Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας ως παράγοντας ένταξης των μεταναστών»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2018/C 283/01)

Εισηγητής:

ο κ. Giuseppe GUERINI

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.1.2016
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	27.4.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	186/1/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οι πρόσφατες εξελίξεις του μεταναστευτικού φαινομένου έθεσαν σε δοκιμασία το σύστημα εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δημιουργώντας συνθήκες μιας πραγματικής «δοκιμής αντοχής» για τη μεταναστευτική και κοινωνική πολιτική και την πολιτική δημόσιας ασφάλειας της Ένωσης και των κρατών μελών.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την προώθηση συντονισμένων πολιτικών από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, από κοινού με τις κυβερνήσεις των κρατών μελών, με σκοπό να καταστούν πιο σαφείς, βιώσιμες και αποτελεσματικές οι μέθοδοι με τις οποίες θα μπορούν να εισέρχονται, να εγκαθίστανται, να εργάζονται, να λαμβάνουν την υπηκοότητα και να τυγχάνουν διεθνούς προστασίας άτομα από τρίτες χώρες. Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους μετανάστες οι οποίοι ενδέχεται να διατρέχουν τον κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού, όπως π.χ. οι ασθενείς, τα άτομα με ψυχικές διαταραχές, τα άτομα με αναπηρία ή οι ηλικιωμένοι.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισήμανε ότι οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας έχουν καταφέρει να προάγουν τις κοινές αρχές της δράσης τους (1) (χωρίς αποκλεισμούς, με βάση την επικουρικότητα και την προστασία των πλέον μειονεκτούντων ατόμων), αντιμετωπίζοντας την πρόκληση της παροχής βοήθειας στους μετανάστες με απτές προτάσεις και κινητοποιώντας τις τοπικές κοινότητες και τους πολίτες.

1.4.

Λόγω της τάσης αυτής να είναι επιχειρήσεις χωρίς αποκλεισμούς, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας αναγνωρίζονται ευρύτερα και η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δώσει προτεραιότητα σε αυτές τις μορφές επιχειρήσεων κατά τη χάραξη των ενωσιακών πολιτικών και στον προγραμματισμό των ταμείων της ΕΕ, με ιδιαίτερη αναφορά στον σχεδιασμό του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως τονίστηκε τόσο στη διάσκεψη για την κοινωνική οικονομία της 16ης Νοεμβρίου 2017 όσο και στην Ευρωπαϊκή σύνοδο κορυφής της 17ης Νοεμβρίου 2017 στο Γκέτεμποργκ.

1.5.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας δημιουργούν ποιοτικές θέσεις εργασίας σε τομείς υψηλής έντασης ανθρώπινου δυναμικού και, ειδικότερα, με υψηλό ποσοστό εργαζομένων από τρίτες χώρες. Στις εν λόγω επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, η συμμετοχική διάσταση είναι σημαντική από άποψη ασφάλειας και προστασίας από τη στιγμή που δημιουργείται η οικονομική δραστηριότητα, καθώς οδηγούν στην έξοδο από την παραοικονομία και από την αδήλωτη εργασία.

1.6.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας διαδραματίζουν έτσι έναν θεμελιώδη ρόλο παρεμβαίνοντας σε τέσσερις καθοριστικές πτυχές της διαδικασίας ενσωμάτωσης των μεταναστών: α) την υγεία και τη φροντίδα, β) την κατοικία, γ) την κατάρτιση και την εκπαίδευση (παράλληλα μάλιστα με την ευαισθητοποίηση ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η εγκατάσταση στην ΕΕ) και δ) την εργασία και την ενεργό ενσωμάτωση των μεταναστών στις κοινωνίες υποδοχής.

1.7.

Δεδομένης της ιδιαίτερης τάσης τους να δραστηριοποιούνται σε υπηρεσίες παροχής φροντίδας και στις δραστηριότητες της συνεργατικής οικονομίας και της κυκλικής οικονομίας, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, εκτός από τη νέα απασχόληση, μπορούν επίσης να ενισχύσουν και να υποστηρίξουν την επιχειρηματικότητα και την πρόσβαση των μεταναστών και των προσφύγων. Κρίνεται σκόπιμο η ΕΕ να εξακολουθήσει να προάγει τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας ως έναν από τους μοχλούς της ανάπτυξης και της εργασιακής και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να δώσουν προτεραιότητα στις πολιτικές που αφορούν τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, όπως επίσης αναφέρεται στη συμβολή στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2018 (2).

1.8.

Με βάση τα αποτελέσματα που αποδεικνύουν τις δυνατότητες των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας να ευνοήσουν την εργασιακή και κοινωνική ένταξη των μεταναστών, η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ, τα κράτη μέλη και τη διεθνή κοινότητα να καθορίσουν κίνητρα για την απασχόληση με αποδέκτες τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας που δραστηριοποιούνται στα θέματα ένταξης στην αγορά εργασίας.

1.9.

Η EOKE, βασιζόμενη στην έκθεση με θέμα την πρόοδο των δράσεων, η οποία παρουσιάστηκε τον Νοέμβριο του 2017, επιβεβαιώνει την ανάγκη συντονισμένης προσέγγισης από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της (3). Συγκεκριμένα, είναι προφανές ότι, ελλείψει αποτελεσματικού συστήματος εισόδου για τους μετανάστες, θα συνεχιστεί η καταχρηστική χρήση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας που παρατηρήσαμε κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι οι περιπτώσεις κατάχρησης του συστήματος διεθνούς προστασίας δεν δικαιολογούν την εισαγωγή από ορισμένα κράτη μέλη περιορισμών στη δυνατότητα των υπηκόων τρίτων χωρών να υποβάλλουν αίτηση ασύλου στην επικράτειά τους.

1.10.

Η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή και το Συμβούλιο να προωθήσουν περαιτέρω τον συντονισμό με τα κράτη προέλευσης και διέλευσης των μεταναστευτικών ρευμάτων, προκειμένου να δημιουργηθούν προοπτικές βελτίωσης των συνθηκών ζωής, ιδίως για τους πληθυσμούς που μετακινούνται για οικονομικούς λόγους ή εξαιτίας των λιμών και της κλιματικής αλλαγής, ενώ θα ήταν σκόπιμη μια περισσότερο αποφασιστική ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική έναντι των χωρών στις οποίες πόλεμοι, δικτατορίες και διώξεις προκαλούν τη φυγή των πληθυσμών.

1.11.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να αντιμετωπίσει το μεταναστευτικό φαινόμενο με βάση τα αίτια που προκαλούν την ανάγκη μετακίνησης των ανθρώπων, όπως η φτώχεια, οι πόλεμοι, οι διακρίσεις και η κλιματική αλλαγή. Μια τέτοια δράση προϋποθέτει αναπόφευκτα την περαιτέρω ενίσχυση των προσπαθειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο της διπλωματίας και της διεθνούς συνεργασίας για την ανάπτυξη καθώς και ένα πραγματικό «έκτακτο σχέδιο επενδύσεων για την αναπτυξιακή συνεργασία».

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας αποτελούν καθοριστικό παράγοντα της ευρωπαϊκής οικονομίας και κοινωνίας, αντιπροσωπεύουν πλούτο για την πολυμορφία της Ένωσης και συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής για την Ευρώπη 2020, οικοδομώντας μια πιο έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς Ευρώπη (4).

2.2.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας έχουν συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση των αλλαγών που έχουν επέλθει στην κοινωνία. Πράγματι, πολλές επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας είναι παρούσες σε πολλούς τομείς της κοινωνίας και έχουν αναλάβει καινοτόμες πρωτοβουλίες για να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες συνδρομής και φροντίδας των εξαρτώμενων ατόμων, ειδικότερα δε των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρία. Σε πολλές περιπτώσεις, το έπραξαν με την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στον κόσμο της εργασίας, όχι μόνο με την άμεση συμμετοχή τους στις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, αλλά και με τη δημιουργία νέων υπηρεσιών φροντίδας για παιδιά και για τις οικογένειες (5). Ταυτόχρονα, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας δημιουργούν ευκαιρίες απασχόλησης για μειονεκτούντα άτομα με έμφαση σε όσους διατρέχουν τον κίνδυνο του σοβαρού κοινωνικού αποκλεισμού όπως τα άτομα με αναπηρία, τα άτομα με ψυχικές διαταραχές ή με εξάρτηση από το αλκοόλ ή από ναρκωτικές ουσίες. Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας επιβεβαιώνονται ως καθοριστικής σημασίας παράγοντας για την προώθηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου (6).

2.3.

Μεταξύ των προκλήσεων που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η ΕΕ τα τελευταία έτη, ιδιαίτερη σημασία είχε η διαχείριση του αυξανόμενου μεταναστευτικού ρεύματος με τα εκατομμύρια ανθρώπων που πέρασαν από τα σύνορα της ηπείρου επιχειρώντας να διαφύγουν από τον πόλεμο, την πείνα, τις διώξεις, ή τις αντίξοες συνθήκες διαβίωσης εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Το φαινόμενο έθεσε σε δοκιμασία το σύστημα εισόδου των κρατών μελών, τις μεταναστευτικές και κοινωνικές πολιτικές και την πολιτική δημόσιας ασφάλειας. Κατά μία έννοια, οι πολιτικές μετανάστευσης της ΕΕ υπόκεινται σε «δοκιμασία προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων»: είναι σημαντικό να εκμεταλλευτούμε αυτήν την ευκαιρία για να αναλύσουμε προσεκτικά τις αντιδράσεις που δημιουργεί το σύστημα και τα σήματα που παράγει, προκειμένου να προωθηθούν ειδικές παρεμβάσεις και να αυξηθεί η αποδοτικότητα και η αποτελεσματικότητα των πολιτικών της ΕΕ.

2.4.

Η ενσωμάτωση των νεοεισερχόμενων είναι μια δυναμική διαδικασία που μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου, εξελισσόμενη παράλληλα με το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο της χώρας στην οποία εγκαθίστανται οι άνθρωποι αυτοί. Η διαδικασία αυτή θέτει ερωτήματα στην Ένωση, τα κράτη μέλη και την ευρωπαϊκή κοινωνία, που αφορούν κυρίως τον τρόπο με τον οποίο οι μη Ευρωπαίοι πολίτες μπορούν να εισέρχονται, να εγκαθίστανται, να ζουν και να εργάζονται στην Ένωση, καθώς και πως αποκτούν πρόσβαση στη διεθνή προστασία.

2.5.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, παρά τις διαφορετικές δομές με τις οποίες δραστηριοποιούνται στα διάφορα εθνικά πλαίσια, κατάφεραν να προαγάγουν τις κοινές αρχές της δράσης τους χωρίς αποκλεισμούς, με βάση την επικουρικότητα και την προστασία των πλέον μειονεκτούντων ατόμων, αντιμετωπίζοντας την πρόκληση της παροχής βοήθειας στους μετανάστες με δραστικό τρόπο.

2.6.

Μεταξύ των κύριων χαρακτηριστικών των παρεμβάσεων που πραγματοποιούν οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, επισημαίνεται η ικανότητά τους να κινητοποιούν και να προωθούν τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, δημιουργώντας δίκτυα και συνεργασίες που βελτιώνουν τις σχέσεις με τις κεντρικές και τοπικές αρχές για την οργάνωση διαδικασιών παροχής βοήθειας και ενσωμάτωσης, οι οποίες γίνονται καλύτερα αποδεκτές από τους τοπικούς πληθυσμούς.

2.7.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας διαδραματίζουν έτσι έναν θεμελιώδη ρόλο παρεμβαίνοντας σε τέσσερις καθοριστικές πτυχές της διαδικασίας ενσωμάτωσης των μεταναστών: α) την υγεία και τη φροντίδα, β) την κατοικία, γ) την κατάρτιση και την εκπαίδευση (παράλληλα μάλιστα με την ευαισθητοποίηση ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η εγκατάσταση στην ΕΕ) και δ) την εργασία και την ενεργό ενσωμάτωση των μεταναστών στις κοινωνίες υποδοχής. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας και οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών δημιουργούν χώρους συνάντησης μεταξύ Ευρωπαίων πολιτών και νεοαφιχθέντων, ενθαρρύνοντας τον διάλογο και συμβάλλοντας έτσι στη μείωση των προκαταλήψεων και του φόβου.

3.   Η κατάσταση της μετανάστευσης στην Ευρώπη τα τελευταία έτη

3.1.

Η πλαισίωση του μεταναστευτικού φαινομένου είναι μια περίπλοκη διαδικασία, δεδομένου ότι χαρακτηρίζεται από συνεχή εξέλιξη. Οι πόλεμοι, η παρουσία δικτατορικών καθεστώτων, η κλιματική αλλαγή και οι συνθήκες ακραίας φτώχειας και στέρησης έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την κατάσταση που βιώνουμε σήμερα.

3.2.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, 244 εκατομμύρια και πλέον άνθρωποι, ήτοι το 3,3 % του παγκόσμιου πληθυσμού, πέρασαν το 2015 τα σύνορα της χώρας καταγωγής τους αναζητώντας πολιτικό άσυλο, εργασία και πιο ευνοϊκές οικονομικές και κλιματικές συνθήκες (7).

3.3.

Η Ευρώπη είδε να αυξάνεται τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των ανθρώπων που επιχειρούν να εισέλθουν σε αυτή. Σε απόλυτους αριθμούς, από τα στοιχεία της Eurostat για το 2015 προκύπτει ότι οι προερχόμενοι από τρίτες χώρες μετανάστες στην ΕΕ των 28 ήταν 2,7 εκατομμύρια, εκ των οποίων 56 % άνδρες και 44 % γυναίκες.

3.4.

Το πρωτοφανές ρεύμα επηρεάζεται κυρίως από την αστάθεια που προκαλεί ο πόλεμος τόσο σε χώρες όπου μαίνονται συγκρούσεις, όπως η Συρία, όσο και σε χώρες στις οποίες η διαδικασία σταθεροποίησης μετά τον πόλεμο συναντά ακόμη μεγάλες δυσκολίες, όπως το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Πράγματι, αυτές είναι οι χώρες από τις οποίες προήλθε το 2016 περίπου το 54 % των μεταναστών που αναζήτησαν καταφύγιο στις χώρες της Ένωσης (8).

3.5.

Πέραν τούτου, σημαντική παραμένει η μετανάστευση ανθρώπων που ζουν σε πολύ δυσχερείς οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες στη χώρα καταγωγής τους. Σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για ανθρώπους που προέρχονται από την αφρικανική ήπειρο, το μεταναστευτικό ρεύμα των οποίων έχει επηρεάσει την αυξανόμενη αστάθεια των χωρών στις νότιες ακτές της Μεσογείου.

3.6.

Στο πλαίσιο αυτό, στο σύστημα κανόνων που προβλέπονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν επισημανθεί ορισμένα κενά και δυσκολίες που αποδεικνύουν την ανεπαρκή διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης και την ακαταλληλότητα των ρυθμίσεων για τις εισόδους, αναδεικνύοντας την ανάγκη αναθεώρησης των αρχών και των μεθόδων προσανατολισμού της δράσης των κρατών μελών.

3.7.

Η ΕΟΚΕ έχει πραγματευτεί επανειλημμένα το θέμα των μεταναστευτικών πολιτικών (9) και εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση. Συγκεκριμένα, στην έκθεση του Νοεμβρίου 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρενέβη για να διευκολύνει τον καλύτερο συντονισμό μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και για να ξαναρχίσει τον διάλογο με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης των μεταναστών (10). Η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε την αναθεώρηση του μηχανισμού των ποσοστώσεων λόγω της δύσκολης εφαρμογής του.

3.8.

Είναι, συνεπώς, σημαντική η αναθεώρηση του πλαισίου των κανόνων που επιτρέπουν στους μετανάστες να αναζητούν νόμιμες διαδρομές εισόδου στην ΕΕ, παρέχοντας προστασία σε όσους ζητούν άσυλο και δίνοντας την ευκαιρία σε όσους επιχειρούν να διαφύγουν από αντίξοες κλιματικές και οικονομικές συνθήκες να βρουν στην Ευρώπη έναν τόπο προορισμού και να συμβάλουν στην ανάπτυξη της ΕΕ με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους. Μια τέτοια δράση θα έθετε σε εφαρμογή τις συστάσεις των Ηνωμένων Εθνών για ένα μεταναστευτικό φαινόμενο «που είναι προς το συμφέρον όλων να συντελείται με ασφάλεια, νομιμότητα και ελεγχόμενο τρόπο και όχι παρανόμως» (11).

3.9.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τα συμπεράσματα της άτυπης συνόδου των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που διεξήχθη στο Γκέτεμποργκ στις 17 Νοεμβρίου, στην οποία συζητήθηκε το ζήτημα της οικοδόμησης του μέλλοντος της Ευρώπης με έμφαση στις ίσες ευκαιρίες στην εργασία και την ανάπτυξη. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης τη σημασία της εκδήλωσης με τίτλο «Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας στο μέλλον της εργασίας», με την οποία κηρύχθηκε η έναρξη των εργασιών της συνόδου στο Γκέτεμποργκ, σημειώνοντας τη συμβολή της κοινωνικής οικονομίας στην υποστήριξη των πολιτικών της ΕΕ.

3.10.

Ενθαρρυντική είναι επίσης η συμφωνία μεταξύ του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία αναγνωρίζει μεταξύ των προτεραιοτήτων παρέμβασης στον προϋπολογισμό της ΕΕ για το 2018 την «τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας, η ενίσχυση της ασφάλειας και η αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργεί η μετανάστευση» (12).

3.11.

Η ΕΟΚΕ παροτρύνει τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που διαπιστώθηκαν κατά την εφαρμογή του κανονισμού του Δουβλίνου. Στις 16 Νοεμβρίου 2017 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα που προτείνει άξονες εργασίας για την αναθεώρηση του παρόντος κανονισμού, με σημαντική αναφορά στη συμμετοχή όλων των κρατών μελών στον αυτόματο και μόνιμο μηχανισμό τοποθέτησης.

4.   Μετατροπή των προβλημάτων σε ευκαιρίες: οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας ως κινητήριος μοχλός στήριξης και ενσωμάτωσης

4.1.

Ένας από τους παράγοντες που δεν επιτρέπουν στους νεοεισερχόμενους να ενταχθούν σε μια διαδικασία ενσωμάτωσης, ώστε να συμβάλλουν στην οικονομική και κοινωνική ζωή των κοινοτήτων στις οποίες εγκαθίστανται, εντοπίζεται στην αβεβαιότητα του καθεστώτος τους και του απαιτούμενου χρόνου για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου.

4.2.

Ο περιορισμός των νεοεισερχόμενων στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής βοήθειας για πολλά έτη, χωρίς πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην επαγγελματική κατάρτιση και σε ευκαιρίες απόκτησης εισοδήματος, εμποδίζει την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου τους και περιορίζει την ικανότητά τους να συμβάλλουν θετικά στην οικονομία και στην κοινωνία της χώρας που τους φιλοξενεί (13). Προς αυτήν την κατεύθυνση, η ΕΟΚΕ έχει τονίσει την καθοριστική σημασία των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στην αποτροπή της ριζοσπαστικοποίησης και στην εμπέδωση κοινών αξιών όπως η ειρήνη και η αποφυγή της βίας (14).

4.3.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι στη συζήτηση θα εξεταστεί και η ανάγκη ελέγχου της αποτελεσματικότητας των υφιστάμενων μηχανισμών υποβολής αιτήσεων εισόδου από υπηκόους τρίτων χωρών που επιθυμούν να εγκατασταθούν στην ΕΕ για λόγους εργασίας.

4.4.

Εξίσου σημαντικό είναι να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση το μεταναστευτικό φαινόμενο με βάση τα αίτια που προκαλούν την ανάγκη μετακίνησης των πληθυσμών, όπως η φτώχεια, οι πόλεμοι, οι διακρίσεις και η κλιματική αλλαγή. Μια τέτοια δράση προϋποθέτει αναπόφευκτα την ενίσχυση των προσπαθειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο της διπλωματίας και της διεθνούς συνεργασίας για την ανάπτυξη.

4.5.

Αν και η χρήση της υπήρξε μάλλον περιορισμένη, μια αναθεώρηση του συστήματος της μπλε κάρτας μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες νέων νόμιμων δυνατοτήτων εισόδου στην Ένωση. Πράγματι, η ΕΟΚΕ επισήμανε ότι είναι αναγκαία μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την προσέλκυση εργαζομένων από τρίτες χώρες, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανάπτυξη και η ευημερία στην Ένωση. Για τον σκοπό αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη η επίδραση της μετανάστευσης στις χώρες προέλευσης των μεταναστών, οι οποίες θα πρέπει να υποστηριχθούν στην περαιτέρω ανάπτυξή τους καθώς και στο επίπεδο των εκπαιδευτικών τους συστημάτων (15). Η ΕΟΚΕ συνιστά την εξέταση του ενδεχόμενου διεύρυνσης του φάσματος των δυνητικών δικαιούχων της μπλε κάρτας, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη όσους επιθυμούν να ξεκινήσουν μια επιχειρηματική δραστηριότητα, με έμφαση παράλληλα στην κοινωνική επιχειρηματικότητα.

4.6.

Σε πολλές περιπτώσεις, η κοινωνία των πολιτών έχει κινητοποιηθεί για την προώθηση διαδικασιών νομιμότητας και διαφάνειας, συνεργαζόμενη με τους θεσμούς σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο και εκπέμποντας ενθαρρυντικά μηνύματα. Η πρωτοβουλία Corridoi umanitari («Ανθρωπιστικοί διάδρομοι») που ανέλαβαν στην Ιταλία η Comunità Sant’Egidio, η Ομοσπονδία Ευαγγελικών Εκκλησιών της Ιταλίας, η οργάνωση Tavola Valdese και η ιταλική κυβέρνηση είναι ένα σημαντικό παράδειγμα πειραματικής δράσης. Με τον τρόπο αυτό, από τον Φεβρουάριο του 2016 μέχρι σήμερα πάνω από 1 000 άτομα μπόρεσαν να ενταχθούν σε μια διαδικασία διεθνούς προστασίας και να λάβουν υποστήριξη στη διαχείριση των αιτήσεών τους πριν ξεκινήσουν το ταξίδι τους προς κάποια χώρα της ΕΕ (16).

4.7.

Για τη χάραξη των μελλοντικών πολιτικών μετανάστευσης, ενδείκνυται να ληφθούν υπόψη αυτές οι πιλοτικές παρεμβάσεις. Ειδικότερα, θα ήταν σκόπιμος ένας καλύτερος συντονισμός μεταξύ διεθνών θεσμικών οργάνων, αφενός για τη μη περιστασιακή διαχείριση αυτών των μορφών εισόδου και, αφετέρου, για την αποφυγή διακρίσεων μεταξύ των «λίγων εκλεκτών», που μπορούν να επωφεληθούν των ανθρωπιστικών διαδρόμων με ευρεία προστασία ακόμη και στη διαδικασία μετά το στάδιο της «υποδοχής», και των πολλών που δεν έχουν πρόσβαση στις διαδικασίες και οι οποίοι παραμένουν θύματα των διακινητών και των παράνομων μεθόδων.

4.8.

Η συμβολή των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας είναι καθοριστική λόγω του έργου κοινωνικής και εργασιακής ενσωμάτωσης που μπορούν να αναπτύσσουν, ενεργοποιώντας τις δυνατότητες των μεταναστών που —στην πλειονότητα των περιπτώσεων— αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τη χώρα καταγωγής ακριβώς για να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες ζωής και ευκαιρίες εργασίας.

4.9.

Ο σημαντικός ρόλος των μεταναστών στην ΕΕ έχει αναγνωριστεί σε πολλές περιπτώσεις, με την έκφραση, επί παραδείγματι, της ελπίδας για ενίσχυση της δημιουργικότητας και των καινοτόμων δυνατοτήτων τους. Η επίτευξη του στόχου αυτού αποτελεί προϋπόθεση για την αύξηση των θέσεων εργασίας, αλλά, παράλληλα, ενισχύει τη διεθνοποίηση των παραγωγικών τομέων και ευνοεί τη δημιουργία ακόμη και εμπορικών δεσμών με τις χώρες προέλευσης των μεταναστών (17). Ως εκ τούτου, η ενίσχυση της χωρίς αποκλεισμούς ικανότητας του ευρωπαϊκού οικονομικού και κοινωνικού ιστού των μεταναστών είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των ευρωπαϊκών πολιτικών για τις ΜΜΕ, ιδίως όσον αφορά την ικανότητα αντιμετώπισης ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένων αγορών, όπως επισημαίνεται στη σχετική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (18).

4.10.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας αποτέλεσαν σημαντικό παράγοντα για την αναγνώριση αυτού του θετικού οικονομικού και κοινωνικού ρόλου των μεταναστών, καθώς δημιουργούν ποιοτικές θέσεις εργασίας τόσο σε τομείς υψηλής έντασης εργασίας όσο και σε κλάδους τεχνολογικής καινοτομίας και ψηφιοποίησης. Στις πιο σημαντικές δραστηριότητες συγκαταλέγονται ασφαλώς εκείνες που αφορούν τη φροντίδα των ανθρώπων, τη διασφάλιση της πρόσβασης στις κοινωνικές υπηρεσίες, σε υπηρεσίες φροντίδας για παιδιά και, γενικότερα, στη φροντίδα των μη αυτόνομων ατόμων και των ανθρώπων που κινδυνεύουν με κοινωνικό αποκλεισμό. Σε πολλές περιπτώσεις οι τομείς αυτοί είναι εκείνοι με το υψηλότερο ποσοστό εργαζομένων από τρίτες χώρες.

4.11.

Σε ορισμένους τομείς, ωστόσο, όπως στις υπηρεσίες φροντίδας, στους εργάτες γης, στις κατασκευές και στην εστίαση, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί θύλακες αδήλωτης εργασίας και, ακριβώς για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να υποστηριχθεί η παρουσία επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, οι οποίες έχουν αποδείξει ότι μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην ενσωμάτωση και στη νομιμοποίηση των συμβάσεων εργασίας, αναδεικνύοντας την προσφορά των μεταναστών, κατοχυρώνοντας τα δικαιώματα των εργαζομένων σε αυτούς τους κλάδους (σύμφωνα με τις σχετικές ευρωπαϊκές πολιτικές) και να καταπολεμώντας την κατάχρηση των προσόντων των αυτοαπασχολουμένων (19).

4.12.

Στον τομέα της φροντίδας κατ’ οίκον, όπου επικρατεί η παρουσία γυναικών που απασχολούνται άμεσα σε οικιακές εργασίες στις οικογένειες, συχνά δημιουργούνται συνθήκες που εμποδίζουν την επαγγελματική εξέλιξη. Μια πρόσφατη μελέτη σχετικά με τους δείκτες της επιχειρηματικότητας των μεταναστριών, απέδειξε ότι η απουσία αναγνώρισης των δεξιοτήτων τους είναι ένα από τα στοιχεία που οδηγεί στην αυτοαπασχόληση (20). Στους τομείς αυτούς, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, αν υποστηριχθούν με κατάλληλες δημόσιες πολιτικές, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για τη νομιμοποίηση της εργασίας και την ενίσχυση των ευκαιριών ανάπτυξης των μεταναστών.

4.13.

Πολλές επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας που ασχολούνται με την εργασιακή ένταξη μειονεκτούντων ατόμων, δραστηριοποιούνται σε τομείς που ανήκουν στην αποκαλούμενη κυκλική οικονομία: διαφοροποιημένη συλλογή και επεξεργασία αποβλήτων, ανάκτηση και ανακύκλωση υλικών, κοινωνική γεωργία και συντήρηση δημόσιων χώρων πρασίνου. Οι τομείς αυτοί αποτελούν μια σημαντική ζώνη απασχόλησης και η μεθοδολογία των επιχειρήσεων ένταξης στην αγορά εργασίας φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική ακόμη και για την εργασιακή ένταξη μεταναστών.

4.14.

Η απασχόληση των μεταναστών επιτρέπει σε πολλές περιπτώσεις την αναστροφή διαδικασιών κοινωνικού αποκλεισμού και πολιτισμικών απωλειών της ΕΕ, δίνοντας νέα πνοή σε παραδοσιακά επαγγέλματα και στη βιοτεχνία που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ανανέωσης των γενεών (21). Για του λόγου το αληθές, πολλές από τις βιοτεχνίες και μικρές εμπορικές επιχειρήσεις ιδρύονται από πολίτες που είναι μετανάστες.

4.15.

Στα προγράμματα φιλοξενίας μεταναστών, πολλές οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας έχουν συνάψει συμφωνίες με τους κεντρικούς θεσμικούς φορείς και τις τοπικές αρχές για την άρση των προβλημάτων που διαπιστώθηκαν στο σύστημα και τη διευκόλυνση της κατανομής των νεοεισερχόμενων στη χώρα, εισάγοντας την έννοια της «ευρείας υποδοχής» με στόχο την ενίσχυση δίκαιων μηχανισμών κατανομής στις τοπικές κοινότητες (22).

4.16.

Στα προγράμματα αυτά δόθηκε προτεραιότητα στην ενεργοποίηση διαδικασιών ενσωμάτωσης των μεταναστών, θεσπίζοντας μαθήματα γλώσσας, διαδικασίες αξιολόγησης των δεξιοτήτων και σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται η βελτίωση μηχανισμών αναγνώρισης των προγραμμάτων σπουδών ή της προηγούμενης επαγγελματικής εμπειρίας που χρησιμεύουν στην ενίσχυση των δυνατοτήτων απασχόλησης των νεοεισερχομένων.

4.17.

Ορισμένες από αυτές τις πρακτικές «ευρείας υποδοχής» συμβάλλουν στην ανανέωση του πληθυσμού απομακρυσμένων περιοχών, κυρίως ορεινών, στις οποίες η παρουσία μεταναστών συμβάλλει στη διατήρηση οικονομικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών (αρχής γενομένης από τα σχολεία) που περιορίζουν τον κίνδυνο εγκατάλειψης. Σε κάθε περίπτωση, η επιτυχία των μέτρων αυτών προϋποθέτει πολιτικές για την απασχόληση και τη στέγαση.

4.18.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας μπορούν να χρησιμεύσουν στις περιπτώσεις αυτές ως δίκτυο σύνδεσης με τον κόσμο της παραδοσιακής επιχειρηματικότητας, επιτρέποντας στους μετανάστες να ενταχθούν στον κόσμο της εργασίας μέσω ειδικά μελετημένων προγραμμάτων κατάρτισης και πρακτικής άσκησης (23).

4.19.

Υπό την έννοια αυτή, το μοντέλο που δημιούργησαν οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις ήταν ασφαλώς αυτό που προσέλκυσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των ερευνητών, οι οποίοι διερεύνησαν διεξοδικά τον ρόλο των συνεταιρισμών σε σχέση με τους μετανάστες. Στις εν λόγω επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, η συμμετοχική διάσταση είναι σημαντική από άποψη ασφάλειας και προστασίας από τη στιγμή που δημιουργείται η οικονομική δραστηριότητα, καθώς οδηγούν στην έξοδο από την παραοικονομία και από την αδήλωτη εργασία.

4.20.

Σε ειδική ανάλυση που διεξήγαγε η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας περιγράφει τα πεδία στα οποία η παρέμβαση των συνεταιρισμών επηρεάζει θετικά την ένταξη μεταναστών και προσφύγων, ήτοι: εργασιακή ένταξη· φροντίδα και υποστήριξη· εκπαίδευση και κατάρτιση· υποστήριξη καθημερινής ζωής και αυτονομίας· πρόσβαση στην αγορά· πρόσβαση στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες· νομική συνδρομή και παροχή συμβουλών· υποστήριξη σε βασικές ανάγκες (24).

4.21.

Κατά την πρώτη και τη δεύτερη Ευρωπαϊκή ημέρα των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας που διοργάνωσε η ΕΟΚΕ το 2016 και το 2017, συγκεκριμένες περιπτωσιολογικές μελέτες επέστησαν την προσοχή στο ζήτημα των μεταναστών (25) επισημαίνοντας την ενεργοποίηση προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης και ένταξης στην αγορά εργασίας, ιδίως όσον αφορά τις γυναίκες μετανάστριες.

4.22.

Τη σημασία των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της μετανάστευσης αναγνώρισε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφιερώνοντας τον Διαγωνισμό κοινωνικής καινοτομίας του 2016 σε ιδέες για την υποδοχή και την ενσωμάτωση των μεταναστών (26). Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πρωτοβουλίες που αφορούν τη μετανάστευση θα έχει χρονική συνέχεια και θα καταστεί προτεραιότητα κατά τη χάραξη των ενωσιακών πολιτικών.

4.23.

Εκτός από τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν για την ένταξη στην αγορά εργασίας, την εκπαίδευση, την κατάρτιση και την υποστήριξη, πολλές επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας δραστηριοποιούνται και στο πλαίσιο των προγραμμάτων για την παροχή πρόσβασης σε κατοικία πολλών μεταναστών και, ιδίως, των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο. Αυτό το μοντέλο διαχείρισης ακινήτων από τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας έχει λάβει σημαντικές οικονομικές διαστάσεις σε χώρες όπως η Ιταλία, με χιλιάδες ακίνητα να διατίθενται σε προγράμματα κοινωνικής ενσωμάτωσης, τα οποία συχνά χρησιμεύουν και για την αναβάθμιση περιθωριοποιημένων συνοικιών ή περιοχών.

4.24.

Τέλος, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας και η κοινωνία των πολιτών στο σύνολό τους διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, μειώνοντας σημαντικά τις δυσκολίες πρόσβασης σε υπηρεσίες μέριμνας. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν στους μετανάστες πλήρη πρόσβαση στα συστήματα υγείας και σε κοινωνικές υπηρεσίες χωρίς διακρίσεις όσον αφορά το καθεστώς τους.

5.   Περαιτέρω σκέψεις της μόνιμης ομάδας για τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας της ΕΟΚΕ

5.1.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη τάση και ευαισθησία παρέμβασης στους τομείς της παροχής φροντίδας, της διαχείρισης των πολιτιστικών και περιβαλλοντικών μνημείων, στις δραστηριότητες της οικονομίας του διαμοιρασμού και της κυκλικής οικονομίας. Οι επιχειρήσεις αυτές μπορούν να αποτελέσουν έναν αξιόλογο σύμμαχο για την προώθηση πολιτικών «οικολογικής μετάβασης» του ευρωπαϊκού μοντέλου ανάπτυξης, δημιουργώντας μάλιστα στους εν λόγω τομείς δραστηριότητας μια σημαντική ζώνη νέας απασχόλησης.

5.2.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας υποστηρίζουν και ενισχύουν την τάση προς την επιχειρηματικότητα των ανθρώπων και διευκολύνουν την πρόσβασή τους στις οικονομικές δραστηριότητες, ακόμη και αν δεν διαθέτουν αρχικό κεφάλαιο για την έναρξη μιας δραστηριότητας. Αυτό ισχύει κατά κύριο λόγο για τις επιχειρήσεις συνεταιριστικού τύπου και, για τον λόγο αυτό, θα ήταν σκόπιμο και σημαντικό να ενταχθούν προγράμματα προώθησης των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στα προγράμματα αναπτυξιακής συνεργασίας που υλοποιεί η ΕΕ στις αναπτυσσόμενες χώρες.

5.3.

Με βάση τα αποτελέσματα που αποδεικνύουν τις δυνατότητες των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας να ευνοήσουν την εργασιακή και κοινωνική ένταξη των μεταναστών, τα κράτη μέλη θα πρέπει να κληθούν να ορίσουν κίνητρα για την απασχόληση στα οποία θα μπορούν να έχουν πρόσβαση οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας που καθιστούν δυνατή την ένταξη στην αγορά εργασίας. Τα κίνητρα αυτά θα μπορούσαν να ισχύσουν για μια διετία από την αναγνώριση του καθεστώτος του δικαιούχου διεθνούς προστασίας.

5.4.

Τέλος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα προσεχή έτη είναι βέβαιο ότι θα αυξηθούν οι μετανάστες που θα μετακινηθούν εξαιτίας των σοβαρών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής που προκαλεί αύξηση της ερημοποίησης, λιμούς και περιβαλλοντικές καταστροφές. Το φαινόμενο αυτό θα καταστήσει αναγκαία την επανεξέταση της τεχνητής και άνισης διάκρισης μεταξύ προσφύγων, αιτούντων άσυλο και οικονομικών μεταναστών, τουλάχιστον στις περιπτώσεις στις οποίες οι μετανάστες αυτοί επιχειρούν να γλιτώσουν από λιμούς και περιβαλλοντικές καταστροφές.

5.5.

Για το λόγο αυτό πρέπει, τέλος, να εξακολουθήσουμε να προάγουμε τη βιώσιμη ανάπτυξη και την οικολογική μετάβαση οι οποίες θα μπορούσαν επίσης να έχουν θετικά αποτελέσματα για την οικονομία, αναδεικνύοντας τη συμβολή των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής ένταξης και της ευημερίας, όπως υπογραμμίζεται και σε πρόσφατες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (27).

---

(1)  Για τον ρόλο των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας βλέπε επίσης ΕΕ C 117 της 26.4.2000, σ. 52.

(2)  EESC contribution to the Commission’s 2018 work programme, ειδικότερα δε το σημείο 2.4.6 και τα επόμενα.

(3)  «Progress report on the European Agenda on Migration».

(4)  ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σ. 22.

(5)  Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι δραστηριότητες θα είχαν πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο της οικογένειας σχεδόν αποκλειστικά από τη γυναίκα εμποδίζοντας τη συμμετοχή της στον κόσμο της εργασίας.

(6)  ΕΕ C 24 της 28.1. 2012, σ. 1.

(7)  https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N17/002/18/PDF/N1700218.pdf?OpenElement.

(8)  Στοιχεία Eurostat — από την «Έκθεση σχετικά με τη διεθνή προστασία» που επιμελήθηκαν οι ANCI, Caritas italiana, Cittalia, Fondazione Migrantes, Servizio centrale dello SPRAR, σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, βλέπε επίσης http://ec.europa.eu/eurostat/web/asylum-and-managed-migration/data/main-tables.

(9)  https://www.eesc.europa.eu/en/policies/policy-areas/migration-and-asylum/opinions

(10)  Βλέπε υποσημείωση 2.

(11)  Report of the Special Representative on Migration of the Secretary General of UN,3 Φεβρουαρίου 2017.

(12)  http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2017/11/18/2018-eu-budget-agreement-reached/

(13)  Framework for durable solutions for refugees and persons of concern, Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, Μάιος 2003, Γενεύη.

(14)  ΕΕ C 129 της 11.4. 2018, σ. 11.

(15)  ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 75.

(16)  http://www.santegidio.org/pageID/11676/Corridoi-umanitari.html.

(17)  ΕΕ C 351 της 15.11.2012, σ. 16.

(18)  ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 15.

(19)  Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη δημιουργία ευρωπαϊκής πλατφόρμας με σκοπό την ενίσχυση της συνεργασίας για την πρόληψη και την αποτροπή της αδήλωτης εργασίας, COM(2014) 221 final· ΕΕ C 161 της 6.6.2013, σ. 14· ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 1.

(20)  Corsi, M., De Angelis, M., Frigeri, D., working paper, The determinants of entrepreneurship for migrants in Italy. Do Italian migrants become entrepreneurs by «opportunity» or through «necessity»? Βλέπε επίσης Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, Cooperatives and the world of work n. 2, Cooperating out of isolation: domestic workers’ cooperatives.

(21)  ΕΕ C 351 της 15.11.2012, σ. 16.

(22)  http://www.interno.gov.it/it/notizie/carta-buona-accoglienza-nuovo-modello-integrazione.

(23)  Εσωτερικές μελέτες, Κοινοπραξία «Veneto Insieme». Για περισσότερες πληροφορίες http://venetoinsieme.it/.

(24)  Literature review«Cooperatives and Refugees», Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, 2016 (αδημοσίευτο).

(25)  Ειδικότερα το πρόγραμμα Okus Doma το 2016 και το πρόγραμμα Solidarity Salt το 2017 (βλέπε επίσης https://www.eesc.europa.eu/el/node/51943).

(26)  http://ec.europa.eu/growth/content/4-social-innovators-win-%E2%82%AC200000-2016-european-social-innovation-competition-0_el βλέπε επίσης: http://eusic-2016.challenges.org/how-is-europe-supporting-the-integration-of-refugees-and-migrants/

(27)  Γνωμοδότηση με θέμα «Ενίσχυση της κλιματικής δράσης των μη κρατικών φορέων» (ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 35) και γνωμοδότηση SC/048 με θέμα «Νέα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 57).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα

«Προς μια συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Κοινής Αγοράς του Νότου (Mercosur)»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2018/C 283/02)

Εισηγητής:	ο κ. Josep PUXEU ROCAMORA
Συνεισηγητής:	ο κ. Mário SOARES

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	15.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	26.4.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	185/3/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων, οι οποίες έχουν ήδη διαρκέσει μεγάλο χρονικό διάστημα, για μια άρτια συμφωνία σύνδεσης της ΕΕ με τη Mercosur, θα είναι πολύ χρήσιμη και για τα δύο μέρη. Κατά πρώτον, η ίδια η ΕΕ θα έχει σημαντικά οφέλη από την υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης, ιδίως μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, με πρώτο την πρόσβαση της Ευρώπης σε μια αγορά περίπου 300 εκατομμυρίων κατοίκων. Επίσης, η Mercosur θα μπορούσε να διαφοροποιήσει τις οικονομίες της, να προσθέσει αξία στις εξαγωγές της, καθώς και να αποκτήσει πρόσβαση σε μια αγορά 500 εκατομμυρίων κατοίκων. Η συμφωνία σύνδεσης που θα επιτευχθεί πρέπει να αποτελεί κυρίως προϊόν συμμετοχικού και διαφανούς διαλόγου.

1.2.

Το σημερινό διεθνές σκηνικό, η κλονισμένη πεποίθηση πολλών πολιτών ότι η παγκοσμιοποίηση είναι για όλους επωφελής, η άνοδος του εμπορικού προστατευτισμού μέσω των νέων δασμολογικών φραγμών και η προτίμηση προς τις διμερείς κι όχι τις πολυμερείς διαπραγματεύσεις θα έπρεπε να αποτελούν κίνητρο για την ολοκλήρωση μιας συμφωνίας σύνδεσης την οποία αποζητούν σημαντικοί παράγοντες και στις δύο ηπείρους. Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ αποτελεί σημαντικό παράγοντα, που θα πρέπει να συνεκτιμηθεί στις διαπραγματεύσεις.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με το «Νέο πλαίσιο για τις σχέσεις της ΕΕ με τη Λατινική Αμερική» καθώς και την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), στην οποία εξετάζονται οι στρατηγικές σχέσεις με τη Λατινική Αμερική στο πλαίσιο της συνολικής στρατηγικής της για την εξωτερική πολιτική. Αυτές οι πρωτοβουλίες, στις οποίες τονίζεται το στρατηγικό ενδιαφέρον της ΕΕ για τη Λατινική Αμερική και που αποδεικνύουν ότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο περιοχών πρέπει να μην είναι μόνον εμπορικές, συμπίπτουν χρονικά με άλλες πρωτοβουλίες προερχόμενες από την κοινωνία πολιτών (1), από πανεπιστημιακούς κύκλους ή ομάδες προβληματισμού (2).

1.4.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η επίτευξη μιας τέτοιας συμφωνίας είναι εφικτή μόνο εφόσον είναι ισόρροπη, επωφελής μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και για τους δύο συμβαλλόμενους και δεν συνάπτεται εις βάρος κανενός τομέα (όπως ο γεωργικός ή ο βιομηχανικός), καμίας περιοχής ή κράτους συγκεκριμένα. Η συμφωνία σύνδεσης δεν μπορεί επ’ ουδενί να βασίζεται σε μια κακή διαπραγμάτευση. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα θέματα που σχετίζονται με τη συνεργασία και τον πολιτικό διάλογο (δύο από τους τρεις βασικούς πυλώνες της συμφωνίας σύνδεσης), η ΕΟΚΕ ζητεί από τους διαπραγματευόμενους να επιδείξουν αφενός τη μεγαλύτερη αναγκαία πολιτική βούληση για να συναφθεί η συμφωνία σύνδεσης και αφετέρου να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να ξεπεραστούν οι διαφορές που αυτή τη στιγμή επηρεάζουν την εμπορική πολιτική, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν ευαίσθητες πλευρές σε ορισμένους τομείς που περιλαμβάνονται στη διαπραγμάτευση και χρησιμοποιώντας για τον σκοπό αυτόν ως μέσα την αναγνώριση των ασυμμετριών, την παρακολούθηση των συμφωνημένων σημείων, τα συνοδευτικά και αντισταθμιστικά μέτρα, τη θέσπιση εξαιρέσεων, τα αναπτυξιακά προγράμματα για τη στήριξη των πλέον θιγόμενων τομέων, την ενίσχυση των επενδύσεων, τις πολιτικές καινοτομίας, τις ρήτρες αποζημιώσεων καθώς και σταδιακές ή μεταβατικές ρήτρες. Επίσης, θα πρέπει να περιληφθούν όλες οι ενωσιακές πολιτικές στα συνοδευτικά μέτρα, μεταξύ άλλων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι βαθιές ψηφιακές μεταβολές που συμβαίνουν εκατέρωθεν του Ατλαντικού μπορούν να αποτελέσουν σημαντική κινητήρια δύναμη για την καλύτερη αξιοποίηση της υπογραφής μιας συμφωνίας σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur. Από τους τομείς που θα μπορούσαν να επηρεαστούν θετικά θα πρέπει να σημειωθεί η ενίσχυση των —εξαιρετικά αδύναμων επί του παρόντος— παγκόσμιων αλυσίδων προστιθέμενης αξίας μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur. Η συμφωνία σύνδεσης θα είναι επίσης σημαντική σε ό,τι αφορά την κατασκευή υποδομών, ιδίως διασύνδεσης, την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και, ιδιαίτερα, τον τομέα των τηλεπικοινωνιών, από τη στιγμή που λειτουργεί το σύστημα πέμπτης γενιάς (5G) τόσο στην ΕΕ όσο και στη Λατινική Αμερική.

1.6.

H ΕΟΚΕ παροτρύνει τις δύο πλευρές —και δη την ΕΕ— να σταθμίσουν το υψηλό πολιτικό και οικονομικό κόστος, καθώς και το κόστος ευκαιρίας που θα συνιστούσε η μη σύναψη συμφωνίας. Είναι προφανές ότι στον υπολογισμό του κόστους που θα είχε η μη σύναψη της συμφωνίας, εκτός από τις χώρες της Mercosur, θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη όλες οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, ιδιαίτερα οι χώρες της Συμμαχίας του Ειρηνικού (3), η οποία έχει καταστεί ένα από τα κύρια σημεία στα οποία εστιάζει η Ευρώπη στο πλαίσιο της διαδικασίας περιφερειακής ολοκλήρωσης στη Λατινική Αμερική.

1.7.

Κατά την ΕΟΚΕ, η συμφωνία σύνδεσης θα πρέπει να είναι φιλόδοξη και να καλύπτει όλες τις πτυχές των σχέσεων ΕΕ-Mercosur. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι πρόσφατες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου που υπογράφηκαν με τον Καναδά και την Ιαπωνία. Συνεπώς, είναι σημαντικό να εξεταστούν τα πραγματικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις, με εναρμόνιση της νομοθεσίας και των συνεπειών της στους φραγμούς μη εμπορικού χαρακτήρα.

1.8.

Η συμφωνία σύνδεσης θα πρέπει να περιλαμβάνει και μία κοινωνική, εργασιακή και περιβαλλοντική διάσταση που θα αποτυπώνεται στο σύνολο της συμφωνίας. Μέσω αυτών των διαστάσεων θα πρέπει διασφαλίζονται οικονομικές σχέσεις που θα είναι συμβατές με τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους της συμφωνίας και δεν θα πλήττουν τους κανόνες και τα εχέγγυα της αειφόρου ανάπτυξης (4). Θα πρέπει επίσης να τονιστεί η σημασία της ασφάλειας των τροφίμων.

1.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι φυτοϋγειονομικές διατάξεις πρέπει να αναδεικνύονται και να κατοχυρώνονται σε όλες τις συμφωνίες σύνδεσης για λόγους διασφάλισης της προστασίας των καταναλωτών και των παραγωγών όσον αφορά το θεμιτό εμπόριο.

1.10.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η συμφωνία σύνδεσης θα πρέπει να αποτελέσει ένα ενεργό μέσο για την προώθηση του κοινωνικού διαλόγου και την τήρηση των θεμελιωδών συμβάσεων της ΔΟΕ, ιδιαίτερα εκείνων που αναφέρονται στην αξιοπρεπή εργασία και περιλαμβάνονται στη διακήρυξη του 1998 για τις θεμελιώδεις αρχές και τα δικαιώματα στην εργασία. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητά να συμπεριληφθεί ένα ενισχυμένο κεφάλαιο που να αφορά τα κοινωνικά και επαγγελματικά θέματα, με στόχο την αντιμετώπιση των προβλημάτων στον κόσμο της εργασίας και την προώθηση του διαλόγου μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, το οποίο μπορεί να δώσει ώθηση για μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Σε αυτό το κεφάλαιο θα πρέπει να αναγνωρίζονται τα έγγραφα σχετικά με την εργασία που έχουν εγκρίνει τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ και η δήλωση για τα δικαιώματα των εργαζομένων της Mercosur. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μέσω της συμφωνίας σύνδεσης θα διασφαλιστεί ότι η παραβίαση των αρχών και των δικαιωμάτων στην εργασία δεν θα μπορεί να χρησιμοποιείται ως νόμιμο συγκριτικό πλεονέκτημα ούτε μεταξύ των μερών ούτε στο διεθνές εμπόριο. Στην κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να συμπεριληφθούν μηχανισμοί που διασφαλίζουν την τήρησή της.

1.11.

Η ΕΟΚΕ ζητά τη συμμετοχή τόσο της ίδιας όσο και του Συμβουλευτικού Οικονομικού και Κοινωνικού φόρουμ της Mercosur (FCES) —ως οργάνων εκπροσώπησης της κοινωνίας πολιτών των δύο περιοχών— στις διαπραγματεύσεις, στις εκτιμήσεις αντικτύπου της συμφωνίας σύνδεσης και στη συνεπακόλουθη υποβολή προτάσεων (κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι απαραίτητη όχι μόνο η εκ των προτέρων ανάλυση των συνεπειών μιας πιθανής συμφωνίας σύνδεσης, αλλά και ο καθορισμός μηχανισμών για τον εκ των υστέρων έλεγχο της τήρησης και της πορείας των συμφωνηθέντων), καθώς και στη συμπερίληψη ειδικού κεφαλαίου στη συμφωνία με θέμα την κοινωνική, εργασιακή και περιβαλλοντική διάσταση.

1.12.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης την ίδρυση μιας μεικτής εποπτικής επιτροπής της κοινωνίας πολιτών που θα συσταθεί από την ΕΟΚΕ και το FCES. Αυτή θα πρέπει: — να έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα· — να έχει ίση και ισόρροπη σύνθεση από τις τρεις ομάδες συμφερόντων που εκπροσωπούνται στα δύο θεσμικά όργανα· — να γνωμοδοτεί σχετικά με όλους τους τομείς που καλύπτει η συμφωνία σύνδεσης (επομένως και σχετικά με το κεφάλαιο για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη)· — να έχει αναγνωρισμένα τη δυνατότητα άμεσου διαλόγου με τα υπόλοιπα κοινά όργανα της συμφωνίας σύνδεσης και — να παίρνει τη γνώμη των εν λόγω οργάνων και να γνωμοδοτεί με δική της πρωτοβουλία, να καταρτίσει τον δικό της εσωτερικό κανονισμό και να διαθέτει επαρκή χρηματοδότηση από τις αντίστοιχες πολιτικές αρχές για την άσκηση των καθηκόντων της.

1.13.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί περιττή και αναποτελεσματική τη διπλή εκπροσώπηση της κοινωνίας πολιτών, μία στο ευρύ πεδίο της συμφωνίας σύνδεσης και μία άλλη στο κεφάλαιο για το εμπόριο και την αειφόρο ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η συμφωνία σύνδεσης αποτελεί ένα σύνολο που επηρεάζει όλες τις χώρες και των δύο μερών. Η ΕΟΚΕ προτρέπει τους διαπραγματευτές να διδαχθούν από την εμπειρία των άλλων συμφωνιών σύνδεσης (5), που έχουν δημιουργήσει εσωτερικές συμβουλευτικές ομάδες της κοινωνίας πολιτών για κάθε συμβαλλόμενο μέρος, χωρίς την αναγνωρισμένη δυνατότητα διαλόγου βάσει των συμφωνιών. Οι καταφανείς πλέον περιορισμοί αυτού του μοντέλου αποδεικνύουν ότι δεν έχει νόημα να διαθέτει κάθε χώρα της Mercosur μια εσωτερική συμβουλευτική ομάδα για την έμμεση συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στη συμφωνία σύνδεσης. Πόσο μάλλον όταν και τα δύο μέρη διαθέτουν ανεξάρτητα συμβουλευτικά όργανα, ισορροπημένα, αντιπροσωπευτικά και κατάλληλα για την εκπλήρωση της εντολής τους εντός της συμφωνίας σύνδεσης.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η Mercosur έχει έκταση 12 800 000 km2, πληθυσμό 293 εκατομμύρια κατοίκους και πυκνότητα 22,9 κατοίκους/km2. Η Mercosur αποτελεί την έκτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως, με το ΑΕγχΠ της να προσεγγίζει τα δύο δισεκατομμύρια δολάρια. Επιπλέον, δύο από τα κράτη μέλη της, η Αργεντινή και η Βραζιλία, είναι πλήρη μέλη της Ομάδας των 20 (G-20). Η προεδρία της Αργεντινής στην Ομάδα των 20 για το 2018 καταμαρτυρεί την αυξανόμενη σπουδαιότητα αυτής της περιοχής.

2.2.

Μετά την υπογραφή της διαπεριφερειακής συμφωνίας-πλαισίου τον Δεκέμβριο του 1995, η ΕΕ και η Mercosur ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία σύνδεσης. Δεδομένων των δυσκολιών που ανέκυψαν μεταξύ των μερών (διαφωνία σχετικά με τα μοντέλα γεωργικής παραγωγής και τις επιπτώσεις τους στην αγορά, την αντίληψη του βιομηχανικού προστατευτισμού και τον τομέα των υπηρεσιών στην ΕΕ και τη Mercosur), οι διαπραγματεύσεις ανεστάλησαν το 2004, κυρίως λόγω των προσδοκιών των δύο πλευρών από τον γύρο της Ντόχα. Στη διάσκεψη κορυφής της Λατινικής Αμερικής, της Καραϊβικής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2010 αποφασίστηκε η επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων. Ενώ υπήρχαν ενθαρρυντικές προοπτικές ολοκλήρωσης της συμφωνίας στα τέλη εκείνου του έτους, οι διαπραγματεύσεις πάγωσαν και πάλι εξαιτίας της κατά κύριο λόγο υφέρπουσας πολιτικής μεροληψίας που οι κυβερνήσεις της Mercosur επέδειξαν στην περιφερειακή ολοκλήρωση και στη σχέση τους με την ΕΕ. Ωστόσο, έπειτα από μια μετατόπιση των θέσεων της κυβέρνησης της Βραζιλίας, οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν και πάλι το 2013.

2.3.

Με την εμφάνιση απειλών κατά των αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών και της πλήρους ισχύος των ελευθεριών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Mercosur θα πρέπει να προωθεί αποφασιστικά τις αξίες, τις αρχές και τα εθνικά και διεθνή δημοκρατικά πλαίσια πολιτικής.

2.4.

Λαμβάνοντας υπόψη τις μεταβαλλόμενες επιπτώσεις που θα είχε επί της συμφωνίας σύνδεσης η διαπραγμάτευση του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα ζητήματα αυτά πρέπει να αντιμετωπιστούν με δυναμικό τρόπο, με την προσοχή στραμμένη στις πιθανότερες μελλοντικές επιπτώσεις (6).

3.   Οι στρατηγικές παράμετροι της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ-Mercosur

3.1.

Η υπογραφή μιας συμφωνίας σύνδεσης με τη Mercosur θα πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο μιας ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής για τη Λατινική Αμερική, που θα έχει ως αφετηρία τον ειδικό χαρακτήρα της διπεριφερειακής σχέσης, μιας σχέσης που διαφέρει πολύ από κάθε άλλη σχέση με οποιαδήποτε άλλη περιοχή στον πλανήτη. Παρότι οι δυσκολίες που υπάρχουν είναι σημαντικές (κατακερματισμός της περιοχής), η ενίσχυση της σχέσης μεταξύ ΕΕ και Λατινικής Αμερικής θα είναι εξίσου επωφελής και για τα δύο μέρη.

3.2.

Απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση για τον σχεδιασμό και την προώθηση της συμφωνίας σύνδεσης, όχι μόνον ως συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου, αλλά κυρίως ως συνολικής στρατηγικής συμφωνίας, η οποία στόχο θα έχει να αποφέρει σε όλους τους οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες αμφοτέρων των μερών μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα στους τομείς της ανάπτυξης, της ασφάλειας, των μεταναστευτικών διαδικασιών και των περιβαλλοντικών προκλήσεων. Ισχυρή πολιτική βούληση απαιτείται επίσης για τη χρήση όλων των υφιστάμενων μηχανισμών, προκειμένου να αξιολογηθούν οι υφιστάμενες ασυμμετρίες μεταξύ των δύο περιοχών, να μειωθούν οι αρνητικές συνέπειες της απελευθέρωσης του εμπορίου σε ορισμένους τομείς, να αντισταθμιστεί η υστέρηση της διαδικασίας ολοκλήρωσης στη Mercosur και να παγιωθούν η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια ως καθοριστικοί παράγοντες των διπεριφερειακών σχέσεων.

3.3.

Η συμφωνία σύνδεσης αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για την προώθηση παγκόσμιων στρατηγικών στόχων κοινού ενδιαφέροντος. Θα αποτελέσει όχημα για την εξασφάλιση διεθνούς πολιτικής και οικονομικής παρουσίας σε ένα πλαίσιο στο οποίο η οικονομία και η πολιτική μετατοπίζονται από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό. Πέρα από τις συμφωνίες εντός της Λατινοαμερικανικής Ένωσης Ολοκλήρωσης (ALADI), η Mercosur δεν έχει συνάψει συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών ούτε με τις ΗΠΑ ούτε με τις ασιατικές υπερδυνάμεις. Αυτή είναι μία από τις διαφορές με τη Συμμαχία του Ειρηνικού. Εκτός Λατινικής Αμερικής, η Mercosur έχει συνάψει διάφορα είδη συμφωνιών με τη Νότια Αφρική, την Ινδία, το Πακιστάν, την Τουρκία και το Μαρόκο, καθώς και συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών με την Αίγυπτο, την Παλαιστινιακή Αρχή και το Ισραήλ. Η ΕΕ, από την άλλη, έχει συνάψει περισσότερες από 50 εμπορικές συμφωνίες με διάφορες χώρες του κόσμου. Στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική έχει υπογράψει συμφωνίες με το Μεξικό, τη Χιλή, τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής, το Περού, την Κολομβία τον Ισημερινό και τις χώρες του Cariforum. Εν ολίγοις, μια συμφωνία σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur θα αποτελέσει έναν διπεριφερειακό συνασπισμό με μεγάλο ειδικό βάρος στη νέα παγκόσμια σκηνή.

3.3.1.

Το κύμα προστατευτισμού, που έχει προσλάβει παγκόσμιες διαστάσεις, έχει μεγάλο αντίκτυπο στη διεθνή οικονομία. Μια συμφωνία σύνδεσης μεταξύ της Mercosur και της ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει την περιοχή του Ατλαντικού και να στείλει το μήνυμα ότι υπάρχει εναλλακτικός τρόπος για τη σύναψη εμπορικών σχέσεων και την πρόοδο των εθνών και των περιφερειών. Αυτή η νέα γενιά συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών, όπου συνεκτιμώνται οι ανησυχίες όσων πολιτών κινδυνεύουν να χάσουν την εργασία τους, το εισόδημα και την ασφάλειά τους, είναι η καλύτερη απάντηση τόσο στον αυξανόμενο προστατευτισμό, όσο και στον κίνδυνο μιας εμπορικής πολιτικής που αφήνει απροστάτευτους τους πολίτες.

3.3.2.

Παρότι η Mercosur δεν έχει υπογράψει συμφωνία με την Κίνα, η παρουσία της στη συγκεκριμένη περιοχή έχει σημειώσει ραγδαία αύξηση τα τελευταία χρόνια. Η Αργεντινή και η Βραζιλία αποτελούν δύο βασικά σημεία κινεζικής αποβίβασης, όπως φαίνεται όχι μόνο από το εμπόριο αλλά και από τις αυξημένες άμεσες ξένες επενδύσεις και τη χρηματοδοτική στήριξη για την ενίσχυση των υποδομών.

3.3.3.

Η ΕΕ μπορεί να βρει έναν στρατηγικό σύμμαχο στον ευρωπαϊκό στόχο της παγκόσμιας προώθησης της προστασίας του περιβάλλοντος μέσω της συμφωνίας σύνδεσης με τη Mercosur. Το περιβάλλον είναι σήμερα ένα από τα θέματα που απασχολούν περισσότερο τα κράτη, τους πολίτες και τους πολυμερείς οργανισμούς. Η ΕΕ είναι πρωτοπόρος στις πράσινες πολιτικές και τεχνολογίες. Για τη Mercosur, οι φυσικοί πόροι αποτελούν ένα από τα κύρια πλεονεκτήματά της, αλλά η περιοχή συγκαταλέγεται σε εκείνες που απειλούνται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην αναθεώρηση και, μεσοπρόθεσμα, στην εξάλειψη ορισμένων πρακτικών εντατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας που δεν είναι βιώσιμες.

3.3.4.

Προκειμένου ο τελευταίος αυτός στόχος να τύχει επαρκούς στήριξης, θα πρέπει να ενσωματωθεί στη συμφωνία σύνδεσης ένα τμήμα με εμφατική αναφορά στην ενέργεια, το περιβάλλον, την κλιματική αλλαγή, τις επιστήμες, την τεχνολογία και την καινοτομία. Τα ζητήματα αυτά θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα σε ό,τι αφορά την αναπτυξιακή συνεργασία.

3.4.

Ομοίως, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη τα διδάγματα από υπάρχουσες συμμαχίες με άλλες χώρες της περιοχής. Έτσι θα δημιουργηθούν στέρεες βάσεις και το κατάλληλο περιβάλλον για την πλήρη και βιώσιμη αξιοποίηση τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της τοπικής επένδυσης ως κινητήριας δύναμης για τη δημιουργία πλούτου, απασχόλησης και ευημερίας.

4.   Ευαίσθητες πτυχές της διαπραγμάτευσης

4.1.

Τα πλεονεκτήματα μιας συμφωνίας σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur δεν αίρουν τις δυσκολίες της διαπραγμάτευσης, οι οποίες συνοψίζονται στα ακόλουθα πέντε σημεία: α) πολυπλοκότητα του προγράμματος των διαπραγματεύσεων σε σχέση με το περιεχόμενο της συμφωνίας που αφορά το εμπόριο, τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες· β) πιθανές ασυμμετρίες των δύο μερών στον τομέα της γεωργίας γ) διαρθρωτικές αδυναμίες της ολοκλήρωσης της Mercosur που περιορίζουν τις ελεύθερες εμπορικές συναλλαγές· δ) κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση της συμφωνίας σύνδεσης· και ε) άνιση πολιτική βούληση των μερών για την επίτευξη της συμφωνίας και διάθεση να αξιοποιηθούν όλες οι δυνατότητες χρήσης αντισταθμιστικών μηχανισμών, εντός και εκτός της συμφωνίας, για την επίτευξή της. Όλα αυτά τα ζητήματα αναλύονται στον παρόν έγγραφο κατά μη εξαντλητικό τρόπο και σύμφωνα με τα έγγραφα που είναι διαθέσιμα μέχρι σήμερα.

4.1.1.

Όσον αφορά το εμπόριο, ύστερα από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις, οι δυσκολίες έχουν εντοπιστεί. Από την ευρωπαϊκή οπτική, επικεντρώνονται στον τομέα των γεωργικών ειδών διατροφής της Mercosur. Συγκεκριμένα, η ΕΕ εκφράζει τον φόβο ότι θα είναι αρνητικός ο αντίκτυπος σε τομείς όπως η ζάχαρη, το βόειο κρέας, το κοτόπουλο, το χοιρινό κρέας και τα οπωροκηπευτικά. Επίσης εκφράζονται ορισμένες επιφυλάξεις ως προς τον προστατευτισμό για τα βιομηχανικά προϊόντα (αυτοκίνητα και χημικά προϊόντα όπως η αιθανόλη), καθώς και για ορισμένα μεταποιημένα γεωργικά προϊόντα (συμπεριλαμβανομένου του οίνου). Υπάρχει δε ο κίνδυνος μη τήρησης των κανόνων προστασίας των ονομασιών προέλευσης. Τα επίπεδα απαιτήσεων των κανόνων ασφάλειας των τροφίμων και προστασίας του περιβάλλοντος κρίνονται σχετικά χαμηλά και διαπιστώνεται διαφάνεια στις δημόσιες συμβάσεις.

4.1.2.

Η ΕΕ θεωρεί θεμελιώδους σημασίας τη διατήρηση των προτύπων παραγωγής που έχουν επιτευχθεί προς όφελος των καταναλωτών και της παραγωγής. Οι πτυχές της ασφάλειας των τροφίμων, της προστασίας του περιβάλλοντος και της καλής διαβίωσης των ζώων (συμπεριλαμβανομένων των τεχνικών εκτροφής) θα πρέπει να εξεταστούν με απόλυτη αμοιβαιότητα. Η χρήση και η τήρηση των κανόνων που διέπουν τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και προϊόντων για την υγεία των ζώων πρέπει να αποτυπωθούν με σαφή και αδιαμφισβήτητο τρόπο στη συμφωνία σύνδεσης. Επίσης, πρέπει να εφαρμοστούν αποτελεσματικά και συγκρίσιμα συστήματα ελέγχου των διαδικασιών παραγωγής και, στην περίπτωση των προϊόντων κτηνοτροφίας, της μεταφοράς και της σφαγής για το σύνολο των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των μερών. Συνεπώς, το κεφάλαιο για την τήρηση των προστατευόμενων γεωγραφικών ενδείξεων είναι ζωτικής σημασίας για την προάσπιση μιας κοινής ευρωπαϊκής κληρονομιάς, που χρειάστηκε πολλά χρόνια για να εδραιωθεί, και για την καταπολέμηση του σφετερισμού των ονομασιών προέλευσης και της απάτης.

4.1.3.

Οι παραγωγές που υπόκεινται σε ποσοστώσεις (ζάχαρη, αιθανόλη και βόειο κρέας) θα πρέπει να υπαχθούν σε ένα μόνιμο και εγκεκριμένο σύστημα παρακολούθησης, ώστε να λαμβάνονται αντισταθμιστικά μέτρα σε περίπτωση σημαντικών αλλαγών και να μην εγκαταλείπονται τοπικές παραγωγές. Όσον αφορά τα οπωροκηπευτικά, σε περίπτωση μη χρήσης της προστασίας που παρέχει ο μηχανισμός τιμών εισόδου, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα παρατηρητήριο λειτουργίας της αγοράς για τη διασφάλιση των συμφερόντων της παραγωγής και των δύο μερών. Συνεπώς, θα πρέπει να συγκροτηθούν ομάδες εργασίας για την ανταλλαγή απόψεων όσον αφορά τις προγνώσεις και τις επιπτώσεις που προκαλούν στρεβλώσεις στην αγορά.

4.2.

Από την οπτική της Mercosur, στο επίκεντρο βρίσκεται η γεωργία. Οι φόβοι της Ευρώπης θα μπορούσαν να μετριαστούν εάν επιτευχθεί η τήρηση των ίδιων προτύπων (περιβαλλοντικών, ασφάλειας τροφίμων, καλής διαβίωσης των ζώων κ.λπ.) τόσο στα προϊόντα που παράγονται στην Ευρώπη όσο και σε εκείνα που εισάγονται από τη Mercosur. Η συμφωνία σύνδεσης δεν θα πρέπει να οδηγήσει στην επισιτιστική εξάρτηση κανενός από τα συμβαλλόμενα μέρη και θα πρέπει να συμπεριλάβει τα μέσα που είναι αναγκαία για την αποφυγή μοντέλων μη αειφόρου γεωργίας, πάντα με γνώμονα τα συμφέροντα των καταναλωτών.

4.3.

Όσον αφορά τα βιομηχανικά προϊόντα, όπου οι φραγμοί είναι λιγότεροι, η επίτευξη συναίνεσης φαντάζει ευκολότερη, όπως λόγου χάρη στην περίπτωση της συμφωνίας της ΕΕ με τη Νότια Κορέα για την αυτοκινητοβιομηχανία. Τέλος, άλλα ζητήματα όπως η διανοητική ιδιοκτησία, τα οποία είναι ιδιαίτερα λεπτά για ορισμένες χώρες της Mercosur, όπως η Βραζιλία, μπορούν να ρυθμιστούν με σταδιακές ή μεταβατικές ρήτρες, με βάση τα όσα ορίζονται από τον ΠΟΕ. Προς αυτή την κατεύθυνση, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, πέραν των λοιπών πρωτοβουλιών, θα μπορούσε να καταρτιστεί ένα πρόγραμμα με αντικείμενο τη βιομηχανική ιδιοκτησία και σκοπό την προαγωγή της μεταφοράς τεχνολογίας και την καθιέρωση ενός κοινού συστήματος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για την ΕΕ και τη Mercosur, με την προοπτική της επέκτασής του σε όλη τη Λατινική Αμερική.

4.4.

Οι διαρθρωτικές αδυναμίες της Mercosur μπορούν να δημιουργήσουν δυσκολίες στη συμφωνία σύνδεσης. Επισημαίνονται οι περιορισμοί που δημιουργούν οι ανεπαρκείς υποδομές διασύνδεσης και το χαμηλό επίπεδο ολοκλήρωσης των περιφερειακών αλυσίδων αξίας σε μια επικράτεια με έκταση τρεις φορές μεγαλύτερη από της ΕΕ. Αυτό σημαίνει χαμηλό επίπεδο ενδοπεριφερειακών συναλλαγών και κυριαρχία των εξωπεριφερειακών συναλλαγών, ατελή τελωνειακή ένωση, ελάχιστο συντονισμό των μακροοικονομικών πολιτικών, καθώς και αδυναμία των περιφερειακών θεσμών. Παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι στη Mercosur δεν υπάρχει κανένα υπερεθνικό δικαστήριο του οποίου οι αποφάσεις να είναι δεσμευτικές για τις κυβερνήσεις, καθώς και το ότι είναι μειωμένη η αποτελεσματικότητα του συστήματος ειρηνικής επίλυσης των διαφορών.

4.4.1.

Παρότι το 2010 εγκρίθηκε ένας νέος Κοινός Τελωνειακός Κώδικας της Mercosur, αυτός δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχύ, με αποτέλεσμα να εξακολουθεί να ισχύει το κοινό εξωτερικό δασμολόγιο (ΚΕΔ). Η Mercosur είναι μάλλον μία ζώνη ελεύθερων συναλλαγών παρά μια τελωνειακή ένωση.

4.5.

Εντούτοις, η τωρινή διαπραγμάτευση με μία τετραμελή Mercosur (Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη και Ουρουγουάη) είναι ένα γεγονός που η Ευρώπη πρέπει να αξιολογήσει θετικότατα. Με δεδομένο ότι εκκρεμεί η ένταξη νέων μελών, η πιθανή διεύρυνση της Mercosur μπορεί να δυσχεράνει περισσότερο τους όρους της διαπραγμάτευσης.

4.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη δημιουργία ενός πολυμερούς δικαστηρίου για την επίλυση διαφορών στον τομέα των επενδύσεων (7) και την προσχώρηση των χωρών της Mercosur, καθώς και των συνδεδεμένων χωρών, στην πρωτοβουλία αυτή, προκειμένου να διασφαλιστεί μεγαλύτερη νομική ασφάλεια, τόσο για τους επενδυτές της Λατινικής Αμερικής όσο και για τους Ευρωπαίους. Πιστεύουμε επίσης ότι μια πιθανή μελλοντική προσχώρηση του ΟΟΣΑ θα πρέπει να εξαρτηθεί από την αποτελεσματική εφαρμογή και τήρηση των συμφωνιών με την ΕΕ και από τη δημιουργία ενός κλίματος ασφάλειας δικαίου και πλήρους σεβασμού του δικαίου για όλους τους οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς και των δύο πλευρών του Ατλαντικού.

5.   Δυνατότητες και ευκαιρίες της συμφωνίας σύνδεσης μεταξύ ΕΕ και Mercosur

5.1.

Η συμφωνία σύνδεσης που διαπραγματεύονται η ΕΕ και η Mercosur είναι πολύ ευρύτερη από μια συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών. Προβλέπει δύο ακόμη παραμέτρους που σηματοδοτούν τη διαφορά: τον πολιτικό διάλογο και τη συνεργασία. Δεδομένων των απειλών κατά του πολυμερισμού, των εξάρσεων του προστατευτισμού και των ενδείξεων για εμπορικούς πολέμους, αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή για να δείξει η ΕΕ τη στρατηγική της προσήλωση στη Λατινική Αμερική γενικότερα και στη Mercosur ειδικότερα και να εκμεταλλευτεί καταλλήλως τις υπάρχουσες ευκαιρίες.

5.2.

Εάν ληφθούν υπόψη η έκταση, ο πληθυσμός και οι υπάρχουσες εμπορικές συναλλαγές αξίας άνω των 84 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, η σύναψη μιας συμφωνίας σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur θα επιτρέψει την ενίσχυση του ρόλου των δύο συνασπισμών στη διεθνή σκηνή και τη δημιουργία ενός μεγάλου χώρου οικονομικής ολοκλήρωσης, με ευεργετικές συνέπειες για αμφότερα τα μέρη και θετικές εξωτερικές συνέπειες και για την υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Για τον λόγο αυτό, η συμφωνία σύνδεσης με τη Mercosur πρέπει να είναι επωφελής για τα δύο μέρη.

5.3.

Η ΕΕ είναι η πρώτη οικονομία παγκοσμίως και η Mercosur είναι η έκτη. Οι χώρες της Mercosur έχουν αρχίσει να διαφοροποιούν τις οικονομίες τους, με έμφαση στον αγροδιατροφικό τομέα, αλλά και με αναπτυσσόμενη βιομηχανική βάση, που διαθέτει αξιοσημείωτους ενεργειακούς και τεχνολογικούς πόρους. Οι προσπάθειες οικονομικής διαφοροποίησης, ιδίως εκείνες που αποσκοπούν στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας των εξαγωγών της Mercosur, αποτελούν εξαιρετική ευκαιρία για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, ιδίως εκείνες που δραστηριοποιούνται στους τομείς της τεχνολογίας και των υπηρεσιών.

5.4.

Κατά το διάστημα από το 2012 έως το 2016, μόνο η Παραγουάη διατήρησε τον αναπτυξιακό της ρυθμό (8,4 %). Αντίθετα ο ρυθμός ανάπτυξης της Αργεντινής (1,4 %) και της Ουρουγουάης (2,9 %) επιβραδύνθηκε. Ο αναπτυξιακός ρυθμός της Βραζιλίας σημείωσε κάμψη κατά -1,4 %. Ωστόσο, ήδη παρατηρούνται σημάδια ανάκαμψης στην Αργεντινή και τη Βραζιλία και οι μεσοπρόθεσμες προβλέψεις είναι και πάλι ενθαρρυντικές.

5.5.

Η ασφάλεια δικαίου που υπάρχει στις τέσσερις χώρες της Mercosur είναι ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη, μολονότι μπορεί και πρέπει να βελτιωθεί. Η διαφθορά έχει γίνει θέμα αυξανόμενης ανησυχίας της κοινωνίας και στις δύο πλευρές.

5.6.

Η σημασία της περιφερειακής αγοράς, από άποψη τόσο ποιότητας όσο και ποσότητας, διαφοροποιείται σημαντικά ανάλογα με το μέγεθος κάθε χώρας μέλους της Mercosur. Σε σχετικούς όρους, παρατηρείται ότι οι μικρότερες χώρες συμμετέχουν περισσότερο στις εμπορικές συναλλαγές με την Ευρώπη. Το 2015 η ΕΕ συγκέντρωνε περισσότερο από το 40 % των εμπορικών συναλλαγών της Παραγουάης, περί το 30 % της Ουρουγουάης και περί το ένα τέταρτο των εμπορικών συναλλαγών της Αργεντινής. Εντούτοις, μετά βίας έφτανε το 10 % των εμπορικών συναλλαγών της Βραζιλίας. Παρόμοια ποσοστά ισχύουν τόσο για τις εξαγωγές όσο και για τις εισαγωγές.

5.7.

Οι άμεσες ξένες επενδύσεις αποτελούν ένα από τα πλεονεκτήματα της παρουσίας της ΕΕ στη Mercosur. Οι ευρωπαϊκές άμεσες ξένες επενδύσεις υπερβαίνουν αυτές που έχει η ΕΕ με την Κίνα, την Ινδία και τη Ρωσία μαζί (8). Οι ευρωπαϊκές εμπορικές συναλλαγές με τις χώρες της Mercosur έχουν πολλές δυνατότητες ανάπτυξης παρά την αύξηση των κινεζικών εξαγωγών και εισαγωγών. Ωστόσο, ένας παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η υπερβολική εξάρτηση από τις εξαγωγές πρώτων υλών της Mercosur στην Κίνα.

5.8.

Τα τελευταία χρόνια έχει ενισχυθεί η παρουσία ευρωπαϊκών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) στις χώρες της Mercosur και ορισμένες ΜΜΕ της Mercosur αρχίζουν να στρέφονται προς την ευρωπαϊκή αγορά. Η συμφωνία σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur μπορεί να προσφέρει στις ευρωπαϊκές ΜΜΕ μια εξαιρετική ευκαιρία για να ενισχύσουν την παρουσία και τη δραστηριότητά τους στην περιοχή.

5.8.1.

Η ΕΕ εξάγει κυρίως μεταποιημένα προϊόντα, είδη εξοπλισμού, εξοπλισμό μεταφορών και χημικά προϊόντα, ενώ εισάγει προϊόντα διατροφής και ενεργειακά προϊόντα. Η επίτευξη μιας ισόρροπης συμφωνίας σύνδεσης θα προσφέρει τεράστιες δυνατότητες δημιουργίας πλούτου, εφόσον δώσει τη δυνατότητα στους επιχειρηματίες, τους εργαζόμενους και το σύνολο της κοινωνίας να επωφεληθούν από αυτήν. Τούτο δε ιδίως αν καταφέρει να προσφέρει ευκαιρίες για επενδύσεις, κυρίως σε νέες δραστηριότητες που βασίζονται στην εντατική χρήση των γνώσεων και στην ποιοτική απασχόληση· αν επιτύχει να δώσει κίνητρα για τη δημιουργία ΜΜΕ μέσω της δημιουργίας απασχόλησης σε δίκτυα και να προαγάγει την καινοτομία και τον εκδημοκρατισμό των νέων τεχνολογιών, με τη συμβολή στη μαζικοποίησή τους, ιδιαίτερα στις πληροφορίες και τις επικοινωνίες (ΤΠΕ). Τόσο οι επενδύσεις σε τεχνολογία όσο και η αύξηση του διπεριφερειακού εμπορίου θα μπορούσαν να συμβάλουν, εφόσον δημιουργηθούν οι αναγκαίες συνθήκες, στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης.

5.8.2.

Από την άλλη, υπάρχουν ειδικοί παράγοντες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν όχι μόνο εμπορική ευκαιρία, αλλά και σημαντική συμβολή για μια βιώσιμη ανάπτυξη: η κατασκευή υποδομών προσιτών σε όλους που θα σέβονται το περιβάλλον, θα διευκολύνουν την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, μέσα σε ένα νέο περιβάλλον αστικής ανάπτυξης, και θα ενθαρρύνουν την εδαφική συνοχή· η ενθάρρυνση επενδύσεων σε τεχνική και τεχνολογίες που μετριάζουν την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη· η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με διαφοροποίηση μέσω των ανανεώσιμων μη συμβατικών πηγών ενέργειας και με την αξιοποίηση της εμπειρίας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε αυτόν τον τομέα με στόχο την ανάπτυξη της πράσινης οικονομίας.

5.8.3.

Επιπλέον, μία καλή συμφωνία σύνδεσης μπορεί να ευνοήσει την οικονομική και κοινωνική ευημερία και στις δύο περιοχές, εφόσον δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, και να συμβάλει αναμφίβολα στη δημιουργία απασχόλησης, για παράδειγμα, μέσω: — της ανάδειξης επιχειρηματικών ευκαιριών για τις επιχειρήσεις σε μη παραδοσιακούς τομείς, όπως οι νέες τεχνολογίες, η πράσινη οικονομία και τα κοινωνικά δίκτυα· — της επέκτασης παραδοσιακών αγορών στους τομείς των τηλεπικοινωνιών, της αυτοκινητοβιομηχανίας, της φαρμακευτικής βιομηχανίας, της ηλεκτρικής ενέργειας και των τραπεζών· — του ανοίγματος νέων αγορών για τις ΜΜΕ· — της παροχής φυσικών πόρων και τροφίμων με την παράλληλη στήριξη της βιοποικιλότητας και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας· και — της προώθησης της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας ως μηχανισμού βελτίωσης του κοινωνικοοικονομικού ιστού και της ανάδειξης του προβλήματος της παραοικονομίας.

5.9.

Μια συμφωνία σύνδεσης με τη Mercosur θα επιτρέψει στην ΕΕ να συσφίξει τους οικονομικούς και γεωπολιτικούς της δεσμούς με έναν στρατηγικό εταίρο. Εάν αυτή η διπεριφερειακή συμφωνία επιτευχθεί αμέσως, θα είναι η πρώτη τέτοιου μεγέθους συμφωνία που υπογράφει η Mercosur, γεγονός που θα δώσει στην ΕΕ το προβάδισμα έναντι άλλων διεθνών ανταγωνιστών όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα ή ακόμη και η Ινδία, η Ρωσία και η Νότια Κορέα. Επιπλέον, η συμφωνία σύνδεσης θα ενισχύσει τη στρατηγική εταιρική σχέση με τη Βραζιλία, η οποία δεν περιλαμβάνει το εμπόριο. Να σημειωθεί ότι η Βραζιλία αποτελεί χώρα με σημαντική γεωπολιτική βαρύτητα στη διεθνή σκηνή. Αυτή η συμφωνία σύνδεσης θα ενισχύσει την ευρωπαϊκή παρουσία στη Λατινική Αμερική, μια περιοχή που διαθέτει σημαντικά ενεργειακά, διατροφικά και υδατικά αποθέματα, τρεις ζωτικής σημασίας πόρους για τον 21ο αιώνα. Η συμφωνία σύνδεσης θα συμβάλει στη σύσφιξη των οικονομικών και γεωπολιτικών δεσμών μεταξύ του Ατλαντικού και του Ειρηνικού.

5.10.

Μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ θα είναι επίσης επωφελής, από στρατηγική άποψη, και για τη Mercosur. Αφενός, θα της επιτρέψει να ενισχύσει τη θέση της σε περιφερειακό επίπεδο και να διευκολύνει τις προσπάθειες που ήδη καταβάλλονται για να προσεγγίσει τη Συμμαχία του Ειρηνικού. Αφετέρου, θα βελτιώσει τη διεθνή διαπραγματευτική της ικανότητα, ενώ μπορεί να αποκαταστήσει κάποιες από τις ασυμμετρίες των χωρών της Mercosur (και της Λατινικής Αμερικής γενικότερα) στις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις τους με άλλους διεθνείς ανταγωνιστές. Η Mercosur θα επωφεληθεί από τη μεταφορά τεχνολογικών, επιστημονικών και παιδαγωγικών γνώσεων και θα αποκτήσει έναν σημαντικό σύμμαχο σε μία πολυμερή σφαίρα, επί θεμάτων που την αφορούν απόλυτα, όπως η κλιματική αλλαγή, η αειφόρος ανάπτυξη ή η αντιμετώπιση των παγκόσμιων απειλών.

5.11.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πολιτική βούληση των δύο μερών στον τομέα της συνεργασίας και ενθαρρύνει τα μέρη να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά τα υφιστάμενα χρηματοδοτικά μέσα για την εμβάθυνσή της στους ακόλουθους τομείς: — εκπαίδευση, κατάρτιση και ανταλλαγές μεταξύ πανεπιστημίων: Erasmus ΕΕ-Mercosur· — συνεργασία στην έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία (ΕΑΚ) μεταξύ πανεπιστημίων, δημόσιων ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων· ενίσχυση της μεταφοράς τεχνολογικών γνώσεων· — βιώσιμα αναπτυξιακά και επιχειρηματικά προγράμματα και — κοινωνική συνοχή μέσω της καταπολέμησης της φτώχειας και των ανισοτήτων.

6.   Η κοινωνία πολιτών και η συμφωνία σύνδεσης (9)

6.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο διπεριφερειακός χαρακτήρας του περιεχομένου της συμφωνίας σύνδεσης αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο και ειδοποιό διαφορά των εν λόγω διαπραγματεύσεων, καθώς και σημείο αναφοράς για τις πολιτικές και οικονομικές σχέσεις σε έναν ολοένα πιο παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη για την αξία του διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών των συμβαλλόμενων μερών της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, γι’ αυτό και συνεργάζεται εδώ και μια εικοσαετία και πλέον με τις οργανώσεις της Mercosur, τόσο για την παρακολούθηση των διαπραγματεύσεων όσο και για τη διατήρηση ενός μόνιμου και διαρθρωμένου διαλόγου, που προάγει την αμοιβαία κατανόηση και συμβάλλει, με κριτικό πλην εποικοδομητικό τρόπο, στις σχέσεις μεταξύ των δύο περιοχών.

6.2.

Ο απολογισμός της ΕΟΚΕ όσον αφορά τις σχέσεις ΕΕ και Mercosur είναι αναμφίβολα θετικός. Η σχέση αυτή, που έχει μακρά πορεία, βασίζεται σε βαθείς ιστορικούς, πολιτιστικούς και γλωσσικούς δεσμούς, και ως φιλοδοξία έχει την εμβάθυνση της περιφερειακής ολοκλήρωσης, την από κοινού διαχείριση των κοινών προκλήσεων που γεννά η παγκοσμιοποίηση, καθώς και να διατηρήσει άρρηκτα συνδεδεμένη την κοινωνική συνοχή με την οικονομική ανάπτυξη. Οι κοινωνίες των πολιτών και των δύο πλευρών έχουν οικοδομήσει ισχυρές σχέσεις, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν συμβάλει στη βελτίωση του συντονισμού σε κάθε τομέα (επιχειρηματικό, συνδικαλιστικό και τριτογενή τομέα).

6.3.

Αυτό το έργο έχει τύχει αναγνώρισης τα τελευταία χρόνια, καθώς οι Ευρωπαίοι διαπραγματευτές έχουν αποδεχθεί γενικά την ανάγκη για την εισαγωγή διατάξεων περί συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών σε κάθε συμφωνία, συνδέοντάς τη με την προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης (10). Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την εξέλιξη αυτή, αλλά εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι στις συμφωνίες που ισχύουν σήμερα η κοινωνία των πολιτών έχει περιορισμένο ρόλο. Πράγματι, δημιουργήθηκαν εσωτερικές συμβουλευτικές ομάδες από κάθε συμβαλλόμενο μέρος (και κάθε υπογράφουσα χώρα από το μη ευρωπαϊκό μέρος όταν πρόκειται για μια περιοχή), χωρίς οι συμφωνίες να προβλέπουν τυπικά τη δυνατότητα να εργάζονται από κοινού αυτές οι εσωτερικές συμβουλευτικές ομάδες. Ακόμα πιο σοβαρό είναι το γεγονός ότι η σύσταση των εσωτερικών συμβουλευτικών ομάδων των αντισυμβαλλομένων χωρών εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούληση των κυβερνήσεών τους, γεγονός που έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση ανισορροπίας μεταξύ τομέων, σε έλλειμμα αντιπροσωπευτικότητας, έλλειμμα ανεξαρτησίας έναντι των κυβερνήσεών τους, αδιαφορία —αν όχι ανοιχτή απόρριψη— από τις κυβερνήσεις που πρέπει να τις συστήσουν.

6.3.1.

Η ΕΟΚΕ απορρίπτει την ιδέα οι διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία σύνδεσης με τη Mercosur να οδηγήσουν για μια ακόμη φορά σε μια φόρμουλα συμμετοχής βασισμένη στο μοντέλο των εσωτερικών συμβουλευτικών ομάδων.

6.4.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει και πάλι ότι η Mercosur, όπως και η ίδια η ΕΕ, διαθέτει θεσμούς συμμετοχής και διαβούλευσης με την κοινωνία πολιτών, το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβουλευτικό φόρουμ της Mercosur (FCES). Το FCES εκπροσωπεί εξίσου τους τομείς της οικονομίας, της εργασίας και τις άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Τα μέλη του συνεδριάζουν τακτικά και προωθούν συναινετικές θέσεις στις πολιτικές αρχές της περιοχής. Η στήριξη της ΕΟΚΕ προς το FCES, από συστάσεώς του, έχει σκοπό να αναδείξει τη σημασία της ενίσχυσης του εν λόγω φορέα ως θεμελιώδους παράγοντα για την κοινωνική και οικονομική ολοκλήρωση της περιοχής.

6.5.

Η ΕΟΚΕ επαναβεβαιώνει τις αρχές της διαφάνειας και της συμμετοχής, τόσο στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων όσο και στην ανάπτυξη της συμφωνίας σύνδεσης, με στόχο τη διευκόλυνση μιας χρηστής διαδικασίας με εμπιστοσύνη στους θεσμούς, τη νομιμοποίηση και την ανάληψη από την κοινωνία των πολιτών των διαπραγματεύσεων που την επηρεάζουν άμεσα. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την έλλειψη διαφάνειας στις διαπραγματεύσεις αυτές, οι οποίες δεν αναπαρήγαγαν το καλό πρότυπο που είχε δημιουργηθεί στο παρελθόν κατά τις διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ζητεί να δοθεί η απαραίτητη συστηματική και ουσιαστική ενημέρωση στην κοινωνία πολιτών όλων των συμμετεχόντων στη διαπραγμάτευση μερών, ιδίως εκείνων που συνδέονται με τη Mercosur.

6.6.

Σύμφωνα με τις κοινές θέσεις της ΕΟΚΕ και του FCES —και με τις προκαταρκτικές συμφωνίες που επιτεύχθηκαν κατά τις διαπραγματεύσεις προ του 2004 και στη συνέχεια συμφωνήθηκαν, με τις οποίες είχε οριστεί ότι αμφότερα τα θεσμικά όργανα θα έπαιρναν κοινή εντολή στο πλαίσιο της συμφωνίας σύνδεσης— ζητούμε τη σύσταση μεικτής εποπτικής επιτροπής της κοινωνίας πολιτών στο πλαίσιο της συμφωνίας σύνδεσης. Συγκεκριμένα, η εν λόγω μεικτή εποπτική επιτροπή θα πρέπει: — να έχει σύνθεση ίσης εκπροσώπησης από ΕΟΚΕ και FCES· — να εκπροσωπεί τους τρεις τομείς (οικονομικό, εργασιακό, άλλες οργανώσεις) κατά τρόπο ισόρροπο· — να διαθέτει αρμοδιότητες υποχρεωτικής διαβούλευσης που να περικλείουν όλους τους τομείς της ΣΣ, συμπεριλαμβανομένου του κεφαλαίου για το εμπόριο, και να παρακολουθεί όλα τα σχετικά με την αειφόρο ανάπτυξη θέματα· — να λαμβάνει έγκαιρη και ενημερωμένη πληροφόρηση από τα μέρη για τον αντίκτυπο της συμφωνίας σύνδεσης· — να έχει τη δυνατότητα διαλόγου με τα υπόλοιπα κοινά όργανα της συμφωνίας σύνδεσης (συμβούλιο σύνδεσης, επιτροπή σύνδεσης, κοινό κοινοβουλευτικό όργανο, συμβούλιο εμπορίου και αειφόρου ανάπτυξης). — να ζητείται η γνώμη της από τα όργανα αυτά, αλλά και να γνωμοδοτεί με δική της πρωτοβουλία· — να καταρτίσει τον δικό της εσωτερικό του κανονισμό, και — να λαμβάνει επαρκή χρηματοδότηση από τις αντίστοιχες πολιτικές αρχές για την άσκηση των καθηκόντων της (11).

6.7.

Μια μεικτή εποπτική επιτροπή με αυτά τα χαρακτηριστικά θα καταστήσει απλούστερη την επίλυση των συγκρούσεων που ενδέχεται να προκύψουν μετά την υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης και την αντιμετώπιση τυχόν αδιέξοδων. Συγκεκριμένα, η μεικτή εποπτική επιτροπή, ακολουθώντας την προσέγγιση οργανισμών που ήδη υφίστανται, στο πλαίσιο παρόμοιων συμφωνιών, θα πρέπει να παρακολουθεί τη συμβολή της συμφωνίας σύνδεσης στη βελτίωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, των εργασιακών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών δικαιωμάτων (ελέγχοντας ώστε να μην υπάρχουν περιπτώσεις κοινωνικού και περιβαλλοντικού ντάμπινγκ για την εξασφάλιση, λόγου χάρη, εμπορικών πλεονεκτημάτων), καθώς και την αυστηρή τήρηση, από πλευράς των μερών, όσων διεθνών συμφωνιών ή συμβάσεων έχουν υπογράψει (12). Οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών που θα απαρτίζουν τη μεικτή εποπτική επιτροπή είναι, από τη φύση τους, οι πλέον ενδεδειγμένες για να διασφαλίζουν ότι η συμφωνία σύνδεσης θα είναι επωφελής για όλα τα μέρη και να για διαμεσολαβούν ή να διευκολύνουν την επικοινωνία με τους σχετικούς τομείς. Για τον σκοπό αυτόν, η μεικτή εποπτική επιτροπή θα πρέπει να είναι σε θέση να διαβιβάζει τις διαθέσιμες πληροφορίες όσον αφορά συγκεκριμένες περιπτώσεις, καθώς και τις συστάσεις της, στα μεικτά όργανα της συμφωνίας σύνδεσης, με στόχο να λαμβάνει απαντήσεις.

6.8.

Η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαίο να συμπεριληφθεί μια κοινωνική διάσταση στη συμφωνία σύνδεσης, η οποία να υπερβαίνει τα στενά όρια του εμπορίου και να έχει ως σφαιρικό στόχο την αύξηση της κοινωνικής συνοχής. Ιδίως μάλιστα να μεριμνά για τον αντίκτυπό της στην απασχόληση, την προάσπιση των συμφερόντων των τοπικών πληθυσμών και των μειονεκτούντων, την προαγωγή και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την προστασία του περιβάλλοντος, τα δικαιώματα των μεταναστών και των εργαζομένων γενικότερα, την προστασία των καταναλωτών και την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας. Υπό την έννοια αυτή, πρέπει να περιλάβει τη δέσμευση των μερών για την εφαρμογή των θεμελιωδών συμβάσεων της ΔΟΕ, ώστε η παραβίαση των θεμελιωδών αρχών και δικαιωμάτων στην εργασία να μην μπορεί ούτε να προβάλλεται ούτε να χρησιμοποιείται ως συγκριτικό πλεονέκτημα στο διεθνές εμπόριο. Επιπλέον, η συμπερίληψη ενός κεφαλαίου που να αφορά την κοινωνική και επαγγελματική διάσταση —με στόχο την αντιμετώπιση των προβλημάτων στον χώρο της εργασίας και την προώθηση του διαλόγου μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων— μπορεί να αποτελέσει το μέσο ώστε η συμφωνία να οδηγήσει στη δημιουργία ποιοτικής απασχόλησης, στη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών των εργαζομένων και να συμβάλει σημαντικά στην ευρύτερη κατανομή του πλούτου.

---

(1)  Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα «Το νέο πλαίσιο για τις στρατηγικές σχέσεις ΕΕ-CELAC και ο ρόλος της κοινωνίας πολιτών» (ΕΕ C 434, της 15.12.2017, σ. 23).

(2)  Έκθεση του Βασιλικού Ινστιτούτου Elcano με τίτλο Why does Latin America matter? («Γιατί είναι σημαντική η Λατινική Αμερική;»).

(3)  Η Συμμαχία του Ειρηνικού είναι μια πρωτοβουλία περιφερειακής ολοκλήρωσης αποτελούμενη από τα εξής τέσσερα κράτη μέλη: τη Χιλή, την Κολομβία, το Μεξικό και το Περού. Άλλες δύο χώρες είναι επισήμως υποψήφιες να γίνουν μέλη: η Κόστα Ρίκα και ο Παναμάς

(4)  Όπως προτείνεται από την ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της με θέμα «Κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ) στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της ΕΕ» (ΕΕ C 227, της 28.6.2018, σ. 27).

(5)  Κεντρική Αμερική, Ουκρανία, Γεωργία και Μολδαβία.

(6)  «An Assessment of the Economic Impact of Brexit on the EU27» (Η αξιολόγηση του οικονομικού αντίκτυπου του Brexit στην ΕΕ των 27), P/A/IMCO/2016-13 Μαρτίου 2017, PE 595.374 EN.

(7)  REX/501 Πολυμερές επενδυτικό δικαστήριο (υπό κατάρτιση).

(8)  Οι άμεσες ξένες επενδύσεις της ΕΕ στη Mercosur ανήλθαν σε 447,7 δισεκατομμύρια ευρώ το 2016, αριθμός που υπερβαίνει το άθροισμα των άμεσων ξένων επενδύσεων της ΕΕ στη Ρωσία (162 δισεκατομμύρια ευρώ), την Κίνα (177,7 δισεκατομμύρια ευρώ) και την Ινδία (72,9 δισεκατομμύρια ευρώ) μαζί. Πηγή: Eurostat.

(9)  Βλέπε επίσης τις προηγούμενες προτάσεις της ΕΟΚΕ στις γνωμοδοτήσεις της ΕΕ C 347, της 18.12.2010, σ. 48, ΕΕ C 248, της 25.8.2011, σ. 55 και ΕΕ C 434, της 15.12.2017, σ. 23, καθώς και τις τελικές δηλώσεις των διετών συναντήσεων της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών ΕΕ-CELAC.

(10)  Τέτοιου είδους διατάξεις, άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο ανεπτυγμένες, περιέχονται ήδη στις συμφωνίες με την Κεντρική Αμερική, με την Κολομβία, το Περού και τον Ισημερινό, με το Cariforum, με τη Χιλή και θα συμπεριληφθούν στην αναθεωρημένη συμφωνία με το Μεξικό.

(11)  Βλέπε επ’ αυτού την κοινή ανακοίνωση του FCES και της ΕΟΚΕ προς τους υπευθύνους των διαπραγματεύσεων της ΕΕ και της Mercosur της 23ης Φεβρουαρίου, με την ευκαιρία του γύρου διαπραγματεύσεων που έλαβε χώρα στην Ασουνσιόν της Παραγουάης.

(12)  Τέτοια παραδείγματα θα είναι οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ (ΣΒΑ) και το θεματολόγιο 2030, η Συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή, οι θεμελιώδεις συμβάσεις της ΔΟΕ, οι διακηρύξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας κ.λπ.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα

α) «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή — Η δέσμη μέτρων για τα προϊόντα: Ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην ενιαία αγορά»

[COM(2017) 787 final]

β) «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση κανόνων και διαδικασιών σχετικά με τη συμμόρφωση με την ενωσιακή νομοθεσία εναρμόνισης για τα προϊόντα και την επιβολή της, καθώς και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 305/2011, (ΕΕ) αριθ. 528/2012, (ΕΕ) 2016/424, (ΕΕ) 2016/425, (ΕΕ) 2016/426 και (ΕΕ) 2017/1369 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, καθώς και των οδηγιών 2004/42/ΕΚ, 2009/48/ΕΚ, 2010/35/ΕΕ, 2013/29/ΕΕ, 2013/53/ΕΕ, 2014/28/ΕΕ, 2014/29/ΕΕ, 2014/30/ΕΕ, 2014/31/ΕΕ, 2014/32/ΕΕ, 2014/33/ΕΕ, 2014/34/ΕΕ, 2014/35/ΕΕ, 2014/53/ΕΕ, 2014/68/ΕΕ και 2014/90/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου»

[COM(2017) 795 final — 2017/0353 (COD)]

γ) «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των προϊόντων που κυκλοφορούν νόμιμα στην αγορά άλλου κράτους μέλους»

[COM(2017) 796 final — 2017/0354 (COD)]

(2018/C 283/03)

Εισηγητής:

Jorge PEGADO LIZ

Αίτηση γνωμοδότησης	α) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 12.2.2018 β) Συμβούλιο, 31.1.2018 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 5.2.2018 γ) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 5.2.2018 Συμβούλιο, 6.2.2018
Νομική βάση	α) Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης β) Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης γ) Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	27.4.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	184/2/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συγχαίρει την Επιτροπή για το μεγαλειώδες, αναγκαίο, πολύπλοκο και αξιέπαινο έργο που πραγματοποίησε με την υπό εξέταση δέσμη μέτρων. Εκφράζει τη λύπη της μόνο για την υπερβολική «ευελιξία» που διαπιστώνεται σε πολλές από τις διατάξεις, με τις οποίες αφήνονται υπερβολικά περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη, χωρίς να αναλαμβάνεται μεγαλύτερη ευθύνη ελέγχου.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σωστές τις επιλογές νομικής βάσης για τις υπό εξέταση προτάσεις, καθώς και τις εκτιμήσεις σχετικά με την επικουρικότητα και την αναλογικότητα, αλλά και την επιλογή των νομικών μέσων, ως των καταλληλότερων για τους επιδιωκόμενους στόχους.

1.3.

Προβληματίζεται με το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν διασαφηνίζει δεόντως τι συνέβη με την πρόταση κανονισμού του 2013 για την εποπτεία της αγοράς προϊόντων, η οποία είναι γνωστό ότι δεν αναμένεται να υιοθετηθεί, και την οποία η υπό εξέταση πρόταση επικαλύπτει ως προς ορισμένες διατάξεις.

1.4.

Ακόμη, η Επιτροπή δεν διευκρινίζει για ποιον λόγο οι προτάσεις της δεν συνοδεύονται από νέα ρύθμιση σχετικά με τη γενική ασφάλεια των προϊόντων, ώστε να εξασφαλίζεται ότι όλα τα προϊόντα, ανεξαρτήτως χαρακτηριστικών, θα διέπονται από επίκαιρη και αποτελεσματικότερη ρύθμιση.

1.5.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η υπό εξέταση πρόταση θα έπρεπε να θεσπίζει έναν κανόνα που να ενισχύει την υποχρέωση εποπτείας της αγοράς εκ μέρους των κρατών μελών, ειδικότερα δε την υποχρέωση υποβολής στην Επιτροπή (τριμηνιαίων) εκθέσεων για τις δράσεις και ελέγχους.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει για μία ακόμη φορά ότι στις γενικές αρχές που διέπουν την εποπτεία της αγοράς θα έπρεπε να περιλαμβάνεται η αρχή της προφύλαξης, ως θεμελιώδες στοιχείο για τις αποφάσεις, οποτεδήποτε υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι οι καταναλωτές ή το περιβάλλον δεν προστατεύονται επαρκώς και δεν υπάρχει σαφής επιστημονική απόδειξη ότι το προϊόν δεν παρουσιάζει κανέναν κίνδυνο.

1.7.

Ελλείψει της αρχής αυτής, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί πως το βάρος της απόδειξης το φέρουν πάντοτε οι οικονομικοί φορείς, ώστε να μην μπορούν αυτοί να ισχυρίζονται ότι η απόδειξη της απουσίας ασφάλειας ή οποιουδήποτε άλλου κινδύνου του προϊόντος βαρύνει τις αρχές.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί πρωταρχικής σημασίας να προβλεφθεί όχι μόνο η υποχρέωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να υποβάλλει περιοδικές εκθέσεις σχετικά με το σύστημα ταχείας ανταλλαγής πληροφοριών (RAPEX), αλλά και η δυνατότητα των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, καθώς και των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων, να έχουν πρόσβαση σε περισσότερη πληροφόρηση από αυτήν που διατίθεται δημόσια.

1.9.

Θεωρεί, επίσης, ότι ο κανονισμός αυτός θα πρέπει να αποτελέσει τη νομική πράξη που θα περιλαμβάνει όλους τους κανόνες σχετικά με το σύστημα ταχείας ανταλλαγής πληροφοριών της Ένωσης (RAPEX), ειδικότερα δε τον ορισμό, τα σημεία επαφής, τις διαδικασίες και διατυπώσεις για την ανταλλαγή πληροφοριών, τους εξωτερικούς φορείς που μπορούν να συμμετέχουν στο σύστημα (συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των οργανώσεων προστασίας των καταναλωτών) και τους κανόνες περί κοινοποίησης.

1.10.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι επιβάλλεται να ενισχυθεί η κοινή ευρωπαϊκή τελωνειακή στρατηγική που θα διασφαλίζει τη βελτιστοποίηση των ανθρώπινων και υλικών πόρων για την ανάπτυξη των προβλεπόμενων στην υπό εξέταση πρόταση μέτρων και, υπό την έννοια αυτή, συνιστά να εντατικοποιηθούν οι συμφωνίες αμοιβαίας συνδρομής με όλους τους εμπορικούς εταίρους, ιδίως στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) και των πρόσφατα διαπραγματευθεισών συμφωνιών εταιρικής σχέσης με την Ιαπωνία και τον Καναδά.

1.11.

Τονίζει επίσης ότι απαιτείται μια φιλόδοξη πολιτική, που θα επιτρέπει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών κατά την ανταλλαγή πληροφοριών, ώστε να ενεργούν ταχύτερα σε περιπτώσεις σοβαρών ανεπιθύμητων συνεπειών από τη χρήση των προϊόντων.

1.12.

Όσον αφορά την αξιολόγηση από την Ένωση προϊόντων που ελέγχονται στο εσωτερικό της Ένωσης και υπόκεινται στη νομοθεσία περί εναρμόνισης, η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστικό, με την επιφύλαξη των ειδικών αρμοδιοτήτων των εθνικών αρχών, να διαθέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξουσίες για την αξιολόγηση των εθνικών μέτρων που εφαρμόζονται με βάση την πολιτική εναρμόνισης.

1.13.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι στην υπό εξέταση πρόταση θα έπρεπε να εξετάζεται το θέμα της εποπτείας των διαδικτυακών πωλήσεων (μέσα από πλατφόρμες), καθώς και η εκτίμηση των νέων κινδύνων που διατρέχουν οι καταναλωτές κατά τη χρήση συνδεδεμένων στο διαδίκτυο συσκευών («διαδίκτυο-connected devices»).

1.14.

Τέλος, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της συμπερίληψης διατάξεων για τη δημιουργία πανευρωπαϊκής βάσης δεδομένων σχετικά με τους τραυματισμούς, που να καλύπτει όλα τα είδη τραυματισμών και, υπό την έννοια αυτή, συνιστά την πρόβλεψη νομικής βάσης για τη δημιουργία ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων για τους τραυματισμούς, δυνάμει της οποίας η Επιτροπή θα μπορούσε να υποστηρίξει τον συντονισμό της συλλογής δεδομένων στα κράτη μέλη, καθώς και την αποτελεσματική λειτουργία της βάσης αυτής.

1.15.

Κλείνοντας, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να λάβει υπόψη τις προτάσεις τροποποίησης ορισμένων άρθρων των προτάσεών της, όπως αυτές εκτίθενται στις ειδικές παρατηρήσεις.

2.   Στόχοι της δέσμης μέτρων για τα προϊόντα

2.1.    Γενικοί στόχοι

2.1.1.

Στην ανακοίνωσή της (1), το πρώτο έγγραφο της δέσμης μέτρων για τα προϊόντα, η Επιτροπή ορίζει ως εξής τον κύριο γενικό στόχο της πρωτοβουλίας: «[ό]λοι οι εμπλεκόμενοι —το ευρύ κοινό, οι εργαζόμενοι, οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και οι αρχές— θα πρέπει να είναι πεπεισμένοι ότι μπορούν να ενεργούν και να αποκτούν ασφαλή προϊόντα σ’ ένα πλαίσιο διαφάνειας και δικαιοσύνης, όπου οι κανόνες εφαρμόζονται εξίσου σε όλους».

2.1.2.

Προς τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή θεωρεί ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν γρήγορα δύο διαρθρωτικές αδυναμίες που εξακολουθούν να διαπιστώνονται στην ενιαία αγορά αγαθών, ώστε να μπορεί να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό της και να είναι δικαιολογημένη η εμπιστοσύνη των καταναλωτών, των επιχειρήσεων και των αρχών προς την αγορά αυτή.

2.1.3.

Η πρώτη διαρθρωτική αδυναμία της ενιαίας αγοράς αγαθών αφορά την επιβολή των εναρμονισμένων κανόνων της ΕΕ για την ασφάλεια των προϊόντων.

2.1.4.

Η δεύτερη διαρθρωτική αδυναμία αφορά τα προϊόντα που δεν εμπίπτουν ή εμπίπτουν μόνο εν μέρει στο πεδίο εφαρμογής των εναρμονισμένων ενωσιακών κανόνων για την ασφάλεια των προϊόντων. Τα προϊόντα αυτά μπορεί να θεωρούνται ασφαλή και σύμφωνα με το δημόσιο συμφέρον σ’ ένα κράτος μέλος, αλλά ενδέχεται να αντιμετωπίζουν δυσκολίες πρόσβασης στην αγορά άλλου κράτους μέλους.

2.1.5.

Για την αντιμετώπιση αυτών των δύο «αδυναμιών», η Επιτροπή υπέβαλε δύο νομοθετικές πρωτοβουλίες και ορισμένα συμπληρωματικά μέτρα.

2.1.5.1.

Η πρώτη νομοθετική πρωτοβουλία αποσκοπεί στην ενίσχυση της τήρησης και της επιβολής των κανόνων της ΕΕ σχετικά με τα προϊόντα. Η δεύτερη, αποβλέπει στην αναδιοργάνωση και διευκόλυνση της εφαρμογής της αμοιβαίας αναγνώρισης στην ενιαία αγορά.

2.1.5.2.

Μεταξύ των συμπληρωματικών μέτρων ξεχωρίζουν τα εξής: α) μια έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας (ΕΕ) 2015/1535 για την καθιέρωση μιας διαδικασίας πληροφόρησης στον τομέα των τεχνικών προδιαγραφών και των κανόνων σχετικά με τις υπηρεσίες της κοινωνίας των πληροφοριών από το 2014 έως το 2015 (2)· β) μια έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 765/2008 (3).

2.2.    Ειδικοί στόχοι

2.2.1.

Οι ειδικοί στόχοι των πρωτοβουλιών αυτών μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:

α)	Πρόταση για τη συμμόρφωση

2.2.2.

Όσον αφορά την πρώτη νομοθετική πρωτοβουλία —πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση κανόνων και διαδικασιών σχετικά με τη συμμόρφωση με την ενωσιακή νομοθεσία εναρμόνισης για τα προϊόντα και την επιβολή της (4), στο εξής «πρόταση για τη συμμόρφωση»—, ο στόχος είναι η κατάκτηση της εμπιστοσύνης όσον αφορά την εφαρμογή στην πράξη των κανόνων της ΕΕ σχετικά με τα προϊόντα και, προς τούτο: α) η εξασφάλιση, με έξυπνο τρόπο, της τήρησης των κανόνων σε μια ενιαία αγορά χωρίς σύνορα· β) η εφαρμογή της νομοθεσίας στα εξωτερικά σύνορα.

2.2.3.

Οι κύριοι ειδικοί στόχοι συνίστανται στα εξής: α) να παγιωθεί το υφιστάμενο πλαίσιο για τις δραστηριότητες εποπτείας της αγοράς· β) να ενθαρρυνθούν οι κοινές ενέργειες των αρχών εποπτείας της αγοράς διαφόρων κρατών μελών· γ) να βελτιωθεί η ανταλλαγή πληροφοριών και να προωθηθεί ο συντονισμός των προγραμμάτων εποπτείας της αγοράς· δ) να δημιουργηθεί ένα ενισχυμένο πλαίσιο για ελέγχους στα προϊόντα που εισέρχονται στην ενωσιακή αγορά και για βελτιωμένη συνεργασία μεταξύ των αρχών εποπτείας της αγοράς και των τελωνειακών αρχών.

β)	Πρόταση για την αναγνώριση

2.2.4.

Όσον αφορά τη δεύτερη νομοθετική πρωτοβουλία —πρόταση κανονισμού σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των προϊόντων που κυκλοφορούν νόμιμα στην αγορά άλλου κράτους μέλους (5), στο εξής «πρόταση για την αναγνώριση»—, ο στόχος είναι η εξασφάλιση αποδοτικής και αποτελεσματικής εφαρμογής της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης και, προς τούτο: α) η εξασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης· β) η ενίσχυση της συνεργασίας και της εμπιστοσύνης· γ) η διασφάλιση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς για τα μη εναρμονισμένα προϊόντα.

2.2.5.

Ο κύριος ειδικός στόχος της πρότασης αυτής είναι να βελτιωθεί η λειτουργία της αμοιβαίας αναγνώρισης χάρη σε μια σειρά μέτρων που θα αποσκοπούν στην εξασφάλιση της τήρησης των υφιστάμενων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που απορρέουν από την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης, με βάση τα εξής μέτρα: α) αποσαφήνιση του πεδίου εφαρμογής της αμοιβαίας αναγνώρισης, μέσω του σαφούς καθορισμού των περιπτώσεων στις οποίες εφαρμόζεται· β) καθιέρωση μιας υπεύθυνης δήλωσης («αυτοδήλωσης»), προς διευκόλυνση της απόδειξης του γεγονότος ότι ένα προϊόν κυκλοφορεί ήδη νόμιμα στην αγορά, και θέσπιση ενός συστήματος επίλυσης προβλημάτων για τις αποφάσεις που αρνούνται ή περιορίζουν την πρόσβαση στην αγορά· γ) καθιέρωση ενός μηχανισμού διοικητικής συνεργασίας και θέσπιση ενός εργαλείου πληροφορικής, για να βελτιώσουν την επικοινωνία, την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών και, ως εκ τούτου, να διευκολύνουν τη λειτουργία της αμοιβαίας αναγνώρισης.

γ)	Συμπληρωματικά έγγραφα

2.2.6.

Συμπληρωματικά, η Επιτροπή υποβάλει δύο εκθέσεις, βάσει των οποίων τεκμηριώνει τις νομοθετικές προτάσεις της. Πρόκειται για τα εξής έγγραφα:

2.2.7.

Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας (ΕΕ) 2015/1535 [συνοπτικά «οδηγία για τη διαφάνεια»] από το 2014 έως το 2015 (6), με κύρια συμπεράσματα τα εξής: α) επιβεβαιώνεται η χρησιμότητα της οδηγίας όσον αφορά τη διαφάνεια, τη διοικητική συνεργασία και την πρόληψη της δημιουργίας φραγμών στην εσωτερική αγορά, χρησιμότητα που αποδεικνύεται από το έντονο ενδιαφέρον των ενδιαφερομένων μερών για τη διαδικασία κοινοποίησης, η οποία επιτρέπει τον εντοπισμό των πεδίων στα οποία η εναρμόνιση σε επίπεδο ΕΕ θα μπορούσε να αποτελεί εναλλακτική επιλογή· β) αναγνωρίζεται, ωστόσο, ότι η εφαρμογή της διαδικασίας μπορεί να βελτιωθεί, κυρίως όσον αφορά τον αριθμό των κοινοποιήσεων από ορισμένα κράτη μέλη, και τη συμμόρφωσή τους με τις υποχρεώσεις κοινοποίησης· γ) εκτιμάται ότι η αύξηση των κοινοποιήσεων και η πιο ενεργός συμμετοχή των κρατών μελών στη διαδικασία θα βοηθούσαν στην πρόληψη της εμφάνισης νέων τεχνικών εμποδίων και στον εντοπισμό συστημικών προβλημάτων στα επιμέρους κράτη μέλη και σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. δ) κρίνεται καθοριστική η περαιτέρω προώθηση της οδηγίας και η ενισχυμένη εφαρμογή της, χάρη στην καθιέρωση ισχυρότερης σύνδεσης με περαιτέρω δράσεις πολιτικής και νομοθετικές δράσεις, με στόχο την πλήρη επίτευξη των στόχων της.

2.2.8.

Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 765/2008 (7), για τον καθορισμό των απαιτήσεων διαπίστευσης και εποπτείας της αγοράς όσον αφορά την εμπορία των προϊόντων, συνοπτικά «κανονισμός για τη συμμόρφωση», [COM(2017) 789 final], με κυριότερες παρατηρήσεις τις εξής: α) χρειάζονται «φορείς αξιολόγησης της συμμόρφωσης» αξιόπιστοι και πρόσφοροι, που να λειτουργούν σωστά, προκειμένου να εξακριβώνουν τη συμμόρφωση των προϊόντων με συγκεκριμένους κανόνες πριν από τη διάθεσή τους στην αγορά· β) γι’ αυτόν τον λόγο, η ΕΕ θέσπισε σύστημα διαπίστευσης των εν λόγω φορέων αξιολόγησης της συμμόρφωσης· γ) η Επιτροπή θεωρεί ότι η ευρωπαϊκή υποδομή διαπίστευσης που δημιουργήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 765/2008 (8) συνιστά προστιθέμενη αξία, όχι μόνο για την ενιαία αγορά αλλά και για το διεθνές εμπόριο· δ) η έκθεση επιβεβαιώνει ότι η ευρωπαϊκή βιομηχανία και η κοινότητα αξιολόγησης της συμμόρφωσης υποστηρίζουν ευρέως τη διαπίστευση· ε) ωστόσο, η πρόκληση συνίσταται στο να διασφαλιστεί ότι το όλο σύστημα διαπίστευσης θα λαμβάνει υπόψη τις πρόσφατες εξελίξεις και ότι θα εφαρμόζεται πάντοτε με την ίδια αυστηρότητα· στ) η έκθεση επιβεβαιώνει επίσης ότι οι επιχειρήσεις έχουν επίγνωση της σημασίας που έχει η σήμανση CE για τα προϊόντα στην ενιαία αγορά στο διάστημα 2013-2017.

δ)	Μη δεσμευτικά μέτρα

2.2.9.

Τέλος, η Επιτροπή αναγνωρίζει, παρότι δεν υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες, ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια για μη δεσμευτικά μέτρα με στόχο την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην ενιαία αγορά, τα οποία προβλέπονται στην ίδια τη βασική ανακοίνωση, όπως είναι η χρήση των ήδη υφιστάμενων μηχανισμών του δικτύου SOLVIT (δίκτυο επίλυσης προβλημάτων στην εσωτερική αγορά) ή η υιοθέτηση μιας «ρήτρας για την ενιαία αγορά» σαφούς και μη επιδεχόμενης παρερμηνεία, τα προγράμματα εκπαίδευσης εκπαιδευτών σχετικά με την ενιαία αναγνώριση, η ανταλλαγή υπαλλήλων κ.λπ. (προσάρτημα στην προαναφερθείσα ανακοίνωση).

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Επιβάλλεται η διαπίστωση ότι η Επιτροπή έφερε εις πέρας ένα μεγαλειώδες έργο, αναγκαίο, πολύπλοκο και αξιέπαινο, που αξίζει να αναγνωριστεί.

3.2.

Ωστόσο, δεν διασαφηνίζει δεόντως σε τι κατάσταση βρίσκεται η πρόταση κανονισμού του 2013 για την εποπτεία της αγοράς προϊόντων, για την οποία δεν είναι γνωστό να δημοσιεύτηκε και την οποία η υπό εξέταση πρόταση φαίνεται να επικαλύπτει και να τροποποιεί ως προς ορισμένες διατάξεις, χωρίς ωστόσο να παραδέχεται ότι την εγκατέλειψε.

3.2.1.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη μια σαφή σύνδεση μεταξύ της οδηγίας για τη γενική ασφάλεια των προϊόντων και της υπό εξέταση πρότασης, ούτως ώστε να καλύπτονται όλα τα προϊόντα και όχι μόνον αυτά που περιλαμβάνονται στο παράρτημα.

3.2.2.

Η ΕΟΚΕ θα έκρινε σημαντικότατο να συνοδευόταν η υπό εξέταση πρόταση από νέα ρύθμιση σχετικά με τη γενική ασφάλεια των προϊόντων, ώστε να εξασφαλίζεται ότι όλα τα προϊόντα, ανεξαρτήτως χαρακτηριστικών, θα διέπονται από επίκαιρη και αποτελεσματικότερη ρύθμιση.

3.2.3.

Όντως, η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να πιστεύει ότι οι διατάξεις περί εποπτείας της αγοράς είναι διάσπαρτες και αλληλοεπικαλύπτονται, γεγονός που δημιουργεί σύγχυση μεταξύ των κανόνων εποπτείας αυτών καθαυτών και των υποχρεώσεων των οικονομικών φορέων.

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ φοβάται ότι η Επιτροπή, διατηρώντας ταυτόχρονα υπό συζήτηση δύο προτάσεις με παρόμοιο περιεχόμενο, αλλά με διαφορετικά στοιχεία, δεν επιλύει καταλλήλως το πρόβλημα αυτό.

3.3.

Λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο της σημερινής συζήτησης σχετικά με τη δέσμη μέτρων για την ασφάλεια των προϊόντων και την εποπτεία της αγοράς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πρόταση αυτή θα έπρεπε να καθιερώνει έναν κανόνα που να ενισχύει την υποχρέωση εποπτείας της αγοράς εκ μέρους των κρατών μελών, ειδικότερα δε την υποχρέωση υποβολής στην Επιτροπή (τριμηνιαίων) εκθέσεων για τις δράσεις και ελέγχους, κυρίως όσον αφορά στατιστικές και αποφάσεις.

3.4.

Από την άλλη πλευρά, οι δράσεις εποπτείας των αρχών πρέπει να δημοσιεύονται, ιδίως μέσω εκθέσεων δραστηριοτήτων ή στους ιστοτόπους τους στο διαδίκτυο.

3.5.

Αντιθέτως, η ΕΟΚΕ θεωρεί σωστές τις επιλογές νομικής βάσης για τις υπό εξέταση προτάσεις, καθώς και τις εκτιμήσεις σχετικά με την επικουρικότητα και την αναλογικότητα, αλλά και την επιλογή των νομικών μέσων, ως των καταλληλότερων για τους επιδιωκόμενους στόχους. Εκφράζει τη λύπη της μόνο για την υπερβολική «ευελιξία» που διαπιστώνεται, παρά τη χρήση κανονισμών, σε πολλές από τις διατάξεις, με τις οποίες αφήνονται υπερβολικά περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη, χωρίς να αναλαμβάνεται μεγαλύτερη ευθύνη ελέγχου, την οποία θα μπορούσαν να είχαν εξασφαλίσει στην ΕΕ ορισμένες επιλογές που δεν προκρίθηκαν.

3.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι στις γενικές αρχές που διέπουν την εποπτεία της αγοράς θα έπρεπε να περιλαμβάνεται η αρχή της προφύλαξης, ως θεμελιώδες στοιχείο για τις αποφάσεις, οποτεδήποτε υπάρχουν ενδείξεις ότι οι καταναλωτές ή το περιβάλλον δεν προστατεύονται επαρκώς και δεν υπάρχει σαφής επιστημονική απόδειξη ότι το προϊόν δεν παρουσιάζει κανέναν κίνδυνο.

3.6.1.

Η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να μην επικρίνει, για μία ακόμη φορά, την Επιτροπή για την πλήρη απουσία αναφορών στην αρχή αυτή, υπενθυμίζει δε ότι η αρχή της προφύλαξης, την οποία πάντοτε τηρούν οι αρχές των κρατών μελών κατά τη διαχείριση κινδύνων, συνιστά βασική αρχή για οποιονδήποτε φορέα καλείται να λάβει αποφάσεις σχετικά με την απόσυρση ή όχι ενός προϊόντος από την αγορά.

3.6.2.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχει αναφορά στην αρχή της προφύλαξης, η ΕΟΚΕ συνιστά, έστω και έτσι, να καταστεί σαφέστερο ότι το βάρος της απόδειξης το φέρουν πάντοτε οι οικονομικοί φορείς, ώστε να μην μπορούν αυτοί να ισχυρίζονται ότι η απόδειξη της απουσίας ασφάλειας ή οποιουδήποτε άλλου κινδύνου του προϊόντος βαρύνει τις αρχές.

3.7.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το γεγονός ότι τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να προσδιορίζουν μια γενική στρατηγική εποπτείας της αγοράς με ελάχιστη περιοδικότητα τριών (3) ετών.

3.7.1.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι τα μέτρα που υιοθετούνται από τις αρχές πρέπει να ελέγχονται τακτικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

3.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστική την ύπαρξη μηχανισμού RAPEX που να λειτουργεί συντονισμένα και αποτελεσματικά, για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ κρατών μελών. Διαπιστώνει, όμως, ότι τα τελευταία χρόνια, όποτε κάποιο κράτος μέλος κοινοποιεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα επικίνδυνο προϊόν, τόσο οι αρχές όσο και η ίδια η Επιτροπή δεν ενημερώνουν, γενικά, τους καταναλωτές ή ακόμη και τις αντιπροσωπευτικές τους οργανώσεις, εκτός εάν υιοθετηθούν αναγκαία μέτρα, ιδίως διαδικασίες ανάκλησης, κατά τις οποίες απαιτείται η παρέμβαση του καταναλωτή, ενώ το ίδιο συμβαίνει και στις περιπτώσεις όπου οι αρχές ενός κράτους μέλους συμφωνούν με τον οικονομικό φορέα την απόσυρση του προϊόντος από την αγορά, χωρίς το εν λόγω κράτος μέλος να κοινοποιήσει σε άλλα κράτη μέλη τη συμφωνία αυτή, μέχρι του σημείου να υπονομεύεται, συχνά, η αρχή της προφύλαξης.

3.8.1.

Η ΕΟΚΕ τονίζει, μάλιστα, ότι ο μηχανισμός αυτός απαιτείται να συντονίζεται με τις καταστάσεις κατά τις οποίες το προϊόν πρέπει να καταστραφεί, ώστε να προωθηθεί μεγαλύτερη συμμετοχή και ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τέτοιες καταστάσεις.

3.8.2.

Υπό αυτή την έννοια, και με την επιφύλαξη της αρχής της εμπιστευτικότητας και της προστασίας του εμπορικού απορρήτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί πρωταρχικής σημασίας να προβλεφθεί όχι μόνο η υποχρέωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να υποβάλλει περιοδικές εκθέσεις σχετικά με το σύστημα RAPEX, αλλά και η δυνατότητα των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, καθώς και των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων, να έχουν πρόσβαση σε περισσότερη πληροφόρηση από αυτήν που διατίθεται δημόσια, λαμβανομένης υπόψη της δυσκολίας που αντιμετωπίζουν συχνά οι καταναλωτές όσον αφορά την κατανόηση και την υιοθέτηση κατάλληλης συμπεριφοράς μετά τον εντοπισμό ενός μη ασφαλούς προϊόντος.

3.8.3.

Ομοίως, θεωρεί ότι ο κανονισμός αυτός θα πρέπει να αποτελέσει τη νομική πράξη που θα περιλαμβάνει όλους τους κανόνες σχετικά με το σύστημα ταχείας ανταλλαγής πληροφοριών της Ένωσης (RAPEX), ειδικότερα δε τον ορισμό, τα σημεία επαφής, τις διαδικασίες και διατυπώσεις για την ανταλλαγή πληροφοριών, τους εξωτερικούς φορείς που μπορούν να συμμετέχουν στο σύστημα (συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των οργανώσεων προστασίας των καταναλωτών) και τους κανόνες περί κοινοποίησης.

3.9.

Από την άλλη πλευρά, όπως και σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι απαιτείται να ενισχυθεί η κοινή ευρωπαϊκή τελωνειακή στρατηγική που θα διασφαλίζει τη βελτιστοποίηση των ανθρώπινων και υλικών πόρων για την ανάπτυξη των προβλεπόμενων στην υπό εξέταση πρόταση μέτρων, μεταξύ άλλων χάρη στη διερεύνηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και η καινοτομία, με πλήρη σεβασμό της ιδιωτικότητας των προσωπικών δεδομένων των πολιτών και με ιδιαίτερη προσοχή στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και τους καταναλωτές.

3.9.1.

Σε αυτό το πνεύμα, συνιστά να εντατικοποιηθούν οι συμφωνίες αμοιβαίας συνδρομής με τους εμπορικούς εταίρους, ιδίως στα πλαίσια του ΠΟΕ και των πρόσφατα διαπραγματευθεισών συμφωνιών εταιρικής σχέσης με την Ιαπωνία και τον Καναδά.

3.9.2.

Η ΕΟΚΕ ζητά, επίσης, να τεθεί το θέμα της καταπολέμησης της απάτης, της παραποίησης και της νοθείας, που έχει σημαντικές επιπτώσεις για τη γενική ασφάλεια των προϊόντων, ιδίως στο πλαίσιο των εισαγωγών στην ΕΕ.

3.9.3.

Από αυτή την άποψη, τονίζει την ανάγκη μιας φιλόδοξης πολιτικής, που να επιτρέπει τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών στην ανταλλαγή πληροφοριών, ώστε να ενεργούν ταχύτερα απέναντι στην εμφάνιση σοβαρών ανεπιθύμητων συνεπειών κατά τη χρήση προϊόντων, δεδομένου ότι η αύξηση των προϊόντων που είναι αποτέλεσμα απάτης και νοθείας, σε συνδυασμό με τους περιορισμένους πόρους των κρατών μελών για τον έλεγχό τους, καταλήγει σε αύξηση των κινδύνων για την υγεία και την ασφάλεια των καταναλωτών.

3.9.4.

Τέλος, όπως έχει αναφέρει και σε προηγούμενη γνωμοδότησή της, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι «[τ]α άτομα που είναι μέλη ή εργαζόμενοι των αρχών εποπτείας και των τελωνείων θα πρέπει να διαθέτουν όλα τα απαραίτητα εχέγγυα τιμιότητας και ανεξαρτησίας και να προστατεύονται από πιθανές απόπειρες άσκησης πίεσης ή διαφθοράς κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους» (9).

3.10.

Όσον αφορά την αξιολόγηση από την Ένωση προϊόντων που ελέγχονται στο εσωτερικό της Ένωσης και υπόκεινται στη νομοθεσία περί εναρμόνισης, η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστικό, με την επιφύλαξη των ειδικών αρμοδιοτήτων των εθνικών αρχών, να διαθέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξουσίες για την αξιολόγηση των εθνικών μέτρων που εφαρμόζονται με βάση την πολιτική εναρμόνισης, ώστε να αποφεύγεται η έλλειψη ασφάλειας δικαίου που ενδέχεται να υπονομεύσει την ελεύθερη κυκλοφορία ασφαλών προϊόντων.

3.11.

Ομοίως, όπως αναφέρει και σε προηγούμενη γνωμοδότησή της, η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να υποστηρίζει τη συμπερίληψη διατάξεων για τη δημιουργία πανευρωπαϊκής βάσης δεδομένων σχετικά με τους τραυματισμούς, που να καλύπτει όλα τα είδη τραυματισμών, με τους εξής στόχους: α) να βοηθά τις αρχές εποπτείας της αγοράς να λαμβάνουν καλύτερα τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με τους κινδύνους· β) να παρέχει μια βάση για την ανάληψη προληπτικών δράσεων και εκστρατειών ευαισθητοποίησης του κοινού και να επιτρέπει στους οργανισμούς τυποποίησης να αναπτύξουν καλύτερες προδιαγραφές προϊόντων· γ) να βοηθά τους κατασκευαστές να προσαρμόζουν τον σχεδιασμό νέων προϊόντων ώστε να περιλαμβάνονται κριτήρια ασφάλειας· δ) να καταστήσει δυνατή την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των προληπτικών μέτρων και τον ορισμό προτεραιοτήτων κατά τη χάραξη πολιτικής.

3.12.

Προς τον σκοπό αυτόν, προτείνει και πάλι να θεσπιστεί νομική βάση για τη δημιουργία ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων σχετικά με τους τραυματισμούς, δυνάμει της οποίας η Επιτροπή θα στηρίζει τον συντονισμό της συλλογής δεδομένων από τα κράτη μέλη, καθώς και την αποτελεσματική λειτουργία της βάσης δεδομένων.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.    Πρόταση για τη συμμόρφωση [COM(2017) 795 final]

4.1.1.   Άρθρο 1

4.1.1.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι, πέρα από την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των προσώπων, καλύπτονται επίσης η προστασία του περιβάλλοντος και το δημόσιο συμφέρον.

4.1.2.   Άρθρο 5

4.1.2.1.

Η ΕΟΚΕ επικρίνει τις δηλώσεις συμμόρφωσης για τα περισσότερα καταναλωτικά προϊόντα, δεδομένου ότι, κατά γενικό κανόνα, πρόκειται για μια μονομερή δήλωση εκ μέρους του παραγωγού, ο οποίος αναγνωρίζει ότι το προϊόν συμμορφώνεται με την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί ασφάλειας των προϊόντων. Πολύ συχνά, η δήλωση αυτή δημιουργεί σύγχυση στους αποδέκτες, οι οποίοι συγχέουν την προέλευση του προϊόντος με την άδεια διάθεσης στην αγορά.

4.1.2.2.

Πρόσφατα, διάφορες οργανώσεις καταναλωτών διατύπωσαν ποικίλες ανησυχίες σχετικά με αυτά τα συστήματα συμμόρφωσης, ανάλογες με αυτές που έχουν διαπιστωθεί με τη δήλωση «σήμανσης CE». Η ΕΟΚΕ τονίζει, λοιπόν, ότι η εν λόγω δήλωση συμμόρφωσης, ακόμη και στον ιστότοπο στο διαδίκτυο, πρέπει να τοποθετείται στη σελίδα που αφορά την τεχνική τεκμηρίωση του προϊόντος. Επομένως, η δήλωση συμμόρφωσης, εκτιμάται ότι δεν θα δημιουργεί σύγχυση ούτε θα είναι παραπλανητική για τους αποδέκτες.

4.1.3.   Άρθρα 10 και 14

4.1.3.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την υπό εξέταση πρόταση, επειδή αποσκοπεί στη θέσπιση ενός συνεπούς συστήματος εποπτείας της αγοράς στο κάθε κράτος μέλος. Ωστόσο, η πρόταση θεσπίζει κανόνες σχετικά με τις υποχρεώσεις, τις εξουσίες και την οργάνωση της εποπτείας της αγοράς, αλλά δεν αναφέρει τίποτε σχετικά με την ικανότητα και τη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών σε επίπεδο τεχνικών, ανθρώπινων και δημοσιονομικών πόρων, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε ασυνέπειες όσον αφορά την εποπτεία των προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

4.1.3.2.

Με την επιφύλαξη των ανατιθέμενων εξουσιών, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση θεσπίζει λίγες υποχρεώσεις των αρχών, καθώς αναφέρεται κυρίως σε προνομίες, ειδικότερα δε στην απλή εξουσία να ειδοποιούν, εντός λογικής προθεσμίας, τους τελικούς χρήστες στο έδαφός τους σχετικά με τα προϊόντα που έχουν εντοπιστεί ως επικίνδυνα.

4.1.4.   Άρθρο 18

4.1.4.1.

Η ΕΟΚΕ δεν γνωρίζει για ποιον λόγο η Επιτροπή αφαίρεσε από το άρθρο αυτό τον προηγούμενο κανόνα, που είχε προταθεί το 2013, κυρίως δε την αναφορά συγκεκριμένων κριτηρίων για την απόφαση της αρχής, καθώς και όλα τα επακόλουθα μέτρα, όπως οι υποχρεώσεις του οικονομικού φορέα και οι μετέπειτα δράσεις της αρχής. Πράγματι, δεν υπήρξε σαφές, από την πλευρά των οικονομικών φορέων, εάν, μετά την κοινοποίηση στο RAPEX τα μέτρα ελέγχονται πραγματικά και οι φορείς αποσύρουν όντως τα προϊόντα από την αγορά.

4.1.4.2.

Όσον αφορά τη διαδικασία ανάκλησης, η ΕΟΚΕ θεωρεί καίρια την πληροφόρηση που παρέχεται στον καταναλωτή, και ως εκ τούτου τονίζει ότι πρέπει να προβλέπεται συγκεκριμένα, και να υποχρεώνονται οι αρχές να δημοσιεύουν την πληροφόρηση αυτή. Εξάλλου, η διαδικασία ενημέρωσης σχετικά με την ανάκληση θα πρέπει να προσδιοριστεί και αυτή, ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο οι καταναλωτές να συγχέουν την ενημέρωση περί ανάκλησης με εμπορική επικοινωνία σχετικά με το προϊόν.

4.1.5.   Άρθρο 26

4.1.5.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστικό να προβλέπει η πρόταση έναν συγκεκριμένο κανόνα σύμφωνα με τον οποίο οι αρχές των κρατών μελών πρέπει να διαθέτουν τις αναγκαίες εξουσίες και πόρους για την εκτέλεση της αποστολής τους, ειδικότερα δε όσον αφορά τους φυσικούς και εργαστηριακούς ελέγχους των προϊόντων.

4.1.6.   Άρθρο 27

4.1.6.1.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, με την επιφύλαξη των αναφερόμενων εδαφίων, θα πρέπει να υπάρχει μια γενική ρήτρα που να επιτρέπει στις αρχές εποπτείας της αγοράς να απαιτούν από τις αρχές ελέγχου των εξωτερικών συνόρων να μην εισάγουν ένα προϊόν για ελεύθερη κυκλοφορία όταν έχει διαπιστωθεί ότι το προϊόν αυτό παρουσιάζει, στην πράξη, κίνδυνο για την υγεία, την ασφάλεια, το περιβάλλον ή το δημόσιο συμφέρον.

4.1.7.   Άρθρο 32

4.1.7.1.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως οι σύλλογοι καταναλωτών, πρέπει να συμμετέχουν στο εν λόγω δίκτυο, ώστε να εξασφαλίζεται μεγαλύτερη διαφάνεια σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτυγχάνουν τα κράτη μέλη στην πολιτική εποπτείας της αγοράς.

4.1.8.   Άρθρο 61

4.1.8.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση να οριστεί ειδικός κανόνας σχετικά με πρόστιμα που να αποτρέπουν τους οικονομικούς φορείς από τη διάθεση στην αγορά επικίνδυνων προϊόντων.

4.1.8.2.

Επομένως, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το άρθρο 61 παράγραφος 3, όπου αναφέρεται ότι σε περίπτωση υποτροπής μπορεί να αυξηθεί το ποσό του προστίμου.

4.2.    Πρόταση για την αναγνώριση [COM(2017) 796 final]

4.2.1.   Άρθρο 4

4.2.1.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητα της αρχής αυτής, κυρίως εφόσον στο άρθρο 4 παράγραφος 3 θεσπίζεται ότι η ευθύνη της δήλωσης βαρύνει τους οικονομικούς φορείς, καθώς αυτό ενδέχεται να οδηγήσει στα ίδια αποτελέσματα που είχε για τους καταναλωτές η σήμανση CE, η οποία δεν εμπόδισε ποτέ την κυκλοφορία στην εσωτερική αγορά προϊόντων που θεωρούνται επικίνδυνα, παρά την ύπαρξη της αντίστοιχης δήλωσης.

4.2.1.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, στην περίπτωση που ο οικονομικός φορέας δεν υποβάλει τη δήλωση αυτή, και με την επιφύλαξη της παραγράφου 8, πρέπει να θεσπιστεί μια λογική προθεσμία εντός της οποίας οι αρχές οφείλουν να προβούν στην εξακρίβωση των πληροφοριών περί συμμόρφωσης.

4.2.2.   Άρθρο 5

4.2.2.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, για μία ακόμη φορά, ότι η αρχή της προφύλαξης πρέπει να περιληφθεί στις απαιτήσεις ανάλυσης των προϊόντων, ιδίως όσον αφορά την παράγραφο 5 του άρθρου αυτού.

4.2.3.   Άρθρο 6

4.2.3.1.

Λαμβανομένων υπόψη των δικαιωμάτων των καταναλωτών, ιδίως δε του δικαιώματος στην υγεία και την ασφάλεια και στην προστασία του περιβάλλοντος και του δημοσίου συμφέροντος, η ΕΟΚΕ δεν συμφωνεί με την τεκμαιρόμενη ασφάλεια που θεσπίζεται στο κείμενο. Θεωρεί ότι, εφόσον διενεργηθεί η αξιολόγηση του προϊόντος που προβλέπεται στο άρθρο 5, το προϊόν δεν πρέπει να μπορεί να τεθεί σε κυκλοφορία στην αγορά μέχρι τη λήψη τελικής απόφασης από την αρχή του κράτους μέλους.

---

(1)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM:2017:0787:FIN

(2)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM:2017:0788:FIN

(3)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM:2017:0789:FIN

(4)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM:2017:0795:FIN

(5)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM:2017:0796:FIN

(6)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM:2017:0788:FIN

(7)  ΕΕ L 218 της 13.8.2008, σ. 30.

(8)  ΕΕ L 218 της 13.8.2008, σ. 30.

(9)  ΕΕ C 271 της 19.9.2013, σ. 86, σημείο 1.6.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την αξιολόγηση των τεχνολογιών υγείας και την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΚ) αριθ. 2011/24»

[COM(2018) 51 final — 2018/0018 (COD)]

(2018/C 283/04)

Εισηγητής:

ο κ. Δημήτρης ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 8.2.2018 Συμβούλιο, 26.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Απόφαση του Προεδρείου	5.12.2017
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	172/2/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η συνεργασία σχετικά με την ΑΤΥ σε βιώσιμη βάση, σε επίπεδο ΕΕ, αποσκοπεί να διασφαλίσει ότι όλες οι χώρες της ΕΕ μπορούν να επωφεληθούν από τη βελτίωση της αποδοτικότητας, μεγιστοποιώντας την προστιθέμενη αξία.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σωστή την απόφαση της Επιτροπής να χρησιμοποιηθεί η νομική διαδικασία ενός κανονισμού έναντι άλλων νομικών μορφών, γιατί έτσι εξασφαλίζεται αμεσότερη και ουσιαστικότερη συνεργασία σε επίπεδο κρατών μελών.

1.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πρόταση κανονισμού συνάδει απόλυτα με τους γενικούς στόχους της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της ομαλής λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, των βιώσιμων συστημάτων υγείας και μιας φιλόδοξης ατζέντας για την έρευνα και την καινοτομία.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την τοποθέτηση ότι οι δαπάνες υγείας ενδέχεται να αυξηθούν κατά τα προσεχή έτη, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, τη γήρανση του πληθυσμού της Ευρώπης, την αύξηση των χρόνιων ασθενειών και τις περίπλοκες νέες τεχνολογίες, ενώ την ίδια στιγμή τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο δημοσιονομικούς περιορισμούς.

1.5.

Η ΕΟΚΕ δεν αποκλείει να χρησιμοποιηθούν και φορολογικά κίνητρα σε ορισμένες χώρες, καθώς και η δυνατότητα αναθεώρησης των κατώτατων ορίων σχετικά με τη νομοθεσία «de minimis» για τις κρατικές ενισχύσεις, αλλά αυτό παραμένει στη διακριτική ευχέρεια των χωρών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η δημόσια χρηματοδότηση είναι πολύ σημαντική για τις ΑΤΥ και θα μπορούσε να ενισχυθεί μέσω εργασιών συνεργασίας και αποφυγής της αλληλοεπικάλυψης των προσπαθειών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να στηρίξουν και να χρηματοδοτήσουν τις σχετικές ιδέες και πρωτοβουλίες που προέρχονται από νεοσύστατες επιχειρήσεις.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση αναμένεται να ωφελήσει τις ΜΜΕ, καθώς και τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας που δραστηριοποιούνται στον κλάδο, μειώνοντας τον υφιστάμενο διοικητικό φόρτο και το κόστος συμμόρφωσης που συνδέεται με την υποβολή πολλαπλών φακέλων ώστε να πληρούνται οι διαφορετικές απαιτήσεις των εθνικών ΑΤΥ, αλλά διαφωνεί με την έλλειψη ειδικών διατάξεων για αυτές.

1.9.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να υπάρξει αναφορά στον κανονισμό και να επεκταθεί/συμπληρωθεί το πεδίο εφαρμογής σε μέτρα πρόληψης όπως π.χ. η στήριξη των νοσοκομείων στον έλεγχο των νοσοκομειακών λοιμώξεων, την πρόληψη και τον περιορισμό.

2.   Ιστορικό πλαίσιο

2.1.

Η πρόταση κανονισμού έρχεται ύστερα από είκοσι και πλέον έτη εθελοντικής συνεργασίας στον τομέα της Αξιολόγησης τεχνολογιών υγείας (ΑΤΥ). Μετά την έγκριση της Οδηγίας για τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη (Οδηγία 2011/24/ΕΕ) (1), το 2013 συστάθηκε σε επίπεδο ΕΕ ένα εθελοντικό δίκτυο ΑΤΥ, αποτελούμενο από εθνικούς φορείς και οργανισμούς ΑΤΥ, ώστε να παρέχει στρατηγική και πολιτική καθοδήγηση στο πλαίσιο της επιστημονικής και τεχνικής συνεργασίας σε επίπεδο ΕΕ.

2.2.

Οι εργασίες αυτές συμπληρώθηκαν από τρεις διαδοχικές κοινές δράσεις (2) σχετικά με την ΑΤΥ και έδωσαν στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να δημιουργήσουν μια στερεή γνωσιολογική βάση σχετικά με τις μεθοδολογίες και την ανταλλαγή πληροφοριών όσον αφορά την αξιολόγηση τεχνολογιών υγείας.

2.3.

Η συνεργασία σχετικά με την ΑΤΥ σε βιώσιμη βάση, σε επίπεδο ΕΕ, αποσκοπεί να διασφαλίσει ότι όλες οι χώρες της ΕΕ μπορούν να επωφεληθούν από τη βελτίωση της αποδοτικότητας, μεγιστοποιώντας την προστιθέμενη αξία. Η ενισχυμένη συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ στον τομέα αυτόν υποστηρίζεται ευρέως από τους φορείς που ενδιαφέρονται για την έγκαιρη πρόσβαση των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες, καινοτόμα φάρμακα και καινοτόμα προϊόντα υγείας, εφόσον αυτά προσφέρουν προστιθέμενη αξία, αποδεικνύοντας ότι η ΕΕ δεν είναι μόνον μια οικονομική ένωση αλλά μια ένωση που ασχολείται πρώτιστα με τον άνθρωπο. Οι ενδιαφερόμενοι φορείς και οι πολίτες που ανταποκρίθηκαν στη δημόσια διαβούλευση της Επιτροπής εξέφρασαν εντυπωσιακή υποστήριξη, με σχεδόν το σύνολο (98 %) να αναγνωρίζει τη χρησιμότητα της ΑΤΥ και το 87 % να συμφωνεί στο ότι η συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά την ΑΤΥ θα πρέπει να συνεχιστεί και μετά το 2020 (3).

3.   Προβλήματα ή κενά τα οποία εξετάζονται για να γεφυρωθούν μέσω της πρότασης

3.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη διαπίστωση, που προέκυψε μετά από εκτενή διαβούλευση, ότι μέχρι σήμερα η πρόσβαση στην αγορά καινοτόμων τεχνολογιών παρεμποδίζεται ή και στρεβλώνεται λόγω των διαφορετικών εθνικών ή περιφερειακών γραφειοκρατικών διαδικασιών, μεθοδολογιών και απαιτήσεων για την ΑΤΥ που υπάρχουν σε ολόκληρη την ΕΕ και οι οποίες επιβάλλονται από τις διαφορετικές εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Αυτός ήταν ο λόγος που ανάγκασε την Επιτροπή να προτείνει μια πρόταση κανονισμού ως την πλέον ενδεδειγμένη νομοθετική πρακτική.

3.2.

Η ΕΟΚΕ επίσης συμφωνεί με τη διαπίστωση ότι η σημερινή κατάσταση συμβάλλει επίσης στην έλλειψη επιχειρηματικής προβλεψιμότητας„ με υψηλότερο κόστος για τη βιομηχανία και τις ΜΜΕ, οδηγεί σε καθυστερήσεις στην πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες και έχει αρνητικές επιπτώσεις στην καινοτομία. Σαν παράδειγμα της σημερινής μη εναρμονισμένης κατάστασης μπορούμε να παραθέσουμε το έγγραφο του I-Com Institute for Competitiveness (Ινστιτούτο για την Ανταγωνιστικότητα) (4), όπου, στη σελίδα 49, γίνεται αναφορά στη BEUC (Ευρωπαϊκή Οργάνωση Καταναλωτών) και επισημαίνεται ότι «Ορισμένα όργανα ATY κάνουν τις αξιολογήσεις διαθέσιμες δημοσίως, απευθείας ή κατόπιν αιτήματος, ενώ κάποιες άλλες τις θεωρούν εμπιστευτικές. Επιπλέον, παρατηρητικές μελέτες για την εκτίμηση της αξίας ενός φαρμάκου γίνονται δεκτές από μερικούς οργανισμούς ΑΤΥ, αλλά απορρίπτονται από άλλους. Αυτό είναι σημαντικό δεδομένου ότι, όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Οργάνωση Καταναλωτών, η υπάρχουσα βιβλιογραφία δείχνει ότι τα δεδομένα αυτά είναι λιγότερο ισχυρά από εκείνα που παρέχονται από τυχαιοποιημένες δοκιμές και προφίλ αποτελεσματικότητας φαρμάκων. Παρόλο που οι διαφορές αυτές δεν επηρεάζουν άμεσα το έργο της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης Καταναλωτών, μπορούν να συμβάλουν στην αλληλοεπικάλυψη της εργασίας και έχουν υψηλό κόστος για τα κράτη μέλη. Επομένως, είναι σημαντικό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τη σημασία της ΑΤΥ και η συμβολή των ασθενών και των τελικών χρηστών. Τέλος, Ευρωπαϊκή Οργάνωση Καταναλωτών θεωρεί ότι, παρόλο που η κοινή πλήρης ΑΤΥ, θα μπορούσε να είναι πολύ χρήσιμη, θα πρέπει να προσαρμόζεται στα εθνικά πλαίσια υγειονομικής περίθαλψης.» Όπως έδειξαν αρκετές δεκαετίες συνεργασίας στην ΕΕ με βάση τα σχέδια σχετικά με την ΑΤΥ, αυτά τα ζητήματα δεν έχουν αντιμετωπιστεί επαρκώς με την καθαρά εθελοντική προσέγγιση των κοινών εργασιών που έχουν αναληφθεί μέχρι σήμερα.

3.3.

Η τρέχουσα συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ που βασίζεται σε έργα σχετικά με την ΑΤΥ πλήττεται επίσης από έλλειψη βιωσιμότητας, καθώς η χρηματοδότηση είναι βραχυπρόθεσμη και πρέπει να επαναδιαπραγματευθεί και να διασφαλιστεί σε κάθε οικονομικό κύκλο. Παρότι η εν εξελίξει συνεργασία, ιδίως οι κοινές δράσεις και το δίκτυο ΑΤΥ, ανέδειξε τα οφέλη της συνεργασίας σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τη διαμόρφωση του επαγγελματικού δικτύου, των εργαλείων και των μεθοδολογιών για συνεργασία και πιλοτικές κοινές αξιολογήσεις, αυτό το μοντέλο συνεργασίας δεν συνέβαλε στην εξάλειψη του κατακερματισμού στα εθνικά συστήματα και της αλληλοεπικάλυψης των δραστηριοτήτων (5).

3.4.

Λαμβανομένου υπόψη ότι η αξιοπιστία κάθε νέου μηχανισμού πρέπει να έχει σαν γνώμονα τις αρχές της ανεξάρτητης και ελεύθερης έκφρασης των συμμετεχόντων, με αποκλειστική βάση επιστημονικά, δεοντολογικά, ηθικά και αμερόληπτα κριτήρια, οι στόχοι αυτής της πρωτοβουλίας θα μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς με την ενισχυμένη συνεργασία στον τομέα της ΑΤΥ σε επίπεδο ΕΕ στη βάση αυτών των αρχών. Ουσιαστικά, η πρωτοβουλία θα αντιμετωπίσει τον σημερινό κατακερματισμό των εθνικών συστημάτων ΑΤΥ (αποκλίσεις διαδικασιών και μεθοδολογιών που επηρεάζουν την πρόσβαση στην αγορά), ενώ παράλληλα θα ενισχύσει τη συνεργασία και σε άλλα επίπεδα απαραίτητα για την ΑΤΥ (π.χ., σε όσες χώρες υπάρχουν δυσκολίες λόγω της έλλειψης Μητρώων Ασθενών, θα πρέπει να ενεργοποιηθούν τα Εθνικά σχέδια Δράσης για όλες τις παθήσεις, έτσι ώστε να επιταχύνεται το έργο των οικείων υπουργείων Υγείας λαμβάνοντας υπόψη τις βέλτιστες πρακτικές άλλων ευρωπαϊκών χωρών). Είναι μία προσέγγιση που ενσωματώνει μέσα στη διαδικασία λήψης μίας επιστημονικής απόφασης και κοινωνικές αξίες και προτεραιότητες.

3.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να αναγνωριστεί η τεχνολογική καινοτομία στον τομέα της υγείας και για δραστηριότητες φροντίδας σε τοπικό και εξωνοσοκομειακό επίπεδο. Η γήρανση του πληθυσμού (6), η αύξηση χρόνιων ασθενειών και η μη αυτάρκεια απαιτούν εξειδίκευση και αποτελεσματικότερη χρήση των τεχνολογιών και των μεθόδων παρέμβασης για την κατ ‘οίκον φροντίδα. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να προβλέπονται ειδικά προγράμματα ΑΤΥ με στόχο τη βελτίωση της μέριμνας και της φροντίδας κατ’ οίκον, όχι μόνο μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών και της τηλεϊατρικής, αλλά και μέσω της γενικής αύξησης της επαγγελματικής ποιότητας σε υπηρεσίες παροχής φροντίδας.

3.6.

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ τονίζει πόσο συχνά ο εν λόγω τομέας μέριμνας για την υγεία των Ευρωπαίων πολιτών έχει αναπτυχθεί και αποτελεί αντικείμενο διαχείρισης από καινοτόμες επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, των οποίων η παρουσία στον τομέα θα πρέπει να αναγνωρίζεται και να αξιοποιείται περισσότερο.

4.   Τι επιχειρείται να επιτευχθεί μέσω της συγκεκριμένης πρότασης

4.1.

Ο προτεινόμενος κανονισμός της ΕΕ για την ΑΤΥ έχει ως στόχο να συμβάλει στη διάθεση καινοτόμων τεχνολογιών υγείας σε ασθενείς της Ευρώπης, να αξιοποιήσει καλύτερα τους διαθέσιμους πόρους και να βελτιώσει την προβλεψιμότητα των επιχειρήσεων.

4.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σωστή την απόφαση της Επιτροπής να χρησιμοποιηθεί η νομική διαδικασία ενός κανονισμού έναντι άλλων νομικών μορφών, γιατί έτσι εξασφαλίζεται αμεσότερη και ουσιαστικότερη συνεργασία σε επίπεδο κρατών μελών. Η υποχρέωση όμως να χρησιμοποιηθεί η κοινή κλινική αξιολόγηση, εάν η τεχνολογία έχει υπαχθεί σε τέτοια αξιολόγηση, δεν διασφαλίζει ότι τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους μια ΑΤΥ κατάλληλη που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη λήψη αποφάσεων. Ο εθελούσιος χαρακτήρας αποτελεί, λοιπόν, την επιλογή για ορισμένες κατηγορίες αξιολόγησης τεχνολογιών υγείας, όπως ορίζεται στο άρθρο 19. Επειδή η επιθυμία να παραδοθεί μια τέτοια ΑΤΥ εντός περιορισμένων χρονικών ορίων ενέχει τον κίνδυνο να υπονομευθεί η ποιότητά της, καθίσταται επιτατική η εφαρμογή του άρθρου 29 της πρότασης κανονισμού για αξιολόγηση και παρακολούθηση.

4.3.

Η πρόταση κανονισμού επιδιώκει να εξασφαλίσει ότι οι μεθοδολογίες και οι διαδικασίες που εφαρμόζονται στις ΑΤΥ είναι πιο προβλέψιμες σε ολόκληρη την ΕΕ και ότι οι κοινές κλινικές αξιολογήσεις δεν θα επαναλαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο, αποφεύγοντας έτσι τις επικαλύψεις και τις αποκλίσεις. Όπως περιγράφεται λεπτομερέστερα στην έκθεση εκτίμησης επιπτώσεων, η προτιμώμενη επιλογή θεωρείται ότι προβλέπει τον βέλτιστο συνδυασμό αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας για την επίτευξη των στόχων πολιτικής, ενώ παράλληλα τηρεί τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Επιτρέπει την καλύτερη δυνατή επίτευξη των στόχων για την εσωτερική αγορά, προωθώντας τη σύγκλιση διαδικασιών και μεθοδολογιών, μειώνοντας τις αλληλοεπικαλύψεις (π.χ. στις κλινικές αξιολογήσεις) και, συνεπώς, τον κίνδυνο αποκλινόντων συμπερασμάτων, συμβάλλοντας, ως εκ τούτου, στη βελτίωση της διαθεσιμότητας καινοτόμων τεχνολογιών υγείας για τους ασθενείς. Ωστόσο, καθώς η πρόσβαση και η χρήση των τεχνολογιών δεν είναι όμοιες σε όλα τα κράτη μέλη ποικίλλουν οι ανάγκες σε ΑΤΥ, ιδίως όσον αφορά το πρότυπο περίθαλψης. Η έλλειψη άμεσης σύγκρισης ή η χρήση ενδιάμεσων κριτηρίων στις κλινικές δοκιμές που χρησιμοποιούνται για τις εγκρίσεις της διάθεσης στην αγορά, ενισχύουν περαιτέρω τις ανάγκες αυτές για συμπληρωματικές μελέτες. Η υποχρεωτική χρήση της κοινής ΑΤΥ μπορεί να μην είναι, επομένως, απόλυτα εφαρμόσιμη και η αρχή της εθελούσιας χρήσης ίσως θα πρέπει να εξακολουθήσει να ισχύει όπως προαναφέρθηκε, για ορισμένες κατηγορίες ΑΤΥ. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι σύμφωνα με το άρθρο 34, τα κράτη μέλη δύνανται να διενεργούν κλινικές αξιολογήσεις χρησιμοποιώντας μέσα διαφορετικά από τους κανόνες που προβλέπονται στο κεφάλαιο III του παρόντος κανονισμού, προκειμένου να διασφαλίζεται η δυνατότητα διενέργειας επιπλέον ειδικών αξιολογήσεων, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο.

4.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η πρόταση κανονισμού παρέχει στα κράτη μέλη βιώσιμο πλαίσιο, το οποίο επιτρέπει τη συγκέντρωση εμπειρογνωμοσύνης, την ενίσχυση της εμπεριστατωμένης λήψης αποφάσεων και στηρίζει τις προσπάθειές τους για διασφάλιση της βιωσιμότητας των εθνικών συστημάτων υγείας. Η προτιμώμενη επιλογή είναι επίσης οικονομικά αποδοτική, υπό την έννοια ότι η εξοικονόμηση για τα κράτη μέλη, τη βιομηχανία και τις ΜΜΕ υπερτερεί σημαντικά του κόστους, ως αποτέλεσμα της συγκέντρωσης πόρων, της αποφυγής αλληλοεπικαλύψεων και της βελτίωσης της προβλεψιμότητας για τις επιχειρήσεις. Η πρόταση περιλαμβάνει διατάξεις για τη χρήση κοινών εργαλείων, μεθοδολογιών και διαδικασιών ΑΤΥ σε όλη την ΕΕ και ορίζει τους τέσσερις κατωτέρω πυλώνες για την από κοινού εργασία των κρατών μελών σε επίπεδο ΕΕ.

4.4.1.

Κοινές κλινικές αξιολογήσεις με επίκεντρο τις πλέον καινοτόμες και δυνητικά επωφελείς τεχνολογίες υγείας με τη μέγιστη προστιθέμενη αξία για την ΕΕ.

4.4.2.

Κοινές επιστημονικές διαβουλεύσεις σύμφωνα με τις οποίες οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη μιας τεχνολογίας υγείας μπορούν να ζητήσουν τη συμβουλή των αρχών ΑΤΥ σχετικά με το είδος των δεδομένων και των αποδεικτικών στοιχείων που ενδέχεται να απαιτηθούν στην υποβολή για την ΑΤΥ.

4.4.3.

Προσδιορισμός των αναδυόμενων τεχνολογιών υγείας για να διασφαλιστεί ότι οι πλέον υποσχόμενες τεχνολογίες υγείας για τους ασθενείς και τα συστήματα υγείας εντοπίζονται νωρίς και περιλαμβάνονται στην κοινή εργασία.

4.4.4.

Εθελοντική συνεργασία σε τομείς που δεν εμπίπτουν στην υποχρεωτική συνεργασία, για παράδειγμα σε τεχνολογίες υγείας διαφορετικές από τα φάρμακα και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα (π.χ. χειρουργικές επεμβάσεις) ή στις οικονομικές πτυχές των τεχνολογιών υγείας.

5.   Ποιες νομοθετικές και μη νομοθετικές επιλογές έχουν εξεταστεί; Υπάρχει ή όχι προτιμώμενη επιλογή;

5.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση κανονισμού συνάδει απόλυτα με τους γενικούς στόχους της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της ομαλής λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, των βιώσιμων συστημάτων υγείας και μιας φιλόδοξης ατζέντας για την έρευνα και την καινοτομία.

5.1.1.

Πέραν της συνοχής με αυτούς τους στόχους πολιτικής της ΕΕ, η πρόταση είναι επίσης σύμφωνη και συμπληρωματική προς την ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τα φάρμακα και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα (7). Για παράδειγμα, παρότι η ρυθμιστική διαδικασία και η διαδικασία ΑΤΥ θα παραμείνουν σαφώς διακριτές καθώς έχουν διαφορετικούς σκοπούς, υπάρχουν ευκαιρίες για τη δημιουργία συνεργειών, μέσω αμοιβαίας ανταλλαγής πληροφοριών και καλύτερου συγχρονισμού των διαδικασιών μεταξύ προτεινόμενων κοινών κλινικών αξιολογήσεων και κεντρικά σχεδιασμένης χορήγησης άδειας κυκλοφορίας των φαρμάκων (8).

5.2.

Νομική βάση της πρότασης είναι το άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).

5.2.1.

Το άρθρο 114 της ΣΛΕΕ προβλέπει την έκδοση μέτρων σχετικά με την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών, υπό την προϋπόθεση ότι αυτά είναι απαραίτητα για την εγκαθίδρυση ή τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και ταυτόχρονα διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο προστασίας της δημόσιας υγείας.

5.2.2.

Το άρθρο 114 της ΣΛΕΕ παρέχει επίσης την κατάλληλη νομική βάση σύμφωνα με τους στόχους της πρότασης, ιδίως όσον αφορά την εξάλειψη ορισμένων υφιστάμενων αποκλίσεων στην εσωτερική αγορά των τεχνολογιών υγείας, οι οποίες προκλήθηκαν λόγω διαδικαστικών και μεθοδολογικών διαφορών στις κλινικές αξιολογήσεις που διενεργούν τα κράτη μέλη, καθώς και την εξάλειψη σημαντικών αλληλοεπικαλύψεων μεταξύ αυτών των αξιολογήσεων στην ΕΕ.

5.2.3.

Σε συμφωνία με το άρθρο 114 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ, λήφθηκε υπόψη η παροχή υψηλού επιπέδου προστασίας της ανθρώπινης υγείας κατά την κατάρτιση της πρότασης, η οποία αναμένεται να βελτιώσει τη διαθεσιμότητα καινοτόμων τεχνολογιών υγείας για τους ασθενείς στην ΕΕ.

5.3.

Οποιαδήποτε νομική πρόταση θα πρέπει επίσης να τηρεί το άρθρο 168 παράγραφος 7 της ΣΛΕΕ, σύμφωνα με το οποίο η Ένωση σέβεται τις ευθύνες των κρατών μελών όσον αφορά τον καθορισμό των πολιτικών τους για την υγεία και την οργάνωση και παροχή υπηρεσιών υγείας και ιατρικής περίθαλψης. Αυτό περιλαμβάνει αποφάσεις σχετικά με τα επίπεδα τιμολόγησης και αποζημίωσης, τα οποία δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής αυτής της πρωτοβουλίας.

5.3.1.

Εάν και είναι ξεκάθαρο ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ θα εξακολουθήσουν να είναι αρμόδια για την αξιολόγηση μη κλινικών (π.χ. οικονομικών, κοινωνικών, δεοντολογικών) πτυχών των τεχνολογιών υγείας και για τη λήψη αποφάσεων για την τιμολόγηση και την επιστροφή δαπανών, η ΕΟΚΕ προτείνει να εξετασθεί και να γίνει αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης μια κοινή τιμολογιακή πολιτική —με στόχο τη διαφάνεια και την πρόσβαση όλων των πολιτών— εντός της ΕΕ για τα φάρμακα, τα ιατροτεχνολογικά και in vitro γενικότερα προϊόντα, και ειδικά για αυτά που έχουν περάσει ΑΤΥ, με σκοπό την καλύτερη πρόσβαση για τους Ευρωπαίους πολίτες και την αποφυγή παράλληλων εξαγωγών/εισαγωγών βάσει μόνον της τιμής. Έτσι το έργο των σχετικών εθνικών επιτροπών που αφορά το μητρώο-παρατηρητηρίου ανώτατων αποδεκτών τιμών, που υπάρχουν σε κάποιες χώρες, ειδικά για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, θα βοηθηθεί αποτελεσματικά.

5.4.

Παρόλο που κατά την αιτιολογική έκθεση «ο όρος “τεχνολογία υγείας” πρέπει να νοείται υπό ευρεία έννοια, συμπεριλαμβάνοντας φάρμακα, ιατροτεχνολογικά προϊόντα ή ιατρικές και χειρουργικές διαδικασίες, καθώς και μέτρα για την πρόληψη, διάγνωση ή θεραπεία ασθενειών τα οποία χρησιμοποιούνται στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης», στο πεδίο εφαρμογής οι κοινές κλινικές αξιολογήσεις περιορίζονται σε: φάρμακα που υποβάλλονται σε κεντρική διαδικασία χορήγησης άδειας κυκλοφορίας, νέες δραστικές ουσίες και υφιστάμενα προϊόντα για τα οποία η χορήγηση της άδειας κυκλοφορίας επεκτείνεται σε νέα θεραπευτική ένδειξη και ορισμένες κατηγορίες ιατροτεχνολογικών προϊόντων και in vitro διαγνωστικών ιατροτεχνολογικών προϊόντων για τα οποία οι σχετικές ομάδες εμπειρογνωμόνων που συστάθηκαν βάσει των κανονισμών αριθ. (ΕΕ) 2017/745 και 2017/746 έχουν εκφράσει γνώμες ή απόψεις και τα οποία επιλέχθηκαν από την ομάδα συντονισμού που συστήνεται με τον παρόντα κανονισμό.

5.5.

Για την πρόληψη των εκφυλιστικών νόσων αλλά και για τη μείωση της καταχρηστικής εισαγωγής στα νοσοκομεία των ηλικιωμένων και μη αυτοεξυπηρετούμενων ατόμων, πρέπει να θεσπιστούν μέτρα και δράσεις για την αύξηση της ποιότητας της περίθαλψης και της βοήθειας και, ως εκ τούτου, για τη βελτίωση της ασφάλειας και της ευημερίας των ασθενών.

5.5.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να γίνει αναφορά και να επεκταθεί/συμπληρωθεί το πεδίο εφαρμογής σε μέτρα πρόληψης όπως π.χ. η στήριξη των νοσοκομείων στον έλεγχο των νοσοκομειακών λοιμώξεων, την πρόληψη, τον περιορισμό. Το συγκεκριμένο παράδειγμα αναφέρεται στους περίπου 37 000 (9) ανθρώπους που πεθαίνουν κάθε χρόνο από νοσοκομειακή λοίμωξη στην Ευρώπη Είναι επιτακτική η ανάγκη βελτίωσης της ασφάλειας των ασθενών και της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας με έμφαση στην πρόληψη των νοσοκομειακών λοιμώξεων και στην ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών. Οι μέχρι σήμερα μελέτες περιορίζονται μόνον σε εθνικό επίπεδο και εμφανίζουν όλες εκείνες τις παθογένειες τις οποίες επιχειρεί να γεφυρώσει η συγκεκριμένη πρόταση.

6.   Ποιο είναι το κόστος της προτιμώμενης επιλογής;

6.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η προτιμώμενη επιλογή είναι οικονομικά αποδοτική, υπό την έννοια ότι η εξοικονόμηση για τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία (10) υπερτερεί σημαντικά του κόστους, ως αποτέλεσμα της συγκέντρωσης πόρων, της αποφυγής αλληλοεπικαλύψεων και της βελτίωσης της προβλεψιμότητας για τις επιχειρήσεις. Προκείμενου να διασφαλιστεί ότι υπάρχουν επαρκείς (11) διαθέσιμοι πόροι για τις κοινές εργασίες που προβλέπονται βάσει της πρότασης κανονισμού, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα επαρκούς χρηματοδότησης για τις κοινές εργασίες και την εθελοντική συνεργασία, καθώς και για το πλαίσιο στήριξης που θα υποστηρίζει αυτές τις δραστηριότητες. Η χρηματοδότηση θα πρέπει να καλύπτει το κόστος εκπόνησης των εκθέσεων των κοινών κλινικών αξιολογήσεων και των κοινών επιστημονικών διαβουλεύσεων. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να έχουν τη δυνατότητα να αποστέλλουν αποσπασμένους εθνικούς εμπειρογνώμονες στην Επιτροπή, ώστε να στηρίζουν τη γραμματεία της ομάδας συντονισμού, όπως αναφέρεται στο άρθρο 3.

6.2.

Το κόστος των ελέγχων συμπεριλαμβάνεται στις κατανομές δαπανών για την υλοποίηση της αναγνώρισης των αναδυόμενων νέων τεχνολογιών που θα αξιολογηθούν σε επίπεδο ΕΕ και τις κοινές κλινικές αξιολογήσεις. Η συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς για τα φάρμακα και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα θα ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο σφάλματος κατά τον σχεδιασμό του προγράμματος εργασιών της ομάδας συντονισμού παρακολούθησης. Όπως επίσης αναφέρει η Επιτροπή, η ομάδα συντονισμού θα απαρτίζεται από εθνικούς εκπροσώπους των οργάνων ΑΤΥ, οι υποομάδες της θα αποτελούνται από τεχνικούς εμπειρογνώμονες που πραγματοποιούν αξιολογήσεις. Προβλέπεται επίσης η εκπαίδευση των εθνικών φορέων ΑΤΥ, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα κράτη μέλη με λιγότερη εμπειρία θα καλύψουν τις απαιτήσεις της ΑΤΥ, παρά το γεγονός ότι δεν γίνεται ρητή αναφορά στην πρόταση.

6.3.

Το σύνολο των δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη (δημόσια και ιδιωτική) της ΕΕ ανέρχεται περίπου στα 1 300 δισεκατ. ευρώ ετησίως (12) (συμπεριλαμβανομένων 220 δισεκατ. ευρώ για τα φαρμακευτικά προϊόντα (13) και 100 δισεκατ. ευρώ για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα (14)). Έτσι, οι δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο περίπου το 10 % του ΑΕΠ της ΕΕ (15).

6.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την τοποθέτηση ότι οι δαπάνες υγείας ενδέχεται να αυξηθούν κατά τα προσεχή έτη, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, τη γήρανση του πληθυσμού της Ευρώπης, την αύξηση των χρόνιων ασθενειών και τις περίπλοκες νέες τεχνολογίες, ενώ την ίδια στιγμή τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο δημοσιονομικούς περιορισμούς.

6.5.

Επίσης η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι εξελίξεις αυτές θα απαιτήσουν από τα κράτη μέλη να βελτιώσουν περαιτέρω την αποτελεσματικότητα των προϋπολογισμών για την υγεία εστιάζοντας στις αποτελεσματικές τεχνολογίες και διατηρώντας ταυτόχρονα τα κίνητρα για την καινοτομία (16).

6.6.

Η ΕΟΚΕ δεν αποκλείει να χρησιμοποιηθούν και φορολογικά κίνητρα σε ορισμένες χώρες, καθώς και η δυνατότητα αναθεώρησης των κατώτατων ορίων σχετικά με τη νομοθεσία «de minimis» για τις κρατικές ενισχύσεις, για τις οποίες θα μπορούσε να προβλεφθεί αύξηση του κατώτατου ορίου, από τις σημερινές 200 χιλιάδες ευρώ σε τουλάχιστον 700 χιλιάδες ευρώ για τις ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στους τομείς της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, εισάγοντας πρόσθετες απαιτήσεις ποιότητας, όπως η εργασία σε σχέδια που απαιτούν συνεργασία μεταξύ διαφόρων επιχειρήσεων, η παρουσία επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία ή το γεγονός ότι πρόκειται για εταιρείες που επανεπενδύουν πλήρως τα εταιρικά κέρδη στην επιχείρηση. Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν προκειμένου να ενθαρρύνουν τις ΜΜΕ και τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας να επενδύουν περισσότερο στην έρευνα, την καινοτομία και την ανάπτυξη συνεργασιών δικτύου (17). Επίσης, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να στηρίξουν και να χρηματοδοτήσουν τις σχετικές ιδέες και πρωτοβουλίες που προέρχονται από νεοσύστατες επιχειρήσεις.

6.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η δημόσια χρηματοδότηση είναι πολύ σημαντική για τις ΑΤΥ και θα μπορούσε να ενισχυθεί μέσω εργασιών συνεργασίας και αποφυγής της αλληλοεπικάλυψης των προσπαθειών. Κάθε εθνική αξιολόγηση ΑΤΥ υπολογίζεται ότι κοστίζει περίπου 30 000 ευρώ σε εθνικούς φορείς και 100 000 ευρώ στον κλάδο (18). Υποθέτοντας ότι 10 κράτη μέλη εκτελούν ΑΤΥ για την ίδια τεχνολογία και ότι αυτά θα μπορούσαν να αντικατασταθούν από μία κοινή έκθεση, θα μπορούσε να επιτευχθεί εξοικονόμηση έως 70 %, ακόμη και αν υποτεθεί ότι, λόγω της αυξημένης ανάγκης για συντονισμό, το κόστος μιας κοινής αξιολόγησης είναι τρεις φορές υψηλότερο από το κόστος μιας ενιαίας εθνικής έκθεσης. Αυτοί οι πόροι μπορούν να εξοικονομηθούν ή να ανακατανεμηθούν σε άλλα θέματα που σχετίζονται με την ΑΤΥ. Ωστόσο, έχοντας υπόψη το πολύ υψηλό κόστος που ζητείται για τις νέες τεχνολογίες, είναι απαραίτητο η ΑΤΥ που χρησιμοποιείται από ένα κράτος μέλος για να αποφασίσει την αποπληρωμή μιας τεχνολογίας να συνδέεται με το θεραπευτικό οπλοστάσιο του εν λόγω κράτους μέλους. Για τις ογκολογικές θεραπείες, λόγου χάρη, που υπερβαίνουν συνήθως το κόστος των 100 000 ευρώ ανά ασθενή, μια ακατάλληλη κλινική αξιολόγηση θα έχει κόστος πολύ υψηλότερο από τα ποσά που εξοικονομούνται από την κοινή αξιολόγηση. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι: «Ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ασθενών για τον Καρκίνο (ECPC) χαιρετίζει την πρόταση και σημειώνει ότι αποφεύγοντας την αλληλοεπικάλυψη των προσπαθειών, οι υποχρεωτικές κοινές κλινικές εκτιμήσεις θα εξαλείψουν τον κίνδυνο διαφορετικών αποτελεσμάτων και θα ελαχιστοποιήσουν έτσι τις καθυστερήσεις στην πρόσβαση σε νέες θεραπείες» (19). Επίσης, η AIM —η διεθνής ένωση μη κυβερνητικών φορέων παροχής υπηρεσιών υγείας— με χαρά διαπιστώνει ότι η Επιτροπή προτείνει να υπάρξει πιο μόνιμο καθεστώς στη συνεργασία ΑΤΥ σε επίπεδο ΕΕ. […] Ωστόσο, η AIM ανησυχεί για το γεγονός ότι, με μία μόνο κλινική αξιολόγηση στην ΕΕ, το νέο σύστημα θα δημιουργήσει πιέσεις για τη συντομότερη δυνατή ΑΤΥ, με ενδεχόμενη ζημία για την ποιότητα και την ασφάλεια της περίθαλψης (20).

6.8.

Εφόσον οι δημοσιονομικές συνέπειες της πρότασης αναμένεται να έχουν αποτελέσματα από το 2023 και εξής, η συνεισφορά από τον προϋπολογισμό της ΕΕ μετά το 2020 θα συζητηθεί στο πλαίσιο της κατάρτισης των προτάσεων της Επιτροπής για το προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) και θα αντικατοπτρίζει το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων για το ΠΔΠ μετά το 2020.

6.9.

Με τεράστια οικονομικά συμφέροντα, ο τομέας τεχνολογιών υγείας της ΕΕ είναι επιρρεπής σε συγκρούσεις συμφερόντων. Είναι σημαντικό η ΑΤΥ να είναι οργανωμένη με αντικειμενικό, ανεξάρτητο και διαφανή τρόπο.

7.   Πώς θα επηρεαστούν οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις;

7.1.

Η πρόταση είναι σημαντική για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), οι οποίες κατέχουν ιδιαίτερα εξέχουσα θέση στον τομέα των ιατροτεχνολογικών προϊόντων, όπως προαναφέρθηκε στο σημείο 4.2. Ωστόσο, δεν προβλέπονται ειδικές διατάξεις για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, καθώς αυτές δεν αναμένεται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διάθεση νέων τεχνολογιών υγείας στην αγορά. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση αναμένεται να ωφελήσει τις ΜΜΕ, καθώς και τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας που δραστηριοποιούνται στον κλάδο, μειώνοντας τον υφιστάμενο διοικητικό φόρτο και το κόστος συμμόρφωσης που συνδέεται με την υποβολή πολλαπλών φακέλων ώστε να πληρούνται οι διαφορετικές απαιτήσεις των εθνικών ΑΤΥ, αλλά διαφωνεί με την έλλειψη ειδικών διατάξεων για αυτές. Ειδικότερα, οι κοινές κλινικές αξιολογήσεις και οι κοινές επιστημονικές διαβουλεύσεις που προβλέπονται στην πρόταση θα αυξήσουν την επιχειρηματική προβλεψιμότητα για τη βιομηχανία. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις ΜΜΕ και τις κοινωνικές επιχειρήσεις, οι οποίες συνήθως έχουν μικρότερο χαρτοφυλάκιο προϊόντων και πιο περιορισμένους ειδικούς πόρους και δυναμικό για την ΑΤΥ. Αξιοσημείωτο είναι ότι η πρόταση δεν προβλέπει κάποια τέλη για τις κοινές κλινικές αξιολογήσεις και τις κοινές επιστημονικές διαβουλεύσεις, το οποίο είναι πολύ σημαντικό και για την τον τομέα της απασχόλησης (μείωση ανεργίας). Η ενίσχυση της προβλεψιμότητας για τις επιχειρήσεις λόγω των κοινών εργασιών στον τομέα της ΑΤΥ σε όλη την ΕΕ αναμένεται να έχει θετικό αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα του τομέα τεχνολογιών υγείας της ΕΕ. Οι υποδομές ΤΠ που προβλέπονται στην πρόταση βασίζονται σε τυποποιημένα εργαλεία ΤΠ (π.χ. για βάσεις δεδομένων, ανταλλαγή εγγράφων, δημοσίευση μέσω διαδικτύου), αξιοποιώντας εργαλεία που έχουν ήδη αναπτυχθεί στο πλαίσιο των κοινών δράσεων του δικτύου EUnetHTA.

7.2.

Πραγματικό οικονομικό κίνητρο για τις ΜΜΕ θα αποτελούσε η ενθάρρυνση της συμμετοχής τους σε προγράμματα ΕΣΠΑ (European Finance Development Programs) και μετά το 2020. Τα σημερινά προγράμματα ΕΣΠΑ 2014-2020 έχουν συγκεκριμένες προβλέψεις για προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης τα οποία στοχεύουν στον περιορισμό της φτώχειας και της ανεργίας.

7.2.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι αυτά τα προγράμματα θα πρέπει όχι μόνο να διατηρηθούν, αλλά και να διευρυνθούν μέσα στα ευρύτερα πλαίσια των αρχών της πρότασης του κανονισμού και να δράσουν σαν κίνητρο έρευνας ανάπτυξης και εφευρετικότητας. Στην πρόταση δεν αναφέρεται κάτι σχετικά με τις τρίτες χώρες, αλλά πιστεύουμε ότι σε όσες από αυτές υπάρχει «συμφωνία διπλής συνθήκης» μια συνεργασία στα πλαίσια της πρότασης δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί. Σε τελική ανάλυση όλα επαφίενται στον τελικό χρήστη και τις επιλογές που κάνει.

---

(1)  Οδηγία 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2011, περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης (ΕΕ L 88 της 4.4.2011).

(2)  EUnetHTA κοινή δράση 1, 2010-2012, EUnetHTA κοινή δράση 2, 2012-2015 και EUnetHTA κοινή δράση 3, 2016-2019 Βλέπε: http://www.eunethta.eu/

(3)  http://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-486_el.htm

(4)  http://www.astrid-online.it/static/upload/7787/7787e169a7f0afc63221153a6636c63f.pdf.

(5)  http://www.eunethta.eu/wp-content/uploads/2018/01/FINAL-Project-Plan-WP4-CA-TAVI-v3.pdf.

(6)  http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/european_economy/2015/pdf/ee3_en.pdf.

(7)  Στη σχετική νομοθεσία περιλαμβάνεται η οδηγία 2001/83/ΕΚ, ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 726/2004, ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 536/2014, ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2017/745 και ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2017/746.

(8)  Να σημειωθεί ότι η ανάγκη βελτιωμένων συνεργειών αναγνωρίστηκε επίσης από τα κράτη μέλη στο έγγραφο προβληματισμού για το δίκτυο ΑΤΥ με τίτλο «Συνέργειες μεταξύ ρυθμιστικών θεμάτων και θεμάτων ΑΤΥ σχετικά με τα φαρμακευτικά προϊόντα», καθώς και από το δίκτυο EUnetHTA και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων στην κοινή «Έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του τριετούς προγράμματος εργασίας 2012-2015 του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων και του δικτύου EUnetHTA».

(9)  http://www.cleoresearch.org/el/.

(10)  Η εξοικονόμηση κόστους που συνδέεται με τις κοινές αξιολογήσεις (REA) μπορεί να ανέλθει στα 2 670 000 ευρώ κατ’ έτος.

(11)  Το συνολικό κόστος της προτιμώμενης επιλογής εκτιμήθηκε σε περίπου 16 εκ. ευρώ.

(12)  Στοιχεία της Eurostat Στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Φαρμακευτική βιομηχανία: στρατηγικός τομέας για την ευρωπαϊκή οικονομία», ΓΔ GROW, 2014

Eurostat, δαπάνες παρόχων υγειονομικής περίθαλψης Για όλα τα κράτη μέλη, στοιχεία του 2012 ή τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία. Τα στοιχεία συμπληρώνονται με δεδομένα υγείας του ΠΟΥ για τις ακόλουθες χώρες: IE, IT, MT και UK (ετήσια συναλλαγματική ισοτιμία της ΕΚΤ).

(13)  Στοιχεία της Eurostat. Στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Φαρμακευτική βιομηχανία: στρατηγικός τομέας για την Ευρωπαϊκή οικονομία», ΓΔ GROW, 2014.

(14)  Ανακοίνωση με θέμα «Ασφαλή, αποτελεσματικά και καινοτομικά ιατροτεχνολογικά προϊόντα και in vitro διαγνωστικά ιατροτεχνολογικά προϊόντα, προς όφελος των ασθενών, των καταναλωτών και των επαγγελματιών υγείας», COM(2012) 540 final. Υπολογισμοί της Παγκόσμιας Τράπεζας, της EDMA, της Espicom και της Eucomed.

(15)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή. European Semester Thematic Fiche: Health and Health systems (Θεματικό φυλλάδιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου: Υγεία και συστήματα υγείας), 2015. ΓΔ ECFIN. Cost-containment policies in public pharmaceutical spending in the EU (Πολιτικές συγκράτησης του κόστους στις δημόσιες φαρμακευτικές δαπάνες στην ΕΕ), 2012. Και http://ec.europa.eu/smart-regulation/roadmaps/docs/2016_sante_144_health_technology_assessments_en.pdf

(16)  ΓΔ ECFIN. Cost-containment policies in public pharmaceutical spending in the EU (Πολιτικές συγκράτησης του κόστους στις δημόσιες φαρμακευτικές δαπάνες στην ΕΕ), 2012.

(17)  Επί του παρόντος, ο κανονισμός 1407/2013 της ΕΕ προβλέπει ένα κατώτατο όριο 200.000 ευρώ σε τρία χρόνια ως κρατική ενίσχυση που μπορεί να αναγνωριστεί στις επιχειρήσεις ακόμη και με τη μορφή φορολογικών ελαφρύνσεων. Το 2008, η ΕΕ, μέσω μιας δράσης με τίτλο «Σχέδιο ανάκαμψης», αύξησε προσωρινά το κατώτατο όριο σε 500.000 ευρώ για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση. Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι ο αντίκτυπος στην αυξανόμενη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας, ιδίως όσον αφορά τη μη αυτάρκεια, θα είναι μια από τις κύριες δαπάνες για τα συστήματα υγείας των κρατών μελών. Επομένως θα ήταν χρήσιμο να προβλεφθεί ένα ειδικό καθεστώς παροχής κινήτρων και στήριξης, ειδικότερα για τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παροχή τοπικών υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας.

(18)  Γενική Διεύθυνση «Οικονομικές και Δημοσιονομικές Υποθέσεις» (DG ECFIN), The 2015 Ageing report («Έκθεση του 2015 για τη δημογραφική γήρανση»), 2015. ΟΟΣΑ, 2015. Pharmaceutical expenditure and policies: past trends and future challenges (Φαρμακευτικές δαπάνες και πολιτικές: παρελθούσες τάσεις και μελλοντικές προκλήσεις).

(19)  http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2018/614772/EPRS_BRI(2018)614772_EN.pdf

(20)  https://www.aim-mutual.org/wp-content/uploads/2018/02/AIM-on-HTA.pdf.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα

«Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΕ όσον αφορά τους συντελεστές φόρου προστιθέμενης αξίας»

[COM(2018) 20 final — 2018/0005(CNS)]

«Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας όσον αφορά το ειδικό καθεστώς μικρών επιχειρήσεων»

[COM(2018) 21 final — 2018/0006 (CNS)]

«Τροποποιημένη πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 904/2010 σχετικά με μέτρα ενίσχυσης της διοικητικής συνεργασίας στον τομέα του φόρου προστιθέμενης αξίας»

[COM(2017) 706 final — 2017/0248 (CNS)]

και

«Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας, όσον αφορά την υποχρεωτική εφαρμογή κατώτατου κανονικού συντελεστή»

[COM(2017) 783 final — 2017/0349 (CNS)]

(2018/C 283/05)

Εισηγητής:

ο κ. Petru Sorin DANDEA

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 15.12.2017, 9.1.2018 και 5.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 113 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	26.3.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	198/5/10

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και συνιστά στα κράτη μέλη να την υιοθετήσουν και να τη θέσουν άμεσα σε εφαρμογή, δεδομένου ότι ο υπερβολικός κατακερματισμός του συστήματος ΦΠΑ στο επίπεδο της εσωτερικής αγοράς θέτει αδικαιολόγητα εμπόδια για την ανάπτυξη των μικρών επιχειρήσεων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο που θέτει η Επιτροπή, σύμφωνα με τον οποίο θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι ο τελικός καταναλωτής θα είναι ο δικαιούχος των μέτρων που περιλαμβάνονται στην προτεινόμενη δέσμη μέτρων. Θεωρεί, ωστόσο, ότι οι μειωμένοι συντελεστές και οι απαλλαγές που εφαρμόζονται δυνάμει των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 98 της πρότασης οδηγίας 2018/0005 (CNS) θα πρέπει να εφαρμόζονται πρωτίστως για την επιδίωξη, κατά συνεπή τρόπο, ενός στόχου γενικού συμφέροντος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένας τέτοιος στόχος επιδιώκεται από ενδιάμεσους φορείς (για παράδειγμα, στην περίπτωση των υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας και των υπηρεσιών εκπαίδευσης), οι οποίοι δεν αποτελούν τους τελικούς καταναλωτές. Ομοίως, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το σύστημα αυτό θα πρέπει, αυξάνοντας τα όρια, να είναι προσβάσιμο όχι μόνο για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις αλλά και για τις μικρές και τις μεσαίες επιχειρήσεις.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόταση της Επιτροπής να καταρτίσει έναν «αρνητικό κατάλογο» αγαθών και υπηρεσιών για τα οποία δεν θα εφαρμόζονται οι μειωμένοι συντελεστές που προβλέπονται στην υπό εξέταση πρόταση οδηγίας, επισημαίνει, ωστόσο, ότι ο εν λόγω κατάλογος δεν θα πρέπει να περιορίζει υπερβολικά την ελευθερία των κρατών μελών να καθορίζουν φορολογικούς συντελεστές για ορισμένα αγαθά γενικού συμφέροντος. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να εξακολουθήσουν να μπορούν να εφαρμόζουν μειωμένους φορολογικούς συντελεστές σε αγαθά, τα οποία υπόκεινται σε μειωμένους συντελεστές βάσει των ισχυουσών εξαιρέσεων που αναφέρει η οδηγία 2006/112/ΕΚ.

1.4.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι το καθεστώς μειωμένων συντελεστών δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται στα αγαθά και τις υπηρεσίες που συνιστούν ενδιάμεσες εισροές. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι αυτή η προσέγγιση δημιουργεί δυσκολίες ερμηνείας, λόγου χάρη, όταν πρόκειται για τη διαχείριση πολύπλοκων υπηρεσιών, ιδίως των υπηρεσιών που παρέχονται από δίκτυα επιχειρήσεων, συνεργατικούς σχηματισμούς και κοινοπραξίες επιχειρήσεων. Για τον λόγο αυτό, μπορεί να προκύψουν διφορούμενες ερμηνείες, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το αντίτιμο μιας υπηρεσίας που παρέχεται από μία επιχείρηση εντός ενός ομίλου, καταβάλλεται στη μητρική εταιρεία, η οποία, στη συνέχεια, χρεώνει εκ νέου την επιχείρηση που παρείχε τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Αν, σε μια τέτοια περίπτωση, δεν εφαρμοστεί ο ίδιος προτιμησιακός συντελεστής, τότε θα προκύψει αύξηση του κόστους η οποία, εν τέλει, θα επηρεάσει, έστω και έμμεσα, τον τελικό χρήστη.

1.5.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι φιλόδοξοι στόχοι που καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην παρούσα δέσμη νομοθετικών μέτρων μπορούν να επιτευχθούν μόνον εάν τα κράτη μέλη καταβάλλουν τις αναγκαίες προσπάθειες προκειμένου να εγκριθεί το οριστικό σύστημα ΦΠΑ εντός εύλογου χρονικού διαστήματος.

1.6.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιτραπεί στα κράτη μέλη να εφαρμόζουν δύο μειωμένους συντελεστές ύψους τουλάχιστον 5 %, καθώς και έναν μειωμένο συντελεστή κατώτερο του 5 %, και είναι της άποψης ότι οι μειωμένοι συντελεστές θα πρέπει να εφαρμόζονται σε συγκεκριμένες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών, όπως συμβαίνει σε ορισμένα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να διατηρήσουν τους μειωμένους συντελεστές που εφαρμόζονται επί του παρόντος σε ορισμένες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών γενικού συμφέροντος. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να προτείνουν έναν κατάλογο αγαθών και υπηρεσιών στις οποίες θα μπορούν να εφαρμόζονται μειωμένοι συντελεστές με στόχο να στηριχθεί η πρόσβαση των ΜΜΕ στην εσωτερική αγορά. Θα ήταν επίσης σκόπιμο να εξεταστεί διεξοδικά η δυνατότητα εφαρμογής υψηλότερων συντελεστών ΦΠΑ στα είδη πολυτελείας.

1.7.

H EOKE επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή των κρατών μελών σε σημαντικές πτυχές του καθεστώτος ΦΠΑ που εφαρμόζεται στις οργανώσεις και τους συλλόγους που δραστηριοποιούνται στον τομέα της υποστήριξης μειονεκτούντων ατόμων. Συνήθως δεν μπορούν να ανακτήσουν σημαντικά ποσά λόγω του ΦΠΑ, γεγονός που μειώνει ουσιαστικά την ικανότητά τους να στέκονται αρωγοί σε άτομα που ανήκουν σε μειονεκτούσες ομάδες του πληθυσμού. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ προτείνει τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη να απαλλάσσουν τις οντότητες αυτές από την καταβολή ΦΠΑ. Η ΕΟΚΕ εκτιμά επίσης ότι οι δικηγόροι που προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους δεν πρέπει να υπόκεινται στο καθεστώς ΦΠΑ, εφόσον η δραστηριότητά τους τούς αποφέρει ελάχιστα ή μηδενικά έσοδα.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να διαθέσουν στις αρμόδιες για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ αρχές τους αναγκαίους ανθρώπινους, χρηματοδοτικούς και υλικοτεχνικούς πόρους, προκειμένου να διασφαλιστεί η δέουσα εφαρμογή των διατάξεων του τρέχοντος κανονισμού, όπως προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ομοίως, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα ήταν χρήσιμο τα κράτη μέλη να εξετάσουν τη δυνατότητα καλύτερης αξιοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ, καθώς και για την ενθάρρυνση της οικειοθελούς συμμόρφωσης μέσω της αύξησης της διαφάνειας της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στον τομέα του ΦΠΑ.

2.   Πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

2.1.

Τον Απρίλιο του 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ένα σχέδιο δράσης (1) για τον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκού συστήματος ΦΠΑ. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνει τρεις προτάσεις οδηγιών (2) και μία πρόταση κανονισμού (3), ως μέρος των συνεχιζόμενων προσπαθειών για την υλοποίηση του σχεδίου.

2.2.

Στις τρεις προτάσεις οδηγιών προτείνεται η τροποποίηση της οδηγίας αριθ. 2006/112/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας. Οι προτεινόμενες αλλαγές αφορούν το ειδικό καθεστώς των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, τους ελάχιστους συντελεστές ΦΠΑ και τη συμμόρφωση με τον κατώτατο κανονικό συντελεστή.

2.3.

Οι κανόνες της ΕΕ σχετικά με τους συντελεστές του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) θεσπίστηκαν πριν από δύο και πλέον δεκαετίες με βάση την αρχή της χώρας καταγωγής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει τον εκσυγχρονισμό αυτών των κανόνων, προκειμένου να θεσπιστεί ένα οριστικό σύστημα ΦΠΑ για το μεταξύ επιχειρήσεων διασυνοριακό εμπόριο αγαθών, το οποίο θα πρέπει να βασίζεται στη φορολόγηση στο κράτος μέλος προορισμού.

2.4.

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποσκοπεί στο να καθιερωθεί η ίση μεταχείριση των κρατών μελών, θεσπίζοντας τη δυνατότητα εφαρμογής ενός μόνο μειωμένου συντελεστή ΦΠΑ, για τον οποίο δεν ισχύει η ελάχιστη απαίτηση, και δύο άλλων μειωμένων συντελεστών ύψους τουλάχιστον 5 %. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να διατηρηθεί ο κανονικός συντελεστής ΦΠΑ στο ελάχιστο όριο του 15 %.

2.5.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι το καθεστώς των μειωμένων συντελεστών δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται στα αγαθά και τις υπηρεσίες που συνιστούν ενδιάμεσες εισροές, στην περίπτωση του ενδοκοινοτικού εμπορίου. Υπό αυτό το πρίσμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει οι διατάξεις που περιλαμβάνονται στην παρούσα δέσμη νομοθετικών μέτρων να έχουν ως γνώμονα το όφελος του τελικού καταναλωτή.

2.6.

Στην τρέχουσα πρόταση κανονισμού προτείνεται η τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 904/2010 του Συμβουλίου, ο οποίος περιλαμβάνει μέτρα ενίσχυσης της διοικητικής συνεργασίας στον τομέα του φόρου προστιθέμενης αξίας. Μεταξύ των κυριότερων αλλαγών που προτείνονται συμπεριλαμβάνονται οι ανταλλαγές πληροφοριών χωρίς προηγούμενη αίτηση, οι κοινοί έλεγχοι, οι διαδικασίες επιστροφής του ΦΠΑ σε υποκείμενους στον φόρο, που δεν είναι εγκατεστημένοι στο κράτος μέλος επιστροφής, η ενίσχυση του Eurofisc (Δίκτυο φορολογικών υπαλλήλων των κρατών μελών για την ταχεία και πολυμερή ανταλλαγή στοχοθετημένων πληροφοριών σχετικά με την απάτη στον τομέα του ΦΠΑ) με μια κοινή ικανότητα ανάλυσης κινδύνων και η δυνατότητα συντονισμού των ερευνών και της συνεργασίας με την OLAF (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης) και την Europol για τη γνωστοποίηση στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία υποθέσεων σοβαρής απάτης στον τομέα του ΦΠΑ, η επικαιροποίηση των προϋποθέσεων που διέπουν την ανταλλαγή πληροφοριών και η ανταλλαγή μεταξύ των φορολογικών αρχών δεδομένων σχετικών με τα τελωνειακά καθεστώτα 42/63 και την ταξινόμηση οχημάτων (4).

3.   Γενικές και ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Λαμβανομένων υπόψη του κατακερματισμού του ισχύοντος καθεστώτος ΦΠΑ σε επίπεδο των κρατών μελών και της αναποτελεσματικότητάς του όσον αφορά τα περιθώρια απάτης, αλλά και των φραγμών που θέτει για τις μικρές επιχειρήσεις σε ό,τι αφορά τις δραστηριότητές τους στον τομέα του εμπορίου και των επενδύσεων, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόταση της Επιτροπής και συνιστά στα κράτη μέλη να την εγκρίνουν και να τη θέσουν άμεσα σε εφαρμογή.

3.2.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι το καθεστώς μειωμένων συντελεστών δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται στα αγαθά και τις υπηρεσίες που συνιστούν ενδιάμεσες εισροές. Εντούτοις, αυτή η προσέγγιση δημιουργεί δυσκολίες ερμηνείας, λόγου χάρη, όταν πρόκειται για τη διαχείριση πολύπλοκων υπηρεσιών, ιδίως των υπηρεσιών που παρέχονται από δίκτυα επιχειρήσεων, συνεργατικούς σχηματισμούς και κοινοπραξίες επιχειρήσεων. Για τον λόγο αυτό, μπορεί να προκύψουν διφορούμενες ερμηνείες, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το αντίτιμο μιας υπηρεσίας που παρέχεται από μία επιχείρηση εντός ενός ομίλου, καταβάλλεται στη μητρική εταιρεία, η οποία, στη συνέχεια, χρεώνει εκ νέου την επιχείρηση που παρείχε τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Αν, σε μια τέτοια περίπτωση, δεν εφαρμοστεί ο ίδιος προτιμησιακός συντελεστής, τότε θα προκύψει αύξηση του κόστους η οποία εντέλει θα επηρεάσει, έστω και έμμεσα, τον τελικό χρήστη.

3.3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει, στο μέλλον, το σύστημα ΦΠΑ να βασίζεται στην αρχή της χώρας προορισμού. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι αυτή η προσέγγιση θα πρέπει να θέσει ένα σημαντικό ορόσημο στην πορεία του οριστικού συστήματος ΦΠΑ στην ΕΕ, και ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να επισπεύσουν τη σχετική διαδικασία και να παρέχουν σαφήνεια κατά τον ορισμό διαφόρων αγαθών και υπηρεσιών.

3.4.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να διατηρηθεί στο 15 % το ελάχιστο ύψος του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή στο γεγονός ότι, για τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ, ο ΦΠΑ αντιπροσωπεύει μία από τις βασικές πηγές εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού. Ως εκ τούτου, υποστηρίζει την παρούσα πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.5.

Τα περισσότερα κράτη μέλη εφαρμόζουν μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ στα τρόφιμα, τα φάρμακα ή τα βιβλία, καθώς και σε βασικές υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη ή η κοινωνική πρόνοια. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιτραπεί στα κράτη μέλη να εφαρμόζουν δύο μειωμένους συντελεστές ύψους τουλάχιστον 5 %, καθώς και έναν μειωμένο συντελεστή κατώτερο του 5 %, και είναι της άποψης ότι οι μειωμένοι συντελεστές θα πρέπει να εφαρμόζονται σε συγκεκριμένες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών, όπως συμβαίνει σε ορισμένα κράτη μέλη. Η εφαρμογή των εν λόγω μειωμένων συντελεστών αυξάνει την ανάγκη παροχής πληροφοριών σχετικά με τις ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται και εκτός της εγχώριας αγοράς τους. Θα ήταν επίσης σκόπιμο να εξεταστεί διεξοδικά η δυνατότητα εφαρμογής υψηλότερων συντελεστών ΦΠΑ στα είδη πολυτελείας.

3.6.

Η Επιτροπή ισχυρίζεται ότι, στο πλαίσιο του νέου καθεστώτος, το οποίο βασίζεται στην αρχή της χώρας προορισμού, ενδέχεται να προκύψουν για ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες στρεβλώσεις του ανταγωνισμού. Για την αντιμετώπιση αυτών των στρεβλώσεων, προτείνεται να καταρτιστεί ένας «αρνητικός κατάλογος» αγαθών και υπηρεσιών για τα οποία θα εφαρμόζονται ο κανονικός συντελεστής ΦΠΑ. Ενώ συμμερίζεται την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υπογραμμίζει την υποχρέωση των κρατών μελών να τηρούν τον κατάλογο αυτό, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο ότι είναι σημαντικό, όταν αποφασιστεί ο καταρτισμός του εν λόγω καταλόγου, να μην περιορίζει υπερβολικά το περιθώριο ελιγμών που διαθέτουν τα κράτη μέλη όσον αφορά τον καθορισμό μειωμένων συντελεστών για ορισμένα αγαθά γενικού συμφέροντος. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να εξακολουθήσουν να μπορούν να εφαρμόζουν μειωμένους φορολογικούς συντελεστές σε αγαθά, τα οποία υπόκεινται σε μειωμένους συντελεστές βάσει των ισχυουσών εξαιρέσεων που αναφέρει η οδηγία 2006/112/ΕΚ. Ως εκ τούτου, στον «αρνητικό κατάλογο» που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (παράρτημα ΙΙΙα), θα πρέπει να συνυπολογίζονται οι κανόνες που ισχύουν εύρυθμα στα κράτη μέλη. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να είναι σαφές ότι αυτός ο μειωμένος συντελεστής ΦΠΑ μπορεί να διατηρηθεί στην παροχή υπηρεσιών υψηλής έντασης εργασίας (ιδίων όσων παρέχουν οι ΜΜΕ).

3.7.

Λαμβανομένου υπόψη ότι το νέο καθεστώς ΦΠΑ που προτείνει η Επιτροπή να εφαρμοστεί στις μικρές επιχειρήσεις αποσκοπεί στο να διευκολύνει τις ΜΜΕ, εξασφαλίζοντάς τους τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που προσφέρει η ενιαία αγορά, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι τα όρια που προτείνονται στο άρθρο 284 παράγραφος 1 και παράγραφος 2 στοιχείο β) θα πρέπει να συσχετιστούν καλύτερα με το όριο του ετήσιου κύκλου εργασιών, το οποίο θεσπίζεται στο άρθρο 280α παράγραφος 1. Με άλλα λόγια, ενώ στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το όριο του ετήσιου κύκλου εργασιών μέχρι το ύψος του οποίου οι πολύ μικρές επιχειρήσεις δικαιούνται τις απαλλαγές που προβλέπονται στην πρόταση οδηγίας ορίζεται στα 85 000 ευρώ, το όριο για τον όγκο των διασυνοριακών πωλήσεων είναι της τάξης των 100 000 ευρώ, στοιχείο το οποίο σημαίνει ότι το προτεινόμενο καθεστώς εφαρμόζεται κυρίως στις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα όρια θα πρέπει να καθορίζονται κατά τρόπο ώστε οι ΜΜΕ να καλύπτονται επίσης από το νέο καθεστώς. Ομοίως, θα ήταν σκόπιμο τα μέτρα που προορίζονται για τις ΜΜΕ να μπορούν να εφαρμοστούν και για τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, ιδίως στις περιπτώσεις που αυτές οι επιχειρήσεις παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης στον κοινωνικό και τον εκπαιδευτικό τομέα. Εκτός αυτού, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτούνται συμπληρωματικά μέτρα προκειμένου οι ΜΜΕ να μπορέσουν επίσης να επωφεληθούν από τη μείωση των διοικητικών επιβαρύνσεων, οι οποία, δυνάμει του καθεστώτος που προτείνει η Επιτροπή, εφαρμόζεται μόνο στις πολύ μικρές επιχειρήσεις.

3.8.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι, για να διευκολυνθεί η πρόσβαση των ΜΜΕ στην εσωτερική αγορά της ΕΕ, τα κράτη μέλη θα πρέπει να καταρτίσουν κατάλογο αγαθών και υπηρεσιών για τα οποία θα εφαρμόζονται μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ. Αυτός ο κατάλογος θα πρέπει να τεθεί στη διάθεση των οικονομικών παραγόντων σε κεντρικό ενωσιακό επίπεδο.

3.9.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις απλουστεύσεις που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τις υποχρεώσεις που οφείλουν να εκπληρώνουν οι επιχειρήσεις στα πεδία της καταχώρισης και της υποβολής δηλώσεων ΦΠΑ και φρονεί ότι αυτές θα βοηθήσουν τις εν λόγω επιχειρήσεις να αναπτυχθούν ταχύτερα και θα διευκολύνουν την πρόσβασή τους στην ενιαία αγορά.

3.10.

Ως εκ τούτου, μολονότι συμφωνεί με τον στόχο που θέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι διατάξεις που περιλαμβάνονται στην παρούσα δέσμη νομοθετικών μέτρων να έχουν ως γνώμονα το όφελος του τελικού καταναλωτή, θεωρεί, ωστόσο, ότι οι μειωμένοι συντελεστές και οι απαλλαγές που εφαρμόζονται δυνάμει των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 98 της πρότασης οδηγίας 2018/0005 (CNS) θα πρέπει να εφαρμόζονται πρωτίστως για την επιδίωξη, κατά συνεπή τρόπο, ενός στόχου γενικού συμφέροντος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένας τέτοιος στόχος επιδιώκεται από ενδιάμεσους φορείς (για παράδειγμα, στην περίπτωση των υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας και των υπηρεσιών εκπαίδευσης), οι οποίοι δεν αποτελούν τους τελικούς καταναλωτές. Επίσης, προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση όλων στην νομική προστασία, είναι σημαντικό να προβλεφθεί μειωμένος συντελεστής ΦΠΑ για τις υπηρεσίες νομικής προστασίας που προσφέρουν οι δικηγόροι σε μειονεκτούσες ομάδες του πληθυσμού.

3.11.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι ρυθμίσεις που περιλαμβάνονται στη δεύτερη δέσμη προτάσεων δεν καλύπτουν εξαντλητικά τον τομέα του ΦΠΑ. Ωστόσο, επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή των κρατών μελών σε σημαντικές πτυχές του καθεστώτος ΦΠΑ που εφαρμόζεται στις οργανώσεις και τους συλλόγους που δραστηριοποιούνται στον τομέα της υποστήριξης μειονεκτούντων ατόμων. Συνήθως, αυτές οι οργανώσεις και οι σύλλογοι δεν μπορούν να ανακτήσουν σημαντικά ποσά λόγω του ΦΠΑ, γεγονός που μειώνει ουσιαστικά την ικανότητά τους να στέκονται αρωγοί σε άτομα που ανήκουν σε μειονεκτούσες ομάδες του πληθυσμού.

3.12.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει το έτος 2022 ως προθεσμία μεταφοράς της οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή καθώς και στα κράτη μέλη να προβλέψουν συντομότερη προθεσμία για την εφαρμογή της προτεινόμενης οδηγίας, δεδομένου του ότι το νέο καθεστώς αποσκοπεί να διευκολύνει τις εμπορικές συναλλαγές για τις μικρές επιχειρήσεις και επίσης να τους προσφέρει μεγαλύτερες ευκαιρίες στην ενιαία αγορά. Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να δρομολογήσει, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, μια σημαντική ενημερωτική εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης για την προώθηση του νέου συστήματος ΦΠΑ και των απαιτήσεών του.

3.13.

Έχοντας υπόψη το γεγονός ότι, για το έτος 2015, το συνολικό ύψος των ζημιών που καταγράφηκαν από τα κράτη μέλη στον τομέα της είσπραξης του ΦΠΑ ανήλθε στα 152 δισεκατομμύρια ευρώ, η ΕΟΚΕ δηλώνει σύμφωνη με τα μέτρα που δρομολογεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πρότασή της σχετικά με έναν κανονισμό για τη διοικητική συνεργασία. Η ενεργός συμμετοχή της OLAF και της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας στη διερεύνηση των περιπτώσεων απάτης στον τομέα του ΦΠΑ στις διασυνοριακές συναλλαγές, σε συνεργασία με το Eurofisc, θα ενισχύσει την ικανότητα ανίχνευσης των περιπτώσεων απάτης σε επίπεδο κρατών μελών.

3.14.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να διαθέσουν στις αρμόδιες για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ αρχές τους αναγκαίους ανθρώπινους, χρηματοδοτικούς και υλικοτεχνικούς πόρους, προκειμένου να διασφαλιστεί η δέουσα εφαρμογή των διατάξεων του τρέχοντος κανονισμού, όπως προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ομοίως, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα ήταν χρήσιμο τα κράτη μέλη να εξετάσουν το δυνατότητα καλύτερης αξιοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ και για την ενθάρρυνση της οικειοθελούς συμμόρφωσης.

3.15.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει την πρότασή της να δημιουργηθεί ένα φόρουμ (5) που θα εξασφαλίζει την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά την είσπραξη εσόδων και θα διερευνά τις υφιστάμενες δυνατότητες ενίσχυσης των διοικητικών ικανοτήτων των κρατών μελών για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ σε ό,τι αφορά τις διασυνοριακές συναλλαγές, βελτιώνοντας, παράλληλα, τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Κρίνεται δε σκόπιμο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συγκροτήσει αυτό το φόρουμ.

3.16.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι φιλόδοξοι στόχοι που καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην παρούσα δέσμη νομοθετικών μέτρων μπορούν να επιτευχθούν μόνον εάν τα κράτη μέλη καταβάλλουν τις αναγκαίες προσπάθειες προκειμένου να εγκριθεί το οριστικό σύστημα ΦΠΑ εντός εύλογου χρονικού διαστήματος.

---

(1)  COM(2016) 148 final — Σχέδιο δράσης για τον ΦΠΑ — Προς έναν ενιαίο χώρο ΦΠΑ στην ΕΕ — Η ώρα των αποφάσεων.

(2)  COM(2017) 783 final — Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας, όσον αφορά την υποχρεωτική εφαρμογή κατώτατου κανονικού συντελεστή.

(3)  COM (2017) 706 final — Τροποποιημένη πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 904/2010 σχετικά με μέτρα ενίσχυσης της διοικητικής συνεργασίας στον τομέα του φόρου προστιθέμενης αξίας.

(4)  Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε τον δικτυακό τόπο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A52014DC0069 και τον ιστότοπο http://europa.eu/rapid/press-release_ECA-11-47_el.htm

(5)  Βλ. τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ ECO/442 με θέμα «Δέσμη μέτρων για τη μεταρρύθμιση του ΦΠΑ (I)» (δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στην Επίσημη Εφημερίδα).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση»

[COM(2017) 797 final — 2017/0355 (COD)]

(2018/C 283/06)

Εισηγητής:	ο κ. Christian BÄUMLER
Συνεισηγήτρια:	η κ. Vladimíra DRBALOVÁ

Αίτηση γνωμοδότησης	Αίτηση γνωμοδότησης του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης: 10.1.2018 Αίτηση γνωμοδότησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: 18.1.2018
Νομική βάση	Άρθρο 153 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	25.4.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	164/22/9

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει την προσπάθεια της Επιτροπής να εξασφαλίσει για όλους τους εργαζομένους, ιδίως για όσους απασχολούνται σε άτυπες μορφές εργασίας, περισσότερο διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας, ως ένα απτό βήμα προς την υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι δεν κατέστη δυνατό να αναθεωρηθεί και να επικαιροποιηθεί η «οδηγία για τη γραπτή δήλωση» (οδηγία 91/533/ΕΟΚ) στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου. Επισημαίνει ότι οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη θέσπιση διαφανών και προβλέψιμων όρων εργασίας μέσω του κοινωνικού διαλόγου και της συλλογικής διαπραγμάτευσης, με σεβασμό της πολυμορφίας που παρουσιάζεται μεταξύ των κρατών μελών και των εθνικών πρακτικών.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης ότι η έκθεση REFIT επισημαίνει ότι η ισχύουσα οδηγία 91/533/ΕΟΚ εξακολουθεί να έχει σαφή προστιθέμενη αξία, επιτυγχάνει τον σκοπό της, παραμένει σημαντικό μέρος του κοινοτικού κεκτημένου και εξακολουθεί να είναι συναφής για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Παρατηρήθηκαν, ωστόσο, ελλείψεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα, το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας και την υλοποίησή της.

1.4.

Ορισμένα από τα κράτη μέλη αντιμετώπισαν τις προκλήσεις της άτυπης απασχόλησης και θέσπισαν μέτρα προστασίας μέσω συλλογικών συμβάσεων, κοινωνικού διαλόγου και νομοθεσίας, με στόχο την εξασφάλιση δίκαιων συνθηκών εργασίας και μεταβάσεων με διαφοροποιημένες σταδιοδρομίες στις αγορές εργασίας, η δε ΕΟΚΕ επικροτεί ρητά την πρωτοβουλία αυτή. Η Επιτροπή θα πρέπει να διευκρινίσει ότι οι εν λόγω μορφές προστασίας θα πρέπει να διατηρηθούν, με πλήρη σεβασμό της αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί τους στόχους της πρότασης της Επιτροπής σχετικά με την έκδοση οδηγίας για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας οι οποίες, οι οποίοι θα πρέπει να οδηγούν σε καλύτερη προστασία των εργαζομένων, ιδίως όσων απασχολούνται σε άτυπες μορφές απασχόλησης. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι μόνο μια ισορροπημένη και νομικά ορθή, σαφής και επαρκώς αιτιολογημένη πρόταση θα είναι σε θέση να εγγυηθεί την αναγκαία σύγκλιση και να διασφαλίσει τη συνεκτική εφαρμογή στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας των υποχρεώσεων που απορρέουν από την προτεινόμενη οδηγία.

1.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ιδιαίτερη κατάσταση των φυσικών προσώπων που δραστηριοποιούνται ως εργοδότες, καθώς και των πολύ μικρών και των μικρών επιχειρήσεων, οι οποίες ενδέχεται να μην διαθέτουν τους ίδιους πόρους όπως οι μεσαίες και οι μεγάλες επιχειρήσεις κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους δυνάμει της προτεινόμενης οδηγίας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να παράσχουν την κατάλληλη στήριξη και βοήθεια σε αυτές τις επιχειρήσεις, ούτως ώστε να είναι σε θέση να τηρήσουν τις υποχρεώσεις αυτές. Η χρήση υποδειγμάτων επιστολών και προτύπων, όπως ήδη προβλέπεται στην πρόταση, αποτελεί ένα καλό παράδειγμα, ενώ, συγχρόνως, θα πρέπει να διερευνηθούν και περαιτέρω πρακτικά μέτρα.

1.7.

Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των δικαιωμάτων που παρέχει το δίκαιο της Ένωσης, το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τη γραπτή δήλωση πρέπει να επικαιροποιηθεί ώστε να εξετάζει τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας, τηρώντας παράλληλα τις εθνικές πρακτικές. Σύμφωνα με την Επιτροπή, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει θεσπίσει κριτήρια στη νομολογία του για τον καθορισμό της ιδιότητας του εργαζομένου τα οποία είναι κατάλληλα για τον προσδιορισμό του προσωπικού πεδίου εφαρμογής της παρούσας οδηγίας. Ο ορισμός του «εργαζομένου» στο άρθρο 2 παράγραφος 1 στηρίζεται σε αυτά τα κριτήρια. Η Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο θέσπισης κατευθυντηρίων γραμμών προκειμένου να υποστηριχθούν οι εργοδότες κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους και να ευαισθητοποιηθούν οι εργαζόμενοι, πρακτική που θα περιορίσει τον κίνδυνο δικαστικών προσφυγών.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να είναι σε θέση να καθορίζουν, στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου, ποιος εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του όρου «εργαζόμενος», ωστόσο, αυτό θα πρέπει να ερμηνευθεί υπό το πρίσμα του σκοπού της οδηγίας, ο οποίος συνίσταται στην «προώθηση ασφαλέστερης και πιο προβλέψιμης απασχόλησης, με παράλληλη διασφάλιση της προσαρμοστικότητας της αγοράς εργασίας και βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης». Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι στο πεδίο της εφαρμογής της οδηγίας θα πρέπει, συνεπώς, να ενσωματωθούν οι οικιακοί βοηθοί, οι ναυτικοί και οι αλιείς. Οι συνθήκες εργασίας των ναυτικών ρυθμίζονται ήδη σε μεγάλο βαθμό από την Συμφωνία των Ευρωπαίων Κοινωνικών Εταίρων σχετικά με τη σύμβαση Ναυτικής Εργασίας του 2006 της ΔΟΕ, η οποία επισυνάπτεται στο παράρτημα της Οδηγίας 2009/13/ΕΚ του Συμβουλίου.

1.9.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το κριτήριο για τον ορισμό του «εργαζομένου» ως προσώπου ευρισκομένου υπό τη διεύθυνση άλλου προσώπου θα μπορούσε να παρεμποδίσει την ένταξη των εργαζομένων σε πλατφόρμες. Ως εκ τούτου, συνιστά περαιτέρω αποσαφήνιση, έτσι ώστε οι εν λόγω εργαζόμενοι να επωφελούνται επίσης από την προστασία που παρέχει η οδηγία. Η ΕΟΚΕ φρονεί, ωστόσο, ότι τα άτομα που χρησιμοποιούν πλατφόρμες και είναι πραγματικά αυτοαπασχολούμενοι και ανεξάρτητα θα πρέπει να εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να διευκρινιστεί το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας όσον αφορά τον ορισμό του εργοδότη, καθότι, επί του παρόντος, είναι ασαφές.

1.11.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την αναδιατύπωση της υποχρέωσης παροχής πληροφοριών στους εργαζόμενους αναφορικά με τους όρους εργασίας τους κατά την έναρξη ή την τροποποίηση της σχέσης εργασίας και τη διευκρίνιση ότι αυτό πρέπει να γίνει το αργότερο κατά την έναρξη μιας τέτοιας σχέσης ή όταν αρχίσουν να ισχύουν αλλαγές. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι ενδέχεται να υπάρχουν αιτιολογημένοι επιχειρησιακοί λόγοι προκειμένου να εξασφαλιστεί κάποια περιορισμένη ευελιξία στην περίπτωση των πολύ μικρών και των μικρών επιχειρήσεων, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι εργαζόμενοι είναι ενημερωμένοι σχετικά με τους όρους εργασίας τους όσο το δυνατόν πιο έγκαιρα πριν από την έναρξη της σχέσης εργασίας.

1.12.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η υπό συζήτηση πρόταση εξασφαλίζει στους κοινωνικούς εταίρους τη δυνατότητα να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις, οι οποίες παρεκκλίνουν από τις ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά με τους όρους εργασίας. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει αυτή την πρόταση υπό τον όρο ότι θα εκπληρώνονται οι στόχοι της οδηγίας και ότι η συνολική προστασία των εργαζομένων θα διαμορφώνεται σε ένα αποδεκτό επίπεδο και δεν θα υπονομεύεται.

1.13.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η κατά παραγγελία εργασία δεν μπορεί να διατηρηθεί ως μορφή απασχόλησης χωρίς τον καθορισμό δέουσας περιόδου αναφοράς και εύλογης περιόδου προειδοποίησης. Η ΕΟΚΕ συνιστά οι συμβάσεις εργασίας που προβλέπουν κατά παραγγελία εργασία να εγγυώνται έναν ορισμένο αριθμό ωρών ή αντίστοιχη αμοιβή.

1.14.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τις διατάξεις αναφορικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά με τους όρους εργασίας, ιδίως όσον αφορά τη διάρκεια της δοκιμαστικής περιόδου, τους περιορισμούς σχετικά με την απαγόρευση της παράλληλης απασχόλησης, την ελάχιστη προβλεψιμότητα της εργασίας, τη μετάβαση σε μια άλλη μορφή απασχόλησης, εφόσον αυτή είναι διαθέσιμη, και την παροχή δωρεάν κατάρτισης εφόσον αυτό απαιτείται για τον εργαζόμενο προκειμένου να εκτελέσει το έργο. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ συνιστά την αποσαφήνιση ορισμένων πτυχών και πιστεύει ότι η ευθύνη θα πρέπει να εναπόκειται στο εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με τις εθνικές νομικές πρακτικές και τις πρακτικές κοινωνικού διαλόγου.

1.15.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι, για την αποτελεσματική εφαρμογή της οδηγίας, κρίνεται σκόπιμο να προστατεύονται τα δικαιώματα των εργαζομένων κατά της απόλυσης ή να εφαρμόζονται άλλα μέτρα με ισοδύναμο αποτέλεσμα, διότι έχουν επικαλεστεί τα δικαιώματά τους δυνάμει της οδηγίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι εύλογο ότι ο εργοδότης μπορεί να κληθεί, ύστερα από αίτηση του εργαζομένου, να στοιχειοθετήσει τους λόγους της απόλυσης γραπτώς.

1.16.

Η παρούσα πρόταση προβλέπει μέσα για την επιβολή κυρώσεων για παράβαση των υποχρεώσεων ενημέρωσης της οδηγίας. Η ΕΟΚΕ έχει επιστήσει την προσοχή σε αυτό το κενό σε προηγούμενη γνωμοδότησή της, στην οποία ζητούσε την αποκατάστασή του. Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι οι κυρώσεις, όπου δικαιολογούνται, θα πρέπει να αντιστοιχούν στο επίπεδο της ζημίας που υφίσταται ο εργαζόμενος. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη διάταξη που προβλέπεται στο άρθρο 14 παράγραφος 1, με την οποία παρέχεται στους εργοδότες προθεσμία 15 ημερών να συμπληρώσουν τις ελλείπουσες πληροφορίες.

1.17.

Η πρόταση ορίζει ελάχιστα πρότυπα σύγκλισης και είναι ζωτικής σημασίας οι εργαζόμενοι που απολαύουν σήμερα καλύτερα ουσιαστικά δικαιώματα να μην φοβούνται επιδείνωση των υφιστάμενων δικαιωμάτων όταν τεθεί σε ισχύ η οδηγία. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη ρητή ρήτρα της μη υποβάθμισης των προτύπων που περιέχονται στην παρούσα πρόταση. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ συνιστά, πέραν της εξασφάλισης ότι δεν θα υπάρξει υποβάθμιση του γενικού επιπέδου προστασίας, η προτεινόμενη οδηγία να καταστεί επίσης πιο σαφής ως προς την παράμετρο ότι δεν θα πρέπει να υπάρξει επιδείνωση των όρων που ισχύουν στους επιμέρους τομείς οι οποίοι καλύπτονται από την οδηγία.

2.   Πλαίσιο της πρότασης

2.1.

Η προτεινόμενη οδηγία για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση [2017/0355 (COD)] αποσκοπεί στην αντικατάσταση της ισχύουσας οδηγίας 91/533/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 14ης Οκτωβρίου 1991 σχετικά με την υποχρέωση του εργοδότη να ενημερώνει τον εργαζόμενο για τους όρους που διέπουν τη σύμβαση ή τη σχέση εργασίας (οδηγία για τη γραπτή δήλωση). Η εν λόγω προτεινόμενη οδηγία συμπληρώνει επίσης άλλες υφιστάμενες οδηγίες της ΕΕ.

2.2.

Η νομική βάση της πρότασης εντοπίζεται στο άρθρο 153 παράγραφος 2 στοιχείο β) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και βασίζεται σε αξιολόγηση βάσει του προγράμματος REFIT του ισχύοντος κοινοτικού δικαίου. Η έκθεση REFIT επισημαίνει ότι η οδηγία για τη γραπτή δήλωση αποφέρει σαφή προστιθέμενη αξία, επιτυγχάνει τον σκοπό της, παραμένει σημαντικό μέρος του κοινοτικού κεκτημένου και εξακολουθεί να είναι συναφής για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Παρατηρήθηκαν, ωστόσο, ελλείψεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα, το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας και την υλοποίησή της.

2.3.

Το κόστος έκδοσης νέας ή αναθεωρημένης γραπτής δήλωσης αναμένεται να ανέλθει σε 18-153 ευρώ για τις ΜΜΕ και σε 10-45 ευρώ για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις θα επιβαρυνθούν επίσης με κατ’ αποκοπή δαπάνες που σχετίζονται με την εξοικείωση με τη νέα οδηγία: κατά μέσο όρο 53 ευρώ για τις ΜΜΕ και 39 ευρώ για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Το κόστος της ανταπόκρισης σε αιτήματα για νέα μορφή απασχόλησης αναμένεται να είναι παρόμοιο με εκείνο που προκύπτει από την έκδοση νέας γραπτής δήλωσης.

2.4.

Οι εργοδότες προβλέπουν ορισμένες μέτριες έμμεσες δαπάνες (νομικές συμβουλές, αναθεωρημένα συστήματα προγραμματισμού, χρόνος διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, ενημέρωση για το προσωπικό κ.λπ.). Απώλειες ευελιξίας θα σημειωθούν μόνο οριακά (δηλαδή για το μικρό ποσοστό των εργοδοτών που κάνουν εκτενή χρήση των πιο ευέλικτων μορφών απασχόλησης).

2.5.

Στις 26 Απριλίου 2017 και στις 21 Σεπτεμβρίου 2017, η Επιτροπή ενεργοποίησε δύο φάσεις της διαβούλευσης με τους Ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους σχετικές με την πιθανή κατεύθυνση και το περιεχόμενο της δράσης της Ένωσης, όπως προβλέπεται στο άρθρο 154 της ΣΛΕΕ. Όσον αφορά την ανάγκη λήψης νομοθετικών μέτρων για την αναθεώρηση της οδηγίας 91/533/ΕΟΚ, οι απόψεις των κοινωνικών εταίρων ήταν ανάμεικτες. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει, όπως και σε προηγούμενη γνωμοδότησή της, ότι οι διαφανείς και προβλέψιμοι όροι εργασίας πρέπει να αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης κυρίως των κοινωνικών εταίρων στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου (1) και εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι δεν υπήρξε συμφωνία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων για την έναρξη απευθείας διαπραγματεύσεων για τη σύναψη συμφωνίας σε ενωσιακό επίπεδο.

2.6.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι ο κόσμος της εργασίας έχει εξελιχθεί σημαντικά από τότε που εκδόθηκε η οδηγία 91/533/ΕΟΚ (εφεξής η «οδηγία για τη γραπτή δήλωση») σχετικά με την υποχρέωση του εργοδότη να ενημερώνει τον εργαζόμενο για τους όρους που διέπουν τη σύμβαση ή τη σχέση εργασίας. Τα τελευταία 25 χρόνια επέφεραν αυξανόμενη ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας. Το 2016 το ένα τέταρτο του συνόλου των συμβάσεων εργασίας αφορούσε «μη τυπικές» μορφές απασχόλησης και τα τελευταία δέκα χρόνια περισσότερο από το ήμισυ του συνόλου των νέων θέσεων ήταν «μη τυπικές». Η ψηφιοποίηση έχει επίσης διευκολύνει τη δημιουργία νέων μορφών απασχόλησης.

2.7.

Η Επιτροπή σημειώνει στην πρόταση ότι η ευελιξία που συνεπάγονται οι νέες μορφές απασχόλησης αποτελεί σημαντική κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη της αγοράς εργασίας. Από το 2014 έχουν δημιουργηθεί πάνω από πέντε εκατομμύρια θέσεις εργασίας, εκ των οποίων σχεδόν το 20 % σε νέες μορφές απασχόλησης.

2.8.

Παρά ταύτα, η Επιτροπή έχει επίσης αναγνωρίσει ότι οι τάσεις αυτές έχουν τροφοδοτήσει αστάθεια και αυξάνουν την αβεβαιότητα σε ορισμένες εργασιακές σχέσεις. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους εργαζόμενους που βρίσκονται στις πλέον ανασφαλείς καταστάσεις. 4 έως 6 εκατομμύρια εργαζόμενοι έχουν συμβάσεις κατά παραγγελία και συμβάσεις διαλείπουσας απασχόλησης, πολλοί εκ των οποίων με λίγες ενδείξεις σχετικά με το πότε και για πόσο χρονικό διάστημα θα εργαστούν. Έως και 1 εκατομμύριο εργαζόμενοι υπόκεινται σε ρήτρες αποκλειστικότητας, οι οποίες τους εμποδίζουν να εργαστούν για άλλον εργοδότη. Από την άλλη, η έκτη ευρωπαϊκή έρευνα για τις συνθήκες εργασίας (2015) διαπίστωσε ότι το 80 % των εργαζομένων από την ΕΕ των 28 ήταν ικανοποιημένοι από τις συνθήκες εργασίας τους.

2.9.

Ορισμένα από τα κράτη μέλη αντιμετώπισαν τις προκλήσεις της άτυπης απασχόλησης και θέσπισαν μέτρα προστασίας μέσω συλλογικών συμβάσεων, κοινωνικού διαλόγου και νομοθεσίας, με στόχο την εξασφάλιση δίκαιων συνθηκών εργασίας και μεταβάσεων με διαφοροποιημένες σταδιοδρομίες στις αγορές εργασίας, η δε ΕΟΚΕ επικροτεί ρητά την πρωτοβουλία αυτή. Η Επιτροπή οφείλει να αναφέρει στις αιτιολογικές σκέψεις ότι πρέπει να τηρούνται ορισμένες μορφές προστασίας, π.χ. ανάλογες με του Βελγίου και της Σουηδίας. Στο Βέλγιο, για παράδειγμα, το σύστημα συμπληρωματικών θέσεων εργασίας σε διάφορους τομείς βασίζεται στην αρχή ότι οι εργαζόμενοι έχουν ήδη μια άλλη κύρια εργασία.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ έχει ενθαρρύνει επίσης τα κράτη μέλη και την ΕΕ, στις γνωμοδοτήσεις της (2) με θέμα τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, να θεσπίσουν και να διατηρήσουν ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που θα προωθεί την προσαρμοστικότητα, θα είναι απλό, διαφανές και προβλέψιμο, θα ενισχύει και θα διαφυλάσσει τα δικαιώματα των εργαζομένων και το κράτος δικαίου, και μέσω του οποίου η ΕΕ θα μπορεί να προωθήσει ένα σταθερό νομικό πλαίσιο για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και τον κοινωνικό διάλογο κατά την εφαρμογή της ευελιξίας με ασφάλεια. Στην πρώτη γνωμοδότησή της για τον πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (3), η ΕΟΚΕ υπογράμμιζε ότι οι συνθήκες της αγοράς εργασίας πρέπει να στηρίξουν νέες και πιο ποικιλόμορφες πορείες σταδιοδρομίας. Στον εργασιακό βίο απαιτούνται διαφορετικές μορφές δημιουργίας θέσεων εργασίας και διαφορετικές μορφές απασχόλησης. Αυτό απαιτεί την εξασφάλιση κατάλληλου νομοθετικού περιβάλλοντος για την προστασία της απασχόλησης, την παροχή ενός πλαισίου για δίκαιους όρους εργασίας και την τόνωση των προσλήψεων με βάση όλες τις συμβάσεις εργασίας.

3.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η άτυπη απασχόληση μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο για τα άτομα όσο και για την κοινωνία. Η επισφαλής απασχόληση μπορεί, για παράδειγμα, να αποτρέπει τη δημιουργία οικογένειας, την αγορά κατοικίας και την υλοποίηση άλλων προσωπικών σχεδίων. Πρέπει να υπενθυμιστεί ότι οι νέοι, οι γυναίκες και τα άτομα που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών πλήττονται ιδιαίτερα από τις εν λόγω μορφές απασχόλησης. Οι χαμηλότερες αμοιβές που συνδέονται συχνά με την άτυπη απασχόληση μπορούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να απαιτούν συμπληρωματικές κοινωνικές παροχές και, επιπλέον, να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στα συνταξιοδοτικά δικαιώματα, καθώς και στο ύψος των συντάξεων.

3.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο της Επιτροπής να διασφαλιστεί ότι οι δυναμικές καινοτόμες αγορές εργασίας που στηρίζουν την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ πλαισιώνονται κατά τρόπο που παρέχει βασική προστασία σε όλους τους εργαζομένους και πιο μακροπρόθεσμη αύξηση της παραγωγικότητας για τους εργοδότες, ενώ επιτρέπει τη σύγκλιση προς καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας σε ολόκληρη την ΕΕ. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι μόνο μια ισορροπημένη και νομικά ορθή, σαφής και επαρκώς αιτιολογημένη πρόταση θα είναι σε θέση να εγγυηθεί την αναγκαία σύγκλιση και να διασφαλίσει την ομοιόμορφη εφαρμογή στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας των υποχρεώσεων που απορρέουν από το υπό συζήτηση τμήμα του εργατικού δικαίου.

3.4.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι το ρυθμιστικό σύστημα σε όλη την ΕΕ καθίσταται ολοένα και πιο πολύπλοκο. Σύμφωνα με την Επιτροπή, αυτό επιτείνει τον κίνδυνο ανταγωνισμού ο οποίος βασίζεται στην υπονόμευση των κοινωνικών προτύπων, γεγονός που έχει επιζήμιες συνέπειες τόσο για τους εργοδότες, οι οποίοι υφίστανται μη βιώσιμη ανταγωνιστική πίεση, όσο και για τα κράτη μέλη, τα οποία χάνουν φορολογικά έσοδα και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον στόχο της Επιτροπής να θέσει ελάχιστες απαιτήσεις για τους άτυπους εργαζομένους με σεβασμό των εθνικών συστημάτων δικαίου και κοινωνικού διαλόγου, προστατεύοντας ιδίως όσους δεν καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις.

3.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί την πρόταση ως μία από τις βασικές πρωτοβουλίες της Επιτροπής για την υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, που διακηρύχθηκε από κοινού από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή στην κοινωνική σύνοδο κορυφής για τη δίκαιη απασχόληση και την ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2017 στο Γκέτεμποργκ. Ο πυλώνας λειτουργεί ως πυξίδα για την ανανεωμένη ανοδική σύγκλιση στα κοινωνικά πρότυπα εν μέσω της μεταβαλλόμενης πραγματικότητας του κόσμου της εργασίας. Η παρούσα οδηγία συμβάλλει στην εφαρμογή των αρχών για «Ασφαλή και ευπροσάρμοστη απασχόληση» και «Ενημέρωση για τους όρους απασχόλησης και προστασία σε περίπτωση απολύσεων» που θεσπίζονται στον πυλώνα. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις όσον αφορά τον αποτελεσματικότερο τρόπο εφαρμογής των αρχών αυτών. Ορισμένοι θεωρούν ότι η πρόταση της Επιτροπής αποτελεί σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι υπερβαίνει τα αναγκαία.

3.6.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο κοινωνικός διάλογος και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις θα πρέπει να παραμείνουν το σημαντικότερο εργαλείο για τη θέσπιση διαφανών, προβλέψιμων και αξιοπρεπών όρων εργασίας, η δε Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να προσέχει να μην παρεμβαίνει και να μην παρεμποδίζει τον κοινωνικό διάλογο και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Πεδίο εφαρμογής και ορισμοί

4.1.1.

Σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 2, τα ελάχιστα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στην οδηγία ισχύουν για όλους τους εργαζομένους στην Ένωση. Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των δικαιωμάτων που παρέχει το δίκαιο της Ένωσης, το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας για τη γραπτή δήλωση πρέπει να επικαιροποιηθεί ώστε να εξετάζει τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας, ενώ παράλληλα σέβεται τις εθνικές πρακτικές. Σύμφωνα με την Επιτροπή, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει θεσπίσει κριτήρια στη νομολογία του για τον καθορισμό της ιδιότητας του εργαζομένου, τα οποία είναι κατάλληλα για τον προσδιορισμό του προσωπικού πεδίου εφαρμογής της παρούσας οδηγίας. Ο ορισμός του «εργαζομένου» στο άρθρο 2 παράγραφος 1 βασίζεται σε αυτά τα κριτήρια. Τα κριτήρια διασφαλίζουν τη συνεκτική εφαρμογή του προσωπικού πεδίου εφαρμογής της οδηγίας, αφήνοντας στις εθνικές αρχές και στα εθνικά δικαστήρια την εφαρμογή της σε ειδικές καταστάσεις. Υπό την προϋπόθεση ότι πληρούν τα εν λόγω κριτήρια, οι οικιακοί βοηθοί, οι κατά παραγγελία εργαζόμενοι, οι διαλείποντες εργαζόμενοι, οι εργαζόμενοι βάσει δελτίου, οι εργαζόμενοι σε πλατφόρμες, οι ασκούμενοι και οι μαθητευόμενοι θα μπορούσαν να υπαχθούν στο πεδίο εφαρμογής της παρούσας οδηγίας.

4.1.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το κριτήριο για τον ορισμό του εργαζομένου ως προσώπου ευρισκομένου υπό τη διεύθυνση άλλου προσώπου θα μπορούσε να παρεμποδίσει την ένταξη των εργαζομένων σε πλατφόρμες. Ως εκ τούτου, πρέπει να διευκρινιστεί στις αιτιολογικές σκέψεις ότι οι αλγόριθμοι μπορούν να είναι δεσμευτικοί για τους εργαζομένους κατά τον ίδιο τρόπο με τις προφορικές ή τις γραπτές οδηγίες. Οι πραγματικοί αυτοαπασχολούμενοι που χρησιμοποιούν πλατφόρμες θα πρέπει να εξαιρεθούν από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.

4.1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να είναι σε θέση να καθορίζουν στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου ποιος εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του «εργαζομένου», όμως αυτό πρέπει να ερμηνεύεται υπό το πρίσμα του γενικού στόχου της οδηγίας, δηλαδή της βελτίωσης των όρων εργασίας με την προώθηση ασφαλέστερης και περισσότερο προβλέψιμης απασχόλησης, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την προσαρμοστικότητα στην αγορά εργασίας. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει υπογραμμίσει (βλέπε για παράδειγμα την υπόθεση C-393/10, O’Brien) ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να εφαρμόζουν κανόνες που ενδέχεται να θέτουν σε κίνδυνο την επίτευξη των επιδιωκόμενων με μια οδηγία στόχων και, συνεπώς, να της στερούν την αποτελεσματικότητά της.

4.1.4.

Η ΕΟΚΕ διατηρεί την επιφύλαξη ότι ο τρέχων ορισμός του εργοδότη που περιέχεται στην πρόταση θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγχυση και πολυπλοκότητα. Ορίζοντας τον εργοδότη ως «ένα ή περισσότερα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που είναι άμεσα ή έμμεσα μέρος σχέσης εργασίας με εργαζόμενο», η πρόταση εισάγει μια νέα έννοια για τον ορισμό των εργοδοτών. Συνήθως, υπάρχει ένας μόνον εργοδότης για μια δεδομένη σχέση εργασίας. Από την άποψη αυτή είναι αναγκαίο να γίνεται παραπομπή στην ισχύουσα εθνική νομοθεσία.

4.1.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η εξαίρεση που προβλέπεται στο άρθρο 1 παράγραφος 6 θα μπορούσε να οδηγήσει σε αδικαιολόγητη άνιση μεταχείριση του οικιακού προσωπικού όσον αφορά την πρόσβαση σε καλύτερες μορφές εργασίας, την περαιτέρω κατάρτιση και την άσκηση των δικαιωμάτων τους. Αυτή η διαφορετική μεταχείριση είναι αβάσιμη και ουσιαστικά απαγορεύεται, δεδομένου ότι αρκετές χώρες της ΕΕ έχουν πλέον επικυρώσει και, ως εκ τούτου, δεσμεύονται από τη σύμβαση αριθ. 189 της ΔΟΕ σχετικά με τις συνθήκες εργασίας για το οικιακό προσωπικό.

4.1.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι το άρθρο 1 παράγραφος 7 της οδηγίας ισχύει για τους ναυτικούς και τους αλιείς. Όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας για τους ναυτικούς, οι οποίες ρυθμίζονται με την Οδηγία 2009/13/ΕΚ του Συμβουλίου, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρέπει να δοθεί προσοχή στη συμβατότητα της προτεινόμενης οδηγίας με τις ιδιαιτερότητες του ναυτικού επαγγέλματος.

4.2.   Υποχρέωση παροχής ενημέρωσης

4.2.1.

Η ΕΟΚΕ μπορεί να υποστηρίξει το γεγονός ότι, σύμφωνα με το άρθρο 4 παράγραφος 1 της πρότασης, οι εργαζόμενοι πρέπει να ενημερώνονται για τους σημαντικούς όρους εργασίας κατά την έναρξη της σχέσης εργασίας. Είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι και οι δύο πλευρές γνωρίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους κατά τη σύναψη της εργασιακής σχέσης. Η παροχή πληροφοριών σε μεταγενέστερο στάδιο λειτουργεί αποκλειστικά σε βάρος των εργαζομένων, ενώ, σε περίπτωση βραχυπρόθεσμης εργασίας, χάνουν εξολοκλήρου την προστασία την οποία δικαιούνται. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι ενδέχεται να υπάρχουν εξαιρετικές περιστάσεις οι οποίες μπορεί να μην επιτρέπουν στις πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις να παρέχουν τις πληροφορίες από την πρώτη ημέρα. Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί σύντομη παράταση του χρονοδιαγράμματος για την παροχή των πληροφοριών στις πολύ μικρές και τις μικρές επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι μια διευρυμένη δέσμη πληροφοριών για τις επιχειρήσεις, ιδίως τις μικρές και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, θα μπορούσε να αποτελέσει επιβάρυνση. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να παρέχεται βοήθεια και στήριξη στα φυσικά πρόσωπα και στις μικρές και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, ώστε να μπορούν να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους βάσει της οδηγίας.

4.2.2.

Η πρόταση προβλέπει στο άρθρο 4 παράγραφος 1 ότι το έγγραφο που περιέχει τις πληροφορίες αναφορικά με την εργασιακή σχέση μπορεί να διαβιβάζεται ηλεκτρονικά, υπό την προϋπόθεση ότι είναι εύκολα προσβάσιμο από τον εργαζόμενο. Η ΕΟΚΕ πιστεύει, ωστόσο, ότι είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι όντως λαμβάνει χώρα η κοινοποίηση. Συνιστά, επίσης, οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι να έχουν τη δυνατότητα να καταλήγουν σε συμφωνία σχετικά με τη μέθοδο διαβίβασης του εγγράφου και, εν πάση περιπτώσει, η κοινοποίηση θα θεωρείται περατωθείσα μόνον εφόσον ο εργαζόμενος έχει επιβεβαιώσει την παραλαβή.

4.2.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι πληροφορίες σχετικά με τις μεταβολές των βασικών όρων εργασίας πρέπει να παρέχονται το συντομότερο δυνατόν και το αργότερο κατά την έναρξη ισχύος των αλλαγών. Με τον τρόπο αυτό καλύπτεται ένα σημαντικό κενό στην τρέχουσα οδηγία για τη γραπτή δήλωση, σύμφωνα με την οποία οι αλλαγές πρέπει απλώς να κοινοποιούνται γραπτώς ένα μήνα μετά την έναρξη ισχύος τους (άρθρο 5 παράγραφος 1). Για να αποφευχθεί η υπερβολική γραφειοκρατία, θα πρέπει να προβλέπεται ότι οι αλλαγές που προκύπτουν από τροποποιήσεις των νομοθετικών και διοικητικών απαιτήσεων που ισχύουν ή από τις συλλογικές συμβάσεις δεν πρέπει να κοινοποιούνται μεμονωμένα από την εταιρεία, δεδομένου ότι, σε πολλά κράτη μέλη, οι εν λόγω αλλαγές κοινοποιούνται από τους νομοθέτες και τους κοινωνικούς εταίρους.

4.2.4.

Το άρθρο 6 παράγραφος 1 ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στις ισχύουσες διατάξεις (άρθρο 4 παράγραφος 1 της οδηγίας για τη γραπτή δήλωση). Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις λεπτομερέστερες πληροφορίες (τώρα στο στοιχείο γ)) σχετικά με τις παροχές σε είδος και τις παροχές σε χρήμα.

4.2.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την υποχρέωση παροχής περισσότερων πληροφοριών στους αποσπασμένους εργαζόμενους σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 2. Η ΕΟΚΕ συνιστά να καταστεί σαφές ότι οι ρυθμίσεις αυτές βασίζονται σε ήδη υφιστάμενες — με άλλα λόγια, ότι οι πληροφορίες αυτές πρέπει να παρέχονται επιπλέον όσων προβλέπονται στα άρθρα 6 παράγραφος 1 και 3 παράγραφος 2. Δεν είναι σαφές πότε θα τεθεί σε ισχύ η αναθεωρημένη οδηγία 96/71/ΕΚ. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι διατάξεις της εν λόγω οδηγίας πρέπει να συνάδουν με την τελική συμφωνία για την αναθεώρηση της οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων.

4.2.6.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η αναφορά στην αρχική σελίδα που θα δημιουργηθεί σε κάθε κράτος μέλος (σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο α) της εφαρμοστικής οδηγίας 2014/67/ΕΕ) δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στην απαίτηση παροχής πληροφοριών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αναφορά προϋποθέτει ότι κάθε κράτος μέλος συμμορφώνεται πλήρως με την υποχρέωσή του ως προς την εφαρμοστική οδηγία και ότι οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι μπορούν να κατανοήσουν τις πληροφορίες από πλευράς τόσο περιεχομένου όσο και γλώσσας. Δεδομένου ότι πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων η Γερμανία, δεν έχουν εκπληρώσει ικανοποιητικά την υποχρέωσή τους βάσει του άρθρου 5 της οδηγίας 2014/67/ΕΚ, παρά την εκπνοή της περιόδου εφαρμογής, η αναφορά δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό εάν οι αρχικές ιστοσελίδες παρέχουν μόνο πολύ γενικές πληροφορίες και όχι στις σχετικές γλώσσες.

4.2.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η απλή παραπομπή στις ισχύουσες διατάξεις, όπως προβλέπεται στο άρθρο 6 παράγραφος 3, δεν αρκεί για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις ορθής ενημέρωσης των αλλοδαπών εργαζομένων, εάν οι διατάξεις αυτές δεν είναι προσιτές σε γλώσσα που μπορούν να κατανοήσουν. Ειδικά όσον αφορά την αμοιβή που μπορούν να αναμένουν στο εξωτερικό, οι αλλοδαποί εργαζόμενοι πρέπει να ενημερώνονται άμεσα και να μην παραπέμπονται σε διατάξεις που δεν μπορούν να κατανοήσουν.

4.2.8.

Το άρθρο 6 παράγραφος 4 προβλέπει απαλλαγή από την υποχρέωση ενημέρωσης για τις αναθέσεις στην αλλοδαπή που δεν υπερβαίνουν τις τέσσερις διαδοχικές εβδομάδες. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι, με τον τρόπο αυτό, θα μπορούσε να δημιουργηθεί κενό που επιτρέπει την καταστρατήγηση των απαιτήσεων ενημέρωσης. Η ΕΟΚΕ συνιστά την αξιολόγηση αυτής της εξαίρεσης σε εύθετο χρόνο.

4.3.   Ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά με τους όρους εργασίας

4.3.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον στόχο της Επιτροπής βάσει του οποίου οι διατάξεις του άρθρου 7 παράγραφος 1 θα πρέπει να χρησιμεύσουν για την καθιέρωση ομοιόμορφων ελάχιστων προτύπων σχετικά με τη διάρκεια της δοκιμαστικής περιόδου. Η διάταξη αυτή, όπως και η απαλλαγή του άρθρου 7 παράγραφος 2, είναι προς το συμφέρον τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων. Οι δοκιμαστικές περίοδοι επιτρέπουν στους εργοδότες να βεβαιώνονται ότι οι εργαζόμενοι είναι κατάλληλοι για τη θέση στην οποία έχουν προσληφθεί, παρέχοντάς τους ταυτόχρονα συνοδευτική υποστήριξη και κατάρτιση. Οι εν λόγω περίοδοι μπορεί να συνοδεύονται από μειωμένη προστασία κατά της απόλυσης. Κάθε είσοδος στην αγορά εργασίας ή μετάβαση σε νέα θέση δεν θα πρέπει να υπόκειται σε παρατεταμένη ανασφάλεια. Όπως ορίζεται στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, οι δοκιμαστικές περίοδοι θα πρέπει, επομένως, να έχουν εύλογη διάρκεια. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το άρθρο 7 παράγραφος 2 επιτρέπει στα κράτη μέλη να προβλέπουν μεγαλύτερες δοκιμαστικές περιόδους εφόσον δικαιολογούνται από τη φύση της εργασιακής σχέσης, όπως θα μπορούσε, για παράδειγμα, να συμβαίνει στη δημόσια διοίκηση ορισμένων κρατών μελών ή για θέσεις εργασίας στις οποίες απαιτούνται εξαιρετικές δεξιότητες.

4.3.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη διάταξη του άρθρου 8 παράγραφος 1 βάσει της οποίας οι εργοδότες δεν θα πρέπει να απαγορεύουν στους εργαζομένους να αναλαμβάνουν απασχόληση σε άλλους εργοδότες εκτός του χρόνου εργασίας τους, υπό τον όρο ότι αυτή η απασχόληση παραμένει εντός των ορίων που καθορίζονται στην οδηγία για τον χρόνο εργασίας, η οποία αποσκοπεί στην προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ένα τόσο ευρύ δικαίωμα για παράλληλη απασχόληση πρέπει να σέβεται τους εθνικούς κανόνες, πρακτικές και παραδόσεις του κοινωνικού διαλόγου και των κοινωνικών εταιρικών σχέσεων στα διάφορα κράτη μέλη. Ένα τόσο ευρύ δικαίωμα ενδέχεται να είναι προβληματικό, ιδίως όσον αφορά το βασικό προσωπικό του εργοδότη, καθώς οι εργαζόμενοι αυτοί δεν μπορούν να είναι ταυτόχρονα διαθέσιμοι για περισσότερους εργοδότες. Όσον αφορά την οδηγία για τον χρόνο εργασίας, εκφράζονται επίσης ανησυχίες ότι οι εργοδότες ενδέχεται να είναι υπεύθυνοι για την παρακολούθηση του χρόνου εργασίας όσων εργάζονται σε παράλληλη απασχόληση. Η ΕΟΚΕ συνιστά να διασαφηνιστεί ότι ο εργοδότης δεν είναι υπεύθυνος για την παρακολούθηση του χρόνου εργασίας σε άλλη εργασιακή σχέση.

4.3.3.

Σύμφωνα με το άρθρο 8 παράγραφος 2, οι εργοδότες μπορούν να ορίζουν προϋποθέσεις ασυμβίβαστου όταν τέτοιοι περιορισμοί δικαιολογούνται από θεμιτούς λόγους, όπως είναι η προστασία του επιχειρηματικού απορρήτου ή η αποφυγή της σύγκρουσης συμφερόντων. Στην αιτιολογική σκέψη 20, η Επιτροπή αναφέρεται σε συγκεκριμένες κατηγορίες εργοδοτών. Οι εργοδότες μπορούν καταρχήν να υποστηρίξουν το παρόν άρθρο 8 παράγραφος 2, θεωρούν, όμως, ότι η εφαρμογή των περιορισμών μόνο για την εργασία σε συγκεκριμένες κατηγορίες εργοδοτών φαίνεται ότι δεν επιτρέπει να εφαρμοστούν οι απαραίτητοι περιορισμοί για το βασικό προσωπικό ειδικότερα, ανεξάρτητα από την κατηγορία των εργοδοτών για τους οποίους θα επιθυμούσαν να εργαστούν. Εντούτοις, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις αντιτίθενται στην ευρεία αυτή απαλλαγή, δεδομένου ότι παρέχει στους εργοδότες το μονομερές δικαίωμα να καθορίζουν κριτήρια ασυμβατότητας που περιορίζουν την παράλληλη απασχόληση. Σε περίπτωση που ο εργοδότης μπορεί να έχει νόμιμους λόγους για τέτοιου είδους περιορισμούς, θα πρέπει να αιτιολογούνται αντικειμενικά και, ως εκ τούτου, πρωτίστως υπεύθυνοι για την εξισορρόπηση των αντιφατικών συμφερόντων των μερών θα πρέπει να είναι οι νομοθέτες και τα δικαστήρια των κρατών μελών.

4.3.4.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τον στόχο της βελτίωσης της προβλεψιμότητας της κατά παραγγελία εργασίας που προβλέπει η πρόταση. Η προβλεψιμότητα αυτή μπορεί να βελτιωθεί μέσω περιορισμών του πραγματικού χρόνου εργασίας βάσει εκ των προτέρων καθορισμένου πλαισίου αναφοράς και μέσω της έγκαιρης κοινοποίησης του χρόνου αυτού, όπως προβλέπεται στο άρθρο 9. Οι εργαζόμενοι των οποίων το ωράριο εργασίας είναι ως επί το πλείστον μεταβλητό θα πρέπει να επωφελούνται από μια ελάχιστη προβλεψιμότητα της εργασίας όταν το ωράριο εργασίας κυρίως απαιτεί, είτε άμεσα —για παράδειγμα, μέσω της ανάθεσης εργασιών— είτε έμμεσα —για παράδειγμα, υποχρεώνοντας τον εργαζόμενο να ανταποκρίνεται σε αιτήματα πελατών— ευελιξία των εργαζομένων. Παρά ταύτα, θα χρειαστεί διευκρίνιση ως προς το ποια νοείται ότι συνιστά επαρκώς εύλογη προθεσμία ειδοποίησης ώστε να ενημερώνεται ο εργαζόμενος όσον αφορά την εργασία μέσα στις επόμενες ημέρες, καθώς και ποιος θα πρέπει να αποφασίζει για το ποια προθεσμία ειδοποίησης είναι εύλογη και για ποιον κλάδο της βιομηχανίας. Οι ρυθμίσεις διαφέρουν μεταξύ των τομέων.

4.3.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η οδηγία δεν παρέχει ποιοτική καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με το πλαίσιο αναφοράς και την προειδοποίηση. Δεν αποκλείεται ακόμη και οι ευρέως σχεδιασμένες περίοδοι αναφοράς και οι περίοδοι προειδοποίησης να εξακολουθούν να συνάδουν με την οδηγία, παρά το γεγονός ότι δεν βελτιώνουν την προβλεψιμότητα της εργασίας για τους εργαζομένους. Επιπλέον, οι περίοδοι αναφοράς μπορούν να επιβάλλονται μονομερώς από τον εργοδότη χωρίς οι εργαζόμενοι να έχουν το ίδιο δικαίωμα, γεγονός το οποίο διαιωνίζει την υφιστάμενη ανισορροπία.

4.3.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το γεγονός ότι η κατά παραγγελία εργασία παρέχει ευελιξία, η οποία περιορίζει την προβλεψιμότητα της καθημερινής ζωής του εργαζομένου. Το κυμαινόμενο και μη αξιόπιστο εισόδημα μπορούν να αποτελέσουν ένα σοβαρό πρόβλημα που προκαλεί η κατά παραγγελία εργασία στο προσωπικό. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η κατά παραγγελία εργασία δεν μπορεί να διατηρηθεί ως μορφή απασχόλησης χωρίς τον καθορισμό δέουσας περιόδου αναφοράς και εύλογης περιόδου προειδοποίησης για τον εργαζόμενο. Η ΕΟΚΕ συνιστά οι συμβάσεις εργασίας που προβλέπουν κατά παραγγελία εργασία να εγγυώνται υποχρεωτικά έναν ορισμένο αριθμό ωρών ή αντίστοιχη αμοιβή.

4.3.7.

Σύμφωνα με το άρθρο 10 παράγραφος 1, μετά από περίοδο εργασίας έξι μηνών οι εργαζόμενοι πρέπει να μπορούν να ζητούν από τους εργοδότες τους μια μορφή απασχόλησης με πιο προβλέψιμους και ασφαλείς όρους εργασίας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η ρύθμιση αυτή καλύπτει όλες τις κατηγορίες εργαζομένων σε μη τυπικές ή επισφαλείς ρυθμίσεις. Εκφράζει την ανησυχία της για το ότι δεν υπάρχει δυνατότητα άσκησης εκτελεστού δικαιώματος μετάβασης σε άλλες μορφές απασχόλησης, όπου αυτό είναι διαθέσιμο. Ως εκ τούτου, το δικαίωμα υποβολής αίτησης δεν αποτελεί από μόνο του ουσιαστική βελτίωση στη νομική κατάσταση των εργαζομένων, εφόσον ήδη μπορούν να εκφράσουν την επιθυμία τους για αναβάθμιση, σύμβαση αορίστου χρόνου και ούτω καθεξής. Ωστόσο, τα μέτρα πολιτικής για την υποστήριξη του στόχου αυτού θα πρέπει να είναι αποτελεσματικά και αναλογικά και να μην επιβάλλουν περιττές διοικητικές επιβαρύνσεις στις επιχειρήσεις.

4.3.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να διευρυνθούν οι απαιτήσεις του άρθρου 10 παράγραφος 2 σχετικά με τη γραπτή απάντηση του εργοδότη. Οι εργοδότες θα πρέπει να παρέχουν αντικειμενικούς επιχειρησιακούς λόγους για την απόρριψη της αίτησης, έτσι ώστε, όταν ο εργαζόμενος θεωρεί ότι η αίτηση απορρίφθηκε για άλλους λόγους, η απόρριψη να μπορεί να υποβληθεί σε ανεξάρτητο έλεγχο από τα δικαστήρια ή σύμφωνα με τις εθνικές πρακτικές. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος ώστε να διασφαλιστεί ότι οι εργοδότες εξετάζουν σοβαρά τα αιτήματα των εργαζομένων, αντί να παρέχουν απλώς μια οποιαδήποτε απάντηση ώστε να συμμορφώνονται με τους τύπους.

4.3.9.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει το γεγονός ότι η Επιτροπή αναγνωρίζει την ειδική κατάσταση των φυσικών προσώπων που ενεργούν ως εργοδότες, καθώς και των μικρών και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, στην παρέκκλιση από τις γραπτές απαιτήσεις αιτιολόγησης που προβλέπονται στο άρθρο 10 παράγραφος 2. Ωστόσο, επισημαίνει ότι η τρέχουσα διατύπωση καλύπτει όλες τις εταιρείες με προσωπικό 249 ατόμων ή λιγότερων και ετήσιο κύκλο εργασιών έως 50 εκατ. ευρώ, δηλαδή το 99 % όλων των εταιρειών στην ΕΕ. Κατά συνέπεια, το πεδίο εφαρμογής της παρέκκλισης αυτής πρέπει να επανεξεταστεί.

4.3.10.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η οδηγία θα πρέπει να ανοίγει πραγματικές ευκαιρίες για τους εργαζομένους σε μη τυπικές θέσεις εργασίας ώστε να μεταβαίνουν σε περισσότερο τυποποιημένους όρους απασχόλησης, οι οποίοι ενδείκνυνται για τα επαγγελματικά τους προσόντα. Για να συμβεί αυτό απαιτούνται ελάχιστα δικαιώματα για τους προσωρινά απασχολούμενους ώστε να μεταβαίνουν σε θέσεις εργασίας αορίστου χρόνου και να αναβαθμίζονται από τη μερική στην πλήρη απασχόληση, όπου υπάρχουν ελεύθερες θέσεις στην επιχείρηση και στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο εργαζόμενος διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες ή τα αναγκαία προσόντα.

4.3.11.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη διάταξη που περιέχεται στο άρθρο 11, σύμφωνα με την οποία, όταν οι εργοδότες υποχρεούνται από την ενωσιακή ή την εθνική νομοθεσία ή τις σχετικές συλλογικές συμβάσεις να παρέχουν κατάρτιση στους εργαζομένους προκειμένου να εκτελέσουν το έργο για το οποίο εργάζονται, αυτή η κατάρτιση πρέπει να παρέχεται ατελώς στον εργαζόμενο. Όσον αφορά τη δυνατότητα θέσπισης «ρήτρας επιστροφής εξόδων», σε περίπτωση που η κατάρτιση υπερβαίνει τις νομικές απαιτήσεις και οδηγεί στην απόκτηση υψηλότερων επαγγελματικών προσόντων και εφόσον ο εργαζόμενος παραιτηθεί σε πρώιμο στάδιο μετά την ολοκλήρωση της κατάρτισης, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι αυτές οι ρήτρες πρέπει να τεκμηριώνονται δεόντως για κάθε περίπτωση και να συνιστούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων όπου κρίνεται σκόπιμο, σε κάθε περίπτωση, όμως, θα πρέπει να συνάδουν με την αρχή της αναλογικότητας και να διαμορφώνονται κατά φθίνουσα κλίμακα (δηλαδή μείωση του κινδύνου αποπληρωμής κατ’ αναλογία προς τη διάρκεια της περιόδου απασχόλησης).

4.3.12.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι το άρθρο 12 προβλέπει ότι τα ελάχιστα πρότυπα των άρθρων 7 έως 11 πρέπει να τροποποιηθούν στο πλαίσιο των συλλογικών συμβάσεων υπό τον όρο ότι τα δικαιώματα των εργαζομένων θα παραμείνουν σε επαρκή επίπεδα στις εν λόγω συμφωνίες και θα διατηρηθεί η συνολική προστασία των εργαζομένων. Επισημαίνουμε ότι οι διαφανείς και προβλέψιμοι όροι εργασίας πρέπει να αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης κυρίως των κοινωνικών εταίρων στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου.

4.4.   Άλλες διατάξεις

4.4.1.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει το γεγονός ότι το άρθρο 13 απαιτεί από τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν την τήρηση της παρούσας οδηγίας και να κηρύσσουν άκυρες ή να τροποποιούν διατάξεις αντίθετες προς αυτή σε συλλογικές και ατομικές συμφωνίες, με βάση τις διατάξεις της οδηγίας. Οι συνέπειες της εισαγωγής της ακύρωσης και η αντίστοιχη συμμόρφωση με την οδηγία στα κράτη μέλη πρέπει να αναλυθούν προσεκτικά, ιδίως υπό το φως του άρθρου 12. Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων στη διασφάλιση της συμμόρφωσης πρέπει να ενθαρρυνθεί και να γίνεται σεβαστός.

4.4.2.

Το άρθρο 14 της πρότασης προβλέπει μέσα για την επιβολή κυρώσεων για παράβαση των υποχρεώσεων ενημέρωσης της οδηγίας. Η ΕΟΚΕ έχει επιστήσει την προσοχή σε αυτό το κενό σε προηγούμενη γνωμοδότησή της, στην οποία ζητούσε την αποκατάστασή του (4). Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι οι κυρώσεις, όπου δικαιολογούνται, θα πρέπει να αντιστοιχούν στο επίπεδο της ζημίας που υφίσταται ο εργαζόμενος. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί η επίλυση διαφορών ακόμη και για τις μικρές τεχνικές παραβιάσεις της οδηγίας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη διάταξη που προβλέπεται στο άρθρο 14 παράγραφος 2, με την οποία παρέχεται στους εργοδότες προθεσμία 15 ημερών να συμπληρώσουν τις ελλείπουσες πληροφορίες.

4.4.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την απαίτηση που επιβάλλει στα κράτη μέλη το άρθρο 15 να διασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματικό και αμερόληπτο μηχανισμό επίλυσης διαφορών και δικαίωμα επανόρθωσης, συμπεριλαμβανομένης της καταβολής εύλογης αποζημίωσης, σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων τους που απορρέουν από την παρούσα οδηγία.

4.4.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι οι διατάξεις του άρθρου 16 παρέχουν απτή μορφή στη γενική απαγόρευση της λήψης πειθαρχικών μέτρων. Οι ρυθμίσεις αυτές, τις οποίες τα κράτη μέλη θα εφαρμόσουν με ρητή απαγόρευση των διακρίσεων, χρησιμεύουν ως μήνυμα στους επαγγελματίες νομικούς και, ως εκ τούτου, λειτουργούν ως προληπτικό μέτρο.

4.4.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει την προστασία από την απόλυση που προβλέπεται στο άρθρο 17 και το σχετικό βάρος της απόδειξης. Το άρθρο 17 παράγραφος 1 ορίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να απαγορεύουν την απόλυση (ή να λαμβάνουν μέτρα με ισοδύναμο αποτέλεσμα) ή τις προκαταρκτικές ενέργειες για απόλυση με το αιτιολογικό ότι οι εργαζόμενοι άσκησαν τα δικαιώματα που προβλέπει η οδηγία. Σε συνδυασμό με το άρθρο 17 παράγραφος 2, με το οποίο οι εργαζόμενοι που θεωρούν ότι έχουν απολυθεί λόγω της άσκησης δικαιωμάτων βάσει της παρούσας οδηγίας μπορούν να απαιτούν από τον εργοδότη να παρέχει τους δεόντως τεκμηριωμένους λόγους, αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την παρούσα οδηγία. Η προσέγγιση του άρθρου 17 παράγραφος 3 —ότι εναπόκειται στον εργοδότη να αποδείξει ότι η απόλυση βασίστηκε σε λόγους άλλους από την άσκηση διάκρισης σε βάρος του εργαζομένου— κινείται στη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο εγείρονται ερωτήματα σχετικά με τη νομική βάση της, τα οποία πρέπει να αποσαφηνιστούν. Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι απολύσεις ή παρόμοια μέτρα είναι άνευ ισχύος διότι οι εργαζόμενοι έχουν επικαλεσθεί τα δικαιώματά τους δυνάμει της οδηγίας.

4.4.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις υποχρεώσεις των κρατών μελών που ορίζονται στο άρθρο 18 να θεσπίζουν αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις για τις παραβάσεις των εθνικών διατάξεων εφαρμογής.

4.4.7.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τις ρητές διατάξεις του άρθρου 19 που απαγορεύουν την αποδυνάμωση στην παρούσα νομοθεσία των προτύπων που περιλαμβάνονται ήδη στην υπάρχουσα οδηγία για τη γραπτή δήλωση (άρθρο 7), κάτι το οποίο είναι απαραίτητο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες τα πρότυπα ουσιαστικών δικαιωμάτων είναι υψηλότερα. Εντούτοις, η παράγραφος 1 πρέπει να αποσαφηνιστεί ώστε να διασφαλίζεται ότι όχι μόνο δεν μπορεί να μειωθεί το συνολικό επίπεδο προστασίας, αλλά και ότι —ειδικά σε σχέση με τους επιμέρους τομείς που καλύπτει η οδηγία— δεν επιτρέπεται επιδείνωση στους τομείς που διέπει ως απόρροια της εφαρμογής της.

4.4.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, σύμφωνα με το άρθρο 21, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την παρούσα οδηγία επεκτείνονται και στους υφιστάμενους όρους εργασίας. Αυτό είναι και ορθό και αναγκαίο, δεδομένης της βελτίωσης της νομικής κατάστασης που επιδιώκει η οδηγία. Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι αυτό θα μπορούσε να συνεπάγεται κόστος και ορισμένες πρόσθετες επιβαρύνσεις για τις επιχειρήσεις. Πρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε να βοηθηθούν τα φυσικά πρόσωπα που ενεργούν ως εργοδότες και οι επιχειρήσεις, ιδίως οι μικρές και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους βάσει της οδηγίας.

---

(1)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30.

(2)  ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10, ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 145.

(3)  ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10.

(4)  ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των συστημάτων πληροφοριών της ΕΕ (σύνορα και θεωρήσεις) και την τροποποίηση της απόφασης 2004/512/ΕΚ του Συμβουλίου, του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 767/2008, της απόφασης 2008/633/JHA του Συμβουλίου, του κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 και του κανονισμού (ΕΕ) 2017/2226»

[COM(2017) 793 final — 2017/351 (COD)]

και

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των συστημάτων πληροφοριών της ΕΕ (αστυνομική και δικαστική συνεργασία, άσυλο και μετανάστευση)»

[COM(2017) 794 final — 2017/352 (COD)]

(2018/C 283/07)

Εισηγήτρια: η κ.

Laure BATUT

Αίτηση διαβούλευσης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 18.1.2018 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 28.2.2018
Νομική βάση:	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	25.4.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	160/3/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμη και θετική την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αποσκοπεί στη βελτίωση της διαλειτουργικότητας των συστημάτων πληροφοριών της ΕΕ για τα σύνορα, τις θεωρήσεις, την αστυνομική και δικαστική συνεργασία, το άσυλο και τη μετανάστευση.

1.2.

Κρίνει ότι αυτή η διαλειτουργικότητα πρέπει να αποτελεί στρατηγικό στόχο της ΕΕ έτσι ώστε αυτή να παραμείνει ένας ανοιχτός χώρος και εγγυήτρια των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ελεύθερης κυκλοφορίας. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη οφείλουν να προστατεύουν τη ζωή και την ασφάλεια όλων των ανθρώπων και να μεριμνούν για την τήρηση της αρχής της μη επαναπροώθησης.

1.3.

Τα μέτρα για τη διαλειτουργικότητα θα γίνουν καλύτερα κατανοητά εφόσον: — εγγυώνται, ως μέρος της στρατηγικής της ΕΕ για τη μετανάστευση, τις προϋποθέσεις για την ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας με σεβασμό στη διάκριση των εξουσιών, — εγγυώνται στους άμεσα ενδιαφερομένους τα θεμελιώδη δικαιώματά τους, ιδίως την ασφάλεια των προσωπικών τους δεδομένων και της ιδιωτικής τους ζωής, καθώς και το δικαίωμα πρόσβασης στα δεδομένα τους, διόρθωσης και διαγραφής τους εντός εύλογου χρονικού διαστήματος με απλές διαδικασίες, — αναπαράγουν εκ νέου, μεταξύ άλλων σε όλες τις εκτελεστικές πράξεις, την απαίτηση ενσωμάτωσης των αρχών της προστασίας των δεδομένων ήδη από τη φάση του σχεδιασμού (privacy by design), — δεν παρεμβάλλουν νέα εμπόδια στην ομαλή κυκλοφορία επιβατών και εμπορευμάτων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να θεσπιστούν διαδικασίες και εγγυήσεις σχετικές με τη χρήση των δεδομένων για την επιβολή του νόμου, οι οποίες: — θα προβλέπουν την εφαρμογή του πλέον προστατευτικού ενωσιακού νόμου (Γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων) στον συγκεκριμένο τομέα, — θα επιταχύνουν τον καθορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση του αιτήματος διεθνούς προστασίας, — θα εγγυώνται στους άμεσα ενδιαφερομένους το δικαίωμά τους σε δύο βαθμούς δικαιοδοσίας, — θα εγγυώνται στους ανηλίκους, ιδίως τους ασυνόδευτους, είτε διαμένουν παράνομα είτε βρίσκονται υπό δίωξη ή ελέγχονται για ποινικά αδικήματα, το δικαίωμα απόκτησης θεώρησης, προστασίας και ένταξης στην κοινωνία· επίσης, θα απολαύουν του «δικαιώματος στη λήθη» σε μικρότερο χρονικό διάστημα από ό,τι οι ενήλικες.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ισχύουσα νομική βάση των συστημάτων πληροφοριών θα πρέπει να ενισχυθεί και να λαμβάνεται υπόψη η εξελιξιμότητα των συστημάτων συλλογής δεδομένων. Προτείνει δε τα εξής: — την ενίσχυση της ασφάλειας των υφιστάμενων βάσεων δεδομένων και των διαύλων επικοινωνίας τους, — την εκ των προτέρων αξιολόγηση της επίδρασης της ενίσχυσης του ελέγχου επί της διαχείρισης των κινδύνων, — τον μόνιμο έλεγχο και αξιολόγηση της δομής από τις αρχές προστασίας δεδομένων. Απαιτεί δε από τους αρμοδίους την υποβολή κάθε έτος εκθέσεων στις αρχές λήψης αποφάσεων και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με θέμα την ασφάλεια των συνιστωσών διαλειτουργικότητας, καθώς και ανά διετία, όσον αφορά την επίδραση των μέτρων στα θεμελιώδη δικαιώματα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι το έργο πρέπει να βασίζεται σε προσωπικό με τα κατάλληλα προσόντα και προτείνει τα ακόλουθα: — εγκαθίδρυση άρτιων προγραμμάτων κατάρτισης για τις αρμόδιες αρχές και τους υπαλλήλους του eu-LISA και — τον αυστηρό έλεγχο των δεξιοτήτων των υπαλλήλων και των υποψηφίων για τον εν λόγω οργανισμό.

1.7.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της όσον αφορά τη χρηματοδότηση του νέου συστήματος. Η παρακολούθηση του προγραμματισμού κρίνεται ζωτικής σημασίας για να αποφευχθεί η υπέρβαση των προϋπολογισμών και για τη διαχείριση του έργου μέχρι την ολοκλήρωσή του το έτος 2029.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά αφενός μεν να παρέχεται ενημέρωση στους πολίτες για την πρόοδο του έργου μέχρι την περάτωσή του, αφετέρου δε να εκπαιδεύονται ως προς τους ελέγχους στους οποίους υπόκεινται. Θεωρεί ότι θα πρέπει να προβλέπεται η δυνατότητα παύσης κάθε δραστηριότητας, εφόσον απειλούνται η ελευθερία και τα θεμελιώδη δικαιώματα από την καταχρηστική λειτουργία του συστήματος.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Δεδομένης της διεθνούς συγκυρίας το 2017, η οποία θεωρείται ασταθής τόσο από την άποψη της γεωπολιτικής κατάστασης όσο και από την άποψη της εσωτερικής ασφάλειας των κρατών μελών, το Συμβούλιο ζήτησε επανειλημμένα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εφαρμόσει τα μέσα εντοπισμού των ατόμων που κρίνεται ότι διατρέχουν κίνδυνο και έχουν ήδη καταχωρισθεί σε κάποιο από τα κράτη μέλη. Η επισήμανση των διελεύσεών τους στα σύνορα, του ταξιδιού και της πορείας τους στην Ευρώπη θα μπορούσε να είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια στην ΕΕ.

2.2.

Στο ψήφισμά του της 6ης Ιουλίου 2016, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προέτρεψε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει τις απαραίτητες εγγυήσεις ως προς την προστασία των δεδομένων.

2.3.

Τα υπό εξέταση κείμενα αποτελούν μέρος του στόχου για τη «διατήρηση και ενίσχυση του χώρου Σένγκεν» (1). Η ΕΕ διαθέτει ήδη πολλούς κανονισμούς και ψηφιακές υπηρεσίες πληροφόρησης σε πεδία που σχετίζονται με τον συνοριακό έλεγχο προσώπων και αγαθών.

2.4.

Υπόμνηση: — Σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS): ένας από τους παλαιότερους μηχανισμούς (έχει αναθεωρηθεί), μέσω του οποίου γίνεται η διαχείριση ενός ευρέος φάσματος ειδοποιήσεων για άτομα και αγαθά. — Eurodac/Ευρωπαϊκό σύστημα παραβολής των δακτυλικών αποτυπωμάτων των αιτούντων άσυλο και των υπηκόων τρίτων χωρών που βρίσκονται παράτυπα στα σύνορα και στα κράτη μέλη, και καθορισμός του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση κάθε αίτησης (CESE 2016-02981, εισηγητής: κ. Moreno Díaz (2)). — Σύστημα πληροφοριών για τις θεωρήσεις (VIS) (κώδικας θεωρήσεων): διαχειρίζεται τις θεωρήσεις για τις διαμονές σύντομης διάρκειας (CESE 2014-02932, εισηγητές: κ. Pezzini και κ. Pariza Castaños (3)). — Σύστημα εισόδου/εξόδου (EES): επί του παρόντος εν αναμονή λήψης απόφασης· μέσω αυτού θα γίνεται ηλεκτρονικά η διαχείριση των δεδομένων των διαβατηρίων και των ημερομηνιών εισόδου/εξόδου των υπηκόων τρίτων χωρών που εισέρχονται τον χώρο Σένγκεν (CESE 2016-03098 SOC/544, εισηγητής: κ. Pîrvulescu (4)). — Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών και άδειας ταξιδίου (ETIAS): επί του παρόντος εν αναμονή λήψης απόφασης· θα είναι ένα εκτεταμένο αυτοματοποιημένο σύστημα αποθήκευσης και εκ των προτέρων επαλήθευσης των δεδομένων υπηκόων τρίτων χωρών που είναι απαλλαγμένοι από την υποχρέωση θεώρησης για ταξίδια εντός του χώρου Σένγκεν (CESE 2016-06889 SOC/556, εισηγητής: κ. Simons (5)). — Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών ποινικού μητρώου υπηκόων τρίτων χωρών (ECRIS-TCN): έχει προταθεί επί του παρόντος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αποτελεί ένα ψηφιακό σύστημα για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικών με δικαστικές αποφάσεις που έχουν ήδη εκδοθεί από τα εθνικά δικαστήρια.

2.5.

Μπορούμε να φανταστούμε τα σημερινά μέσα στη διάθεση μιας αρμόδιας αρχής σαν ένα έξυπνο τηλέφωνο με διαφορετικές εφαρμογές, όλες διαχωρισμένες και η καθεμία να δίνει τις δικές της πληροφορίες.

2.6.

Εκτός από το Σύστημα πληροφοριών Σένγκεν, τα συστήματα αυτά επικεντρώνονται στη διαχείριση υπηκόων τρίτων χωρών. Υπάρχουν έξι συστήματα, συμπληρωματικά και αποκεντρωμένα. Το σύνολο των ζητουμένων πληροφοριών προκύπτει από τις διαφορετικές απαντήσεις που λαμβάνονται μέσω διαφόρων βάσεων δεδομένων από τις υπηρεσίες έρευνας, σύμφωνα με τις άδειες πρόσβασής τους.

2.7.

Ζητείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να απαντήσει στο ακόλουθο ερώτημα: — Με ποια μέθοδο, χωρίς να αλλάξουν οι δομές που έχουν ήδη δημιουργηθεί και με τη διατήρηση της συμπληρωματικότητάς τους, μπορούν να συντονιστούν ταυτόχρονα όλες οι βάσεις δεδομένων, έτσι ώστε, σε οποιοδήποτε σημείο εισόδου στο έδαφος της ΕΕ, και με μία μόνο αναζήτηση στο σύστημα, να συγκλίνουν όλες οι πληροφορίες —που έχουν ήδη συλλεχθεί στις υπάρχουσες βάσεις δεδομένων— προς την εποπτική αρχή που είναι εξουσιοδοτημένη να τις εξετάζει, τηρουμένων πάντοτε των κανονισμών για την προστασία των δεδομένων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων;

2.8.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις υπό εξέταση προτάσεις:

2.8.1.

επιθυμεί να προσθέσει τις συμπληρωματικές δυνατότητες που θα προσφέρει η πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων της Europol και της Interpol, οι οποίοι ήδη συνεργάζονται με τις ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές·

2.8.2.

επιθυμεί αφενός μεν να συγχρονίσει τις αναζητήσεις πληροφοριών ώστε να μειωθούν οι χρόνοι απόκρισης σε θέματα αρχείων μεταναστών, αφετέρου δε να επιταχύνει την ανταπόκριση ασφαλείας σε περίπτωση ανάγκης. Για τον σκοπό αυτό, προτείνει τη δημιουργία νέων οργάνων χάρη στα οποία θα είναι δυνατή η συνεργατική λειτουργία των υφιστάμενων βάσεων.

2.9.

Στόχος της είναι να καλύψει όσο το δυνατόν περισσότερες ελλείψεις στα διακριτά συστήματα, να βελτιώσει τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων του χώρου Σένγκεν, να συμβάλλει στην εσωτερική ασφάλεια της ΕΕ, να διαχειρίζεται περιπτώσεις υποκλοπής ταυτότητας, να επιλύει τις περιπτώσεις πολλαπλών ταυτοτήτων, να βρίσκει τους υπόπτους ή ήδη καταδικασθέντες και να επαληθεύει την ταυτότητά τους στον χώρο Σένγκεν.

2.10.

Για να επανέλθουμε στην αναλογία του έξυπνου τηλεφώνου, η αρμόδια αρχή όχι μόνο θα έχει στη διάθεσή της πολλές εφαρμογές, αλλά θα μπορεί και να συλλέγει ταυτόχρονα και στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας, χρησιμοποιώντας τους κωδικούς πρόσβασής της, τα δεδομένα που είναι αποθηκευμένα σε όλα τα μέσα αποθήκευσης: σταθερούς ή φορητούς υπολογιστές, τηλέφωνα, ταμπλέτες, ηλεκτρονικά σημειωματάρια (notebook) κ.λπ.

3.   Λειτουργία του συστήματος

3.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προέβη σε διαβουλεύσεις και συγκάλεσε ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου σε θέματα συστημάτων πληροφοριών και διαλειτουργικότητας (6), τα μέλη της οποίας ορίστηκαν από τα κράτη μέλη, τις χώρες της ομάδας Σένγκεν και ευρωπαϊκούς οργανισμούς όπως οι eu-LISA (7) και FRA (8), υπό τον συντονισμό της ΓΔ Εσωτερικών Υποθέσεων. Η μέθοδος: διασυνδεσιμότητα ή διαλειτουργικότητα;

3.1.1.

Διασυνδεσιμότητα των συστημάτων πληροφοριών είναι η δυνατότητα να συνδέονται μεταξύ τους, έτσι ώστε τα δεδομένα του ενός να μπορούν να είναι αυτόματα προσιτά για παροχή πληροφοριών από ένα άλλο.

3.1.2.

Διαλειτουργικότητα (9) είναι η ικανότητα των διαφόρων συστημάτων να επικοινωνούν, να ανταλλάσσουν δεδομένα και να χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που έχουν ανταλλαγεί, με σεβασμό των δικαιωμάτων πρόσβασης στα συστήματα.

3.2.   Η επιλογή της διαλειτουργικότητας

3.2.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι δεν ανατρέπει τα κεκτημένα των σημερινών δομών και αρμοδιοτήτων και ότι τα δεδομένα θα παραμείνουν σε στεγανά σιλό. Παρά την ενισχυμένη επικοινωνία, κάτι τέτοιο αποτελεί ένα πλεονέκτημα ασφαλείας για τα συστήματα και τα δεδομένα, τα οποία δεν θα είναι προφανώς καθόλου προσιτά μέσω του Διαδικτύου. Τα έγγραφα που εξετάζονται στη γνωμοδότηση έχουν σημαντικές ομοιότητες και αφορούν — το μεν COM(2017) 793 τη διαλειτουργικότητα των συστημάτων πληροφοριών σχετικά με τα σύνορα και τις θεωρήσεις, — το δε COM(2017) 794 τη συνεργασία αστυνομίας-δικαιοσύνης, το άσυλο και τη μετανάστευση.

3.3.   Τα νέα μέσα

3.3.1.

Για να λειτουργεί με βάση τη διαλειτουργικότητα, μια νέα δομή τεσσάρων νέων μέσων θα πρέπει να συμπληρώσει τις έξι βάσεις με σκοπό την επίσπευση της αναζήτησης στο σύστημα και τον περιορισμό της σε με μία και μοναδική, με τους συναρμοδίους να παραμένουν στην πηγή του ερωτήματος της αναζήτησης.

3.4.   Η Ευρωπαϊκή Πύλη Αναζήτησης (ESP)

3.4.1.

Η αρμόδια εποπτική αρχή (ο τελικός χρήστης) πρέπει να διαθέτει μοναδική πρόσβαση σε ολόκληρο το σύστημα. Αντί να προβαίνει σε έξι αναζητήσεις, πλέον θα αρκεί μόνο μία (αστυνομίες, τελωνεία κ.λπ.) με ταυτόχρονα αναζήτηση σε πολλαπλές βάσεις δεδομένων και χωρίς να αποθηκεύεται τίποτα. Εάν τα δεδομένα υπάρχουν, το σύστημα θα τα βρίσκει. Σε περίπτωση υποψίας τέλεσης εγκλήματος ή τρομοκρατικής δραστηριότητας, το πρώτο αποτέλεσμα μπορεί να είναι ουδέτερο για τον ελεγχόμενο (καμία ανεύρεση), αλλά εάν τα δεδομένα ταιριάζουν με μια δεύτερη πληροφορία που υπάρχει σε βάσεις δεδομένων όπως το Σύστημα πληροφοριών Σένγκεν, το Σύστημα εισόδου/εξόδου, το Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών και άδειας ταξιδίου, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πιο διεξοδικές αναζητήσεις και διερεύνηση.

3.5.   Η κοινή υπηρεσία βιομετρικής αντιστοίχισης (BMS)

3.5.1.

Αυτή η κοινή βάση αντιστοίχισης θα επιτρέπει την ταυτόχρονη αναζήτηση και σύγκριση μαθηματικοποιημένων και βιομετρικών δεδομένων, δακτυλικών αποτυπωμάτων και φωτογραφιών ταυτότητας από διαφορετικές βάσεις δεδομένων όπως το Σύστημα πληροφοριών Σένγκεν, το Ευρωπαϊκό σύστημα παραβολής των δακτυλικών αποτυπωμάτων των αιτούντων άσυλο, το Σύστημα πληροφοριών για τις θεωρήσεις, το Σύστημα εισόδου/εξόδου (10), το Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών ποινικού μητρώου υπηκόων τρίτων χωρών, αλλά όχι το Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών και άδειας ταξιδίου· τα δεδομένα τους θα πρέπει δε να είναι συμβατά.

3.5.2.

Τα μαθηματικοποιημένα δεδομένα δεν θα διατηρούνται στην αρχική τους μορφή.

3.6.   Το Κοινό αποθετήριο δεδομένων ταυτότητας (CIR)

3.6.1.

Στο Κοινό αποθετήριο δεδομένων ταυτότητας θα συλλέγονται δεδομένα σχετικά με τη βιογραφική και βιομετρική ταυτότητα των υπό έλεγχο υπηκόων τρίτων χωρών, είτε βρίσκονται στα σύνορα είτε στα κράτη μέλη (του Σένγκεν). Η ένδειξη θετικού αποτελέσματος στις διάφορες βάσεις δεδομένων θα επιταχύνει τις αναζητήσεις. Υπό την ευθύνη και με τα μέσα ασφαλείας του οργανισμού eu-LISA, τα δεδομένα αυτά θα αποθηκεύονται κατά τρόπο ώστε να μην έχει πρόσβαση κανείς σε περισσότερες από μία αλφαριθμητικές γραμμές κάθε φορά. Βασισμένο στο Σύστημα εισόδου/εξόδου και το Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών και άδειας ταξιδίου, το Κοινό αποθετήριο δεδομένων ταυτότητας δεν θα πρέπει να καταλήξει να συνίσταται σε μια αναπαραγωγή των δεδομένων. Το αποθετήριο θα μπορεί επίσης να χρησιμοποιείται για μη στρατιωτικές ερευνητικές δραστηριότητες.

3.7.   Ο Ανιχνευτής πολλαπλών ταυτοτήτων (MID)

3.7.1.

Σκοπός του θα είναι η επαλήθευση της ταυτότητας των καλόπιστων ατόμων και η καταπολέμηση της υποκλοπής ταυτότητας μέσω ταυτόχρονης αναζήτησης σε όλες τις βάσεις. Καμία διοίκηση δεν έχει χρησιμοποιήσει ακόμη παρόμοιο μέσο, χάρη στο οποίο αναμένεται να αποφεύγονται κρούσματα πλαστοπροσωπίας.

3.8.   Ο ρόλος του οργανισμού eu-LISA (11)

3.8.1.

Ο οργανισμός, ο οποίος συστάθηκε το 2011, αποσκοπεί στη διευκόλυνση των πολιτικών της ΕΕ στους τομείς της δικαιοσύνης, της ασφάλειας και της ελευθερίας. Έχει την έδρα του στο Ταλίν της Εσθονίας και μεριμνά για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων αρχών επιβολής του νόμου των κρατών μελών, για την απρόσκοπτη λειτουργία των συστημάτων πληροφορικής μεγάλης κλίμακας, καθώς και την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων στον χώρο Σένγκεν.

3.8.2.

Συνεργάζεται στο πρόγραμμα Smart Borders, ενώ στη νέα δομή ανταλλαγής δεδομένων θα είναι επιφορτισμένος με τη διατήρηση στοιχείων που συνδέονται τόσο με τα άτομα όσο και με αυτά που αφορούν τις αρχές, τις έρευνες και τους επιθεωρητές. Θα ελέγχει τις εξουσιοδοτήσεις των αιτούντων και θα εγγυάται την ασφάλεια των δεδομένων, μεταξύ άλλων σε περίπτωση κάποιου αναπάντεχου συμβάντος [άρθρο 44, προτάσεις (2017) 793 και 794].

3.8.3.

Η χρήση του ενιαίου μορφοτύπου μηνυμάτων (Universal Message Format), το οποίο δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί, θα διευκολύνει τη χρήση των νέων συστημάτων που θα είναι υποχρεωτικά, καθιστώντας αναγκαία τη δημιουργία διεπαφών σε όσα κράτη μέλη δεν έχουν ακόμη, καθώς και ενός συστήματος προσωρινής μετάφρασης από τη μια γλώσσα στην άλλη.

3.9.   Η προστασία των προσωπικών δεδομένων (άρθρα 7 και 8 του Χάρτη):

3.9.1.

Η πρόταση κανονισμού παραδέχεται την πιθανότητα ατυχημάτων στον τομέα της ασφάλειας. Τα κράτη μέλη —μέσω των συστημάτων δεδομένων τους— πρέπει να σέβονται τις αρχές της προστασίας δεδομένων που προβλέπονται στα κείμενα, τη Συνθήκη, τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και τον ΓΚΠΔ (12) που θα τεθεί σε ισχύ στις 25 Μαΐου 2018.

4.   Συζήτηση

4.1.   Τα πρόσθετα οφέλη της διαλειτουργικότητας για τη δημοκρατία

4.1.1.

Η ΕΕ χρειάζεται κατάλληλο κανονιστικό πλαίσιο και μέσα έρευνας που θα την προστατεύουν από την εγκληματικότητα. Η διαλειτουργικότητα των συστημάτων πληροφοριών είναι μια ευκαιρία ανάδειξης της πρωταρχικής σημασίας του Δικαίου και της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

4.1.2.

Το Σύστημα εισόδου/εξόδου και το Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών και άδειας ταξιδίου, σε συνδυασμό με την Κοινή υπηρεσία βιομετρικής αντιστοίχισης και το Κοινό αποθετήριο δεδομένων ταυτότητας, θα επιτρέπουν τον έλεγχο των συνοριακών διελεύσεων των υπόπτων, καθώς και τη διατήρηση των δεδομένων τους. Εντούτοις, η δυνατότητα «πρόσβασης των αρχών επιβολής του νόμου [μέσω του BMS] σε συστήματα πληροφοριών που δεν σχετίζονται με την επιβολή του νόμου σε επίπεδο ΕΕ» [άρθρο 17 του COM(2017) 793 και COM(2017) 794], είναι ασύμβατη με τους σκοπούς που αναφέρονται ως βάση των υπό εξέταση προτάσεων. Η ΕΟΚΕ (άρθρο 300 παράγραφος 4 της ΣΛΕΕ) οφείλει να παραπέμψει στο σημείο αυτό στην αρχή της αναλογικότητας και ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποφύγει κάθε σύστημα τύπου «Μεγάλου αδελφού (13)» και την παρεμβολή εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των Ευρωπαίων (άρθρο 3 της ΣΛΕΕ).

4.1.3.

Το προτεινόμενο μοντέλο για τη συλλογή και χρήση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που λαμβάνονται στα σύνορα και στο έδαφος της ΕΕ κατά τη διάρκεια ελέγχων κυκλοφορίας και εγγράφων παρουσιάζεται ως στεγανό, ανοικτό μόνο σε εξουσιοδοτημένα πρόσωπα για λόγους ασφαλείας και διαχείρισης και υποτίθεται ότι θα επισπεύσει τις διαδικασίες.

4.1.4.

Η ΕΟΚΕ διερωτάται ως προς τη στεγανότητα αυτή, καθότι οι ελλείψεις θα παραμείνουν, το δε σταδιακό οικοδόμημα 9 ετών βασίζεται σε «θεμέλια» που δεν υπάρχουν ακόμη, όπως το Σύστημα εισόδου/εξόδου, το Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών και άδειας ταξιδίου ή οι εθνικές διεπαφές. Το τεχνολογικό πλαίσιο εξελίσσεται συνεχώς, το έργο βασίζεται κατ’ ανάγκη στην τρέχουσα κατάσταση από τεχνικής άποψης και δεν προβλέπεται δημοσιονομικά η διαχείριση της απαρχαίωσης που θα εμφανιστεί σε ορισμένους ψηφιακούς τομείς.

4.1.5.

Εξάλλου, η ταχεία ανάπτυξη της χρήσης των λεγόμενων αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να θεωρηθεί στο έργο μέσο ελέγχου των συστημάτων και ταυτόχρονα δικλείδα ασφαλείας που θα πρέπει να ανατεθεί στις αρχές λήψης αποφάσεων για να διασφαλιστεί η δημοκρατική χρήση της δομής.

4.1.6.

Η πρόταση αναπτύσσει ένα σύστημα για καλόπιστους πρωταγωνιστές που σέβονται τους νόμους. Το γεγονός ότι οι υπεύθυνοι είναι άνθρωποι είναι μεν καθησυχαστικό, οι ίδιοι όμως ενδέχεται να αποτελέσουν και τους αδύναμους κρίκους. Η ΕΟΚΕ προτείνει την προσθήκη ενός άρθρου που θα προβλέπει την ύπαρξη «διακοπτών διαφορικής ασφαλείας» για τις περιπτώσεις πολιτικής κρίσης ή/και διαχείρισης, εφόσον οποιοδήποτε πρόβλημα σε μια βάση θα μπορούσε να αποτελέσει κίνδυνο για ολόκληρη τη δομή (14). Η διάδοση του ενιαίου μορφοτύπου μηνυμάτων θα μπορούσε να οδηγήσει στη διεθνή χρήση του, μια χρήση ιδιαίτερα θετική, αλλά και πολύ ριψοκίνδυνη, για την προστασία των δεδομένων. Οι αρμόδιες αρχές φέρουν μεγάλη ευθύνη. Οι πτυχές αυτές δεν εξετάζονται στα υπό εξέταση έγγραφα.

4.2.   Προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων

4.2.1.

Τα θεμελιώδη δικαιώματα είναι απόλυτα: δεν επιδέχονται περιορισμούς παρά μόνο εάν αυτοί αφενός είναι αναγκαίοι και αφορούν πραγματικά επιδιώξεις δημόσιου συμφέροντος αναγνωρισμένες από την ΕΕ, και αφετέρου αυτά δεν θίγονται κατ’ ουσίαν (άρθρα 8 και 52 παράγραφος 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Η ΕΟΚΕ διερωτάται με ποιον τρόπο μπορεί να αξιολογηθεί η αναλογικότητα των μέτρων ελέγχου στην περίπτωση των μεταναστών που διώκονται και αναζητούν άσυλο στις ακτές των χωρών της ΕΕ [COM(2017) 794 final, Αιτιολογική έκθεση — Θεμελιώδη δικαιώματα]. Η αναζήτηση υπόπτων με στόχο την πρόληψη εγκληματικών ενεργειών, ιδίως τρομοκρατικών, δεν πρέπει να φέρει τις δημοκρατίες μας εγγύτερα στην έννοια του «εγκλήματος πριν από την τέλεσή του»· πρέπει να συνεχίσει να υφίσταται η διάκριση ανάμεσα στις ενέργειες που διαταράσσουν τη δημόσια τάξη και στις απλές απόψεις.

4.2.2.

Ο σεβασμός των δικαιωμάτων κάθε ατόμου, όπως ορίζονται στον Χάρτη, πρέπει να εγγυάται την ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας, χωρίς την οποία ακυρώνεται η έννοια της δημοκρατίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ισορροπία αυτή είναι θεμελιώδης και θα πρέπει να αποτελεί μόνιμο στόχο για όλες τις αρχές, συμπεριλαμβανομένων και των εποπτικών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο.

4.2.3.

Η σειρά των αρχών που συμμετέχουν σε μια έρευνα, καθώς και τα συναφή μεταδεδομένα, θα διατηρούνται στο σύστημα. Οι ίδιες οι αρμόδιες αρχές πρέπει να τηρούν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους σε σχέση με τα παραγόμενα δεδομένα, ιδίως όσον αφορά την ασφάλεια και την ιδιωτική τους ζωή, καθώς και σε περίπτωση κακόβουλης πρόσβασης στη δομή και κατάχρησης των δεδομένων μεταξύ του χρόνου καταχώρισης και διαγραφής τους.

4.3.   Προστασία δεδομένων

4.3.1.

Στις προτάσεις —ήδη από τον σχεδιασμό και αυτομάτως— αναγνωρίζεται η αρχή της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, μολονότι στην αιτιολογική έκθεσή τους υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτή δεν συνιστά απόλυτο προνόμιο. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τα πλεονεκτήματα των προληπτικών μέτρων που εγγυώνται την ασφάλεια, την καταπολέμηση των ψευδών ταυτοτήτων και την εξασφάλιση του δικαιώματος ασύλου. Ωστόσο, θα ήθελε να τονίσει τα όρια της μαθηματικοποίησης και της ανωνυμίας των δεδομένων, καθότι οι ενδιαφερόμενοι ενδέχεται να χρειάζονται εντέλει τα δεδομένα τους.

4.3.2.

Υπογραμμίζει επίσης ότι το είδος των δεδομένων που διατηρούνται, βιομετρικών και βιολογικών, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ορισμένες εταιρείες και την εγκληματικότητα. Εν προκειμένω, η κυβερνασφάλεια είναι εξίσου σημαντική με την υλική ασφάλεια, αναφέρεται δε ελάχιστα στις δύο προτάσεις κανονισμού. Τα διατηρούμενα δεδομένα θα αποθηκεύονται σε μία φυσική τοποθεσία· ακόμη και αν είναι προστατευμένη, ενδέχεται να εκτεθεί σε κίνδυνο.

4.3.3.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, προκειμένου για την προστασία δεδομένων και το δικαίωμα διαγραφής (δικαίωμα στη λήθη), τα θεσμικά όργανα και οι υπηρεσίες της ΕΕ οφείλουν να τηρούν τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 45/2001, ο οποίος παρέχει λιγότερη προστασία από τον ΓΚΠΔ (15) του 2016 (σε ισχύ από τον Μάιο του 2018), με τον οποίο πρέπει να συμμορφώνονται τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα της εφαρμογής του εν λόγω δικαιώματος και εκφράζει φόβους ότι οι ταξιδιώτες, οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο δεν θα είναι σε θέση να πετυχαίνουν τον σεβασμό του. 1) Η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να πιστοποιείται για όλες τις υφιστάμενες βάσεις, εθνικές και ευρωπαϊκές, έτσι ώστε να προστατεύεται το σύνολό τους. 2) Είναι θεμελιώδους σημασίας, έτσι ώστε οι πολίτες να αποδέχονται το απέραντο αυτό δίκτυο επιτήρησης που αιωρείται πάνω από το κεφάλι τους.

4.3.4.

Η περίοδος διατήρησης των δεδομένων που συλλέγονται από τις αρμόδιες αρχές δεν αναφέρεται σαφώς στις δύο προτάσεις κανονισμού. Τα κείμενα καθορίζουν τη διαδικασία του δικαιώματος διόρθωσης ή/και διαγραφής, η οποία άλλοτε ανατίθεται στο κράτος υποβολής του αιτήματος και άλλοτε στο αρμόδιο κράτος, όμως δεν καθορίζουν περίοδο διατήρησης των δεδομένων (άρθρο 47 των προτάσεων). Η ΕΟΚΕ συνιστά να καθοριστεί η περίοδος αυτή και να είναι συντομότερη για τους ανηλίκους (Χάρτης, άρθρο 24), εκτός από την περίπτωση της τρομοκρατίας, έτσι ώστε να μπορούν να έχουν σοβαρές πιθανότητες ενσωμάτωσής τους στην κοινωνία.

4.4.   Διαχείριση και υποχρέωση λογοδοσίας

4.4.1.

Οι διεθνείς βάσεις δεν υπόκεινται στους ίδιους κανόνες με τα ευρωπαϊκά συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η καθιέρωση καθολικής μορφής πρόσβασης, η οποία θα μπορούσε να καταστεί διεθνής, θα είναι απλώς ένα τεχνικό στοιχείο που δεν θα ενοποιήσει τους κανονισμούς, ακόμη και εάν η Interpol οφείλει οπωσδήποτε να σέβεται το άρθρο 17 του συμφώνου του ΟΗΕ (16). Επιπλέον, οι έλεγχοι θα παραμείνουν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το σημείο αυτό πρέπει να εξετάζεται στις προτάσεις.

4.4.2.

Θα αρκεί μία μόνον αναζήτηση και οι συνυπάρχουσες ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων θα δίνουν την ετυμηγορία τους. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η γραφειοκρατία που θα προκύψει θα είναι μεγαλύτερη από αυτήν που αναλογεί στην κεκτημένη ταχύτητα. Το έργο της διαχείρισης αναλαμβάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο μιας διαδικασίας ελέγχου με τα κράτη μέλη. Ο κύριος άξονας θα είναι ο πρόσφατα συσταθείς οργανισμός eu-LISA, ο οποίος θα είναι υπεύθυνος κυρίως για τη θέσπιση των διαδικασιών συλλογής πληροφοριών ως προς τον τρόπο λειτουργίας της διαλειτουργικότητας. Θα λαμβάνει πληροφορίες από τα κράτη μέλη και τη Europol και θα υποβάλλει στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανά τετραετία, έκθεση τεχνικής αξιολόγησης, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα καταρτίζει η ίδια έκθεση συνολικής αξιολόγησης ένα έτος αργότερα (άρθρο 68 των προτάσεων). Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, οι χρονικές αυτές κλιμακώσεις είναι υπερβολικά μεγάλες σε διάρκεια. Η αξιολόγηση της ασφάλειας των συνιστωσών διαλειτουργικότητας [άρθρο 68 παράγραφος 5 εδάφιο δ)] θα πρέπει να διεξάγεται τουλάχιστον μία φορά ετησίως, και η αντίστοιχη των επιπτώσεων στα θεμελιώδη δικαιώματα τουλάχιστον ανά διετία [άρθρο 68 παράγραφος 5 εδάφιο β)].

4.4.3.

Η ΕΟΚΕ αποδοκιμάζει το γεγονός ότι θεμελιώδη ζητήματα όπως αυτά που εξετάζονται στις παρούσες προτάσεις τίθενται υπό τη διαχείριση ευρωπαϊκών οργανισμών, το καθεστώς προσλήψεων και η λειτουργία των οποίων είναι αδιαφανή για πολλούς πολίτες. Θεωρεί απαραίτητο να διασταυρώνονται οι βέλτιστες πρακτικές και να συμμετέχουν συμβουλευτικά όλες οι ανεξάρτητες αρχές ελέγχου της χρήσης δεδομένων (ΕΕΠΔ), καθώς και άλλοι οργανισμοί, όπως ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια Δικτύων και Πληροφοριών (ENISA).

4.4.4.

Όλες αυτές οι νέες δομές και διαδικασίες θα θεσπιστούν μέσω κατ’ εξουσιοδότηση και εκτελεστικών πράξεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να διατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου ο στόχος του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων σε όλες αυτές τις πράξεις, με την καλύτερη υποδοχή των ατόμων στα σύνορα. Η ΕΟΚΕ συνιστά αφενός μεν να παρέχεται ενημέρωση στους Ευρωπαίους πολίτες για τη σταδιακή εξέλιξη του έργου μέχρι την περάτωσή του, αφετέρου δε να εκπαιδεύονται ως προς τους ελέγχους στους οποίους υπόκεινται.

5.   Η απαραίτητη κατάρτιση των εποπτικών αρχών σε ολόκληρη την Ένωση

5.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα χρειαστεί ευρεία εκπαίδευση κατά την πρώτη περίοδο (μετά το 2021), σε αντίθεση με όσα υποστηρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην περίληψη της εκτίμησης επιπτώσεων (Γ). Γίνεται δε αναφορά στο ποσό των 76 εκατ. ευρώ ετησίως. Η μετάβαση σε νέες διαδικασίες απαιτεί πάντοτε αναβάθμιση και αφορά όλα τα σύνορα της ΕΕ και τα εθνικά συστήματα. Ορισμένα κράτη μέλη δεν διαθέτουν ακόμη συμβατά συστήματα και θα χρειαστεί να καταβάλουν σημαντική προσπάθεια και να δημιουργήσουν διεπαφές που θα τους επιτρέπουν να συμμετάσχουν. Για να λειτουργεί ομαλά η διαλειτουργικότητα, θα πρέπει να εξαλειφθούν οι αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών.

5.2.

Η εκπαίδευση στα της χρήσης ποιοτικών δεδομένων και του ενιαίου μορφοτύπου μηνυμάτων κρίνεται απαραίτητη. Η ΕΟΚΕ προτείνει να διοργανωθεί κοινό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τις αρμόδιες αρχές, συμπεριλαμβανομένου του eu-LISA, οι δεξιότητες των μελών του οποίου θα πρέπει να πιστοποιούνται αυστηρά, μαζί με τον CEPOL (17), τον Frontex, τη Europol κ.λπ.

5.3.

Μέσο όπως ο ανιχνευτής πολλαπλών ταυτοτήτων δεν υπάρχει πουθενά αλλού και, σε περίπτωση επιτυχίας, το μέσο αυτό θα καταστεί ισχυρό. Η νέα δομή προϋποθέτει δε υψηλότερη ποιότητα δεδομένων. Για να ανταποκριθούν στο σύνολό τους στις προσδοκίες του σχεδίου, όλα τα κράτη μέλη πρέπει να συμμετάσχουν στο ίδιο επίπεδο, διαφορετικά οι ελλείψεις θα είναι σοβαρότερες από ό,τι στο παρελθόν. Σε αυτήν την περίπτωση δε, πλήττονται το δικαίωμα ασύλου και το δικαίωμα υπαγωγής σε καθεστώς διεθνούς προστασίας (άρθρα 18 και 19 του Χάρτη).

6.   Χρηματοδότηση

6.1.

Ολόκληρη η προτεινόμενη δομή βασίζεται στις εξής προϋποθέσεις: την έγκριση από τις αρχές λήψης αποφάσεων του Συστήματος εισόδου/εξόδου και του Ευρωπαϊκού συστήματος πληροφοριών και άδειας ταξιδίου, του ενιαίου μορφοτύπου μηνυμάτων, την ομαλή λειτουργία του ανιχνευτή πολλαπλών ταυτοτήτων και τη διασφάλιση του Κοινού αποθετηρίου δεδομένων ταυτότητας. Θα διαθέτουν άραγε επαρκές προσωπικό και οικονομικά μέσα οι δύο φορείς, ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων και ο οργανισμός eu-LISA —και ίσως και ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια Δικτύων και Πληροφοριών; Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη συγχρηματοδότησή τους από την ΕΕ και τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η διαχείριση του «Εξαμήνου» εξακολουθεί να γίνεται με προϋπολογισμό λιτότητας και ότι, επιπλέον, η σημερινή χρήση των υφιστάμενων βάσεων (Σύστημα πληροφοριών Σένγκεν, Σύστημα πληροφοριών για τις θεωρήσεις, Prüm, Σύστημα εισόδου/εξόδου) πρέπει να βελτιωθεί περαιτέρω, σύμφωνα με τις συναφείς νομικές απαιτήσεις (έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων).

6.2.

Η ΕΟΚΕ διερωτάται ποιες θα είναι οι δημοσιονομικές επιπτώσεις του Brexit, έστω και αν το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι μέρος του συστήματος του Σένγκεν, και γενικότερα, ποιος θα είναι ο βαθμός πολυπλοκότητας της διαχείρισης της διαλειτουργικότητας στις ευρωπαϊκές χώρες που είναι εκτός του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν (non-SIS), αλλά συμμετέχουν σε άλλες βάσεις, όπως το Eurodac.

6.3.

Το προβλεπόμενο ταμείο είναι το ΤΕΑ, το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και Συνόρων. Η δε έναρξη λειτουργίας του έχει προγραμματιστεί για το 2023. Η ΕΟΚΕ διερωτάται εάν επαρκούν τα 5 έτη για να περιοριστούν οι αποκλίσεις ανά την ΕΕ και να τεθούν οι βάσεις της επιτυχίας. Ο προβλεπόμενος προϋπολογισμός είναι 424,7 εκατ. ευρώ για 9 έτη (2019-2027) και θα καλύπτεται τόσο από την ΕΕ (Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας), όσο και από τα κράτη μέλη. Τα τελευταία πρέπει να καταβάλουν προσπάθεια ώστε να λειτουργούν σωστά τα ισχύοντα συστήματα με τη νέα δομή πληροφορικής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η επιστροφή στην ανάπτυξη πρέπει να χρησιμεύσει για την πραγματοποίηση των επενδύσεων αυτών.

---

(1)  COM(2017) 570 final.

(2)  ΕΕ C 34 της 2.2.2017, σ. 144.

(3)  ΕΕ C 458 της 19.12.2014, σ. 36.

(4)  ΕΕ C 487 της 28.12.2016, σ. 66.

(5)  ΕΕ C 246 της 28.7.2017, σ. 28.

(6)  ΓΔ Εσωτερικών Υποθέσεων, μονάδα B/3, απόφαση C/2016/3780 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 17ης Ιουνίου 2016, http://ec.europa.eu/transparency/regexpert/index.cfm?Lang=ELhttp://ec.europa.eu/transparency/regexpert/index.cfm?Lang=EL

(7)  Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης

(8)  Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

(9)  Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο «Πιο ισχυρά και έξυπνα συστήματα πληροφοριών για τα σύνορα και την ασφάλεια», COM(2016) 205 final.

(10)  Με πλάγιους χαρακτήρες έχουν γραφεί οι ονομασίες όσων συστημάτων δεν έχουν εγκριθεί ακόμη.

(11)  Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1077/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2011, σχετικά με την ίδρυση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για τη Λειτουργική Διαχείριση Συστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης.

(12)  Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων). Γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ: ΕΕ C 229 της 31.7.2018, σ. 90, και ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 138.

(13)  Πρβλ. το μυθιστόρημα 1984 του George Orwell.

(14)  Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων, παράρτημα στην «Τελική έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου», Μάιος 2017.

(15)  Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων [Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679].

(16)  Διεθνές σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, ΟΗΕ, άρθρο 17 παράγραφος: «1. Κανείς δεν υπόκειται σε αυθαίρετες ή παράνομες παρενοχλήσεις της ιδιωτικής του ζωής, της οικογένειας, της κατοικίας ή της αλληλογραφίας του, ούτε σε παράνομες προσβολές της τιμής και της υπόληψής του. 2. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα προστασίας από τον νόμο έναντι τέτοιων παρενοχλήσεων ή προσβολών».

(17)  Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κατάρτιση στον τομέα της επιβολής του νόμου (με έδρα τη Βουδαπέστη).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με την εφαρμογή της δέσμης μέτρων για την κυκλική οικονομία: επιλογές σχετικά με τα θέματα διεπαφής μεταξύ της νομοθεσίας για τα χημικά, τα προϊόντα και τα απόβλητα»

[COM(2018) 32 final]

(2018/C 283/08)

Εισηγητής:

Brian CURTIS

Αίτηση γνωμοδότησης της Επιτροπής	12.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Προεδρείου	19.9.2017 (εν αναμονή της αίτησης γνωμοδότησης)
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη και περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.5.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	185/01/01

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση που ακολουθεί η Επιτροπή για τη συστηματική διερεύνηση του σχετικού φάσματος επιλογών που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίλυση μιας σειράς προβλημάτων τα οποία έχουν εντοπιστεί στη διεπαφή μεταξύ της νομοθεσίας για τα χημικά, τα προϊόντα και τα απόβλητα.

1.2.

Επικροτείται η προληπτική και μακροπρόθεσμη θεώρηση που υιοθετεί η Επιτροπή σχετικά με το θέμα αυτό. Η διαδικασία μετάβασης θα είναι, αναπόφευκτα, παρατεταμένης διάρκειας, θα απαιτήσει όμως συνεχή ενθάρρυνση για να προχωρήσει καθώς και τη συνεκτίμηση των τρεχουσών εξελίξεων όσον αφορά τις τεχνολογίες ταυτοποίησης και επεξεργασίας.

1.3.

Η διασφάλιση της δημόσιας υγείας εν γένει και της υγείας των τελικών καταναλωτών προϊόντων είναι απαραίτητη προκειμένου να στηριχθεί η εμπιστοσύνη στις αρχές της κυκλικής οικονομίας.

1.4.

Η επαγγελματική υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων σε μονάδες ανακύκλωσης διατρέχει επίσης κίνδυνο εάν δεν αναληφθεί συνολική δράση, ιδίως όσον αφορά την αντιμετώπιση του ζητήματος των «παλαιών ουσιών». Η παροχή πλήρους πληροφόρησης στις συνδικαλιστικές οργανώσεις είναι, συνεπώς, πολύ σημαντική.

1.5.

Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην πλήρη εφαρμογή του κανονισμού REACH και της υπόλοιπης νομοθεσίας σχετικά με τις χημικές ουσίες που έχει ήδη τεθεί σε εφαρμογή. Η υφιστάμενη νομοθεσία, η οποία αποτρέπει την αρχική εισαγωγή επικίνδυνων χημικών ουσιών στον κύκλο των υλικών, εξακολουθεί να μην εφαρμόζεται πλήρως, ιδίως όσον αφορά την εισαγωγή στην ΕΕ προϊόντων από τρίτες χώρες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει και υποστηρίζει περαιτέρω επενδύσεις σε προσαρμοσμένο εξοπλισμό διαλογής από τις εταιρείες ανακύκλωσης και τη συνεκτίμηση μέτρων οικονομικής και τεχνικής στήριξης στον τομέα αυτό.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την άποψη ότι η βελτίωση της πληροφόρησης σχετικά με την παρουσία, τη θέση και τη συγκέντρωση επικίνδυνων χημικών ουσιών σε προϊόντα και υλικά που ανακτώνται από απόβλητα μπορεί να μειώσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φορείς εκμετάλλευσης στην αλυσίδα ανάκτησης.

1.8.

Ο προσδιορισμός των πιθανών πηγών αξίας ή των αναγκαίων προστατευτικών μέτρων για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες στη ροή αποβλήτων θα στηρίξει την ανάλυση κόστους/οφέλους που θα απαιτηθεί για να δικαιολογηθεί η ανάληψη νομοθετικής δράσης και οι πρακτικές παρεμβάσεις.

1.9.

Είναι ουσιώδους σημασίας να βελτιωθούν και να ενισχυθούν, όπου κρίνεται αναγκαίο, οι απαιτήσεις ταυτοποίησης και εντοπισμού επί των εισαγομένων αγαθών τα οποία μπορεί να περιέχουν ουσίες που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία (SVHC/substances of very high concern), προκειμένου να εφαρμόζεται αφενός η απαγόρευση, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες απαιτείται, και, αφετέρου, να τίθενται σε εφαρμογή κατάλληλοι μηχανισμοί εντοπισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του προϊόντος.

1.10.

Το νομικό πλαίσιο πρέπει να προσφέρει ίση προστασία, είτε πρόκειται για προϊόν που κατασκευάζεται από παρθένα υλικά είτε από ανακτημένα.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Στη γνωμοδότησή της με θέμα τη δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία (1), (2) η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη μεγαλύτερης διευκόλυνσης όσον αφορά την ανάκτηση υλικών από τη ροή αποβλήτων και υπογραμμίζει ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν διάφορα νομικά, τεχνικά και οικονομικά εμπόδια. Ένα από τα εμπόδια αυτά αποτελεί η παρουσία επικίνδυνων ουσιών στα απόβλητα, η δε παρούσα ανακοίνωση συνιστά μέρος μιας διαδικασίας που προσδιορίζει στόχους πολιτικής, προκλήσεις και λύσεις για την επίτευξη μεγαλύτερης κυκλικότητας στην οικονομία. Ορισμένοι τομείς θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με μη νομοθετικά μέσα, γενικός στόχος όμως είναι να ασκηθεί επιρροή στη μελλοντική πολιτική.

3.   Κύρια σημεία της πρότασης της Επιτροπής

3.1.

Η ανακοίνωση καθορίζει ορισμένους στόχους πολιτικής και συναφή ζητήματα και καλεί τους ενδιαφερόμενους φορείς να λάβουν θέση όσον αφορά τις διαπιστωθείσες προκλήσεις, ούτως ώστε να βοηθήσουν στον καθορισμό μιας πορείας για μια πραγματικά κυκλική οικονομία. Οι στόχοι καθορίζονται με βάση τέσσερις ευρείες κατηγορίες — η προσέγγιση είναι διερευνητική και όχι προκαθορισμένη. Η παρούσα γνωμοδότηση, λαμβάνοντας υπόψη το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής και τις παρεμβάσεις των μελών της ΕΟΚΕ και των οργανώσεων των ενδιαφερόμενων φορέων της κοινωνίας των πολιτών, ανταποκρίνεται στο αίτημα παροχής των προτιμώμενων επιλογών για την αντιμετώπιση των κυριότερων προκλήσεων. Για τον λόγο αυτό, το βασικό περιεχόμενο της γνωμοδότησης παρουσιάζεται στο τελευταίο τμήμα των ειδικών παρατηρήσεων.

3.2.

Η Επιτροπή δρομολογεί επί του παρόντος δημόσια διαβούλευση και ενθαρρύνει τις συζητήσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και τα ενδιαφερόμενα μέρη ώστε να προτείνουν επιλογές και να ορίσουν συγκεκριμένες δράσεις σε γενικό ή τομεακό επίπεδο για την ανάπτυξη αγορών για βιώσιμες δευτερογενείς πρώτες ύλες. Οι μεταγενέστερες ενέργειες θα προωθηθούν σύμφωνα με τις αρχές της βελτίωσης της νομοθεσίας και προτού υποβληθούν συγκεκριμένες προτάσεις με αναμενόμενο σημαντικό αντίκτυπο, θα εκπονηθούν εκτιμήσεις επιπτώσεων.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η σχετική νομοθεσία της ΕΕ καλύπτει τους τομείς των χημικών, των προϊόντων και των αποβλήτων. (3) Ειδικότερα, το ισχύον νομικό πλαίσιο παρουσιάζει αδυναμίες εφόσον δεν διασφαλίζεται ότι οι πληροφορίες σχετικά με τις επικίνδυνες χημικές ουσίες μεταδίδονται σε ολόκληρο τον κύκλο των υλικών και σε πιθανούς μεταγενέστερους κύκλους ζωής.

4.2.

Η όλο και πιο σύνθετη κοινωνία μας εξαρτάται όλο και περισσότερο από τη χρήση χημικών ουσιών (4). Πυλώνες της ενωσιακής νομοθεσίας για τα χημικά προϊόντα είναι ο κανονισμός CLP (Classification, Labelling and Packaging Regulation — κανονισμός για την ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση των χημικών προϊόντων) (5), ο κανονισμός REACH (6) και ο κανονισμός POP (κανονισμός για τους έμμονους οργανικούς ρύπους) (7), οι οποίοι αλληλοσυμπληρώνονται και εφαρμόζονται ανεξάρτητα από τον τομέα εφαρμογής.

4.3.

Η νομοθεσία για τα προϊόντα μπορεί να επικεντρωθεί στην ασφάλεια, αλλά και στη βιωσιμότητα των προϊόντων. Η οδηγία για τη γενική ασφάλεια των προϊόντων (ΟΓΑΠ) (8) προβλέπει γενικές απαιτήσεις ασφάλειας για τα καταναλωτικά προϊόντα που δεν προορίζονται για τη διατροφή. Σχετική είναι επίσης μια σειρά νομοθετικών διατάξεων που αφορούν συγκεκριμένα προϊόντα, όπως η οδηγία για τα παιχνίδια, ο κανονισμός για τις συσκευασίες τροφίμων, η οδηγία RoHS (οδηγία για τον περιορισμό της χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών σε ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό) (9) και η οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό (Eco-design Directive). Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (10) υποστηρίζει την «ολοκληρωμένη προσέγγιση» του οικολογικού σχεδιασμού, η οποία πρέπει να επεκταθεί πέραν του σημερινού πεδίου εφαρμογής του. Μια τέτοια ολοκληρωμένη προσέγγιση θα λαμβάνει υπόψη τόσο την ενεργειακή απόδοση όσο και τις επιδόσεις των προϊόντων, καθώς και την αποδοτικότητα και τις επιδόσεις όσον αφορά τη χρήση πόρων και υλικών.

4.4.

Υπάρχουν επίσης διάφορα νομοθετήματα για τα απόβλητα. Η οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών γνωμοδοτήσεων της ΕΟΚΕ, η οποία υποστηρίζει με συνέπεια την υποχρέωση των κρατών μελών να υιοθετούν μια σειρά προτεραιότητας όσον αφορά την προσέγγιση του θέματος των αποβλήτων, η πρώτη εκ των οποίων είναι η πρόληψη των αποβλήτων, στη συνέχεια ακολουθούν η προετοιμασία για περαιτέρω χρήση, για ανακύκλωση ή άλλη ανάκτηση και, ως έσχατη λύση, η διάθεση μέσω αποτέφρωσης και υγειονομικής ταφής. Η ΕΟΚΕ έχει επίσης ζητήσει την υποχρεωτική θέσπιση από τα κράτη μέλη συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού (Extended Producer Responsibility — EPR). Επιπλέον, η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει να ενισχυθεί και η διάταξη με την οποία ζητείται να ενισχυθεί η χωριστή συλλογή (11).

4.5.

Αναφέρονται μερικά γενικά σημεία, τα οποία θα πρέπει να κατευθύνουν τις μελλοντικές ενέργειες: — Η βελτίωση της πληροφόρησης σχετικά με την παρουσία, τη θέση και τη συγκέντρωση επικίνδυνων χημικών ουσιών σε προϊόντα και υλικά που ανακτώνται από απόβλητα μπορεί να μειώσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φορείς εκμετάλλευσης στην αλυσίδα ανάκτησης και να προωθήσει την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας. — Είναι σημαντικό να αποτρέπεται η αρχική εισαγωγή επικίνδυνων χημικών ουσιών στον κύκλο των υλικών. Η ισχύουσα σχετική νομοθεσία εξακολουθεί να μην εφαρμόζεται πλήρως. — Το νομικό πλαίσιο πρέπει να προσφέρει ίση προστασία, είτε πρόκειται για προϊόν που κατασκευάζεται από παρθένα υλικά είτε από ανακτημένα.

4.6.

Μπορεί να σημειωθεί ότι οι εργασίες στήριξης συνεχίζονται. Για παράδειγμα, το ζήτημα των επικίνδυνων ουσιών σε ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό εξετάζεται από την οδηγία RoHS, η οποία, ενεργοποιώντας την υποκατάσταση ορισμένων επικίνδυνων ουσιών στον ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό, ενισχύει τη δυνατότητα και την οικονομική αποδοτικότητα της ανακύκλωσης αποβλήτων που προέρχονται από τον εν λόγω εξοπλισμό. Επιπλέον, τέσσερις σχετικές νομοθετικές προτάσεις (12), (13), (14), (15) συζητούνται επίσης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Η ΕΟΚΕ σημειώνει την πρόσφατη πολιτική συμφωνία επί του θέματος (16).

4.7.

Ορισμένα από τα θέματα που θίγονται στην παρούσα ανακοίνωση είναι εννοιολογικά πολύπλοκα, ιδίως όσα αφορούν προβλήματα που δημιουργούνται από την έλλειψη εναρμόνισης και ευθυγράμμισης των κανόνων. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στα πιο συγκεκριμένα ζητήματα της πληροφόρησης και των «παλαιών ουσιών».

4.8.

Ωστόσο, από την περίληψη των θεμάτων που περιέχεται στην παρούσα ανακοίνωση και από το ευρύ φάσμα πρωτοβουλιών που βρίσκονται σε εξέλιξη ή αναπτύσσονται προκειμένου να επιτευχθεί μια ουσιαστικότερη κυκλική οικονομία, καθίσταται σαφές ότι η διαδικασία μετάβασης που απαιτείται για την εξάλειψη των επικίνδυνων ουσιών από τα απόβλητα και κατά τη διαδικασία ανάκτησης ή ανακύκλωσής τους δεν θα επιτευχθεί γρήγορα. Για τον λόγο αυτό, είναι σκόπιμο να υιοθετηθεί μια μακροπρόθεσμη προληπτική θεώρηση, του τύπου που υιοθετεί η Επιτροπή.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις

Η ανάγκη πληροφόρησης

5.1.

Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι όλοι οι παράγοντες της αλυσίδας εφοδιασμού και, τελικά, οι επιχειρήσεις διαχείρισης αποβλήτων διαθέτουν τις κατάλληλες πληροφορίες σχετικά με τις ουσίες στα προϊόντα που προκαλούν ανησυχία. Εάν μπορούμε να περιορίσουμε εξαρχής την εισαγωγή επικίνδυνων χημικών ουσιών στον οικονομικό κύκλο, αυτός είναι σαφώς ο καλύτερος τρόπος προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος. Μπορεί επίσης να επιτραπεί η ανάκτηση υλικών από τα απόβλητα και να ενισχυθεί η κυκλική οικονομία.

5.2.

Η παροχή πλήρους πληροφόρησης στις συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορεί να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο στην προστασία της υγείας των εργαζομένων και είναι, ως εκ τούτου, απαραίτητη.

5.3.

Ο κανονισμός REACH ρυθμίζει την παραγωγή, τη χρήση και τη διάθεση στην αγορά χημικών ουσιών στην ΕΕ. Πρωταρχικός στόχος του είναι να διασφαλιστεί ένα υψηλό επίπεδο προστασίας για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Οι εκθέσεις ορισμένων ενώσεων καταναλωτών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταδεικνύουν ανεπαρκή εφαρμογή των περιορισμένων υποχρεώσεων κοινοποίησης εκ μέρους της αλυσίδας εφοδιασμού που επιβάλλει ο κανονισμός REACH.

5.4.

Η Επιτροπή δρομολογεί μελέτη σκοπιμότητας σχετικά με τη χρήση διαφορετικών συστημάτων πληροφοριών, καινοτόμων τεχνολογιών και στρατηγικών ανίχνευσης που θα μπορούσαν να καταστήσουν δυνατή τη ροή των σχετικών πληροφοριών σε όλο το μήκος των αλυσίδων εφοδιασμού των ειδών, έτσι ώστε οι πληροφορίες να φθάνουν στις επιχειρήσεις ανακύκλωσης. Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: θα μπορούσε ένα σύστημα υποχρεωτικής πληροφόρησης να προσδώσει αξία και πώς θα πρέπει να διαχειριστούμε τα εμπορεύματα που εισάγονται στην ΕΕ και ενδέχεται να περιέχουν μη εγκεκριμένες ουσίες;

5.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι σε μεγάλο βαθμό υπάρχουν ήδη νομικά εργαλεία τα οποία μπορούν να περιορίσουν την εισαγωγή ουσιών που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία (SVHC/Substances of very high concern) στον κύκλο των υλικών. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι νομικές διατάξεις που δίδουν προτεραιότητα και ενθαρρύνουν την αντικατάστασή τους από μη επικίνδυνες χημικές ουσίες. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της πλήρους εφαρμογής του κανονισμού REACH και της συνεχούς επικαιροποίησής του με τις εν εξελίξει επιστημονικές γνώσεις σχετικά με τις επικίνδυνες ιδιότητες των χημικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των δευτερογενών πρώτων υλών. Με τον τρόπο αυτό θα προστατευθούν η επαγγελματική υγεία και h ασφάλεια των εργαζομένων και η δημόσια υγεία του τελικού καταναλωτή. Θα ενισχυθεί επίσης η αξιοπιστία της κυκλικής οικονομίας.

5.6.

Όσον αφορά τα εισαγόμενα αγαθά, ήδη οι εισαγωγείς είναι αναγκασμένοι να προσδιορίζουν τις SVHC. Θα μπορούσε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην επιβολή της υποχρέωσης σε κατασκευαστές και εισαγωγείς βάσει του κανονισμού REACH να αναφέρουν λεπτομερώς στον φάκελο καταχώρισής τους και στο δελτίο δεδομένων ασφαλείας σενάρια έκθεσης που καλύπτουν το στάδιο των αποβλήτων. Επιπλέον, θα μπορούσαν να απαιτούνται λεπτομερέστερες πληροφορίες, όπως η περιγραφή διαφορετικών σεναρίων για το τέλος του κύκλου ζωής όσον αφορά την ανακύκλωση, την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση ή τη διάθεση. Κάτι τέτοιο χρειάζεται να πραγματοποιείται σε συνδυασμό με την επιβολή της υποχρέωσης σε κατασκευαστές και εισαγωγείς προϊόντων να ενημερώνουν τους οικονομικούς φορείς της αλυσίδας εφοδιασμού σχετικά με την ύπαρξη SVHC στα αγαθά, καθώς και με την απαίτηση επισήμανσης της θέσης της ουσίας στο εκάστοτε προϊόν.

5.7.

Είναι ουσιώδους σημασίας να βελτιωθούν και να ενισχυθούν, όπου κρίνεται αναγκαίο, οι απαιτήσεις ταυτοποίησης και εντοπισμού επί των εισαγομένων αγαθών, τα οποία μπορεί να περιέχουν ουσίες που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία (SVHCs), προκειμένου να εφαρμόζεται αφενός η απαγόρευση, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες απαιτείται, και, αφετέρου, να τίθενται σε εφαρμογή κατάλληλοι μηχανισμοί εντοπισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του προϊόντος.

5.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία ότι μπορεί να προκύψει ιδιαίτερο πρόβλημα κατά την πλήρη ταυτοποίηση των ουσιών SVHC σε σχέση με τις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών και τις συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης.

5.9.

Γενικά, θα απαιτηθούν περαιτέρω επενδύσεις σε προσαρμοσμένο εξοπλισμό διαλογής από τις εταιρείες ανακύκλωσης και θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο λήψης μέτρων οικονομικής και τεχνικής στήριξης.

Απόβλητα που περιέχουν ουσίες που δεν επιτρέπονται πλέον σε νέα προϊόντα

5.10.

Τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει περιοριστική νομοθεσία για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες από τις αρχές του 19ου αιώνα, τα δε νέα χημικά προϊόντα υποβάλλονται σε αυστηρή εξέταση όσον αφορά την επικινδυνότητά τους. Ωστόσο, η συνεχής διαδικασία εκτίμησης κινδύνων συνεπάγεται ότι προϊόντα που παράγονταν νόμιμα στο παρελθόν περιέχουν SVHC, ενώ όσα παράγονται σήμερα ενδέχεται να περιέχουν ουσίες που μπορεί αργότερα να απαγορευθούν. Στο στάδιο της επεξεργασίας και ανάκτησης των αποβλήτων, το στοιχείο αυτό μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση επικίνδυνων «παλαιών ουσιών».

5.11.

Στόχος είναι να καταστεί ευκολότερη η ανακύκλωση βελτιώνοντας ταυτόχρονα την αξιοποίηση των δευτερογενών πρώτων υλών με την προώθηση κύκλων μη τοξικών υλικών. Επιπροσθέτως, κατά την εξέταση πιθανών περιορισμών των χημικών ουσιών και εξαιρέσεων από τους περιορισμούς, πρέπει να αποδίδεται μεγαλύτερη προσοχή στον αντίκτυπό τους όσον αφορά τη μελλοντική τους ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση.

5.12.

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το ζήτημα των «παλαιών ουσιών» εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο για την κυκλική οικονομία και ότι θα πρέπει να αναπτυχθεί μια ειδική μεθοδολογία λήψης αποφάσεων για την υποστήριξη των αποφάσεων σχετικά με τη δυνατότητα ανακύκλωσης των αποβλήτων τα οποία περιέχουν ουσίες που προκαλούν ανησυχία. Οι σχετικές εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη και αναμένεται να ολοκληρωθούν μέχρι τα μέσα του 2019. Σε συνδυασμό με αυτό, είναι αναγκαία η επεξεργασία κατευθυντήριων γραμμών για να διασφαλίζεται ότι η παρουσία SVHC σε ανακτημένα υλικά αντιμετωπίζεται καλύτερα στα αρχικά στάδια προετοιμασίας των προτάσεων για τη διαχείριση του κινδύνου, ενώ εξετάζεται και η εκπόνηση εκτελεστικών πράξεων που θα επιτρέπουν να ελέγχεται αποτελεσματικά η χρησιμοποίηση της υφιστάμενης εξαίρεσης από την καταχώριση βάσει του κανονισμού REACH για τις ανακτημένες ουσίες.

5.13.

Η ύπαρξη των παλαιών ουσιών θέτει το εξής ερώτημα: κατά πόσο είναι δυνατόν να συμφιλιωθούμε με το γεγονός ότι τα απόβλητα είναι πόροι που θα πρέπει να ανακυκλώνονται ενώ, ταυτόχρονα, θα διασφαλίζεται ότι τα απόβλητα που περιέχουν SVHC ανακτώνται μόνο σε υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια; Θα πρέπει να επιτρέπουμε τα ανακυκλωμένα υλικά να περιέχουν χημικές ουσίες που δεν επιτρέπονται πλέον σε πρωτογενή υλικά; Αν ναι, υπό ποιους όρους;

5.14.

Στόχος για τα ανακυκλωμένα υλικά είναι να προσεγγίζουν όσο το δυνατόν πλησιέστερα την απόδοση και χημική σύνθεση των συγκρίσιμων πρωτογενών υλικών. Οι οικονομικοί και τεχνικοί παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό της σκοπιμότητας όσον αφορά την εξάλειψη των ουσιών που προκαλούν ανησυχία και διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό ανά περίπτωση. Οι επιλογές πολιτικής συνίστανται στο να απαιτείται είτε όλες οι πρώτες και οι δευτερογενείς πρώτες ύλες να πληρούν τους ίδιους κανόνες, είτε να επιτραπεί τα δευτερογενή υλικά να παρουσιάζουν ειδικές, χρονικά περιορισμένες, παρεκκλίσεις.

5.15.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι τα κριτήρια που θα εφαρμοστούν σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να αποτρέπουν την παρουσία επικίνδυνων χημικών ουσιών σε ανακτημένα υλικά σε συγκεντρώσεις που υπερβαίνουν το επιτρεπόμενο επίπεδο για τα παρθένα υλικά.

Έλλειψη ευθυγράμμισης στους κανόνες που καθορίζουν ποια απόβλητα και ποια χημικά προϊόντα είναι επικίνδυνα

5.16.

Το ζήτημα αυτό συνδέεται στενά με τα σημεία περί εναρμόνισης που εκτίθενται ανωτέρω και είναι και τα δύο περίπλοκα από εννοιολογική άποψη. Όπως προαναφέρθηκε, η παραγωγή και η χρήση επικίνδυνων χημικών ουσιών και προϊόντων υπόκεινται σε αυστηρούς κανόνες της ΕΕ που υιοθετούνται για την προστασία από βλάβες των εργαζομένων, των πολιτών και του περιβάλλοντος. Η διαχείριση των αποβλήτων διέπεται ομοίως από κανόνες της ΕΕ που αποσκοπούν στην επίτευξη του ίδιου αποτελέσματος. Ωστόσο, η έρευνα έχει καταδείξει ότι τα δύο σύνολα κανόνων δεν είναι πλήρως ευθυγραμμισμένα (17).

5.17.

Είναι αναγκαίο να επιτευχθεί μια συνεκτικότερη προσέγγιση μεταξύ των κανόνων για την ταξινόμηση των χημικών ουσιών και των αποβλήτων. Για παράδειγμα, η θέσπιση κανόνων, κατά παρόμοιο τρόπο με την οδηγία για τα ΑΗΗΕ (απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού) (18), για άλλες ειδικές ομάδες προϊόντων ή ροές υλικών (π.χ. έπιπλα ή υφάσματα), οι οποίοι επιβάλλουν την κατάλληλη επεξεργασία των αποβλήτων που περιέχουν επικίνδυνες χημικές ουσίες, πριν μπορέσουν να ανακτηθούν και να χρησιμοποιηθούν σε νέα προϊόντα. Η Επιτροπή σκοπεύει να δημοσιεύσει έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με την ταξινόμηση αποβλήτων, το οποίο θα βοηθήσει τις επιχειρήσεις διαχείρισης αποβλήτων και τις αρμόδιες αρχές να έχουν μια κοινή προσέγγιση ως προς τον χαρακτηρισμό και την ταξινόμηση των αποβλήτων. Θα πραγματοποιηθούν επίσης ανταλλαγές βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά τις μεθόδους δοκιμής. Οι ενδιαφερόμενοι καλούνται να εξετάσουν κατά πόσον οι κανόνες για την ταξινόμηση επικινδυνότητας πρέπει να εναρμονιστούν έτσι ώστε τα απόβλητα να θεωρούνται επικίνδυνα βάσει των ίδιων κανόνων που ισχύουν για τα προϊόντα.

---

(1)  Γνωμοδότηση με θέμα «Δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία» (ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 98).

(2)  «Δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία» η οποία εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 2 Δεκεμβρίου 2015.

(3)  Ορισμοί των επικίνδυνων αποβλήτων συμπεριλαμβάνονται στο «Έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με τον ορισμό και την ταξινόμηση των επικίνδυνων αποβλήτων», που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2015.

(4)  Έκθεση του ΕΟΠ (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος) αριθ. 2/2016, σ. 33-34.

(5)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1272/2008 για την ταξινόμηση, την επισήμανση και τη συσκευασία.

(6)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1907/2006 για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH).

(7)  Κανονισμός για τους έμμονους οργανικούς ρύπους — βλέπε http://ec.europa.eu/environment/chemicals/international_conventions/index_en.htm

(8)  Οδηγία για τη γενική ασφάλεια των προϊόντων (ΟΓΑΠ) 2001/95/ΕΚ.

(9)  Οδηγία 2011/65/ΕΕ για τον περιορισμό της χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών σε ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό.

(10)  Γνωμοδότηση με θέμα «Πρόγραμμα εργασίας της περιόδου 2016-2019 για τον οικολογικό σχεδιασμό» (ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 97).

(11)  Γνωμοδότηση με θέμα «Δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία» (ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 98).

(12)  Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τροποποίηση της οδηγίας 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας.

(13)  Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση των οδηγιών 2000/53/EK για τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, 2006/66/ΕΚ σχετικά με τις ηλεκτρικές στήλες και τους συσσωρευτές και τα απόβλητα ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, και 2012/19/ΕΕ σχετικά με τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού.

(14)  Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα.

(15)  Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων.

(16)  Δήλωση του Επιτρόπου Vella σχετικά με την πολιτική συμφωνία που επετεύχθη για τον εκσυγχρονισμό των κανόνων για τα απόβλητα.

(17)  Για παράδειγμα: Keeping it Clean: How to protect the circular economy from hazardous substances (Διατήρηση της καθαρότητας: Πώς μπορεί να προστατευθεί η κυκλική οικονομία από τις επικίνδυνες ουσίες). Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος.

(18)  Οδηγία 2012/19/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 4ης Ιουλίου 2012, σχετικά με τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Ευρωπαϊκή στρατηγική για τις πλαστικές ύλες σε μια κυκλική οικονομία»

[COM(2018) 28 final]

και

«Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής για την παράδοση αποβλήτων από πλοία, για την κατάργηση της οδηγίας 2000/59/ΕΚ και την τροποποίηση της οδηγίας 2009/16/ΕΚ και της οδηγίας 2010/65/ΕΕ»

[COM(2018) 33 final — 2018/0012 (COD)]

(2018/C 283/09)

Εισηγητής: ο κ.

Antonello PEZZINI

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 5.2.2018 Συμβούλιο, 9.2.2018 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 12.2.2018
Νομική βάση	Άρθρα 100 παρ. 2 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	19.9.2017
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη και περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.5.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.5.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	535
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	193/00/01

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ, αν και υποστήριξε από την πρώτη στιγμή την πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κυκλική οικονομία, θεωρεί ωστόσο ότι για την εφαρμογή της απαιτείται στενή συνεργασία με τους κοινωνικούς φορείς και με τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών μέσω εκστρατειών προγραμματισμού και με τη συμμετοχή φορέων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και των διαφόρων κέντρων κατάρτισης.

1.1.1.

Ομοίως, απαιτούνται δραστικά μέτρα εκπαίδευσης και κατάρτισης, κίνητρα σχεδιασμού και συμπεριφοράς, κοινές τεχνικές και κανονιστικές προδιαγραφές ποιότητας, ελκυστικά —μεταξύ άλλων, φορολογικά και χρηματοδοτικά— συστήματα πριμοδότησης, μια συστημική και διατομεακή προσέγγιση, καθώς και η ευφυής και διαδεδομένη χρήση των ψηφιακών εφαρμογών.

1.2.

Ο σεβασμός και η προστασία των αγαθών που περικλείει η δυναμική ισορροπία της βιόσφαιρας δεν προκύπτουν αυθόρμητα, αλλά είναι αποτέλεσμα της ευαισθησίας που τροφοδοτείται με την παιδεία και με τη συνειδητοποίηση ότι ο κόσμος δεν έχει δημιουργηθεί για να τον εκμεταλλευόμαστε και να τον καταστρέφουμε με σκοπό το οικονομικό κέρδος, αλλά για να τον χρησιμοποιούμε έξυπνα, να τον βελτιώνουμε και να τον διατηρούμε στη γένεση του οικουμενικού ανθρωπομορφισμού (1).

1.3.

Οι νέες ανακαλύψεις, όπως οι πολυμερείς ύλες, έχουν διευκολύνει την εργασία και τη ζωή των ανθρώπων, αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στον κύκλο της ζωής τους κατά τρόπο που να μην έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη φύση.

1.3.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ανάπτυξη ενός πνεύματος οικολογικού σχεδιασμού των πολυμερών υλών, έτσι ώστε, μετά την πρώτη χρήση τους, να διευκολύνονται οι περαιτέρω χρήσεις των δευτερογενών πολυμερών υλών.

1.3.2.

Απαιτείται μια πολιτισμική επανάσταση στη συμπεριφορά και στις δομές παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης που θα μετατρέψει τα απόβλητα σε πολύτιμους πόρους προς εκμετάλλευση, με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων όλων των βαθμίδων.

1.3.3.

Για λόγους οικονομίας, υγείας και ασφάλειας, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία τη χάραξη μιας βιομηχανικής στρατηγικής με στόχο την επαναχρησιμοποίηση, κυρίως στον τομέα των συσκευασιών που γνωρίζει σήμερα τεράστια ανάπτυξη. Στη στρατηγική αυτή θα πρέπει αν συμμετέχουν επιχειρήσεις με πείρα στις διαδικασίες ανακύκλωσης με στόχο την εναρμόνιση και τη συστηματοποίηση δεξιοτήτων πριν και μετά τη διαδικασία.

1.3.4.

Οι εθνικοί οργανισμοί τυποποίησης, σε στενή συνεργασία με τους ευρωπαϊκούς και τους διεθνείς οργανισμούς, θα πρέπει να ενισχύσουν τις διαδικασίες αναγνώρισης των δευτερογενών πρώτων υλών με τη βοήθεια της επισήμανσης, προκειμένου να ενισχυθεί μέσω της εναρμόνισης ανά την ΕΕ η ασφάλεια των καταναλωτών όσον αφορά τα νέα προϊόντα.

1.3.5.

Κατά την ΕΟΚΕ, σημαντικό ρόλο πρέπει να διαδραματίσουν η έρευνα και η καινοτομία, ιδίως η κοινή τεχνολογική πρωτοβουλία «Institutional public-private partnerships under Horizon 2020», («Θεσμικές συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα υπό το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020»), με στόχο την ανάπτυξη προϊόντων βιολογικής προέλευσης (2) και άλλων πρωτοβουλιών κυκλικής βιωσιμότητας στο προσεχές Ένατο πρόγραμμα-πλαίσιο.

1.3.6.

Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη διαδικασία εφαρμογής ψηφιακής επισήμανσης στα ποικίλα είδη πλαστικών για να επιτρέπεται η αναγνώριση, ο διαχωρισμός και η ενδεχόμενη εξάλειψή τους βάσει κοινών μεθόδων. Ειδικότερα, οι εν λόγω δευτερογενείς πρώτες ύλες δεν πρέπει να περιέχουν τοξικές ουσίες που περιέχουν όσες πρώτες ύλες δεν προορίζονται για τρόφιμα και για παιδικά παιχνίδια.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι απαιτείται παρέμβαση μέσω των χημικών αναλύσεων που συνδέονται με τον κανονισμό REACH, με σκοπό τον περιορισμό της ρύπανσης από μικροπλαστικά, η οποία αποτελεί μία από τις σημαντικότερες απειλές για το περιβάλλον και την υγεία του ανθρώπου.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα τον εξοπλισμό των λιμένων με εγκαταστάσεις συλλογής των αποβλήτων και τις υποχρεώσεις των υπευθύνων των πλοίων να τηρούν τις διαδικασίες παράδοσης των αποβλήτων.

1.5.1.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, μια τέτοια πολιτική θα πρέπει να εφαρμοστεί επίσης στη διαχείριση των ποταμών που αποτελούν έναν σημαντικό συλλέκτη της θαλάσσιας ρύπανσης.

1.5.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι αναγκαία η συμμετοχή των οργανώσεων των αλιέων και των κοινωνικών φορέων σε μια προσπάθεια καθαρισμού των υδάτων από τα υπολείμματα συνθετικών πολυμερών, τόσο με πρωτοβουλίες ενημέρωσης όσο και εθνικές ή/και κοινωνικές χρηματοδοτήσεις, με τη λήψη επίσης μέτρων ευαισθητοποίησης σχετικών με τα απόβλητα που καταλήγουν στους ποταμούς και στις θάλασσες. Επίσης, με την κατάλληλη εκπαίδευση, θα μπορούσαν να παρεμβαίνουν στα αρχικά στάδια της ανακύκλωσης στο τμήμα του κλάδου που δραστηριοποιείται στους λιμένες ή κατά μήκος των ποταμών, ιδίως όταν η αλιευτική περίοδος είναι κλειστή ώστε να καταστεί δυνατή η αναπαραγωγή των ψαριών.

1.6.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, η δημιουργία και η ανάπτυξη νέων συμπληρωματικών δραστηριοτήτων ως απόρροια της κυκλικής οικονομίας επιβάλλουν την αναθεώρηση της ισχύουσας νομοθεσίας για τα απόβλητα. Η εν λόγω νομοθεσία απορρέει από την οδηγία 2008/98/ΕΚ η οποία καθιστά υπεύθυνο το πρόσωπο στην κατοχή του οποίου ευρίσκονται τα απόβλητα, συχνά χωρίς τη δημιουργία μηχανισμών για την επαναχρησιμοποίησή τους.

1.7.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι ο οικολογικός σχεδιασμός (3) —ο οποίος μέχρι σήμερα εφαρμόζεται στην εξοικονόμηση ενέργειας— θα πρέπει να ενεργοποιηθεί και στην κυκλική οικονομία, ιδίως όσον αφορά τα πλαστικά.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία τη σύναψη κατάλληλων περιφερειακών συμφωνιών ως προς τη θαλάσσια ρύπανση, με την επέκτασή τους στην πολιτική γειτονίας και στις συμφωνίες για τη Βαλτική και την ευρωμεσογειακή εταιρική σχέση (Euromed).

1.9.

Επίσης, πρέπει να υποστηριχθούν και να ενθαρρυνθούν οι προαιρετικές τομεακές και διατομεακές συμφωνίες με τις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, με την προαγωγή των πιστοποιήσεων των επιχειρήσεων (Σύστημα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου / EMAS, εταιρική κοινωνική ευθύνη) και των «οικολογικών σκαφών» (4).

2.   Εισαγωγή

2.1.

Οι πλαστικές ύλες, με τη γενική έννοια του όρου μιας ομάδας πολυμερών υλών, είναι σημαντικά υλικά με ευρεία παρουσία στην οικονομία και στην καθημερινή μας ζωή. Συμβάλλουν στην προώθηση της βιώσιμης και ανταγωνιστικής ανάπτυξης, στη διαρκή απασχόληση και σε πλήθος τεχνολογικών και σχεδιαστικών καινοτομιών.

2.2.

Η εφεύρεση των πλαστικών —από το μονομερές στο πολυμερές— πραγματοποιήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 από δύο επιστήμονες, τους Natta και Ziegler. Το 1953 ο Γερμανός χημικός Karl Ziegler κατάφερε να δημιουργήσει ένα είδος πλαστικού από το πετρέλαιο, το πολυαιθυλένιο, το μόριο του οποίου είναι ένα πολυμερές (5). Ο Ιταλός χημικός Giulio Natta δημιούργησε ένα άλλο πολυμερές, το πολυπροπυλένιο, το οποίο κατοχυρώθηκε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας με την ονομασία Moplen. Η εφεύρεση αυτή συνέβαλε σημαντικά στην κρίση της εξορυκτικής βιομηχανίας, η οποία προσπόριζε μέχρι τότε τα υλικά (6) για την κατασκευή των αντικειμένων της καθημερινής ζωής και της εργασίας.

2.3.

Οι πλαστικές ύλες προέρχονται από το πετρέλαιο: από δύο κιλά πετρελαίου παράγεται κατά μέσο όρο ένα κιλό πλαστικού.

2.3.1.

Με τα νέα αυτά υλικά (7) κατασκευάστηκε μεγάλη ποικιλία προϊόντων που δεν σκουριάζουν, είναι ελαφρά και δεν σπάνε. Το 1973 κατασκευάστηκε η πρώτη φιάλη από PET (8).

2.4.

Η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει (9) ήδη ότι «η μετάβαση προς μια ευρωπαϊκή κυκλική οικονομία θα ανοίξει θετικές προοπτικές για την υλοποίηση των στόχων της στρατηγικής Ευρώπη 2020».

2.5.

Πράγματι, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η μετάβαση προς μια ευρωπαϊκή κυκλική οικονομία μπορεί να ανοίξει θετικές προοπτικές από άποψη συστημικής ανταγωνιστικότητας της ΕΕ «εάν βασιστεί σε ένα κοινό ευρωπαϊκό στρατηγικό όραμα με την ενεργό συμμετοχή του κόσμου της εργασίας, των κυβερνήσεων, των εργοδοτών και των εργαζομένων, των καταναλωτών και των νομοθετικών και ρυθμιστικών αρχών στα διάφορα επίπεδα» (10).

2.6.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη δέσμη μέτρων του 2014 (11) —η οποία εν συνεχεία αποσύρθηκε— καθώς και εκείνη του 2015 για τη θέσπιση ενός σχεδίου δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, η οποία έθετε ως βασική προτεραιότητα τις πλαστικές ύλες.

2.7.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, «αλλαγή συμπεριφοράς μπορεί να επιτευχθεί καλύτερα με σαφή μηνύματα για τις τιμές, π.χ. παροχή προσιτών και ανταγωνιστικών τιμών στους καταναλωτές. Αυτό μπορεί αρχικά να επιτευχθεί μέσω συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού (ΔΕΠ) ή/και οικολογικής φορολόγησης» (12).

2.8.

Η ευρωπαϊκή βιομηχανία πλαστικών κατέγραψε το 2016 κύκλο εργασιών περίπου 350 δισεκατ. ευρώ, με περίπου 62 000 επιχειρήσεις, 1,5 και πλέον εκατ. εργαζομένους και παραγωγή 60 εκατ. τόνων (13).

2.9.

Σήμερα, οι πλαστικές ύλες είναι παρούσες σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής: από τις μεταφορές έως τις κατασκευές και από τις τηλεπικοινωνίες έως τα προϊόντα ευρείας κατανάλωσης, από τα τρόφιμα έως την υγεία.

2.10.

Οι ΜΜΕ, περίπου το 80 % των επιχειρήσεων πλαστικών υλών της ΕΕ, απασχολούν έως 20 εργαζομένους, ενώ οι μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 20 % του κλάδου (14).

2.11.

Κάθε χρόνο οι Ευρωπαίοι παράγουν 25 εκατ. τόνους πλαστικών αποβλήτων. Από αυτά ανακυκλώνεται λιγότερο από το 30 % (15).

2.12.

Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη σε ευρωπαϊκό επίπεδο (υποσημείωση 15), η αντικατάσταση των πλαστικών στις κύριες εφαρμογές από άλλα υλικά θα τετραπλασίαζε περίπου το βάρος των συσκευασιών σε σχέση με τα πλαστικά, θα προκαλούσε αύξηση κατά 60 % του όγκου των παραγόμενων αποβλήτων και άνοδο της ετήσιας κατανάλωσης ενέργειας κατά 57 % κατά τη διάρκεια του συνολικού κύκλου ζωής των προϊόντων.

2.12.1.

Από την άλλη πλευρά, το 95 % της αξίας των συσκευασιών χάνεται μετά από μία μόνο χρήση. Από τους 78 εκατ. τόνους που διατίθενται στην κατανάλωση, το 72 % δεν ανακτάται. Από αυτούς, το 40 % καταλήγει στην υγειονομική ταφή και το 32 % διαφεύγει από τα νόμιμα συστήματα συλλογής.

2.13.

Αυτό καθιστά αναγκαία την ανάπτυξη του οικολογικού σχεδιασμού των πλαστικών υλών, προκειμένου να καταστούν καλύτερα ανακυκλώσιμες και να αυξηθεί κατά συνέπεια η ζήτηση ανακυκλωμένων πλαστικών από τους ποικίλους βιομηχανικούς τομείς και τα κυκλώματα διανομής, τους καταναλωτές και τους Ευρωπαίους πολίτες.

2.13.1.

Είναι σημαντικό να ενισχυθεί ο διάλογος με τη βιομηχανία ανακύκλωσης, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι παραγωγικές διεργασίες, οι ανάγκες και οι τεχνολογίες της.

2.14.

Τα ανακυκλωμένα πλαστικά πρέπει να υποστούν μια αναπροσαρμογή και μια αναβάθμιση μέσω μιας διαδικασίας τυποποίησης και πιστοποίησης με τη χρήση επισήμανσης.

2.15.

Σε μια κυκλική οικονομία, οι πλαστικές ύλες πρέπει να θεωρούνται πολύτιμος κοινός υλικός πόρος, καθώς είναι απαραίτητες για τη βιώσιμη και ανταγωνιστική οικονομική ανάπτυξη στην υπηρεσία των πολιτών, της υγείας και του περιβάλλοντος, υπό τον όρο ότι τα προϊόντα που χρησιμοποιούν αυτή την πρώτη ύλη δεν θα θεωρούνται πλέον «απόβλητα προς εξάλειψη», αλλά «αντικείμενα προς ανάκτηση».

3.   Οι θάλασσες και τα πλαστικά

3.1.

Το 70 % της επιφάνειας του πλανήτη καλύπτεται από πελάγη και ωκεανούς και τα νερά των θαλασσών αντιπροσωπεύουν το 97 % των υδάτινων πόρων. Οι ωκεανοί είναι οι μεγάλοι μας σύμμαχοι κατά της κλιματικής αλλαγής και έχουν ενταχθεί στη Συμφωνία του Παρισιού με μια ειδική έκθεση της Διακυβερνητικής επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (IPCC) με θέμα τους ωκεανούς.

3.2.

Τα θαλάσσια απορρίμματα και, κυρίως, τα πλαστικά και τα μικροπλαστικά, αντιπροσωπεύουν μια άλλη μεγάλη απειλή για τους ωκεανούς και, συνεπώς, αποτελούν παγκόσμιο πρόβλημα που αφορά όλους τους ωκεανούς. Κάθε χρόνο, εκατομμύρια τόνοι αποβλήτων καταλήγουν στους ωκεανούς σε όλο τον κόσμο προκαλώντας προβλήματα στο περιβάλλον, στην οικονομία, στην αισθητική του τοπίου και στην υγεία. Τα θαλάσσια απορρίμματα μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές οικονομικές ζημίες όπως απώλειες για τους παράκτιους πληθυσμούς, μείωση του τουρισμού, καθώς και εμπόδια στις θαλάσσιες μεταφορές και στην αλιεία.

3.3.

Το πιθανό κόστος για τον καθαρισμό των ακτών και των παραλιών σε όλη την ΕΕ εκτιμάται ότι ανέρχεται σε περίπου 630 εκατ. ευρώ ετησίως.

3.4.

Εξαιτίας της συσσώρευσης και της εξάπλωσής τους, τα θαλάσσια απορρίμματα αποτελούν τεράστια απειλή για την υγεία των ωκεανών όλης της Γης, κυρίως λόγω της ταχείας αύξησής τους. Για τον σκοπό αυτό, είναι απαραίτητο να λαμβάνονται ισορροπημένα και αποτελεσματικά μέτρα κυκλικής οικονομίας σε διεθνές και ενωσιακό επίπεδο, με στόχο τη μείωση των θαλάσσιων απορριμμάτων της ΕΕ κατά 30 % και 50 % το 2025 και το 2030 αντιστοίχως.

3.4.1.

Για την επίτευξη των στόχων αυτών, θα πρέπει να τροποποιηθεί κατ’ αρχάς η υφιστάμενη νομοθεσία, η οποία αποδίδει την ιδιοκτησία των αποβλήτων σε αυτούς που τα συλλέγουν, αποτελώντας αντικίνητρο για τη συλλογή τους.

3.4.2.

Θα πρέπει να μελετηθούν κατάλληλα κίνητρα για όσους, και πρωτίστως για τους αλιείς, μπορούν να συνεργαστούν για την απορρύπανση των θαλασσών και των ποταμών, με την κατάλληλη χρήση και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ).

3.5.

Στις 18 Δεκεμβρίου 2017 το Συμβούλιο ενέκρινε τα συμπεράσματα σχετικά με την οικολογική καινοτομία επισημαίνοντας επίσης «την ανάγκη για συνοχή μεταξύ πολιτικών υποστήριξης της καινοτομίας και άλλων πολιτικών, ειδικότερα: προστασία της ανθρώπινης υγείας, σεβασμός του περιβάλλοντος και μετάβαση στην κυκλική οικονομία» (16).

3.6.

Από την πλευρά του, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε διάφορα έγγραφα για το ζήτημα αυτό: το «Ψήφισμα της 9ης Ιουλίου 2015 σχετικά με την αποδοτικότητα των πόρων: προς μια κυκλική οικονομία», τα ψηφίσματα του Φεβρουαρίου του 2017 σχετικά με τη Δέσμη μέτρων για τα απόβλητα και το ψήφισμα της 18ης Δεκεμβρίου 2017 σχετικά με τη διεθνή διακυβέρνηση των ωκεανών.

3.7.

Η δράση για τον καθαρισμό της Μεσογείου θα μπορούσε να συνδυαστεί με το Πρόγραμμα Prima, το οποίο προβλέπει οικολογικές παρεμβάσεις με περιβαλλοντικούς σκοπούς (17).

4.   Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

4.1.

Η στρατηγική που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποβλέπει στην προστασία του περιβάλλοντος από τη ρύπανση των πλαστικών, παράλληλα προάγει την ανάπτυξη και την καινοτομία, επιχειρώντας έτσι να μετατρέψει την οικονομική πρόκληση ενός γραμμικού προτύπου παραγωγής-διανομής-κατανάλωσης-συμπεριφοράς σε κυκλικό μοντέλο που θα αυτοτροφοδοτείται με την αποτελεσματική χρήση των πόρων, με την οποία τα «απόβλητα» θα θεωρούνται «ανακτήσιμοι πόροι».

4.2.

Η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση και η ανάκτηση θα καταστούν οι βασικές έννοιες επί των οποίων θα οικοδομηθεί ένα νέο πρότυπο που θα ευνοεί τον νέο σχεδιασμό, τη βιωσιμότητα, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα σε όλη την εσωτερική και διεθνή αγορά.

Η προτεινόμενη στρατηγική περιλαμβάνει 40 δράσεις, 15 συστάσεις προς τις εθνικές και περιφερειακές αρχές και 8 συστάσεις προς τον βιομηχανικό τομέα.

4.3.

Η πρόταση οδηγίας σχετικά με τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής αποβλήτων εισάγει νέους κανόνες για την καταπολέμηση του φαινομένου των θαλάσσιων απορριμμάτων, με μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι τα απόβλητα που παράγονται επί των πλοίων ή συλλέγονται στη θάλασσα δεν θα εγκαταλείπονται στη θάλασσα αλλά θα επιστρέφονται στην ξηρά προκειμένου να υφίστανται την κατάλληλη επεξεργασία. Επίσης, περιλαμβάνει μέτρα σχετικά με τη μείωση του διοικητικού φόρτου για τους λιμένες, τα πλοία και τις αρμόδιες αρχές.

5.   Γενικές παρατηρήσεις και συστάσεις

5.1.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, μια επιτυχημένη στρατηγική για τα πλαστικά δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει αποτελεσματικά μέτρα στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, κίνητρα για τον σχεδιασμό και τη συμπεριφορά, κοινές τεχνικές και κανονιστικές προδιαγραφές υψηλής- ποιότητας, ελκυστικά συστήματα πριμοδότησης —συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών και χρηματοδοτικών—, μια συστημική και διατομεακή προσέγγιση, την ευφυή και εκτεταμένη χρήση των ψηφιακών εφαρμογών, εκτεταμένα και συμμετοχικά προβλεπτικά μέτρα, προκειμένου να συνοδεύεται η διαδικασία από μια πραγματική ευρωπαϊκή αντίληψη περί κυκλικότητας των πλαστικών υλών που θα βασίζεται στην ανάλυση του συνολικού κύκλου ζωής των προϊόντων.

5.2.

Η ρύπανση από μικροπλαστικά είναι μια από τις κύριες απειλές για το περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων. Οι ουσίες αυτές χρησιμοποιούνται συχνά στα απορρυπαντικά, στα καλλυντικά, στα έπιπλα και στις βαφές. Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, η ρύπανση αυτή πρέπει να καταπολεμηθεί στην πηγή με παρεμβάσεις σε επίπεδο ΕΕ βάσει του κανονισμού REACH.

5.3.

Στην ΕΕ, περίπου το 40 % των πλαστικών είναι μίας χρήσης και η μεγαλύτερη πηγή ρύπανσης. Για τον λόγο αυτόν, η επιβολή ελάχιστης χρέωσης για κάθε πλαστική σακούλα θα οδηγήσει στη θεαματική μείωση της χρήσης τους. Η ΕΟΚΕ προτείνει την επέκταση του μέτρου αυτού σε όλα τα πλαστικά είδη μίας χρήσης.

5.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αποτελεί προτεραιότητα η ψηφιακή επισήμανση των διαφόρων ειδών των πλαστικών υλών, με σκοπό την αναγνώριση, την επιλογή και τον ενδεχόμενο αποκλεισμό των επιβλαβών στοιχείων. Οι πλαστικές ύλες περιέχουν συχνά τοξικές ουσίες, οι οποίες απαγορεύονται στα υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα και στα παιχνίδια. Η ανακύκλωση των πλαστικών θα μπορούσε να μεταφέρει τις ουσίες αυτές στα νέα προϊόντα. Είναι συνεπώς αναγκαίο να διασφαλίζεται και να πιστοποιείται ότι οι «δευτερογενείς πρώτες ύλες» δεν θα περιέχουν τοξικές ουσίες.

5.5.

Οι εθνικές νομοθεσίες διαφέρουν μεταξύ τους όσον αφορά τις ποσότητες και τις εγκρίσεις. Θα ήταν σκόπιμη μια ενιαία και πιο αυστηρή εναρμονισμένη νομοθεσία, προς όφελος των καταναλωτών.

5.6.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, θα πρέπει να ενισχυθούν οι δράσεις με σκοπό να διασφαλιστεί η προτεραιότητα: — σε κοινές μεθόδους ανίχνευσης· — στην ψηφιοποίηση προϊόντων, διαδικασιών και συστατικών, για ψηφιακή επισήμανση των διαφόρων ειδών· — σε άρτιες υποδομές συλλογής και διαχωρισμού με συστήματα οπτικής αναγνώρισης· — σε πρότυπα και πιστοποιήσεις προϊόντων, διαδικασιών και εγκαταστάσεων· — στην επαγγελματική οργάνωση και την εποπτεία της ανακύκλωσης· — σε συστήματα πριμοδότησης διευρυμένων ευθυνών του παραγωγού και του καταναλωτή· — στη δρομολόγηση μιας ενωσιακής πειραματικής δράσης για την οργάνωση, τη δημιουργία και την ανταγωνιστική εμπορική ανάπτυξη μιας πραγματικής ευρωπαϊκής; αγοράς των δευτερογενών πλαστικών υλών ποιότητας, με τη διάδοση των οικολογικών δημόσιων συμβάσεων.

5.7.

Η διαφοροποιημένη συλλογή και κυρίως η ανακύκλωση του PET (18) μπορούν να προσφέρουν στην ΕΕ οικονομικά οφέλη με νέες παραγωγικές δραστηριότητες και ευκαιρίες απασχόλησης.

5.8.

Μέχρι σήμερα προτιμώνται η οργανική ανακύκλωση με κομποστοποίηση (19), η καύση σε χώρους υγειονομικής ταφής ή η ανάκτηση ενέργειας με καύση (20), ιδίως στη σιδηρουργία και την τσιμεντοβιομηχανία, με τη χρήση κατάλληλων φίλτρων καυσαερίων.

5.9.

Καθίσταται διαρκώς πιο αναγκαία η ανακύκλωση των πλαστικών σε νέα προϊόντα του ίδιου (φιάλη σε φιάλη) ή διαφορετικού (πλαστικό σε ύφασμα) τύπου. Αυτό ωστόσο προϋποθέτει μια διαδικασία παροχής κινήτρων στους καταναλωτές (21) και την ευκολία αναγνώρισης μέσω οπτικών συστημάτων στα σημεία συλλογής.

5.10.

Το ανακυκλωμένο PET μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ίνα για την παραγωγή θερινών και χειμερινών υφασμάτων, φορμών εργασίας, στρατιωτικών στολών, ενισχύσεων ελαστικών, σωλήνων, κυλιόμενων ιμάντων, μεμβρανών συσκευασίας και τυπωμένων προϊόντων.

5.11.

Αν οι διαδικασίες τηρούνται σωστά και πιστοποιούνται, μέσω της άρτιας τεχνικής-κανονιστικής τυποποίησης και πιστοποίησης, και μετά την ανακύκλωση (22), το PET παραμένει χημικά αδρανές και είναι συνεπώς κατάλληλο για εφαρμογές ασφαλούς επαφής με τα τρόφιμα (23).

5.12.

Όσον αφορά τα θαλάσσια απορρίμματα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον συντονισμό της οδηγίας με τη Διεθνή σύμβαση για την πρόληψη της ρύπανσης από πλοία (MARPOL) και θεωρεί ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος των αποβλήτων από τα αλιευτικά και τα σκάφη αναψυχής μπορεί να δώσει λύσεις στο πρόβλημα της ρύπανσης των θαλασσών, υπό τον όρο ότι θα υπάρξουν κατάλληλες εξαιρέσεις για τα μικρά σκάφη και για τους λιμένες περιορισμένης κίνησης.

5.13.

Για την οργάνωση της συλλογής των αποβλήτων στη θάλασσα θα ήταν σκόπιμη —μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας— η συμμετοχή των οργανώσεων των αλιέων, οι οποίοι, με την κατάλληλη εκπαίδευση, θα μπορούσαν να συμπληρώνουν τα επισφαλή τους έσοδα από την αλιεία με εκείνα από τη συλλογή απορριμμάτων και τη συμμετοχή τους στην αλυσίδα της ανακύκλωσης.

5.14.

Το ίδιο ισχύει για τον καθαρισμό των ποταμών, μέσω των συνεταιρισμών και με την τροποποίηση της ισχύουσας νομοθεσίας (24).

5.15.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αποτελεί προτεραιότητα η σύναψη περιφερειακών συμφωνιών για τη ρύπανση των θαλασσών, ιδίως στις παραθαλάσσιες και στις παραποτάμιες ζώνες.

6.   Ειδικές παρατηρήσεις

6.1.

Από το PET στην υφαντουργική ίνα. Η ανακύκλωση του PET είναι μια μη ρυπογόνος καινοτόμος μηχανική και χημική κατεργασία που διατηρεί την καθαρότητα της ίνας μειώνοντας την κατανάλωση νερού και ενέργειας και τις εκπομπές CO2 περίπου κατά 30 % και όλα αυτά χωρίς την παραγωγή σκωρίας ή αποβλήτων.

6.1.1.

Χάρη στη διαφοροποιημένη συλλογή, ανακτάται κατ’ αρχάς η πρώτη ύλη. Μετά τα στάδια της κονιορτοποίησης, της πλύσης, της άλεσης, της συρματοποίησης, της ξήρανσης και της κοκκοποίησης, το PET μετατρέπεται σε νέο πολυμερές μέσω μιας μη ρυπογόνου κατεργασίας που εκμεταλλεύεται κατά κύριο λόγο της μεταβολές της θερμοκρασίας. Στο τέλος, το τετηγμένο πολυμερές που σχηματίζεται οδηγείται σε μηχανή εξώθησης. Κόβεται στο επιθυμητό μήκος για την παραγωγή ανακυκλωμένων συνθετικών ινών πολυεστέρα υψηλής ποιότητας και αντοχής.

6.2.

Ο μετασχηματισμός του PET (25) (τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο) σε ύφασμα συνιστά καινοτομία, προστασία του περιβάλλοντος και ποιότητα: από τις τεχνικές παραγωγής ως το σχέδιο.

6.2.1.

Τεχνικά δεδομένα (26): — 2 κιλά πετρελαίου (C9H18) παράγουν 1 κιλό PET (C10H8O4)N· — 1 φιάλη του 1,5 λίτρου έχει βάρος 38 γραμμαρίων· — 1 φιάλη του 0,5 λίτρου έχει βάρος 25 γραμμαρίων· — για την παραγωγή ενός φούτερ τύπου φλις (330 gr/m2) χρειάζονται περίπου 27 φιάλες του 1,5 λίτρου· — 27 φιάλες αντιστοιχούν σε 1 026 γραμμάρια PET που ισοδυναμούν περίπου με 2 052 γραμμάρια πετρελαίου· — η μείωση του CO2 για 2 052 γραμμάρια πετρελαίου (24,2136 kWh) (27) είναι περίπου 6,39239 kg/CO2.

6.2.2.

Άλλο παράδειγμα: 53 900 πλαστικές φιάλες του 1,5 λίτρου μπορούν να μετατραπούν με ανακύκλωση σε εξαιρετικό πολυεστέρα για την παραγωγή 7 000 σακιδίων, με εξοικονόμηση 3,34 t CO2 (28).

7.   Θέματα προς εξέταση

7.1.

Δεσμεύσεις των κρατών: — εκπαίδευση, από το σχολείο, για τη διαφοροποιημένη συλλογή (και των πλαστικών!), ιδίως σε επίπεδο νοικοκυριού· — δημιουργία συνεταιρισμών/κοινοπραξιών για τη συλλογή πλαστικών σε συνεργασία με δήμους και επιχειρήσεις και την παράδοσή τους σε κέντρα επεξεργασίας και πιστοποίησης της δευτερογενούς πλαστικής ύλης· — προσαρμογή των ισχυουσών νομοθεσιών για τα απόβλητα στις ανάγκες που συνδέονται με τη συλλογή των πλαστικών.

7.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον διάλογο μεταξύ των συναρμοδίων αφενός μεν για τη σύσταση ενός ταμείου επενδύσεων στις τεχνολογίες ανακύκλωσης των πλαστικών υλών, αφετέρου δε για τη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής αγοράς για υψηλής ποιότητας δευτερογενών πλαστικών.

7.3.

Υποστήριξη μέσω του προγράμματος «Ορίζοντας 2020»και του νέου Ένατου προγράμματος-πλαισίου, ακόμη και με μελέτες για τα βακτήρια (29), της JTI (Κοινή Τεχνολογική Πρωτοβουλία) institutional public-private partnership (μία εκ των 7 κοινών τεχνολογικών πρωτοβουλιών) on Bio-based Industries.

---

(1)  Benedetto Croce· στην ιστορία όλων αυτών που έχουν ανθρώπινη μορφή, στο σύμπαν.

(2)  Η Πρωτοβουλία της βιομηχανίας βιοπροϊόντων είναι μια σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Κοινοπραξίας Βιομηχανιών Βιοπροϊόντων (Bio-based Industries Consortium). Η κοινοπραξία απαρτίζεται επί του παρόντος από περισσότερες από 60 ευρωπαϊκές μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις, ομίλους και οργανισμούς στον τομέα της τεχνολογίας, της βιομηχανίας, της γεωργίας και της δασοκομίας. Έχουν όλες δεσμευτεί να επενδύσουν στη συνεργατική έρευνα, την ανάπτυξη και την προβολή των βιολογικών τεχνολογιών στο πλαίσιο της ΣΔΙΤ. Προβλέπονται επενδύσεις ύψους 3,8 δισεκατ. ευρώ στην καινοτομία βάσει βιολογικών μεθόδων από την περίοδο 2014-2020 («Ορίζοντας 2020»), δηλαδή 1 δισεκατ. ευρώ από ενωσιακά κονδύλια και 2,8 δισεκατ. ευρώ από ιδιωτικές επενδύσεις.

(3)  Βλ. οδηγία 2005/32/ΕΕ και τις τροποποιήσεις της.

(4)  Πρβ. άρθρο 8.5 COM (2008) 33.

(5)  Ο Ziegler, σε συνεργασία με τον Natta, εφηύρε τη στερεοειδική σύνθεση του πολυπροπυλενίου, χρησιμοποιώντας καταλύτες που περιέχουν τιτάνιο· οι καταλύτες αυτοί αποκαλούνται κοινώς «καταλύτες Ziegler-Natta». Το 1963 τους απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Χημείας.

(6)  Ψευδάργυρος, σφαλερίτης, σμιθσονίτης, βαρύτης, βακελίτης.

(7)  PE (πολυαιθυλένιο)· PP (πολυπροπυλένιο)· PS (πολυστυρένιο)· PET (τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο)· PVC (χλωριούχο πολυβινύλιο).

(8)  Κατοχυρώθηκε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από τον Αμερικανό μηχανικό N. Convers Wyeth.

(9)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 230 της 14.7.2015, σ. 91).

(10)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 230 της 14.7.2015, σ. 91).

(11)  SWD(2014)0208 και SWD(2015) 259 fin.

(12)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 230 της 14.7.2015, σ. 91).

(13)  Βλ. έκθεση με θέμα «L'eccellenza della filiera della plastica per il rilancio industriale dell'ITALIA e dell'EUROPA, 2017» (Η συμβολή του τομέα των πλαστικών υλών στη βιομηχανική ανάκαμψη της Ιταλίας και της Ευρώπης, 2017) https://www.ambrosetti.eu/wp-content/uploads/parte-2.pdf.

(14)  Ambrosetti, L'eccellenza della filiera della plastica nell'UE, 2015 (Η συμβολή του τομέα των πλαστικών υλών στην ΕΕ, 2015).

(15)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δελτίο τύπου της 16ης Ιανουαρίου 2018.

(16)  http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-15811-2017-INIT/el/pdf, Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 18.12.2017, Οικολογική καινοτομία: προώθηση της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία.

(17)  COM(2016) 662 final και γνωμοδότηση ΕΟΚΕ (ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 80).

(18)  PET: τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο, σύνθεση (C10H8O4)n. Παράγεται από το αργό πετρέλαιο (C9H18). Είναι θερμοπλαστική ρητίνη, κατάλληλη για επαφή με τρόφιμα.

(19)  Το κομπόστ είναι αυτό που μένει μετά τη διεργασία αποσύνθεσης και χουμοποίησης υπολειμμάτων οργανικών ουσιών.

(20)  RDF, στερεό καύσιμο από απορρίμματα. Κατά την καύση, η ρήξη των δεσμών μεταξύ των ατόμων υδρογόνου και άνθρακα του πλαστικού, εκλύει μεγάλες ποσότητες θερμότητας.

(21)  Π.χ. χρέωση υποχρεωτικής εγγύησης στη Γερμανία ή υποχρεωτική παραλαβή της κενής συσκευασίας από τους πωλητές (Ελβετία).

(22)  Αποτροπή σχηματισμού ακεταλδεΰδης βελτιστοποιώντας τη θερμοκρασία τήξης και τον χρόνο παραμονής. Αποτροπή της επιμόλυνσης.

(23)  Σε ορισμένες χώρες, οι περιέκτες που προορίζονται για τρόφιμα δεν μπορούν εκ του νόμου να περιέχουν στη σύνθεσή τους πάνω από 50 % δευτερογενών πλαστικών υλών. Επίσης, δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα και, συνεπώς, τα ανακυκλωμένα πλαστικά συνδυάζονται με «παρθένα» πλαστικά στις επιφάνειες επαφής με τα τρόφιμα.

(24)  Εκτιμάται ότι 1,15 και 2,41 εκατ. τόνοι πλαστικών αποβλήτων εισέρχονται στον ωκεανό ετησίως από ποτάμια, με πάνω από το 74 % των εκπομπών να σημειώνονται μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου. Οι 20 πλέον ρυπογόνοι ποταμοί, που βρίσκονται κυρίως στην Ασία, είναι υπεύθυνοι για το 67 % των συνολικών ποσοτήτων.

(25)  Οι πολυεστέρες παράγονται από το PET και είναι διαθέσιμοι σε νιφάδες, σε λείες ή διογκωμένες ίνες και σε μικροΐνες.

(26)  Πηγή: Pielleitalia S.r.l Grassobbio Bergamo.

(27)  Πηγή: Κοινό Κέντρο Ερευνών Ίσπρα (JRC Ispra): Συντελεστής μετατροπής αργού πετρελαίου:

—	11,8 MWh/t

—	0,264 tCO2/MWh

(28)  Βλ. υποσημείωση 28 JRC Ispra.

(29)  Το Kyoto Institute of Technology και το Keio UNIVERSITY, με άλλα ιαπωνικά ερευνητικά ινστιτούτα, απομόνωσαν ένα είδος βακτηρίου, το Ideonella sakaiensis, ικανό να «καταβροχθίσει» το πλαστικό, χρησιμοποιώντας το ως πηγή διατροφής και ανάπτυξης, μέσω της χημικής δράσης μόνο δύο ενζύμων. Βλ.: science.sciencemag.org/content/351/6278/1196 — YOSHIDA & OTHERS. Ο καθηγητής John McGeehan του Πανεπιστημίου του Portsmouth και οι συνάδελφοί του κατά λάθος δημιούργησαν μια υπερ-τροφοδοτούμενη έκδοση του ενζύμου που καταναλώνει πλαστικό, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences το 2018.