχετικά με την εφαρμογή των ΣΒΑ στο υψηλού επιπέδου πολιτικό φόρουμ του ΟΗΕ, η οποία θα συμπληρώνει την «κοινή συγκεφαλαιωτική έκθεση» για την αναπτυξιακή πολιτική της ΕΕ. Η συνολική έκθεση της ΕΕ πρέπει να καλύπτει όλες τις εξωτερικές και εγχώριες πολιτικές της ΕΕ και τις πτυχές διακυβέρνησης, καθώς και ανάλυση της τρέχουσας θέσης της ΕΕ και του τρόπου με τον οποίο θα επιτύχει τους ΣΒΑ έως το 2030.

13. Εφαρμογή των ΣΒΑ στην εξωτερική δράση της ΕΕ

13.1.

Πολλές εσωτερικές πολιτικές της ΕΕ μπορεί να οδηγήσουν σε δευτερογενείς επιπτώσεις εκτός ΕΕ, με θετικές και αρνητικές συνέπειες στις προσπάθειες άλλων χωρών για την επίτευξη των ΣΒΑ. Οι πολιτικές εξωτερικής δράσης της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών για τις επενδύσεις, το εμπόριο, την ανάπτυξη, την ειρήνη και ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, πρέπει να αναθεωρηθούν προκειμένου να υποστηριχθεί η επίτευξη του νέου παγκόσμιου θεματολογίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Για παράδειγμα, τα κεφάλαια περί βιωσιμότητας των σημερινών εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ δεν είναι δεόντως αποτελεσματικά και είναι δύσκολο να εφαρμοστούν. Η βιώσιμη ανάπτυξη πρέπει να αποτελέσει κεντρικό στοιχείο της εμπορικής πολιτικής της ΕΕ, για παράδειγμα με τη θέσπιση επίσημων διαδικασιών καταγγελίας όταν παρατηρούνται παραβιάσεις των δεσμεύσεων για τη βιωσιμότητα των εμπορικών συμφωνιών. Το εμπόριο πρέπει να αποτελέσει εργαλείο βιωσιμότητας και υλοποίησης των ΣΒΑ στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας. Αυτό μπορεί να ρυθμιστεί μέσω πολυμερών συμφωνιών. Η ισχύς του ενωσιακού εμπορίου μπορεί να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για τη βιωσιμότητα κατά μήκος της παγκόσμιας αξιακής αλυσίδας, εστιάζοντας, για παράδειγμα, στη βιώσιμη προμήθεια.

13.2.

Η εξωτερική δράση της ΕΕ πρέπει να διασφαλίζει μεγαλύτερη συνεκτικότητα μεταξύ της εφαρμογής των ΣΒΑ και της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα. Βάσει του ισχύοντος πλαισίου, δεν εξετάζονται καθόλου οι δευτερογενείς επιδράσεις ή/και το αποτύπωμα της ΕΕ. Επιπλέον, το σημερινό πλαίσιο της ΕΕ και οι δείκτες για τους ΣΒΑ επικεντρώνονται κυρίως στην πρόοδο ως προς την εφαρμογή των ΣΒΑ εντός της ΕΕ και δεν μετρούν τη συνεισφορά της ΕΕ στην επίτευξη των ΣΒΑ σε παγκόσμιο επίπεδο. Θα πρέπει επίσης να διασφαλιστούν βιώσιμες επενδύσεις στην αλυσίδα αξίας.

Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2019.

O Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) Ετήσια στρατηγική έκθεση του ΕΚ για τους ΣΒΑ, Μάρτιος 2019.

(2) https://www.ipcc.ch/

(3) Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat).

(4) Γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ με θέμα «Δείκτες που ανταποκρίνονται καλύτερα στην αξιολόγηση των ΣΒΑ» (ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 14), «Επόμενα βήματα για ένα βιώσιμο ευρωπαϊκό μέλλον» (ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 91), «Η μετάβαση προς ένα πιο βιώσιμο ευρωπαϊκό μέλλον» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 44).

(5) Προς μια ολοένα και πιο βιώσιμη Ένωση έως το 2030 — Συμπεράσματα του Συμβουλίου.

(6) http://www.un-documents.net/our-common-future.pdf

(7) Κέντρο ανθεκτικότητας της Στοκχόλμης, 2016. Εικονογράφηση: Azote για το Κέντρο ανθεκτικότητας της Στοκχόλμης.

(8) Άρθρο 191 της ΣΛΕΕ.

(9) Άρθρο 191 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ.

(10) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Κλιματική δικαιοσύνη» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 22).

(11) Ευρωπαϊκό Κέντρο Πολιτικής Στρατηγικής (EPSC), Ιούλιος 2016.

(12) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Επόμενα βήματα για ένα βιώσιμο ευρωπαϊκό μέλλον» (ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 91).

(13) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πέραν του ΑΕγχΠ» (ΕΕ C 100 της 30.4.2009, σ. 53).

(14) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Sibiu και πέραν αυτού» (ΕΕ C 228, της 5.7.2019, σ. 37).

(15) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Sibiu και πέραν αυτού» (ΕΕ C 228, της 5.7.2019, σ. 37).

(16) https://degrowth.org/2018/09/06/post-growth-open-letter/

(17) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Sibiu και πέραν αυτού» (ΕΕ C 228, της 5.7.2019, σ. 37).

(18) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Σχέδιο Δράσης: Χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης» (ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 73).

(19) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για το κλίμα για τους μη κρατικούς φορείς» (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 14).

(20) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ο αντίκτυπος των κοινωνικών επενδύσεων στην απασχόληση και στους δημόσιους προϋπολογισμούς» (ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21).

(21) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Δείκτες που ανταποκρίνονται καλύτερα στην αξιολόγηση των ΣΒΑ» (ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 14).

(22) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευρωπαϊκό σύμφωνο “Ο χρηματοπιστωτικός τομέας υπέρ του κλίματος”» (EE C 62 της 15.2.2019, σ. 8).

(23) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για το κλίμα για τους μη κρατικούς φορείς» (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 14).

(24) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για την «Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα στην ΕΕ» (EE C 129, της 11.4.2018, σ. 18).

(25) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αγορακεντρικά μέσα για τη μετάβαση σε μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στην ΕΕ» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας), (ΕΕ C 226, της 16.7.2014, σ. 1).

(26) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Μια κοινωνικά βιώσιμη πρόταση για την ψηφιακή εποχή» (ΕΕ C 237 της 6.7.2018, σ. 1).

(27) Βλ. ανά χώρα δελτία της ΕΟΚΕ σχετικά με τις δραστηριότητες των κρατών μελών για τους ΣΒΑ.

(28) Γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ με θέμα «Δείκτες που ανταποκρίνονται καλύτερα στην αξιολόγηση των ΣΒΑ», «Η μετάβαση προς ένα πιο βιώσιμο ευρωπαϊκό μέλλον» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 44), «Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης για το 2018» (ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 95).

(29) Έκθεση της πολυμερούς πλατφόρμας.

(30) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Sibiu και πέραν αυτού» (ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 37).

(31) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης 2019» (EE C 190 της 15.2.2019, σ. 24).

(32) Έκθεση της πολυμερούς πλατφόρμας.

(33) Eurostat σχετικά με τους δείκτες της ΕΕ για τους ΣΒΑ.

(34) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Δείκτες που ανταποκρίνονται καλύτερα στην αξιολόγηση των ΣΒΑ» (ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 14).

(35) Eurostat σχετικά με τον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Η ακόλουθη τροπολογία, η οποία έλαβε τουλάχιστον το ένα τέταρτο των εκπεφρασμένων ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη διάρκεια των συζητήσεων:

Νέο σημείο 13.3

Να προστεθεί το ακόλουθο νέο σημείο:

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης ότι όλες οι προσπάθειες της ΕΕ θα αποδειχθούν μάταιες και δεν θα οδηγήσουν στα επιθυμητά αποτελέσματα, εάν δεν αντιμετωπιστεί παράλληλα η ανεξέλεγκτη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού με τον κατάλληλο τρόπο.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ	47
Κατά	108
Αποχές	5

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/105

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο — Μια πιο αποτελεσματική και πιο δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων στην ενεργειακή και κλιματική πολιτική της ΕΕ»

[COM(2019) 177 final]

(2020/C 14/15)

Εισηγήτρια: η κ. Baiba MILTOVIČA

Συνεισηγητής: ο κ. Dumitru FORNEA

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 3.6.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	26.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	136/39/11

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1. Συμπεράσματα

1.1.1.

Η ανακοίνωση συμπληρώνει την τέταρτη έκθεση σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης. Επικεντρώνεται στο νομοθετικό πλαίσιο για πιο δημοκρατική λήψη αποφάσεων για την ενεργειακή και την κλιματική πολιτική της ΕΕ· επίσης, προτείνει να μην χρειάζεται πλέον ομοφωνία για τα φορολογικά ζητήματα που αφορούν την ενέργεια αλλά ειδική πλειοψηφία (με τη συνοδευτική συνήθη νομοθετική διαδικασία).

1.1.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση να χρησιμοποιούνται οι ρήτρες «γέφυρας» προκειμένου να θεσπιστεί ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο και σύστημα συναπόφασης με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σε αυτό το νέο πλαίσιο, ο ρόλος της ΕΟΚΕ στην υποστήριξη του τριμερούς διαλόγου καθώς και η συμμετοχή της σε αυτόν κατέχουν ιδιαίτερη σημασία.

Η ΕΟΚΕ, αν και υποστηρίζει την ανακοίνωση, θεωρεί ωστόσο ότι η αποτελεσματική διακυβέρνηση της κλιματικής και ενεργειακής στρατηγικής και η μεγαλύτερη συνεκτικότητα της νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα της φορολογίας της ενέργειας θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανησυχίες των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των λοιπών ενδιαφερομένων μερών, συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών. Η συμμετοχή και η δέσμευση της κοινωνίας των πολιτών, η υποστήριξη των κρατών μελών καθώς και η σύμφωνη γνώμη και η προσήλωση των κοινωνικών εταίρων είναι σημαντικές για την επιτυχία της διαδικασίας.

1.1.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ, κατά την εφαρμογή της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία, να παραμένει προσηλωμένη στην αρχή της επικουρικότητας για τους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα και να επικεντρώνεται σε θέματα όπου οι κοινοί στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν πιο αποτελεσματικά σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.

1.1.4.

Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του δυνητικά αμφιλεγόμενου χαρακτήρα ορισμένων υπό εξέταση ειδών ενεργειακής φορολογίας. Για αυτό συνιστούμε θερμά η Επιτροπή να υιοθετήσει παρόμοια προσέγγιση με αυτήν της ανακοίνωσης COM(2019) 8 με τίτλο «Προς μια πιο αποτελεσματική και πιο δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων στη φορολογική πολιτική της ΕΕ» ώστε, σε πρώτο βαθμό, να εξεταστούν οι λιγότερο αμφιλεγόμενοι τομείς φορολογίας.

1.1.5.

1.1.6.

Απαιτείται μια ευαίσθητη προσέγγιση που θα ανταποκρίνεται στις τοπικές συνθήκες, καθώς και βήματα για την εξασφάλιση δίκαιης μετάβασης που δεν θα παραμελεί εργαζόμενους, καταναλωτές και κοινότητες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα νέα μέτρα ενεργειακής φορολόγησης ενδέχεται να απαιτήσουν χρηματοδότηση από την ΕΕ για την αντιστάθμιση της κοινωνικής και οικονομικής ζημίας που θα προκαλέσουν.

1.2. Συστάσεις

1.2.1.

Η ανακοίνωση για τις φορολογικές διαδικασίες που σχετίζονται με την ενέργεια θα πρέπει:

—	να αποτελέσει αντικείμενο εις βάθος ανάλυσης των στόχων, της βάσης και της σχετικής δομής της ενεργειακής φορολογίας και εμπεριστατωμένης εκτίμησης των κοινωνικών και των οικονομικών επιπτώσεων όσον αφορά τις συνέπειες που σκιαγραφούνται σε αυτή·

—	να συμπεριληφθεί σε έναν ευρύτερο και σαφή οδικό χάρτη που θα συμβαδίζει με τις εξελίξεις και σε άλλους τομείς της Ενεργειακής Ένωσης, με στοχευμένα και συνεπή μέτρα όπως κίνητρα και αποζημιώσεις για τη στήριξη της μετάβασης προς μια πιο βιώσιμη ενεργειακή παραγωγή και στρατηγική.

1.2.2.

Η Επιτροπή διαθέτει περιθώρια δράσης με βάση τις εξουσίες της πριν να χρειαστεί να ζητήσει από τα κράτη μέλη να παραιτηθούν της κυριαρχίας τους (μέσω των ειδικών ή γενικών ρητρών «γέφυρας»), και συγκεκριμένα:

—	αναπτύσσοντας ειδικά μέσα με βάση το άρθρο 194 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ, προκειμένου να αυξηθεί η διασυνοριακή ικανότητα διασύνδεσης της ΕΕ, κάτι το οποίο αποτελεί «προτεραιότητα» για την Ευρωπαϊκή Ένωση·

—

επανασχεδιάζοντας τον υφιστάμενο μηχανισμό κινήτρων για την ανάπτυξη ικανότητας παραγωγής/διασύνδεσης, ενθαρρύνοντας «εθνικές πολυμορφίες» και μοχλεύοντάς τες, αντί να είναι δέσμιά τους, καθώς και συνδέοντας αποτελεσματικότερα την Ενεργειακή Ένωση στη βιομηχανική βάση της ΕΕ και ενισχύοντας τη χρήση της ελεύθερης κυκλοφορίας και των κρατικών ενισχύσεων·

—

καθιστώντας πιο διαφανή την εθνική φορολόγηση της ενέργειας και εξουδετερώνοντας τα αποτελέσματα των εθνικών αποφάσεων σύμφωνα με το άρθρο 194 παράγραφος 2 ΣΛΕΕ που μπορεί να επηρεάζουν τα συνολικά συμφέροντα της Ένωσης, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη το γεγονός ότι η δημόσια παρέμβαση μπορεί να έχει και θετικό αντίκτυπο·

—

ανασχεδιάζοντας τις αγορές ενέργειας της ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπιστούν καλύτερα τα οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα και τα ζητήματα διεθνούς εμπορίου τα οποία προκαλεί η μετάβαση και θίγουν τους καταναλωτές, τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις· η συνεργασία με τρίτες χώρες πρέπει να βασίζεται σε μια ενιαία ενεργειακή εμπορική πολιτική για να προστατεύονται τα κράτη μέλη από οικονομικές ανισορροπίες και για να αποφεύγεται η αύξηση της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τρίτες χώρες.

1.2.3.

Νέα ώθηση πρέπει να δοθεί στη βιομηχανική πολιτική της ΕΕ με την αξιοποίηση των επενδύσεων σε καθαρή ενέργεια που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Η στήριξη των επιχειρήσεων της ΕΕ στον τομέα αυτό θα συμβάλει στην περαιτέρω ενίσχυση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, στη δημιουργία θέσεων εργασίας και εισοδήματος και, ως εκ τούτου, στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των αναμενόμενων αυξήσεων του ενεργειακού κόστους.

1.2.4.

Η Επιτροπή θα πρέπει να βελτιώσει τα μέτρα σχεδιασμού της αγοράς, όπως, μεταξύ άλλων, η στήριξη των συνεταιρισμών ενεργειακής ζήτησης ή η ενδεχόμενη επιστροφή της ευθύνης των τοπικών δικτύων διανομής στους δήμους, αλλά και να αναθεωρήσει τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται το έργο της, π.χ. επανεξετάζοντας τη δομή και τον αριθμό των οργανισμών της ΕΕ που συμμετέχουν στην εκπόνηση ενεργειακής πολιτικής.

Προς τούτο, η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να προσφέρει και περαιτέρω τροφοδότηση, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν οι Ευρωπαίοι καταναλωτές, οι κοινότητες, οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι διαθέτουν ήδη τα εργαλεία ώστε να αναλάβουν την ευθύνη της ενεργειακής μετάβασης, έτσι ώστε να ενισχυθούν οι στόχοι της Ενεργειακής Ένωσης. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μέσω γνωμοδότησης πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ για το σχεδιασμό της νέας ενεργειακής αγοράς.

1.2.5.

Το κόστος της ενέργειας έχει άμεσο και απευθείας αντίκτυπο σε όλες τις επιχειρήσεις και στη ζωή των εργαζομένων, των καταναλωτών και των ανθρώπων. Συνεπώς, πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά οι επιπτώσεις μιας μη ισορροπημένης πρωτοβουλίας για τη φορολογία της ενέργειας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την ανακοίνωση της νέας Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την επιβολή ενός συνοριακού φόρου για το διοξείδιο του άνθρακα, ώστε να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην παγκόσμια αγορά και να αποφευχθεί η διαρροή άνθρακα. Απαιτούνται μέτρα για τη στήριξη της μετάβασης σε πιο βιώσιμη ενεργειακή παραγωγή και για την υποστήριξη πολλών κοινωνικών ομάδων ώστε να αντεπεξέλθουν στην ενεργειακή μετάβαση. Στους εργαζομένους που πλήττονται από τις απώλειες θέσεων εργασίας πρέπει να προσφερθούν νέες προοπτικές, μεταξύ άλλων μέσω της επαγγελματικής επανακατάρτισης και μέσω άλλων λύσεων που θα αποτελούν προϊόν διαπραγμάτευσης.

2. Εισαγωγή

2.1.

Η ανακοίνωση ασχολείται με τη μεταρρύθμιση της φορολογίας της ενέργειας και της Συνθήκης Ευρατόμ, δύο ζητήματα που συνδέονται στενά με την εθνική κυριαρχία. Πρόκειται για αμφιλεγόμενο ζήτημα και τα αιτήματα για τη μεταβίβαση κυριαρχίας σε έναν τόσο ευαίσθητο τομέα, όπως η φορολογία, και μάλιστα την παρούσα στιγμή, απαιτούν συνετή προσέγγιση. Όπως τονίζεται από την Επιτροπή στο έγγραφό της, στην ενότητα υπό τον τίτλο «Η μεταρρύθμιση της φορολογίας στον τομέα της ενέργειας θα πρέπει να αντικατοπτρίζει ζητήματα κοινωνικής ισότητας» (κεφάλαιο 2.3.), τυχόν φορολογία της πλέον «ρυπογόνου» ενέργειας θα μπορούσε να βλάψει άμεσα τα ασθενέστερα τμήματα της κοινωνίας. Κατά συνέπεια, πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες θα μπορούσαν να βιώσουν το μέτρο αυτό ως πρόσθετη επιβάρυνση. Επομένως, η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Επιτροπή αναγνωρίζει την ευαίσθητη φύση αυτού του ζητήματος. Η ΕΟΚΕ παραπέμπει στον μεγάλο αριθμό γνωμοδοτήσεών της στις οποίες έχει υποβάλει προτάσεις προς την Επιτροπή σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος.

Η ανάγκη για αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση της στρατηγικής για το κλίμα και την ενέργεια καθώς και για μεγαλύτερη συνεκτικότητα στη νομοθεσία της ΕΕ απαιτεί, ως εκ τούτου, μια σαφώς εκτενέστερη απ’ ό,τι μέχρι σήμερα συζήτηση, σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις για τη φορολόγηση της ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη τις ανησυχίες των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των λοιπών ενδιαφερομένων μερών, συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών. Το κατάλληλο εργαλείο για αυτό είναι ο αποτελεσματικός διάλογος για την ενέργεια με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

2.2.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ τα τελευταία 20 χρόνια η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ συνδεόταν στενά με την περιβαλλοντική της πολιτική, το 2020 θα εισέλθει σε νέα φάση με ευρύτερους στόχους, που θα εξετάζονται από τη σκοπιά των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η ενέργεια βρίσκεται ακόμη στον πυρήνα της βιομηχανικής πολιτικής και οι επενδύσεις της ΕΕ των τελευταίων ετών στην οικονομία της καθαρής ενέργειας μπορούν πλέον να φέρουν καρπούς, προωθώντας τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις σε πολυάριθμους τομείς καινοτομίας σε παγκόσμιο επίπεδο.

3. Η ανακοίνωση της Επιτροπής

3.1.

Η Επιτροπή εκπόνησε την εν λόγω ανακοίνωση προκειμένου να ζητήσει να ισχύει πλέον, αντί της ομοφωνίας, η ειδική πλειοψηφία κατά τη λήψη αποφάσεων για τη φορολόγηση της ενέργειας (σχετική συνήθης νομοθετική διαδικασία).

3.2.

Η ανακοίνωση αποσκοπεί επίσης στην ανάπτυξη ισχυρότερης δημοκρατικής λογοδοσίας στο πλαίσιο της Συνθήκης Ευρατόμ, η οποία δεν θέτει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε ισότιμη βάση με εκείνη που ορίζεται από τη Συνθήκη της Λισαβόνας.

3.3.

Η ανακοίνωση περιγράφει το σχετικό ισχύον πλαίσιο: εκτός από τη συνήθη ειδική πλειοψηφία (ΣΛΕΕ, άρθρο 194 παράγραφοι 1 και 2 πρώτο εδάφιο) και το ρητό δικαίωμα των κρατών μελών να καθορίζουν ορισμένες ενεργειακές πολιτικές (ΣΛΕΕ, άρθρο 194 παράγραφος 2 δεύτερο εδάφιο), στον τομέα της ενέργειας απαιτείται ομοφωνία στο Συμβούλιο για να θεσπιστούν διατάξεις που είναι κυρίως φορολογικού χαρακτήρα (ΣΛΕΕ, άρθρο 194 παράγραφος 3), ομοίως με ό, τι απαιτείται για τη λήψη περιβαλλοντικών μέτρων φορολογικού χαρακτήρα (ΣΛΕΕ, άρθρο 192 παράγραφος 2).

3.4.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι η μετάβαση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία είναι κομβικής σημασίας για την οριστικοποίηση της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια και την επίτευξη των ενεργειακών και κλιματικών στόχων του 2030, αλλά και λαμβάνοντας υπόψη τη σχετική και αυξανόμενη επιρροή που έχουν οι φόροι και οι εισφορές στις τιμές της ενέργειας. Από την άποψη αυτή, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η απαίτηση ομοφωνίας έχει καταστήσει μέχρι σήμερα αδύνατη την αναθεώρηση της οδηγίας-πλαίσιο του 2003 για τη φορολογία της ενέργειας (1), η οποία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε παρωχημένες εγκαταστάσεις και δεν καθοδηγείται από στόχους για καθαρή ενέργεια:

—	φόροι βάσει του όγκου/του βάρους των καταναλωθέντων ενεργειακών προϊόντων και όχι του ενεργειακού τους περιεχομένου,

—	αμετάβλητα ελάχιστα ποσοστά που δίνουν αναποτελεσματικά σήματα και προκαλούν αθέμιτο ανταγωνισμό.

Επιπλέον, η Επιτροπή φρονεί πως οι τομεακές φορολογικές ελαφρύνσεις/μειώσεις (στον τομέα των αεροπορικών μεταφορών, των θαλάσσιων και οδικών εμπορευματικών μεταφορών και στους τομείς της γεωργίας/αλιείας, καθώς και για τις βιομηχανίες έντασης ενέργειας) αποδυναμώνουν τα κίνητρα για μεγαλύτερη ενεργειακή αποδοτικότητα.

3.5.

Κατά την άποψη της Επιτροπής, η ανακοίνωση αποσκοπεί στο να προετοιμάσει το έδαφος για την αναθεώρηση της οδηγίας του 2003, η οποία έχει ως στόχο:

—	την παροχή ισχυρότερης στήριξης για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, με μορφή περιβαλλοντικά συνεπών φορολογικών συντελεστών και αντικατάσταση των επιδοτήσεων των ορυκτών καυσίμων με φόρο άνθρακα·

—	την εξασφάλιση βιώσιμης και κοινωνικά δίκαιης ανάπτυξης, μέσω της μετάβασης σε φόρους κατανάλωσης και σε περιβαλλοντικούς φόρους φιλικότερους προς την ανάπτυξη, αλλά και μέσω της εναρμόνισης των επιπέδων φορολογίας σε όλα τα κράτη μέλη, κάτι που θα έχει θετικό αντίκτυπο στις τιμές λιανικής, και

—

την ενσωμάτωση προβληματισμών για την κοινωνική δικαιοσύνη, με τον σχεδιασμό κατάλληλων συνοδευτικών μέτρων στο πλαίσιο των συστημάτων κοινωνικής πολιτικής και κοινωνικής πρόνοιας, τα οποία αμβλύνουν και κάνουν κοινωνικά αποδεκτή την επίδραση της μετατόπισης των φόρων με στόχο την καθαρή ενέργεια (στήριξη των ευάλωτων καταναλωτών, ενθάρρυνση της μετάβασης οικονομικών τομέων ή/και περιφερειών, μείωση της φορολόγησης της εργασίας).

3.6.

Για να επιτευχθεί ο στόχος της ειδικής πλειοψηφίας, η Επιτροπής στην ανακοίνωσή της παρουσιάζει δύο επιλογές για τις οποίες δεν απαιτείται αναθεώρηση της ΣΛΕΕ, ούτε υπάρχει αντίκτυπος στον υφιστάμενο διαμερισμό αρμοδιοτήτων μεταξύ της Ένωσης και των κρατών μελών: πρόκειται συγκεκριμένα, πρώτον, για την ειδική ρήτρα «γέφυρας» που καθορίζεται στον τίτλο για το περιβάλλον (ΣΛΕΕ, άρθρο 192 παράγραφος 2), η οποία θα καταστήσει δυνατή την επίτευξη του διαδικαστικού στόχου για τη λήψη μέτρων, κυρίως περιβαλλοντικού χαρακτήρα, για τη φορολόγησης της ενέργειας και, δεύτερον, για την γενική ρήτρα «γέφυρας» με βάση το άρθρο 48 παράγραφος 7 της ΣΕΕ, για φορολογικά μέτρα γενικότερα σχεδιασμένα για ενεργειακούς στόχους. Και στις δύο περιπτώσεις, εναπόκειται στο Συμβούλιο να αποφασίσει για τη μετάβαση από την ομοφωνία στην ειδική πλειοψηφία.

3.7.

Τέλος, η ανακοίνωση προτίθεται να προωθήσει την ανάπτυξη δημοκρατικής λογοδοσίας στο πλαίσιο της Συνθήκης Ευρατόμ, η οποία καλύπτει ευαίσθητα ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος, ιδίως μέσω της προτεινόμενης συμμετοχής τόσο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (το οποίο επί του παρόντος έχει απλώς συμβουλευτικό ρόλο, όχι όμως ως προς τη σύναψη διεθνών συνθηκών), όσο και των εθνικών κοινοβουλίων.

3.8.

Η ουσία της Συνθήκης Ευρατόμ δεν θα τροποποιηθεί, εκτός από την επέκταση των δικαιωμάτων πληροφόρησης της κοινωνίας των πολιτών, τη διασφάλιση διασυνοριακής διαβούλευσης μεταξύ των κρατών μελών όταν υπάρχει πιθανός διασυνοριακός αντίκτυπος, την εξασφάλιση ισχυρότερης συμμετοχής της Ομάδας Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών σε θέματα πυρηνικής ασφάλειας (ENSREG) και την ενίσχυση της ικανότητας αντιμετώπισης των πυρηνικών ατυχημάτων. Επομένως, θα πρέπει να επανεξεταστεί στο πλαίσιο της συνήθους διαδικασίας αναθεώρησης των συνθηκών βάσει του άρθρου 48 ΣΕΕ.

4. Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την εν λόγω ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά τη θέσπιση ειδικής πλειοψηφίας στον τομέα της ενεργειακής φορολογίας προς αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την ανάληψη ισχυρότερου ρόλου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα εθνικά κοινοβούλια (που μέχρι στιγμής δεν διαθέτουν ρόλο) στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο της Ευρατόμ, καθώς και την πρόταση της Επιτροπής να αυξηθεί η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διαμόρφωση πολιτικών για την πυρηνική ενέργεια, αν και η ίδια η ανακοίνωση υιοθετεί αναπόφευκτα μακροπρόθεσμη προσέγγιση ως προς τις εξελίξεις αυτές. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης τη στενότερη σύζευξη των μελλοντικών εκθέσεων για την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης με την προτεινόμενη μεσοπρόθεσμη στρατηγική με ορίζοντα το 2030 και τη μακροπρόθεσμη στρατηγική με ορίζοντα το 2050.

4.2.

Παρότι αναγνωρίζει την ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων (καθώς πάνω από το 80 % των εκπομπών CO2 οφείλονται στην παραγωγή και την κατανάλωση ενέργειας), η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ, κατά την εφαρμογή της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία, να παραμένει προσηλωμένη στην αρχή της επικουρικότητας για τους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα και να επικεντρώνεται σε θέματα όπου οι κοινοί στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν πιο αποτελεσματικά σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Το ίδιο ισχύει και ως προς την αρχή της αναλογικότητας, βάσει της οποίας το περιεχόμενο και η μορφή των μέτρων της ΕΕ δεν πρέπει να υπερβαίνουν τους στόχους που ορίζονται στις Συνθήκες (2).

4.3.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με ανησυχία ότι στην ανακοίνωση COM(2019) 177 δεν γίνεται αναφορά στην βαθμιαία προσέγγιση που περιλαμβάνεται στην ανακοίνωση COM(2019) 8 με τίτλο «Προς μια πιο αποτελεσματική και πιο δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων στη φορολογική πολιτική της ΕΕ», στην οποία προτείνεται μια βαθμιαία μετάβαση τεσσάρων βημάτων στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας σε ορισμένους τομείς της κοινής φορολογικής πολιτικής της ΕΕ (3). Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του δυνητικά αμφιλεγόμενου χαρακτήρα ορισμένων υπό εξέταση ειδών ενεργειακής φορολογίας. Για αυτό συνιστούμε θερμά η Επιτροπή να διευκρινίσει ότι παρόμοια προσέγγιση εφαρμόζεται και σε αυτήν την περίπτωση ώστε, σε πρώτο βαθμό, να εξεταστούν οι λιγότερο αμφιλεγόμενοι τομείς φορολογίας.

4.4.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με λύπη ότι η ανακοίνωση COM(2019) 177 δεν αναπτύσσει τα δυνητικά είδη ειδικών φορολογικών αποφάσεων που δύνανται να συζητούνται με καθεστώς ειδικής πλειοψηφίας και καλεί μετ' επιτάσεως την Επιτροπή να διορθώσει αυτήν την παράλειψη. Η ΕΟΚΕ θα ήταν ιδιαίτερα προβληματισμένη αν λαμβάνονταν σχετικές με τη φορολόγηση της ενέργειας αποφάσεις σε επίπεδο ΕΕ οι οποίες θα είχαν ανεπιθύμητες παρενέργειες, όπως, π.χ., η ενίσχυση της ενεργειακής φτώχειας μέσω της εξάλειψης των επιδοτούμενων λογαριασμών ενέργειας για τους φτωχότερους καταναλωτές. Πρόκειται για ευαίσθητα ζητήματα που επηρεάζουν διαφορετικά τα κράτη μέλη, σε συνάρτηση με την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα και με τη διαθεσιμότητα εναλλακτικών λύσεων. Απαιτείται μια ευαίσθητη προσέγγιση που θα ανταποκρίνεται στις τοπικές συνθήκες, καθώς και βήματα για την εξασφάλιση δίκαιης μετάβασης που δεν θα παραμελεί εργαζόμενους, καταναλωτές και κοινότητες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα νέα μέτρα ενεργειακής φορολογίας ενδέχεται να απαιτήσουν χρηματοδότηση από την ΕΕ για την αντιστάθμιση της κοινωνικής και της οικονομικής ζημίας που θα προκαλέσουν.

4.5.

Οι τιμές ενέργειας που αυξάνονται ταχύτερα από τους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών, η εισοδηματική ανισότητα στην Ευρώπη και οι δαπάνες που επιφέρει η ενεργειακή μετάβαση (αποκέντρωση και ψηφιοποίηση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου) καθορίζουν τον βαθμό παρουσίας της ενεργειακής φτώχειας σε μια κοινωνία (4). Ο Ευρωπαϊκός Δείκτης Ενεργειακής Φτώχειας βαθμολογεί και κατατάσσει την πρόοδο των κρατών μελών ως προς την ανακούφιση ενεργειακής φτώχειας τόσο στα νοικοκυριά όσο και στις μεταφορές (5)· εξάλλου, η ανακοίνωση, μέσω της αξιοποίησης των πορισμάτων του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Ενεργειακής Φτώχειας, θα πρέπει να συνδεθεί με ένα ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας με εστίαση στα βασικά της αίτια (6). Όπως αναφέρεται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (7), «η ενεργειακή απόδοση και η μη κατανάλωση ενέργειας δεν συνιστούν πηγή ενέργειας» και άρα δεν μπορούν από μόνες τους να επιλύσουν τα προβλήματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, την ασφάλεια του εφοδιασμού και την ενεργειακή φτώχεια.

4.6.

Οι καταναλωτές δεν κερδίζουν το δίκαιο μερίδιο που τους αναλογεί από τις προσπάθειες της ΕΕ στον ενεργειακό τομέα λόγω της αποσύνδεσης των αγορών χονδρικής και λιανικής πώλησης (8): εξαιτίας διαφόρων παραγόντων (όπως ο καθυστερημένος διαχωρισμός της διανομής, ο φόρτος των επιδοτήσεων και το υψηλό ποσοστό χρεοκοπίας των νέων εμπόρων λιανικής πώλησης), οι ιστορικά μειούμενες τιμές στις αγορές χονδρικής μετά την ελευθέρωση δεν μεταφέρονται στις αγορές λιανικής.

Τα επίπεδα χρέωσης των χρηστών ενέργειας στην ΕΕ είναι ήδη πολύ υψηλά (9). Δεδομένου ότι το 40 % περίπου της τελικής τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας που καταβάλλουν οι Ευρωπαίοι καταναλωτές αφορά φόρους και εισφορές, είναι καθήκον της Επιτροπής να διενεργήσει εκτίμηση επιπτώσεων της μελλοντικής επίδρασης των τιμών ενέργειας, μεταξύ άλλων όσον αφορά την επίδραση της εναρμόνισης των φόρων στα φτωχότερα νοικοκυριά.

4.7.

Χωρίς να εγκαταλειφθεί η σχέση με την περιβαλλοντική πολιτική, ο στενότερος συντονισμός με την ευρύτερη βιομηχανική πολιτική και την επακόλουθη οικονομική ανάπτυξη δυνητικά θα επιτρέψει επίσης:

—	αφενός, καλύτερη διαχείριση της πιθανής κοινωνικής έντασης (υψηλότερα εισοδήματα για τους εργαζόμενους ώστε να αντισταθμιστεί το αυξανόμενο κόστος της ενέργειας) (10), και

—

αφετέρου, καλύτερη διαχείριση της τρέχουσας ευρωπαϊκής ενεργειακής ποικιλομορφίας: οι διάφορες εθνικές ενεργειακές πολιτικές που ασκούνται μέχρι σήμερα μπορούν να καταστούν πλεονέκτημα με την κατάλληλη διαχείριση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω της αξιοποίησης αυτών των διαφορετικών και συμπληρωματικών εναλλακτικών λύσεων στο πλαίσιο των πολιτικών της Ενεργειακής Ένωσης.

4.8.

Δυνάμει είτε του Άρθρου 192 παρ. 2 της ΣΛΕΕ για την ειδική ρήτρα «γέφυρας» είτε του Άρθρου 48 παρ. 7 της ΣΕΕ για τη γενική ρήτρα «γέφυρας», η ανάπτυξη μιας πραγματικής Ενεργειακής Ένωσης πρέπει να συμβαδίζει με την εκχώρηση κυριαρχίας.

4.9.

Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε με την πάροδο των ετών στον τομέα της ενέργειας, εν μέρει λόγω των πολιτικών της ΕΕ (όπως η αύξηση της δυναμικότητας των δικτύων ανανεώσιμης ενέργειας) και εν μέρει λόγω διεθνών παραγόντων (όπως οι πιο ευέλικτοι όροι προμήθειας ΥΦΑ, η τιμαριθμική αναπροσαρμογή του άνθρακα και οι χαμηλότερες τιμές), ορισμένα προβλήματα (συμπεριλαμβανομένων των κυριότερων που απαριθμούνται κατωτέρω, στο σημείο 4.11) εξακολουθούν να παρεμποδίζουν την περαιτέρω ανάπτυξη μιας αληθινής ενιαίας αγοράς ενέργειας και να αποτρέπουν τη δίκαιη συμμετοχή των καταναλωτών στα οφέλη.

4.10.

Μείζονα φραγμό συνιστά, μεταξύ άλλων, η περιορισμένη ανάπτυξη διασυνοριακής ικανότητας διασύνδεσης, ιδίως στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, λόγω εθνικών επιλογών και καθυστερήσεων στη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επίτευξη του στόχου ενεργειακής διασύνδεσης ποσοστού 10 % έως το 2010 και 15 % έως το 2030 (στόχοι ήδη πολύ περιορισμένοι, ανεπαρκείς και μη δεσμευτικοί) (11).

4.11.

Η κοινωνική συναίνεση πρέπει να συγκαταλέγεται στις κύριες προτεραιότητες, καθώς τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι στην ενέργεια πηγαίνει το 4-8 % του προϋπολογισμού κατανάλωσης των νοικοκυριών της Βόρειας/Δυτικής ΕΕ, σε σύγκριση με το 10-15 % για τις οικογένειες της Κεντρικής/Ανατολικής ΕΕ (12). Καταβάλλεται επίσης τεράστιο τίμημα για την «ενεργειακή φτώχεια», η οποία υποδεικνύεται μεν ως μια νέα κοινωνική προτεραιότητα που πρέπει να καταπολεμηθεί σε κάθε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, εξακολουθεί όμως να υφίσταται.

5. Ειδικές παρατηρήσεις

5.1.

Το ενεργειακό σύστημα είναι δύσκαμπτο· οι αλλαγές στις υποδομές και τους κανονισμούς υλοποιούνται πλήρως σε βάθος δεκαετίας, τη στιγμή που ο ανταγωνισμός συνεχίζει να αποσπά μερίδια της αγοράς (όπως καθίσταται σαφές από τους κινέζικους ηλιακούς συλλέκτες και την άνοδο του κλάδου των ηλεκτρικών οχημάτων). Απαιτείται ένα εντελώς νέο και ευρύτερο μοντέλο ενεργειακής πολιτικής, το οποίο θα περιλαμβάνει, για παράδειγμα, την εξασφάλιση προστιθέμενης αξίας για τις επιχειρήσεις της ΕΕ από την έρευνα που διεξάγεται για την ενεργειακή συνέχεια σε σχέση με το δίκτυο ανανεώσιμης ενέργειας, ή τη στήριξή τους σε τομείς όπως τα ηλεκτρονικά αυτοκίνητα, οι σχετικές μπαταρίες τελευταίας γενιάς, το υδρογόνο ή οι ανεμογεννήτριες, όπου υπάρχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

5.2.

Είναι απαραίτητη η συμπληρωματική διαμόρφωση και εφαρμογή της ενεργειακής πολιτικής από την Επιτροπή υπό μορφή οδικού χάρτη, δεδομένου ότι η ενεργειακή πολιτική υπερβαίνει τους φόρους και περιλαμβάνει, εν πάση περιπτώσει, φόρους για τις ενεργειακές δραστηριότητες, καθώς και για τα ενεργειακά προϊόντα. Η προηγούμενη εμπειρία σε άλλους τομείς καταδεικνύει ότι η μεταβίβαση κυριαρχίας χωρίς την ύπαρξη μιας πραγματικής, πλήρους Ένωσης μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές διαφωνίες (όπως στην περίπτωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης).

5.3.

Το κόστος της ενέργειας έχει άμεσο και απευθείας αντίκτυπο σε όλες τις επιχειρήσεις και στη ζωή των ανθρώπων· συνεπώς, πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά οι επιπτώσεις μιας μη ισορροπημένης πρωτοβουλίας για τη φορολογία της ενέργειας. Σε αυτό το πλαίσιο, και με βάση την απαραίτητη αξιολόγηση των κοινωνικών και των οικονομικών επιπτώσεων, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την ανακοίνωση της νέας Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την επιβολή ενός συνοριακού φόρου για το διοξείδιο του άνθρακα, ώστε να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην παγκόσμια αγορά και να αποφευχθεί η διαρροή άνθρακα. Στους εργαζομένους που πλήττονται από τις απώλειες θέσεων εργασίας πρέπει να προσφερθούν νέες προοπτικές, μεταξύ άλλων μέσω της επαγγελματικής επανακατάρτισης και μέσω άλλων λύσεων που θα αποτελούν προϊόν διαπραγμάτευσης.

5.4.

Κατά την εξέταση πιθανής στρέβλωσης της εσωτερικής αγοράς λόγω διαφορετικών επιπέδων φορολογίας της ενέργειας που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα, η Επιτροπή θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι οι συμφωνίες ελευθέρων συναλλαγών ενδέχεται να έχουν παρόμοιο αντίκτυπο μέσω των επιπτώσεων του ντάμπινγκ από τα ποικίλα νομικά πλαίσια των τρίτων χωρών στον τομέα της ενέργειας και του ανταγωνισμού. Ενδέχεται να επηρεαστούν τομείς δραστηριότητας της ΕΕ, όπως οι αεροπορικές, οι πλωτές και οι οδικές μεταφορές, η γεωργία/αλιεία και οι βιομηχανίες έντασης ενέργειας που αποτελούν στόχο των προτεινόμενων φορολογικών μέτρων. Ως εκ τούτου, κατά τις διμερείς ή πολυμερείς εμπορικές διαπραγματεύσεις, η ΕΕ θα πρέπει να απαιτεί συστηματικά την τήρηση ισοδύναμων με τις δικές της απαιτήσεων κοινωνικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας για τα εισαγόμενα προϊόντα (13).

Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) EE L 283 της 31.10.2003, σ. 51.

(2) SOC/626 Ρήτρα «γέφυρας» (βλέπε σελίδα 87 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(3) ΕΕ C 353 της 18.10. 2019, σ. 90.

(4) ΕΕ C 198 της 10.7.2013, σ. 1.

(5) Ευρωπαϊκός Δείκτης Ενεργειακής Φτώχειας, https://www.openexp.eu/sites/default/files/publication/files/european_energy_poverty_index-eepi_en.pdf

(6) ΕΕ C 341 της 21.11.2013, σ. 21.

(7) ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 120.

(8) ΕΕ C 383 της 17.11.2015, σ. 84.

(9) COM(2019) 1 final.

(10) Σε προηγούμενα ψηφίσματά του, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προειδοποιούσε ότι η στρατηγική απεξάρτησης από τον άνθρακα θα μπορούσε να προκαλέσει επίσης «σοβαρή αύξηση της ενεργειακής φτώχειας» (14 Μαρτίου 2013, ψήφισμα σχετικά με τον Ενεργειακό Χάρτη Πορείας για το 2050) και, ως εκ τούτου, καλούσε την Επιτροπή να «χτίσει γέφυρες μεταξύ της κοινωνικής πολιτικής και της ενεργειακής πολιτικής» (14 Απριλίου 2016, ψήφισμα με θέμα «Επίτευξη του στόχου κατά της φτώχειας δεδομένων των αυξανόμενων εξόδων των νοικοκυριών»).

(11) Σύμφωνα με την ομάδα εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής, το επίπεδο αυτό μειώνεται σταδιακά και ορισμένα κράτη μέλη δεν θα επιτύχουν τον στόχο του 10 % το 2020, «Προς μια βιώσιμη και ολοκληρωμένη Ευρώπη, έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής σχετικά με τους στόχους διασύνδεσης της ηλεκτρικής ενέργειας», Νοέμβριος 2017, σ. 25. Βλ. επίσης ΕΕ C 383 της 17.11.2015, σ. 84.

(12) COM(2019) 1 final.

(13) ΕΕ C 283 της 10.8.2018, σ. 83.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Οι ακόλουθες τροπολογίες, οι οποίες έλαβαν τουλάχιστον το ένα τέταρτο των εκπεφρασμένων ψήφων, απορρίφθηκαν κατά τη διάρκεια των συζητήσεων:

Σημείο 4.5

Να διαγραφεί:

Ψήφοι υπέρ	:	73
Ψήφοι κατά	:	91
Αποχές	:	11

Σημείο 1.1.2

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση συζήτηση σχετικά με το να χρησιμοποιούνται οι ρήτρες «γέφυρας» προκειμένου να θεσπιστεί ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο και σύστημα συναπόφασης με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σε αυτό το νέο πλαίσιο, ο ρόλος της ΕΟΚΕ στην υποστήριξη του τριμερούς διαλόγου καθώς και η συμμετοχή της σε αυτόν κατέχουν ιδιαίτερη σημασία.

Η ΕΟΚΕ, αν και υποστηρίζει διάφορες απόψεις που διατυπώνονται στην ανακοίνωση, θεωρεί ωστόσο ότι η αποτελεσματική διακυβέρνηση της κλιματικής και ενεργειακής στρατηγικής και η μεγαλύτερη συνεκτικότητα της νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα της φορολογίας της ενέργειας θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανησυχίες των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των λοιπών ενδιαφερομένων μερών, συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών. Η συμμετοχή και η δέσμευση της κοινωνίας των πολιτών, η υποστήριξη των κρατών μελών καθώς και η σύμφωνη γνώμη και η προσήλωση των κοινωνικών εταίρων είναι σημαντικές για την επιτυχία της διαδικασίας.

Ψήφοι υπέρ	:	65
Ψήφοι κατά	:	105
Αποχές	:	9

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/112

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Στρατηγική για τις αερομεταφορές στην Ευρώπη: Διατήρηση και προώθηση υψηλών κοινωνικών προτύπων»

[COM(2019) 120 final]

(2020/C 14/16)

Εισηγητής: ο κ. Raymond HENCKS

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.4.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.7.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	174/0/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή εκφράζει την ικανοποίησή της για την έκθεση της Επιτροπής σχετικά με τους όρους απασχόλησης των υψηλής κινητικότητας ιπτάμενων πληρωμάτων (χειριστών αεροσκαφών και πληρωμάτων θαλάμου επιβατών), το καθεστώς των οποίων μπορεί να είναι ιδιαίτερα περίπλοκο λόγω του διασυνοριακού χαρακτήρα της εργασίας τους και οι οποίοι απολαύουν διαφορετικών δικαιωμάτων και επιπέδων προστασίας ανάλογα με το εκάστοτε εθνικό δίκαιο που ισχύει για αυτούς.

1.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η εν λόγω έκθεση δεν υποβάλλεται παρά στο τέλος της θητείας της σημερινής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τις επακόλουθες αβεβαιότητες ως προς τη συνέχεια που θα δοθεί. Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η νέα Επιτροπή θα δώσει υψηλή προτεραιότητα στην επίλυση των προβλημάτων που εντοπίζονται στην εν λόγω έκθεση, προτεραιότητα ανάλογη με τη σοβαρότητα της κατάστασης, και ότι θα προτείνει συγκεκριμένα μέτρα.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η εν λόγω έκθεση τονίζει πως εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένα νομικά προβλήματα και έλλειψη ασφάλειας δικαίου και πως είναι απαραίτητη η βελτίωση της εφαρμογής των ενωσιακών και εθνικών κανόνων σε όλες τις μορφές απασχόλησης των ιπτάμενων πληρωμάτων, προκειμένου να αποφεύγονται πρακτικές που συνιστούν παραβίαση ή καταστρατήγηση του εφαρμοστέου δικαίου, όπως η αδήλωτη εργασία ή η ψευδής αυτοαπασχόληση, αλλά και για να εξασφαλισθούν νόμιμοι και ισότιμοι όροι για τα ιπτάμενα πληρώματα, με απόλυτη προτεραιότητα στην ασφάλεια του προσωπικού και των επιβατών. Η ΕΟΚΕ εγκρίνει τις δράσεις που προβλέπει η Επιτροπή και καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή της κοινωνικής και της εργατικής νομοθεσίας για τα ιπτάμενα πληρώματα.

1.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την έλλειψη αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων σχετικά με τον αριθμό θέσεων εργασίας των ιπτάμενων πληρωμάτων, αλλά και με τον αριθμό των εξωτερικών αναθέσεων και των προσωρινά απασχολουμένων. Η συγκεκριμένη έλλειψη στοιχείων, η οποία κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ πρέπει να διορθωθεί το συντομότερο δυνατόν, επιτείνει την ανασφάλεια δικαίου όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας και τα διαφορετικά επίπεδα προστασίας των ιπτάμενων πληρωμάτων, προωθεί άνισους ή αθέμιτους όρους ανταγωνισμού για τους αερομεταφορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), οι οποίοι υφίστανται ισχυρές ανταγωνιστικές πιέσεις, και προκαλεί ζημία στα κράτη μέλη, που στερούνται ορισμένων φορολογικών εσόδων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης.

1.5.

Λαμβάνοντας υπόψη τις πολλές μορφές συμβάσεων εργασίας και τις αβεβαιότητες που ενίοτε προκύπτουν, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της (1) για την προώθηση της άμεσης απασχόλησης, η οποία θα πρέπει να παραμείνει η συνήθης μορφή απασχόλησης στον τομέα της αεροπορίας, φρονεί δε ότι είναι απαραίτητο να αντιταχθούμε σε κάθε ατυπική σύμβαση που ενδεχομένως να επηρεάζει την ασφάλεια των ιπτάμενων πληρωμάτων και των επιβατών, παρότι η προσφυγή σε σύμβαση ορισμένου χρόνου ή προσωρινής απασχόλησης δεν είναι αυτομάτως παράνομη ή αιτία κοινωνικού ντάμπινγκ.

1.6.

Δεδομένου ότι στον τομέα των ιπτάμενων πληρωμάτων δεν απουσιάζουν τα παράνομα καθεστώτα εργασίας, όπως η αδήλωτη εργασία και η ψευδής αυτοαπασχόληση ή η μη εφαρμογή της οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Επιτροπή, η οποία καλεί επιτακτικά τα κράτη μέλη:

—	να εγγυηθούν, με τα κατάλληλα μέσα, την εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο των ισχυόντων κανόνων εργατικού δικαίου, αλλά και να διασφαλίσουν τον σεβασμό του ενωσιακού δικαίου, όπως αυτό ερμηνεύεται από το Δικαστήριο της Ένωσης,

—	να μεριμνούν ώστε οι ενωσιακοί κανόνες για την ασφάλεια της αεροπορίας να εφαρμόζονται σωστά και ομοιόμορφα στο προσωπικό της αεροπορίας, ανεξάρτητα από το είδος της συμβατικής σχέσης τους με την αεροπορική εταιρεία,

—	να μεταφέρουν σωστά στο εθνικό δίκαιο την οδηγία για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία θα ισχύει ανεξάρτητα από την υφιστάμενη ή μελλοντική μορφή της σύμβασης, συμπεριλαμβανομένης της ψευδούς αυτοαπασχόλησης.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η μελλοντική Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας θα μεριμνήσει ώστε να μεταφερθούν και να εφαρμοστούν σωστά από τα κράτη μέλη έως τις 30 Ιουλίου 2020 οι πρόσφατες τροποποιήσεις της οδηγίας για την απόσπαση των εργαζομένων, η οποία θεσπίζει την αρχή της ίσης αμοιβής για ίδιο έργο που εκτελείται στον ίδιο τόπο. Ομοίως, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εν λόγω Αρχή θα πρέπει επίσης να μεριμνά ώστε να γίνονται σεβαστά όλα τα δικαιώματα του προσωπικού της πολιτικής αεροπορίας.

1.8.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι το δικαίωμα σύστασης συνδικαλιστικής οργάνωση ή ένταξης σε αυτήν, διαπραγμάτευσης συλλογικών συμβάσεων, απεργίας κ.λπ. συνιστούν ανθρώπινα δικαιώματα κατοχυρωμένα σε διεθνές, σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο και πρέπει να γίνονται αυστηρώς σεβαστά. Δυστυχώς, στην πράξη, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες το δικαίωμα σύστασης συνδικαλιστικής οργάνωσης και συλλογικής διαπραγμάτευσης περιορίζεται και οι εργαζόμενοι αναγκάζονται να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους δικαστικά. Το δικαίωμα στην ενημέρωση και τη διαβούλευση θα πρέπει επίσης να διασφαλίζεται.

1.9.

Η απουσία παγκόσμιων προτύπων εργασίας στην πολιτική αεροπορία υπονομεύει την αποτελεσματικότητα της νομοθεσίας της Ένωσης και των κρατών μελών όσον αφορά την εργασία στα δρομολόγια εντός και εκτός ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την έλλειψη, κατά τα φαινόμενα, συναίνεσης στο πλαίσιο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), όσον αφορά την κατάρτιση σύμβασης για τα δικαιώματα των εργαζομένων στην πολιτική αεροπορία, μολονότι έχει συναφθεί ανάλογη σύμβαση για το προσωπικό των θαλάσσιων μεταφορών. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει ένθερμα την Ευρωπαϊκή Ένωση να συμπεριλάβει φιλόδοξες κοινωνικές και εργασιακές ρήτρες και πρότυπα σε όλες τις συμφωνίες με τρίτες χώρες στον τομέα της αεροπορίας και επικροτεί το γεγονός ότι η Επιτροπή προτίθεται να ενεργήσει προς την κατεύθυνση αυτή.

1.10.

Όσον αφορά την ποιότητα της κατάρτισης, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό να αναφέρεται στην υπό εξέταση έκθεση της Επιτροπής:

—	ότι οι δεξιότητες που αποκτούν οι δόκιμοι χειριστές αεροσκαφών δεν αντιστοιχούν πάντοτε στις δεξιότητες που χρειάζονται οι αεροπορικές εταιρείες,

—	ότι μεγάλο ποσοστό χειριστών αεροσκαφών που είναι κάτοχοι πτυχίου χειριστή αεροσκαφών τακτικών γραμμών δεν πληρούν τις βασικές απαιτήσεις πρόσληψης των αεροπορικών εταιρειών.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι σύμφωνα με τη νέα οδηγία για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση «[τ]α κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι, όταν ο εργοδότης υποχρεούται από την ενωσιακή ή την εθνική νομοθεσία ή τις συλλογικές συμβάσεις να παρέχει κατάρτιση στον εργαζόμενο για την εκτέλεση της εργασίας για την οποία εργάζεται, η κατάρτιση αυτή παρέχεται δωρεάν στον εργαζόμενο, υπολογίζεται ως χρόνος εργασίας και, ει δυνατόν, πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια των ωρών εργασίας».

1.12.

Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να ενεργήσει προορατικά, καλώντας όλες τις οργανώσεις που πληρούν τα κριτήρια προς ένταξη στην επιτροπή ευρωπαϊκού κλαδικού διαλόγου για τον τομέα της πολιτικής αεροπορίας να συμμετάσχουν ενεργά στις εργασίες της εν λόγω επιτροπής, και αξιοποιώντας το εργαλείο αυτό κατά το δυνατόν καλύτερα για την εξεύρεση αμοιβαία ικανοποιητικών λύσεων στις δυσκολίες που οι εν λόγω οργανώσεις αντιμετωπίζουν.

1.13.

Τέλος, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι το εργασιακό κλίμα των ιπτάμενων πληρωμάτων δεν είναι μόνο συνάρτηση των συνθηκών εργασίας τους, αλλά εξαρτάται και από εξωτερικούς παράγοντες όπως, για παράδειγμα, ο βαθμός ικανοποίησης των επιβατών από την ποιότητα των υπηρεσιών εδάφους και των υπηρεσιών επί του αεροσκάφους. Επομένως, είναι σημαντικό να γίνονται δεόντως σεβαστά τα δικαιώματα των επιβατών, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των επιβατών με ιδιαίτερες ανάγκες (άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένοι, μικρά παιδιά, έγκυοι γυναίκες κ.λπ.).

2. Εισαγωγή

2.1.

Στις αεροπορικές μεταφορές, η κοινωνική προστασία και το εργατικό δίκαιο, εκτός από τις ελάχιστες προδιαγραφές που ορίζει το ενωσιακό δίκαιο, εμπίπτουν ουσιαστικά στην αρμοδιότητα και την ευθύνη των κρατών μελών, όπου οι σχετικοί κανόνες εφαρμόζονται με τρόπο από λίγο έως πολύ διαφορετικό.

2.2.

Στην πολιτική αεροπορία, δεν υπάρχει πλέον ενιαίο μοντέλο εργασίας: ορισμένες εταιρείες προσφέρουν ποιοτικές θέσεις απασχόλησης και συμβάσεις αορίστου χρόνου ενώ, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα ( Study on employment and working conditions of aircrews in the EU internal aviation market – μελέτη «Ricardo»), το 9 έως 19 % περίπου των μελών του πληρώματος θαλάμου επιβατών και περί το 8 % των χειριστών αεροσκαφών δήλωσαν ότι απασχολούνται μέσω κάποιας μορφής ενδιάμεσου φορέα.

2.3.

Η υπό εξέταση έκθεση της Επιτροπής αφορά μόνο τα ιπτάμενα πληρώματα (χειριστές αεροσκαφών και πληρώματα θαλάμου επιβατών), το καθεστώς των οποίων μπορεί να είναι ιδιαίτερα περίπλοκο λόγω του διασυνοριακού χαρακτήρα της εργασίας τους και τα οποία απολαύουν διαφορετικών δικαιωμάτων και επιπέδων προστασίας, ανάλογα με το εκάστοτε εφαρμοστέο εθνικό δίκαιο.

2.4.

Επιπροσθέτως, η πίεση επί των λειτουργικών δαπανών σε μια άκρως ανταγωνιστική αγορά οδηγεί ορισμένες αεροπορικές εταιρείες να προσφεύγουν σε διάφορα καθεστώτα έμμεσης απασχόλησης, ως εναλλακτική λύση έναντι της σύμβασης περιορισμένου χρόνου, η οποία, σύμφωνα με τη μελέτη «Ricardo» παραμένει η κύρια μορφή απασχόλησης. Ωστόσο, προκειμένου να περιορίσουν τις λειτουργικές δαπάνες, πολλοί αερομεταφορείς:

—	αναθέτουν σε τρίτους ένα μέρος των δραστηριοτήτων τους,

—	απασχολούν πληρώματα μέσω πρακτορείων που λειτουργούν ως μεσάζοντες, συμπεριλαμβανομένων επιχειρήσεων προσωρινής απασχόλησης, ενίοτε μέσω διαφόρων καθεστώτων, στο πλαίσιο μιας περίπλοκης αλυσίδας εργασιακών σχέσεων που καθιστούν δυσχερή τον εντοπισμό του πραγματικού εργοδότη,

—	απασχολούν αυτοαπασχολούμενους,

—	ορίζουν για το προσωπικό έδρα βάσης που βρίσκεται εκτός της επικράτειας όπου έχει εκδοθεί η άδεια λειτουργίας τους,

—	εφαρμόζουν καθεστώς «pay-to-fly» («αυτοχρηματοδοτούμενη εμπειρία σε τακτική πτήση»),

—	με αποτέλεσμα να ανακύπτουν θέματα ανασφάλειας δικαίου και να είναι ενίοτε δύσκολη η διάκριση μεταξύ παράνομων καταστάσεων και καταστάσεων πολύ περίπλοκων αλλά νόμιμων.

2.5.

Η Επιτροπή ανακοίνωσε το 2015, στο πλαίσιο της στρατηγικής της για την αεροπορία στην Ευρώπη, ότι η κοινωνική ατζέντα στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας θα καταστεί προτεραιότητα. Εντούτοις, το 2017, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και η Επιτροπή των Περιφερειών εξακολουθούσαν να ανησυχούν για την κατάσταση που δεν είχε μεταβληθεί καθόλου και κάλεσαν τα κράτη μέλη και την Επιτροπή να ανταποκριθούν στα έμμονα κοινωνικά προβλήματα στον τομέα των αερομεταφορών, ιδίως στην περίπτωση των υψηλής κινητικότητας ιπτάμενων πληρωμάτων.

2.6.

Τον Οκτώβριο του 2018, με δεδομένη την έλλειψη συγκεκριμένων μέτρων σχετικά με την κοινωνική διάσταση των αεροπορικών μεταφορών, και ανήσυχοι εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων απεργιών μέρους του προσωπικού της πολιτικής αεροπορίας, οι Ευρωπαίοι υπουργοί μεταφορών έξι κρατών μελών κάλεσαν με κοινή δήλωση την Επιτροπή να καταρτίσει για τα τέλη του 2018 συγκεκριμένα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης μιας φιλόδοξης κοινωνικής ατζέντας που να εγγυάται ισότιμες συνθήκες εργασίας και να θέτει όλους τους φορείς του τομέα, τόσο από την ΕΕ όσο και από τρίτες χώρες, υπό ίσους όρους στο πλαίσιο του θεμιτού ανταγωνισμού.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Στη στρατηγική της του 2015 για την αεροπορία στην Ευρώπη, η Ένωση δεσμεύτηκε να ενισχύσει την κοινωνική ατζέντα και να δημιουργήσει υψηλής ποιότητας θέσεις εργασίας στον τομέα των αερομεταφορών, μεταξύ άλλων δε να εξετάσει την ανάγκη περαιτέρω αποσαφήνισης του εφαρμοστέου δικαίου και του αρμόδιου δικαστηρίου σε σχέση με τις συμβάσεις εργασίας των μετακινούμενων εργαζομένων στον τομέα των αερομεταφορών.

3.2.

Για να έχει καλύτερη άποψη ως προς την τρέχουσα κατάσταση στην αγορά των αερομεταφορών, η Επιτροπή ανάθεσε την εκπόνηση μελέτης (της επονομαζόμενης μελέτης «Ricardo») σχετικά με τους όρους απασχόλησης και εργασίας των ιπτάμενων πληρωμάτων, η οποία δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2019.

3.3.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει το γεγονός ότι η Επιτροπή εκπόνησε έκθεση για την καταγραφή της κατάστασης και των όρων απασχόλησης των ιπτάμενων πληρωμάτων, η οποία όμως εκδόθηκε στο τέλος της θητείας της σημερινής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τις επακόλουθες αβεβαιότητες ως προς τη συνέχεια που θα δοθεί. Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η νέα Επιτροπή θα δώσει υψηλή προτεραιότητα στην επίλυση των προβλημάτων που εντοπίζονται στην εν λόγω έκθεση, προτεραιότητα ανάλογη με τη σοβαρότητα της κατάστασης, και ότι θα προτείνει συγκεκριμένα μέτρα.

3.4.

Η ανωτέρω έκθεση επιβεβαιώνει όντως ότι εξακολουθούν να υφίστανται νομικά προβλήματα και ανασφάλεια δικαίου και ότι είναι απαραίτητη η βελτίωση της εφαρμογής των ενωσιακών και εθνικών κανόνων σε όλες τις μορφές απασχόλησης των ιπτάμενων πληρωμάτων, προκειμένου να προλαμβάνονται πρακτικές που συνιστούν παραβίαση ή καταστρατήγηση του εφαρμοστέου δικαίου, όπως η ψευδής αυτοαπασχόληση, αλλά και για να εξασφαλισθούν νόμιμοι και ισότιμοι όροι για όλους.

3.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της επειδή, μετά την ευρωπαϊκή κοινωνική ατζέντα, η οποία καθορίζεται στη στρατηγική του 2015 για τις αερομεταφορές, το μόνο συγκεκριμένο μέτρο που εφάρμοσε η Επιτροπή περιορίζεται στην έκδοση ενός πρακτικού οδηγού για το εφαρμοστέο εργατικό δίκαιο και τα αρμόδια δικαστήρια. Στην έκθεσή της, η Επιτροπή δεν παρέχει απάντηση ως προς το εάν προτίθεται να υιοθετήσει ερμηνευτικές κατευθυντήριες γραμμές ή να προβεί σε κανονιστικές τροποποιήσεις στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας. Η Επιτροπή θα επιφορτίσει ειδική ομάδα εμπειρογνωμόνων από τα κράτη μέλη, ειδικών σε θέματα αερομεταφορών και εργατικού δικαίου, να προβεί σε απολογισμό των δράσεων που παρατίθενται στην υπό εξέταση έκθεση και να παράσχει συμβουλές στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη σχετικά με την ορθή επιβολή του εργατικού δικαίου στις αερομεταφορές. Η ΕΟΚΕ ζητά, πέραν των εμπειρογνωμόνων των θεσμικών οργάνων, να συμμετάσχουν δεόντως και οι κοινωνικοί εταίροι στις εργασίες αυτής της ομάδας.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Στην υπό εξέταση έκθεση της Επιτροπής διευκρινίζεται ότι δεν διαθέτουμε κανένα στοιχείο όσον αφορά συγκεκριμένα τον αριθμό των θέσεων εργασίας των ιπτάμενων πληρωμάτων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ διερωτάται με ποιον τρόπο μπορούν να εκπονηθούν αξιόπιστες προβλέψεις για τον αριθμό χειριστών αεροσκαφών και πληρωμάτων θαλάμου επιβατών που θα πρέπει να εκπαιδευτούν και να προσληφθούν σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Το θέμα αφορά ειδικότερα την εκπαίδευση των χειριστών, η οποία είναι μακρόχρονη και δαπανηρή.

4.2.

Λόγω της έλλειψης στατιστικών στοιχείων, ο αριθμός εξωτερικών αναθέσεων όσον αφορά τις θέσεις εργασίας των ιπτάμενων πληρωμάτων παραμένει επίσης άγνωστος. Συνεπώς, το μόνο διαθέσιμο στοιχείο αναφοράς είναι μία έρευνα του 2015 των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων της πολιτικής αεροπορίας, σύμφωνα με την οποία μόνο το 52,6 % των ερωτηθέντων εργαζομένων σε χαμηλού κόστους αεροπορικές εταιρείες δηλώνει ότι έχει άμεση σύμβαση απασχόλησης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη βελτίωση των στατιστικών μέσων. Αυτή η έλλειψη στατιστικών στοιχείων επιτείνει την ανασφάλεια δικαίου όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας και τα διαφορετικά επίπεδα προστασίας των ιπτάμενων πληρωμάτων και καθιστά δύσκολη τη διάκριση μεταξύ νόμιμων και παράνομων πρακτικών, καταχρήσεων ή ρυθμιστικών κενών. Ευνοεί επίσης την ανάπτυξη άνισων όρων ανταγωνισμού για τους αερομεταφορείς της ΕΕ, οι οποίοι υφίστανται ισχυρές ανταγωνιστικές πιέσεις, ενώ ζημιώνει και τα κράτη μέλη, που στερούνται ορισμένων φορολογικών εσόδων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης.

4.3.

Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αεροπορική Ασφάλεια (EASA) ανέφερε στον πρακτικό οδηγό του Αυγούστου του 2017 ότι ο κατακερματισμός και η εξωτερική ανάθεση των θέσεων εργασίας που σχετίζονται με την ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένων των θέσεων εργασίας των ιπτάμενων πληρωμάτων, θα μπορούσαν να έχουν επιζήμια αποτελέσματα για την ασφάλεια, και κατέθεσε συγκεκριμένα μέτρα στο πλαίσιο της εξωτερικής ανάθεσης κρίσιμων υπηρεσιών ασφαλείας και των συμβάσεων μισθώσεων επανδρωμένων αεροσκαφών.

4.4.

Όσον αφορά την προσωρινή απασχόληση, η Ένωση δεν διαθέτει και πάλι αξιόπιστα δεδομένα. Η μελέτη «Ricardo», ωστόσο, αναφέρει ότι το 9 % έως 19 % των μελών του πληρώματος θαλάμου επιβατών και το 8 % των χειριστών αεροσκαφών δήλωσαν ότι απασχολούνται μέσω κάποιας μορφής ενδιάμεσου φορέα, και ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων που απασχολούνται μέσω των διαμεσολαβητών αυτών εργάζονται σε αερομεταφορείς χαμηλού κόστους.

4.5.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της (2) για την προώθηση της άμεσης απασχόλησης, η οποία θα πρέπει να παραμείνει η συνήθης μορφή απασχόλησης στον τομέα της αεροπορίας, φρονεί δε ότι είναι απαραίτητο να αντιταχθούμε σε κάθε ατυπική σύμβαση που ενδέχεται να επηρεάζει την ασφάλεια των ιπτάμενων πληρωμάτων και των επιβατών.

4.6.

Η εφαρμογή της οδηγίας για την εργασία μέσω εταιρείας προσωρινής απασχόλησης (2008/104/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (3)) δεν μπορεί παρά να έχει προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι δυνατό να μεταβάλλεται σε μόνιμο μέτρο, παρότι ότι η προσφυγή σε σύμβαση ορισμένου χρόνου ή προσωρινής απασχόλησης ενδέχεται να είναι αναγκαία και δεν είναι αυτομάτως παράνομη ή αιτία κοινωνικού ντάμπινγκ.

4.7.

Όσον αφορά την αδήλωτη εργασία που προκύπτει, μεταξύ άλλων, από την ψευδή αυτοαπασχόληση, θα διοργανωθεί στο τέλος του έτους από την ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την αδήλωτη εργασία σχετικό σεμινάριο το οποίο θα προσδώσει ιδιαίτερη έμφαση στην ψευδή αυτοαπασχόληση των ιπτάμενων πληρωμάτων και θα αποτελέσει σημαντικό βήμα για την προβολή του προβλήματος και τη συζήτησή του μεταξύ επιθεωρητών εργασίας και κοινωνικών εταίρων. Είναι σημαντικό να ενισχύσουν τα κράτη μέλη τις οικείες υπηρεσίες επιθεώρησης εργασίας, ώστε να μπορούν να ελέγχουν αποτελεσματικά την τήρηση των ενωσιακών και εθνικών διατάξεων περί συνθηκών εργασίας στην πολιτική αεροπορία.

4.8.

Οι κανόνες της Ένωσης για την αεροπορική ασφάλεια περιέχουν την έννοια της έδρας βάσης. Λόγω της υψηλής κινητικότητας των ιπτάμενων πληρωμάτων, μπορεί να είναι δύσκολο να καθοριστεί η νομοθεσία κοινωνικής ασφάλισης που ισχύει, το εργατικό δίκαιο που μπορούν να επικαλεστούν, καθώς και η δικαιοδοτική αρχή ενώπιον της οποίας μπορούν να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Η έδρα βάσης χρησιμοποιείται επίσης ως αναφορά για τον υπολογισμό των περιορισμών σε σχέση με τον χρόνο πτήσης και υπηρεσίας. Η ΕΟΚΕ καλεί επιτακτικά τα κράτη μέλη να μεριμνούν για την ορθή εφαρμογή της ενωσιακής και εθνικής κοινωνικής νομοθεσίας όσον αφορά το προσωπικό που απασχολείται από αερομεταφορέα της Ένωσης το οποίο εκτελεί αεροπορικές υπηρεσίες με αφετηρία μία επιχειρησιακή βάση εκτός της επικράτειας του κράτους μέλους στο οποίο ο εν λόγω αερομεταφορέας έχει την κύρια εγκατάστασή του, σύμφωνα με τον κανονισμό για τις αεροπορικές υπηρεσίες.

4.9.

Η έκθεση της Επιτροπής αναφέρει ότι ο αριθμός των επιχειρησιακών βάσεων αυξάνεται σταθερά και ότι τα αεροσκάφη και τα ιπτάμενα πληρώματα της ίδιας αεροπορικής εταιρείας χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο έδρα βάσης εκτός της κύριας εγκατάστασης της αεροπορικής εταιρείας, στο έδαφος άλλων κρατών μελών ή ενίοτε ακόμη και σε τρίτες χώρες. Στην περίπτωση αυτή, το εφαρμοστέο δίκαιο είναι το δίκαιο της έδρας βάσης, ορισμένες εταιρείες όμως εφαρμόζουν το δίκαιο του κράτους της κύριας εγκατάστασης αντί του δικαίου του κράτους της έδρας βάσης. Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να δημοσιεύσει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την έδρα βάσης και την επιχειρησιακή βάση, καθώς και με το εφαρμοστέο δίκαιο.

4.10.

Υπάρχουν πολλά καθεστώτα αυτοαπασχόλησης: ο αυτοαπασχολούμενος χειριστής αεροσκάφους απασχολείται άμεσα ή μέσω ενδιάμεσου φορέα, ή εταιρείας περιορισμένης ευθύνης αυτοαπασχολούμενων χειριστών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Επιτροπή, η οποία καλεί επιτακτικά τα κράτη μέλη:

—	να μεριμνούν ώστε οι ενωσιακοί κανόνες για την ασφάλεια της αεροπορίας να εφαρμόζονται σωστά και ομοιόμορφα στο προσωπικό της αεροπορίας, ανεξάρτητα από το είδος της συμβατικής σχέσης τους με την αεροπορική εταιρεία,

—	να εγγυηθούν, με τα κατάλληλα μέσα, την εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο των ισχυόντων κανόνων εργατικού δικαίου, αλλά και να διασφαλίσουν τον σεβασμό του ενωσιακού δικαίου, όπως αυτό ερμηνεύεται από το Δικαστήριο της Ένωσης,

—	να μεταφέρουν σωστά στο εθνικό δίκαιο την οδηγία για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία θα ισχύει για όλους τους εργαζομένους, ειδικότερα δε για εκείνους που κατέχουν θέσεις εργασίας μη συνήθεις και ατυπικές.

4.11.

Όσον αφορά την απόσπαση εργαζομένων μέσω της προσωρινής απασχόλησης προσωπικού εκτός της οικείας έδρας βάσης, σύμφωνα με τη μελέτη «Ricardo» η σχετική οδηγία δεν εφαρμόζεται γενικά στην περίπτωση των ιπτάμενων πληρωμάτων, ενώ είναι καταρχήν εφαρμοστέα στη διακρατική παροχή υπηρεσιών από επιχειρήσεις προσωρινής απασχόλησης ή μεσίτες εργασίας.

4.12.

Η οδηγία για την απόσπαση εργαζομένων ισχύει επίσης στο πλαίσιο σύμβασης μίσθωσης επανδρωμένου αεροσκάφους εφόσον υπάρχει σχέση εργασίας μεταξύ του ιπτάμενου πληρώματος και του εκμισθωτή καθ’ όλη τη διάρκεια της μίσθωσης. Τα ιπτάμενα πληρώματα που τοποθετούνται σε νέα έδρα βάσης δεν θεωρούνται αποσπασμένοι εργαζόμενοι.

4.13.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Επιτροπή, η οποία δηλώνει διατεθειμένη να συνδράμει τα κράτη μέλη κατά την εφαρμογή της αναθεωρημένης οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων, με στόχο ειδικότερα να βελτιωθεί η ίση μεταχείριση και να προληφθεί η διασυνοριακή απάτη.

4.14.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η μελλοντική Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας θα μεριμνήσει ώστε να μεταφερθούν και να εφαρμοστούν σωστά από τα κράτη μέλη, έως τις 30 Ιουλίου 2020, οι πρόσφατες τροποποιήσεις της οδηγίας για την απόσπαση των εργαζομένων, η οποία θεσπίζει την αρχή της ίσης αμοιβής για ίδιο έργο που εκτελείται στον ίδιο τόπο, αλλά και ότι θα μεριμνήσει για την ορθή εφαρμογή της κοινωνικής νομοθεσίας, τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να γίνονται σεβαστά όλα τα δικαιώματα του προσωπικού της πολιτικής αεροπορίας, συμπεριλαμβανομένης και της συνδικαλιστικής ελευθερίας.

4.15.

Η ΕΟΚΕ είναι ενήμερη ότι ορισμένες αεροπορικές εταιρείες απαγορεύουν τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις που δεν είναι της αρεσκείας τους και, ενίοτε, προβαίνουν ακόμη και σε απολύσεις λόγω συμμετοχής σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι να αναγκάζονται να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους δικαστικά. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη ότι το δικαίωμα σύστασης συνδικαλιστικής οργάνωσης ή ένταξης σε αυτήν, διαπραγμάτευσης συλλογικών συμβάσεων, απεργίας κ.λπ. συνιστούν ανθρώπινα δικαιώματα κατοχυρωμένα σε διεθνές, σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο και πρέπει να γίνονται αυστηρώς σεβαστά. Το δικαίωμα στην ενημέρωση και τη διαβούλευση θα πρέπει να διασφαλίζεται.

Με στόχο την αντιμετώπιση των ζητημάτων που αφορούν την εφαρμογή των κοινωνικών προτύπων σε εθνικό επίπεδο, θα μπορούσε να συσταθεί ένας φορέας διαμεσολάβησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο επιφορτισμένος με την επίλυση των διαφορών που σχετίζονται με την εφαρμογή του κανονισμού.

4.16.

Όσον αφορά τα πληρώματα τρίτων χωρών, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της (4) να επεκταθεί στα ιπτάμενα πληρώματα η ενιαία άδεια διαμονής και εργασίας, ώστε να εξασφαλίζεται ισότιμη μεταχείριση όλων των εργαζομένων του κλάδου, σύμφωνα με την οδηγία 2011/98/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (5). Η μελέτη «Ricardo» επιβεβαιώνει ότι δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί, με βάση τα συλλεγέντα στοιχεία, εάν η πρακτική αυτή είναι διαδεδομένη ή όχι, ούτε εάν η έδρα βάσης του χρησιμοποιούμενου πληρώματος βρίσκεται σε τρίτη χώρα ή στην Ένωση.

4.17.

Η απουσία παγκόσμιων προτύπων εργασίας στην πολιτική αεροπορία υπονομεύει την αποτελεσματικότητα της νομοθεσίας της Ένωσης και των κρατών μελών όσον αφορά την εργασία στα δρομολόγια εντός και εκτός ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την έλλειψη συναίνεσης στο πλαίσιο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), όσον αφορά την κατάρτιση σύμβασης για τα δικαιώματα των εργαζομένων στην πολιτική αεροπορία, μολονότι έχει συναφθεί ανάλογη σύμβαση για το προσωπικό των θαλάσσιων μεταφορών. Ελλείψει σύμβασης σε επίπεδο ΔΟΕ, η ΕΟΚΕ παροτρύνει θερμά την Ευρωπαϊκή Ένωση να προβλέπει φιλόδοξες κοινωνικές ρήτρες σχετικά με την εργασία, δεσμευτικές και επιφέρουσες κυρώσεις σε περίπτωση παράβασης, και τούτο σε όλες τις συμφωνίες στον τομέα της αεροπορίας που συνάπτει με τρίτες χώρες, αρχής γενομένης από την εκκρεμούσα επί του παρόντος συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και του Κατάρ.

4.18.

Για να γίνει κάποιος χειριστής αεροσκάφους χρειάζεται μακρόχρονη και πολυδάπανη εκπαίδευση, η οποία αποτελείται από τρία βήματα (βασική εκπαίδευση, ειδίκευση σε τύπο για την πραγματοποίηση πτήσεων με συγκεκριμένο τύπο αεροσκάφους, και εκπαίδευση σε τακτικές πτήσεις για την απόκτηση της πτητικής πείρας). Σύμφωνα με τις πληροφορίες της μελέτης «Ricardo», το 2,2 % έως 6 % των ερωτηθέντων χειριστών αεροσκαφών χρειάστηκε να πληρώσουν για να αποκτήσουν την πτητική πείρα υπό καθεστώς «pay-to-fly» («αυτοχρηματοδοτούμενη εμπειρία σε τακτική πτήση»). Η οδηγία για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση [COM(2017) 797 — 2017/0355 (COD)] προβλέπει ότι «[τ]α κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι, όταν ο εργοδότης υποχρεούται από την ενωσιακή ή την εθνική νομοθεσία ή τις συλλογικές συμβάσεις να παρέχει κατάρτιση στον εργαζόμενο για την εκτέλεση της εργασίας για την οποία εργάζεται, η κατάρτιση αυτή παρέχεται δωρεάν στον εργαζόμενο, υπολογίζεται ως χρόνος εργασίας και, ει δυνατόν, πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια των ωρών εργασίας». Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η ορθή εφαρμογή της οδηγίας αυτής θα ελέγχεται τακτικά, με αποφυγή, παράλληλα, της δημιουργίας νέων γραφειοκρατικών φραγμών.

4.19.

—	ότι οι δεξιότητες που αποκτούν οι δόκιμοι χειριστές αεροσκαφών δεν αντιστοιχούν πάντοτε στις δεξιότητες που χρειάζονται οι αεροπορικές εταιρείες,

—	ότι μεγάλο ποσοστό χειριστών αεροσκαφών που είναι κάτοχοι πτυχίου χειριστή αεροσκαφών τακτικών γραμμών δεν πληρούν τις βασικές απαιτήσεις πρόσληψης των αεροπορικών εταιρειών.

4.20.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη βαθιά της λύπη για το γεγονός ότι ο ευρωπαϊκός κοινωνικός διάλογος, και ιδιαίτερα η επιτροπή ευρωπαϊκού κλαδικού διαλόγου για τον τομέα της πολιτικής αεροπορίας, δεν είναι πλέον σε θέση, από το 2017, να συμβάλει εποικοδομητικά λόγω ελλιπούς εκπροσώπησης των αεροπορικών εταιρειών, τη στιγμή, μάλιστα, που ο εποικοδομητικός κοινωνικός διάλογος και οι συλλογικές συμβάσεις θα μπορούσαν να προσφέρουν απαντήσεις σε ορισμένα προβλήματα που επισημαίνονται στην έκθεση της Επιτροπής.

4.21.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή, πρώτον, να ενεργήσει πιο προορατικά, πείθοντας τους κοινωνικούς εταίρους να διασφαλίσουν την επαρκή εκπροσώπηση των αεροπορικών εταιρειών και των ιπτάμενων πληρωμάτων και, δεύτερον, να χρησιμοποιήσει το εργαλείο αυτό όσο το δυνατόν καλύτερα για την εξεύρεση, χάρη στη διαπραγμάτευση, αμοιβαία ικανοποιητικών λύσεων στις υφιστάμενες δυσκολίες.

4.22.

Όσον αφορά το εργασιακό κλίμα των ιπτάμενων πληρωμάτων, αυτό δεν είναι μόνο συνάρτηση των συνθηκών εργασίας τους, αλλά εξαρτάται και από εξωτερικούς παράγοντες όπως, για παράδειγμα, ο βαθμός ικανοποίησης των επιβατών από την ποιότητα των υπηρεσιών εδάφους και των υπηρεσιών επί του αεροσκάφους. Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι το πλήρωμα θαλάμου επιβατών θα πρέπει να διαθέτει την απαιτούμενη κατάρτιση και χρόνο ώστε να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες των ευάλωτων επιβατών (άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένοι, μικρά παιδιά, έγκυοι γυναίκες κ.λπ.). Θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των επιβατών, αλλά και ότι αυτοί έχουν πρόσβαση σε όλες τις σχετικές πληροφορίες σε σαφή και κατανοητή γλώσσα. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Επιτροπή, η οποία προτρέπει θερμά το Συμβούλιο να εγκρίνει ταχύτατα τις τροποποιήσεις που προτείνονται με την πρόταση κανονισμού για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 261/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (6) σχετικά με τα δικαιώματα των επιβατών αεροπορικών μεταφορών σε περίπτωση άρνησης επιβίβασης και ματαίωσης ή μεγάλης καθυστέρησης της πτήσης.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 110.

(2) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 110.

(3) ΕΕ L 327 της 5.12.2008, σ. 9.

(4) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 110.

(5) ΕΕ L 343 της 23.12.2011, σ. 1.

(6) ΕΕ L 46 της 17.2.2004, σ. 1.

15.1.2020

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 14/122

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Κατευθυντήριες γραμμές για τον κανονισμό σχετικά με ένα πλαίσιο για την ελεύθερη ροή των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση»

[COM(2019) 250 final]

(2020/C 14/18)

Εισηγήτρια: η κ. Laure BATUT

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 22.7.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	162/2/6

1. Συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή:

—

να επικοινωνεί με απλό και σαφή τρόπο σχετικά με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για τον ορισμό των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα, και σχετικά με το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού για τη θέσπιση πλαισίου για την ελεύθερη ροή δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα, έτσι ώστε να άρει τις αβεβαιότητες και να αυξήσει την εμπιστοσύνη·

—	να ενημερώσει τους φορείς σχετικά με τους τομείς αλληλεπικάλυψης των ευρωπαϊκών κειμένων σχετικά με τα δεδομένα·

—

να μεριμνήσει, διασφαλίζοντας παράλληλα την ελεύθερη κυκλοφορία, ότι τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δεν θα καταλήξουν σταδιακά να θεωρούνται μη προσωπικά δεδομένα, και να διασφαλίσει ότι ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ) θα διατηρήσει το σύνολο του πεδίου εφαρμογής του, έστω κι αν, μεσοπρόθεσμα, χρειαστεί να συγχωνευθούν οι δύο κανονισμοί, έτσι ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερη προστασία και όχι μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση των δεδομένων·

—	να ενθαρρύνει την ανάπτυξη πανευρωπαϊκών ομοσπονδιών υπολογιστικού νέφους·

—

να βοηθήσει πολύ βραχυπρόθεσμα τους Ευρωπαίους να χρησιμοποιούν αλγορίθμους που να μπορούν να επεξεργάζονται τις μάζες μη προσωπικών δεδομένων στην ενιαία αγορά δεδομένων· να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν την εκπαίδευση στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής (ΤΠ) και τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) σε όλες τις βαθμίδες (σχολική, πανεπιστημιακή, επαγγελματική) και στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης·

—	να ενθαρρύνει τους φορείς να αναπτύξουν πνεύμα ευθύνης, δεοντολογίας και αλληλεγγύης, και να μην αφήνουν την αυτορρύθμιση και τον φιλικό διακανονισμό των διαφορών να οδηγούν σε αποκλίνουσες ερμηνείες των κειμένων·

—	να μην παραμελεί τη χρήση του κανονιστικού εργαλείου·

—	να προωθεί κυρώσεις για την παραβίαση της αυτορρύθμισης·

—	να καταρτίσει οδικό χάρτη για να διαπιστωθεί κατά πόσον ισχύει η ασφάλεια δικαίου για τις επιχειρήσεις στο πλαίσιο της ελεύθερης χρήσης των δεδομένων τους, όπως προβλέπεται στον κανονισμό για τα μη προσωπικά δεδομένα·

—	να αποτιμήσει την τρέχουσα κατάσταση των 27 κρατών μελών και να αξιολογήσει τη δράση των εθνικών σημείων επαφής ήδη από τον δωδέκατο μήνα λειτουργίας τους·

—	να διαδραματίσει τον σημαντικό ρόλο που της αναλογεί στην ενημέρωση, την επικοινωνία και την έγκαιρη προειδοποίηση·

—	να καλέσει τα κράτη μέλη να επικοινωνήσουν με τους ενδιαφερόμενους φορείς σχετικά με τα κριτήριά τους όσον αφορά την «δημόσια ασφάλεια»·

—	να καλέσει τα κράτη μέλη να διασπείρουν τους αποθηκευτικούς χώρους τους για τα μη μεταφερόμενα δεδομένα·

—	να επανεξετάσει σε εύθετο χρόνο την πολιτική ανταγωνισμού, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν είναι προσαρμοσμένη στην ελεύθερη ροή δεδομένων με τους σημερινούς όρους.

2. Εισαγωγή

2.1.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει την πρόθεση της Επιτροπής να καθοδηγήσει τις εταιρείες που συμμετέχουν στη διαβίβαση δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα πριν από τη διαπραγμάτευση των κωδίκων δεοντολογίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών κατά τη διάρκεια του 2020. Η συχνότητα των δεδομένων μεικτού χαρακτήρα, τα οποία μπορεί να είναι τόσο προσωπικά όσο και μη προσωπικά, μπορεί να προκαλέσει αβεβαιότητα στις επιχειρήσεις σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την προστασία τους. Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναφερθούν οι βασικές αρχές των υφιστάμενων κανόνων πριν από την εξέταση των σημείων που η ΕΟΚΕ επισημαίνει στις παρατηρήσεις.

2.2.

Η Επιτροπή ανέφερε ότι η έλλειψη ανταγωνιστικότητας μεταξύ των υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους στην ΕΕ και, ως εκ τούτου, η έλλειψη κινητικότητας των δεδομένων σε ένα πλαίσιο ολιγοπωλίων, έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην αγορά δεδομένων. Ο κανονισμός σχετικά με την ελεύθερη ροή των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα ορίζει ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να ελαχιστοποιήσουν τις απαιτήσεις τοπικοποίησης δεδομένων, καθώς και τον κατακερματισμό της σχετικής νομοθεσίας, έτσι ώστε να τονωθεί η ανάπτυξη και να απελευθερωθεί η ικανότητα καινοτομίας των επιχειρήσεων.

2.3.

Με την έκδοση του κανονισμού για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα, ο οποίος είναι συμπληρωματικός του ΓΚΠΔ, ενσωματώνεται στα ευρωπαϊκά κείμενα του 21ου αιώνα μια «πέμπτη ελευθερία κυκλοφορίας»που καλύπτει όλα τα δεδομένα (sic: Anna-Maria Corazza Bildt, Μέλος του ΕΚ, εισηγήτρια). Αυτό το άυλο προϊόν, εάν μπορεί να περιγραφεί ως τέτοιο, πρέπει να είναι σε θέση να μεταφέρεται και να αποτελεί αντικείμενο διαχείρισης εκεί όπου το επιθυμούν οι κάτοχοί του, σε παρόχους/αποθηκευτές που είναι εγκατεστημένοι σε χώρες διαφορετικές από τη χώρα στην οποία έχει δημιουργηθεί ή/και χρησιμοποιηθεί εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 1 του κανονισμού για τα μη προσωπικά δεδομένα). Έτσι οι κάτοχοι των εν λόγω προϊόντων κερδίζουν ως προς την ευκολία και την ανταγωνιστικότητα.

Κανονισμός για τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα

2.4.

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2018/1807 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1) προωθεί την ελεύθερη κυκλοφορία στην Ένωση των μη προσωπικών δεδομένων, προκειμένου να αναπτυχθεί η τεχνητή νοημοσύνη, το υπολογιστικό νέφος και η ανάλυση των μαζικών δεδομένων. Σύμφωνα με το άρθρο 6 του κανονισμού, η Επιτροπή καθοδηγεί, ενθαρρύνει και διευκολύνει την ανάπτυξη κωδίκων δεοντολογίας αυτορρύθμισης στο επίπεδο της Ένωσης από τους φορείς εκμετάλλευσης του κλάδου των μη προσωπικών δεδομένων.

2.5.

Το υπό εξέταση κείμενο, το οποίο απευθύνεται σε επαγγελματίες των πολύ μικρών επιχειρήσεων και των ΜΜΕ, προωθεί την κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ του εν λόγω κανονισμού και του ΓΚΠΔ μέσω κατευθυντήριων γραμμών. Για καλύτερη κατανόηση, η Επιτροπή χρησιμοποιεί πολλά παραδείγματα καταστάσεων.

2.6.

Οι υπό επεξεργασία κώδικες δεοντολογίας αναμένεται να είναι έτοιμοι μεταξύ Νοεμβρίου 2019 και Μαΐου 2020 (αιτιολογικές σκέψεις 30 και 31, άρθρο 6 παράγραφος 1). Για την κατάρτισή τους, θα συνεκτιμηθούν οι απόψεις όλων των μερών. Διεξάγονται δύο δημόσιες διαβουλεύσεις, ενώ δύο ομάδες εργασίας, αποτελούμενες από επαγγελματίες, επικουρούν την Επιτροπή: μία σχετικά με την πιστοποίηση της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο του υπολογιστικού νέφους (CSPCERT) και η άλλη σχετικά με τη μεταφορά δεδομένων και την αλλαγή παρόχου (SWIPO). Οι συνεισφορές τους καλύπτουν την υποδομή ως υπηρεσία και το λογισμικό ως υπηρεσία. Τον Μάιο 2020, η Επιτροπή θα προτείνει να ενθαρρυνθεί ο κλάδος ώστε να αναπτύξει ένα μοντέλο δεσμευτικών ρητρών και, το 2022, θα υποβάλει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την ΕΟΚΕ σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού, ιδίως όσον αφορά τη χρήση των εν λόγω «σύνθετων»ή μεικτών δεδομένων (προσωπικού και μη προσωπικού χαρακτήρα).»

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Αποστολή της Επιτροπής: να συμβιβάσει τον γενικό κανονισμό για την προστασία των δεδομένων (ΓΚΠΔ) με τον κανονισμό για την προστασία των μη προσωπικών δεδομένων.

3.1.1.

Προκειμένου να συμβιβαστούν οι δύο κανονισμοί που είναι συμπληρωματικοί, η Επιτροπή εξηγεί ότι (1) οι απαιτήσεις για την τοπικοποίηση των δεδομένων πλέον απαγορεύονται· τα δεδομένα παραμένουν προσβάσιμα στις αρμόδιες αρχές· τα δεδομένα καθίστανται κινητά και, ως εκ τούτου, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο «μεταφοράς». Ο ΓΚΠΔ αναφέρεται στη «φορητότητα». Ο κανονισμός για τα μη προσωπικά δεδομένα αναφέρεται στη «μεταφορά». Οι χρήστες μπορούν να μεταφέρουν τα δεδομένα τους εκτός της χώρας δημιουργίας και, στη συνέχεια, να τα ανακτούν χωρίς (πάρα πολλούς) περιορισμούς -μετά την αλλαγή παρόχου υπηρεσιών- για την αποθήκευση, την επεξεργασία ή την ανάλυσή τους. Σε αντίθεση με τη «φορητότητα», που αποτελεί δικαίωμα για τους ενδιαφερόμενους, η «μεταφορά»πραγματοποιείται σύμφωνα με κώδικες δεοντολογίας και, ως εκ τούτου, στο πλαίσιο μιας προσέγγισης αυτορρύθμισης.

3.1.2.

Πρόκειται για σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο κανονισμών, διότι ο ένας βασίζεται σε υποχρεωτικούς κανόνες δικαίου ενώ ο άλλος σε μη δεσμευτικές πράξεις (soft law), οι οποίες είναι γνωστό ότι παρέχουν πολύ λιγότερες εγγυήσεις. Ωστόσο, σύμφωνα με την ίδια την Επιτροπή, το μεγαλύτερο μέρος των δεδομένων περιλαμβάνει τόσο προσωπικά όσο και μη προσωπικά χαρακτηριστικά άρρηκτα συνδεδεμένα, μετατρέποντάς τα σε «μεικτά»δεδομένα (ΜΔ).

3.1.3.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την προσπάθεια αυτή και δεν αμφισβητεί τα παραδείγματα που έχουν επιλεγεί. Δεν προτίθεται να επισημάνει άλλα. Ωστόσο, σημειώνει ότι οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για τους φορείς συνοψίζονται στην παρουσίαση του πλαισίου μέσω παραδειγμάτων καταστάσεων. Η ΕΟΚΕ, με στόχο να προειδοποιήσει την Επιτροπή, επισημαίνει τα κρίσιμα σημεία που, κατά τη γνώμη της, προκαλούν προβλήματα στους χρήστες, παρά τις κατευθυντήριες γραμμές και τους μελλοντικούς κώδικες.

3.2. Υπενθύμιση των αρχών

3.2.1. Αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας δεδομένων

Περισσότερο από γεωγραφικά, τα εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία των μη προσωπικών δεδομένων είναι λειτουργικά και/ή συνδέονται με τα μέσα που διαθέτουν οι επιχειρήσεις για να χρησιμοποιούν τις τεχνολογίες πληροφορικής.

Ο ΓΚΠΔ απαγορεύει τις απαιτήσεις τοπικοποίησης των μη προσωπικών δεδομένων σε συγκεκριμένο έδαφος (άρθρο 4) και ζητά από τα κράτη μέλη να καταργήσουν τυχόν αντίθετες διατάξεις εντός 24 μηνών από την έναρξη ισχύος του κανονισμού (Μάιος 2021).

Ο κανονισμός δέχεται εξαιρέσεις που σχετίζονται με τη δημόσια ασφάλεια. Τα κράτη οφείλουν να δημοσιεύουν ηλεκτρονικά λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις απαιτήσεις τοπικοποίησης σε εθνικό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει τη δυνατότητα να υποβάλλει τις παρατηρήσεις της και να κοινοποιεί τους δικτυακούς τόπους που θέτουν σε λειτουργία τα κράτη μέλη.

3.2.2. Εξαιρέσεις από την ελεύθερη κυκλοφορία

—

Οι αρχές των κρατών μελών μπορούν να έχουν πρόσβαση στα διαβιβαζόμενα δεδομένα: ο ΓΚΠΔ θέτει σε εφαρμογή διαδικασία που επιτρέπει σε κάθε ελεγκτική αρχή ενός κράτους Χ να αποκτήσει δεδομένα υπό επεξεργασία σε κράτος Υ. Προβλέπεται διαδικασία συνεργασίας μεταξύ των κρατών (άρθρα 5 και 7) Ωστόσο, ελλείψει τοπικοποίησης, η ΕΟΚΕ ανησυχεί σοβαρά για τα δεδομένα (λογιστικά, οικονομικά, συμβατικά κ.λπ.) που ενδέχεται να διαφύγουν του ελέγχου των αρχών των κρατών μελών. Και υπενθυμίζει στην Επιτροπή ότι δεν πρέπει να παραμελεί τη χρήση του κανονιστικού εργαλείου, εάν τούτο είναι απαραίτητο.

—

Το «ενιαίο σημείο επαφής»για κάθε κράτος μέλος θα εξετάζει το αίτημα με την εθνική εποπτική αρχή η οποία θα μπορεί να παράσχει ή όχι τα δεδομένα, εάν θεωρεί ότι το αίτημα είναι παραδεκτό. Τα σημεία επαφής θα πρέπει, σύμφωνα με το πνεύμα του ΓΚΠΔ, να βοηθήσουν τους φορείς να προβούν σε συνειδητή επιλογή των μεταβιβάσεων και των παρόχων υπηρεσιών τους σε ολόκληρη την Ένωση, σε πλήρη ανταγωνισμό.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι κατευθυντήριες γραμμές δεν είναι σε θέση, μόνες τους, να αντιμετωπίσουν τις πολλές αβεβαιότητες που συνδέονται με την εφαρμογή της εν λόγω αρχής. Είναι δύσκολο να εκτιμηθούν οι λόγοι που επικαλούνται τα κράτη μέλη, η καλή πίστη των φορέων εκμετάλλευσης ή η ορθή λειτουργία των σημείων επαφής. Οποιαδήποτε αξιολόγηση στον τομέα αυτό θα είναι δύσκολη.

—

Απαγόρευση της άμεσης ή έμμεσης τοπικοποίησης δεδομένων, εκτός από αιτιολογημένες περιπτώσεις «δημόσιας ασφάλειας»Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η έννοια της «δημόσιας ασφάλειας»που επικαλείται ο κανονισμός στερείται ακρίβειας, και διερωτάται για το εύρος της εν λόγω έννοιας όταν εφαρμόζεται στη ροή δεδομένων και την εμπορική της εκμετάλλευση. Ο ΓΚΠΔ ορίζει τις απαιτήσεις τοπικοποίησης δεδομένων ως «οποιαδήποτε υποχρέωση, απαγόρευση, προϋπόθεση, όριο ή άλλη απαίτηση προβλεπόμενη από νομοθετικές, κανονιστικές ή διοικητικές διατάξεις κράτους μέλους»ή απορρέουσα από διοικητικές πρακτικές (2) που θα υποχρέωναν τους φορείς εκμετάλλευσης να διατηρούν τα δεδομένα εντός συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) (3) (και την αιτιολογική σκέψη 19, ΓΚΠΔ), η δημόσια ασφάλεια περιλαμβάνει την «εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια ενός κράτους μέλους», και προϋποθέτει την ύπαρξη «πραγματικής και αρκούντως σοβαρής απειλής έναντι κάποιου από τα θεμελιώδη συμφέροντα της κοινωνίας». Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει επίσης τα γενετικά και τα βιομετρικά δεδομένα και τα δεδομένα που αφορούν την υγεία. Η απάντηση του κράτους μέλους πρέπει να είναι αναλογική.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, στην περίπτωση της ελεύθερης κυκλοφορίας όσο και της τοπικοποίησης των δεδομένων:

—	τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη επιδέχονται πολλές ερμηνείες·

—

μόνο ο δικαστής θα είναι σε θέση να διευκρινίζει κατά περίπτωση τι ακριβώς μπορεί να είναι επιζήμιο για την εμπιστοσύνη που απαιτείται για το εμπόριο, ιδίως στην περίπτωση ευαίσθητων δεδομένων· οι δικαστικές διαφορές που προκύπτουν από κώδικες δεοντολογίας θα μπορούσαν να αυξήσουν τη διασπορά των καταστάσεων·

—	ο χρόνος της δικαιοσύνης δεν έχει καμία σχέση με τον χρόνο του ψηφιακού τομέα και της διακίνησης δεδομένων.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αβεβαιότητα και η πολυπλοκότητα της κατάστασης αποτελούν αντικίνητρο για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ.

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι στις κατευθυντήριες γραμμές δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη ούτε για τις διαφορές, ούτε για τον έλεγχο του τρόπου με τον οποίο τα κράτη μέλη θα τηρούν τα κριτήρια δημόσιας ασφάλειας, ούτε ακόμη για τον τρόπο επιβολής κυρώσεων, εάν συντρέχει λόγος. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το επεξηγηματικό κείμενο της ανακοίνωσης είναι ανεπαρκές και δεν θα επιτρέψει στους υπεύθυνους πολύ μικρών επιχειρήσεων και ΜΜΕ να αποφύγουν όλες αυτές τις νομικές παγίδες των κειμένων, και ότι οι αβεβαιότητες αυτές δεν δημιουργούν το αίσθημα εμπιστοσύνης και ασφάλειας δικαίου που απαιτείται για την ανάπτυξη του τομέα.

3.2.5.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η υψηλή αξία της ανακοίνωσης της Επιτροπής έγκειται στο ότι διαδίδει ευρέως, από την κορυφή προς τη βάση, πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση που διαμορφώθηκε από τους δύο κανονισμούς. Η ανακοίνωση είναι εξαιρετικά χρήσιμη για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αξιολογηθούν ήδη από τον έκτο μήνα λειτουργίας, τόσο η δράση των εθνικών σημείων επαφής όσο και η χρήση του δικτυακού τόπου της Επιτροπής από τους εν λόγω φορείς, έτσι ώστε εάν παρατηρηθεί έλλειψη ενημέρωσης και επικοινωνίας, να μπορούν να γίνουν οι απαραίτητες διορθώσεις.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1. Δεδομένα

4.1.1.

Τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα περιλαμβάνουν, εξ ορισμού, όλα τα ψηφιακά δεδομένα που δεν εμπίπτουν στο πεδίο των προσωπικών δεδομένων όπως ορίζονται από τον ΓΚΠΔ. Μπορεί να πρόκειται για εμπορικά δεδομένα, για δεδομένα σχετικά με τη γεωργία ακριβείας, τις απαιτήσεις συντήρησης μηχανών, τα μετεωρολογικά δεδομένα κ.λπ.

4.1.2.

Τα δεδομένα που συλλέγονται από τις δημόσιες υπηρεσίες, όπως τα νοσοκομεία ή τις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας ή τις εφορίες, μπορεί να βρίσκονται σε άμεση εγγύτητα με τα προσωπικά δεδομένα των ασθενών ή των φορολογουμένων. Οι επιχειρήσεις που τα χρησιμοποιούν πρέπει να διασφαλίζουν ότι δεν θα επιτρέπουν την ταυτοποίηση προσώπων ούτε, μετά την ανωνυμοποίησή τους, τη δυνατότητα άρσης της ανωνυμίας τους. Για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις ή τις ΜΜΕ, αυτό μπορεί να σημαίνει δαπανηρές και χρονοβόρες διαδικασίες. Δεδομένου ότι οι δύο κανονισμοί (ΓΚΠΔ και μη προσωπικά δεδομένα) διασφαλίζουν από κοινού την ελεύθερη κυκλοφορία όλων των δεδομένων στην ΕΕ, όταν είναι «άρρηκτα συνδεδεμένα», ισχύει η προστασία που προβλέπεται από τον ΓΚΠΔ για όλα τα μεικτά δεδομένα (αιτιολογική σκέψη 8 και άρθρο 2 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1807). Στον πρώτο περιορισμό στην ελεύθερη ροή δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα που συνδέεται με τη δημόσια ασφάλεια, προστίθεται ο περιορισμός που συνδέεται με την ίδια τη φύση των δεδομένων. Πρόκειται για το βασικό θέμα της ανακοίνωσης της Επιτροπής, όπου αναφέρεται κατ’ επανάληψη η συνάφεια των προσωπικών και των μη προσωπικών δεδομένων, καθώς και της επεξεργασίας τους: «τα μεικτά δεδομένα αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα των δεδομένων»(ανακοίνωση, σημείο 2.2), μπορεί να είναι «άρρηκτα συνδεδεμένα»(σημείο 2.2), «κανένας από τους δύο κανονισμούς δεν υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να διαχωρίζουν τα σύνολα δεδομένων»(σημείο 2.2).

4.1.3.

Εναπόκειται στην επιχείρηση να διερωτάται εάν τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα που χειρίζεται είναι «άρρηκτα συνδεδεμένα»με δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και να τα προστατεύει ανάλογα. Για την επιχείρηση, δεν είναι εύκολη η διαχείριση με υπεργολαβία. Ένας γενικός ορισμός των μεικτών δεδομένων φαίνεται αδύνατο να δοθεί και η αλληλεπικάλυψη μεταξύ των δύο κανονισμών οδηγεί πιθανώς και σε πρόσθετες αλληλεπικαλύψεις με τη νομοθεσία περί δεδομένων ή περί διανοητικής ιδιοκτησίας: τα μη προσωπικά δεδομένα μπορούν να κυκλοφορούν, αλλά εάν επαναχρησιμοποιηθούν σε ένα έργο, δεν θα υπόκειται πλέον στους ίδιους κανόνες. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι συνδέσεις μεταξύ των διαφόρων κειμένων είναι πολύ λεπτές. Η νομολογία έχει ήδη κρίνει ότι η άρρηκτη αυτή σύνδεση πρέπει να εξετάζεται με βάση ένα «εύλογο»κριτήριο. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η υπό εξέταση ανακοίνωση δεν εξαντλεί όλες τις πιθανές περιπτώσεις για να βοηθήσει τους ενδιαφερόμενους φορείς, και ότι η κατάσταση αυτή ευνοεί μάλλον τις μεγάλες επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να μεριμνήσει ώστε, στην πράξη, τα προσωπικά δεδομένα να μην καταλήξουν σταδιακά να θεωρούνται ως μη προσωπικά, καθώς και να διασφαλίσει ότι ο ΓΚΠΔ θα διατηρήσει το πλήρες πεδίο εφαρμογής του, έστω και εάν οι δύο κανονισμοί συγχωνευθούν μεσοπρόθεσμα με σκοπό τη μεγαλύτερη προστασία των δεδομένων και όχι την αυξημένη εμπορική εκμετάλλευσή τους.

4.2. Φορητότητα, μεταφορά, επεξεργασία και αποθήκευση δεδομένων

Ο ΓΚΠΔ προβλέπει ότι η φορητότητα πρέπει να ρυθμίζεται κανονιστικά (άρθρο 20), ενώ ο κανονισμός για τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα προβλέπει την αυτορρύθμιση. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι μπορεί να δημιουργηθεί μεγάλος βαθμός νομικής αβεβαιότητας, επιζήμιας για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ λόγω των πολυάριθμων κινδύνων πρόκλησης διαφορών. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι εφόσον τα μη προσωπικά δεδομένα αποτελούν εμπόρευμα, άυλο μεν, αλλά σε ελεύθερη κυκλοφορία δε, μπορούν να εισάγονται και να εξάγονται. Στο παρόν πλαίσιο, θα ήταν ενδιαφέρον να διεξαχθεί συζήτηση σχετικά με την ιδιοκτησία τους. Ωστόσο, περισσότερο από τα δεδομένα αυτά καθαυτά, η ουσιαστική αξία έγκειται στη μάζα των δεδομένων. Αυτό οδηγεί την ΕΟΚΕ να πιστέψει ότι η πολιτική ανταγωνισμού ενδέχεται να μην είναι κατάλληλη για αυτό το είδος αγοράς. Η ΕΟΚΕ διερωτάται πώς η κατάσταση αυτή θα αυξήσει την παραγωγικότητα των πολύ μικρών επιχειρήσεων και των ΜΜΕ. Η ανακοίνωση της Επιτροπής δεν δίνει σχετική απάντηση.

4.3. Πάροχοι υπηρεσιών

4.3.1.

Η ΕΕ δεν διαθέτει μεγάλους φορείς εκμετάλλευσης, ούτε «ευρωπαϊκό»νέφος, γεγονός για το οποίο η ΕΟΚΕ έχει από καιρό εκφράσει τη λύπη της. Η επιδιωκόμενη επίδραση κλίμακας εξακολουθεί να αποτελεί προνόμιο των πολύ μεγάλων εταιρειών ΤΠ από τις ΗΠΑ και ορισμένων κινεζικών εταιρειών. Έτσι, ακόμη και οι μεγάλες διοικήσεις των κρατών μελών μπαίνουν στον πειρασμό να τις εμπιστευτούν και να τους μεταφέρουν τη διαχείριση των δεδομένων τους (περίπτωση της Γαλλίας).

4.3.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να δημιουργήσουν εταιρικά οικοσυστήματα, καθώς και να προβλέψουν μεταφορές δεδομένων από μια πλατφόρμα σε άλλη. Πέρα από την εν λόγω ανακοίνωση, η Επιτροπή θα μπορούσε να βοηθήσει τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ να αναπτύξουν σχετικούς πόρους, με βάση το έργο της για τις ΥΚΩ του 2018, και να συστήσουν μια «Πανευρωπαϊκή Ομοσπονδία υπηρεσιών νέφους»με σκοπό την παροχή υπηρεσιών γενικού οικονομικού και μη οικονομικού συμφέροντος [κατά παραγγελία υπηρεσία, Function as a service (υπολογιστική αρχιτεκτονική χωρίς εξυπηρετητή)], όπως προβλέπεται για το δίκτυο κόμβων ψηφιακής καινοτομίας [«A network of Digital Innovation Hubs»(Δίκτυο ψηφιακών κόμβων καινοτομίας), web/Commission/DIHs/Ιανουάριος 2019].

4.4. Ασφάλεια των δεδομένων (4)

4.4.1.

Σε εσωτερικό επίπεδο, οι εθνικοί φορείς (5) ελέγχουν τη φύση των δεδομένων προς μεταφορά και τα διασφαλίζουν. Η απαίτηση τοπικοποίησης αντιστοιχεί σε κανόνες ασφάλειας που είναι επαληθεύσιμοι στο εθνικό δίκαιο. Παρά τον ΓΚΠΔ και τον κανονισμό για τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα, τα πρότυπα ασφάλειας ΤΠ δεν είναι εναρμονισμένα στις διάφορες χώρες της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να παρασχεθούν σχετικές πολύ σοβαρές πληροφορίες στις πολύ μικρές επιχειρήσεις, στις ΜΜΕ, καθώς και στις ιδιωτικές και δημόσιες υπηρεσίες, μέσω των εθνικών σημείων επαφής και σε διάφορες γλώσσες.

Σε εξωτερικό επίπεδο, η ΕΟΚΕ διατηρεί αμφιβολίες για το κατά πόσον οι επιχειρήσεις εκτός ΕΕ έχουν την ικανότητα τόσο να συμμορφώνονται με τους κώδικες δεοντολογίας όσο και να ανακτούν τα δεδομένα των οποίων τη μεταφορά ζητούν οι ιδιοκτήτες τους. Εκφράζει τον φόβο ότι, μακροπρόθεσμα, είναι δύσκολος ο διαχωρισμός ευθυνών.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να βοηθήσει τους ευρωπαϊκούς φορείς να χρησιμοποιούν βραχυπρόθεσμα αλγορίθμους που να μπορούν να επεξεργάζονται τις μάζες μη προσωπικών δεδομένων στην ενιαία αγορά δεδομένων.

4.4.2.

Το ζήτημα της φυσικής θέσης των εξυπηρετητών, αλλά και της ασφάλειάς τους, θα συνεχίσει να εμπίπτει στο πεδίο των εμπορικών και διπλωματικών διακρατικών διαπραγματεύσεων. Το ζήτημα αυτό είναι ουσιαστικής σημασίας. Απέναντι στους κολοσσούς της πληροφορικής και των αντίστοιχων κρατών αναφοράς τους, και παρότι η διαχείριση των δεδομένων αποτελεί συναρμοδιότητα των κρατών μελών και της ΕΕ, δεν θα ήταν ασφαλές τα κράτη μέλη να διαπραγματεύονται το καθένα χωριστά.

4.4.3.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να αποσαφηνίσει την ανακοίνωσή της για τις υποχρεώσεις των παρόχων υπηρεσιών όσον αφορά τα κάτωθι σημεία: αποθήκευση των μη προσωπικών δεδομένων, χρησιμοποιούμενες μέθοδοι, φυσική τοποθεσία, προβλεπόμενη ή επιτρεπόμενη διάρκεια διατήρησης και χρήσης μετά την επεξεργασία· και τούτο διότι τα στοιχεία αυτά αποτελούν προϋπόθεση για την ασφάλεια των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και ενδέχεται να είναι σημαντικά για αυτές στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού.

4.5. Κώδικες δεοντολογίας

4.5.1.

Από την 1η Μαΐου 2019, οι φορείς που υπόκεινται στον κανονισμό για τα μη προσωπικά δεδομένα (κυρίως χρήστες και πάροχοι υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους) ενθαρρύνονται να καταρτίσουν τον κώδικα δεοντολογίας τους εντός 12 μηνών. Σύμφωνα με την Επιτροπή, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι βέλτιστες πρακτικές, οι προσεγγίσεις όσον αφορά τα συστήματα πιστοποίησης και οι χάρτες πορείας για την επικοινωνία. Οι ομάδες εργασίας SWIPO και CSPCERT θα προσφέρουν την εμπειρογνωμοσύνη τους.

4.5.2.

Η Επιτροπή παραπέμπει σε όσα έχουν γίνει για τον ΓΚΠΔ (ανακοίνωση, σελίδα 23). Δεδομένου ότι το ζήτημα αυτό καλύπτεται από τη γνωμοδότηση του ΕΕΠΔ (Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων) (6), μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση για τον κανονισμό για τα μη προσωπικά δεδομένα. Οι ενώσεις εκπροσώπων ενός κλάδου μπορούν να αναπτύξουν τον κώδικα δεοντολογίας τους. Οι συντάκτες πρέπει να αποδείξουν στις αρμόδιες αρχές (αρμόδια εποπτική αρχή) ότι το σχέδιο κώδικα, είτε εθνικό, είτε διακρατικό, ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένη ανάγκη του τομέα, διευκολύνει την εφαρμογή του κανονισμού και θεσπίζει αποτελεσματικούς μηχανισμούς για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τον κώδικα.

4.5.3.

Ακόμη και πριν από την έναρξη ισχύος του ΓΚΠΔ, οι κύριοι πάροχοι υποδομών υπηρεσίας (IaaS) και λογισμικού υπηρεσίας (SaaS) είχαν αναπτύξει τον δικό τους κώδικα δεοντολογίας, προκειμένου να καθορίσουν τις λεπτομέρειες εφαρμογής τους και να εξαλείψουν, με τον τρόπο αυτό, τις ασάφειες που εντόπισε ο κλάδος· στην προσέγγιση αυτή συνέδεσαν τις ΜΜΕ (7), θεωρώντας ότι, για πολλές από αυτές, η αυτοπιστοποίηση είναι προτιμότερη από το πολύ υψηλό κόστος της πιστοποίησης.

4.5.4.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας προσέγγισης ανά τομέα για τον κανονισμό για τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα, εφόσον δεν φαίνεται να αρμόζει ένας ενιαίος τύπος για όλους. Στο πλαίσιο του ΓΚΠΔ, έχει καταρτιστεί ένας μη εξαντλητικός κατάλογος των σημείων που καλύπτονται από κώδικες (άρθρο 40 παράγραφος 2), ιδίως όσον αφορά τον θεμιτό και δίκαιο χαρακτήρα των διαδικασιών, την ασφάλεια της μεταφοράς δεδομένων και την επίλυση των διαφορών. Προς το συμφέρον τους και για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στην ευρωπαϊκή προσέγγιση, οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αξιοποιούν και να αναπτύσσουν πνεύμα ευθύνης, δεοντολογίας και αλληλεγγύης, ιδίως μέσω κατευθυντήριων γραμμών που να συνεκτιμούν και την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό είναι ένα από τα σημεία που επιθυμεί να θίξει η ΕΟΚΕ: συνιστά στην Επιτροπή να μην αφήσει την αυτορρύθμιση και τη «φιλική»επίλυση διαφορών να οδηγήσουν σε αποκλίνουσες ερμηνείες των κειμένων. Αντιθέτως, θα πρέπει να καταβληθούν οι δέουσες προσπάθειες ενοποίησης, έτσι ώστε στη συνέχεια να διαμορφωθούν κανόνες που να ισχύουν για όλους και να ανακοινωθούν στους χάρτες πορείας για την ενημέρωση και την επικοινωνία.

5. Αξιολόγηση

Η Επιτροπή θα προβεί σε τακτική αξιολόγηση του αντικτύπου της ελεύθερης ροής, της εφαρμογής του κανονισμού, της κατάργησης των περιοριστικών μέτρων από τα κράτη μέλη και της αποτελεσματικότητας των κωδίκων δεοντολογίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να κληθούν να εκφράσουν τη γνώμη τους σχετικά (8). Προκειμένου η κοινωνία στο σύνολό της να αισθάνεται ασφάλεια και, συνεπώς, να έχει εμπιστοσύνη στις νέες αυτές ψηφιακές πρακτικές, τόσο η Ένωση όσο και τα κράτη μέλη πρέπει να αντιμετωπίσουν τις αβεβαιότητες όσον αφορά το εφαρμοστέο δίκαιο, την εμπιστευτικότητα, τη διατήρηση και την ανάκτηση χωρίς απώλεια δεδομένων, τις εγγυήσεις σκοπιμότητας και καλής πίστης των φορέων, καθώς και τις οικονομικές εγγυήσεις. Η άρρηκτη σύνδεση των δεδομένων τόσο προσωπικού όσο και μη προσωπικού χαρακτήρα αποτελεί πηγή ανησυχίας, ενώ το ποσοστό αυτών των δεδομένων σε σχέση με το σύνολο οδηγεί την ΕΟΚΕ να αναρωτηθεί εάν η αυτορρύθμιση είναι πράγματι η μόνη δυνατή λύση. Συνιστά, μεσοπρόθεσμα, να εφαρμόζονται οι κανόνες του ΓΚΠΔ σε όλα τα δεδομένα και σε όλες τις κινήσεις δεδομένων, με εξαιρέσεις για τα «πραγματικά»μη προσωπικά δεδομένα.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2019.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Luca JAHIER

(1) ΕΕ L 303 της 28.11.2018, σ. 59.

(2) Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1807, άρθρο 3, παράγραφος 5.

(3) Βλέπε ανακοίνωση COM(2019) 250, υποσημειώσεις της σελίδας 13 και αποφάσεις C-331/16 και C-366/16, K. κατά του Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (Υφυπουργού Ασφάλειας και Δικαιοσύνης) και H. F. κατά του Belgische Staat (Βελγικού κράτους): «42. Ως προς τον όρο “δημόσια ασφάλεια”, από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι καλύπτει τόσο την εσωτερική ασφάλεια κράτους μέλους όσο και την εξωτερική ασφάλειά του (απόφαση της 23ης Νοεμβρίου 2010, Τσακουρίδης, C-145/09, EU:C:2010:708, σκέψη 43). Η εσωτερική ασφάλεια μπορεί να επηρεασθεί, ιδίως, από άμεση απειλή για την ηρεμία και τη σωματική ασφάλεια του πληθυσμού του οικείου κράτους μέλους (βλέπε, συναφώς, απόφαση της 22ας Μαΐου 2012, I, C-348/09, EU:C:2012:300, σκέψη 28). Εξάλλου, η εξωτερική ασφάλεια μπορεί να επηρεασθεί, μεταξύ άλλων, από τον κίνδυνο σοβαρής διαταραχής των εξωτερικών σχέσεων του κράτους μέλους αυτού ή της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών (βλέπε, συναφώς, απόφαση της 23ης Νοεμβρίου 2010, Τσακουρίδης, C-145/09, EU:C:2010:708, σκέψη 44)».

(4) ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 86.

(5) ΕΕ C 218 της 23.7.2011, σ. 130.

(6) ΕΣΠΔ Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων· κατευθυντήριες γραμμές 1/2019 σχετικά με τους κώδικες δεοντολογίας, 12.2.19, https://edpb.europa.eu/our-work-tools/our-documents/guidelines-12019-codes-conduct-and-monitoring-bodies-under_en

(7) CISPE (Πάροχοι υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους στην Ευρώπη).

(8) ΕΕ C 487 της 28.12.2016, σ. 92, ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 292.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Οι ακόλουθες προτεινόμενες τροπολογίες απορρίφθηκαν από την ολομέλεια, παρότι συγκέντρωσαν τουλάχιστον το ένα τέταρτο των εκπεφρασμένων ψήφων (άρθρο 59 παράγραφος 3 του Εσωτερικού Κανονισμού):

Σημείο 4.1.3

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Εναπόκειται στην επιχείρηση να διερωτάται εάν τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα που χειρίζεται είναι «άρρηκτα συνδεδεμένα» με δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και να τα προστατεύει ανάλογα. Για την επιχείρηση, δεν είναι εύκολη η διαχείριση με υπεργολαβία. Ένας γενικός ορισμός των μεικτών δεδομένων φαίνεται αδύνατο να δοθεί και η αλληλεπικάλυψη μεταξύ των δύο κανονισμών οδηγεί πιθανώς και σε πρόσθετες αλληλεπικαλύψεις με τη νομοθεσία περί δεδομένων ή περί διανοητικής ιδιοκτησίας: τα μη προσωπικά δεδομένα μπορούν να κυκλοφορούν, αλλά εάν επαναχρησιμοποιηθούν σε ένα έργο, δεν θα υπόκειται πλέον στους ίδιους κανόνες. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι συνδέσεις μεταξύ των διαφόρων κειμένων είναι πολύ λεπτές. Η νομολογία έχει ήδη κρίνει ότι η άρρηκτη αυτή σύνδεση πρέπει να εξετάζεται με βάση ένα «εύλογο» κριτήριο. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η υπό εξέταση ανακοίνωση δεν εξαντλεί όλες τις πιθανές περιπτώσεις για να βοηθήσει τους ενδιαφερόμενους φορείς, και ότι η κατάσταση αυτή ευνοεί μάλλον τις μεγάλες επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να μεριμνήσει ώστε, στην πράξη, τα προσωπικά δεδομένα να μην καταλήξουν σταδιακά να θεωρούνται ως μη προσωπικά, καθώς και να διασφαλίσει ότι ο ΓΚΠΔ θα διατηρήσει το πλήρες πεδίο εφαρμογής του, έστω και εάν οι δύο κανονισμοί συγχωνευθούν μεσοπρόθεσμαμε σκοπό τη μεγαλύτερη προστασία των δεδομένων και όχι την αυξημένη εμπορική εκμετάλλευσή τους.

Σημείο 5

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Η Επιτροπή θα προβεί σε τακτική αξιολόγηση του αντικτύπου της ελεύθερης ροής, της εφαρμογής του κανονισμού, της κατάργησης των περιοριστικών μέτρων από τα κράτη μέλη και της αποτελεσματικότητας των κωδίκων δεοντολογίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να κληθούν να εκφράσουν τη γνώμη τους σχετικά. Προκειμένου η κοινωνία στο σύνολό της να αισθάνεται ασφάλεια και, συνεπώς, να έχει εμπιστοσύνη στις νέες αυτές ψηφιακές πρακτικές, τόσο η Ένωση όσο και τα κράτη μέλη πρέπει να αντιμετωπίσουν τις αβεβαιότητες όσον αφορά το εφαρμοστέο δίκαιο, την εμπιστευτικότητα, τη διατήρηση και την ανάκτηση χωρίς απώλεια δεδομένων, τις εγγυήσεις σκοπιμότητας και καλής πίστης των φορέων, καθώς και τις οικονομικές εγγυήσεις. Η άρρηκτη σύνδεση των δεδομένων τόσο προσωπικού όσο και μη προσωπικού χαρακτήρα αποτελεί πηγή ανησυχίας, ενώ το ποσοστό αυτών των δεδομένων σε σχέση με το σύνολο οδηγεί την ΕΟΚΕ να αναρωτηθεί εάν η αυτορρύθμιση είναι πράγματι η μόνη δυνατή λύση. Συνιστά, μεσοπρόθεσμα, να εφαρμόζονται οι κανόνες του ΓΚΠΔ σε όλα τα δεδομένα και σε όλες τις κινήσεις δεδομένων, με εξαιρέσεις για τα «πραγματικά» μη προσωπικά δεδομένα.

Σημείο 1.1, τρίτο εδάφιο

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή:

… … …

—

… … … .

Αιτιολογία

Ο ΓΚΠΔ και ο κανονισμός (ΕΕ) 2018/1807 έχουν διαφορετικές νομικές βάσεις, αντιστοίχως, το άρθρο 16 της ΣΛΕΕ για το θεμελιώδες δικαίωμα των ατόμων στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και το άρθρο 114 της ΣΛΕΕ για την προσέγγιση των νομοθεσιών. Τα δύο άρθρα παρέχουν στην ΕΕ διαφορετικά πεδία παρέμβασης στις ιδιωτικές επιχειρήσεις (για αυτόν τον λόγο, άλλωστε, στην πρώτη περίπτωση η ΕΕ παρενέβη με τη θέσπιση ενός ιδιαίτερα αυστηρού και λεπτομερούς κανονισμού, ενώ, στη δεύτερη περίπτωση, επέλεξε την αυτορρύθμιση ως το καταλληλότερο και αναλογικότερο μέσο παρέμβασης). Κατά συνέπεια, τα δύο αυτά μέσα δεν μπορούν να συγχωνευθούν νομικά.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας για την τροπολογία:

Ψήφοι υπέρ	:	54
Ψήφοι κατά	:	84
Αποχές	:	18

		ISSN 1977-0901
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης		C 14

Έκδοση στην ελληνική γλώσσα	Ανακοινώσεις και Πληροφορίες	63ό έτος 15 Ιανουαρίου 2020

Περιεχόμενα		Σελίδα
	I Ψηφίσματα, συστάσεις και γνωμοδοτήσεις
	ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ
	Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή
2020/C 14/01	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων — Αξιολόγηση της αρχικής εφαρμογής και συστάσεις για το μέλλον (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	1
2020/C 14/02	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Υλοποίηση του Παγκόσμιου συμφώνου για την ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση με βάση τις αξίες της ΕΕ (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	24
2020/C 14/03	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Η ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ διαφορετικών χαρτών πορείας για την κυκλική οικονομία (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	29
2020/C 14/04	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα 10 χρόνια Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης: απολογισμός των επιτευγμάτων και διαμόρφωση της μελλοντικής πολιτικής της ΑΕΣ (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	34
2020/C 14/05	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Διεθνές εμπόριο και τουρισμός — Ένα παγκόσμιο θεματολόγιο βιώσιμης ανάπτυξης (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	40
2020/C 14/06	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ψηφιοποίηση, τεχνητή νοημοσύνη και ισότητα — Πώς θα ενισχυθεί η ΕΕ στον παγκόσμιο αγώνα για τις μελλοντικές δεξιότητες και την εκπαίδευση χωρίς τον κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της φινλανδικής Προεδρίας)	46
2020/C 14/07	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Σύνοψη του κόστους και των οφελών των επενδύσεων στην υγεία και ασφάλεια στην εργασία (ΥΑΕ) (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Φινλανδικής Προεδρίας)	52
2020/C 14/08	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ο μεταβαλλόμενος κόσμος της εργασίας και η μακροβιότητα/γήρανση του πληθυσμού — Προϋποθέσεις για να παραμείνουν οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας ενεργοί στον νέο κόσμο της εργασίας (Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αίτησης της Φινλανδικής Προεδρίας)	60
2020/C 14/09	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Κοινωνική διάσταση της αλιείας (διερευνητική γνωμοδότηση)	67

	III Προπαρασκευαστικές πράξεις
	Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή
2020/C 14/10	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Βελτίωση της νομοθεσίας: απολογισμός και διατήρηση της δέσμευσής μας [COM(2019) 178 final]	72
2020/C 14/11	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2007 που αφορά την έγκριση τύπου μηχανοκινήτων οχημάτων όσον αφορά εκπομπές από ελαφρά επιβατηγά και εμπορικά οχήματα (Euro 5 και Euro 6) και σχετικά με την πρόσβαση σε πληροφορίες επισκευής και συντήρησης οχημάτων [COM(2019) 208 final — 2019/0101 (COD)]	78
2020/C 14/12	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2012/2002 του Συμβουλίου με σκοπό την παροχή χρηματοδοτικής ενίσχυσης στα κράτη μέλη για την κάλυψη της σοβαρής δημοσιονομικής επιβάρυνσης την οποία υφίστανται σε συνέχεια της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ένωση χωρίς συμφωνία [COM(2019) 399 final — 2019/0183 (COD)]	84
2020/C 14/13	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων στην κοινωνική πολιτική: Προσδιορισμός τομέων για ενισχυμένη μετάβαση στην ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία [COM(2019) 186 final]	87
2020/C 14/14	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Έγγραφο προβληματισμού Προς μια βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030 [COM(2019) 22 final]	95
2020/C 14/15	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο — Μια πιο αποτελεσματική και πιο δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων στην ενεργειακή και κλιματική πολιτική της ΕΕ [COM(2019) 177 final]	105
2020/C 14/16	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Στρατηγική για τις αερομεταφορές στην Ευρώπη: Διατήρηση και προώθηση υψηλών κοινωνικών προτύπων [COM(2019) 120 final]	112
2020/C 14/17	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εξουσιοδότηση της Γερμανίας να τροποποιήσει τη διμερή συμφωνία οδικών μεταφορών με την Ελβετία με σκοπό να επιτραπούν οι υπηρεσίες ενδομεταφορών στο πλαίσιο διεθνών οδικών επιβατικών μεταφορών με πούλμαν και λεωφορεία στις παραμεθόριες περιοχές μεταξύ των δύο χωρών [COM(2019) 221 final] και Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εξουσιοδότηση της Ιταλίας να διαπραγματευθεί και να συνάψει συμφωνία με την Ελβετία με την οποία να επιτρέπονται οι υπηρεσίες ενδομεταφορών κατά την εκτέλεση διεθνών επιβατικών μεταφορών με πούλμαν και λεωφορεία στις παραμεθόριες περιοχές μεταξύ των δύο χωρών [COM(2019) 223 final]	118
2020/C 14/18	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Κατευθυντήριες γραμμές για τον κανονισμό σχετικά με ένα πλαίσιο για την ελεύθερη ροή των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση [COM(2019) 250 final]	122
2020/C 14/19	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1309/2013 για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (2014-2020) [COM(2019) 397 final — 2019/0180 (COD)]	129
2020/C 14/20	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2017/2403 όσον αφορά τις άδειες αλιείας για τα αλιευτικά σκάφη της Ένωσης στα ύδατα του Ηνωμένου Βασιλείου και τις αλιευτικές δραστηριότητες των αλιευτικών σκαφών του Ηνωμένου Βασιλείου σε ενωσιακά ύδατα [COM(2019) 398 final — 2019/0187(COD)]	130
2020/C 14/21	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2019/501 και του κανονισμού (ΕΕ) 2019/502 όσον αφορά τις περιόδους εφαρμογής τους [COM(2019) 396 final — 2019/0179 (COD)]	131

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 13.9.2019 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 16.9.2019
Νομική βάση	Άρθρα 175 παράγραφος 3 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Απόφαση του Προεδρείου	24.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	144/0/6

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 23.5.2019 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 17.7.2019
Νομική βάση	Άρθρο 91 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	110/0/1

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 16.9.2019 Συμβούλιο, 13.9.2019
Νομική βάση	Άρθρο 175 παράγραφος 3 και άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25 και 26 Σεπτεμβρίου 2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	112/0/3

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 13.9.2019 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 16.9.2019
Νομική βάση	Άρθρο 91 παράγραφος 1 και άρθρο 100 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	115/0/3