Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Για μία ευρωπαϊκή οδηγία πλαίσιο σχετικά με τη θέσπιση ελάχιστου εισοδήματος»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2019/C 190/01)

Εισηγητής: ο κ. Γιώργος ΝΤΑΣΗΣ

Απόφαση της Ολομέλειας	15.3.2018
Κανονιστική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	18.12.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	158/81/12

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Από την ίδρυση της πρώτης Ευρωπαϊκής Κοινότητας, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), το 1952, δύο γενιές Ευρωπαίων πολιτών στήριξαν σε πολύ μεγάλο ποσοστό το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η οικονομική και κοινωνική συνοχή υπήρξε σημαντικός παράγοντας για την υποστήριξη των πολιτών προς το εν λόγω εγχείρημα.

1.2.

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, που ακολούθησε τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, και παρότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια οικονομική ανάκαμψη, το ποσοστό φτώχειας εξακολούθησε να αυξάνεται για τους μακροχρόνια ανέργους και για τους φτωχούς εργαζομένους, παραμένει δε σε ανησυχητικά επίπεδα στα περισσότερα κράτη μέλη της Ένωσης.

1.3.

Μέχρι στιγμής, τα κείμενα της Ένωσης και οι δεσμεύσεις της —όπως η στρατηγική «Ευρώπη 2020»για τη μείωση κατά 20 εκατομμύρια του αριθμού των ατόμων που κινδυνεύουν από τη φτώχεια— δεν έχουν αποδώσει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας, με μόνο μέσο την ανοικτή μέθοδο συντονισμού (ΑΜΣ), δεν επαρκεί για την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων.

1.4.

Η θέσπιση ευρωπαϊκού πλαισίου για ένα αξιοπρεπές ελάχιστο εισόδημα στην Ευρώπη, το οποίο θα επιτρέπει εθνικά γενικευμένα συστήματα ελάχιστου εγγυημένου και «αξιοπρεπούς»(επαρκούς) εισοδήματος, θα αποτελούσε μια ουσιαστική αρχική ευρωπαϊκή αντιμετώπιση για την επίλυση του σοβαρού και χρονίζοντος προβλήματος της φτώχειας στην Ευρώπη. Θα εντασσόταν πλήρως στο πλαίσιο μιας «κοινωνικής Ευρώπης τριπλού Α»που είχε αναγγείλει ο Πρόεδρος κ. Juncker και θα απέστελλε ένα απτό μήνυμα προς τους πολίτες, που θα κατεδείκνυε ότι η Ένωση είναι εδώ για αυτούς.

1.5.

Θα μπορούσε να λάβει τη μορφή οδηγίας για την καθιέρωση πλαισίου αναφοράς σχετικά με τη θέσπιση επαρκούς ελάχιστου εισοδήματος, το οποίο θα είναι προσαρμοσμένο στο επίπεδο και τον τρόπο ζωής της κάθε χώρας και θα λαμβάνει υπόψη στοιχεία κοινωνικής ανακατανομής, φορολογίας και βιοτικού επιπέδου, σύμφωνα με έναν προϋπολογισμό αναφοράς, η μεθοδολογία του οποίου θα καθοριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

1.6.

Η επιλογή των νομικών μέσων που θα συγκροτήσουν το εν λόγω ενωσιακό πλαίσιο για τη θέσπιση αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος στην Ευρώπη αιτιολογείται από την ανάγκη να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε αυτήν τη βοήθεια σε όλους όσοι τη χρειάζονται και να εξασφαλιστεί η αντιστοιχία της ενίσχυσης με τις πραγματικές τους ανάγκες. Το αξιοπρεπές ελάχιστο εισόδημα αποτελεί επίσης μέσο στην υπηρεσία της ένταξης/επανένταξης στην απασχόληση των αποκλεισμένων ατόμων και μέσο καταπολέμησης του φαινομένου των εργαζομένων που είναι φτωχοί παρότι έχουν εργασία.

1.7.

Το ζήτημα της θέσπισης αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος εγγυημένου από την ΕΕ είναι άκρως πολιτικό. Παρότι η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), ο Κοινοτικός Χάρτης των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων του 1989, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του 2000 και ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων δικαιολογούν ευρωπαϊκή δράση σε αυτόν τον τομέα, έχουν διεξαχθεί συζητήσεις σχετικά με το κατά πόσον υφίσταται νομική βάση για τη θέσπιση ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με το ελάχιστο εισόδημα. Όσοι υποστηρίζουν την προσφυγή σε ευρωπαϊκή νομοθεσία θεωρούν ως νομική βάση το άρθρο 153 παράγραφος 1 στοιχεία γ) (1) και η) (2) της ΣΛΕΕ. Η ΕΟΚΕ συνηγορεί υπέρ μιας ρεαλιστικής προσέγγισης η οποία θα συνίσταται σε ένα δεσμευτικό ενωσιακό πλαίσιο για τη στήριξη και την υπόδειξη κατευθύνσεων όσον αφορά την ανάπτυξη συστημάτων αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος στα κράτη μέλη, καθώς και τη χρηματοδότηση των συστημάτων αυτών.

1.8.

Στην πρώτη γνωμοδότησή της επί του θέματος, η ΕΟΚΕ ζήτησε από την Επιτροπή να εξετάσει τις δυνατότητες χρηματοδότησης ενός ευρωπαϊκού ελάχιστου εισοδήματος, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην προοπτική δημιουργίας ενός κατάλληλου ευρωπαϊκού ταμείου (3). Δεδομένου ότι η Επιτροπή δεν ανταποκρίθηκε στην εν λόγω έκκληση, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να την επαναλάβει.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.   Εισαγωγή

2.1.1.

Η συζήτηση σχετικά με την έγκριση ελάχιστου εισοδήματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο εντάσσεται στο πλαίσιο μιας κοινωνικής κρίσης που εξακολουθεί να υφίσταται παρά την οικονομική ανάκαμψη, και η οποία οδηγεί σε μαζικό αποκλεισμό πολιτών. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, 112,9 εκατομμύρια άτομα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ήτοι το 22,5 % του πληθυσμού, απειλούνται με φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό. Αυτό σημαίνει ότι τα εν λόγω άτομα βρίσκονται σε μία τουλάχιστον από τις τρεις ακόλουθες καταστάσεις: σε κίνδυνο φτώχειας μετά τις κοινωνικές παροχές (νομισματική φτώχεια), σε κατάσταση σοβαρής υλικής στέρησης ή ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας. Μετά από τρία συνεχή έτη αύξησης, μεταξύ 2009 και 2012, οπότε κορυφώθηκε στο 25 %, το ποσοστό των ατόμων που απειλούνται από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό στην ΕΕ εμφανίζει έκτοτε συνεχή πτώση, μέχρι το 22,5 % του προηγούμενου έτους, δηλ. 1,2 εκατοστιαίες μονάδες κάτω από το επίπεδο αναφοράς του 2008 και 1 εκατοστιαία μονάδα κάτω από το επίπεδο του 2016 (4).

2.1.2.

Δυστυχώς, όσον αφορά το θέμα της παρούσας γνωμοδότησης σχετικά με αξιοπρεπές ελάχιστο εισόδημα για τα άτομα σε κατάσταση φτώχειας και ακραίας φτώχειας, η μακροχρόνια ανεργία ανήλθε από 2,9 % το 2009 (έτος αναφοράς κατά την υιοθέτηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020») σε 3,4 % το 2017, ενώ ο αριθμός των φτωχών εργαζομένων στην ευρωζώνη ανήλθε από 7,6 % το 2006 σε 9,5 % το 2016 (από 8,3 % το 2010, πρώτο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, σε 9,6 % για την ΕΕ των 28).

2.1.3.

Ιδιαίτερα πλήττονται οι νέοι. Το 2016, η ΕΕ αριθμούσε περισσότερα από 6,3 εκατομμύρια νέους (ηλικίας 15 έως 24 ετών) εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ). Αν και μειώθηκε κατά περισσότερο από 23 % το 2013, πέφτοντας σε λιγότερο από 19 % το 2016, το ποσοστό ανεργίας των νέων παραμένει πολύ υψηλό στην ΕΕ (υπερβαίνει το 40 % σε πολλές χώρες). Η μακροχρόνια ανεργία εξακολουθεί να βρίσκεται σε επίπεδα ρεκόρ για τους νέους. Το ποσοστό ανεργίας των νέων είναι υπερδιπλάσιο του συνολικού ποσοστού ανεργίας (περίπου 19 % έναντι 9 %, το 2016), υποκρύπτει δε μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών: πάνω από 30 εκατοστιαίες μονάδες χωρίζουν το κράτος μέλος με το χαμηλότερο ποσοστό, δηλαδή τη Γερμανία (7 %), από τα κράτη μέλη που καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά, δηλαδή την Ελλάδα (47 %) και την Ισπανία (44 %).

2.1.4.

Επιπλέον, η κατάσταση αυτή μαζικού αποκλεισμού και φτώχειας πλήττει ιδιαίτερα τα παιδιά. Σύμφωνα με τη Eurostat, 26 εκατομμύρια παιδιά στην Ευρώπη ζουν σε συνθήκες φτώχειας και αποκλεισμού. Αντιπροσωπεύουν το 27 % του πληθυσμού της ΕΕ κάτω των 18 ετών (5). Τα παιδιά αυτά ζουν σε φτωχές οικογένειες, μερικές φορές μονογονεϊκές, ή ακόμη και σε οικογένειες φτωχών εργαζομένων, και σε κατάσταση περιορισμού και φτώχειας, αντιμετωπίζοντας πολύ μεγάλη δυσκολία για να εξέλθουν από αυτήν. Όπως υπογραμμίζει και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμά του της 20/12/2010 (6), «οι γυναίκες, ως ομάδα του πληθυσμού, είναι ευάλωτες στη φτώχεια, λόγω της ανεργίας, του μη επιμερισμού των οικογενειακών ευθυνών, της επισφαλούς και ανεπαρκώς αμειβόμενης εργασίας, των μισθολογικών διακρίσεων και των χαμηλότερων συντάξεων».

2.1.5.

Σε αυτήν την κατάσταση, δεν μπορούμε παρά να διαπιστώσουμε τη σημασία των μηχανισμών απορρόφησης των κοινωνικών κραδασμών που υπάρχουν σε πολλές χώρες της ΕΕ, οι οποίοι επέτρεψαν να αποφευχθούν ακόμη περισσότερες τραγωδίες στο πλαίσιο της κρίσης· όμως οι μηχανισμοί αυτοί έχουν και όρια και δεν μπορούν να αντέξουν σε μια μόνιμη κατάσταση κοινωνικής κρίσης. Επομένως, είναι ουσιαστικής σημασίας μια οικονομική ανάκαμψη που να δημιουργεί θέσεις εργασίας, το δε ελάχιστο εισόδημα καθίσταται μέσο στην υπηρεσία της ένταξης/επανένταξης στην απασχόληση των αποκλεισμένων ατόμων. Επιπλέον, οι χώρες με συστήματα αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος έχουν καλύτερη ανθεκτικότητα στις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης και μειώνουν τις ανισότητες οι οποίες υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή. Παρατηρούνται ενθαρρυντικά σημάδια οικονομικής ανάκαμψης, όμως η ανάκαμψη αυτή εξακολουθεί να είναι εύθραυστη και έχει στηριχτεί σε αυξανόμενες ανισότητες. Συνεπώς, η συζήτηση σχετικά με τη θέσπιση αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος στην Ευρώπη είναι πολύ σημαντική αυτήν τη στιγμή.

2.1.6.

Μέχρι στιγμής, τα κείμενα της Ένωσης και οι δεσμεύσεις της, όπως η στρατηγική «Ευρώπη 2020», η οποία εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2010 και απέβλεπε στη μείωση του αριθμού των ατόμων που κινδυνεύουν από τη φτώχεια κατά 20 εκατομμύρια (sic) δεν έχουν αποδώσει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Δεδομένου ότι η εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας, με μόνο μέσο την ανοικτή μέθοδο συντονισμού (ΑΜΣ), δεν απέδωσε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, η μέθοδος αυτή πρέπει να συμπληρωθεί με έναν ενωσιακό μηχανισμό. Τα συστήματα αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος δεν ωφελούν μόνον όσους έχουν ανάγκη, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Εγγυώνται ότι εξακολουθούν να παραμένουν δραστήριοι εντός της κοινωνίας όσοι έχουν ανάγκη, τους βοηθούν να επανασυνδεθούν με τον κόσμο της εργασίας και τους επιτρέπουν να ζουν με αξιοπρέπεια. Τα αξιοπρεπή ελάχιστα εισοδήματα είναι απαραίτητα για την επίτευξη μιας πιο ισότιμης κοινωνίας, αποτελούν την πραγματική βάση της κοινωνικής προστασίας και διασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή που είναι ευεργετική για ολόκληρη την κοινωνία.

2.1.7.

Τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος αντιπροσωπεύουν μικρό μόνο ποσοστό των κοινωνικών δαπανών, όμως έχουν σημαντική απόδοση επένδυσης, ενώ η μη επένδυση έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για τα άτομα και συνεπάγεται υψηλό κόστος μακροπρόθεσμα. Τα συστήματα αυτά συγκροτούν ένα σύνολο αποτελεσματικών ερεθισμάτων εφόσον τα χρήματα που δαπανώνται επιστρέφουν αμέσως στην οικονομία, συχνά στους τομείς που πλήττονται περισσότερο από την κρίση. Λόγω της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ελάχιστων εισοδημάτων και του κατώτατου μισθού, συμβάλλουν επίσης στην εξασφάλιση αξιοπρεπών μισθών και στην αποτροπή της αύξησης των φτωχών εργαζομένων.

2.1.8.

Είναι σημαντικό να μην συγχέεται η έννοια του αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος, την οποία πραγματεύεται η παρούσα γνωμοδότηση, με την έννοια του καθολικού εισοδήματος που καταβάλλεται σε όλα τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου (δήμου, περιφέρειας ή κράτους) χωρίς προϋποθέσεις ως προς τους πόρους ή την απασχόληση. Επιπλέον, μολονότι οι περισσότερες χώρες διαθέτουν συστήματα ελάχιστου εισοδήματος (7), πρέπει και πάλι να εξεταστεί κατά πόσον ανταποκρίνονται στις ανάγκες, διότι στις περισσότερες περιπτώσεις η αντιστοιχία εξακολουθεί να είναι προβληματική. Εργασίες στον τομέα αυτό βρίσκονται σε εξέλιξη στη Γερμανία και τη Γαλλία (8).

2.1.9.

Έχουν ήδη εκπονηθεί πολλές εργασίες σχετικά με το ελάχιστο εισόδημα και έχουν ήδη εκφραστεί πολλές θέσεις ως προς το θέμα. Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιμένει στην έννοια της «αξιοπρέπειας»(ένα ελάχιστο εισόδημα που να επιτρέπει αξιοπρεπή διαβίωση, πάνω από το όριο της φτώχειας), εμπνεόμενη από την έννοια της «αξιοπρεπούς εργασίας»της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) (9).

2.1.10.

Επιπλέον, θα πρέπει να εξεταστεί το έργο που διενεργούν η Επιτροπή «Απασχόληση και Κοινωνικές Υποθέσεις»του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι επιτροπές «Απασχόληση»και «Κοινωνική Προστασία»του Συμβουλίου της ΕΕ, καθώς και οι ήδη σημαντικές συνεισφορές δικτύων όπως το European Minimum Income Network (EMIN – Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ελάχιστου Εισοδήματος) (10) και όλο το έργο του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Φτώχειας (European Anti-Poverty Network – EAPN) (11), στο οποίο συμμετέχει επίσης η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (ΕΣΣΟ). Δεν θα πρέπει βεβαίως να λησμονείται το έργο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και του Συμβουλίου της Ευρώπης.

2.1.11.

Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν καθιερώσει μηχανισμούς ελάχιστου εισοδήματος. Ο ορισμός, οι προϋποθέσεις πρόσβασης και τα επίπεδα εφαρμογής παρουσιάζουν τεράστιες αποκλίσεις και θα άξιζε αφενός να γενικευθούν και αφετέρου να εναρμονιστούν σύμφωνα με κοινά κριτήρια που θα επιτρέπουν να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας. Μέχρι στιγμής, η Επιτροπή έχει υποστηρίξει το ελάχιστο εισόδημα, θεωρώντας ότι αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών μελών να μεριμνήσουν για τη διευθέτηση του ζητήματος αυτού. Η απουσία ουσιαστικών αποτελεσμάτων απαιτεί ενισχυμένες εθνικές πολιτικές και ενισχυμένο συντονισμό έως το 2020, αλλά και τη θέσπιση αποτελεσματικότερων ευρωπαϊκών μέσων για την επίτευξη του ταχθέντος στόχου.

2.1.12.

Ορισμένες βασικές παρατηρήσεις προς ολοκλήρωση της παρούσας εισαγωγής: — το αξιοπρεπές ελάχιστο εισόδημα δεν μπορεί να έχει νόημα παρά μόνο στο πλαίσιο μιας συνολικής προσέγγισης για την ενσωμάτωση και την ενεργό ένταξη η οποία να συνδυάζει την πρόσβαση σε αγορές εργασίας χωρίς αποκλεισμούς —με ποιοτικές θέσεις εργασίας και συνεχή κατάρτιση— και την πρόσβαση σε ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες, ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης και της υγείας· — το δικαίωμα στην εργασία πρέπει να παραμείνει θεμελιώδες δικαίωμα, ως κεντρικό στοιχείο χειραφέτησης και οικονομικής ανεξαρτησίας· — το αξιοπρεπές ελάχιστο εισόδημα είναι κατά βάση ένα προσωρινό αλλά ουσιαστικό στοιχείο το οποίο έχει ως στόχο την ένταξη/επανένταξη των ατόμων στην αγορά εργασίας μέσω ενεργητικών μέτρων – πρόκειται για εμβληματικό μέτρο για την κοινωνική αξιοπιστία της Ευρωπαϊκής Ένωσης· — η προσαρμογή, η κάλυψη και η πρόσβαση στο ελάχιστο εισόδημα εξακολουθούν να συνιστούν μείζονες προκλήσεις για τα κράτη μέλη κατά τις δράσεις ανάπτυξης των αντίστοιχων συστημάτων τους. Τα συστήματα αυτά πρέπει να στηριχθούν και, εν ανάγκη, να συμπληρωθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

3.   Πολιτική βούληση και τεχνικές λύσεις

3.1.   Οι νομικές βάσεις υπάρχουν και πρέπει να χρησιμοποιηθούν

3.1.1.

Σχετικά με το εάν υπάρχουν ή όχι νομικές βάσεις για τη θέσπιση ελάχιστου εισοδήματος εκφράζονται αποκλίνουσες απόψεις. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η ανοικτή μέθοδος συντονισμού (ΑΜΣ) δεν έχει δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα ώστε να διασφαλιστεί επαρκές ελάχιστο εισόδημα σε όλες τις χώρες της ΕΕ, με αποτέλεσμα να ενταθούν οι ανισότητες μεταξύ τους – γεγονός το οποίο αντιπροσωπεύει κρίσιμο πρόβλημα για την αξιοπιστία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3.1.2.

Το ζήτημα του ελάχιστου εισοδήματος είναι πρώτα απ’ όλα άκρως πολιτικό. Πρόκειται για επιλογή που εμπίπτει στις αρμοδιότητες της Ένωσης και η Επιτροπή δεν μπορεί να κρύβεται πίσω από την αρχή της επικουρικότητας —που χρησιμοποιείται λανθασμένα επί του προκειμένου— για να αποφασίζει ότι δεν μπορεί να πράξει τίποτα. Η έλλειψη πρωτοβουλίας της Επιτροπής θα ήταν απαράδεκτη και θα καθιστούσε το εγχείρημα της Ένωσης ακατανόητο για τους πολίτες σε ένα θέμα που άπτεται της αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να κινήσει άμεσα μια δράση για την ενίσχυση συντονισμένης στρατηγικής των κρατών μελών σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προκειμένου να βελτιωθεί το ελάχιστο εισόδημα και να ετοιμαστεί ένα δεσμευτικό ευρωπαϊκό νομικό μέσο, στηριζόμενο σε κοινή μεθοδολογία για τον προσδιορισμό των προϋπολογισμών αναφοράς που θα εξασφαλίζουν ένα αξιοπρεπές ελάχιστο εισόδημα.

3.1.3.

Εάν ληφθούν υπόψη ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1961, ο Κοινοτικός Χάρτης των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων του 1989 και ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του 2000 (άρθρο 34), το ελάχιστο εισόδημα εμφανίζεται σαφώς να εντάσσεται στους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Επιτροπής, η οποία θα πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία προκειμένου να ολοκληρώσει και να εναρμονίσει τη δράση των κρατών μελών. Πολύ περισσότερο μάλιστα που στο σημείο 14 της πρότασης για τον κοινωνικό πυλώνα, η Επιτροπή αναφέρει σαφώς «[…] δικαίωμα σε επαρκείς παροχές ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος οι οποίες διασφαλίζουν αξιοπρεπή διαβίωση σε όλα τα στάδια της ζωής, και αποτελεσματική πρόσβαση στα αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες […]».

3.1.4.

Το ίδιο ισχύει και με νομικές αναφορές των Συνθηκών, όπως το άρθρο 3 της ΣΕΕ, το οποίο αναφέρει μεταξύ των στόχων της Ένωσης την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, αλλά και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων και την προώθηση της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, όπως και την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, το άρθρο 9 της ΣΛΕΕ, το οποίο ορίζει ότι «[κ]ατά τον καθορισμό και την εφαρμογή των πολιτικών και των δράσεών της, η Ένωση συνεκτιμά τις απαιτήσεις που συνδέονται με την προαγωγή υψηλού επιπέδου απασχόλησης, με τη διασφάλιση της κατάλληλης κοινωνικής προστασίας, με την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού καθώς και με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, κατάρτισης και προστασίας της ανθρώπινης υγείας»και, ακόμη περισσότερο, το άρθρο 151 της ΣΛΕΕ, με το οποίο ανοίγει ο Τίτλος Χ για την κοινωνική πολιτική και το οποίο αναφέρει ως στόχους της Ένωσης και των κρατών μελών «την προώθηση της απασχόλησης, τη βελτίωση των [συνθηκών] διαβίωσης και εργασίας, ώστε να καταστήσουν δυνατή την εναρμόνισή τους με παράλληλη διατήρηση της προόδου, την κατάλληλη κοινωνική προστασία, τον κοινωνικό διάλογο και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων που θα επιτρέψουν ένα υψηλό και διαρκές επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέμηση του αποκλεισμού», στόχους οι οποίοι μπορούν να επιτευχθούν από την Ένωση στον βαθμό που (άρθρο 153 της ΣΛΕΕ) «υποστηρίζει και συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών στους ακόλουθους τομείς: […] γ) κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική προστασία των εργαζομένων, […] η) αφομοίωση των αποκλειομένων από την αγορά εργασίας προσώπων, […] ι) καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, [και] ια) εκσυγχρονισμός των συστημάτων κοινωνικής προστασίας […]».

3.1.5.

Κατά συνέπεια, είναι επίσης απαραίτητο να καθοριστούν οι δικαιούχοι όσον αφορά την έννοια του «εργαζομένου». Η ΕΟΚΕ οφείλει να εξετάσει περαιτέρω την έννοια αυτή, ειδικά με δεδομένο ότι η νομοθεσία της ΕΕ δεν ορίζει κοινή έννοια για τον «εργαζόμενο». Επομένως, είναι απαραίτητο να βρεθεί ποια έννοια «εργαζομένου»αποτελεί αντικείμενο του άρθρου 153 παράγραφος 1 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ. Από την άλλη πλευρά, μπορούμε άφοβα να ισχυριστούμε ότι αυτό που είναι καθοριστικό στο άρθρο 153 της ΣΛΕΕ δεν είναι η έννοια του «εργαζομένου»κατά την έννοια του δικαιώματος της ελεύθερης κυκλοφορίας, αλλά μάλλον η έννοια του «εργαζομένου»κατά την έννοια του δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλιση, έννοια η οποία ισχύει για όλους όσοι έχουν δικαίωμα πρόσβασης στα συστήματα που καλύπτουν όλους τους κινδύνους οι οποίοι αναφέρονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 883/2004.

3.1.6.

Όπως έχει δηλώσει η ΕΟΚΕ, «[δ]εδομένου ότι η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός ευνοούν τάσεις λαϊκισμού σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα συμπεράσματα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 16ης Ιουνίου 2016 με θέμα "Καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού: Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση" (12) και τάσσεται υπέρ της δημιουργίας στην επόμενη δημοσιονομική προοπτική ενός ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού ταμείου για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, με βάση τη μέχρι σήμερα αποκτηθείσα εμπειρία από την εφαρμογή του Ταμείου Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ) και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ)» (13).

3.1.7.

Η πολιτική βούληση προϋποθέτει την αντικειμενική αξιολόγηση της υλοποίησης της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», των επιτυχιών και των αποτυχιών της, αλλά και την προβολή της ευρωπαϊκής δράσης για την υποστήριξη και τη συμπλήρωση των δράσεων των κρατών μελών. Αυτή η συμπληρωματική υποστήριξη θα μπορούσε να λάβει τη μορφή ευρωπαϊκού Ταμείου με προορισμό τη χρηματοδότηση του ελάχιστου εισοδήματος το οποίο θα θεσπιστεί από το νομικό πλαίσιο.

3.1.8.

Η Επιτροπή δεν πρέπει να οχυρώνεται πίσω από την αρχή της επικουρικότητας. Εάν τα κράτη μέλη διατυπώνουν αντιρρήσεις βάσει της επικουρικότητας, αυτό γίνεται συνήθως για να αποφύγουν την αλλαγή του εθνικού τους δικαίου ως συνέχεια κάποιας δράσης της Ένωσης. Ωστόσο, η Επιτροπή, ως θεματοφύλακας της κοινής ωφέλειας, δεν μπορεί να επικαλείται αφηρημένα την αρχή της επικουρικότητας διότι, σε αυτήν την περίπτωση, κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με αυτολογοκρισία, και μάλιστα ιδιαίτερα σοβαρή εφόσον πρόκειται για ζήτημα που άπτεται των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ελλείψει σχεδίου νομοθετικής πράξης από την Επιτροπή, το άρθρο 6 του πρωτοκόλλου αριθ. 2 σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας δεν μπορεί να είναι πλήρως αποτελεσματικό. Πράγματι, πέραν του Συμβουλίου, «[κ]άθε εθνικό κοινοβούλιο ή κάθε σώμα εθνικού κοινοβουλίου μπορεί, εντός προθεσμίας οκτώ εβδομάδων από την ημερομηνία διαβίβασης ενός σχεδίου νομοθετικής πράξης, στις επίσημες γλώσσες της Ένωσης, να απευθύνει προς τους προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής αιτιολογημένη γνώμη στην οποία εκτίθενται οι λόγοι για τους οποίους εκτιμά ότι το εν λόγω σχέδιο δεν συνάδει με την αρχή της επικουρικότητας». Αυτή η δημοκρατική έκφραση, η οποία μπορεί να διαφέρει από αυτήν του Συμβουλίου, επισκιάζεται κάθε φορά που η συζήτηση μεταξύ της Επιτροπής και του Συμβουλίου παρεμποδίζει την ενδεχόμενη έγκριση νομοθετικής πράξης.

3.1.9.

Τέλος, η αναφορά στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, τις αρχές του οποίου συμμερίζεται ανεπιφύλακτα η ΕΟΚΕ, δεν μπορεί να αποτελέσει επιχείρημα κατά της θέσπισης δεσμευτικού ενωσιακού μέσου επί του θέματος, ιδίως δεδομένου ότι γίνεται αποδεκτή η ύπαρξη νομικής βάσης στη Συνθήκη. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων είναι μια δήλωση που διακηρύχθηκε από όλα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και στόχος του «είναι να χρησιμεύσει ως οδηγός για την επίτευξη ουσιαστικών αποτελεσμάτων ως προς […] τα κοινωνικά ζητήματα» (14). Επομένως, ο πυλώνας πρέπει να αποτελεί βάση για τη στήριξη προτάσεων δράσης και νομοθεσίας, όπως έχει αρχίσει να πράττει η Επιτροπή. Επιπλέον, σε καμία περίπτωση η διατύπωση του σημείου 14 του πυλώνα —«Κάθε άνθρωπος που δεν διαθέτει επαρκείς πόρους έχει δικαίωμα σε επαρκείς παροχές ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος οι οποίες διασφαλίζουν αξιοπρεπή διαβίωση σε όλα τα στάδια της ζωής, και αποτελεσματική πρόσβαση στα αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες»— δεν μπορεί να ερμηνεύεται περιοριστικά. Ουσιαστικά, μια τέτοια ερμηνεία αυτή θα ερχόταν σε αντίθεση με το σημείο 6 του προοιμίου του πυλώνα, το οποίο υπενθυμίζει ότι η ΣΛΕΕ «περιέχει διατάξεις οι οποίες ορίζουν τις αρμοδιότητες της Ένωσης όσον αφορά, μεταξύ άλλων, […] την κοινωνική πολιτική (άρθρα 151-161)». Επιπλέον, όσον αφορά τις νομοθετικές αρμοδιότητες της ΕΕ, το έγγραφο εργασίας της Επιτροπής που συνοδεύει την ανακοίνωση σχετικά με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων αναφέρεται στο άρθρο της Συνθήκης σχετικά με την ένταξη των ατόμων που αποκλείονται από την αγορά εργασίας.

3.1.10.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, η οποία συμμερίζεται ανεπιφύλακτα τις αρχές που διατυπώνονται στον κοινωνικό πυλώνα, εκτιμά ότι η υιοθέτηση δεσμευτικού ενωσιακού μέσου για τη θέσπιση αξιοπρεπούς ελάχιστου εισοδήματος σε ευρωπαϊκή κλίμακα θα δώσει υπόσταση στις πανηγυρικές διακηρύξεις οι οποίες, στο σύνολό τους, ήδη από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων, κάνουν μνεία στην αναγκαία καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά και θα αποστείλει το μήνυμα ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση του 21ου αιώνα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ζωή των Ευρωπαίων πολιτών.

3.2.   Απαραίτητες τεχνικές λύσεις

3.2.1.

Από τεχνικής άποψης, είναι αναγκαίο να καθοριστούν οι προϋποθέσεις πρόσβασης στο εγγυημένο ελάχιστο εισόδημα. Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα πρέπει να καθοριστεί λαμβάνοντας υπόψη ιδίως τους ακόλουθους παράγοντες: — το σύνδεσμο μεταξύ του εγγυημένου ελάχιστου εισοδήματος και των προϋποθέσεων για την ενεργοποίηση της ενίσχυσης· — τον αντίκτυπο αντίκτυπος της σύνθεσης του νοικοκυριού, λαμβάνοντας υπόψη τον παράγοντα «παιδί»για τη φτώχεια· — τη διαθεσιμότητα άλλων πόρων, όπως για παράδειγμα κληρονομιάς· — τη σύνθεση του εγγυημένου ελάχιστου εισοδήματος, το οποίο αποτελείται από παροχές σε χρήμα και σε είδος που παρέχονται π.χ. μέσω της πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τη στέγαση, την κινητικότητα, την οικογενειακή στήριξη και τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.

3.2.2.

Το ελάχιστο εισόδημα πρέπει να θεσπιστεί στο πλαίσιο μιας σφαιρικής προσέγγισης των διαφόρων αναγκών του ανθρώπου, η οποία δεν θα περιορίζεται σε ένα επίπεδο επιβίωσης ή απλώς σε ένα ποσοστό φτώχειας υπολογιζόμενο βάσει του διάμεσου εισοδήματος, το οποίο στην πραγματικότητα, σε ορισμένες χώρες, δεν ανταποκρίνεται στις βασικές ανάγκες. Πρέπει συνεπώς να συνυπολογίζονται όλες οι ανάγκες ως προς το επίπεδο διαβίωσης, τη στέγαση, την εκπαίδευση, την υγεία και τον πολιτισμό, ώστε να προσφέρονται στους αποκλεισμένους από την αγορά εργασίας και εγκλωβισμένους στη φτώχεια οι καλύτεροι όροι ένταξης/επανένταξης. Ο προβληματισμός αφορά τους όρους πρόσβασης, που θα πρέπει να διευκρινιστούν.

3.2.3.

Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στο έργο οικονομολόγων όπως ο Amartya Sen, και συγκεκριμένα σε ό,τι ο ίδιος αποκαλεί «capabilities»(ικανότητες), οι οποίες αποτελούνται από τρία στοιχεία: Υγεία / προσδόκιμο ζωής – Πρόσφατες μελέτες έχουν καταδείξει ότι όσοι ζουν σε συνθήκες φτώχειας φείδονται χρημάτων για την ιατρική τους περίθαλψη, και ειδικά την οδοντιατρική. Δεν έχουν υγιεινό τρόπο ζωής, τρέφονται λιγότερο καλά και ως εκ τούτου υποφέρουν περισσότερο από προβλήματα που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ο επίπονος χαρακτήρας της εργασίας. Γνώσεις / επίπεδο εκπαίδευσης – Τα στατιστικά στοιχεία αναδεικνύουν σαφώς το επίπεδο ανεργίας σε συνάρτηση με τα διάφορα επίπεδα εκπαίδευσης. Το 11 % των Ευρωπαίων ηλικίας 18 έως 24 ετών εγκατέλειψαν πρόωρα το σχολείο σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2015. Επίπεδο ζωής – Το ζητούμενο είναι η ενσωμάτωση στην αγοραστική δύναμη όλων των στοιχείων της ποιότητας ζωής και όχι μόνο των στοιχείων της διατροφικής επιβίωσης. Η ικανότητα κινητικότητας και η πρόσβαση στον πολιτισμό αποτελούν σημαντικά στοιχεία ενσωμάτωσης / ένταξης όσον αφορά τις σχέσεις με τους άλλους και την κοινωνικότητα, δηλαδή τους τρόπους να μην εγκλωβίζονται οι φτωχοί στην απομόνωση που αποτελεί φαύλο κύκλο κοινωνικού αποκλεισμού.

3.2.4.

Τα μέσα για τον υπολογισμό επαρκούς ελάχιστου εισοδήματος πρέπει να καθοριστούν κατά τρόπο ρεαλιστικό και ευέλικτο. Πρέπει να θεσπιστεί κοινή μεθοδολογία για τον καθορισμό του υπολογισμού ενός προϋπολογισμού αναφοράς και την προσαρμογή του εν λόγω προϋπολογισμού αναφοράς στα δεδομένα κάθε χώρας. Έχουν ήδη εκπονηθεί σημαντικές εργασίες, ιδιαίτερα από το Κέντρο Κοινωνικής Πολιτικής (Centre for social policy) του Πανεπιστημίου της Αμβέρσας και από τα δίκτυα EAPN και EMIN. Οι προϋπολογισμοί αναφοράς θα πρέπει να είναι σε θέση τόσο να παρέχουν στοιχεία σύγκρισης μεταξύ των κρατών μελών όσο και να παρουσιάζουν ευελιξία εφαρμογής ανάλογα με τις συνθήκες της κάθε χώρας. Πρέπει να περιλαμβάνουν όχι μόνο το λεγόμενο «καλάθι της νοικοκυράς», αλλά και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την προσωπική φροντίδα, την εκπαίδευση, τη στέγαση, την ένδυση, την κινητικότητα, την ασφάλεια, την αναψυχή, τις κοινωνικές σχέσεις και την ασφάλεια που συνδέεται με το παιδί, καθώς και τους δέκα τομείς που προσδιορίζονται για την κοινή μεθοδολογία στο σχέδιο προϋπολογισμών αναφοράς. Ένα από τα πλεονεκτήματα αυτών των προϋπολογισμών αναφοράς, τους οποίους προωθούν ένθερμα ερευνητές αλλά και ΜΚΟ όπως τα δίκτυα EAPN και EMIN, είναι η χρήση τους για τον έλεγχο της εγκυρότητας των δεικτών φτώχειας που χρησιμοποιούνται μέχρι στιγμής για τον καθορισμό των ορίων της φτώχειας.

3.2.5.

Θα ήταν επίσης σημαντικό να εκτιμηθεί με ποιον τρόπο η θέσπιση ελάχιστου εισοδήματος θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξορθολογισμό των κοινωνικών παροχών σε ορισμένες χώρες. Αυτή η προσέγγιση είναι, για παράδειγμα, ίδια με εκείνη που διέπει την πρόταση για «καθολικό εισόδημα δραστηριότητας»η οποία διατυπώνεται στο σχέδιο για την καταπολέμηση της φτώχειας που παρουσίασε ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, το οποίο έχει ως στόχο να «διασφαλιστεί ένα ελάχιστο όριο αξιοπρέπειας σε όλους όσους μπορούν να το λαμβάνουν»χάρη στη «συγχώνευση των περισσότερων κοινωνικών παροχών». Ομοίως, στη Γερμανία, η συζήτηση που έχει ξεκινήσει σχετικά με την καθιέρωση ελάχιστου εισοδήματος αλληλεγγύης αναμένεται να επιτρέψει την καταπολέμηση της φτώχειας, ιδίως για τους μακροχρόνια άνεργους, με την απλοποίηση του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας. Η κυβέρνηση έχει ήδη προβλέψει κονδύλιο ύψους 4 δισ. ευρώ μέχρι το 2021.

---

(1)  https://www.bmas.de/SharedDocs/Downloads/DE/PDF-Publikationen/Forschungsberichte/fb491-eu-rechtsrahmen-soziale-grundsicherungssysteme.pdf;jsessionid=99C4D0B602A57E640467F949B3C34894?__blob=publicationFile&v=2.

(2)  https://eminnetwork.files.wordpress.com/2017/11/2017-nov-emin-la-route-de-lue-vers-le-revenu-minimum-fr-pdf-novembre-17.pdf; https://www.eapn.eu/wp-content/uploads/Working-Paper-on-a-Framework-Directive-EN-FINAL.pdf.

(3)  ΕΕ C 170 της 5.6.2014, σ. 23. Υπενθυμίζεται ότι η Ομάδα των Εργοδοτών της ΕΟΚΕ είχε συντάξει δήλωση σχετικά με τη γνωμοδότηση και την είχε καταψηφίσει.

(4)  Eurostat.

(5)  Ψήφισμα του ΕΚ του 2015, με βάση στατιστικά στοιχεία της Eurostat.

(6)  Πρόταση ψηφίσματος του ΕΚ σχετικά με την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010, (2010/2138(INI)).

(7)  Βλ. τη βάση δεδομένων MISSOC: https://www.missoc.org-database/comparative-tables/results/.

(8)  Η θέσπιση ελάχιστου εισοδήματος αποτελεί στοιχείο του προγράμματος του κυβερνητικού συνασπισμού στη Γερμανία, αλλά και μέρος του σχεδίου καταπολέμησης της φτώχειας που παρουσίασε ο Γάλλος πρόεδρος τον Σεπτέμβριο του 2018.

(9)  http://www.ilo.org/global/topics/decent-work/lang–fr/index.htm.

(10)  https://eminnetwork.files.wordpress.com/2017/11/2017-nov-emin-la-route-de-lue-vers-le-revenu-minimum-fr-pdf-novembre-17.pdf.

(11)  https://www.eapn.eu/wp-content/uploads/Working-Paper-on-a-Framework-Directive-EN-FINAL.pdf.

(12)  http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10434-2016-INIT/el/pdf.

(13)  ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 15.

(14)  Σημείο 12 των αιτιολογικών σκέψεων του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προώθηση μιας υγιεινής και βιώσιμης διατροφής στην ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2019/C 190/02)

Εισηγητής: ο κ. Peter SCHMIDT

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	12.7.2018
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	31.1.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	183/7/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα τη σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα στην ΕΕ, η οποία εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2017, τάχθηκε υπέρ μιας πιο ολοκληρωμένης προσέγγισης των τροφίμων στην ΕΕ. Η υγιεινή και βιώσιμη διατροφή αποτελεί βασικό «πυλώνα»της πολιτικής αυτής για τα τρόφιμα, καθότι η διατροφή μας πρέπει, επειγόντως, να προσανατολιστεί προς τη βελτίωση -και όχι την υποβάθμιση - τόσο της υγείας των οικοσυστημάτων και της δημόσιας υγείας όσο και της ζωτικότητας των αγροτικών περιοχών.

1.2.

Είναι πλέον η κατάλληλη στιγμή για επιτάχυνση της αλλαγής νοοτροπίας, και οι προς τούτο ενδείξεις είναι ισχυρές και πληθαίνουν. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι υπάρχει πλέον η κατάλληλη δυναμική σε πολιτικές όπως η «Δεκαετία Δράσης των Ηνωμένων Εθνών για τη Διατροφή», η εφαρμογή των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, η συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και οι νέες προτάσεις για το μέλλον της κοινής γεωργικής πολιτικής. Υπάρχουν επίσης αυξανόμενες επιστημονικές αποδείξεις όσον αφορά την επείγουσα ανάγκη μετασχηματισμού του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου επισιτιστικού συστήματος, για παράδειγμα σε εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), της επιτροπής EAT-Lancet, της Επιτροπής για την Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια και της InterAcademies Partnership (ενδοπανεπιστημιακή σύμπραξη) (1). Τέλος, υπάρχει ισχυρή ζήτηση από την κοινωνία των πολιτών (π.χ. από τον συνασπισμό που έχει σχηματισθεί στο πλαίσιο της διαδικασίας της διεθνούς ομάδας εμπειρογνωμόνων για τα βιώσιμα επισιτιστικά συστήματα/IPES), αναγνώριση από τις επιχειρήσεις των ευθυνών τους να συμβάλουν στην αλλαγή (π.χ. για τη σπατάλη τροφίμων, την κυκλική οικονομία, τη μείωση της παχυσαρκίας, την προστασία της βιοποικιλότητας, την πολιτιστική ενίσχυση κ.λπ.) και δράση σε περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο, για παράδειγμα μέσω του συμφώνου για την Αστική Επισιτιστική Πολιτική του Μιλάνου (Milan Urban Food Policy PACT), τα Projets Alimentaires Territoriaux (εδαφικά διατροφικά σχέδια) στη Γαλλία και υπό την ηγεσία της παγκόσμιας πρωτοβουλίας C40 Cities (2).

1.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει και υποστηρίζει τις υφιστάμενες πρωτοβουλίες της Επιτροπής για την προώθηση υγιεινής και βιώσιμης διατροφής, όπως για παράδειγμα την ενσωμάτωση διατάξεων στην πρόσφατη πρόταση μεταρρύθμισης της ΚΓΠ για «βελτίωση της ανταπόκρισης της γεωργίας της ΕΕ στις απαιτήσεις της κοινωνίας όσον αφορά τα τρόφιμα και την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης για ασφαλή, θρεπτικά και βιώσιμα τρόφιμα, καθώς και για καλή μεταχείριση των ζώων» (3). Ωστόσο, ελλείπει μια συντονισμένη προσέγγιση των πρωτοβουλιών αυτών.

1.4.

Η πολυπλοκότητα της σύνδεσης τροφίμων-υγείας-περιβάλλοντος-κοινωνίας απαιτεί μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση σχετικά με τη διατροφή, η οποία δεν θα σχετίζεται μόνο με τη συμπεριφορά των καταναλωτών. Για να εξασφαλιστεί συνοχή και κοινός στόχος, η ΕΟΚΕ ζητεί την ανάπτυξη νέων βιώσιμων διατροφικών κατευθυντήριων γραμμών, στις οποίες θα λαμβάνονται υπόψη οι πολιτιστικές και γεωγραφικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών και εντός αυτών. Η μείωση και μόνο της χρήσης πόρων στην παραγωγή και η αλλαγή συστατικών δεν συνεπάγονται καλύτερη ή πιο υγιεινή διατροφή.

1.5.

Οι νέες βιώσιμες διατροφικές οδηγίες βοηθούν στο να δοθούν σαφέστερες κατευθύνσεις στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις, τους μεταποιητές, τους εμπόρους λιανικής και τις υπηρεσίες εστίασης. Ο αγροδιατροφικός κλάδος θα ωφεληθεί από ένα νέο «πλαίσιο»για την παραγωγή, επεξεργασία, διανομή και πώληση υγιεινότερων και πιο βιώσιμων τροφίμων σε δικαιότερες τιμές.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να συσταθεί μια ομάδα εμπειρογνωμόνων προκειμένου να καταρτιστούν πανευρωπαϊκές βιώσιμες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές εντός δύο ετών. Σε αυτήν την ομάδα θα πρέπει να συμμετέχουν οι ενδιαφερόμενοι επαγγελματικοί και επιστημονικοί φορείς από τους κλάδους της διατροφής, της δημόσιας υγείας, των τροφίμων και των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιστημών. Η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να συμβάλει στις εργασίες της εν λόγω ομάδας εμπειρογνωμόνων ούτως ώστε να παράσχει τη συμβολή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως μέσω της προσωρινής ομάδας μελέτης «Βιώσιμα συστήματα τροφίμων».

1.7.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία των επενδύσεων στην εκπαίδευση για την αειφόρο διατροφή από νεαρή ηλικία, ώστε να βοηθηθούν οι νέοι να εκτιμήσουν την «αξία των τροφίμων». Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στις ευπαθείς ομάδες, κυρίως άτομα με χαμηλά εισοδήματα.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η υιοθέτηση μιας κοινής προσέγγισης σχετικά με την επισήμανση των τροφίμων που αντικατοπτρίζει τις βιώσιμες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές μπορεί να βελτιώσει τη διαφάνεια και να αποθαρρύνει τη χρήση ασκόπως φθηνών πρώτων υλών που είναι αφενός ανθυγιεινές και, αφετέρου, μη βιώσιμες (π.χ. trans-λιπαρά οξέα, φοινικέλαιο και υπερβολική περιεκτικότητα σε ζάχαρη). Οι καταναλωτές θα επωφελούνταν από την επέκταση στην επισήμανση των τροφίμων, με τη συμπερίληψη των περιβαλλοντικών και κοινωνικών πτυχών. Κάτι τέτοιο θα συμβάλει στον προσανατολισμό των επιλογών των καταναλωτών προς πιο υγιεινές και βιώσιμες επιλογές.

1.9.

Εκτός από την αρωγή που προσφέρουν στον εμπορικό τομέα, οι βιώσιμες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν επίσης κοινά και σαφή κριτήρια προς χρήση στις δημόσιες συμβάσεις. Η Ευρώπη χρειάζεται να περιέλθουν τα τρόφιμα στο επίκεντρο των πράσινων δημόσιων συμβάσεων (GPP). Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί να εγκριθεί επειγόντως η αναθεώρηση των κριτηρίων της ΕΕ για τις GPP όσον αφορά τις υπηρεσίες τροφίμων και τροφοδοσίας.

1.10.

Το δίκαιο του ανταγωνισμού δεν θα πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη βιώσιμων διατροφικών κατευθυντήριων γραμμών. Οι κανόνες πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να βοηθούν την τοπική οικονομία και όχι να παρεμποδίζουν τη βιωσιμότητα. Προκειμένου να διασφαλιστεί η καλύτερη κατανομή της προστιθέμενης αξίας για τους ενδιαφερόμενους φορείς που συμμετέχουν στη συνολική αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δυνατότητα που θεσπίστηκε για όλους τους κλάδους με τη μεταρρύθμιση του 2013 του κανονισμού ΚΟΑ (κοινή οργάνωση αγορών), σύμφωνα με την οποία οι διεπαγγελματικές οργανώσεις δύνανται να κοινοποιούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις συμφωνίες τους σχετικά με την ενίσχυση των προτύπων βιωσιμότητας των προϊόντων τους με σκοπό τη λήψη έγκρισης, δυνάμει των κανόνων ανταγωνισμού. Τα προϊόντα που παράγονται με πιο αειφόρο τρόπο βάσει των κριτηρίων που αφορούν το περιβάλλον, την υγεία των ζώων και τα πρότυπα ποιότητας, μπορούν να εξασφαλίσουν στους επιχειρηματίες της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων καλύτερες τιμές. Οι συζητήσεις που προηγούνται της κοινοποίησης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορούν να βοηθήσουν τις διεπαγγελματικές οργανώσεις να καταρτίσουν ενδεχόμενες μελλοντικές κοινοποιήσεις.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι το πλήρες φάσμα των μέσων δημόσιας διακυβέρνησης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία πολιτικής για την αποθάρρυνση της παραγωγής και της κατανάλωσης ανθυγιεινών τροφίμων και για την προώθηση των υγιεινών διατροφικών συνηθειών. Το εξωτερικό κόστος της μη βιώσιμης διατροφής αποτελεί μια «κρυφή»επιβάρυνση για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον, η οποία πρέπει να περιοριστεί ή να καλυφθεί εσωτερικά. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη θέσπιση ορθών πολιτικών στρατηγικών για την εφαρμογή βιώσιμων διατροφικών κατευθυντηρίων γραμμών, με ιδιαίτερη εστίαση της προσοχής στα πιθανά παράλληλα οφέλη για τους γεωργούς και τις επιχειρήσεις.

1.12.

Η Ευρώπη υπερασπίζεται το δικαίωμα του καταναλωτή σε ακριβείς πληροφορίες. Προκειμένου οι υγιεινές και βιώσιμες επιλογές τροφίμων να γίνουν ο κανόνας και η ευκολότερη επιλογή, η Ευρώπη χρειάζεται ένα ανοιχτό και εμπεριστατωμένο βάσει στοιχείων σύνολο κριτηρίων, όπως για παράδειγμα μέσω συμφωνημένων βιώσιμων διατροφικών οδηγιών.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Στη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα «Η συμβολή της κοινωνίας πολιτών στην ανάπτυξη μιας σφαιρικής πολιτικής για τα τρόφιμα στην ΕΕ», η οποία εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2017 (NAT/711), η ΕΟΚΕ ζητούσε την ανάπτυξη μιας σφαιρικής πολιτικής για τα τρόφιμα στην ΕΕ με στόχο την παροχή υγιεινής διατροφής από αειφόρα επισιτιστικά συστήματα, τη σύνδεση της γεωργίας με τις υπηρεσίες εστίασης και οικοσυστημάτων και τη διασφάλιση αλυσίδων εφοδιασμού που εγγυώνται τη δημόσια υγεία για όλα τα τμήματα της ευρωπαϊκής κοινωνίας (4). Για την επίτευξη των στόχων αυτών, πρέπει να συντονιστούν τα μέτρα πολιτικής τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και της ζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι η διαθεσιμότητα και η οικονομική προσιτότητα των τροφίμων μέσω της βιώσιμης παραγωγής τροφίμων πρέπει επίσης να συντονίζεται με την αυξημένη πρόσβαση και ενδυνάμωση των καταναλωτών ώστε να επιλέγουν μια υγιεινή και νόστιμη διατροφή. Η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας αποσκοπεί στην εξέταση της υγιεινής και βιώσιμης διατροφής ως ενός από τους βασικούς πυλώνες μιας σφαιρικής πολιτικής της ΕΕ για τα τρόφιμα.

2.2.

Η πολιτική δυναμική της συζήτησης για την υγιεινή και βιώσιμη διατροφή έχει ενισχυθεί: — Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση για την κατάσταση της επισιτιστικής ανασφάλειας στον κόσμο (SOFI/State of Food Security and Nutrition in the World) (5), η οποία υποβλήθηκε τον Οκτώβριο του 2018 στην Επιτροπή για την Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια, η πείνα αυξήθηκε παγκοσμίως για τρίτη συνεχή χρονιά. Ο απόλυτος αριθμός των υποσιτιζόμενων ατόμων αυξήθηκε σε σχεδόν 821 εκατομμύρια το 2017, από περίπου 804 εκατομμύρια το 2016. Η παχυσαρκία των ενηλίκων επιδεινώνεται επίσης. Περισσότεροι από 1 στους 8 ενήλικες, ή περισσότεροι από 672 εκατομμύρια στον κόσμο, είναι παχύσαρκοι. Η παγκόσμια πανδημία της παχυσαρκίας επιφέρει τεράστιο οικονομικό κόστος – σχεδόν το 3 % του παγκόσμιου ΑΕγχΠ, ισοδύναμο με το κόστος του καπνίσματος και τις συνέπειες των ένοπλων συγκρούσεων. Ακόμη και στην Ευρώπη, το ήμισυ του πληθυσμού είναι υπέρβαρο και το 20 % υποφέρει από παχυσαρκία. — O ΟΗΕ έχει ανακηρύξει την τρέχουσα δεκαετία σε «Δεκαετία Δράσης για τη Διατροφή»και έχει αναγνωρίσει την ανάγκη να αναδιαμορφωθούν τα επισιτιστικά συστήματα με σκοπό την προώθηση μιας πιο υγιεινής δίαιτας και τη βελτίωση της διατροφής. Η υψηλού επιπέδου ομάδα εμπειρογνωμόνων (ΥΕΟΕ) της Επιτροπής για την Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια (CFS) ανέδειξε περαιτέρω την επιτακτική αυτή ανάγκη στην έκθεση που δημοσίευσε τον Σεπτέμβριο του 2017 (6). Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) επεξεργάζονται επί του παρόντος έναν νέο ορισμό της υγιεινής και βιώσιμης διατροφής και σχεδιάζουν να δρομολογήσουν, τον Μάρτιο του 2019, μια διεθνή διαβούλευση προκειμένου να αναλύσουν τον πολυδιάστατο χαρακτήρα της βιωσιμότητας της διατροφής. — Η διατροφή διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης και ολόκληρου του Θεματολογίου 2030, ιδίως προκειμένου να διασφαλιστεί η πρόσβαση όλων των ανθρώπων σε ασφαλή, θρεπτικά και επαρκή τρόφιμα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και για την εξάλειψη όλων των μορφών υποσιτισμού έως το 2030 (Στόχος 2), αλλά και για την εξασφάλιση υγιούς ζωής σε όλους και προώθηση της ευημερίας για όλους και σε όλες τις ηλικίες (Στόχος 3). Επομένως, η εφαρμογή των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) προσφέρει την ευκαιρία να αλλάξουν τα πρότυπα κατανάλωσης και παραγωγής τροφίμων προς έναν πιο βιώσιμο και υγιεινό τρόπο. — Η επίτευξη των στόχων της συμφωνίας του Παρισιού για την αλλαγή του κλίματος απαιτεί επίσης εκ βάθρων μετασχηματισμό του συστήματος τροφίμων, η δε ειδική έκθεση της IPCC που εγκρίθηκε τον Οκτώβριο του 2018 επιβεβαίωσε επιστημονικά την ανάγκη ανάληψης επείγουσας δράσης για το κλίμα (7). — Σε επίπεδο ΕΕ, η μεταρρύθμιση της ΚΓΠ αποτελεί ευκαιρία για την προώθηση πιο βιώσιμης παραγωγής και υγιεινής διατροφής, εφόσον καθιστά εύκολα διαθέσιμα για τους πολίτες της ΕΕ θρεπτικά προϊόντα όπως φρούτα, λαχανικά και γαλακτοκομικά προϊόντα. — Η Επιτροπή των Περιφερειών υιοθέτησε επίσης πρόσφατα γνωμοδότηση με θέμα «Τοπικά και περιφερειακά κίνητρα για την προώθηση μιας υγιεινής και βιώσιμης διατροφής» (8). — Η διεθνής ομάδα εμπειρογνωμόνων για τα βιώσιμα επισιτιστικά συστήματα (IPES Food) θα παρουσιάσει σύντομα την έκθεσή της για μια «Κοινή Επισιτιστική Πολιτική»στην ΕΕ, η οποία θα συμπεριλαμβάνει συγκεκριμένες συστάσεις για την υγιεινή και βιώσιμη διατροφή.

2.3.

Οι δήμοι (και οι τοπικές αυτοδιοικήσεις) εξελίσσονται σε βασικούς παράγοντες προώθησης πιο βιώσιμων συστημάτων τροφίμων. Μέσω ολοκληρωμένης και διατομεακής δράσης, οι δήμοι φέρνουν σε επαφή διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς με σκοπό τον σχεδιασμό πολιτικών που αντιμετωπίζουν πιεστικά προβλήματα τα οποία σχετίζονται με τα τρόφιμα (όπως η επισιτιστική ανασφάλεια και η παχυσαρκία), παράλληλα όμως συμβάλλουν και στην επίλυση ευρύτερων θεμάτων, μεταξύ άλλων των περιβαλλοντικών προκλήσεων, των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας. Σε αυτό το πλαίσιο, σημαντικό ορόσημο αποτελεί το σύμφωνο του Μιλάνου για την αστική διατροφική πολιτική (Milan Urban Food Policy PACT), το οποίο υπεγράφη από περισσότερες από 180 πόλεις παγκοσμίως και καλύπτει 450 εκατομμύρια κατοίκους (9).

2.4.

Εκτός από την πολιτική δυναμική, αυξάνεται και η σημασία επείγουσας αντιμετώπισης του ζητήματος από επιστημονικής και κοινωνιακής πλευράς, όπως εξηγείται περαιτέρω στο κεφάλαιο 3.

3.   Αντίκτυπος μιας ανθυγιεινής και μη βιώσιμης διατροφής

3.1.

Η διατροφική επιλογή έχει πολλές συνέπειες, θετικές αλλά και επιβλαβείς. Οι Ευρωπαίοι χρειάζονται υποστήριξη για να μειώσουν τις επιβλαβείς επιπτώσεις που προκύπτουν από τη διατροφή και να αξιοποιήσουν τις θετικές πτυχές. Η ιδέα που ίσχυε κατά το παρελθόν όσον αφορά την επιδίωξη απλά και μόνο επαρκούς προσφοράς τροφίμων δεν αποτελεί πλέον επαρκή πολιτική. Πρέπει να εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο παράγονται και καταναλώνονται τα τρόφιμα και ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες, αλλά και άμεσες συνέπειές τους. Ο τρόπος διατροφής των Ευρωπαίων καταναλωτών έχει ακούσιες συνέπειες στη ρύπανση (π.χ. οι πλαστικές συσκευασίες μίας χρήσης), το κλίμα, την υγεία, τη βιοποικιλότητα και άλλους τομείς. Οι επιπτώσεις αυτές υπονομεύουν το μέλλον και απαιτούν αλλαγές ως προς τον τρόπο με τον οποίο τρεφόμαστε και καταναλώνουμε. Οι αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων, από το αγρόκτημα στο εστιατόριο, πρέπει να λαμβάνουν διαφορετικά μηνύματα πολιτικής. Η επιστήμη έχει αρχίσει να επαναπροσδιορίζει ποια είναι η ορθή διατροφή για τον 21ο αιώνα: βιώσιμη διατροφή από βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Η πολιτική καλείται πλέον να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση.

3.2.   Αντίκτυπος της διατροφής στη δημόσια υγεία

Η κακή διατροφή αποτελεί την κύρια αιτία πρόωρου θανάτου και ασθενειών που μπορούν να προληφθούν. Η υγεία συνιστά ευθύνη των κρατών μελών, η δε Ευρωπαϊκή Επιτροπή διευκολύνει κυρίως την ανταλλαγή δεδομένων και πληροφοριών. Ωστόσο, η ΕΕ έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την κατανόηση εκ μέρους των καταναλωτών της σημασίας της βιώσιμης διατροφής για την υγεία. Κάθε χρόνο, 550.000 άνθρωποι σε ηλικία εργασίας πεθαίνουν πρόωρα στην ΕΕ από μη μεταδοτικές ασθένειες (NCD). Τα μη μεταδοτικά νοσήματα έχουν ξεπεράσει τις μεταδοτικές ασθένειες ως αιτία πρόωρου θανάτου παγκοσμίως. Οι μη μεταδοτικές ασθένειες αντιπροσωπεύουν πλέον το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης στα κράτη μέλη, κοστίζοντας στις οικονομίες της ΕΕ 115 δισεκατ. ευρώ, ή 0,8 % του ΑΕγχΠ σε ετήσια βάση, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (10). Σημαντική απειλή για τη μελλοντική δημόσια υγεία είναι η εξάπλωση της μικροβιακής αντοχής (AMR) (11). Παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ευρωπαϊκή περιφέρεια της ΠΟΥ έχουν λάβει σωστές και ακλόνητες θέσεις έναντι της μικροβιακής αντοχής, πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για μείωση της χρήσης αντιμικροβιακών ουσιών στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις της ΕΕ και για την πρόληψη της εισαγωγής κρέατος από τρίτες χώρες που κάνουν προφυλακτική χρήση αντιβιοτικών.

3.3.   Κοινωνικός αντίκτυπος της διατροφής

Η διατροφή αποτελεί βασικό δείκτη κοινωνικών ανισοτήτων, αλλά και παράγοντα που τις τροφοδοτεί. Οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα στην Ευρώπη διατρέφονται χειρότερα και βιώνουν χειρότερα και πρωιμότερα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τη διατροφή. Οι περιοχές με χαμηλό εισόδημα έχουν μικρότερη αγοραστική δύναμη από ό, τι οι πιο εύπορες. Τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα έχουν πιο περιορισμένο εύρος διατροφής και καταναλώνουν λιγότερα φρούτα και λαχανικά. Στη διατροφή τους κυριαρχούν τρόφιμα λιπαρά, αλμυρά, ζαχαρούχα και «εξαιρετικά μεταποιημένα»("ultra-processed"), μόνο και μόνο επειδή είναι φθηνότερα.

3.4.   Πολιτισμικός και ψυχολογικός αντίκτυπος της διατροφής

Η Ευρώπη φημίζεται για τις ποικίλες και πλούσιες γαστρονομικές της παραδόσεις. Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ έχει πράξει πολλά για να προστατεύσει τα τρόφιμα ειδικού και τοπικού ενδιαφέροντος, μέσω των συστημάτων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ), Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) και Ειδικών Παραδοσιακών Προϊόντων Εγγυημένων (ΕΠΠΕ) (12), υπάρχει αργή ενσωμάτωση των τροφίμων, καθώς οι μεταποιητές αυξάνουν την παραγωγή προκειμένου να μειώσουν το κόστος και να βρουν νέες αγορές. Η Ευρώπη χρειάζεται μια ανανεωμένη προσπάθεια για την αναδιαμόρφωση και διαφοροποίηση των διατροφικών μας συνηθειών – όχι για να τις σφραγίσουμε πίσω από τοίχους, αλλά για να οικοδομήσουμε μια ποικιλομορφία που θα οδηγήσει σε ανθεκτικότητα. Η ενίσχυση της ποικιλίας στη διατροφή αυξάνει το φάσμα των θρεπτικών ουσιών και των γεύσεων.

3.5.   Περιβαλλοντικός αντίκτυπος της διατροφής

Η παραγωγή και η κατανάλωση τροφίμων έχουν σημαντικές περιβαλλοντικές επιδράσεις όσον αφορά τη χρήση των πόρων σε παγκόσμιο επίπεδο —ωστόσο, στην ΕΕ, οι επιδράσεις αυτές είναι πολύ χαμηλότερες. Το σύστημα της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων έχει σοβαρό αντίκτυπο στο περιβάλλον (π.χ. στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, στη βιοποικιλότητα, στα ύδατα, στο έδαφος). Η Ευρώπη μπορεί να μειώσει την επίδραση των συστημάτων ασκόπως επεξεργασμένων τροφίμων, ενθαρρύνοντας την απλή θρεπτική διατροφή αντί των τροφίμων υψηλής ενεργειακής πυκνότητας. Τα συστήματα τροφίμων μπορούν να αποτελέσουν πηγή αποκατάστασης και αυξημένης ανθεκτικότητας εάν τα τρόφιμα καλλιεργούνται, υφίστανται επεξεργασία και καταναλώνονται κατά τρόπο διαφορετικό (13) (14). Κάτι τέτοιο συνεπάγεται σχεδόν σίγουρα κατανάλωση λιγότερων δημητριακών για τα ζώα εκτροφής και διατροφή με λιγότερο κρέας για τους καταναλωτές. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνονται οφέλη τόσο για το κλίμα όσο και για την υγεία (15). Οφείλουμε να προωθήσουμε περισσότερο τα βιώσιμα γεωργικά συστήματα και να εντοπίσουμε, λόγου χάρη, τις θετικές περιβαλλοντικές επιδράσεις των χορτολιβαδικών εκτάσεων (αυξημένη βιοποικιλότητα, δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα). Αυτό θα παρότρυνε επίσης τους καταναλωτές να ακολουθήσουν μια υγιεινή, ισορροπημένη και βιώσιμη διατροφή.

3.6.   Οικονομικός αντίκτυπος της διατροφής

Η επιτυχία της Ευρώπης έγκειται στο ότι τροφοδοτούνται ετησίως 550 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, τώρα, όμως, χρειαζόμαστε το σύστημα αυτό να καταστεί περισσότερο βιώσιμο. Πολλοί οικονομολόγοι επικρίνουν τις επιδοτήσεις της κοινής γεωργικής πολιτικής, οι οποίες οι οποίες αντιπροσωπεύουν μεγάλο τμήμα του προϋπολογισμού της ΕΕ. Το αντεπιχείρημα είναι ότι οι επιδοτήσεις βοηθούν τους αγρότες της Ευρώπης να επιβιώσουν. Το κόστος τους έχει αυξηθεί, όμως το ποσοστό ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας (ΑΠΑ) που λαμβάνουν οι αγρότες είναι χαμηλό. Το μεγαλύτερο μέρος της ΑΠΑ των τροφίμων δημιουργείται έξω από τη γη, όχι από τη γη. Ο διατροφικός τομέας αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς τομείς της ΕΕ. Η βιομηχανία τροφίμων στην ΕΕ, για παράδειγμα, απασχολεί 4,2 εκατομμύρια εργαζομένους και έχει κύκλο εργασιών 1.089 τρισεκατομμύρια λίρες στερλίνες (16). Οι καταναλωτές απολαύουν μακροπρόθεσμης μείωσης του κόστους των τροφίμων ως ποσοστού επί των εγχώριων δαπανών. Όμως, δεν περιλαμβάνεται απαραίτητα το πλήρες κόστος στην εν λόγω μείωση του κόστους. Μελέτη του 2017 για το βρετανικό σύστημα τροφίμων κατέδειξε ότι, ενώ οι καταναλωτές του Ηνωμένου Βασιλείου δαπανούν απευθείας σε τρόφιμα 120 δισεκατ. λίρες στερλίνες σε ένα έτος, αυτό συνεπάγεται ισόποσο πρόσθετο κόστος σε άλλα «κονδύλια του προϋπολογισμού»της πραγματικής οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων 30 δισεκατ. λιρών στερλινών για την υποβάθμιση της γης, 40 δισεκατ. λιρών στερλινών για την υγεία και ούτω καθεξής (17). Μελέτες όπως αυτή υποδηλώνουν την ανάγκη «πραγματικής λογιστικής αποτύπωσης του κόστους», προσέγγιση που υποστηρίζεται από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (18).

4.   Πολιτικές και εργαλεία για την προώθηση της υγιεινής και βιώσιμης διατροφής

4.1.

Η υποστήριξη της καλύτερης και υγιεινότερης διατροφής αποτελεί επείγουσα και επιτακτική ανάγκη στην Ευρώπη, πρέπει δε να διερευνηθούν περαιτέρω οι δυνατότητες προώθησης της διατροφής μέσω καλύτερων συστημάτων τροφίμων (19). Για τη μετάβαση σε συστήματα τροφίμων που παρέχουν θρεπτικά τρόφιμα με στόχο μια υγιεινή διατροφή θα απαιτηθούν αλλαγές πολιτικής τόσο στην πλευρά της προσφοράς όσο και στην πλευρά της ζήτησης. Από την πλευρά της προσφοράς, η παραγωγή των τροφίμων και ο τρόπος επεξεργασίας (π.χ. μέσω επαναπροσδιορισμού της σύνθεσης των τροφίμων), διανομής και διάθεσής τους στους καταναλωτές αποτελούν παράγοντες ζωτικής σημασίας, προκειμένου να καθοριστούν η προσβασιμότητα και η οικονομική προσιτότητα των τροφίμων που ενθαρρύνουν πιο υγιεινά διατροφικά πρότυπα. Από την πλευρά της ζήτησης, οι δημόσιες πολιτικές θα πρέπει να παρέχουν στους καταναλωτές τη δυνατότητα να επιλέγουν μια πιο υγιεινή διατροφή, π.χ. μέσω της εκπαίδευσης στα σχολεία και των εκστρατειών ευαισθητοποίησης, της δρομολόγησης κατευθυντηρίων γραμμών στον τομέα της διατροφής, της επισήμανσης, των δημοσίων συμβάσεων κ.λπ. Οι στρατηγικές και πολιτικές για την ενίσχυση της προσφοράς και της ζήτησης θρεπτικών τροφίμων είναι διασυνδεδεμένες και αλληλεξαρτώμενες. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να υιοθετηθεί μια ολοκληρωμένη, πολυτομεακή και πολυεπίπεδη προσέγγιση, στην οποία θα συμμετέχουν όλα τα αρμόδια όργανα, η κοινωνία των πολιτών και οι ενδιαφερόμενοι φορείς σε όλο το σύστημα τροφίμων.

4.2.

Μέρος του προβλήματος αποτελεί και το γεγονός ότι, μέχρι στιγμής, πολλές αποφάσεις της βιομηχανίας τροφίμων λαμβάνονται με βάση βραχυπρόθεσμους οικονομικούς λόγους, οι οποίοι εξέτρεψαν ορισμένες φορές την παραγωγή και την επεξεργασία τροφίμων προς την εσφαλμένη κατεύθυνση της καλλιέργειας και χρήσης ανθυγιεινών συστατικών πρώτων υλών (π.χ. φοινικέλαιο, trans-λιπαρά οξέα, υπερβολικές περιεκτικότητες σε ζάχαρη και αλάτι). Η προσέγγιση της βιωσιμότητας συνεπάγεται εξέταση όχι μόνο των οικονομικών, αλλά και των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η προσέγγιση αυτή πρέπει να έχει μακροπρόθεσμη προοπτική και να αναπτύξει τις προϋποθέσεις για μικρότερης έκτασης, τοπικές αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων. Για τον λόγο αυτό, είναι επίσης σημαντικό να προωθηθεί ένα νέο «πλαίσιο»για τη βιομηχανία τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ, με σκοπό την παραγωγή, επεξεργασία, διανομή και πώληση υγιεινότερων και πιο βιώσιμων τροφίμων. Για παράδειγμα, τα μέτρα που θεσπίζει η ΕΕ θα πρέπει να διευκολύνουν τους παραγωγούς να προωθούν τον επαναπροσδιορισμό της σύνθεσης των τροφίμων, ακόμη και εάν αυτή είναι σταδιακή, πράγμα το οποίο δεν είναι εφικτό με την ισχύουσα νομοθεσία. Όσον αφορά την ΚΓΠ, θα πρέπει να ενθαρρύνει τους γεωργούς να παράγουν σε τοπικό επίπεδο τα συστατικά που έχουν τον καλύτερο αντίκτυπο στην υγεία. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης ταχεία καθιέρωση νομοθετικού ορίου σε ολόκληρη την ΕΕ για τα μεταποιημένα trans-λιπαρά οξέα στα τρόφιμα.

4.3.

Υπάρχουν ήδη διάφορες πολιτικές και πρωτοβουλίες της ΕΕ που έχουν στόχο την προώθηση της υγιεινής διατροφής, για παράδειγμα πρωτοβουλίες της Επιτροπής όπως η ευρωπαϊκή πλατφόρμα δράσης για τη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα και την υγεία, τα ρυθμιστικά μέτρα σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές και με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας, η Λευκή Βίβλος του 2017 για την παχυσαρκία, το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την παιδική παχυσαρκία 2001-2020, ορισμένες διατάξεις της νέας πρότασης της ΚΓΠ (π.χ. «βελτίωση της ανταπόκρισης της γεωργίας της ΕΕ στις απαιτήσεις της κοινωνίας όσον αφορά τα τρόφιμα και την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης για ασφαλή, θρεπτικά και βιώσιμα τρόφιμα, καθώς και για καλή μεταχείριση των ζώων»), το πρόγραμμα της ΕΕ για τη διάθεση φρούτων, λαχανικών και γάλακτος στα σχολεία κ.λπ. Ωστόσο, απουσιάζει μια συντονισμένη προσέγγιση. Οι νέες βιώσιμες διατροφικές οδηγίες της ΕΕ θα παράσχουν στα κράτη μέλη τη συνάφεια και το πλαίσιο «πολλαπλών κριτηρίων», ώστε να αναπτύξουν τις εθνικές κατευθυντήριες γραμμές τους, όπως περιγράφεται περαιτέρω παρακάτω.

5.   Κατευθυντήριες γραμμές για μια βιώσιμη διατροφή

5.1.

Δεδομένου ότι έχουν αυξηθεί τα στοιχεία σχετικά με τον αντίκτυπο της διατροφής στην υγεία, το περιβάλλον και την οικονομία, παρατηρείται όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη των λεγόμενων «βιώσιμων διατροφικών κατευθυντηρίων γραμμών». Όλα σχεδόν τα εθνικά κράτη εκπονούν επίσημες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές. Μας είναι οικείες ως συμβουλές να τρώμε λιγότερο αλάτι, να τρώμε έναν αριθμό «μερίδων»φρούτων και λαχανικών, να καταναλώνουμε ορισμένες ποσότητες ψαριών, και άλλες οδηγίες. Δεδομένων των ισχυρών αποδεικτικών στοιχείων αναφορικά με τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των τροφίμων, θεωρείται πλέον λογικό να συμπεριληφθούν ευρύτερα κριτήρια στις διατροφικές συμβουλές – εξ ου και η αύξηση των εκκλήσεων για «βιώσιμες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές» (20).

5.2.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ήδη ξεκινήσει να αναπτύσσουν διαφορετικές μορφές κατευθυντηρίων γραμμών για τη βιώσιμη διατροφή (21). Ορισμένες από αυτές έχουν προκύψει από τους εξειδικευμένους φορείς εμπειρογνωμόνων τους στον τομέα της υγείας και της διατροφής (22) (23), άλλες αποτέλεσαν καρπό συνεργασίας μεταξύ υπουργείων και οργανισμών (24), ενώ ορισμένες εκπονήθηκαν υπό την καθοδήγηση της κοινωνίας των πολιτών και της βιομηχανίας (25). Αυτή η ποικιλομορφία ήταν μεν χρήσιμη στον πειραματισμό, πρέπει όμως πλέον να δοθεί ένα σαφές, συνεκτικό και κοινό πλαίσιο ώστε να επωφελούνται οι καταναλωτές εντός της ενιαίας αγοράς. Όταν θα τεθούν σε εφαρμογή βιώσιμες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές και άλλα συναφή μέτρα, πρέπει να εξασφαλιστεί και ο αποτελεσματικός έλεγχος της εφαρμογής τους.

5.3.

Πρέπει να δημιουργηθεί μια ομάδα εμπειρογνωμόνων για τη διαμόρφωση βιώσιμων διατροφικών κατευθυντηρίων γραμμών με πανευρωπαϊκή ισχύ. Σε αυτήν την ομάδα θα πρέπει να συμμετέχουν οι ενδιαφερόμενοι επαγγελματικοί και επιστημονικοί φορείς από τους κλάδους της διατροφής, της δημόσιας υγείας, των τροφίμων και των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιστημών. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων θα διατυπώσει οδηγίες εντός προθεσμίας δύο ετών, οι οποίες θα παρέχουν στους καταναλωτές σαφείς συμβουλές σχετικά με την αειφόρο διατροφή, αξιοποιώντας την έρευνα και τα δεδομένα που προσφέρουν το Κοινό Κέντρο Ερευνών, το πρόγραμμα Food 2030, η Μόνιμη Επιτροπή Γεωργικής Έρευνας (SCAR) και άλλοι φορείς. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές θα είναι διαθέσιμες στα κράτη μέλη προς χρήση σε εθνικό επίπεδο, για παράδειγμα σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και σε δημόσιους φορείς, καθώς και σε επίπεδο ΕΕ, για να βοηθήσουν στην ανάπτυξη σαφών ολοκληρωμένων πλαισίων για την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Οι κατευθυντήριες γραμμές θα συμβάλουν στην επίτευξη ευρέων στόχων της ΕΕ, όπως η στήριξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, της συμφωνίας του Παρισιού για την αλλαγή του κλίματος και άλλων δεσμεύσεων και προγραμμάτων για την αειφορία, όπως το πρόγραμμα FOOD2030 (26). Η ομάδα εμπειρογνωμόνων θα πρέπει να περιλαμβάνει βασικούς φορείς όπως η Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Οργανισμών Τροφίμων (FENS), η Ευρωπαϊκή Ένωση Δημόσιας Υγείας (EUPHA) και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Οικολογίας, ενώ θα παρέχουν στοιχεία επιστημονικές πηγές εμπειρογνωμόνων όπως η SCAR και στήριξη η ΓΔ Γεωργίας, η ΓΔ Περιβάλλοντος, η ΓΔ Υγείας, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος και η Μόνιμη Επιτροπή Γεωργικής Έρευνας (SCAR). Η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να συμβάλει στις εργασίες της εν λόγω ομάδας εμπειρογνωμόνων ούτως ώστε να παράσχει τη συμβολή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως μέσω της προσωρινής ομάδας μελέτης «Βιώσιμα συστήματα τροφίμων».

6.   Συστήματα επισήμανσης βιώσιμων τροφίμων

6.1.

Οι κατευθυντήριες γραμμές για μια βιώσιμη διατροφή θα πρέπει επίσης να αποτελέσουν τη βάση για την ευρύτερη επισήμανση των τροφίμων, η οποία πρέπει να είναι ευανάγνωστη και να βελτιώνει και να αποθαρρύνει τη χρήση ασκόπως φθηνών πρώτων υλών, που είναι αφενός ανθυγιεινές και, αφετέρου, μη βιώσιμες (π.χ. trans-λιπαρά οξέα, φοινικέλαιο και υπερβολική περιεκτικότητα σε ζάχαρη). Οι καταναλωτές επωφελούνται από την επέκταση της επισήμανσης των τροφίμων, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος λογότυπων ποιότητας της ΕΕ (ΠΓΕ, ΠΟΠ, ΕΠΠΕ), ώστε να καλύπτονται τόσο περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές όσο και πτυχές που αφορούν την υγεία και τη διατροφή.

6.2.

Οι πολιτικές έχουν επικεντρωθεί στη διατροφή και σε άλλα θέματα υγείας, όμως η ΕΟΚΕ σημειώνει τις αυξανόμενες ανησυχίες ως προς την έλλειψη ενημέρωσης και εκπαίδευσης των καταναλωτών σχετικά με την περιβαλλοντική και την κοινωνική επίδραση των τροφίμων. Η εφαρμογή ενός σαφούς συστήματος επισήμανσης σχετικά με την προέλευση, τα μέσα παραγωγής και τη θρεπτική αξία των τροφίμων θα διευκολύνει τις επιλογές των καταναλωτών. Η ιχνηλασιμότητα είναι επίσης πολύ σημαντική τόσο για τους παραγωγούς τροφίμων όσο και για τους καταναλωτές, προκειμένου να κατοχυρωθεί η ασφάλεια των τροφίμων (27). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της για την ανάπτυξη ενός νέου έξυπνου συστήματος επισήμανσης των αειφόρων τροφίμων, το οποίο θα πρέπει να εναρμονίζεται σε επίπεδο ΕΕ (28). Θα πρέπει να βασίζεται επίσης σε νέες διαδικασίες ιχνηλασιμότητας και πιστοποίησης και θα αναπτυχθεί περαιτέρω στις μελλοντικές εργασίες της προσωρινής ομάδας μελέτης της ΕΟΚΕ για τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Επίσης, θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση σε τεχνολογίες όπως εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα, καθώς και σε αναγραφές για τον καταναλωτή στον τομέα του λιανικού εμπορίου, με τα οποία παρέχονται όλες οι απαιτούμενες πληροφορίες, και διασφαλίζεται πλήρης ιχνηλασιμότητα.

7.   Δημόσιες συμβάσεις

7.1.

Μέσω των δημοσίων συμβάσεων, οι τοπικές αρχές θα είναι σε θέση να εφαρμόζουν σταδιακά βιώσιμες διατροφικές οδηγίες σε ένα ευρύ φάσμα δημόσιων ιδρυμάτων, ιδίως σε σχολεία και νοσοκομεία. Η παραγωγή, πώληση και κατανάλωση υγιεινών, τοπικών και εποχιακών τροφίμων, τα οποία εξασφαλίζουν βιωσιμότητα, συμβάλλει στην επίτευξη του Στόχου 12.7 «Βιώσιμες δημόσιες συμβάσεις»του Θεματολογίου του 2030. Θα πρέπει να προκρίνονται οι τοπικοί παραγωγοί κατά τις διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων, ώστε να προωθείται η υγιεινή διατροφή και η ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας.

7.2.

Υπάρχουν ήδη αρκετές πρωτοβουλίες για την προαγωγή της προμήθειας αειφόρων τροφίμων, γεγονός που καταδεικνύει το αυξανόμενο ενδιαφέρον και τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των τοπικών αρχών στο θέμα. Για παράδειγμα, το Διεθνές Συμβούλιο Τοπικών Πρωτοβουλιών για το Περιβάλλον (ICLEI) – Τοπικές Αρχές για την Αειφορία προωθεί σήμερα μια πρωτοβουλία για τη δρομολόγηση υποχρεωτικών και σταδιακών προμηθειών αειφόρων τροφίμων σε όλα τα ευρωπαϊκά σχολεία και νηπιαγωγεία, με ποσοστό 20 % βιολογικά τρόφιμα έως το 2022 ως αρχικό στόχο.

7.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το τρέχον έργο που έχει αναλάβει το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής σχετικά με την αναθεώρηση των κριτηρίων της ΕΕ για τις πράσινες δημόσιες συμβάσεις (GPP) όσον αφορά τις υπηρεσίες τροφίμων και τροφοδοσίας. Η ΕΟΚΕ ζητεί να συμπεριληφθούν στις GPP ρητά και πιο φιλόδοξα κριτήρια για την αειφορία των τροφίμων και να αρθούν τα κανονιστικά εμπόδια, ιδίως όσον αφορά τους κανόνες ανταγωνισμού.

8.   Κανόνες ανταγωνισμού

8.1.

Το δίκαιο του ανταγωνισμού παρουσιάζεται μερικές φορές ως εμπόδιο στην παραγωγή και τη διανομή βιώσιμων και υγιεινών τροφίμων. Οι διαβουλεύσεις με τη ΓΔ Ανταγωνισμού της Επιτροπής θα πρέπει να ενθαρρύνει τόσο την αποσαφήνιση όσο και την προσαρμογή στους ισχύοντες κανόνες, έτσι ώστε οι ευρωπαϊκές αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων να επιτύχουν καλύτερες συνθήκες και να επιταχύνουν τη μετάβασή τους προς τη βιωσιμότητα.

8.2.

Το άρθρο 101 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) (29) απαγορεύει τις συμφωνίες μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ανεξάρτητων φορέων της αγοράς οι οποίες περιορίζουν τον ανταγωνισμό. Οι συμφωνίες αυτές αφορούν ειδικότερα τις συμφωνίες καθορισμού τιμών. Δυνάμει του άρθρου 101 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ, οι συμφωνίες δεν εμπίπτουν στην απαγόρευση του άρθρου 101 παράγραφος 1 αν παράγουν αντικειμενικά οικονομικά οφέλη, τα οποία αντισταθμίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις ενός περιορισμού του ανταγωνισμού, π.χ. συμβάλλοντας στη βελτίωση της παραγωγής ή της διανομής των προϊόντων, εξασφαλίζοντας συγχρόνως στους καταναλωτές δίκαιο τμήμα από το όφελος που προκύπτει (30).

8.3.

Οι αναγνωρισμένες διεπαγγελματικές οργανώσεις δύνανται, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, να βασίζονται σε μια παρέκκλιση από το άρθρο 101 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Έχουν τη δυνατότητα να κοινοποιούν τις συμφωνίες τους στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σύμφωνα με το άρθρο 210 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 (κανονισμός ΚΟΑ) και αν η Επιτροπή δεν τις κρίνει ασυμβίβαστες με τους κανόνες της Ένωσης εντός 2 μηνών από τη λήψη της πλήρους κοινοποίησης, το άρθρο 101 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ δεν εφαρμόζεται. Οι συμφωνίες δεν επιτρέπεται να συνεπάγονται καθορισμό τιμών ή ποσοστώσεων, ούτε να οδηγούν σε κατακερματισμό των αγορών, ούτε να προκαλούν άλλες στρεβλώσεις του ανταγωνισμού. Η χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρει ο κανονισμός ΚΟΑ θα μπορούσε να επιτρέψει στις διεπαγγελματικές οργανώσεις να συνάπτουν συμφωνίες που ενισχύουν τα πρότυπα βιωσιμότητας.

9.   Ενημέρωση και αύξηση της ευαισθητοποίησης

9.1.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πρότασή της να ξεκινήσει πανευρωπαϊκή εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετική με την αξία των τροφίμων, η οποία κρίνεται απαραίτητη ώστε να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμη αλλαγή στη συμπεριφορά των καταναλωτών (31).

9.2.

Είναι επίσης απαραίτητο να γίνουν περισσότερες επενδύσεις στην εκπαίδευση για τα τρόφιμα στα σχολεία, καθώς και στην επαγγελματική κατάρτιση.

9.3.

Η ΕΟΚΕ απευθύνει εκ νέου έκκληση για την ανάληψη πανευρωπαϊκών οπτικών διαφημιστικών εκστρατειών για τα υγιεινά τρόφιμα και την υγιεινή διατροφή (32), αντλώντας έμπνευση από τις θετικές κοινωνικές διαφημιστικές εκστρατείες σε ορισμένα τηλεοπτικά κανάλια που απευθύνονται σε παιδιά, π.χ. ενθαρρύνοντας τη στροφή προς μια πιο ισορροπημένη διατροφή. Θα πρέπει να θεσπιστούν πιο αποτελεσματικοί έλεγχοι στον τομέα της εμπορικής προώθησης τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη, trans-λιπαρά οξέα, ελεύθερα σάκχαρα και/ή αλάτι (HFSS) που απευθύνονται σε παιδιά, όχι μόνο κατά τη διάρκεια των ωρών υψηλής τηλεθέασης παιδικών εκπομπών, αλλά και μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλους εμπορικούς διαύλους, οι οποίοι διαμορφώνουν τις διατροφικές προτιμήσεις των παιδιών (33) (34).

---

(1)  http://www.interacademies.org/48945/Global-food-systems-are-failing-humanity-and-speeding-up-climate-change.

(2)  https://www.c40.org/.

(3)  COM(2017) 713 final.

(4)  ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18.

(5)  Έκθεση για την κατάσταση της επισιτιστικής ανασφάλειας στον κόσμο (SOFI report) 2018: http://www.fao.org/state-of-food-security-nutrition/en/.

(6)  ΥΕΟΕ, 2017. Επισιτιστικά και διατροφικά συστήματα.

(7)  http://www.ipcc.ch/news_and_events/pr_181008_P48_spm.shtml.

(8)  Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα «Τοπικά και περιφερειακά κίνητρα για την προώθηση υγιεινής και βιώσιμης διατροφής».

(9)  http://www.milanurbanfoodpolicypact.org/.

(10)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2018). Μη μεταδοτικές ασθένειες, https://ec.europa.eu/health/non_communicable_diseases/overview_el.

(11)  Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) (2017), «Σύνοψη των τελευταίων στοιχείων σχετικά με την ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση». https://ecdc.europa.eu/sites/portal/files/documents/EAAD%20EARS-Net%20summary.pdf.

(12)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2015), «Γεωγραφικές ενδείξεις και παραδοσιακά ιδιότυπα προϊόντα», https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/food-safety-and-quality/certification/quality-labels_el.

(13)  Berners-Lee, et al (2018) “Current global food production is sufficient to meet human nutritional needs in 2050 provided there is radical societal adaptation”(Η τρέχουσα παγκόσμια παραγωγή τροφίμων επαρκεί για να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού έως το 2050 εφόσον υπάρξει ριζική κοινωνιακή προσαρμογή) Elementa, 6, 1, 52: http://doi.org/10.1525/elementa.310.

(14)  Ritchie H, D Reay & Ρ Higgins (2017). “Beyond Calories: A Holistic Assessment of the Global Food System”(Πέρα από τις θερμίδες: Μια ολιστική αξιολόγηση του παγκόσμιου επισιτιστικού συστήματος), Frontiers in Sustainable Food Systems, 2, 57, διαθέσιμο στη διεύθυνση: 10.3389/fsufs.2018.00057.

(15)  Βλέπε, για παράδειγμα, την έκθεση του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Πόρων (WRI) (2018) με τίτλο “Creating a Sustainable Future”(Διαμορφώνοντας ένα βιώσιμο μέλλον). https://www.wri.org/publication/creating-sustainable-food-future· και την έκθεση της επιτροπής EAT-Lancet για έναν υγιεινό τρόπο διατροφής από τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων (2019) με τίτλο “Food in the Anthropocene”(Διατροφή στην Ανθρωπόκαινο εποχή) https://eatforum.org/initiatives/eat-lancet/.

(16)  FDE [FoodDrinkEurope] (2018), Ετήσια έκθεση 2018. https://www.fooddrinkeurope.eu/uploads/publications_documents/FoodDrinkEurope_Annual_Report_INTERACTIVE.pdf.

(17)  Sustainable Food Trust (2017). The Hidden Cost of Food (Το κρυφό κόστος των τροφίμων). Bristol.

http://sustainablefoodtrust.org/wp-content/uploads/2013/04/HCOF-Report-online-version.pdf.

(18)  UNEP (2017). TEEB for Agriculture and Food Interim Report (Ενδιάμεση έκθεση της πρωτοβουλίας «Τα οικονομικά των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας/The Economics of Ecosystems and Biodiversity/TEEB»για τη γεωργία και τα τρόφιμα). Ναϊρόμπι: Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον. http://teebweb.org/agrifood/home/teeb-for-agriculture-food-interim-report/.

(19)  ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18.

(20)  Gonzalez-Fischer C, T Garnett (2016) - “Plates, pyramids, planet: Developments in national healthy and sustainable dietary guidelines: a state of play assessment”(Πιάτα, πυραμίδες, πλανήτης: Η ανάπτυξη εθνικών κατευθυντηρίων γραμμών για μια υγιεινή και βιώσιμη διατροφή: αξιολόγηση της επικρατούσας κατάστασης). Ρώμη και Οξφόρδη: FAO και Food Climate Research Network (ερευνητικό δίκτυο για τα τρόφιμα και για το κλίμα).

(21)  Βλέπε την ανασκόπηση στο Lang T, P Mason (2017). “Sustainable diet policy development: implications of multi-criteria and other approaches”(Κατάρτιση πολιτικών για τη βιώσιμη διατροφή: ο αντίκτυπος των πολλαπλών κριτηρίων και άλλων προσεγγίσεων), 2008–2017, Proceedings of the Nutrition Society, διαθέσιμο στη διεύθυνση: 10.1017/S0029665117004074.

(22)  Συμβούλιο Υγείας των Κάτω Χωρών (2011), Κατευθυντήριες γραμμές για μια υγιεινή διατροφή: η οικολογική προοπτική. Σύμβαση αριθ.: αριθμός δημοσίευσης 2011/08E. Χάγη: Συμβούλιο Υγείας των Κάτω Χωρών.

(23)  Voedingscentrum (2016). Κατευθυντήριες γραμμές του Κέντρου Διατροφής των Κάτω Χωρών «Wheel of Five»(Παράρτημα 13 για θέματα βιωσιμότητας). Χάγη: Voedingscentrum.

(24)  Εθνική Υπηρεσία Τροφίμων και Οργανισμός Περιβάλλοντος της Σουηδίας (2008), Environmentally Effective Food Choices: Proposal notified to the EU (Περιβαλλοντικά αποτελεσματικές διατροφικές επιλογές: πρόταση που κοινοποιήθηκε στην ΕΕ.). Στοκχόλμη: Εθνική Υπηρεσία Τροφίμων.

(25)  Γερμανικό Συμβούλιο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (RNE) (2014), The Sustainable Shopping Basket - A Guide to Better Shopping. (Το βιώσιμο καλάθι αγορών – Οδηγός για καλύτερες αγορές.) Βερολίνο: Γερμανικό Συμβούλιο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, https://www.nachhaltigkeitsrat.de/en/projects/the-sustainable-shopping-basket.

(26)  http://ec.europa.eu/research/bioeconomy/index.cfm?pg=policy&lib=food2030.

(27)  ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 64.

(28)  ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18.

(29)  ΕΕ C 326 της 26.10.2012, σ. 1.

(30)  COM(2018) 706 final https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/\?uri=CELEX:52018DC0706&from=EL.

(31)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2015), «Γεωγραφικές ενδείξεις και παραδοσιακά ιδιότυπα προϊόντα», https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/food-safety-and-quality/certification/quality-labels_el.

(32)  ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 64.

(33)  Περιφερειακό γραφείο της ΠΟΥ για την Ευρώπη (2018). “Policies to limit marketing of unhealthy foods to children”(Πολιτικές για τον περιορισμό της εμπορικής προώθησης ανθυγιεινών τροφίμων στα παιδιά). Κοπεγχάγη: ΠΟΥ Ευρώπης http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/nutrition/news/news/2018/10/policies-to-limit-marketing-of-unhealthy-foods-to-children-fall-short-of-protecting-their-health-and-rights.

(34)  Food Active & Children’s Food Campaign (2018). Junk Food Marketing to Children: a study of parents’ perceptions (Εμπορική προώθηση ανθυγιεινών τροφίμων στα παιδιά: μια μελέτη των αντιλήψεων των γονέων). Λονδίνο. http://www.foodactive.org.uk/wp-content/uploads/2018/06/Junk-Food-Marketing-to-Children-a-study-of-parents-perceptions.pdf.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η ψηφιακή επανάσταση υπό το πρίσμα των αναγκών και των δικαιωμάτων των πολιτών»

(Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2019/C 190/03)

Εισηγητής: ο κ. Ulrich SAMM

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	12.7.2018
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.2.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	129/2/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η σημερινή ψηφιακή επανάσταση διαθέτει το δυναμικό να μεταβάλει θεμελιωδώς την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον της εργασίας και να αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την ποιότητα ζωής με αντίκτυπο σε όλους τους τομείς, αλλάζοντας τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και επικοινωνούμε. Η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει σαφώς την άποψή της ότι ο μετασχηματισμός – ο οποίος πραγματοποιείται από τον άνθρωπο – θα πρέπει να αποβαίνει προς όφελος όλων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί όλες τις πολιτικές δράσεις και τις δράσεις της κοινωνίας των πολιτών που συνδράμουν τους Ευρωπαίους πολίτες. Η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζεται πρωτίστως στις ανάγκες και στις ανησυχίες των πολιτών, είτε ως εργαζόμενων, είτε ως εργοδοτών, είτε ως καταναλωτών εν γένει, και προσδιορίζει τομείς όπου η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών είναι καθοριστικής σημασίας. Η ψηφιακή μετάβαση μπορεί να στεφθεί με επιτυχία μόνον μέσα από μια προορατική διαμόρφωση.

1.2.

Η πρόοδος της ψηφιοποίησης, ιδίως όταν εισάγονται νέα ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες, μπορεί να είναι ταχύτατη (όπως στην περίπτωση των κινητών/έξυπνων τηλεφώνων), ή μπορεί να είναι αργή σε ορισμένους τομείς στους οποίους το κοινό και η κοινωνία εν γένει δεν αποδέχονται την τεχνολογία χωρίς αμφισβητήσεις, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις κατά τις οποίες θίγονται η ανθρώπινη αυτονομία, υπευθυνότητα, ασφάλεια, αξιοπρέπεια και η προστασία της ιδιωτικής ζωής.

1.3.

Η ψηφιοποίηση προσφέρει πληθώρα νέων δυνατοτήτων που επιτρέπουν στους ανθρώπους, με πρωτοφανή τρόπο, να κάνουν επιλογές για μια καλύτερη ζωή. Από την άλλη πλευρά, όσο περισσότερο κυριαρχεί η ψηφιοποίηση στη ζωή μας, τόσο περισσότερο μπορεί επίσης να χειραγωγηθούμε. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να υπονομεύσει την αυτονομία μας σε τομείς όπως η οδήγηση αυτοκινήτου, η επιλογή τροφίμων, η φροντίδα της υγείας μας, η θέρμανση του σπιτιού μας, το κάπνισμα, το ποτό, η διαχείριση των οικονομικών μας και πολλοί άλλοι. Η ΕΟΚΕ ζητεί να θεσπιστούν διαφανείς κανόνες, οι οποίοι να προσαρμοστούν και να τεθούν σε εφαρμογή σε αυτές τις ταχέως εξελισσόμενες τεχνολογίες. Η επωφελής, πειστική τεχνολογία θα πρέπει να συνοδεύεται από εκπαίδευση, όχι χειραγώγηση, και να συμμορφώνεται με την αρχή της ελεύθερης επιλογής κάθε ατόμου προς εγγύηση της ανθρώπινης αυτονομίας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ έχει σαφή άποψη ως προς το ζήτημα σχετικά με τον βαθμό στον οποίο είναι ηθικά αποδεκτό να μεταβιβάζεται η ευθύνη για τη λήψη αποφάσεων (με ηθικές συνέπειες) σε συστήματα που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ). Τα αυτοματοποιημένα συστήματα, ανεξάρτητα από το πόσο πολύπλοκα είναι, πρέπει να λειτουργούν σύμφωνα με την αρχή της διατήρησης του ελέγχου από τον άνθρωπο. Μόνον οι άνθρωποι λαμβάνουν την τελική απόφαση και αναλαμβάνουν την ευθύνη της.

1.5.

Με τη διεύρυνση του οικιακού αυτοματισμού, αναπτύσσεται μια σειρά σημείων εισόδου για τους «πληροφορικούς πειρατές»(χάκερ). Υπάρχει ανάγκη ενημέρωσης των καταναλωτών σχετικά με τους κινδύνους αυτούς και στήριξης των μέτρων ασφαλείας, ιδίως όταν οι «πληροφορικοί πειρατές»προσπαθούν να αναλάβουν τον έλεγχο έξυπνων συσκευών. Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να αναθεωρήσει τους κανονισμούς ασφαλείας και να καταρτίσει και να προσαρμόσει αυστηρούς κανόνες ασφαλείας για τις νέες εξελισσόμενες τεχνολογίες με στόχο την προστασία των πολιτών στις κατοικίες τους.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση αναφορικά με τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας με την ενίσχυση της ψηφιακής τεχνολογίας στα αυτοκίνητα, εκφράζει, ωστόσο, ανησυχίες σχετικά με τον αργό ρυθμό των βελτιώσεων αυτών. Προκειμένου να επιταχυνθεί η μετάβαση σε μια πιο αυτοματοποιημένη οδήγηση, η ΕΟΚΕ ζητεί την ανάπτυξη κινήτρων εκ μέρους της ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπιστούν το απαιτητικό κόστος (ανάγκη αγοράς νέων αυτοκινήτων) και η ανεπαρκής αποδοχή των υποβοηθητικών συστημάτων (πολυπλοκότητα, έλλειψη κατάρτισης). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να αναπτυχθεί μια ευρωπαϊκή στρατηγική προκειμένου να προσαρμοστεί και να τροποποιηθεί το οδικό μας σύστημα, έτσι ώστε τα πλήρως αυτόνομα οχήματα που προσφέρουν 100 % ασφάλεια να μπορέσουν να προωθηθούν με επιτυχία.

1.7.

Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για προσαρμογή και αναμόρφωση του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ) ενόψει της ταχέως μεταβαλλόμενης ψηφιακής τεχνολογίας. Οι νέες τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου, ειδικότερα, αποτελούν απειλή για την ιδιωτική ζωή μας. Δεδομένου ότι η τεχνολογία αυτή καθίσταται φθηνότερη και εύκολα προσβάσιμη σε όλους, θα μπορούσε τελικά να έχει ως αποτέλεσμα να μην είναι πλέον δυνατό να περπατήσει κανείς στον δρόμο ή να κάνει τις αγορές του ανώνυμα. Η απειλή κατά της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και της αυτονομίας καθίσταται ακόμα μεγαλύτερη όταν οι εν λόγω τεχνολογίες χρησιμοποιούνται για σκοπούς κατάρτισης προφίλ ή βαθμολόγησης των προσώπων. Η ΕΟΚΕ εμμένει στη θέση ότι οι πολίτες θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα της ιδιωτικότητας και στους δημόσιους χώρους. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προβαίνει σε τακτική αναθεώρηση του ΓΚΠΔ και των συναφών κανονισμών, ανάλογα με το πόσο γρήγορα μεταβάλλονται αυτές οι τεχνολογίες.

1.8.

Ο μεμονωμένος καταναλωτής, ο οποίος δεν διαθέτει επαγγελματικές ψηφιακές δεξιότητες, χρειάζεται ισχυρή υποστήριξη στη χρήση πολύπλοκων ψηφιακών συστημάτων, είτε πρόκειται για οικιακές συσκευές είτε για ψηφιακές πλατφόρμες. Τα εγχειρίδια χρήσης είναι ενίοτε πολύ εκτενή και η άδεια χρήσης συγκεκριμένων δεδομένων δίδεται συχνά παρά τη θέλησή μας. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η διαφάνεια δεν είναι επαρκής: απαιτούνται, συνεπώς, απλουστεύσεις και τυποποιημένες διαδικασίες σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ ώστε να εξασφαλιστεί βοήθεια στον καταναλωτή.

1.9.

Οι ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν εύκολα να εντοπίσουν τους χρήστες τους με απλά εργαλεία. Αυτό συνεπάγεται ότι, για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, ο ΓΚΠΔ είναι ανεπαρκής στις περιπτώσεις εκούσιας κατάχρησης εν αγνοία των πολιτών. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η προστασία της ιδιωτικής ζωής μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με τον πρόσθετο περιορισμό της πρόσβασης σε ευαίσθητα δεδομένα, σε περιορισμένο μόνον αριθμό πιστοποιημένων ατόμων. Πρέπει να αναπτυχθούν μέτρα ασφαλείας σύμφωνα με τα υψηλότερα και πιο αξιόπιστα πρότυπα, μεταξύ άλλων, μέσω τακτικής επαλήθευσης από ανεξάρτητους φορείς της ΕΕ.

1.10.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι τα συστήματα εποπτείας που βασίζονται στα βιομετρικά δεδομένα μπορούν να οδηγήσουν σε εσφαλμένη ταξινόμηση και στιγματισμό, τοποθετώντας αυτόματα κάποιον σε μια συγκεκριμένη κατηγορία, όπως των τρομοκρατών, των εγκληματιών ή των αναξιόπιστων ατόμων. Τα συστήματα που ταυτοποιούν και ταξινομούν αυτόματα ανθρώπους στην κατηγορία των υπόπτων δεν πρέπει ποτέ να λειτουργούν χωρίς στενή ανθρώπινη αλληλεπίδραση και διεξοδική επαλήθευση.

1.11.

Επίκειται η χρήση της ρομποτικής στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Τα ρομπότ, όμως, είναι συσκευές που δεν μπορούν να αναπαράγουν τις ικανότητες κατανόησης και την αμοιβαιότητα των σχέσεων ανθρώπινης φροντίδας. Εάν δεν χρησιμοποιηθούν υπό ορισμένες συνθήκες-πλαίσιο, τα ρομπότ μπορούν να υπονομεύσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Επομένως, τα ρομπότ περίθαλψης πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο για καθήκοντα φροντίδας που δεν απαιτούν συναισθηματική, φιλική ή προσωπική συμμετοχή.

1.12.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, κάθε φορά που σχεδιάζονται νέα συστήματα αυτοματοποίησης στη βιομηχανία, στο εμπόριο και στον κλάδο των υπηρεσιών, να χρησιμοποιούνται αντικειμενικές επιστημονικές μέθοδοι για τη βελτιστοποίηση και την αξιολόγηση της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής. Οι επιστημονικές μέθοδοι της γνωστικής εργονομίας καθιστούν δυνατή την αντικειμενική αξιολόγηση των ψυχικών απαιτήσεων κατά την ενασχόληση με νέα συστήματα τεχνικής υποβοήθησης. Συνδυάζονται διαφορετικοί ερευνητικοί κλάδοι, όπως η ψυχολογία και η εργονομία, για την αξιολόγηση των διεπαφών χρήστη. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ψηφιοποίηση θα είναι μακροπρόθεσμα επιτυχής μόνο με ανθρωποκεντρικό σχεδιασμό.

1.13.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να εκτιμηθούν οι αποκλίσεις όσον αφορά την περιφερειακή ανάπτυξη, που προκαλούνται από την άνιση πρόσβαση στις νέες ψηφιακές τεχνολογίες και την έλλειψη δεξιοτήτων, και το εύρος των ενδεχόμενων κοινωνικών ανισοτήτων και ο δυνητικός του αντίκτυπος στην ακεραιότητα της ΕΕ.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η ΕΟΚΕ εξέφρασε την ικανοποίησή της σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις (1) για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη», κάτι το οποίο υπογραμμίζει την πρόθεση να καταστεί η Ευρώπη ηγετικός παράγοντας στην ψηφιοποίηση και να αυξηθεί η οικονομική της ισχύς και ανταγωνιστικότητα στην παγκόσμια σκηνή, εξασφαλίζοντας τη δημιουργία μιας ενιαίας ψηφιακής αγοράς και διαμορφώνοντας τον ψηφιακό μετασχηματισμό κατά τρόπο θετικό για όλους τους πολίτες της Ευρώπης.

2.2.

Η τρέχουσα ψηφιακή επανάσταση έχει μεταβάλει την κοινωνία και θα συνεχίσει να το πράττει με ακόμη μεγαλύτερη ένταση στο μέλλον. Αυτές οι μεταβολές επηρεάζουν την οικονομία και το περιβάλλον της εργασίας και αποφέρουν μακροπρόθεσμα οφέλη τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την ποιότητα ζωής με αντίκτυπο σε όλους τους τομείς, αλλάζοντας τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και επικοινωνούμε. Η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει σαφώς την άποψή της (2), ότι ο μετασχηματισμός – ο οποίος πραγματοποιείται από τον άνθρωπο – θα πρέπει να αποβαίνει προς όφελος όλων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί όλες τις πολιτικές δράσεις και τις δράσεις της κοινωνίας των πολιτών που συνδράμουν τους Ευρωπαίους πολίτες. Η υπό εξέταση γνωμοδότηση επικεντρώνεται κυρίως στις ανάγκες και τις ανησυχίες των πολιτών, είτε ως εργαζόμενων, είτε ως εργοδοτών, είτε ως καταναλωτών εν γένει. Εντοπίζει τομείς στους οποίους η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών είναι καθοριστικής σημασίας για την προορατική διαμόρφωση της ψηφιακής μετάβασης και για την επιτυχημένη υλοποίησή της.

2.3.

Η πρόοδος της ψηφιοποίησης, ιδίως όταν εισάγονται νέα ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες, μπορεί να είναι ταχύτατη (όπως στην περίπτωση των κινητών/έξυπνων τηλεφώνων), ή μπορεί να είναι αργή σε ορισμένους τομείς στους οποίους το κοινό και η κοινωνία εν γένει δεν αποδέχονται την τεχνολογία χωρίς αμφισβητήσεις, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις κατά τις οποίες θίγονται η ανθρώπινη αυτονομία, υπευθυνότητα, ασφάλεια, αξιοπρέπεια και η προστασία της ιδιωτικής ζωής. Η ανάλυση στην παρούσα γνωμοδότηση βασίζεται εν μέρει σε δημοσίευση των Royakkers et al., “Ethics Inf Technol”(2018).

2.4.

Η ανάπτυξη των νέων ψηφιακών εφαρμογών προωθείται από πολλούς θιασώτες της στη βιομηχανία, τα εργαστήρια και τα πανεπιστήμια, και όχι μόνον, όπως πολλοί πιστεύουν, από τους κολοσσούς του διαδικτύου, όπως είναι οι Google, Apple, Facebook, Amazon και Microsoft. Αυτόν τον ενθουσιασμό συμμερίζονται πολλοί άνθρωποι στην κοινωνία. Ωστόσο, υπάρχει επίσης μια σημαντική μειοψηφία ατόμων που είναι επιφυλακτικοί ή ανήσυχοι, είτε λόγω απειλών που εντοπίζουν σε βάρος της ιδιωτικής τους ζωής, της αυτονομίας, της ασφάλειας κ.λπ., είτε ίσως εξαιτίας της έλλειψης γνώσεων και ενός γενικού φόβου για το μέλλον. Η ψηφιακή μετάβαση δεν καθοδηγείται αποκλειστικά και μόνο από την τεχνολογία. Οι ανάγκες και οι επιθυμίες των ανθρώπων και της κοινωνίας, καθώς και τα δικαιώματά τους, θα πρέπει να έχουν αποφασιστικό αντίκτυπο στην περαιτέρω τεχνολογική ανάπτυξη. Για μια επιτυχημένη ψηφιακή μετάβαση, η συμμετοχή των ανθρώπων στη διαδικασία σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων αποτελεί σαφή πρόκληση για όλους, και ειδικότερα για την κοινωνία των πολιτών. Αυτό σημαίνει επίσης ότι θα πρέπει να εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε ασφαλή και οικονομικά προσιτή σύνδεση στο διαδίκτυο, ούτως ώστε να αποφεύγονται οι διακρίσεις και ο αποκλεισμός.

3.   Η ταχύτητα της ψηφιακής μετάβασης

3.1.

Ψηφιακή επανάσταση αποτελεί τη μετάβαση από τη μηχανική και την αναλογική ηλεκτρονική τεχνολογία στην ψηφιακή ηλεκτρονική, η οποία πραγματοποιήθηκε σε κάποιο χρονικό σημείο από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, με την υιοθέτηση και τη διάδοση των ψηφιακών κεντρικών υπολογιστών και των προσωπικών υπολογιστών. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, η ψηφιακή τεχνολογία διαδόθηκε σε πολλές περιοχές. Η χρήση ταμπλετών και έξυπνων τηλεφώνων είναι πλέον στα πρόθυρα να ξεπεράσει τη χρήση των προσωπικών υπολογιστών.

3.2.

Από το 1991, η προσβασιμότητα του παγκόσμιου ιστού για το κοινό προσέφερε μια νέα υποδομή που επέτρεψε τη σύνδεση ψηφιακών συσκευών, δημιουργώντας νέες λειτουργίες που ξεπερνούν κατά πολύ τα χαρακτηριστικά μίας μοναδικής ψηφιακής συσκευής. Ο συνδυασμός αυτών των τεχνολογιών μετασχημάτισε θεμελιωδώς τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, τον τρόπο που εργαζόμαστε και τον τρόπο που δραστηριοποιούμαστε επιχειρηματικά. Οι ψηφιακές πλατφόρμες οδήγησαν σε ριζικά νέες μεθόδους δράσης (αναφέρονται ενδεικτικά ως παραδείγματα οι διαδικτυακές πλατφόρμες Airbnb, Uber, Amazon), οι οποίες έχουν καταστεί μέσα σε χρονικό διάστημα λίγων ετών σημαντικοί οικονομικοί παράγοντες.

3.3.

Απ’ ό,τι φαίνεται, δεν υπάρχουν όρια στην περαιτέρω ψηφιοποίηση. Η αυξανόμενη χρήση έξυπνων αισθητήρων καθιστά δυνατή την ανάγνωση και την επεξεργασία δεδομένων (τοποθεσία, κίνηση, περιβαλλοντικά δεδομένα, βιολογικά δεδομένα, χημικά δεδομένα) που σχετίζονται με οποιοδήποτε είδος αντικειμένου (Διαδίκτυο των Πραγμάτων). Δεν υπάρχει ουσιαστικά κανένα όριο στον αριθμό των αισθητήρων, επομένως είναι θεωρητικά δυνατό να δημιουργηθεί ένας ψηφιακός χάρτης ολόκληρου του φυσικού μας περιβάλλοντος. Στο μέλλον, η ταχεία ευρυζωνική σύνδεση (5G) θα εξασφαλίσει τη δυνατότητα αντίδρασης στα δεδομένα αισθητήρων σε πραγματικό χρόνο.

3.4.

Πολύ μεγάλοι όγκοι δεδομένων από τους αισθητήρες και τις δραστηριότητες των πλατφορμών (μαζικά δεδομένα) θα υποβάλλονται σε επεξεργασία από προγράμματα που βασίζονται σε συγκεκριμένους αλγορίθμους. Οι προγραμματιστές θα είναι σε θέση είτε να καθορίζουν αυστηρά τους αλγορίθμους αυτούς είτε να τους δημιουργούν δυναμικά χρησιμοποιώντας ένα σύνολο δεδομένων εισόδου (νοημοσύνη των μηχανών ή τεχνητή νοημοσύνη). Από την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), ειδικότερα, πολλοί αναμένουν σημαντικές τεχνολογικές ανακαλύψεις (3). Το ερώτημα σχετικά με τον βαθμό στον οποίο θα επιτρέψουμε στις μηχανές να κάνουν επιλογές (με ηθικές συνέπειες) είναι κρίσιμης σημασίας και απαιτεί κοινωνικό και πολιτικό έλεγχο. Υπάρχει ήδη ισχυρή ζήτηση για την επιβολή περιορισμών σε αυτόματα συστήματα πληροφορικής σε ορισμένους τομείς (όπως, λόγου χάρη στον τομέα της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech/Financial Technology), λόγω της σημαντικής απώλειας ελέγχου και της έλλειψης διαφάνειας.

3.5.

Ο ρυθμός ανάπτυξης της ψηφιοποίησης στην κοινωνία είναι πολύ γρήγορος. Οι δημόσιοι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις υιοθετούν πολλές νέες προσεγγίσεις, όπως πιστοποιείται από πιλοτικά έργα ή προϊόντα που εισέρχονται ήδη στην αγορά. Η διείσδυση στην αγορά αυτών των νέων προϊόντων μπορεί να είναι πολύ διαφορετική, ανάλογα με τον τομέα. Αντιθέτως, μπορεί να είναι αργή σε ορισμένους τομείς, στους οποίους η τεχνολογία δεν γίνεται αποδεκτή χωρίς αμφισβητήσεις, όπως περιγράφεται στις ακόλουθες παραγράφους.

3.6.

Ένα τυπικό παράδειγμα του διαδικτύου των πραγμάτων (ΔτΠ) με περιορισμένη αποδοχή είναι ο οικιακός αυτοματισμός ή τα έξυπνα οικιακά συστήματα, για τον έλεγχο του φωτισμού, της θέρμανσης, συσκευών ή μονάδων ψυχαγωγίας, οικιακών συσκευών και πολλών άλλων εγκαταστάσεων. Υπάρχουν συστήματα ελέγχου της πρόσβασης και συναγερμού με κάμερες ασφαλείας που μπορούν να τηλεφορτώσουν βίντεο. Τα συστήματα οικιακού αυτοματισμού δεν διαθέτουν τεχνικά πρότυπα, καθιστώντας δύσκολη την ανάπτυξη εφαρμογών που λειτουργούν με συνέπεια για διαφορετικά αντικείμενα. Μπορεί επίσης να απαιτούν προηγμένες δεξιότητες και συνεχή ενημέρωση. Μια άλλη δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι τα περισσότερα σπίτια είναι κοινά περιβάλλοντα, με ανθρώπους που έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα, δεξιότητες και ικανότητες (παιδιά, ηλικιωμένους και επισκέπτες, για παράδειγμα). Είναι πολύ πιο εύκολο να ζει κανείς σε ένα έξυπνο σπίτι που διαχειρίζεται τη ζωή ενός ατόμου.

3.7.

Οι αισθητήρες έξυπνων αυτοκινήτων καθιστούν δυνατή τη συνδεδεμένη και αυτοματοποιημένη κινητικότητα προσφέροντας πληθώρα νέων δυνατοτήτων για περισσότερη ευκολία και ασφάλεια και, τελικά, με την πλήρη αυτοματοποίηση, τον ύψιστο βαθμό ασφάλειας στις οδικές μεταφορές (4). Η τεχνολογία αυτόματης οδήγησης είναι αρκετά ώριμη, όμως, για πολλούς λόγους, η ευρεία εφαρμογή της αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς. Πρώτον, ο υψηλός βαθμός υποβοηθούμενης οδήγησης είναι δυνατός μόνο σε νέα αυτοκίνητα, στα οποία οι αισθητήρες και οι κεντρικές μονάδες υπολογιστών αποτελούν αναπόσπαστο μέρος τους. Το κόστος αυτής της τεχνολογίας για τα άτομα και την κοινωνία αποτελεί εμπόδιο για τη διείσδυση στην αγορά. Δεύτερον, ο αυξανόμενος αριθμός συστημάτων υποβοήθησης μπορεί να κάνει την οδήγηση αυτοκινήτου πολύ πιο περίπλοκη, με αποτέλεσμα να προκαλεί περιορισμένη αποδοχή. Τρίτον, η απαίτηση τα πλήρως αυτόνομα οχήματα να είναι 100 % ασφαλή αποτελεί μεγάλο εμπόδιο, εφόσον τα εν λόγω οχήματα μοιράζονται το οδικό δίκτυο με συμβατικά αυτοκίνητα και με άλλους χρήστες του οδικού δικτύου. Τα πλήρως αυτόματα οχήματα αποτελούν πρόκληση, διότι καθιστούν αναγκαίο να επανασχεδιαστεί σημαντικά το οδικό δίκτυο.

3.8.

Η Google και το Facebook χρησιμοποιούν ήδη ευρέως και με επιτυχία την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) για να «βελτιστοποιήσουν»την προβολή πληροφοριών και τη διαφήμιση. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί ακόμη τομείς στους οποίους μπορεί να αξιοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη, παρέχοντας ισχυρά εργαλεία συνδρομής σε γνωστικές εργασίες, όπως π.χ. στην περίπτωση επαγγελμάτων που βασίζονται στη γνώση. Ορισμένοι από αυτούς τους τομείς, εντούτοις, μπορεί να αναπτυχθούν πιο αργά από το αναμενόμενο, λόγω ενός συγκεκριμένου θεμελιώδους προβλήματος, όπως αναφέρθηκε πρόσφατα: «περιορισμός για την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι η τεχνολογία (η δύναμη του υπολογιστή), αλλά η εκ μέρους μας έλλειψη θεμελιώδους κατανόησης του τρόπου με τον οποίο ακριβώς οι άνθρωποι μαθαίνουν και σκέφτονται». Ο μη συμβατικός τρόπος σκέψης (“thinking outside the box”) και η αξιοποίηση της πείρας της ζωής εξακολουθούν να αποτελούν ανθρώπινο προνόμιο.

3.9.

Υπάρχουν ορισμένοι πολύ επιτυχημένοι πρωτοπόροι οι οποίοι έχουν μετατρέψει τις δημόσιες υπηρεσίες σε ευέλικτες ηλεκτρονικές λύσεις. Για παράδειγμα, στην Εσθονία, πολλές υπηρεσίες, όπως η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, η ηλεκτρονική φορολογία, η ηλεκτρονική υγεία ή η ηλεκτρονική ψηφοφορία έχουν γίνει θερμά αποδεκτές, χρησιμοποιούνται ευρέως και θεωρούνται από πολλούς πρότυπο τεχνολογίας που θα πρέπει να εφαρμοστεί σε όλες τις χώρες της ΕΕ, κατά προτίμηση με τα ίδια πρότυπα, ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η διαλειτουργικότητα. Μόνο με μια πανευρωπαϊκή στρατηγική και επαρκώς χρηματοδοτούμενα έργα μπορούμε να υπερκεράσουμε τα εμπόδια που θέτει η υφιστάμενη μεγάλη ποικιλομορφία περιφερειών, θεσμών και πολιτισμών, καθώς και η ζήτηση για επικουρικότητα έναντι της κεντρικής κυβέρνησης.

4.   Προβληματισμοί και συστάσεις

4.1.   Το 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε έρευνα του Ευρωβαρομέτρου (5), η οποία καταδεικνύει ότι το 76 % των ανθρώπων που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο καθημερινά αναφέρει ότι ο αντίκτυπος αυτών των τεχνολογιών στην ποιότητα ζωής τους ήταν θετικός, ωστόσο, ποσοστό 38 % των ατόμων δήλωσαν ότι δεν χρησιμοποιούν ποτέ το διαδίκτυο. Το τελευταίο αυτό ποσοστό μπορεί να οφείλεται σε έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων, υπάρχει όμως και σημαντικός αριθμός ανθρώπων που ενδέχεται να έχουν τις ικανότητες αλλά τρέφουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, με αποτέλεσμα να διστάζουν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. Η άποψη αυτή πρέπει να γίνεται σεβαστή και να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Ανησυχίες εκφράζονται ιδίως στα ζητήματα της αυτονομίας, της ευθύνης, της ασφάλειας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ιδιωτικής ζωής και των συνθηκών εργασίας, όπως εξηγείται κατωτέρω.

4.2.   Αυτονομία

4.2.1.

Μιλάμε για «πατερναλισμό»εάν κάποιος δηλώνει ότι γνωρίζει καλύτερα τι είναι καλό για τους άλλους από ό, τι αυτοί οι ίδιοι. Με τον τεχνολογικό πατερναλισμό, ο πατερναλισμός «μεταβιβάζεται»στην τεχνολογία. Ο πατερναλισμός μπορεί να είναι πειστικός ή καταναγκαστικός. Η επωφελής, πειστική τεχνολογία θα πρέπει να συνοδεύεται από εκπαίδευση, όχι χειραγώγηση, και να συμμορφώνεται με την απαίτηση της ελεύθερης επιλογής κάθε ατόμου προς εγγύηση της ανθρώπινης αυτονομίας. Η ψηφιοποίηση προσφέρει πληθώρα νέων δυνατοτήτων που επιτρέπουν στους ανθρώπους, με πρωτοφανή τρόπο, να κάνουν επιλογές για μια καλύτερη ζωή. Από την άλλη πλευρά, όσο περισσότερο κυριαρχεί η ψηφιοποίηση στη ζωή μας, τόσο περισσότερο μπορεί να χειραγωγηθούμε. Αυτό υπονομεύει την αυτονομία μας σε τομείς όπως η οδήγηση αυτοκινήτου, η επιλογή τροφίμων, η φροντίδα της υγείας μας, η θέρμανση του σπιτιού μας, το κάπνισμα, το ποτό, η διαχείριση των οικονομικών μας και, όπως καταδεικνύεται από τα πρόσφατα γεγονότα, ακόμη και οι εκλογές, οι οποίες, εάν αποτελέσουν αντικείμενο χειραγώγησης, μπορεί να μετατραπούν σε απειλή για τη δημοκρατία. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για ανάπτυξη, προσαρμογή και εφαρμογή διαφανών κανόνων και, όποτε ενδείκνυται, αυστηρών νομικών μέτρων για αυτές τις ταχέως εξελισσόμενες τεχνολογίες.

4.2.2.

Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα ακραίας χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας για τον επηρεασμό ανθρώπων συναντάται στην Κίνα. Για κάθε έναν από τους πολίτες της, η κινεζική κυβέρνηση τηρεί βαθμολογία, βάσει της οποίας προσδιορίζεται εάν κάποιος δικαιούται δάνειο, θεώρηση ταξιδίου ή εργασία. Κάτι τέτοιο έρχεται σε έντονη αντίθεση με τις ευρωπαϊκές αξίες και τα δικαιώματα στην Ευρώπη (προστασία δεδομένων, προστασία της ιδιωτικής ζωής, κοινωνική προστασία, βιωσιμότητα).

4.2.3.

Παρατηρείται μια τάση σύμφωνα με την οποία άνθρωποι αναπτύσσουν μια αυξανόμενη επιθυμία για λιγότερο ψηφιοποιημένη ζωή, τουλάχιστον για ορισμένο μέρος του χρόνου τους. Υπάρχουν κατασκηνώσεις με δυνατότητες διανυκτέρευσης, όπου μεταβαίνουν ενήλικες για να αποσυνδεθούν για ένα σαββατοκύριακο από το διαδίκτυο, ή άνθρωποι που περνούν χρόνο εκτός σύνδεσης στο διαδίκτυο για να επικεντρωθούν στα παιδιά, την οικογένεια και τους φίλους τους – κάτι που σημαίνει χωρίς τηλέφωνο στο χέρι. Υπάρχει σταθερή ζήτηση για πράγματα που θεωρούνται πλέον αναλογικά, αν και υπάρχει και ψηφιακή εναλλακτική λύση: βιβλία, μουσική που δημιουργήθηκε χωρίς υπολογιστές, δίσκους βινυλίου, χαρτί, στυλό και πολλά άλλα. Κάποια υψηλόβαθμα στελέχη είναι γνωστό ότι προβαίνουν ενίοτε σε πλήρη επανεκκίνηση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τους. Αυτό σημαίνει διαγραφή κάθε μηνύματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που βρίσκεται στα εισερχόμενά τους, ή και κλείσιμο εντελώς του λογαριασμού τους, ώστε να ανακάμψουν από τον κατακλυσμό της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ψηφιακή μετάβαση χρειάζεται επίσης αυτά τα αντίβαρα, ούτως ώστε να επιτύχει και να γίνει αποδεκτή από όλους, και προειδοποιεί ότι δεν θα πρέπει να ασκούνται μεγάλες πιέσεις για την αντικατάσταση των αναλογικών τεχνολογιών.

4.3.   Υπευθυνότητα

Η έκφραση «ο άνθρωπος εκτός του κυκλώματος»(“man out of-the-loop”) αναφέρεται στην πλήρη αυτοματοποίηση, όπου το σύστημα λαμβάνει αποφάσεις χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Αναφέρονται ως ενδεικτικά παραδείγματα τα συστήματα γνώσεων που κάνουν ιατρικές διαγνώσεις βάσει μεγάλου όγκου πληροφοριών ή τα στρατιωτικά ρομπότ που λαμβάνουν αποφάσεις ζωής ή θανάτου με τη χρήση πληροφοριών από διάφορες πηγές. Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται συχνά είναι: σε ποιο βαθμό είναι ηθικά αποδεκτό να ανατίθεται η ευθύνη λήψης αποφάσεων (με ηθικές συνέπειες) σε συστήματα που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη; Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει σαφή άποψη ως προς αυτό το θέμα (6): οι όροι «ευθύνη»και «ηθικός»συνδέονται αποκλειστικά με τα ανθρώπινα όντα, ενώ δεν μπορούν να αποδίδονται σε ρομπότ ορισμένα ψυχικά χαρακτηριστικά ή χαρακτηριστικά ανθρώπινης προσωπικότητας. Τα αυτοματοποιημένα συστήματα, ανεξάρτητα από το πόσο πολύπλοκα είναι, πρέπει να λειτουργούν σύμφωνα με την αρχή της διατήρησης του ελέγχου από τον άνθρωπο. Μόνον οι άνθρωποι λαμβάνουν την τελική απόφαση και αναλαμβάνουν την ευθύνη της.

4.4.   Ασφάλεια και καταναλωτές

4.4.1.

Όσο τα συναρπαστικά μηχανήματα της νέας τεχνολογίας κάνουν τα σπίτια μας εξυπνότερα, τόσο τα κάνουν, συγχρόνως, και πιο ευάλωτα. Καθότι οι περισσότερες από τις συσκευές μας συνδέονται με το διαδίκτυο -έξυπνες τηλεοράσεις, κάμερες υπολογιστών, κονσόλες παιχνιδιών, έξυπνα ρολόγια- είναι σημαντικό να υπάρχει ένα καλό σχέδιο άμυνας για το οικιακό μας δίκτυο. Τα έξυπνα ρολόγια και άλλες φορητές συσκευές αποτελούν επέκταση του έξυπνου τηλεφώνου, παρέχοντας άμεση πρόσβαση σε ισχυρές εφαρμογές, σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, σε μηνύματα κειμένου και στον παγκόσμιο ιστό. Εκτός από την εξαγωγή πληροφοριών οι οποίες είναι πολύτιμες για τους «πληροφορικούς πειρατές», οι χάκερ μπορούν επίσης να αναλάβουν τον έλεγχο των έξυπνων συσκευών. Οι ερευνητές στον τομέα της ασφάλειας έχουν αποδείξει πόσο απλό είναι να παρεισφρήσει κανείς στην κούκλα για παιδιά Cayla ή ότι κάποιος θα μπορούσε να παρεισφρήσει ακόμη και σε μια αντλία ινσουλίνης ή να κατασκοπεύσει έναν χρήστη έξυπνου ρολογιού. Οι καταναλωτές θα πρέπει να έχουν επίγνωση αυτών των κινδύνων. Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να αναθεωρήσει τους κανονισμούς ασφαλείας και να καταρτίσει και να προσαρμόσει αυστηρούς κανόνες ασφαλείας για τις νέες εξελισσόμενες τεχνολογίες με στόχο την προστασία των πολιτών στις κατοικίες τους.

4.4.2.

Η εφαρμογή των βιομετρικών δεδομένων (αναγνώριση προσώπου, δακτυλικά αποτυπώματα, ανίχνευση ίριδας) είναι μεγάλης σημασίας εάν το σύστημα λειτουργεί αποτελεσματικά. Εντούτοις, για τους ανθρώπους τους οποίους το σύστημα εσφαλμένα προσδιορίζει ως υπόπτους, συχνά, είναι πολύ δύσκολο να διορθωθούν τα σφάλματα. Η εφαρμογή των βιομετρικών δεδομένων μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένη ταξινόμηση και σε στιγματισμό, τοποθετώντας αυτόματα κάποιον σε μια συγκεκριμένη κατηγορία, όπως εκείνες των τρομοκρατών, των εγκληματιών ή των αναξιόπιστων ατόμων. Κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε ανατροπή του τεκμηρίου της αθωότητας. Προκύπτει επίσης ότι τα βιομετρικά στοιχεία δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για όλους. Για παράδειγμα, το 2 % των δακτυλικών αποτυπωμάτων των ανθρώπων δεν μπορεί να «διαβαστεί»επειδή πρόκειται για ηλικιωμένους, ή λόγω άσκησης ορισμένων επαγγελμάτων ή εξαιτίας χημειοθεραπειών. Τα ψηφιακά συστήματα που χρησιμοποιεί η κοινωνία μας πρέπει να είναι σχεδιασμένα ώστε να μην αποκλείουν και να μην εισάγουν διακρίσεις σε βάρος ατόμων που δεν πληρούν συγκεκριμένα πρότυπα κριτήρια. Τα συστήματα που ταξινομούν αυτόματα ανθρώπους στην κατηγορία των υπόπτων δεν πρέπει ποτέ να λειτουργούν χωρίς στενή ανθρώπινη αλληλεπίδραση και διεξοδική επαλήθευση.

4.4.3.

Η υποκλοπή ταυτότητας συνιστά μείζον πρόβλημα. Υποκλοπή ταυτότητας είναι η σκόπιμη απόκτηση, οικειοποίηση, κατοχή ή δημιουργία ψευδών αναγνωριστικών στοιχείων, για τη διάπραξη ή με σκοπό τη διάπραξη παράνομων ενεργειών. Η κοινωνία μας χρειάζεται επαρκή νομική υποστήριξη για την προστασία των θυμάτων της εν λόγω υποκλοπής ταυτότητας.

4.5.   Ανθρώπινη αξιοπρέπεια

4.5.1.

Η χρήση της ρομποτικής στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης προκαλεί ανησυχίες. Τα ρομπότ είναι συσκευές που δεν μπορούν να αναπαραγάγουν τις ικανότητες κατανόησης και την αμοιβαιότητα των σχέσεων ανθρώπινης φροντίδας. Επομένως, τα ρομπότ περίθαλψης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο για καθήκοντα φροντίδας που δεν απαιτούν συναισθηματική, φιλική ή προσωπική συμμετοχή. Εάν δεν χρησιμοποιηθούν υπό ορισμένες συνθήκες-πλαίσιο, τα ρομπότ μπορούν να υπονομεύσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

4.6.   Ιδιωτικότητα

4.6.1.

Η αναγνώριση προσώπου συγκρίνει το περίγραμμα του προσώπου κάποιου ατόμου με μια βάση δεδομένων για να εξετάσει εάν το πρόσωπο που σαρώνεται εμφανίζεται σε αυτήν. Χρησιμοποιείται σε αστυνομικές έρευνες ή για κάμερες ασφαλείας σε δημόσιους χώρους και η χρήση της ρυθμίζεται βάσει νόμου. Οι εξαιρετικά ευαίσθητες αυτές πληροφορίες πρέπει να αποθηκεύονται με την ύψιστη ασφάλεια. Η αναγνώριση προσώπου, ωστόσο, θα καταστεί οικονομικά πιο προσιτή και ευκολότερα προσβάσιμη σε όλους, ώστε να χρησιμοποιείται από οποιοδήποτε κατάστημα, επιχείρηση ή ακόμη και ιδιώτη. Έχουν καταβληθεί προσπάθειες για τη χρήση αυτών των τεχνολογιών ακόμη και για την αναγνώριση συναισθημάτων (emotion recognition). Υπάρχει φόβος η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου να έχει τελικά ως αποτέλεσμα να μην είναι πλέον δυνατό να περπατήσει κανείς στον δρόμο ή να κάνει τις αγορές του ανώνυμα. Η ΕΟΚΕ ζητεί οι πολίτες να έχουν το δικαίωμα της ιδιωτικότητας και στους δημόσιους χώρους. Σε γενικές γραμμές, πρέπει να απαγορεύεται η αναγνώριση μέσω κάμερας χωρίς να γνωρίζουν οι άνθρωποι ότι βρίσκονται υπό παρατήρηση.

4.6.2.

Ενώ το σενάριο του «Μεγάλου Αδελφού», στο οποίο η κυβέρνηση κατασκοπεύει τους πάντες, είναι ήδη γνωστό, αυξάνεται ολοένα και περισσότερο η πιθανότητα του σεναρίου του «μικρού αδελφού», στο οποίο ιδιώτες ή μικρές εταιρείες κατασκοπεύουν η μία την άλλη. Για παράδειγμα, τα έξυπνα γυαλιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταγραφή και την ανάκτηση δεδομένων σχετικά με έναν συνομιλητή ή επισκέπτη. Θα εμφανιστούν και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές κατασκοπείας όσο αναπτύσσεται περαιτέρω η προηγμένη και προσιτή τεχνολογία. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, πέρα από τον ισχύοντα ΓΚΠΔ, χρειαζόμαστε σαφείς και αυστηρούς κανόνες για τη διασφάλιση της ιδιωτικότητας.

4.6.3.

Με την αύξηση του οικιακού αυτοματισμού, η κατοικία, η οποία θεωρείται ιδιωτικός χώρος, καθίσταται ολοένα και πιο διαφανής. Η διάκριση μεταξύ κατοικίας και εξωτερικού κόσμου γίνεται συγκεχυμένη, καθώς οι τοίχοι δεν προστατεύουν πλέον ένα σπίτι από τα αδιάκριτα μάτια. Οι συσκευές ψυχαγωγίας, τα συστήματα συναγερμού με κάμερες ασφαλείας και τα κεντρικά συστήματα ελέγχου (επιτραπέζιος υπολογιστής, έξυπνο τηλέφωνο, έξυπνος ομιλητής) παρέχουν μια σειρά σημείων εισόδου για τους χάκερ. Η ΕΟΚΕ ζητά την ανάληψη συντονισμένης δράσης από την ΕΕ προκειμένου να ενημερώνονται οι καταναλωτές σχετικά με αυτούς τους κινδύνους και να παράσχουν στήριξη για τον σχεδιασμό μέτρων ασφαλείας.

4.6.4.

Ένας κίνδυνος των ψηφιακών συστημάτων έγκειται στην πολυπλοκότητά τους. Συγκεκριμένα, ο μεμονωμένος καταναλωτής, ο οποίος δεν διαθέτει επαγγελματικές ψηφιακές δεξιότητες, χρειάζεται ισχυρή υποστήριξη. Για παράδειγμα, τα εγχειρίδια χρήσης για τον ψηφιακό εξοπλισμό είναι ενίοτε πολύ εκτενή. Προειδοποιούν συνήθως τον χρήστη σχετικά με θέματα ιδιωτικού απορρήτου, όμως η άδεια χρήσης συγκεκριμένων δεδομένων δίδεται συχνά παρά τη θέλησή μας, διότι οι χρήστες δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν ολόκληρο το εγχειρίδιο ή υποφέρουν από τη λεγόμενη «κόπωση της συγκατάθεσης»(consent fatigue ), λόγω των πολλών αδειών χρήσης των δεδομένων τους που πρέπει να παραχωρούν σε συσκευές οι οποίες καταχωρούν δεδομένα. Αυτό εγείρει το ζήτημα σχετικά με πού έγκειται η ευθύνη σε αυτήν τη διαδικασία. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για απλούστευση και προτείνει τη θέσπιση τυποποιημένων διαδικασιών σε επίπεδο ΕΕ ή δεσμών προτύπων για την προστασία της ιδιωτικότητας, τα οποία να είναι ευνόητα για όλους.

4.6.5.

Το ζήτημα της ιδιωτικότητας ισχύει και για τις ψηφιακές πλατφόρμες. Οι πλατφόρμες μπορούν εύκολα να εντοπίσουν τους χρήστες τους με απλά εργαλεία. Για παράδειγμα, εργαζόμενοι της Uber χρησιμοποιούσαν το εταιρικό εργαλείο God View για να εντοπίζουν πολιτικούς, διασημότητες και άλλους, πρακτική η οποία σταμάτησε αφότου μια υπόθεση οδηγήθηκε στα δικαστήρια. Ωστόσο, η τεχνολογία εξακολουθεί να καταγράφει δεδομένα εντοπισμού και σύνδεσης. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η προστασία της ιδιωτικής ζωής μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με πρόσθετα περιοριστικά μέτρα: περιορισμός της πρόσβασης σε ευαίσθητα δεδομένα σε περιορισμένο μόνον αριθμό πιστοποιημένων ατόμων. Τέτοιου είδους μέτρα ασφαλείας πρέπει να αναπτυχθούν σύμφωνα με τα υψηλότερα και πιο αξιόπιστα πρότυπα, μεταξύ άλλων, μέσω τακτικών επαληθεύσεων από ανεξάρτητους φορείς της ΕΕ.

4.7.   Ο μελλοντικός κόσμος της εργασίας

4.7.1.

Η εργασία θα παραμείνει η κεντρική πηγή εισοδήματος στην ψηφιακή εποχή. Η απασχολησιμότητα από την άποψη του εργοδότη και η ικανότητα προς εργασία από τη σκοπιά του εργαζομένου είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος στον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η προσαρμοστικότητα των εργαζομένων για νέα καθήκοντα ισοδυναμεί με τη δυνατότητα προσαρμογής της εργασίας με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας σε μεμονωμένα αιτήματα για εργασία. Δεδομένου ότι η γραμμή μεταξύ εργασίας με σκοπό τη χρηματική αμοιβή και η εργασία για ιδιωτικούς σκοπούς καθίσταται ολοένα και πιο ασαφής, οι κοινωνικοί εταίροι ειδικότερα βρίσκονται αντιμέτωποι με την πρόκληση να αναπτύξουν και να καθορίσουν νέα κριτήρια για τη μέτρηση των ατομικών επιδόσεων με δίκαιο τρόπο. Η πρόβλεψη της ψηφιακής αλλαγής απαιτεί τη συμμετοχή των εργαζομένων μέσω της ενημέρωσης, της διαβούλευσης και της συμμετοχής. Η κοινωνική ασφάλιση, οι υπηρεσίες κοινής ωφελείας και η διαφύλαξη των οικολογικών βιοτικών πόρων παραμένουν απαραίτητες προϋποθέσεις για το μέλλον της κοινωνίας της εργασίας στον ψηφιακό μετασχηματισμό.

4.7.2.

Η αυτοματοποίηση και τα ρομπότ θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο μέλλον της εργασίας. Για παράδειγμα, η χρήση συστημάτων μεταφοράς χωρίς οδηγό αποτελεί ήδη συνήθη διαδικασία για τη μεταφορά υλικών σε αποθήκες. Τα ρομπότ μπορούν επίσης να αντικαταστήσουν τη μονότονη, βαριά ή επικίνδυνη εργασία, ενώ μια νέα γενιά των λεγόμενων «συνεργατικών ρομπότ»(collaborative robots) μπορούν να καταστούν φυσικοί εταίροι των εργαζόμενων και να αποβούν, ειδικότερα, χρήσιμα για τα άτομα με σωματικές αναπηρίες. Τα σημερινά ρομπότ αντικαθιστούν κυρίως τη χειρωνακτική εργασία, όμως τα ρομπότ που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη θα εκτελούν επίσης πνευματική εργασία. Θα επηρεαστεί σημαντικός αριθμός επαγγελμάτων, καθώς τα ρομπότ αναλαμβάνουν ορισμένα καθήκοντα ή ακόμη και αντικαθιστούν πλήρως το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό, όπως έχουμε διαπιστώσει τις τελευταίες δεκαετίες. Εκτιμάται ότι η απασχόληση σε όλους τους βιομηχανικούς τομείς θα παραμείνει σταθερή έως το 2022. Μια ματιά στις μεγάλες επιχειρήσεις καταδεικνύει μάλιστα ότι η αλλαγή στον καταμερισμό της εργασίας μεταξύ ανθρώπου και μηχανής έχει δημιουργήσει σχεδόν διπλάσιες νέες θέσεις εργασίας και λειτουργικούς ρόλους από όσους έχει «υφαρπάξει». Η ΕΟΚΕ έχει πραγματευτεί τα ζητήματα αυτά σε πολλές γνωμοδοτήσεις (7).

4.7.3.

Η άνιση πρόσβαση στις νέες ψηφιακές τεχνολογίες και η έλλειψη δεξιοτήτων ενδέχεται να οδηγήσουν στη σταδιακή διεύρυνση των αποκλίσεων όσον αφορά την περιφερειακή ανάπτυξη, με αντίκτυπο στην οικονομική, πολιτισμική και, κατά συνέπεια, κοινωνική πρόοδο των περιφερειών. Η ΕΟΚΕ ζητεί να εκτιμηθεί το εύρος των ενδεχόμενων κοινωνικών ανισοτήτων και ο δυνητικός του αντίκτυπος στην ακεραιότητα της ΕΕ.

4.7.4.

Οι εργαζόμενοι οι οποίοι συνεργάζονται ή αλληλεπιδρούν με αυτοματοποιημένα συστήματα, ή που εργάζονται με μεγάλο όγκο πληροφοριών, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ορισμένα προβλήματα. Πρέπει να ασχολούνται με πολύπλοκα καθήκοντα υψηλής έντασης πληροφοριών. Η εικονική πραγματικότητα, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται για σκοπούς κατάρτισης και προγραμματισμού, ενώ η επαυξημένη πραγματικότητα υποστηρίζει έργα συντήρησης. Η ΕΟΚΕ συνιστά, κάθε φορά που σχεδιάζονται νέα συστήματα αυτοματοποίησης στη βιομηχανία και το εμπόριο, να χρησιμοποιούνται αντικειμενικές επιστημονικές μέθοδοι για τη βελτιστοποίηση και την αξιολόγηση της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής.

4.7.5.

Από την άλλη πλευρά, οι εργοδότες αντιμετωπίζουν την πρόκληση της επιλογής των κατάλληλων ψηφιακών λύσεων από το ευρύ φάσμα των νέων τεχνολογιών. Είναι σημαντικό να αναπτυχθούν κατάλληλα τεχνολογικά συστήματα υποβοήθησης για τις δραστηριότητες και τις μεθόδους εργασίας των εταιρειών. Πριν από την εισαγωγή νέων τεχνολογιών, συνιστάται επίσης να καθοριστεί η τεχνολογική επάρκεια των εργαζομένων και, αν χρειαστεί, να προσφερθεί κατάρτιση. Η συμμετοχή των εργαζομένων στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών αποτελεί επίσης βασικό παράγοντα.

4.7.6.

Στην εποχή της ψηφιοποίησης ανακάμπτει ο ερευνητικός τομέας της γνωστικής εργονομίας. Οι επιστημονικές μέθοδοι της γνωστικής εργονομίας καθιστούν δυνατή την αντικειμενική αξιολόγηση των ψυχικών απαιτήσεων κατά την ενασχόληση με νέα συστήματα τεχνικής υποβοήθησης. Συνδυάζονται διαφορετικοί ερευνητικοί κλάδοι, όπως η ψυχολογία και η εργονομία, για την αξιολόγηση των διεπαφών χρήστη. Στόχος είναι ο βέλτιστος σχεδιασμός του χώρου εργασίας και μια κατάσταση επωφελής για όλους, εργαζομένους και εργοδότες. Σε μια τέτοια επωφελή για όλους κατάσταση, οι εργαζόμενοι επιτυγχάνουν το βέλτιστο επίπεδο ικανοποίησης από την εργασία, ευεξίας και υγείας και παρέχουν στην εταιρεία βέλτιστη μακροπρόθεσμη απόδοση και παραγωγικότητα. Η ΕΟΚΕ συνιστά να καθιερωθούν ως πρότυπα οι εν λόγω μέθοδοι αξιολόγησης, προς όφελος των εργαζομένων και των επιχειρήσεων. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα πρέπει να παρακολουθείται μέσω ολιστικών ερευνών με άξονα την εργασία, οι οποίες θα λαμβάνουν ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, και θα έχουν ως θέμα την «ψηφιοποίηση υπέρ της αξιοπρεπούς εργασίας». Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ψηφιοποίηση θα είναι μακροπρόθεσμα επιτυχής μόνο με αποδοτικό και φιλικό προς τους εργαζομένους σχεδιασμό της πρωτοβουλίας «Βιομηχανία 4.0».

---

(1)  ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 292.

(2)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ 30,; ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36; ΕΕ C 237 της 6.7.2018, p. 8,; ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 15.

(3)  ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 1.

(4)  ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 274.

(5)  Ειδικό Ευρωβαρόμετρο 460 – Έρευνα που διεξήχθη από την TNS opinion & social, Μάρτιος 2017.

(6)  ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 1.

(7)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ 30,; ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36; ΕΕ C 237 της 6.7.2018, p. 8,; ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 15.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων — Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης 2019: Για μια ισχυρότερη Ευρώπη απέναντι στην παγκόσμια αβεβαιότητα»

[COM(2018) 770 final]

(2019/C 190/04)

Εισηγήτρια: η κα. Anne DEMELENNE

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 18.2.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	1.2.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	124/1/0

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης (ΕΕΑ) δίνει μια θετική σε γενικές γραμμές αξιολόγηση της οικονομικής και κοινωνικής προόδου κατά τα τελευταία έτη σε σχέση με την οικονομική ανάπτυξη, τις επενδύσεις και τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας. Παρά τις ευπρόσδεκτες βελτιώσεις που καταγράφονται από το 2014, τα στοιχεία που υποβλήθηκαν καταδεικνύουν ότι οι επιδόσεις δεν ήταν εντυπωσιακές σε σύγκριση με τα αντίστοιχα άλλων προηγμένων οικονομιών.

1.2.

Η ΕΕΑ κάνει λόγο για κινδύνους από εξωτερικά γεγονότα, χωρίς ωστόσο να προτείνει επαρκή αντίμετρα. Οι εξωτερικές απειλές θα έπρεπε να υποδεικνύουν την ανάγκη κατάρτισης πολιτικών παροχής κινήτρων για τη διατήρηση των επιπέδων ανάπτυξης και απασχόλησης. Τούτο έχει συνέπειες στους προϋπολογισμούς της ΕΕ και των κρατών μελών.

1.3.

Η ενίσχυση της παραγωγικότητας είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ανταγωνιστικής θέσης της ΕΕ και τη βελτίωση της ευημερίας. Ιδιαίτερης αποδοχής πρέπει να τυγχάνουν μεταρρυθμίσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση της παραγωγικότητας. Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη διεξοδικής αξιολόγησης των πολιτικών του παρελθόντος, υπό το πρίσμα των ανάμικτων αποτελεσμάτων που έχουν επιτευχθεί μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανομένων του αργού ρυθμού οικονομικής ανάκαμψης, των συνεχιζόμενων προβληματισμών όσον αφορά την παραγωγικότητα σε σχέση με τους ανταγωνιστές και της αύξησης της επισφαλούς απασχόλησης.

1.4.

Όπως τονίζεται στην ΕΕΑ, η αύξηση της παραγωγικότητας εξαρτάται από τη βελτίωση στους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Η εν λόγω προσέγγιση θα πρέπει να υποστηρίζεται από τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία πολιτών, καθώς και μέσω δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ.

1.5.

Επικροτείται η εξέχουσα σημασία που αποδίδεται στον κοινωνικό πυλώνα. Θα πρέπει να καταστεί σαφέστερος ο τρόπος με τον οποίο θα υλοποιηθεί ο κοινωνικός πυλώνας, ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούν να διατίθενται πόροι μέσω των Ευρωπαϊκών Κοινωνικών Ταμείων και άλλων ευρωπαϊκών μέσων, αλλά και το πώς θα χρηματοδοτείται ο πυλώνας σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών.

1.6.

Υπάρχουν αναφορές σε τομείς στους οποίους έχουν προταθεί νέες πολιτικές, συμπεριλαμβανομένης της δίκαιης φορολογίας, της τραπεζικής ένωσης και της λειτουργίας της ζώνης του ευρώ. Η πρόοδος είναι πολύ αργή και οι προτάσεις, συχνά, μάλλον περιορισμένης έκτασης. Θα ήταν επωφελής η πλήρης συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας πολιτών.

1.7.

Ενώ γίνεται σύντομη αναφορά στη σημασία της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, το ζήτημα εξετάζεται επιφανειακά, λαμβανομένων υπόψη των συναφών κινδύνων για την οικονομία, όπως αυτοί περιγράφονται στην έκθεση για τους παγκόσμιους κινδύνους (Global Risk Report) (1) του Παγκοσμίου Οικονομικού φόρουμ. Ομοίως, δεν εξετάζεται το ζήτημα του εξωτερικού κόστους της οικονομίας των ανθρακούχων εκπομπών. Τα μέτρα που έχουν υιοθετηθεί μέχρι σήμερα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής παραμένουν ανεπαρκή. Ένα σημαντικό βήμα θα ήταν η μετονομασία της Ετήσιας Επισκόπησης της Ανάπτυξης σε Ετήσια Επισκόπηση της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Πέραν της αναγνώρισης της σημασία της κλιματικής αλλαγής, αναγνωρίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο και η ανάγκη διασφάλισης της βιωσιμότητας των πεπερασμένων πόρων και της προστασίας τους περιβάλλοντος ούτως ώστε να διαφυλαχθούν τα συμφέροντα της οικονομίας και των μελλοντικών γενεών.

1.8.

Σε πολλούς τομείς, η εφαρμογή των πολιτικών εξαρτάται από κάποιους χρηματοδοτικούς πόρους από τον ιδιωτικό τομέα, αλλά και από τον δημόσιο. Η χρηματοδότηση θα πρέπει να διευκολυνθεί τόσο με μεταρρυθμίσεις για τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα όσο και με επαρκή προϋπολογισμό της ΕΕ και με τη δέσμευση για την εφαρμογή ενός «χρυσού κανόνα», ο οποίος θα επιτρέπει τη χρηματοδότηση από τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών για κοινωνικά και οικονομικά παραγωγικές επενδύσεις που δεν απειλούν τη μελλοντική βιωσιμότητα του προϋπολογισμού.

2.   Οι γενικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης (ΕΕΑ) 2019

2.1.

Η Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης για το 2019 εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο 22 διαδοχικών τριμήνων οικονομικής ανάπτυξης, παρέχοντας έτσι την ευκαιρία να εφαρμοστούν οι μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων παγκόσμιων αβεβαιοτήτων και των πιθανών εσωτερικών κινδύνων, και συγκεκριμένα: — αύξηση των επενδύσεων του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα για την ενίσχυση της συνολικής αύξησης της παραγωγικότητας των συντελεστών· — παροχή υψηλής ποιότητας επενδύσεων στην Ε & Α, την καινοτομία, την εκπαίδευση, τις δεξιότητες και τις υποδομές· — αύξηση της παραγωγικότητας, της κοινωνικής ένταξης και της θεσμικής ικανότητας· — εύρυθμες και ολοκληρωμένες κεφαλαιαγορές· — διασφάλιση της μακροοικονομικής σταθερότητας και εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών.

3.   Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την αδιάλειπτη δέσμευση για στήριξη των μεταρρυθμίσεων που έχουν ως στόχο την αύξηση των επενδύσεων υψηλής ποιότητας και της παραγωγικότητας, την αποφυγή των αποκλεισμών και τη θεσμική ποιότητα, καθώς και την εξασφάλιση μακροοικονομικής σταθερότητας και υγιών δημόσιων οικονομικών. Εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι αναγνωρίζεται η ανάγκη για επενδύσεις στους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, για ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της ΕΕ, για αντιμετώπιση των ανισοτήτων εντός και μεταξύ των περιφερειών, αλλά και όσον αφορά την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την επίτευξη συντονισμού μεταξύ των μέσων πολιτικής. Ωστόσο, μένει να προσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι. Επιπλέον, η αξιολόγηση των οικονομικών επιδόσεων δεν αντιστοιχεί με τα δεδομένα που επισυνάπτονται σε όλους τους τομείς παραμένοντας εφησυχαστική σε ορισμένα σημεία: τα θετικά χαρακτηριστικά υπερτονίζονται και, σε ορισμένες περιπτώσεις, διατυπώνονται αβάσιμοι ισχυρισμοί σχετικά με τις θετικές επιδράσεις των προηγούμενων πολιτικών.

3.2.

Αναφέρονται κίνδυνοι και αβεβαιότητες, όπως οι αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία, η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ και οι αβεβαιότητες στις μελλοντικές σχέσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο κίνδυνος ύφεσης στο εγγύς και στο μεσοπρόθεσμο μέλλον καταδεικνύει ότι υπάρχει ανάγκη προετοιμασίας μέτρων τόνωσης για τη διατήρηση των επιπέδων ανάπτυξης και απασχόλησης, σύμφωνα με τις συστάσεις του ΟΟΣΑ (2). Προκειμένου να επιτευχθεί ο εν λόγω στόχος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η δημιουργία μηχανισμού μακροοικονομικής σταθεροποίησης στο πλαίσιο του προϋπολογισμού της ΕΕ, ο οποίος θα συμβάλει στην αύξηση της οικονομικής ανθεκτικότητας της ζώνης. Μπορεί να χρησιμεύει ως απόθεμα ασφαλείας έναντι των κραδασμών και ενδέχεται να επιτρέψει στη ζώνη του ευρώ να εφαρμόσει τη θετική δημοσιονομική πολιτική που έχει ζητήσει η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) (3), ακόμη και αν μεμονωμένα κράτη μέλη δεν χρησιμοποιούν τον διαθέσιμο φορολογικό τους χώρο σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς στόχους.

3.3.

Υπάρχουν επίσης κίνδυνοι από τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις μετά τις σχετικά απογοητευτικές οικονομικές και κοινωνικές επιδόσεις της περιόδου μετά το 2008. Αυτό υπογραμμίζει επίσης τη σημασία τόσο των μεταρρυθμίσεων αυτών όσο και των μέτρων πολιτικής δεδομένου ότι θα οδηγήσουν σε βελτίωση της παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης και στην ενίσχυση της συνοχής και της κοινωνικής διάστασης των πολιτικών.

3.4.   Ανάπτυξη

3.4.1.

Η ΕΕ βιώνει πέντε χρόνια οικονομικής ανάπτυξης από το 2014, με επίπεδα υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ σε ορισμένες χώρες με χαμηλότερο εισόδημα. Μειώθηκαν έτσι έως κάποιο βαθμό οι αποκλίσεις μεταξύ του υψηλότερου και του χαμηλότερου εισοδήματος στην ΕΕ, μολονότι κάποιες άλλες χώρες έμειναν πίσω, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέες διαστάσεις απόκλισης.

3.4.2.

Από το 2017, σημειώνεται κάποια ανάπτυξη σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, για πρώτη φορά μετά την κρίση. Εντούτοις, η ανάπτυξη εξακολουθεί να είναι πιο αργή στην ΕΕ συνολικά από ό,τι κατά την περίοδο πριν από την κρίση, και δεν είναι εντυπωσιακή όταν αντιπαραβάλλεται με την πρόσφατη ανάπτυξη άλλων προηγμένων οικονομιών. Η ΕΕ οφείλει επίσης να αναπληρώσει ουσιαστικότερο χαμένο έδαφος λόγω της εξαιρετικής διάρκειας της ύφεσης μετά το 2008.

3.5.   Κοινωνικές πτυχές

3.5.1.

Τόσο το επίπεδο απασχόλησης όσο και το ποσοστό απασχόλησης παρουσιάζουν σημαντική ανάκαμψη από τα χρόνια της ύφεσης μετά το 2008. Αν και, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που προσαρτήθηκαν στην ΕΕΑ, η τάση που επικρατεί ως προς τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αφορά τα υψηλότερα επίπεδα δεξιοτήτων, ωστόσο συνοδεύεται από πτώση όσον αφορά την ποιότητα πολλών από τις νεοδημιουργηθείσες θέσεις απασχόλησης.

3.5.2.

Οι εργαζόμενοι απασχολούνται όλο και περισσότερο βάσει συμβάσεων προσωρινής και μερικής απασχόλησης, ενώ η πλειοψηφία θα προτιμούσε μια τυποποιημένη σύμβαση πλήρους απασχόλησης (4). Το ποσοστό των εργαζομένων μερικής απασχόλησης αυξήθηκε από 16,8 % σε 18,7 % του συνόλου της απασχόλησης από το 2008 έως το 2017, με υψηλότερα επίπεδα και μεγαλύτερη αύξηση για τους νέους. Αν και σήμερα εργάζονται περισσότεροι άνθρωποι, οι συνολικές ώρες εργασίας το 2017 παρέμειναν ελαφρώς χαμηλότερες από το επίπεδο του 2008 (5).

3.5.3.

Όπως αναγνωρίζεται στην ΕΕΑ, ο αριθμός των ατόμων που εργάζονται και αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας είναι υψηλός και αυξάνεται σε πολλά κράτη μέλη (2008: 8,6 %, 2017: 9,6 % του ενεργού πληθυσμού (6)). Το υψηλότερο συνολικό επίπεδο απασχόλησης -αν και η απασχόληση πρέπει να είναι προτιμότερη από την ανεργία- δεν αποτελεί απόδειξη ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.

3.5.4.

Ομάδες, όπως οι δικαιούχοι παροχών αναπηρίας, πολύ συχνά δεν συνυπολογίζονται στα ποσοστά ανεργίας (7). Το στοιχείο αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στις συστάσεις, ιδίως όσον αφορά την παροχή ευελιξίας και ασφάλειας στις εν λόγω ομάδες με στόχο να διευκολυνθεί η πρόσβασή τους στην ανοικτή αγορά εργασίας χωρίς αυτό να συνεπάγεται απώλεια του δικαιώματος σε παροχές.

3.5.5.

Πρέπει επίσης να διασφαλιστεί ότι τα άτομα με επισφαλείς και άτυπες συμβάσεις απασχόλησης, όπως οι αυτοαπασχολούμενοι, οι εργαζόμενοι με μειωμένο ωράριο, ή εκείνοι που απασχολούνται σε πλατφόρμες, έχουν πρόσβαση σε κατάλληλη κοινωνική προστασία. Ανησυχία προκαλούν επίσης τα άτομα των οποίων οι δαπάνες που απορρέουν από υπάρχουσα κατάσταση υγείας ή αναπηρίας καθιστούν την επιβίωση αδύνατη και τα οποία ενίοτε χάνουν την επαρκή οικονομική στήριξη για σχετικές δαπάνες όταν ασκούν αμειβόμενη επαγγελματική δραστηριότητα.

3.5.6.

Η Επιτροπή προτείνει την προσαρμογή της κοινωνικής προστασίας με βάση τις νέες μορφές απασχόλησης. Ασφαλώς, θα πρέπει να βρεθούν νέες πηγές χρηματοδότησης, εντούτοις η μελλοντική πορεία περνά μέσα από την επιστροφή στις ποιοτικές θέσεις εργασίας που θα ανακλούν τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, και στις βιώσιμες συμβάσεις απασχόλησης που θα εξασφαλίζουν στους πολίτες το δικαίωμα ικανής κοινωνικής προστασίας. Θα πρέπει επίσης να καταπολεμηθούν οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας σε βάρος ορισμένων ομάδων -ηλικιωμένων, αλλοδαπών, ατόμων με αναπηρία, νέων και γυναικών-, πολλοί από τους οποίους συχνά διαθέτουν υψηλά προσόντα.

3.5.7.

Επικροτούνται οι αναφορές στην εξασφάλιση ευρύτερης πρόσβασης σε υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και στη βελτίωση της πρόσβασης των γονέων (και ιδιαίτερα των γυναικών) στην αγορά εργασίας λόγω των θετικών τους αποτελεσμάτων όσον αφορά την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά και τη βελτίωση της προσφοράς εργασίας. Θα πρέπει επίσης να προωθηθούν πολιτικές για την υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης των μεταναστών στο πλαίσιο μιας μεταναστευτικής πολιτικής που θα αντικατοπτρίζει τις ευρωπαϊκές αξίες της αλληλεγγύης και της ανεκτικότητας και θα σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

3.6.   Μισθοί και παραγωγικότητα

3.6.1.

Η αύξηση των μισθών ήταν πολύ ισχνή και οι αποκλίσεις μεταξύ των χωρών, ακόμη και για την ίδια εργασία, παραμένουν σημαντικές. Η αύξηση των μισθών για την ΕΕ, στο σύνολό της, παραμένει κάτω από το επίπεδο αύξησης της παραγωγικότητας.

3.6.2.

Αυτό σημαίνει ότι οι μισθοί αντιπροσωπεύουν χαμηλότερο μερίδιο του εθνικού εισοδήματος. Ο βαθμός στον οποίο κατανέμονται ομοιόμορφα τα οφέλη από την αύξηση της παραγωγικότητας ποικίλλει μεταξύ των κρατών μελών, ανάλογα με το περιθώριο επιτυχών συλλογικών διαπραγματεύσεων και τις πολιτικές για την ενθάρρυνση της αύξησης των μισθών. Αν και η υψηλότερη παραγωγικότητα θα έπρεπε κανονικά να θεωρείται απαραίτητη, αν όχι αποκλειστική, προϋπόθεση για υψηλότερους μισθούς, η συστηματική σύνδεση μεταξύ της παραγωγικότητας (η οποία εξαρτάται επίσης από τις επενδύσεις) και των μισθών δεν θα πρέπει να συγκαλύπτει τις αυξήσεις του κόστους ζωής όσον αφορά τον καθορισμό των μισθών, διαφορετικά, ενδέχεται να οδηγηθούμε σε σοβαρές κοινωνικές εντάσεις.

3.6.3.

Οι χαμηλοί μισθοί αποτελούν επίσης εμπόδιο στην αύξηση της παραγωγικότητας στις χώρες με χαμηλότερες αμοιβές, ενθαρρύνοντας τα άτομα με τα περισσότερα προσόντα να αναζητήσουν απασχόληση αλλού. Η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού θα πρέπει να επικροτηθεί εφόσον αποτελεί επιλογή των ατόμων. Συμβάλλει, επίσης, στην απόκτηση γνώσεων και εμπειρίας, οι οποίες μπορούν να μεταφερθούν πίσω στη χώρα προέλευσης. Ωστόσο, η μετανάστευση του πλέον ειδικευμένου εργατικού δυναμικού έχει επίσης αποθαρρύνει τις επενδύσεις σε δραστηριότητες όπου απαιτείται υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων, με αποτέλεσμα οι χώρες με χαμηλότερους μισθούς να μην δύνανται να αναπτύξουν πιο απαιτητικές οικονομικές δραστηριότητες.

3.6.4.

Τα αυξημένα επίπεδα αμοιβών σε ορισμένα κράτη μέλη (κυρίως στην ανατολική και Κεντρική Ευρώπη) οφείλονται στην αύξηση των κατώτατων μισθών και τις υψηλότερες αμοιβές του δημόσιου τομέα. Η αύξηση της κατανάλωσης συνέβαλε στην αύξηση του ΑΕγχΠ. Ομοίως, η θέσπιση μέτρων για τη διασφάλιση ελάχιστου μισθού και ελάχιστου εισοδήματος στο πλαίσιο διαδικασίας κοινωνικής σύγκλισης στην ΕΕ μπορεί να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο κοινωνικής προστασίας και επίτευξης αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου σε όλες τις χώρες, ενώ παράλληλα θα συμβάλει στη στήριξη της ανάπτυξης.

3.7.   Παραγωγικότητα και δεξιότητες

3.7.1.

Η υστέρηση στην αύξηση της παραγωγικότητας σε σχέση με τους κυριότερους παγκόσμιους ανταγωνιστές αποτέλεσε συνέπεια μιας πιο μακροχρόνιας περιόδου ύφεσης μετά το 2008, όπως απεικονίζεται στο διάγραμμα 3 (8). Η υστέρηση είναι ιδιαίτερα αισθητή στη ζώνη του ευρώ. Η μείωση του χάσματος αυτού απαιτεί την ανάπτυξη ενός περιβάλλοντος ευνοϊκού για την αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων και την εφαρμογή της έρευνας και καινοτομίας. Επιπλέον, το δυναμικό του πληθυσμού της ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως, ελαχιστοποιώντας τον αποκλεισμό από την αγορά εργασίας και τον κοινωνικό αποκλεισμό και επενδύοντας σε μέσα που θα συμβάλουν στην ένταξη των μακροχρόνια άνεργων στην αγορά εργασίας.

3.7.2.

Η βελτίωση των γνώσεων, των δεξιοτήτων, των προσόντων, της νοοτροπίας και της δημιουργικότητας παραμένει απολύτως απαραίτητη προϋπόθεση για την αύξηση της παραγωγικότητας. Συμβάλλει επίσης στη δημοκρατία και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η ΕΕΑ ορθώς υπογραμμίζει τη σημασία των επενδύσεων για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων, της εκπαίδευσης και της διά βίου μάθησης. Το 40 % των εργοδοτών αναφέρει δυσκολίες στην πρόσληψη κατάλληλα ειδικευμένου προσωπικού. Πολλοί υποψήφιοι εργαζόμενοι δυσκολεύονται επίσης να χρησιμοποιήσουν τα προσόντα τους στη χώρα καταγωγής τους.

3.7.3.

Είναι ουσιαστικής σημασίας η ανάπτυξη στρατηγικών ώστε να προβλέπονται και να καλύπτονται οι μελλοντικές απαιτήσεις δεξιοτήτων, μαζί με ικανά συστήματα επικύρωσης των προσόντων, και να διασφαλίζεται ότι η εκπαίδευση και η κατάρτιση αντιστοιχούν στις ανάγκες της απασχόλησης. Θα πρέπει επίσης να εξασφαλιστεί η υποστήριξη των εργοδοτών όσον αφορά την προμήθεια διαθέσιμων υπαλλήλων με επαρκείς δεξιότητες και προσόντα μέσω της επένδυσης σε υπηρεσίες στήριξης για την πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, ιδίως για τις ομάδες που υφίστανται διακρίσεις, όπως άτομα με αναπηρία ή άτομα με μεταναστευτικό υπόβαθρο, αλλά και για την παροχή στήριξης όσον αφορά τη συνέχιση των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (9). Οι εργοδότες βαρύνονται με τη σημαντική ευθύνη να επιτρέπουν και να διευκολύνουν την ενίσχυση των δεξιοτήτων και των προσόντων -η κατάσταση ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών μελών-, η δε ανάπτυξη και εφαρμογή επιτυχημένων στρατηγικών είναι «αδιανόητη»χωρίς την πλήρη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, της κοινωνίας πολιτών, των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των εταιρειών κατάρτισης. Βάσει της ΕΕΑ η εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε ποιοτική εκπαίδευση «απαιτεί επαρκείς επενδύσεις», στις οποίες θα πρέπει να περιλαμβάνονται οι δημόσιες επενδύσεις που υποστηρίζονται από την ΕΕ μέσω των συστάσεων ανά χώρα, καθώς και της δέουσας συμμετοχής των διαρθρωτικών ταμείων και του Επενδυτικού της Σχεδίου.

3.8.   Η κλιματική πρόκληση

3.8.1.

Η ΕΕΑ είναι ιδιαιτέρως ασαφής και ανεπαρκής ως προς τους κινδύνους που παρουσιάζει η κλιματική αλλαγή και ως προς την πρόοδο της ΕΕ στην επίτευξη των στόχων του Παρισιού. Σε αντίθεση με την έκθεση για τους παγκόσμιους κινδύνους (Global Risk Report) (10), η οποία παρουσιάστηκε τον Ιανουάριο 2019 στους συμμετέχοντες του Παγκοσμίου Οικονομικού φόρουμ, η σημασία της κλιματικής αλλαγής για την ανάπτυξη και την οικονομία εξετάζεται ανεπαρκώς. Βάσει της εν λόγω έκθεσης οι τρεις (!) μείζονες απειλές για την παγκόσμια οικονομία σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και την εξαιρετικά άτολμη πολιτική δράση όσον αφορά την απαλλαγή της οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η προστασία του κλίματος δεν αποτελεί πλέον ζήτημα προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά υπαρξιακή προϋπόθεση για την οικονομία. Οι τακτικές εκθέσεις που καταρτίζονται από το Bloomberg NEF δείχνουν ότι οι επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια μειώνονται από το 2011 (11). Η ΕΕ δεν μπορεί να διεκδικήσει την παγκόσμια πρωτοπορία σε αυτόν τον τομέα, ή σε καινοτομίες που οδηγούν σε μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

3.8.2.

Η έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change/IPCC) τονίζει τον επείγοντα χαρακτήρα της ανάληψης δράσεων κατά της κλιματικής αλλαγής, η οποία μπορεί να καταστεί μη αναστρέψιμη σε τρία χρόνια. Θα πρέπει επίσης να διατίθενται κονδύλια σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης (τόσο δημόσιες όσο και ιδιωτικές επενδύσεις) για τον εκσυγχρονισμό και την απαλλαγή από τον άνθρακα στη βιομηχανία, τις μεταφορές και την ενέργεια.

3.8.3.

Αποτελεί επίσης θέμα δημοσιονομικής διακυβέρνησης λόγω του εξαιρετικά υψηλού κόστους της σημερινής οικονομίας. Η ΕΕΑ, όμως, αποκλείει σχεδόν εξολοκλήρου αυτό το ζήτημα, παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή δημοσίευσε σχεδόν ταυτοχρόνως με την ΕΕΑ αριθμητικά στοιχεία, βάσει των οποίων οι καταστροφές που οφείλονται σε μετεωρολογικά φαινόμενα το 2017 ανήλθαν σε 283 δισεκατ. ευρώ (12). Η ΕΟΚΕ έχει υπογραμμίσει επανειλημμένα ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι οι άμεσες και έμμεσες επιδοτήσεις για την παραγωγή ενέργειας με βάση τον άνθρακα στην ΕΕ ανέρχονται ετησίως στα 330 δισεκατ. δολάρια. Για τον λόγο αυτόν, το γεγονός ότι το ζήτημα της εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους, καθώς και η συζήτηση σχετικά με την πορεία «πέρα από το ΑΕγχΠ»δεν εξετάζονται στην ΕΕΑ συνιστά σημαντική παράλειψη.

3.9.   Επενδύσεις

3.9.1.

Οι επενδύσεις είναι ζωτικής σημασίας για την αύξηση της παραγωγικότητας. Το ζήτημα είναι επιτακτικής σημασίας για την ΕΕ, δεδομένου ότι υστερεί σε σχέση με τους κύριους ανταγωνιστές της σε βασικούς κλάδους της πλέον σύγχρονης τεχνολογίας και στην ανάπτυξη τεχνολογίας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Μια συνεχώς βελτιούμενη οικονομία αποτελεί καθοριστικής σημασίας βάση για τη χρηματοδότηση παροχών κοινωνικής ασφάλισης και υγειονομικής περίθαλψης στο επίπεδο που επιθυμούν οι Ευρωπαίοι πολίτες. Η προώθηση της ευημερίας, της συνοχής και της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι πλήρως συμβατή με την οικονομική μεγέθυνση και την αύξηση της παραγωγικότητας (13).

3.9.2.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την άποψή της ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για την εξάλειψη των εμποδίων στις επενδύσεις και για τη δημιουργία ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος. Η ολοκλήρωση της Ενεργειακής Ένωσης, η στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά και το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία θα μπορούσαν να προσφέρουν επενδυτικές ευκαιρίες. Επιπλέον, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι νέες δυνατότητες για οικολογικές επενδύσεις, με σκοπό την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

3.9.3.

Οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες μπορούν επίσης να προσφέρουν προοπτικές για την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης. Το ζήτημα είναι ιδιαίτερα πιεστικό λόγω των κινδύνων που παρουσιάζει η πιθανή αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και οι εμπορικές συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται οι ΗΠΑ. Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει ένα σύστημα διεθνών οικονομικών σχέσεων βάσει κανόνων, το οποίο θα συμπληρώνεται με τη διαπραγμάτευση συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών. Στόχος των εν λόγω συμφωνιών θα πρέπει να είναι η θέσπιση ελάχιστων επιπέδων δασμών, λαμβανομένων υπόψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των προτύπων της ΔΟΕ, καθώς και των δικαιωμάτων των κρατών να νομοθετούν προς το δημόσιο συμφέρον.

3.9.4.

Η ΕΕΑ δεν μεριμνά για τα επίπεδα των επενδύσεων, δηλώνοντας ότι το χάσμα που εντοπίστηκε μετά το 2008 έχει σχεδόν γεφυρωθεί. Οι επενδύσεις (θεωρούμενες ως ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου) αναμενόταν να φθάσουν το 20,6 % του ΑΕγχΠ το 2018, έναντι 22,5 % το 2007 και 19,4 % το 2014 (14). Το επενδυτικό χάσμα, μετρούμενο με τους όρους αυτούς, έχει μειωθεί ως κάποιο βαθμό, αλλά δεν έχει ξεπεραστεί.

3.9.5.

Οι επενδύσεις παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση με τις επενδύσεις στις ΗΠΑ και τη Νότια Κορέα, που συγκαταλέγονται στους φυσικούς ανταγωνιστές της ΕΕ στο πεδίο της καινοτομίας. Τα επίπεδα παραμένουν ιδιαίτερα υποτονικά σε ορισμένες χώρες με χαμηλότερο εισόδημα, αλλά και σε χώρες που υπέστησαν τις μεγαλύτερες μειώσεις μετά το 2008.

3.9.6.

Η ΕΕΑ ευνοεί ορισμένους τομείς κοινωνικών επενδύσεων, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων υγειονομικής και μακροχρόνιας περίθαλψης και της δημόσιας στέγασης. Η ΕΟΚΕ έχει υποδείξει τα πολλαπλά θετικά αποτελέσματα μιας καλοσχεδιασμένης, αποτελεσματικής και μελλοντοστραφούς κοινωνικής επένδυσης, η οποία οφείλει να θεωρείται όχι ως κόστος, αλλά ως επένδυση στην ευρωπαϊκή ανάπτυξη και τις προοπτικές απασχόλησης (15). Η υλοποίηση αυτών των στόχων απαιτεί χώρο για δημόσιες δαπάνες.

3.9.7.

Το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη επικροτείται ως μέσο στήριξης των επενδύσεων που στοχεύουν στην επίτευξη των πολιτικών προτεραιοτήτων της ΕΕ. Ωστόσο, οι διαθέσιμοι πόροι έχουν περιοριστεί και, συνολικά, επαρκούν μόνο για τη διατήρηση και όχι την αύξηση του συνόλου των πιστώσεων της ΕΤΕπ (16) οι οποίες το 2017 ήταν στην πραγματικότητα κατά 7 % χαμηλότερες του μέσου επιπέδου της περιόδου 2013-2016 (17).

3.9.8.

Απαιτείται προσέγγιση η οποία θα παρέχει ένα επαρκώς χρηματοδοτούμενο επενδυτικό πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει πόρους από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, με υποστήριξη από τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ θα είναι καλύτερα προετοιμασμένη να εφαρμόσει τους δεδηλωμένους στόχους σχετικά με την παροχή στήριξης για την ανάπτυξη των ΜΜΕ, τις επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες για την προώθηση του επιθυμητού πράσινου μετασχηματισμού, αλλά και τις επενδύσεις για την ενίσχυση της εκπαίδευσης και των επιπέδων δεξιοτήτων και για τη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών. Η ΕΟΚΕ έχει υποστηρίξει στο παρελθόν ότι η ευελιξία που επιτρέπεται επί του παρόντος στο σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης (ΣΣΑ) δεν είναι αρκετή και ότι θα πρέπει να ξεκινήσουν συζητήσεις σε επίπεδο ΕΕ για έναν πλήρως ανεπτυγμένο κανόνα ο οποίος θα αποκλείει τις δημόσιες επενδύσεις με προστιθέμενη αξία από το πεδίο εφαρμογής του ΣΣΑ, δηλαδή του ευρύτερα γνωστού ως «χρυσού κανόνα» (18), προκειμένου να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του χρέους.

3.10.   Χρέος

3.10.1.

Η ΕΟΚΕ, όπως είχε εκφράσει και σε προηγούμενη γνωμοδότησή (19) της, συμμερίζεται την ανησυχία που εκφράζεται στην ΕΕΑ ότι τα υψηλά επίπεδα δημοσίου και ιδιωτικού χρέους αποτελούν διαρκείς πηγές ευπάθειας, κυρίως εντός της ζώνης του ευρώ. Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος μειώθηκε από το ανώτατο επίπεδο ύψους 88,1 % του ΑΕγχΠ το 2014 σε 81,4 % του ΑΕγχΠ το 2018, παραμένει όμως πολύ υψηλότερο από το επίπεδο του 2008 και πολύ πάνω από τον στόχο του 60 % του ΑΕγχΠ. Ωστόσο, οι διεθνείς συγκρίσεις καταδεικνύουν ότι τα επίπεδα δημόσιου χρέους άνω του 60 % του ΑΕγχΠ δεν συνδέονται απαραίτητα με επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Η μείωση του δημόσιου χρέους φαίνεται πιο εύκολη όταν υπάρχει ταχεία οικονομική ανάπτυξη. Η καλύτερη προστασία από τους κινδύνους που συνδέονται με τα υψηλά επίπεδα χρέους είναι, ως εκ τούτου, μια πλήρης αποκατάσταση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω αντικυκλικών μακροοικονομικών πολιτικών. Επιπλέον, μια φιλική προς την ανάπτυξη δημοσιονομική εξυγίανση σε ευνοϊκούς καιρούς μπορεί να συμβάλει στην αποτροπή δυσμενών αντιδράσεων της αγοράς σε δυσμενείς περιόδους.

3.10.2.

Το ιδιωτικό χρέος έχει μειωθεί κατά τα τελευταία έτη, αλλά παραμένει πάνω από το επίπεδο που είχε καταγραφεί την περίοδο πριν από την εισαγωγή του ευρώ στα περισσότερα κράτη μέλη. Η απομόχλευση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων είναι λιγότερο χρονοβόρα και επώδυνη σε περιόδους υψηλής οικονομικής ανάπτυξης. Η αποσταθεροποίηση των οικονομιών της ζώνης του ευρώ μέσω μιας φιλοκυκλικής αγοράς ακινήτων πρέπει να παρακολουθείται εκ του σύνεγγυς και να αποφεύγεται μέσω της θέσπισης ρυθμιστικών μέσων ούτως ώστε να προλαμβάνονται οι οικονομικές κρίσεις.

3.10.3.

Η μείωση του χρέους επιτυγχάνεται με τη βοήθεια υψηλού επιπέδου θεσμών που θα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τις οικονομίες με τις καλύτερες επιδόσεις. Αυτοί συμβάλλουν στη διασφάλιση της αποδοτικότητας των οικονομικών αγορών, καθώς και των αγορών προϊόντων, υπηρεσιών και εργασίας και στην επίτευξη επαρκούς ποιότητας της δημόσιας διοίκησης και στηρίζουν τις κατάλληλες πολιτικές για τις συντάξεις, τον ανταγωνισμό και τη φορολόγηση.

3.11.   Τραπεζική Ένωση

3.11.1.

Εάν εφαρμόζονταν οι τρέχουσες προτάσεις για την τραπεζική ένωση, θα ήταν ανεπαρκείς σε αντιπαραβολή με την εμπειρία προηγούμενων χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Πρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε να διασφαλιστεί ότι η επέκταση των κεφαλαιαγορών ελέγχεται καταλλήλως, έτσι ώστε να μην επιτρέπει την εμφάνιση τοξικών τιτλοποιημένων προϊόντων στις ευρωπαϊκές κεφαλαιαγορές που ενδέχεται να συμβάλουν στην επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση. Τα εποπτικά όργανα στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διασφαλίζουν ότι η ένωση κεφαλαιαγορών δεν θα οδηγήσει στην επιτάχυνση της φυγής κεφαλαίων από τα επιμέρους κράτη μέλη κατά τη διάρκεια πιέσεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Για να διασφαλιστούν ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης για την πραγματική οικονομία, θα πρέπει να αποδυναμωθεί η αρνητική αλληλεπίδραση μεταξύ τραπεζών και εθνικών επιτοκίων. Απαραίτητα προς τούτο είναι η θέσπιση Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης Καταθέσεων και η παροχή του κατάλληλου μηχανισμού ασφαλείας στο Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Πριν από τη θέσπιση ενός Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια θα πρέπει να διαγραφούν από τον ισολογισμό των συμμετεχουσών τραπεζών στο μέτρο που αυτό είναι εφικτό και δυνατό.

3.12.   Μεταρρυθμίσεις στη ζώνη του ευρώ

3.12.1.

Η εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) πρέπει να επιδιωχθεί με περισσότερη φαντασία και σθένος. Οι προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της ΟΝΕ και της διακυβέρνησής της είναι επί του παρόντος ανεπαρκείς για την προστασία από τους κινδύνους ασύμμετρων κραδασμών. Η προηγούμενη μονομερής αντιστάθμιση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, από την πλευρά του οφειλέτη μόνο, επηρέασε αρνητικά το συνολικό ΑΕγχΠ της ζώνης του ευρώ, συμβάλλοντας στη βραδεία ανάκαμψή της μετά το 2008. Για να δοθεί μεγαλύτερο περιθώριο στις χώρες που σημείωναν στο παρελθόν ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών να διευρύνουν την οικονομία τους (από την άποψη του δημοσιονομικού και εξωτερικού τους ισοζυγίου), οι χώρες με πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών δεν θα πρέπει μόνο να ενθαρρύνονται με κίνητρα να επενδύσουν περισσότερο, αλλά και να αυξήσουν τους μισθούς και τα κοινωνικά τους επιδόματα προκειμένου να στηρίξουν την ιδιωτική κατανάλωση.

3.12.2.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τους Ευρωπαίους ηγέτες να εντείνουν τις μεταρρυθμίσεις όσον αφορά την ΟΝΕ, την Τραπεζική Ένωση και την Ένωση Κεφαλαιαγορών. Ωστόσο, για όσο χρονικό διάστημα η ζώνη του ευρώ δεν διαθέτει κοινό προϋπολογισμό που μπορεί να δημιουργήσει μια θετική δημοσιονομική πολιτική για τη ζώνη του ευρώ στο σύνολό της, παραμένουν απαραίτητα τα νομισματικά κίνητρα κατά τη διάρκεια τυχόν μελλοντικής ύφεσης. Ενόψει του προβλεπόμενου τέλους των προγραμμάτων αγοράς ιδίων κεφαλαίων της ΕΚΤ στα τέλη του 2018, συνιστάται η ΕΚΤ να εξετάσει ένα πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων το οποίο θα μπορεί να ενεργοποιείται γρήγορα κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης, εάν δεν επιτευχθεί δημοσιονομικό κίνητρο. Το πρόγραμμα θα πρέπει να προσανατολίζεται στην πραγματική οικονομία και σε επενδύσεις φιλικές για το κλίμα.

3.13.   Δίκαιη φορολόγηση

3.13.1.

Λαμβάνοντας υπό σημείωση τις συζητήσεις εντός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, βάσει των οποίων η φορολογία θα πρέπει να αποτελεί ζήτημα για ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να υποστηρίζει την έμφαση που δίδεται στις πολιτικές δίκαιης φορολογίας, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την ικανότητα συνεισφοράς του κάθε ατόμου. Η ΕΟΚΕ, σύμφωνα και με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, υποστηρίζει την ανάπτυξη μιας ευρέως αποδεκτής κοινής ενοποιημένης βάσης φορολογίας εταιρειών ως μέσο για την ενίσχυση της ενιαίας αγοράς με την απλοποίηση των φορολογικών υποθέσεων των μεγαλύτερων εταιρειών και ως μέσο αντιμετώπισης του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού (20). Επικροτεί επίσης τις ψηφιακές φορολογικές πρωτοβουλίες, θεωρώντας ότι είναι πολύ σημαντικό να αναπτυχθούν νέες παγκοσμίως αποδεκτές αρχές σχετικά με τον τρόπο καταλογισμού και ανάλογης φορολόγησης των κερδών των εταιρειών σύμφωνα με τη δημιουργία αξίας σε μια χώρα της ΕΕ (21). Εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για τη σημασία που αποδίδεται στην ΕΕΑ όσον αφορά την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, σύμφωνα με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις (22) της ΕΟΚΕ.

3.14.   Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις

3.14.1.

Η ΕΕΑ υπογραμμίζει για μία ακόμη φορά τη σημασία των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες θεωρούνται χρήσιμες για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και τη μείωση των επιπέδων του χρέους. Ωστόσο, παραμένει ασαφές τι σημαίνει «διαρθρωτική μεταρρύθμιση», κάτι το οποίο καθιστά δύσκολη την ερμηνεία των ισχυρισμών ότι οι προηγούμενες μεταρρυθμίσεις είχαν αποδεδειγμένα θετικά αποτελέσματα. Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει υποστηρίξει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην κοινωνική και την οικονομική ανάπτυξη: περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας, βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας, εκπαίδευση, κατάρτιση και απόκτηση δεξιοτήτων, βιώσιμη ανάπτυξη, διοικητική και θεσμική ποιότητα και περιβαλλοντική βιωσιμότητα (23). Έχει υποστηρίξει ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να είναι ειδικές ανά χώρα, συνεπείς με τα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ), να μεριμνούν για τη βελτίωση της ευημερίας και να εδράζονται στη δημοκρατική στήριξη και όχι σε μια ενιαία προσέγγιση για όλα τα κράτη μέλη (24).

3.14.2.

Οι πρόσφατες μέτριες επιδόσεις σε θέματα ανάπτυξης και οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τα οφέλη ορισμένων από τις προηγούμενες πολιτικές που θεσπίστηκαν υπό την επισήμανση «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις». Οι αριθμοί των απασχολούμενων αυξήθηκαν, σε αναλογία με την αυξανόμενη ζήτηση, συχνά, όμως, με επιδείνωση της ποιότητας των θέσεων εργασίας και αύξηση του κατακερματισμού της αγοράς εργασίας.

3.14.3.

Τα αποτελέσματα των «διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων»του παρελθόντος εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο διαμάχης. Ορισμένες εκτιμήσεις ήταν θετικές, με τους εργοδότες να φέρεται να εκφράζουν μερική ικανοποίηση για τις μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας (25). Ωστόσο, υπάρχει και πλούσια βιβλιογραφία που δημιουργεί σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με τις συστάσεις πολιτικής για την αγορά εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο παρελθόν (26). Ως εκ τούτου, στην πιο πρόσφατη στρατηγική του ΟΟΣΑ για τη δημιουργία θέσεων εργασίας (OECD Jobs Strategy) υποστηρίζεται πλέον βάσει «πρόσφατων στοιχείων»ότι «οι χώρες με πολιτικές και θεσμούς που προάγουν την ποιότητα της απασχόλησης, τον όγκο των θέσεων εργασίας και τη μείωση των αποκλεισμών έχουν καλύτερες επιδόσεις από όσες επικεντρώνονται κυρίως στην ενίσχυση ή τη διατήρηση της ευελιξίας της αγοράς» (27).

3.14.4.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την παρατήρησή της ότι η επιτυχία ή η αποτυχία ενός συγκεκριμένου μεταρρυθμιστικού μέτρου συχνά κρίνεται κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου άνω των πέντε ετών (28). Θα πρέπει να αξιολογηθεί η επίδραση των μέχρι σήμερα πολιτικών οι οποίες εισήχθησαν ως «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις»με βάση αποδεικτικά στοιχεία και με την πλήρη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας πολιτών, ως βάση για την ενημέρωση των μελλοντικών συστάσεων πολιτικής (29).

3.15.   Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων

3.15.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την αναγνώριση της σπουδαιότητας του κοινωνικού πυλώνα, επαναλαμβάνοντας την επείγουσα ανάγκη υλοποίησής του λαμβάνοντας υπόψη τις χαμηλές οικονομικές και κοινωνικές επιδόσεις σε πολλές χώρες από το 2008 και μετά.

3.15.2.

Ο κοινωνικός πυλώνας θα πρέπει να ενσωματωθεί πλήρως στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και όχι να περιλαμβάνεται μόνο ως παράρτημα. Ο συνοδευτικός πίνακας αποτελεσμάτων (scoreboard) υποδεικνύει την κλίμακα του επικείμενου έργου ώστε η ΕΕ να επιτύχει «κοινωνική βαθμολόγηση τριπλού Α». Είναι σαφές ότι δεν έχει επιτευχθεί σε όλα τα κράτη ένα αποδεκτό επίπεδο εισοδήματος, συνθηκών διαβίωσης, κοινωνικής ασφάλισης, κοινωνικών παροχών, εκπαιδευτικής κατάρτισης, καθώς και ψηφιακής πρόσβασης (30).

3.15.3.

Ο πυλώνας των κοινωνικών δικαιωμάτων θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως μέσο μέτρησης των συστάσεων προς τα κράτη μέλη. Οι 20 αρχές του πυλώνα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως δείκτες για την αξιολόγηση της επιτυχίας των χωρών όσον αφορά την ενσωμάτωση της προσήλωσής τους στον κοινωνικό πυλώνα στις οικονομικές τους πολιτικές.

3.15.4.

Αυτό αναδεικνύει επίσης την ανάγκη για επαρκή μέσα χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένων συνεισφορών από την ΕΕ. Τόσο το επενδυτικό σχέδιο της ΕΕ, εάν χρηματοδοτηθεί επαρκώς, όσο και η πολιτική συνοχής της ΕΕ μπορούν να συμβάλουν, σε συντονισμό με τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις. Αυτό προϋποθέτει την παροχή κατάλληλης ευελιξίας στο πλαίσιο του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Όπως διατυπώνεται και σε προηγούμενη γνωμοδότηση, προϋποθέτει επίσης συνεχή επαρκή χρηματοδότηση της πολιτικής συνοχής από τον προϋπολογισμό της ΕΕ (31).

3.15.5.

Πρέπει επίσης να εξεταστεί προσεκτικά η πρόταση που διατύπωσε ο πρόεδρος Juncker κατά την ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης το 2017, σχετικά με μια Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας. Αυτή θα μπορούσε να συμβάλει στην αποτελεσματική εφαρμογή των δικαιωμάτων σε θέματα εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης της ΕΕ και στην καταπολέμηση του αθέμιτου ανταγωνισμού.

3.15.6.

Εκτός από το γεγονός ότι χρησιμοποιείται ως οδηγός για τις συστάσεις πολιτικής, ο πίνακας αποτελεσμάτων που επισυνάπτεται στον κοινωνικό πυλώνα θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως παράδειγμα για παρόμοιες αναλύσεις των επιδόσεων μεμονωμένων χωρών σε σχέση με τις πολιτικές για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, ώστε να μπορούν να αξιολογούνται σε παρόμοιο επίπεδο σοβαρότητας.

3.15.7.

Λόγω της σημασίας που έχει η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, τόσο στον οικονομικό όσο και στον περιβαλλοντικό και τον κοινωνικό τομέα, ο τίτλος «Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης»πρέπει να μετονομαστεί σε «Ετήσια Επισκόπηση της Βιώσιμης Ανάπτυξης».

3.16.   Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου

3.16.1.

Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών, οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών πρέπει να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με τις απαραίτητες εθνικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα συμβάλουν στη δημιουργία των καλύτερων προϋποθέσεων για τις οικονομίες τους ώστε να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους. Για τον λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η συμβολή των τοπικών υπαλλήλων αρμοδίων σε θέματα Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, των Εθνικών Δημοσιονομικών Συμβουλίων, των Εθνικών Συμβουλίων Παραγωγικότητας και των Εθνικών Κοινωνικών και Οικονομικών Επιτροπών. Τα μέλη της ΕΟΚΕ μπορούν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον συγκεκριμένο τομέα.

---

(1)  Έκθεση του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ για τους παγκόσμιους κινδύνους 2019.

(2)  ΟΟΣΑ, Οικονομική επιθεώρηση, Νοέμβριος 2018: «Editorial»(κύριο άρθρο) του επικεφαλής οικονομολόγου και «(Γενική εκτίμηση της μακροοικονομικής κατάστασης)’ σ. 43-46.

(3)  Επιπρόσθετη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ το 2018»(ΕΕ C 62 της 8.6.2018, σ. 312).

(4)  COM(2018) 761 final, σ. 14.

(5)  COM(2018) 761 final, σ. 14.

(6)  COM(2018) 761 final, σ. 41.

(7)  Η κοινή έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απασχόληση κατά το 2018 δείχνει ότι μόνο 47,4 % των ατόμων με αναπηρία σε ηλικία εργασίας εργάζονται στην ΕΕ.

(8)  COM(2018) 770 final, σ. 6.

(9)  Στην κοινή έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απασχόληση κατά το 2018 επισημαίνεται ότι τα άτομα με αναπηρία είναι πιθανότερο να εγκαταλείψουν πρόωρα το σχολείο από ό,τι τα άτομα χωρίς αναπηρία κατά 10,3 ποσοστιαίες μονάδες (με βάση στοιχεία από το 2015) και είναι λιγότερο πιθανό να ολοκληρώσουν τις σπουδές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από ό,τι τα άτομα χωρίς αναπηρία κατά 13,6 ποσοστιαίες μονάδες (με βάση στοιχεία από το 2015).

(10)  Έκθεση του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ για τους παγκόσμιους κινδύνους 2019.

(11)  Bloomberg NEF - Τάσεις των επενδύσεων στην καθαρή ενέργεια, Γ' τρίμηνο του 2018.

(12)  COM(2018) 773 final.

(13)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ το 2017»(ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 33).

(14)  Βάση δεδομένων AMECO. (Annual Macroeconomic Database)

(15)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων»(ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1).

(16)  Γνωμοδότηση του ΕΕΣ «EFSI: an early proposal to extend and expand (ΕΤΣΕ: αύξηση των πόρων και παράταση λειτουργίας)», σ. 21

(17)  ΕΤΕπ, Έκθεση στατιστικών στοιχείων για το 2017 (Statistical Report 2017).

(18)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ το 2017», σημείο 3.4 (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 216).

(19)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ το 2018»(ΕΕ C 197 της 8.6.2018, σ. 33).

(20)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την κοινή ενοποιημένη βάση φορολογίας εταιρειών (ΚΕΒΦΕ)»(ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 58)

(21)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για τη θέσπιση κανόνων σχετικά με τη φορολόγηση των εταιρειών με σημαντική ψηφιακή παρουσία»(ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 73).

(22)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευνοϊκό σύστημα φορολογίας για θεμιτό ανταγωνισμό και δίκαιη ανάπτυξη»(ΕΕ C 434 της 12.712.2017, σ. 18).

(23)  Για παράδειγμα, βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των δαπανών Ε & Α, αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων, των τομέων και των οικονομιών, προώθηση της δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας με υψηλότερους μισθούς και ταυτόχρονη μείωση των προσωρινών και ασταθών θέσεων εργασίας με χαμηλούς μισθούς, ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και της αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων σε αυτές, καθώς και του κοινωνικού διαλόγου σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, μεταρρύθμιση των δημόσιων διοικήσεων ώστε να καταστούν αποτελεσματικότερες για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και πιο διαφανείς για το κοινό, προώθηση της ποιότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων με σκοπό την επίτευξη ίσων ευκαιριών και αποτελεσμάτων για όλες τις κοινωνικές ομάδες.

(24)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων»(ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1, σημείο 2.5).

(25)  ΕΚΤ, “Structural policies in the euro area”(Διαρθρωτικές πολιτικές στη ζώνη του ευρώ).

(26)  A. Piasna & M. Myant (επιμέλεια) “Myths of Employment Deregulation: How it neither creates jobs nor reduces labour market segmentation”(Μύθοι για την απορρύθμιση της απασχόλησης Πώς δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας, ούτε μειώνει τον κατακερματισμό της αγοράς εργασίας), Βρυξέλλες, Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Ινστιτούτο (European Trade Union Institute — ETUI), 2017.

(27)  “Good Jobs for All in a Changing World of Work, The OECD Jobs Strategy”(Καλές θέσεις εργασίας για όλους σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο εργασίας - Η στρατηγική του ΟΟΣΑ για τη δημιουργία θέσεων εργασίας),, σ. 8.

(28)  Γνωμοδότηση με θέμα «Πρόγραμμα ελέγχου της καταλληλότητας και της αποτελεσματικότητας της νομοθεσίας (REFIT) — Τρέχουσα κατάσταση και προοπτικές»(EE C 62 της 15.2.2019, σ. 121).

(29)  Γνωμοδότηση με θέμα «Πρόγραμμα ελέγχου της καταλληλότητας και της αποτελεσματικότητας της νομοθεσίας (REFIT) — Τρέχουσα κατάσταση και προοπτικές»(EE C 62 της 15.2.2019, σ. 121).

(30)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων»(ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1).

(31)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο μετά το 2020»(ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 106).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εξασφάλιση της συνέχισης των προγραμμάτων εδαφικής συνεργασίας PEACE IV (Ιρλανδία-Ηνωμένο Βασίλειο) και “Ηνωμένο Βασίλειο-Ιρλανδία”(Ιρλανδία-Βόρεια Ιρλανδία-Σκωτία) στο πλαίσιο της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση»

[COM(2018) 892 final — 2018/0432 (COD)]

(2019/C 190/05)

Γενική εισηγήτρια: η κ. Jane MORRICE

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.1.2019 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 15.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 178 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	102/1/0

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η συνέχιση της στήριξης της ΕΕ προς τη Βόρεια Ιρλανδία, ιδίως μέσω των προγραμμάτων PEACE και Interreg, πέρα από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, δεν είναι απλώς ουσιαστικής αλλά ζωτικής σημασίας, όπως καταδεικνύεται από τον απαιτητικό χαρακτήρα της συζήτησης σχετικά με τα σύνορα μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου-Ιρλανδίας, η οποία διεξάγεται στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για το Brexit.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί θερμά την πρόταση για τη συνέχιση του προγράμματος PEACE της ΕΕ στη Βόρεια Ιρλανδία και στις παραμεθόριες κομητείες της Ιρλανδίας μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Εκτιμώντας την προτεραιότητα που δίνει η ΕΕ στην υποστήριξη της ειρηνευτικής διαδικασίας, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημαντική συμβολή του προγράμματος PEACE στη διατήρηση της ειρήνης στην περιοχή. Αυτό συνάδει με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Σεπτέμβριο του 2018 (1), τα οποία περιγράφουν το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την ειρήνη και τη συμφιλίωση (PEACE) ως υπόδειγμα για τον υπόλοιπο κόσμο.

1.3.

Επιπλέον, δεδομένου του αποσταθεροποιητικού χαρακτήρα της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αβεβαιότητας που προκαλεί το Brexit, είναι ζωτικής σημασίας για τους παράγοντες της κοινωνίας πολιτών η ΕΕ να διατηρήσει τη δέσμευσή της να πράξει ό,τι είναι δυνατόν ώστε η Βόρεια Ιρλανδία, όχι μόνο να παραμείνει χωρίς συγκρούσεις, αλλά και να συνεχίσει την πορεία της προς τη συμφιλίωση, χρησιμοποιώντας τη χαρακτηριστική για την ΕΕ προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή όσον αφορά την εμπέδωση της ειρήνης και την επίλυση των συγκρούσεων.

1.4.

Το PEACE συνιστά το πλέον πολύτιμο και επιτυχημένο μέσο ειρήνευσης που έχει θέσει σε εφαρμογή μέχρι στιγμής η Ευρωπαϊκή Ένωση σε κατάσταση σύρραξης. Το πρόγραμμα συγκροτήθηκε ως απάντηση στην εκεχειρία στη Βόρεια Ιρλανδία το 1995, και μέσω αυτού έχουν επενδυθεί περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια ευρώ σε διακοινοτικά, διασυνοριακά και άλλα προγράμματα συμφιλίωσης στα 24 έτη από τη θέσπισή του.

1.5.

Έχοντας εξαγγελθεί από όλα τα μέρη της συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής του Μπέλφαστ ως ένα πρόγραμμα που θα συμβάλει σημαντικά στην ειρηνευτική διαδικασία, το πρόγραμμα PEACE είναι μοναδικό από την άποψη ότι υπερβαίνει κάθε άλλη παρέμβαση της ΕΕ στο έδαφός της. Σε αυτό συμμετέχουν Βρετανοί και Ιρλανδοί ενδιαφερόμενοι φορείς υπό την αιγίδα της ΕΕ με μοναδικό σκοπό την προστασία της ειρηνευτικής διαδικασίας και την προώθηση της ειρήνης στην περιοχή και πέραν αυτής.

1.6.

Η επείγουσα κατάσταση που δημιουργήθηκε από τη διαδικασία του Brexit και την ενδεχόμενη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου απαιτεί από την ΕΕ μια απάντηση ως προς τη διαφύλαξη της ειρηνευτικής διαδικασίας που θα αντιστοιχεί στις νέες ανάγκες της περιοχής, ενόψει της μετά Brexit εποχής. Με την παγίωση της συνέχισης των διακοινοτικών προγραμμάτων PEACE και Interreg, η ΕΕ κάνει σημαντικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ενώ πρόκειται για μια δέσμευση στην οποία, για προφανείς λόγους, αποτελεί ζωτικό μέρος της αρωγής της ΕΕ προς την περιοχή, υπάρχουν περισσότερα που μπορούν και θα πρέπει να γίνουν.

1.7.

Οι πιο άμεσες ανάγκες, τόσο κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το Brexit όσο και ύστερα από αυτές, θα καταστούν εμφανείς όσο αυξάνονται οι εντάσεις σε επίπεδο κοινότητας και αποκλίνουν περαιτέρω τα φιλοβρετανικά και φιλοϊρλανδικά αισθήματα τόσο σε επίπεδο γειτονιάς όσο και στα σύνορα. Με μια ένδειξη καλής θέλησης της ΕΕ θα ήταν η υπόσχεση αύξησης της χρηματοδότησης του προγράμματος PEACE της ΕΕ στον επόμενο γύρο και η εγκαθίδρυση Ευρωπαϊκού κέντρου ειρήνης και συμφιλίωσης (European Peace and Reconciliation Centre) στο Μπέλφαστ, όπως έχει προταθεί σε προηγούμενες εκθέσεις της ΕΟΚΕ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2). Τούτο θα αποτελούσε απόδειξη της μακρόχρονης προσήλωσης της ΕΕ στην ειρηνευτική διαδικασία

2.   Ιστορικό

2.1.

Με την αναγνώριση της σοβαρότητας και του ευαίσθητου χαρακτήρα της κατάστασης στη Βόρεια Ιρλανδία, επιδιώχθηκε μέσω του πρώτου προγράμματος PEACE να δημιουργηθεί ένα πλήρως συμπεριληπτικό μέσο, ούτως ώστε να υπερκεραστούν οι φραγμοί μεταξύ εχθρικών και διαιρεμένων κοινοτήτων. Έχοντας θεσπιστεί κατόπιν διαβουλεύσεων με ενδιαφερόμενους φορείς από πολιτικούς, διοικητικούς και εθελοντικούς τομείς, το πρόγραμμα PEACE αποτελεί μια προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή στην οποία συμμετέχουν ενεργά οι πλέον ευάλωτες κοινωνικές ομάδες —μεταξύ άλλων παιδιά, γυναίκες, θύματα και πρωταγωνιστές της σύγκρουσης.

2.2.

Μέσω μιας σειράς παρεμβάσεων, δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος PEACE 1 οργανώσεις βάσης για να εργαστούν μαζί με τους «άλλους», με την ανάθεση του ελέγχου και της διανομής της συντριπτικής πλειονότητας της ενωσιακής χρηματοδότησης στις τοπικές ομάδες και στα τοπικά συμβούλια. Το πρόγραμμα PEACE ενθάρρυνε έργα που αφορούν την οικοδόμηση της ειρήνης, την επίλυση συγκρούσεων, την αμοιβαία κατανόηση, τις τραυματικές εμπειρίες και τα ζητήματα κληρονομιάς. Οι επιτυχίες του προγράμματος PEACE είναι πολλές, ενώ δεν μπορεί να υποτιμηθεί η συμβολή του στην προετοιμασία της ειρηνευτικής συμφωνίας του 1998. Το πρόγραμμα PEACE τελεί πλέον υπό τη διαχείριση του ειδικού οργανισμού για τα προγράμματα της ΕΕ (SEUPB/Special EU Programmes Body), ενός διασυνοριακού οργανισμού του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας που συστάθηκε με τη συμφωνία και μέσω του οποίου διατίθεται όλη η ενωσιακή ειρηνευτική και διασυνοριακή χρηματοδότηση.

2.3.

Η συνέχιση του προγράμματος PEACE είναι ζωτικής σημασίας έτσι ώστε η περιοχή να μην διολισθήσει στη σύγκρουση, όταν βρεθεί αντιμέτωπη με τις προκλήσεις των διαιρεμένων παρατάξεων που θα μπορούσαν να επιδεινωθούν μετά το Brexit, όπως καταδεικνύουν και οι εμφανείς, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, εντάσεις. Η συνέχιση του PEACE έχει σήμερα πιο καίρια σημασία από ό,τι οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά το 1998. Είναι ευπρόσδεκτη τόσο η επίδειξη δέσμευσης, κατά τις διαπραγματεύσεις για το Brexit, υπέρ της τήρησης της συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής όσο και η διασφάλιση ότι δεν θα υπάρξουν «σκληρά σύνορα»(«hard border»), το δε πρόγραμμα PEACE μπορεί να συμβάλει δραστικά στην υποστήριξη οιασδήποτε μετάβασης. Το ζήτημα των συνόρων της Ιρλανδίας θα παραμείνει η δυσκολότερη πτυχή του Brexit και πέρα από τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις· αυτός είναι και ο λόγος που τα διακοινοτικά προγράμματα PEACE και Interreg και ο συνεχής διάλογος μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας είναι στοιχεία απαραίτητα, αλλά και κρίσιμης σημασίας.

3.   Γενικές συστάσεις

3.1.

Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο βελτίωσης με σκοπό την ανανέωση, από το 2020, της πρωτοβουλίας που είναι γνωστή ως PEACE Plus. Οι βελτιώσεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε 5 κύριους τομείς.

3.1.1.

Μεγαλύτερη έμφαση στην προώθηση μιας κοινής κοινωνίας μέσω πραγματικών διακοινοτικών προσπαθειών. Μεταξύ των τομέων προτεραιότητας θα πρέπει να συγκαταλέγονται η ενίσχυση της στήριξης στην ολοκληρωμένη εκπαίδευση και η προώθηση διασυνοριακών ανταλλαγών στον τομέα των μέσων μαζικής ενημέρωσης, του πολιτισμού και του αθλητισμού. Επίσης, όπως αποδεικνύεται από τα πολλά «ειρηνικά»τείχη που διαιρούν τις διαχωρισμένες κοινωνίες, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην προσπάθεια βελτίωσης του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος με άξονα την κοινότητα.

3.1.2.

Η υποστήριξη έργων ενιαίας ταυτότητας θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την παγίωση της εμπιστοσύνης ανάμεσα στις διαχωρισμένες κοινότητες, μόνον εάν χρησιμεύει ως γνήσιο εφαλτήριο αλληλεπίδρασης με τους «άλλους»(«others»). Το πρόβλημα μέρους της χρηματοδότησης του προγράμματος PEACE, σύμφωνα με καλά ενημερωμένο αναλυτή, είναι «τα υπερβολικά κίνητρα και οι μη επαρκείς κυρώσεις με βάση τη μέθοδο ‘καρότο-μαστίγιο’(«too much carrot and not enough stick»).

3.1.3.

Οι επικοινωνιακές δραστηριότητες σχετικά με το πρόγραμμα PEACE υπολείπονται των βασικών απαιτήσεων ώστε να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες έχουν πλήρη επίγνωση του ρόλου της ΕΕ. Καταβάλλονται μεν προσπάθειες από τον ειδικό οργανισμό για τα προγράμματα της ΕΕ (SEUPB), πρέπει όμως να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τις κυβερνητικές υπηρεσίες, τους παράγοντες επιρροής και άλλους ώστε να καθοριστεί, να εξηγηθεί και να αναγνωριστεί ο ρόλος που διαδραματίζει η ΕΕ χρησιμοποιώντας το σήμα του «λευκού περιστεριού»(WhiteDove «brand») ως σύμβολο των έργων του προγράμματος PEACE που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ.

3.1.4.

Οι σαφείς διαδικασίες εποπτείας και αξιολόγησης για την επίτευξη αποτελεσμάτων υπολογίζονται επίσης με βάση τον μετασχηματιστικό τους χαρακτήρα και όχι μόνο σε σχέση με την ικανότητα των ιθυνόντων να τηρούν τύποις τα συμφωνηθέντα. Ορισμένες μικρές κοινοτικές ομάδες που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη στήριξης ανέφεραν για την ενωσιακή χρηματοδότηση ότι «δεν αξίζει τον κόπο»και ασκεί μεγάλη πίεση σε πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό που δεν έχουν την πολυτέλεια να σπαταλήσουν.

3.1.5.

Σύμφωνα με το ψήφισμα του 2018 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (3), το πρόγραμμα PEACE θα πρέπει να αποτελεί το πρότυπο της ΕΕ που προωθείται για την επίτευξη μόνιμης ειρήνης και σε άλλα μέρη της Ευρώπης και παγκοσμίως. Η άποψη αυτή ταιριάζει με τη γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ όπου προτείνεται να αναληφθεί μια παγκόσμια πρωτοβουλία εδραίωσης της ειρήνης υπό την ηγεσία της ΕΕ κατά το πρότυπο του προγράμματος PEACE και να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός δρόμος ειρήνης από τη Βόρεια Ιρλανδία έως τη Λευκωσία. Γνωστός και ως ο «Δρόμος του λευκού περιστεριού»(WhiteDoveWay), θα ακολουθεί την πορεία του Ιρλανδού προσκυνητή Κολουμβάνου, θα εκτείνεται δε κατά μήκος του «Δρόμου του Δυτικού Μετώπου»και, μέσω των Βαλκανίων, θα συνδέει τα δύο διαιρεμένα νησιά στις αντίθετες πλευρές της Ευρώπης (4).

3.2.

Ενώ η κύρια κατεύθυνση για τη βελτίωση ορισμένων πτυχών του προγράμματος PEACE μπορεί να προέρχεται από τις «Βρυξέλλες», το νέο πρόγραμμα PEACE Plus 2020 παρέχει την ευκαιρία ανανέωσης της συμμετοχής της κοινωνίας πολιτών, ούτως ώστε να ενισχυθούν οι στόχοι και οι αξίες της ΕΕ στη Βόρεια Ιρλανδία. Δεν θα πρέπει να αυξηθεί η γραφειοκρατία, αλλά να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη και η κατανόηση του ρόλου της ΕΕ ως προς την υποστήριξη της ειρήνης και της συμφιλίωσης.

3.3.

Θα πρέπει να διενεργηθεί διαδικασία διαβούλευσης παρόμοια με εκείνη που θέσπισε ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Jacques Delors για το πρόγραμμα PEACE 1 το 1994, ως μέσο όχι μόνο για την αύξηση της οικειοποίησης της οικοδόμησης της ειρήνης εκ μέρους των κοινοτήτων, αλλά και για να καταστεί δυνατή η από κοινού μάθηση. Κατά τα πρότυπα της ειδικής επιχειρησιακής ομάδας που συγκρότησε ο κ. Delors προτού αποχωρήσει από το αξίωμά του, θα μπορούσε να τελεί υπό την καθοδήγηση του Προέδρου κ. Juncker, εργαζόμενου από κοινού με τους τρεις ευρωβουλευτές της Βόρειας Ιρλανδίας και τον γενικό γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και σε συνεργασία με την ειδική επιχειρησιακή ομάδα του οργάνου, τον ειδικό οργανισμό για τα προγράμματα της ΕΕ (SEUPB) και τους επικεφαλής των γραφείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Μπέλφαστ, το Δουβλίνο και το Λονδίνο.

4.   Συγκεκριμένες βασικές συστάσεις για τον γύρο χρηματοδότησης του προγράμματος PEACE μετά το 2020

—	Θα πρέπει να δοθεί περισσότερο βάρος σε έργα που επικεντρώνονται στην ενσωμάτωση τόσο της ενιαίας ταυτότητας όσο και των διακοινοτικών δεσμεύσεων. Προτιμώνται τα συνεργατικά προγράμματα.

—	Η διάρκεια ζωής του προγράμματος PEACE θα πρέπει να επεκταθεί. Ο μετασχηματισμός των συγκρούσεων θα χρειαστεί χρόνο και απαιτεί μια πιο μακροπρόθεσμη σύντονη προσπάθεια σε σχέση με τους ισχύοντες κύκλους χρηματοδότησης.

—	Θα πρέπει να εξεταστεί η πρόταση τα μελλοντικά έργα που χρηματοδοτούνται μέσω του προγράμματος PEACE να φέρουν το σύμβολο του λευκού περιστεριού μαζί με τη σημαία της ΕΕ και τη φράση «χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα PEACE της ΕΕ».

—	Στα όργανα εποπτείας του προγράμματος PEACE θα πρέπει να εξακολουθούν να συμπεριλαμβάνονται εκπρόσωποι της κοινωνίας πολιτών, όχι όμως αποκλειστικά οι πιο προβεβλημένοι ή καθιερωμένοι παράγοντες. Απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια για την ενίσχυση της ανάπτυξης των παραγόντων μέσα στις κοινότητες.

—	Θα πρέπει να εξεταστεί το ζήτημα της δημιουργίας τοπικών επιτροπών υπό την αιγίδα του προγράμματος PEACE που θα έρχονται σε επαφή με τα συμβούλια, η Συνέλευση της Βόρειας Ιρλανδίας και άλλους αρμόδιους φορείς λήψης αποφάσεων.

—

Προώθηση της έννοιας του «Δρόμου του λευκού περιστεριού»(WhiteDoveWay), δικτύωση των ειρηνοποιών δυνάμεων σε όλη την Ευρώπη, αφήγηση («story-telling») περιστατικών από την πραγματική ζωή με σκοπό την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης των πολιτών αναφορικά με τις επιπτώσεις των συγκρούσεων και την ενεργό συμμετοχή τους στη διεργασία μέσω του δρόμου της ειρήνης.

—

Εκ νέου επιβεβαίωση της αρχικής δέσμευσης για τη συγκρότηση ενός Ευρωπαϊκού κέντρου ειρήνης (European Peace Centre) στη Βόρεια Ιρλανδία, με διασυνδέσεις με ένα κέντρο στη Λευκωσία, ως κόμβοι για τη διάδοση πρακτικών μεθόδων εδραίωσης της ειρήνης υπό πραγματικές συνθήκες στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, με μέλημα οι γνώσεις που αποκτήθηκαν με κόπο καθ’ όλη τη διάρκεια της ειρηνευτικής διαδικασίας στη Βόρεια Ιρλανδία και αλλού να εξακολουθήσουν να αποφέρουν οφέλη σε όσους ανήκουν σε κοινωνίες που βιώνουν ή ανακάμπτουν από συρράξεις.

---

(1)  Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Donald Tusk είχε δηλώσει σχετικά τα εξής: «Δεν θα ρισκάρουμε την ειρήνη, ούτε θα θέσουμε ημερομηνία λήξης για τη συμφιλίωση […] δώστε μας μια αξιόπιστη εγγύηση για την ειρήνη στη Βόρεια Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποχωρήσει από την ΕΕ σαν έμπιστος φίλος».

(2)  Βλέπε τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ SC/029 με θέμα «Ο ρόλος της ΕΕ στην ειρηνευτική διαδικασία στη Βόρεια Ιρλανδία», που υιοθετήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2008 (ΕΕ C 100 της 30.4.2009, σ. 100).

(3)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 11ης Σεπτεμβρίου 2018 σχετικά με τον αντίκτυπο της πολιτικής συνοχής της ΕΕ στη Βόρεια Ιρλανδία [2017/2225(INI)].

(4)  Βλέπε τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ο “Δρόμος του λευκού περιστεριού”: μια πρόταση για μια παγκόσμια στρατηγική εδραίωσης της ειρήνης υπό την ηγεσία της ΕΕ», δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες πτυχές ασφάλειας της αεροπορίας όσον αφορά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας από την Ένωση»

[COM(2018) 894 final – 2018/0434 (COD)]

(2019/C 190/06)

Rapporteur-general: Thomas McDONOGH

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.1.2019 Συμβούλιο, 14.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 100 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Απόφαση του Προεδρείου	22.1.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	79/0/00

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα τονίσει ότι η διεθνής αεροπορία δεν μπορεί να επιτελέσει το ρόλο της στη διευκόλυνση της βιωσιμότητας της οικονομικής ανάπτυξης χωρίς να διατηρεί τα υψηλότερα επίπεδα ασφαλείας. Προαπαιτούμενο της ασφάλειας είναι τα ενιαία πρότυπα που θα εφαρμόζονται από όλους τους φορείς και θα ελέγχονται από ισχυρούς οργανισμούς. Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ (Brexit) ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο αυτά τα πρότυπα και την ενιαία εφαρμογή τους στην Ευρώπη στον τομέα της ασφάλειας της αεροπορίας, καθώς οι σχετικοί κανονισμοί της ΕΕ ενδέχεται να μην εφαρμόζονται πλέον στους φορείς της αεροπορίας του ΗΒ μετά τον Μάρτιο του 2019.

1.2.

Το σχέδιο γνωμοδότησης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) για τη διασφάλιση βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας (TEN/689) και η παρούσα γνωμοδότηση αξιολογούν επιμέρους πτυχές της ίδιας κανονιστικής πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η υπόθεση πίσω από αμφότερα τα σχέδια γνωμοδότησης είναι ότι η νομική βάση για τις δραστηριότητες αεροπορίας στην ενιαία αγορά αεροπορίας, ήτοι ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1), και οι λοιποί κανονισμοί της ΕΕ που ρυθμίζουν διαφορετικές πτυχές σχετικές με την αεροπορία, όπως ο κανονισμός (ΕΕ) 2018/1139 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (2), καθώς και πράξεις που υιοθετήθηκαν δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 216/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (3), θα πάψουν να ισχύουν στις καταχωρημένες στο ΗΒ αεροπορικές εταιρίες μετά την αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ.

1.3.

Για τη μείωση της νομικής ανασφάλειας και της αστάθειας του σχεδιασμού μετά τις 29 Μαρτίου 2019, μια Συμφωνία Αποχώρησης αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ της ΕΕ και του ΗΒ προκειμένου να επιτραπεί στην κυβέρνηση του ΗΒ να θεσπίσει εθνικά νομοθετικά και κανονιστικά μέτρα που θα αποτελούν το μελλοντικό κανονιστικό πλαίσιο για τον τομέα αεροπορίας του ΗΒ. Η Συμφωνία Αποχώρησης, ωστόσο, δεν έχει κυρωθεί ακόμη από το κοινοβούλιο του ΗΒ. Στο πλαίσιο σχεδίου δράσης έκτακτης ανάγκης που καταρτίστηκε το καλοκαίρι του 2018, η Επιτροπή κατήρτισε, μεταξύ άλλων, Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες πτυχές ασφάλειας της αεροπορίας όσον αφορά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας από την Ένωση (εφεξής «Κανονισμός»).

1.4.

Σε περίπτωση απουσίας άλλης νομικής βάσης, δεν είναι σαφές αν τα πιστοποιητικά που έχει εκδώσει το ΗΒ δυνάμει του δικαίου της ΕΕ θα παραμείνουν έγκυρα, πώς οι καταχωρημένες στο ΗΒ αεροπορικές εταιρείες θα λαμβάνουν την αναγκαία πιστοποίηση από τις 30 Μαρτίου 2019 και μετά, και πώς οι επιχειρήσεις επισκευής και συντήρησης στο ΗΒ θα μπορούν να συνεχίσουν να προμηθεύουν εξαρτήματα και υπηρεσίες με τις απαιτούμενες από το δίκαιο της ΕΕ άδειες. Για να επιλυθούν αυτά τα ζητήματα και να θεσπιστεί νομική βάση για τη διασφάλιση ομαλής μετάβασης στην εφαρμογή του δικαίου του ΗΒ, απαιτείται επειγόντως Κανονισμός έκτακτης ανάγκης, για την περίπτωση μη υιοθέτησης της Συμφωνίας Αποχώρησης.

1.5.

Παρότι οι ενδιαφερόμενοι φορείς μπορούν, σε πολλές περιπτώσεις, να λύσουν τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διατήρηση της εγκυρότητας των πιστοποιητικών τους στρεφόμενες σε αρχή πολιτικής αεροπορίας της ΕΕ27 ή υποβάλλοντας αίτηση για πιστοποιητικό τρίτης χώρας στον EASA, υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτή η λύση δεν είναι δυνατή. Αυτές δεν μπορούν να επιλυθούν παρά με τη θέσπιση νομικής βάσης.

1.6.

Τα μέτρα έκτακτης ανάγκης απαιτούνται επειγόντως, ωστόσο ο κανονισμός της ΕΕ θα πρέπει να τεθεί σε ισχύ μόνο όσον αφορά την επίλυση ζητημάτων ασφαλείας της αεροπορίας που δεν θα μπορούσαν να επιλυθούν διαφορετικά. Ο κανονισμός πρέπει συνεπώς να έχει προσωρινό χαρακτήρα, μέχρι το ΗΒ να θεσπίσει εθνικούς οργανισμούς και νομοθεσία που θα επιτρέπουν την άσκηση του ρόλου οργανισμού ασφαλείας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επαινεί την Επιτροπή για την κανονιστική αυτή πρωτοβουλία που αναγνωρίζει τα συγκεκριμένα προβλήματα που ενδέχεται να ανακύψουν σε περίπτωση αποχώρησης χωρίς συμφωνία στον τομέα της ασφάλειας της αεροπορίας. Ο Κανονισμός θα παρέχει στον κλάδο τις απαραίτητες εγγυήσεις ότι η διαδικασία πιστοποίησης δεν θα τεθεί σε κίνδυνο κατά τη μετάβαση του ΗΒ από κράτος μέλος σε τρίτη χώρα. Το επιβατικό κοινό θα λάβει επίσης εγγυήσεις ότι θα παρέχεται ασφαλής λειτουργία και μετά τις 29 Μαρτίου 2019.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη θέση της Επιτροπής ότι σκοπός του Κανονισμού δεν είναι η παράταση του status quo αλλά η πρόβλεψη μέτρων έκτακτης ανάγκης που κρίνονται επιτακτικά για το μετριασμό της δυνητικής ζημίας στις αεροπορικές μετακινήσεις μεταξύ της ΕΕ και του ΗΒ. Ο προτεινόμενος κανονισμός εφαρμόζεται μόνο προσωρινά προκειμένου να επιτρέψει τη συνέχιση της συμμόρφωσης του κλάδου με τα υψηλότερα πρότυπα ασφαλείας.

1.9.

Η ΕΟΚΕ καλεί το Ηνωμένο Βασίλειο να συνάψει το συντομότερο δυνατό διμερείς συμφωνίες ασφαλείας με την ΕΕ και με άλλες τρίτες χώρες προκειμένου να δημιουργηθεί η απαραίτητη συναίνεση όσον αφορά την αμοιβαία αναγνώριση των πιστοποιητικών που εκδίδονται από το ΗΒ και από τα άλλα μέρη.

2.   Κανονιστικό πλαίσιο

2.1.   Διεθνείς συμφωνίες

2.1.1.

Σειρά σχετικών με την αεροπορία συμφωνιών που έχει συνάψει η ΕΕ εξ ονόματος των κρατών μελών ενδέχεται να χρειαστεί να αναπαραχθεί από το Ηνωμένο Βασίλειο μετά το Brexit. Όσον αφορά την «MRO»(βιομηχανία συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου), την αεροναυπηγική βιομηχανία, τις εγκαταστάσεις επισκευής και τα πρότυπα ασφαλείας, η σημαντικότερη συμφωνία είναι η διμερής συμφωνία ασφάλειας της αεροπορίας ΕΕ-ΗΠΑ (BASA).

2.1.2.

Δυνάμει της συμφωνίας, οι οργανισμοί ασφαλείας των δύο πλευρών, η Ομοσπονδιακή Αρχή Αεροπορίας (FAA) και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας (EASA) αντιστοίχως, αποδέχονται αμοιβαία τις διαδικασίες πιστοποίησης και έγκρισης του άλλου μέρους· απαιτείται μόνο μία έγκριση. Στην περίπτωση του ΗΒ, η FAA δεν θα μπορεί πλέον να βασίζεται στις επιθεωρήσεις αδειοδοτημένων από την FAA σταθμών επισκευής στο ΗΒ από την Αρχή Πολιτικής Αεροπορίας του ΗΒ (CAA). Θα απαιτούνται επιθεωρήσεις από την FAA, καθώς και έγκριση της CAA.

2.1.3.

Καθώς η BASA αναφέρεται συχνά στα κράτη μέλη της ΕΕ, το ΗΒ δεν θα μπορέσει να διατηρήσει το status quo παρά μόνο εφόσον οι ΗΠΑ δεχθούν να αντιμετωπίζουν το ΗΒ σαν να ήταν ακόμα μέλος της ΕΕ κατά την μεταβατική περίοδο και συνάψουν ξεχωριστή BASA με το ΗΒ. Παρότι η νομική πτυχή της παραμένει υπό συζήτηση, μια τέτοια συμφωνία θα απαιτούσε τη συγκατάθεση της ΕΕ, προκειμένου να τεθεί σε ισχύ κατά τη μεταβατική περίοδο - Απόφαση του ΔΕΕ σχετικά με τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Σιγκαπούρης: διάκριση μεταξύ συμφωνιών για τη μεταφορά ατόμων και αγαθών και συμφωνιών για υπηρεσίες όπως η συντήρηση και η επισκευή. Οι τελευταίες υπάγονται στην κοινή εμπορική πολιτική, και κατά συνέπεια αποτελούν αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΕ: ως εκ τούτου, η αντικατάσταση της BASA ΕΕ-ΗΠΑ από BASA ΗΒ-ΗΠΑ θα απαιτούσε τη συγκατάθεση της ΕΕ. Αυτό πιθανότατα θα συμβεί, καθώς στόχος της Συμφωνίας Αποχώρησης ήταν η διευκόλυνση της ομαλής μετάβασης.

2.1.4.

Το ΗΒ έχει ανακοινώσει ότι βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία και τον Καναδά σχετικά με διμερείς BASA· η ολοκλήρωσή τους θα είναι δύσκολη, ελλείψει συμφωνίας ασφαλείας ΕΕ-ΗΒ, ιδίως δε συμφωνίας σχετικά με το καθεστώς του ΗΒ στον EASA.

2.2.   EASA

2.2.1.

Μετά το Brexit, το ΗΒ θα μπορούσε να αιτηθεί κάποια μορφή καθεστώτος συνδεδεμένου μέλος του EASA προκειμένου να διατηρήσει τα πλεονεκτήματα της αμοιβαίας αναγνώρισης ΕΕ/ΗΠΑ και να διασφαλίσει σαφήνεια όσον αφορά τα πρότυπα ασφαλείας που θα ισχύουν στο ΗΒ. Ως μέρος της Σύμβασης του Σικάγου, το ΗΒ θα αποτελούσε έγκυρο υποψήφιο συνδεδεμένο μέλος του EASA, ωστόσο θα έπρεπε να εφαρμόζει το σχετικό δίκαιο αεροπορίας της ΕΕ.

2.3.   Ασφάλεια της αεροπορίας σε περίπτωση αποχώρησης του ΗΒ χωρίς συμφωνία

2.3.1.

Για το μετριασμό της δυνητικής πλήρους διακοπής της εναέριας κυκλοφορίας μεταξύ της ΕΕ και του ΗΒ σε περίπτωση αποχώρησης χωρίς κυρωμένη Συμφωνία Αποχώρησης, η Επιτροπή υιοθέτησε δύο προτάσεις κανονισμού: μία προσωρινή που θα εξασφαλίζει την παροχή ορισμένων αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ του ΗΒ και της ΕΕ και μία που θα παρατείνει τις υφιστάμενες άδειες, αντιστοίχως. Το πεδίο της βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας εξετάζεται από άλλη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ - TEN/689.

2.3.2.

Η δεύτερη πρόταση Κανονισμού σχετικά με ορισμένες πτυχές ασφάλειας της αεροπορίας όσον αφορά την αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ αφορά την παράταση της ισχύος πιστοποιητικών για ορισμένα αεροναυτικά προϊόντα, εξαρτήματα, εξοπλισμό και επιχειρήσεις. Παρότι ορισμένες λύσεις είναι διαθέσιμες στους ενδιαφερόμενους φορείς με τη μορφή στροφής σε αρχή πολιτικής αεροπορίας της ΕΕ ή υποβολής πρόωρης αίτησης στον EASA για τη χορήγηση πιστοποιητικού τρίτης χώρας, αυτά τα μέτρα δεν δύνανται να μετριάσουν όλες τις δυνητικές διαταραχές.

2.3.3.

Η επείγουσα ανάγκη χορήγησης παράτασης των περιόδων ισχύος συνδέεται στενά με την υποχρέωση του ΗΒ να αναλάβει αρμοδιότητες που μέχρι πρότινος επωμιζόταν ο EASA, προκειμένου να είναι ξανά σε θέση να χορηγεί άδειες. Ο EASA, από την πλευρά του, δεν μπορεί να χορηγεί παρά ορισμένα πιστοποιητικά, με βάση άδεια τρίτης χώρας (4). Κατά συνέπεια, η παράταση της ισχύος εξυπηρετεί τη γεφύρωση του χρόνου που απαιτείται ώστε ο EASA και οι πάροχοι να εκδώσουν ορισμένα πιστοποιητικά υπό το νέο καθεστώς τρίτης χώρας του ΗΒ.

3.   Περιεχόμενο της πρότασης κανονισμού

3.1.

Ο προτεινόμενος κανονισμός καλύπτει σειρά πιστοποιητικών που ήταν σε ισχύ πριν από την ημερομηνία αποχώρησης, αλλά γενικά ποικίλλει μεταξύ πιστοποιητικών που εκδόθηκαν από τον EASA σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα με κύρια εγκατάσταση στο ΗΒ και πιστοποιητικών που εκδόθηκαν από φυσικά ή νομικά πρόσωπα πιστοποιημένα από την αρμόδια αρχή του ΗΒ (5).

3.2.

Τα πρώτα αφορούν πρωτίστως πιστοποιητικά τύπου και περιορισμένα πιστοποιητικά τύπου, εγκρίσεις αλλαγών ή συμπληρώσεων των εν λόγω πιστοποιητικών, εγκρίσεις επισκευών, αδειοδοτήσεις βάσει ευρωπαϊκών οδηγιών τεχνικών προδιαγραφών, καθώς και εγκρίσεις του φορέα σχεδιασμού (6). Αυτά τα πιστοποιητικά θα παραμείνουν σε ισχύ για 9 μήνες, με δυνατότητα παράτασης δυνάμει επιπρόσθετων κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων της Επιτροπής (7).

3.3.

Τα δεύτερα αφορούν πρωτίστως πιστοποιητικά διάθεσης σε υπηρεσία για προϊόντα, εξαρτήματα και εξοπλισμό, ολοκλήρωσης της συντήρησης και επιθεώρησης της αξιοπλοΐας (8). Αυτά τα πιστοποιητικά παραμένουν σε ισχύ προκειμένου να διασφαλιστεί η συνεχιζόμενη χρήση των προϊόντων, εξαρτημάτων και εξοπλισμού εντός ή επί αεροσκαφών (9). Επιπλέον, ο προτεινόμενος κανονισμός εξασφαλίζει ότι οι αρχές των κρατών μελών της ΕΕ ή ο EASA θα λαμβάνουν υπόψη τις εξετάσεις που διοργανώθηκαν από φορείς εκπαίδευσης που μέχρι πρότινος υπόκειντο στην εποπτεία της αρμόδιας αρχής του ΗΒ (10).

3.4.

Καθώς η μη εγκυρότητα των πιστοποιητικών δεν θα επηρεάσει απλά τη διάθεση στην αγορά αεροπορικών προϊόντων αλλά και την πρακτική χρήση τους, η συνέχιση της ισχύος των αδειών είναι απολύτως αναγκαία, ενώ η μόνη βιώσιμη εναλλακτική λύση συνίσταται στη μετεγκατάσταση, π.χ., της παραγωγής αεροπορικών προϊόντων σε περιοχές δικαιοδοσίας της ΕΕ προκειμένου να παρακαμφθεί το χρονικό κενό για την έκδοση πιστοποιητικών τρίτης χώρας.

3.5.

Η σημασία του μέτρου υπογραμμίζεται περαιτέρω από το συχνά περιορισμένο αριθμό παραγωγών ορισμένων κατασκευαστικών στοιχείων αεροσκαφών. Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι δεν θα υπάρχει έκδοση νέων πιστοποιητικών τύπου, π.χ., πράγμα που θα μπορούσε να διαταράξει ουσιαστικά τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων που δεν μπορούν να στραφούν στην πιστοποίηση από άλλες δικαιοδοσίες της ΕΕ, και κατ’ επέκταση τους πελάτες τους οι οποίοι ενδεχομένως βασίζονται σε συγκεκριμένα προϊόντα και την πιστοποίησή τους, παραμένει παράγοντας που μπορεί να προκαλέσει διαταραχές.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Προβληματισμοί των ενδιαφερόμενων φορέων

4.1.1.

Οι φορείς της αεροπορίας αναγνωρίζουν την επείγουσα ανάγκη εξασφάλισης της ασφαλούς λειτουργίας του κλάδου. Ο προτεινόμενος Κανονισμός παρέχει επαρκή μέριμνα έκτακτης ανάγκης, με μια χρονικά περιορισμένη και καλά στοχευμένη πλατφόρμα μετάβασης.

4.1.2.

Σύμφωνα με ορισμένους φορείς που ρωτήθηκαν κατά την προετοιμασία της γνωμοδότησης, τα Άρθρα 5, 6, 7 και 8 του Κανονισμού πρέπει να αφορούν όχι μόνο τους κατόχους πιστοποιητικών αλλά τα νομικά ή φυσικά πρόσωπα που εκδίδουν πιστοποιητικά. Αυτό θα παρέχει νομική ασφάλεια σε όλα τα μέρη που συμμετέχουν στη διαδικασία πιστοποίησης, σχετικά με την παράταση του status quo μετά τις 29 Μαρτίου 2019.

4.1.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη θέση της Επιτροπής ότι σκοπός του Κανονισμού δεν είναι η παράταση του status quo αλλά η πρόβλεψη μέτρων έκτακτης ανάγκης που κρίνονται επιτακτικά για το μετριασμό της δυνητικής ζημίας στον κλάδο. Οι ενδιαφερόμενοι φορείς ήταν ενήμεροι για τις συζητήσεις σχετικά με το Brexit, ωστόσο δεν μπορούν πάντοτε να καταφύγουν οι ίδιοι σε εναλλακτικές ενέργειες για το μετριασμό του αντικτύπου του Brexit στην ασφάλεια της αεροπορίας. Για αυτό χρειάζονται εγγυήσεις νομικής ασφάλειας. Όσον αφορά τους φορείς έκδοσης πιστοποιητικών, ο Κανονισμός της ΕΕ δεν μπορεί να παρέχει ρητά τη νομική ασφάλεια της συνεχούς πιστοποίησης. Αυτή η ασφάλεια θα παρέχεται από τη νέα εθνική νομοθεσία του ΗΒ.

4.1.4.

Η ΕΟΚΕ επαινεί την Επιτροπή για την κανονιστική αυτή πρωτοβουλία που αναγνωρίζει τα συγκεκριμένα προβλήματα που ενδέχεται να ανακύψουν σε περίπτωση αποχώρησης χωρίς συμφωνία στον τομέα της ασφάλειας της αεροπορίας. Ο Κανονισμός θα παρέχει στον κλάδο τις απαραίτητες εγγυήσεις ότι η διαδικασία πιστοποίησης δεν θα τεθεί σε κίνδυνο κατά τη μετάβαση του ΗΒ από κράτος μέλος σε τρίτη χώρα. Το επιβατικό κοινό θα λάβει επίσης εγγυήσεις ότι θα παρέχεται ασφαλής λειτουργία και μετά τις 29 Μαρτίου 2019.

4.1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά αυτήν την προσέγγιση και προτρέπει τα μέρη να συνάψουν το συντομότερο δυνατό διμερή συμφωνία για την ασφάλεια της αεροπορίας προκειμένου να συμφωνηθεί με αμοιβαία συγκατάθεση πώς οι οργανισμοί ασφαλείας των δύο μερών θα συνεργάζονται στο μέλλον προκειμένου να εξασφαλιστεί η εναρμονισμένη εφαρμογή των μέτρων ασφαλείας σε όλη την Ευρώπη.

4.1.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης το ΗΒ να συνάψει BASA με τις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις, ιδίως δε με τις ΗΠΑ, προκειμένου να διατηρηθεί η συνέχεια και η συνέπεια στα μέτρα ασφαλείας που ακολουθούνται μέχρι στιγμής στην αγορά του Βορείου Ατλαντικού.

---

(1)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 2008, σχετικά με κοινούς κανόνες εκμετάλλευσης των αεροπορικών γραμμών στην Κοινότητα (ΕΕ L 293 της 31.10.2008, σ. 3).

(2)  Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1139 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 4ης Ιουλίου 2018, για τη θέσπιση κοινών κανόνων στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας και την ίδρυση Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αεροπορική Ασφάλεια, και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 2111/2005, (ΕΚ) αριθ. 1008/2008, (ΕΕ) αριθ. 996/2010, (ΕΕ) αριθ. 376/2014 και των οδηγιών 2014/30/ΕΕ και 2014/53/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, καθώς και για την κατάργηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 552/2004 και (ΕΚ) αριθ. 216/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 3922/91 του Συμβουλίου (ΕΕ L 212 της 22.8.2018, σ. 1).

(3)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 216/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Φεβρουαρίου 2008, για τη θέσπιση κοινών κανόνων στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας και για την ίδρυση Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφαλείας της Αεροπορίας, καθώς και για την κατάργηση της οδηγίας 91/670/ΕΟΚ του Συμβουλίου, του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1592/2002 και της οδηγίας 2004/36/ΕΚ (ΕΕ L 79 της 19.3.2008, σ. 1).

(4)  Κανονισμός 2018/1139, άρθρο 68.

(5)  COM(2018) 894 final, άρθρο 1 παράγραφος 2

(6)  COM(2018) 894 final, παράρτημα I τμήμα 1.

(7)  COM(2018) 894 final, άρθρο 3.

(8)  COM(2018) 894 final, παράρτημα I τμήμα 2.

(9)  COM(2018) 894 final, άρθρο 4.

(10)  COM(2018) 894 final, άρθρο 5.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με κοινούς κανόνες διασφάλισης βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας όσον αφορά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας από την Ένωση»

[COM(2018) 893 final — 2018/0433 (COD)]

(2019/C 190/07)

Γενικός εισηγητής: ο κ. Jacek KRAWCZYK

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.1.2019 Συμβούλιο, 14.1.2019
Νομική βάση	Άρθρα 100 παράγραφος 2 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Απόφαση του Προεδρείου	22.1.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	77/1/0

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) έχει επανειλημμένα τονίσει τη σημασία και το μέγεθος του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Εναέριου Χώρου ως καταλύτη για την οικονομική ανάπτυξη, την ευημερία και τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης σε διεθνές επίπεδο. Μόλις τεθεί σε ισχύ η απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να παύσει να αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Brexit), όλοι οι τομείς της οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου δεν θα είναι πλέον αναπόσπαστο τμήμα της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς· ο κλάδος των αεροπορικών μεταφορών του θα σταματήσει, επομένως, να επωφελείται από τον Κοινό Ευρωπαϊκό Εναέριο Χώρο και να συμβάλλει σε αυτόν.

1.2.

Η αξιολόγηση του αντικτύπου του Brexit στη σημαντική εναέρια κυκλοφορία μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου θα εξαρτηθεί από την ικανότητα του Ηνωμένου Βασιλείου και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ να εγκρίνουν γρήγορα τα κατάλληλα κανονιστικά μέτρα για τη διασφάλιση υψηλών επιπέδων ανταγωνιστικότητας μεταξύ των κλάδων των αεροπορικών μεταφορών της ΕΕ των 27 και του Ηνωμένου Βασιλείου.

1.3.

Στην —ολοένα και πιθανότερη— περίπτωση μη επίτευξης «συμφωνίας αποχώρησης», η νομοθεσία της ΕΕ, και ιδίως ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1), θα έπαυε να ισχύει για τις αεροπορικές υπηρεσίες μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ. Το ενδεχόμενο αυτό προκαλεί νομική αβεβαιότητα, θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα σχεδιασμού και απειλεί τη συνέχιση της συνδεσιμότητας μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ όσον αφορά τις εν λόγω υπηρεσίες.

1.4.

Ο προτεινόμενος κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με κοινούς κανόνες διασφάλισης βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας όσον αφορά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας από την Ένωση (εφεξής «ο κανονισμός») αποτελεί προσωρινή λύση και ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης για τον περιορισμό των επιπτώσεων ενός ξαφνικού Brexit. Τα προτεινόμενα μέτρα είναι ο μόνος ρεαλιστικός τρόπος μετριασμού των πιθανών σοβαρών αρνητικών επιπτώσεων στον κλάδο των αεροπορικών μεταφορών, εάν τυχόν δεν κυρωθεί η συμφωνία αποχώρησης πριν από τις 29 Μαρτίου 2019.

1.5.

Ο κανονισμός θα δώσει περισσότερο χρόνο στην Επιτροπή και στην κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου για τη διαπραγμάτευση μιας συνολικής συμφωνίας αεροπορικών υπηρεσιών, η οποία στη συνέχεια θα καταστεί το κανονιστικό πλαίσιο για τις αεροπορικές μεταφορές μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο κανονισμός θα προβλέπει επίσης τη διατήρηση βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου κατά το ενδιάμεσο διάστημα.

1.6.

Οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνίας αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου θα πρέπει να διεξαχθούν χωρίς καθυστέρηση, με στόχο την επαναθέσπιση μιας νομικής βάσης για εύρωστο ανταγωνισμό μεταξύ των αεροπορικών εταιρειών αμφοτέρων των μερών. Η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη να εξασφαλίσει τις απαιτούμενες συμβολές από φορείς της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ των 27. Προς το συμφέρον της ευρωπαϊκής οικονομίας, των πολιτών και των εργαζομένων, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο να εγκρίνουν το συντομότερο δυνατόν μια συνολική συμφωνία αεροπορικών υπηρεσιών, ως τη μοναδική νομική βάση για μια ανοικτή και ανταγωνιστική αγορά αεροπορικών μεταφορών.

1.7.

Μετά την υποβολή αίτησης του Ηνωμένου Βασιλείου δυνάμει του άρθρου 50 προκειμένου να πάψει να είναι κράτος μέλος της ΕΕ, η Επιτροπή ανέπτυξε μια συνεκτική στρατηγική διαπραγματεύσεων και την έθεσε σε εφαρμογή κατά τρόπο συνεκτικό και διαφανή με την πλήρη και αμέριστη στήριξη όλων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ (2). Η ΕΟΚΕ συγχαίρει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη για το πνεύμα ενότητας που επέδειξαν. Η επιδίωξη μιας ενιαίας προσέγγισης είναι προς το συμφέρον των πολιτών της ΕΕ, πράγμα το οποίο αληθεύει επίσης και για τον τομέα της πολιτικής αεροπορίας.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον προσανατολισμό του προτεινόμενου κανονισμού, ως μέτρο έκτακτης ανάγκης για τη διασφάλιση βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας, δεδομένου ότι ο κανονισμός δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επέκταση του κανονισμού αριθ. 1008/2008 ή ακόμη και ως μονομερής συμφωνία αποχώρησης. Τα δικαιώματα που περιέχονται στον προτεινόμενο κανονισμό περιορίζονται ορθώς ως προς τη χρονική διάρκεια και τον σκοπό τους. Ο περιορισμός των εμπορικών ευκαιριών σε υπηρεσίες της τρίτης και τέταρτης ελευθερίας μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου είναι λογικός και συνεπής. Το ενδεχόμενο περαιτέρω εμπορικών ευκαιριών για τις αεροπορικές εταιρείες της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγματεύσεων σχετικά με μια μελλοντική συμφωνία αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου.

1.9.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η βασική συνδεσιμότητα και ο θεμιτός ανταγωνισμός, ο προτεινόμενος κανονισμός περιλαμβάνει διάφορα κριτήρια και διαδικασίες, όπως η επιβολή ανώτατου ορίου συχνοτήτων κατά τη διάρκεια της χειμερινής και της θερινής περιόδου προγραμματισμού της IATA (3), η έννοια της «ισοδυναμίας»δικαιωμάτων (4) και το δικαίωμα της Επιτροπής να προβαίνει σε μείωση, τροποποίηση ή ανάκληση δικαιωμάτων (5). Με στόχο να αντικατοπτριστούν καλύτερα οι τρέχουσες συνθήκες της αγοράς, η ΕΟΚΕ συνιστά να προβλεφθεί η λήξη της περιόδου αναφοράς στις 29 Μαρτίου 2019 (πλήρης θερινή και χειμερινή περίοδος της IATA 2018/2019).

1.10.

Λόγω των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών αυτής της πλέον απαισιόδοξης εκδοχής, είναι ζωτικής σημασίας να διαμορφώσει η Επιτροπή έναν διαφανή μηχανισμό στενής παρακολούθησης. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα πρέπει επίσης να προβλέπει την καθιέρωση στενής συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, τόσο πριν από την έναρξη όσο και κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, και παράλληλα με τη διαπραγμάτευση μιας νέας συμφωνίας αεροπορικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου μηχανισμού θα πρέπει επίσης να προβλέπεται η παρακολούθηση των προτύπων που αφορούν τους επιβάτες, τους εργαζομένους και το περιβάλλον.

1.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι εργαζόμενοι στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας από το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να διατηρήσουν τα δικαιώματά τους που απορρέουν από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, μεταξύ άλλων, αυτά που αφορούν τον χρόνο εργασίας των πληρωμάτων, την εργασία μέσω εταιρειών προσωρινής απασχόλησης, τους περιορισμούς του χρόνου πτήσης, την οδηγία για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων και άλλα, με στόχο τη διατήρηση ισότιμων όρων ανταγωνισμού έναντι των αερομεταφορέων της ΕΕ.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.   Νομική βάση για την παροχή ενδοενωσιακών υπηρεσιών αεροπορικών μεταφορών

Όπως επισημαίνεται στην αιτιολογική έκθεση (6), τα κυρίαρχα κράτη οργανώνουν τις μεταξύ τους αεροπορικές μεταφορές με διμερείς συμφωνίες αεροπορικών μεταφορών. Ωστόσο, μετά την απελευθέρωση των ενδοενωσιακών αεροπορικών μεταφορών, η ελευθερία των αερομεταφορέων των κρατών μελών να παρέχουν αεροπορικές υπηρεσίες εντός της ΕΕ βασίζεται αποκλειστικά στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1008/2008, ο οποίος ορίζει επίσης τους κανόνες έκδοσης άδειας στους εν λόγω αερομεταφορείς. Ελλείψει συμφωνίας αποχώρησης, οι συγκεκριμένες υπηρεσίες μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των κρατών μελών θα παύσουν να διέπονται από τον εν λόγω κανονισμό και, κατά συνέπεια, από τις 30 Μαρτίου 2019, δεν θα υφίσταται νομική βάση για την παροχή υπηρεσιών αεροπορικών μεταφορών μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των κρατών μελών από τους αντίστοιχους αερομεταφορείς. Επιπλέον, οι αερομεταφορείς του Ηνωμένου Βασιλείου θα απολέσουν την ενωσιακή άδεια εκμετάλλευσης.

Παρότι τα κράτη μπορούν να εγκρίνουν τα ωράρια των πτήσεων που υποβάλλουν οι καθορισμένες αεροπορικές εταιρείες για μια δεδομένη περίοδο πτήσης, βάσει της αβρότητας και της αμοιβαιότητας, οι εν λόγω εγκρίσεις ad hoc δεν εξασφαλίζουν τη σταθερότητα του σχεδιασμού και θα προκαλέσουν σχεδόν μη διαχειρίσιμο διοικητικό φόρτο κατά τις πτήσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των κρατών μελών της ΕΕ, ενώ συγχρόνως θα εγείρουν το σχετικά αμφιλεγόμενο νομικό ζήτημα του κατά πόσον η ΕΕ θα διατηρήσει αποκλειστικά δικαιώματα διαπραγμάτευσης των όρων μιας συμφωνίας αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου, ελλείψει της οποίας τα κράτη μέλη δεν θα μπορούν να εγκρίνουν νόμιμα καμία πτήση. Ως εκ τούτου, είναι απολύτως αναγκαίο να δημιουργηθεί νομική βάση για τις υπηρεσίες αεροπορικών μεταφορών μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου, προκειμένου να συνεχίσουν να υφίστανται και μετά τις 29 Μαρτίου 2019.

2.2.   Συμφωνία αποχώρησης — συνέπειες για τις αερομεταφορές

Η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο διαπραγματεύθηκαν μια συμφωνία αποχώρησης, η οποία περιλαμβάνει μέτρα που χρειάζεται να ληφθούν για να διευκολυνθεί η μετάβαση του Ηνωμένου Βασιλείου από το καθεστώς κράτους μέλους στο καθεστώς τρίτης χώρας. Η εν λόγω συμφωνία θα επηρεάσει όλους τους τομείς της οικονομίας. Κατά τη μεταβατική περίοδο, το Ηνωμένο Βασίλειο θα υπόκειται τόσο στην ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ όσο και στη νομοθεσία της ΕΕ που θα τεθεί σε ισχύ κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου· ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα έχει ενεργό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που εξαρτώνται από οργανισμούς της ΕΕ όπως η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια των Αερομεταφορών (EASA). Η κατάσταση αυτή θα συνεχιστεί έως τη σύναψη νέας συμφωνίας αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ των 27.

2.2.1.   Διεθνείς συμφωνίες που συνάπτονται από την ΕΕ

Περισσότερες από 750 διεθνείς συμφωνίες που έχει συνάψει η ΕΕ εξ ονόματος των κρατών μελών ενδέχεται να χρειαστεί να αναπαραχθούν από το Ηνωμένο Βασίλειο μετά το Brexit. Σε αυτές περιλαμβάνονται διάφορες συμφωνίες σχετικές με τις αερομεταφορές και, ιδιαίτερα, η συνολική συμφωνία αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ από την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο θα σταματήσει να επωφελείται. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η ΕΕ έχει συνάψει συμφωνία αεροπορικών μεταφορών βάσει αποκλειστικής αρμοδιότητας, το Ηνωμένο Βασίλειο θα σταματήσει να επωφελείται από την αντίστοιχη συμφωνία όταν θα πάψει να είναι κράτος μέλος της ΕΕ. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες μια συμφωνία που έχει συναφθεί βάσει μεικτής αρμοδιότητας αποφέρει οφέλη στα «κράτη μέλη της ΕΕ», το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα περιλαμβάνεται πλέον μεταξύ των δικαιούχων. Στη συμφωνία αποχώρησης, η ΕΕ δεσμεύεται να κοινοποιήσει σε όλα τα συμβαλλόμενα μέρη των διεθνών συμφωνιών αεροπορικών υπηρεσιών της ΕΕ ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζουν το Ηνωμένο Βασίλειο ως κράτος μέλος της ΕΕ κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου. Ωστόσο, εναπόκειται στο εκάστοτε τρίτο μέρος να προσδιορίσει εάν θα το πράξει· η συμφωνία αποχώρησης δεν έχει δεσμευτική ισχύ για τα τρίτα μέρη προκειμένου να εξακολουθήσουν να παρέχουν οφέλη στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά τις 29 Μαρτίου 2019.

2.2.2.   Όσον αφορά την «MRO»(βιομηχανία συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου), την αεροναυπηγική βιομηχανία, τις εγκαταστάσεις επισκευής και τα πρότυπα ασφαλείας, οι πτυχές αυτές εξετάζονται σε άλλη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (TEN/688 με θέμα «Ασφάλεια της αεροπορίας μετά το Brexit»).

3.   Προτεινόμενος κανονισμός

3.1.   Πλαίσιο

Για τον μετριασμό των πιθανών σοβαρών διακοπών της εναέριας κυκλοφορίας μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου σε περίπτωση μη επικυρωμένης συμφωνίας αποχώρησης, η Επιτροπή ενέκρινε δύο προτάσεις κανονισμού:

—	την πρόταση κανονισμού σχετικά με κοινούς κανόνες διασφάλισης βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας όσον αφορά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου [(COM(2018) 893 final — 2018/0433 (COD)], η οποία αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης· και

—	την πρόταση κανονισμού σχετικά με ορισμένες πτυχές ασφάλειας της αεροπορίας όσον αφορά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου [(COM(2018) 894 final — 2018/0434 (COD)] (7).

Τα θεσπιζόμενα μέτρα αφορούν επείγοντα ζητήματα σε συγκεκριμένους τομείς του δικαίου της Ένωσης, ελλείψει συμφωνίας αποχώρησης. Ο περιορισμένος αριθμός των προτεινόμενων μέτρων πρέπει να θεωρηθεί ως προσπάθεια κατ’ εξαίρεση προστασίας που έχει ζωτική σημασία για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους πολίτες της σε μια τέτοια υποθετική περίπτωση.

Ειδικότερα, η Επιτροπή τονίζει ότι δεν θα πρέπει να αποτελούν αναπαραγωγή ούτε των οφελών που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ ούτε των όρων της προβλεπόμενης μεταβατικής περιόδου. Τα μέτρα θα εγκριθούν μονομερώς από την ΕΕ (με δυνατότητα ανάκλησής τους ανά πάσα στιγμή) και υπόκεινται σε συγκεκριμένους ανά τομέα χρονικούς περιορισμούς. Επιπλέον, θα πρέπει να τηρείται η κατοχυρωμένη κατανομή αρμοδιοτήτων και τα εθνικά μέτρα να είναι σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ. Τέλος, τα μέτρα αυτά δεν θα πρέπει να λειτουργούν ως μέσο επανόρθωσης της απουσίας μέτρων ετοιμότητας ή της έγκαιρης ανάληψης δράσης.

3.2.   Προτεινόμενα μέτρα

3.2.1.

Η πρόταση κανονισμού αποσκοπεί στη διασφάλιση βασικής αεροπορικής συνδεσιμότητας —για χρονικό διάστημα 12 μηνών— μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ. Η πρόταση παρέχει στους αερομεταφορείς του Ηνωμένου Βασιλείου δικαιώματα μεταφοράς προκειμένου να εκτελούν πτήσεις μέσω της επικράτειας της Ένωσης χωρίς προσγείωση, να κάνουν στάσεις στην επικράτεια της ΕΕ για μη εμπορικούς σκοπούς και να εξασφαλίζουν απευθείας συνδέσεις μεταξύ της επικράτειας του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ, χωρίς να γίνεται διάκριση μεταξύ των υπηρεσιών μεταφοράς επιβατών ή φορτίου, τακτικών ή έκτακτων (8). Ειδικότερα, προτείνεται να τεθούν ως ανώτατο όριο για τις δυνατότητες πτήσεων οι συχνότητες που ίσχυαν πριν από το Brexit κατά τη διάρκεια της χειμερινής και της θερινής περιόδου προγραμματισμού της IATA του έτους 2018 (9).

3.2.2.

Τα δικαιώματα που χορηγούνται στους αερομεταφορείς του Ηνωμένου Βασιλείου εξαρτώνται επιπροσθέτως από την τήρηση της αρχής της «ισοδυναμίας δικαιωμάτων», η οποία ουσιαστικά συνεπάγεται ότι η Επιτροπή θα παρακολουθεί κατά πόσον τα δικαιώματα που χορηγούνται στους αερομεταφορείς της Ένωσης είναι, εκ του νόμου ή εκ των πραγμάτων, ισοδύναμα εκείνων που παρέχονται στους αερομεταφορείς του Ηνωμένου Βασιλείου σύμφωνα με τον παρόντα κανονισμό. Σε αντίθετη περίπτωση ή εάν το επίπεδο δικαιωμάτων ποικίλλει μεταξύ των αερομεταφορέων, εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της Επιτροπής να επιβάλει περαιτέρω περιορισμούς χωρητικότητας, να ζητήσει από τα κράτη μέλη να απορρίψουν, να αναστείλουν ή να ανακαλέσουν τις άδειες εκμετάλλευσης ή να λάβει κάθε άλλο πρόσφορο μέτρο (10). Οι ίδιοι περιορισμοί μπορούν να επιβάλλονται από την Επιτροπή σε περιπτώσεις κατά τις οποίες διαπιστώνεται ότι δεν εξασφαλίζεται θεμιτός ανταγωνισμός, παραδείγματος χάρη εάν το Ηνωμένο Βασίλειο χορηγεί επιδοτήσεις στους αερομεταφορείς του ή εάν υφίστανται διακρίσεις εις βάρος των αερομεταφορέων της ΕΕ (11).

3.2.3.

Επιπλέον, ο προτεινόμενος κανονισμός περιλαμβάνει απαιτήσεις για τη χορήγηση αδειών εκμετάλλευσης από τα κράτη μέλη (12), την υποβολή προς έγκριση των επιχειρησιακών σχεδίων, των προγραμμάτων και των πινάκων δρομολογίων στις αρχές των ενδιαφερομένων κρατών μελών (13), τις προϋποθέσεις όσον αφορά την απόρριψη, την ανάκληση, την αναστολή ή τον περιορισμό της άδειας εκμετάλλευσης (14), καθώς και για τη διασφάλιση της συνεχούς αναγνώρισης των πιστοποιητικών αξιοπλοΐας, των πιστοποιητικών επάρκειας ή των αδειών που έχουν εκδοθεί από το Ηνωμένο Βασίλειο (15).

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Πάγωμα της χωρητικότητας

4.1.1.

Οι απόψεις των ενδιαφερομένων μερών του ευρωπαϊκού αεροπορικού κλάδου διέφεραν ως προς την ανάγκη επιβολής ανώτατου ορίου στην παρεχόμενη χωρητικότητα (16). Το βασικό επιχείρημα υπέρ της κατάργησης του ανώτατου ορίου είναι η αναμενόμενη αύξηση της αγοράς κατά 6 % εντός των επόμενων ετών.

4.1.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί, ωστόσο, με την Επιτροπή, ότι σκοπός του παρόντος κανονισμού δεν είναι η παράταση ισχύος του κανονισμού αριθ. 1008/2008 και η εκ των πραγμάτων διασφάλιση μιας πλήρως λειτουργικής ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς αερομεταφορών. Δεδομένου ότι ο κανονισμός καλύπτει τις συχνότητες και, ως εκ τούτου, την παρεχόμενη χωρητικότητα, παρεμβαίνει πράγματι στη δυναμική της αγοράς. Εντούτοις, λόγω του Brexit και ελλείψει οποιουδήποτε άλλου εγκεκριμένου μέτρου, όπως η συμφωνία αποχώρησης, απαιτείται η ανάληψη επείγουσας δράσης. Ως εκ τούτου, ο κανονισμός πρέπει να εξεταστεί υπό το πρίσμα της πολιτικής αδυναμίας έγκρισης ενδεδειγμένης συμφωνίας αποχώρησης, η οποία να επεκτείνει τη νομική βάση για περιορισμένο χρονικό διάστημα και, παράλληλα, να δεσμεύει το Ηνωμένο Βασίλειο για τη θέσπιση μέτρων ως τρίτη χώρα· ελλείψει μιας τέτοιας συμφωνίας αποχώρησης, όλοι οι τομείς της οικονομίας —και, ιδιαίτερα, οι αεροπορικές μεταφορές— θα υποστούν σοβαρές διαταραχές.

4.1.3.

Κατά συνέπεια, η παρεχόμενη χωρητικότητα δυνάμει του παρόντος κανονισμού δεν αντικατοπτρίζει μια λειτουργική αγορά, αλλά μάλλον ένα επείγον μέτρο έκτακτης ανάγκης. Χωρίς τον παρόντα κανονισμό, οι αερομεταφορείς του Ηνωμένου Βασιλείου διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο ανάκλησης της άδειας λειτουργίας τους στην ΕΕ. Με τον παρόντα κανονισμό, η βασική αεροπορική συνδεσιμότητα μπορεί όντως να διασφαλιστεί. Επιπλέον, η επιβολή ανώτατου ορίου παρέχει βεβαιότητα στα κράτη μέλη, στο μέτρο που κανένα κράτος μέλος δεν θα μπορούσε να εγκρίνει πρόσθετες συχνότητες και στο βαθμό που η βάση επί της οποίας θα ληφθούν ενδεχομένως τα απαιτούμενα διορθωτικά μέτρα είναι επίσης σαφής. Η επιβολή ανώτατου ορίου συχνοτήτων καταδεικνύει τόσο τον το προσωρινό όσο και τον επείγοντα χαρακτήρα έκτακτης ανάγκης του κανονισμού. Με στόχο να αντικατοπτριστούν καλύτερα οι τρέχουσες συνθήκες της αγοράς, η περίοδος αναφοράς θα πρέπει να λήξει στις 29 Μαρτίου 2019 (πλήρης θερινή και χειμερινή περίοδος της IATA 2018/2019). Η προβλεπόμενη διάρκεια ισχύος θα καλύψει το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την έγκριση μια νέας συμφωνίας αεροπορικών υπηρεσιών, με μέγιστη διάρκεια 12 μηνών.

4.1.4.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον χρονικό περιορισμό του ανώτατου ορίου συχνοτήτων, επισημαίνοντας τον προσωρινό και στοχευμένο χαρακτήρα έκτακτης ανάγκης του εν λόγω μέτρου. Εντούτοις, προς το συμφέρον της ευρωπαϊκής οικονομίας και των εργαζομένων, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο να εγκρίνουν το συντομότερο δυνατόν μια συνολική συμφωνία αεροπορικών υπηρεσιών, ως τη μοναδική νομική βάση για μια ανοικτή και ανταγωνιστική αγορά αεροπορικών μεταφορών.

4.2.   Επέκταση στην κοινή εκμετάλλευση πτήσεων και στις συμφωνίες μίσθωσης

4.2.1.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η συμπερίληψη ρητρών για τη συνέχιση της κοινής εκμετάλλευσης πτήσεων και τη σύναψη συμφωνιών μίσθωσης θα υπερέβαινε τους σκοπούς του κανονισμού. Οι εν λόγω εμπορικές συμφωνίες δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι εμπίπτουν στην κατηγορία της διασφάλισης βασικής συνδεσιμότητας μεταξύ δύο μερών. Η νομική βάση για τέτοιου είδους συμφωνίες εμπορικής συνεργασίας παρέχεται από τον κανονισμό αριθ. 1008/2008· σε περίπτωση συνέχισής τους, οι εν λόγω συμφωνίες θα χρειαστεί να συμπεριληφθούν σε μια μελλοντική συνολική συμφωνία αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου.

4.3.   Επέκταση στις λειτουργίες πέμπτης ελευθερίας (φορτίου)

4.3.1.

Ο κανονισμός καλύπτει τη βασική συνιστώσα της συνδεσιμότητας — τις αεροπορικές υπηρεσίες μεταξύ δύο χωρών: τα δικαιώματα μεταφοράς της τρίτης και της τέταρτης ελευθερίας. Ο κανονισμός περιλαμβάνει επίσης τεχνικά δικαιώματα, τα δικαιώματα μεταφοράς της πρώτης και της δεύτερης ελευθερίας. Τυχόν δικαιώματα που υπερβαίνουν τη βασική συνδεσιμότητα μεταξύ δύο χωρών δεν μπορούν να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος κανονισμού, το οποίο δεν επιδιώκει να προσφέρει νέες εμπορικές ευκαιρίες, αλλά ούτε και να επεκτείνει τη νομική βάση σε όλες τις τρέχουσες λειτουργίες. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η επέκταση των δικαιωμάτων που έχουν χορηγηθεί προσωρινά πέραν των δικαιωμάτων της τρίτης και της τέταρτης ελευθερίας δεν θα ήταν συνεπής με τον σκοπό και το σκεπτικό του προτεινόμενου κανονισμού.

4.4.   Επιπτώσεις των απαιτήσεων περί κυριότητας και ελέγχου

4.4.1.

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι οι απαιτήσεις περί κυριότητας και ελέγχου του κανονισμού αριθ. 1008/2008 δεν θα πρέπει να τροποποιηθούν λόγω του Brexit. Εάν μια αεροπορική εταιρεία της ΕΕ κινδυνεύει να απολέσει την ενωσιακή άδεια λειτουργίας της μετά το Brexit, ο προτεινόμενος κανονισμός θα πρέπει να προβλέπει επαρκές πρόσθετο διάστημα προκειμένου να δοθεί στην ενδιαφερόμενη αεροπορική εταιρεία η δυνατότητα προσαρμογής της ιδιοκτησιακής δομής της προς έγκριση από την Επιτροπή.

4.5.   Εξαίρεση από την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 868/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (17) στην κυκλοφορία αερομεταφορέων του Ηνωμένου Βασιλείου προς την ΕΕ

4.5.1.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 868/2004 θα πρέπει να διατηρηθεί ως μέσο χωρίς εξαιρέσεις, δεδομένου ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο θα δημιουργηθεί προηγούμενο για μελλοντικές εφαρμογές του εν λόγω μέσου προστασίας του εμπορίου. Επιπλέον, η εξαίρεση αυτή δεν είναι απαραίτητη διότι ο ίδιος ο κανονισμός προβλέπει μέτρα που μπορούν να ενεργοποιηθούν σε περίπτωση που η Επιτροπή τα θεωρήσει αναγκαία για την εξουδετέρωση πράξεων που εισάγουν διακρίσεις εις βάρος αερομεταφορέων της ΕΕ.

4.6.   Ρήτρα ισοδυναμίας

4.6.1.

Έχουν εκφραστεί ανησυχίες σχετικά με τη ρήτρα ισοδυναμίας, η οποία επιτρέπει στην Επιτροπή να ζητήσει από τα κράτη μέλη να ανακαλέσουν ή να περιορίσουν τα δικαιώματα των αερομεταφορέων του Ηνωμένου Βασιλείου να παρέχουν υπηρεσίες. Η εν λόγω ρήτρα επιδέχεται όντως διάφορες ερμηνείες και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί δεδομένο ότι όλα τα κράτη μέλη θα την ερμηνεύσουν κατά τον ίδιο τρόπο. Το πρωταρχικό πλεονέκτημα της συγκεκριμένης ρήτρας συνίσταται στην αποτροπή της αυτόματης επιβολής κυρώσεων στις αεροπορικές εταιρείες και, ως εκ τούτου, στον περιορισμό της υποχρέωσης παρέμβασης στην αγορά. Δεδομένου του προσωρινού χαρακτήρα του κανονισμού, μια ρεαλιστική προσέγγιση είναι περισσότερο ενδεδειγμένη από έναν τυπολατρικό μηχανισμό αντιποίνων, ιδίως όπως επιτάσσει η εν λόγω ρήτρα.

4.6.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τα πλεονεκτήματα της «εκ του νόμου ή εκ των πραγμάτων ισοδυναμίας των δικαιωμάτων», όπως ορίζεται στο άρθρο 4 του προτεινόμενου κανονισμού, ως μέσο διασφάλισης θεμιτού ανταγωνισμού και ισότιμων όρων ανταγωνισμού για τις αεροπορικές εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι αεροπορικές εταιρείες του Ηνωμένου Βασιλείου, ελλείψει συμφωνίας αποχώρησης, δεν θα δεσμεύονται πλέον από τις διατάξεις της ΕΕ όσον αφορά, παραδείγματος χάρη, την προστασία των καταναλωτών, το σύστημα εμπορίας εκπομπών ή τις κατευθυντήριες γραμμές περί κρατικών ενισχύσεων. Ωστόσο, δεν είναι μόνο προς το συμφέρον των αεροπορικών εταιρειών, αλλά και προς το συμφέρον των πολιτών της ΕΕ, να κατανοήσουν καλύτερα πότε θα μπορούσαν ενδεχομένως να καταργηθούν ορισμένες υπηρεσίες για να επέλθει «εκ του νόμου ή εκ των πραγμάτων»ισοδυναμία των δικαιωμάτων.

4.6.3.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να διασφαλίσει την εναρμονισμένη εφαρμογή της εν λόγω ρήτρας με δυνητικά πιο συγκεκριμένα παραδείγματα περιπτώσεων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επιβολή αντιποίνων από την ΕΕ.

4.7.   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι εργαζόμενοι στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας από το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να διατηρήσουν τα δικαιώματά τους που απορρέουν από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, και συγκεκριμένα από την οδηγία για τον χρόνο εργασίας, την οδηγία για την εργασία μέσω εταιρείας προσωρινής απασχόλησης, τον κανονισμό για τους περιορισμούς του χρόνου πτήσης, την οδηγία για τα ευρωπαϊκά συμβούλια εργαζομένων, την οδηγία για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων κ.λπ., με στόχο τη διατήρηση ισότιμων όρων ανταγωνισμού έναντι των αερομεταφορέων της ΕΕ.

---

(1)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 2008, σχετικά με κοινούς κανόνες εκμετάλλευσης των αεροπορικών γραμμών στην Κοινότητα (ΕΕ L 293 της 31.10.2008, σ. 3).

(2)  COM(2018) 556 final/2, COM(2018) 880 final.

(3)  COM(2018) 893 final, άρθρο 3 II.

(4)  COM(2018) 893 final, άρθρο 4.

(5)  COM(2018) 893 final, άρθρα 4 και 5.

(6)  COM (2018) 895 final.

(7)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την Ασφάλεια της αεροπορίας μετά το Brexit, TEN/688 (βλέπε σελίδα 37 της ΕΕ).

(8)  COM(2018) 893 final, άρθρο 3 παράγραφος 1.

(9)  COM(2018) 893 final, άρθρο 3 παράγραφος 2.

(10)  COM(2018) 893 final, άρθρο 4.

(11)  COM(2018) 893 final, άρθρο 5.

(12)  COM(2018) 893 final, άρθρο 6.

(13)  COM(2018) 893 final, άρθρο 7.

(14)  COM(2018) 893 final, άρθρο 8.

(15)  COM(2018) 893 final, άρθρο 9.

(16)  COM(2018) 893 final — 2018/0433 (COD).

(17)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 868/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Απριλίου 2004, για την προστασία από τις πρακτικές χορήγησης ενισχύσεων και τις αθέμιτες τιμολογιακές πρακτικές που προκαλούν ζημία στους κοινοτικούς αερομεταφορείς κατά την παροχή αεροπορικών υπηρεσιών από χώρες που δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΕΕ L 162 της 30.4.2004, σ. 1).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με κοινούς κανόνες διασφάλισης βασικής συνδεσιμότητας των οδικών εμπορευματικών μεταφορών όσον αφορά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας από την Ένωση»

[COM(2018) 895 final — 2018/0436 (COD)]

(2019/C 190/08)

Γενικός εισηγητής: ο κ. Raymond HENCKS

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.1.2019 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 14.1.2019
Νομική βάση	Άρθρο 91 παράγραφος 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα:	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Απόφαση του Προεδρείου	22.1.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	76/1/0

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει την Επιτροπή στις προσπάθειές της να διασφαλιστεί προσωρινά βασική συνδεσιμότητα των οδικών εμπορευματικών μεταφορών με βαρέα φορτηγά οχήματα μεταξύ της Ένωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου και αντίστροφα, εφόσον το Ηνωμένο Βασίλειο εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) χωρίς να έχει επικυρωθεί συμφωνία αποχώρησης και, ως εκ τούτου, δεν θα δεσμεύεται πλέον από το ενωσιακό δίκαιο.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η υπό εξέταση πρόταση κανονισμού παραχωρεί στους Βρετανούς οδικούς εμπορευματικούς μεταφορείς το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα εντός του εδάφους της Ένωσης, έως τις 31 Δεκεμβρίου 2019, σύμφωνα με τους κοινούς κανόνες της ΕΕ για την πρόσβαση στην αγορά διεθνών οδικών εμπορευματικών μεταφορών και με την προϋπόθεση ότι και οι μεταφορείς της Ένωσης, με τη σειρά τους, θα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα εντός του εδάφους του Ηνωμένου Βασιλείου, υπό δίκαιους και ισότιμους όρους ανταγωνισμού και χωρίς διακρίσεις.

1.3.

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η βρετανική αρχή θα υιοθετήσει, το αργότερο πριν από την ημέρα τυχόν εξόδου από την ΕΕ χωρίς συμφωνία, μια σειρά από ισοδύναμα προσωρινά μέτρα που θα διασφαλίζουν στους οδικούς μεταφορείς της Ένωσης που κυκλοφορούν στο Ηνωμένο Βασίλειο τα ίδια δικαιώματα με αυτά που προτείνονται, για μια μεταβατική περίοδο, από την Επιτροπή προς όφελος των αδειοδοτημένων στο Ηνωμένο Βασίλειο μεταφορέων, τα οποία τους επιτρέπουν να διεξάγουν εμπορευματικές μεταφορές μεταξύ του εδάφους της χώρας αυτής και των υπόλοιπων 27 κρατών μελών.

1.4.

Σε περίπτωση εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ χωρίς συμφωνία αποχώρησης, η ΕΟΚΕ καλεί το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ να διαπραγματευτούν και να οργανώσουν, με αμοιβαία συμφωνία και πριν από το τέλος της παραπάνω μεταβατικής περιόδου, βασική συνδεσιμότητα στο πλαίσιο του συστήματος της Ευρωπαϊκής διάσκεψης υπουργών Μεταφορών (ECMT) και τους μελλοντικούς κανόνες που θα ισχύουν για τις σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1.5.

Μεταξύ των κοινωνικών και τεχνικών κανόνων που θα πρέπει να τηρούνται κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου από τους μεταφορείς που θα μπορούν να επωφελούνται της άδειας του Ηνωμένου Βασιλείου και θα κυκλοφορούν εντός του εδάφους της Ένωσης, λείπει ο κανόνας σχετικά με τα αρχικά προσόντα και την περιοδική κατάρτιση των επαγγελματιών οδηγών βαρέων φορτηγών οχημάτων. Δεδομένου ότι πρόκειται για πολύ σημαντικό παράγοντα ασφάλειας, η ΕΟΚΕ ζητεί να συμπληρωθεί το άρθρο 4 της υπό εξέταση πρότασης κανονισμού με αναφορά στην οδηγία 2003/59/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Ιουλίου 2003, σχετικά με την αρχική επιμόρφωση και την περιοδική κατάρτιση των οδηγών ορισμένων οδικών οχημάτων τα οποία χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά εμπορευμάτων ή επιβατών, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 3820/85 του Συμβουλίου και της οδηγίας 91/439/ΕΟΚ του Συμβουλίου και για την κατάργηση της οδηγίας 76/914/ΕΟΚ του ΣυμβουλίουΕΕC (1).

2.   Εισαγωγή

2.1.

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1072/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (2) θεσπίζει κοινούς κανόνες σχετικά με την ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά διεθνών οδικών εμπορευματικών μεταφορών σε ολόκληρη την Κοινότητα για μηχανοκίνητα οχήματα με μέγιστη μεικτή μάζα άνω των 3,5 τόνων, όσον αφορά μεταφορές οι οποίες έχουν ως σημείο αναχώρησης ή προορισμού το έδαφος κράτους μέλους ή διέρχονται από το έδαφος ενός ή περισσοτέρων κρατών μελών.

2.2.

Ο κανονισμός αυτός αποσκοπεί στην κατάργηση κάθε περιορισμού, συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν την πρόσβαση στην αγορά, για τον παρέχοντα υπηρεσίες εμπορευματικών μεταφορών λόγω της ιθαγένειάς του ή λόγω του ότι είναι εγκατεστημένος σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο όπου παρέχεται η υπηρεσία. Οι μεταφορές αυτές εκτελούνται, καταρχήν, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει κοινοτική άδεια εκδοθείσα από κράτος μέλος και, εφόσον ο οδηγός είναι υπήκοος τρίτης χώρας, σε συνδυασμό με βεβαίωση οδηγού.

2.3.

Οι μεταφορές με αφετηρία κράτη μέλη και προορισμό τρίτες χώρες διέπονται ακόμη σε μεγάλο βαθμό από διμερείς συμφωνίες μεταξύ των κρατών μελών και των οικείων τρίτων χωρών.

2.4.

Σε περίπτωση εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς συμφωνία αποχώρησης, οι βρετανικές υπηρεσίες οδικών εμπορευματικών μεταφορών δεν θα δεσμεύονται πλέον από το ενωσιακό δίκαιο. Χωρίς έγκυρη άδεια, οι βρετανοί οδικοί μεταφορείς εμπορευμάτων θα παύσουν να έχουν πρόσβαση στην αγορά οδικών μεταφορών της Ένωσης και (πιθανότατα) το αντίστροφο.

2.5.

Η μόνη νομική βάση προς αντιστάθμιση της έλλειψης συμφωνίας αποχώρησης είναι επί του παρόντος το πολυμερές σύστημα ποσοστώσεων των αδειών μεταφορών που έχει καθορίσει η Ευρωπαϊκή διάσκεψη υπουργών Μεταφορών (ECMT), το οποίο εφαρμόζεται σε 43 χώρες —26 εκ των οποίων κράτη μέλη της ΕΕ (όλα εκτός της Κύπρου)— και στο Ηνωμένο Βασίλειο, και το οποίο επιτρέπει την εκτέλεση διεθνούς μεταφοράς εμπορευμάτων από τη χώρα ταξινόμησης του οχήματος προς άλλη χώρα ECMT.

2.6.

Ωστόσο, ο καθορισμένος για το 2019 αριθμός αδειών που θα εκδοθούν ανά χώρα μέλος της ECMT (23 252 για την ΕΕ των 27 και 984 για το Ηνωμένο Βασίλειο) είναι πολύ περιορισμένος για να καλύψει τον τρέχοντα όγκο των μεταφορών. Ο αριθμός των αδειών μπορεί να αυξηθεί μόνο με ομόφωνη απόφαση όλων των χωρών μελών της ECMT, και συνεπώς η επιλογή αυτή δεν συνιστά την κατάλληλη λύση για να αποτραπεί η διακοπή της πρόσβασης στην αγορά οδικών εμπορευματικών μεταφορών της ΕΕ προς το Ηνωμένο Βασίλειο και αντίστροφα.

2.7.

Για να αποφευχθεί τυχόν δυσανάλογη διαταραχή της συνδεσιμότητας, με τις καταστροφικές συνέπειες που θα ακολουθούσαν και για τις δύο πλευρές, είναι επείγον να χορηγηθούν προσωρινά δικαιώματα κυκλοφορίας στην ΕΕ στους οδικούς μεταφορείς του Ηνωμένου Βασιλείου, υπό τον όρο ότι και το Ηνωμένο Βασίλειο, με τη σειρά του, θα εφαρμόσει τους ίδιους κανόνες για τους μεταφορείς από την ΕΕ.

3.   Προτάσεις της Επιτροπής

3.1.

Η υπό εξέταση πρόταση κανονισμού παραχωρεί στους Βρετανούς οδικούς μεταφορείς, σε περίπτωση εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ χωρίς συμφωνία αποχώρησης, το δικαίωμα διμερούς μεταφοράς στην ΕΕ από την ημέρα που έπεται εκείνης κατά την οποία οι Συνθήκες παύουν να ισχύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και έως τις 31 Δεκεμβρίου 2019.

3.2.

Ωστόσο, το εν λόγω δικαίωμα διμερούς μεταφοράς στην ΕΕ παραχωρείται μόνον εφόσον το Ηνωμένο Βασίλειο εγγυηθεί ότι τα δικαιώματα που απολαύουν οι Βρετανοί μεταφορείς στην Ένωση θα είναι απολύτως ισοδύναμα με τα δικαιώματα που χορηγούνται στους οδικούς μεταφορείς της Ένωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με την ισοδυναμία αυτή, η Επιτροπή εξουσιοδοτείται με κατ’ εξουσιοδότηση πράξη:   να καθορίσει όρια στη χωρητικότητα και/ή στον αριθμό των διαδρομών· ή   να αναστείλει την εφαρμογή του υπό εξέταση κανονισμού· ή   να λάβει άλλα πρόσφορα μέτρα.

3.3.

Τα δικαιώματα που χορηγούνται στους οδικούς μεταφορείς του Ηνωμένου Βασιλείου υπόκεινται στη συμμόρφωση προς το συναφές ενωσιακό δίκαιο το οποίο εφαρμόζεται στις οδικές εμπορευματικές μεταφορές, ιδίως όσον αφορά: — τους μετακινούμενους εργαζομένους και αυτοαπασχολούμενους οδηγούς, — τις κοινωνικές διατάξεις που σχετίζονται με τις οδικές μεταφορές, — τους ταχογράφους, — τις μέγιστες επιτρεπόμενες διαστάσεις και τα μέγιστα επιτρεπόμενα βάρη ορισμένων οχημάτων, — τις διατάξεις περιορισμού της ταχύτητας σε ορισμένες κατηγορίες οχημάτων, — την υποχρεωτική χρήση ζωνών ασφαλείας, — την τήρηση της οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων, — την τήρηση των κοινοτικών διατάξεων που αφορούν τον θεμιτό ανταγωνισμό χωρίς διακρίσεις.

3.4.

Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή εξουσιοδοτούνται να εξακριβώνουν ότι οι οδικοί μεταφορείς που μεταφέρουν εμπορεύματα προς την Ένωση είναι αδειοδοτημένοι ή πιστοποιημένοι από το Ηνωμένο Βασίλειο σύμφωνα με τα συναφή πρότυπα, ότι τηρούνται όλες οι συναφείς εθνικές και ενωσιακές νομοθεσίες και ότι δεν υφίσταται υπέρβαση των δικαιωμάτων.

3.5.

Τα κράτη μέλη δεν μπορούν να διαπραγματεύονται ή να συνάπτουν με το Ηνωμένο Βασίλειο διμερείς συμφωνίες σχετικά με τις οδικές εμπορευματικές μεταφορές, για ζητήματα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της υπό εξέταση πρότασης κανονισμού.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Οι οδικές εμπορευματικές μεταφορές αποτελούν βασικό τομέα τόσο για το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και για την ΕΕ. Περισσότερα από 4,4 εκατομμύρια οχήματα μεταφοράς εμπορευμάτων με οδηγό συνδέουν το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ κάθε χρόνο. Το Ηνωμένο Βασίλειο εξήγαγε οδικώς το 2015 συνολικά 21 350 000 τόνους εμπορευμάτων προς την ΕΕ, ενώ η ΕΕ εξήγαγε την ίδια περίοδο 26 816 000 τόνους εμπορευμάτων με προορισμό το Ηνωμένο Βασίλειο (3).

4.2.

Κατά συνέπεια, τυχόν φραγμοί στις συναλλαγές αυτές θα έπλητταν σοβαρά το εμπόριο, την απασχόληση και την οικονομική ανάπτυξη και στις δύο πλευρές και θα διατάρασσαν έντονα τις αλυσίδες εφοδιασμού.

4.3.

Η ΕΟΚΕ συγχαίρει την Επιτροπή όσον αφορά την υποβολή μέτρων έκτακτης ανάγκης ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα, παρέχοντας προσωρινά στους Βρετανούς μεταφορείς το δικαίωμα να πραγματοποιούν διμερείς μεταφορές μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ένωσης, σύμφωνα με τους όρους που καθορίζονται στην πρόταση, συμπεριλαμβανομένης της ισοδύναμης πρόσβασης των μεταφορέων της Ένωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο και υπό δίκαιους όρους ανταγωνισμού, με την προσδοκία ότι, πριν από τη λήξη της μεταβατικής περιόδου στις 31 Δεκεμβρίου 2019, θα έχουν διεξαχθεί σχετικές διαπραγματεύσεις και θα έχουν οριστεί με κοινή συμφωνία οι αναγκαίες διατάξεις για την οργάνωση βασικής συνδεσιμότητας στο πλαίσιο του συστήματος ECMT και των τυχόν μελλοντικών κανόνων που θα ισχύουν για τις σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

4.4.

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η βρετανική αρχή θα υιοθετήσει, το αργότερο πριν από την ημέρα τυχόν εξόδου από την ΕΕ χωρίς συμφωνία αποχώρησης, μια σειρά από ισοδύναμα προσωρινά μέτρα που θα διασφαλίζουν στους οδικούς μεταφορείς της Ένωσης που κυκλοφορούν στο Ηνωμένο Βασίλειο τα ίδια δικαιώματα με αυτά που προτείνονται, για μια μεταβατική περίοδο, από την Επιτροπή προς όφελος των αδειοδοτημένων στο Ηνωμένο Βασίλειο μεταφορέων, τα οποία τους επιτρέπουν να διεξάγουν εμπορευματικές μεταφορές μεταξύ του εδάφους της χώρας αυτής και των υπόλοιπων 27 κρατών μελών.

4.5.

Σε περίπτωση άρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου ως προς την εν λόγω αμοιβαιότητα των δικαιωμάτων μεταφορών μέσα στην καθορισμένη προθεσμία, η υπό εξέταση πρόταση κανονισμού θα καταστεί άνευ αντικειμένου και τα αγαθά των βρετανικών βαρέων φορτηγών οχημάτων θα πρέπει είτε να μεταφορτώνονται στα σύνορα με την ΕΕ σε βαρέα φορτηγά οχήματα ταξινομημένα στην Ένωση ή, στο μέτρο του δυνατού, να μεταφέρονται με ελαφρά επαγγελματικά οχήματα με επιτρεπόμενο βάρος κατώτερο των 3,5 τόνων, τα οποία δεν υπόκεινται στους κοινούς κανόνες πρόσβασης στην αγορά των διεθνών εμπορευματικών μεταφορών.

4.6.

Στη γνωμοδότησή της, της 18ης Ιανουαρίου 2018, σχετικά με την πρόσβαση στην αγορά διεθνών οδικών εμπορευματικών μεταφορών και στο επάγγελμα του οδικού μεταφορέα (4), η οποία πραγματευόταν την πρόταση κανονισμού για την τροποποίηση του κανονισμού αριθ. 1072/2009, η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει ότι η μη επέκταση του εν λόγω κανονισμού στα ελαφρά επαγγελματικά οχήματα θα μπορούσε να προκαλέσει στρέβλωση του ανταγωνισμού. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της να υπαχθούν τα ελαφρά επαγγελματικά οχήματα στον προαναφερθέντα κανονισμό, αν και ενδεχομένως με λιγότερο αυστηρούς περιορισμούς.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις

5.1.

Το άρθρο 4 της υπό εξέταση πρότασης κανονισμού προσδιορίζει τους κοινωνικούς και τεχνικούς κανόνες που θα πρέπει να τηρούνται κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου από όσους μεταφορείς διαθέτουν άδεια του Ηνωμένου Βασιλείου και κυκλοφορούν εντός του εδάφους της Ένωσης.

5.2.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, μεταξύ των υποχρεώσεων αυτών, λείπει η σχετική με τα αρχικά προσόντα και την περιοδική κατάρτιση των επαγγελματιών οδηγών βαρέων φορτηγών οχημάτων. Δεδομένου ότι πρόκειται για πολύ σημαντικό παράγοντα ασφάλειας, η ΕΟΚΕ ζητεί να συμπληρωθεί το εν λόγω άρθρο με αναφορά στην οδηγία 2003/59/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Ιουλίου 2003, σχετικά με την αρχική επιμόρφωση και την περιοδική κατάρτιση των οδηγών ορισμένων οδικών οχημάτων τα οποία χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά εμπορευμάτων ή επιβατών, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 3820/85 του Συμβουλίου και της οδηγίας 91/439/ΕΟΚ του Συμβουλίου και για την κατάργηση της οδηγίας 76/914/ΕΟΚ του Συμβουλίου.

---

(1)  ΕΕ L 226 της 10.9.2003, σ. 4.

(2)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1072/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2009, για τους κοινούς κανόνες πρόσβασης στην αγορά διεθνών οδικών εμπορευματικών μεταφορών (ΕΕ L 300 της 14.11.2009, σ. 72).

(3)  Στατιστικά στοιχεία της Βρετανικής Ένωσης Οδικών Εμπορευματικών Μεταφορών (Road Haulage Association).

(4)  ΕΕ C 197 της 8.6.2018, σ. 38.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση διατάξεων σχετικά με τη συνέχιση των εν εξελίξει δραστηριοτήτων μαθησιακής κινητικότητας του προγράμματος Erasmus+ στο πλαίσιο της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας (“Ηνωμένο Βασίλειο”) από την Ευρωπαϊκή Ένωση»

[COM(2019) 65 final — 2019/0030 (COD)]

(2019/C 190/09)

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 30.1.2019 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 12.2.2019
Νομική βάση	Άρθρα 165 παράγραφος 4, 166 παράγραφος 4 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	152/0/1

Επειδή θεωρεί ότι η πρόταση είναι απολύτως ικανοποιητική και δεν χρήζει περαιτέρω σχολίων εκ μέρους της, η ΕΟΚΕ αποφάσισε ομόφωνα, κατά την 541η σύνοδο ολομέλειας, της 20ής και 21ης Φεβρουαρίου 2019 (συνεδρίαση της 20ής Φεβρουαρίου, να εκδώσει θετική γνωμοδότηση για το προτεινόμενο κείμενο.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 508/2014 όσον αφορά ορισμένους κανόνες σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας, λόγω της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ένωση»

[COM(2019) 48 final — 2019/0009 (COD)]

(2019/C 190/10)

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 30.1.2019 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 6.2.2019
Νομική βάση	Άρθρα 43 παράγραφος 2 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	159/0/2

Επειδή θεωρεί ότι η πρόταση είναι απολύτως ικανοποιητική και δεν χρήζει περαιτέρω σχολίων εκ μέρους της, η ΕΟΚΕ, κατά την 541η σύνοδο ολομέλειας, της 20ής και 21ης Φεβρουαρίου 2019 (συνεδρίαση της 20ής Φεβρουαρίου 2019), αποφάσισε με 159 ψήφους υπέρ, καμία ψήφο κατά και 2 αποχές, να εκδώσει θετική γνωμοδότηση για το προτεινόμενο κείμενο.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2017/2403 όσον αφορά τις άδειες αλιείας για τα αλιευτικά σκάφη της Ένωσης στα ύδατα του Ηνωμένου Βασιλείου και τις αλιευτικές δραστηριότητες των αλιευτικών σκαφών του Ηνωμένου Βασιλείου σε ενωσιακά ύδατα»

[COM(2019) 49 final — 2019/0010(COD)]

(2019/C 190/11)

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 30.1.2019 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 6.2.2019
Νομική βάση	Άρθρα 43 παράγραφος 2 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.2.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	541
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	171/0/2

Επειδή θεωρεί ότι η πρόταση είναι απολύτως ικανοποιητική και δεν χρήζει περαιτέρω σχολίων εκ μέρους της, η ΕΟΚΕ, κατά την 541η σύνοδο ολομέλειας, της 20ής και 21ης Φεβρουαρίου 2019 (συνεδρίαση της 20ής Φεβρουαρίου 2019), αποφάσισε με 171 ψήφους υπέρ, καμία ψήφο κατά και 2 αποχές, να εκδώσει θετική γνωμοδότηση για το προτεινόμενο κείμενο.