6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/1

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Μια κοινωνικά βιώσιμη πρόταση για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, την προώθηση της ανάπτυξης και της απασχόλησης και την ασφάλεια των πολιτών στην ψηφιακή εποχή

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αίτησης της βουλγαρικής προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)

(2018/C 237/01)

Εισηγήτρια:

η κ. Giulia BARBUCCI (IT/II)

Αίτημα της βουλγαρικής προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ	Επιστολή με ημερομηνία 5.9.2017
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	23.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	15.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	187/16/10

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Όλες οι πολιτικές που θεσπίζουν τα ευρωπαϊκά, εθνικά και τοπικά όργανα, εκτός από την οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα, οφείλουν να λαμβάνουν εξίσου υπόψη τους και τον παράγοντα της κοινωνικής βιωσιμότητας. Οι πρόσφατες προτάσεις με θέμα την κοινωνική διάσταση της Ευρώπης (1) —αρχής γενομένης με το έγγραφο προβληματισμού που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων— αντιπροσωπεύουν μια μοναδική ευκαιρία για την προώθηση της βιωσιμότητας μέτρων που λαμβάνονται στον τομέα της χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, της απασχόλησης και των κοινωνικών πολιτικών σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι προτάσεις που περιλαμβάνονται στο τρέχον πρόγραμμα εργασίας της –μεταξύ των οποίων η δέσμη μέτρων για την κοινωνική δικαιοσύνη, η πρωτοβουλία για τη φορολογική δικαιοσύνη στην ψηφιακή εποχή και οι μεταρρυθμίσεις της ΟΝΕ— να γίνονται με γνώμονα την προώθηση της βιωσιμότητας του ενωσιακού κοινωνικού προτύπου.

1.2

Η εκτίμηση των επιπτώσεων των μέτρων που θεσπίζονται στον κοινωνικό τομέα, σε σχέση με την κοινωνική τους βιωσιμότητα, θα πρέπει να καταστεί ολοένα και πιο ακριβής, με βάση τα υφιστάμενα συστήματα εποπτείας και δείκτες. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα θεσμικά όργανα να προβούν σε μια αξιολόγηση των υφιστάμενων και των νέων μέσων (αρχής γενομένης από τον πίνακα αποτελεσμάτων που συνδέεται με τον πυλώνα) και να ελέγξουν την αποτελεσματικότητά τους, προκειμένου να καταστεί δυνατή η ακριβέστερη μέτρηση της επίδρασης των προτεινόμενων πολιτικών στους πολίτες.

1.3

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανησυχία που εξέφρασε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμά του στις 19 Ιανουαρίου 2017 με θέμα τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων όσον αφορά την ανάγκη επικαιροποίησης των υφιστάμενων εργασιακών και κοινωνικών προτύπων. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ θα υποβάλει εγκαίρως τη συμβολή της στη «δέσμη μέτρων για την κοινωνική δικαιοσύνη», η οποία περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2018. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης την ανάγκη δημιουργίας συνθηκών πλαισίου στις αγορές εργασίας για τη στήριξη νέων και πιο διαφοροποιημένων σταδιοδρομιών στις αγορές εργασίας που θα βελτιώσουν την απασχόληση και τα πρότυπα για τους εργαζομένους σε όλη την Ευρώπη, ανεξάρτητα από τους όρους των συμβολαίων τους, και θα προωθήσουν περισσότερη σύγκλιση προς βελτιωμένες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης· αυτό θα συμβάλει επίσης στην υπέρβαση των περιφερειακών ανισοτήτων Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να συνεργαστούν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι κοινωνικοί εταίροι προκειμένου να υποβάλουν πρόταση οδηγίας πλαισίου για την προώθηση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας σε όλες τις μορφές απασχόλησης επεκτείνοντας τα ισχύοντα ελάχιστα πρότυπα στις νέες μορφές εργασιακών σχέσεων.

1.4

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι υπάρχει μιας σαφής σύνδεση ανάμεσα στην ανταγωνιστικότητα, την παραγωγικότητα και την κοινωνική βιωσιμότητα: όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς πρέπει να καταβάλλουν προσπάθειες για την προώθηση μιας ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς και, παράλληλα, για τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τον επιχειρηματικό κόσμο, έτσι ώστε να προκύπτουν περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας. Η εργασία παραμένει ο κύριος παράγοντας για τη δημιουργία ευημερίας και πλούτου· ωστόσο, πρέπει να επανακαθοριστεί η αρχή ότι ο μόνος τρόπος για να οικοδομηθούν πιο δίκαιες κοινωνίες είναι να δημιουργηθεί μια χωρίς αποκλεισμούς βιώσιμη ανάπτυξη και απασχόληση με στόχο να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι θα έχουν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, επαρκείς αμοιβές και συντάξεις και θα μπορούν να ασκούν τα δικαιώματά τους. Η ανταγωνιστικότητα, η παραγωγικότητα και τα εργασιακά δικαιώματα είναι αρχές που πρέπει να συνυπάρξουν και πάλι αρμονικά στη χάραξη των πολιτικών στον τομέα της εργατικής νομοθεσίας και των κοινωνικών δικαιωμάτων.

1.5

Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του γεγονότος ότι η δημοκρατία μπορεί να κινδυνεύσει, εάν οι άνθρωποι, οι οποίοι εξακολουθούν να πλήττονται σοβαρά από τις επιπτώσεις της λιτότητας, δεν επωφελούνται από τον πλούτο που παράγει η ανάπτυξη και από την παραγωγικότητα που παράγει η ψηφιοποίηση.

1.6

Η ΕΟΚΕ, όπως και σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις, συνιστά να ενταθούν οι προσπάθειες με σκοπό την εξάλειψη των περιφερειακών ανισοτήτων όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανοδική σύγκλιση δεν πρέπει να είναι ένα σύνθημα, αλλά μια διατομεακή αρχή που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να εφαρμόζεται σε όλες τις πολιτικές της Ένωσης, αρχής γενομένης από τον χρηματοπιστωτικό και οικονομικό τομέα. Η πραγματική ολοκλήρωση δεν είναι δυνατή όσο εξακολουθούν να υπάρχουν τόσο έντονες διαφορές στις αμοιβές και στην πραγματική αναγνώριση των κοινωνικών δικαιωμάτων μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Στο πλαίσιο αυτό θεμελιώδης είναι ο ρόλος των διαρθρωτικών ταμείων, τα οποία πρέπει να έχουν πάντα ως πρωταρχικό στόχο την άρση των περιφερειακών ανισοτήτων.

1.7

Η ΕΟΚΕ επικροτεί πρωτοβουλίες, όπως οι Εγγυήσεις για τη νεολαία (Youth Guarantee), οι Διαδρομές Αναβάθμισης των Δεξιοτήτων (Upskilling Pathways) και οι στρατηγικές για την καταπολέμηση του φαινομένου της μακροχρόνιας ανεργίας, και καλεί τα ευρωπαϊκά και εθνικά θεσμικά όργανα να εξασφαλίσουν τους κατάλληλους πόρους για να διευκολύνουν και να επιταχύνουν τις μεταβάσεις και να εξασφαλίσουν τη συνέχεια του εισοδήματος με τον κατάλληλο τρόπο (2), ιδίως για τα πλέον μειονεκτούντα άτομα. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης τη δημιουργία των σωστών συνθηκών για να διασφαλίζεται η ανταγωνιστικότητα, η δημιουργία θέσεων εργασίας και η ομαλή μετάβαση μεταξύ θέσεων εργασίας μέσω ενός συστήματος δικτύων κοινωνικής ασφάλειας και άλλων συνοδευτικών μέτρων που θα λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των εργαζομένων και των επιχειρήσεων.

1.8

Η ΕΟΚΕ συνιστά στους κοινωνικούς εταίρους να αναπτύξουν συνεκτικές συλλογικές διαπραγματεύσεις σε όλα τα επίπεδα και τους ενθαρρύνει να εξετάσουν νέα μέτρα (μεταξύ άλλων στο πλαίσιο του προσεχούς προγράμματος εργασίας των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων) με στόχο την αύξηση της πρόσβασης των γυναικών σε ψηφιακές θέσεις εργασίας, εξαλείφοντας τις μισθολογικές διαφορές με βάση το φύλο, προστατεύοντας αποφασιστικά τη μητρότητα με κατάλληλα μέσα και δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την πραγματική ισότητα των φύλων στον κόσμο της εργασίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης στα θεσμικά όργανα όλων των επιπέδων, στους κοινωνικούς εταίρους και στην οργανωμένη κοινωνία των πολιτών να αναλάβουν συντονισμένες πρωτοβουλίες με σκοπό τη διασφάλιση της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε όλους τους τομείς της κοινωνίας.

1.9

Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι η κοινωνική βιωσιμότητα βασίζεται σε δίκαιες και αποτελεσματικές ευκαιρίες για δια βίου μάθηση, αρχής γενομένης από την πρώιμη παιδική ηλικία, κυρίως αν ληφθεί υπόψη ο πιθανός αποκλεισμός μεγάλων ομάδων πληθυσμού εξαιτίας του φαινομένου του ψηφιακού αποκλεισμού. Η ΕΟΚΕ συνιστά στους φορείς λήψης αποφάσεων να εξετάσουν μέτρα που να αποσκοπούν στη μείωση του ελλείμματος δεξιοτήτων σε βασικούς τομείς της ψηφιακής οικονομίας, δεδομένου ότι είναι απαραίτητες για την αριστεία και την αύξηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Είναι επίσης αναγκαίο να διασφαλιστεί ψηφιακή κατάρτιση σε όσους κινδυνεύουν με αποκλεισμό από τα κοινωνικά δικαιώματα και τις υπηρεσίες —κυρίως από τα θεμελιώδη— λόγω των επιπτώσεων της ψηφιοποίησης και συνιστά στους κοινωνικούς εταίρους και στα θεσμικά όργανα να λάβουν εγκαίρως μέτρα προς αυτήν την κατεύθυνση σε συνεργασία με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών. Αποτελεί καθήκον των δημόσιων αρχών σε όλα τα επίπεδα να εγγυώνται ότι υπάρχει κατάλληλη ψηφιακή υποδομή που ευνοεί την κοινωνική ένταξη προκειμένου να αρθούν οι πιθανές ανισότητες μεταξύ περιοχών και περιβαλλόντων.

2.   Η έννοια της κοινωνικής βιωσιμότητας στην εποχή της ψηφιοποίησης και της παγκοσμιοποίησης

2.1

Η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση επιχειρεί να αναλύσει το ζήτημα της κοινωνικής βιωσιμότητας με μια ολιστική προσέγγιση, από τον ορισμό της έως την επίδρασή της στις πολιτικές που ασκούνται στον κοινωνικό, εργασιακό και οικονομικό τομέα.

2.2

Οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, η βαριά κληρονομιά της οικονομικής κρίσης, η υπογεννητικότητα και η συνεπακόλουθη γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού και η χαμηλή ανάπτυξη που χαρακτηρίζει τις οικονομίες της πλειονότητας των κρατών μελών συνιστούν στοιχεία που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αναγνώριση των σημερινών κοινωνικών προβλημάτων.

2.3

Πράγματι, πολλοί κοινωνικοοικονομικοί δείκτες καταδεικνύουν ότι οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την έξοδο από την κρίση κυρίως σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο, αν και επιχείρησαν να αναχαιτίσουν την αστάθεια που προκαλούν παγκόσμιοι παράγοντες, πολύ συχνά όξυναν τις ανισότητες και δημιούργησαν νέες ανισορροπίες —και από γεωγραφική άποψη— μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, των φύλων και των γενεών. Είναι συνεπώς αναγκαίο τα θεσμικά όργανα να αναλάβουν δράση σε όλα τα επίπεδα και σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους και την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, προκειμένου να προτείνουν πολιτικές που θα βασίζονται σε μέτρα τα οποία θα αποσκοπούν στη διόρθωση αυτών των ανισορροπιών και των ανισοτήτων, με την αύξηση κυρίως της απασχόλησης στη βάση μιας βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.

2.4

Η έννοια της βιωσιμότητας περιλαμβάνει τρεις βασικές πτυχές: την περιβαλλοντική, την οικονομική και την κοινωνική. Αυτά τα τρία στοιχεία περιλαμβάνονται στις ευρωπαϊκές Συνθήκες και αντικατοπτρίζονται στην έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία διέπει το Θεματολόγιο 2030 των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και τους 17 στόχους της. Η Eurostat το 2017, στην επισκόπηση της προόδου προς την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) στην ΕΕ, αναφέρει ότι, ενώ έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος προς τη συνολική επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ 7 «οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια», ΣΒΑ 12 «υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή», ΣΒΑ 15 «ζωή επί της γης», ΣΒΑ 11 «βιώσιμες πόλεις και κοινότητες»), η πρόοδος προς την επίτευξη των περισσότερο κοινωνικών ΣΒΑ υπήρξε μέτρια (ΣΒΑ 4 «ποιότητα της εκπαίδευσης», ΣΒΑ 5 «ισότητα των φύλων», ΣΒΑ 8 «αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη», ΣΒΑ 1 «όχι φτώχεια», ΣΒΑ 2 «εξάλειψη της πείνας» και ΣΒΑ 10 «μείωση των ανισοτήτων»).

2.5

Αν και κρίνεται γενικώς αποδεκτός ο ορισμός της κοινωνικής βιωσιμότητας ως «ικανότητα διασφάλισης συνθηκών ανθρώπινης ευημερίας (ασφάλεια, υγεία, εκπαίδευση, δημοκρατία, συμμετοχή, δικαιοσύνη) ισότιμα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και των φύλων», θα πρέπει να επισημανθεί ότι πρόκειται για μια έννοια με ποικίλες δυνατότητες ερμηνείας ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιείται. Η κοινωνική βιωσιμότητα πρέπει να θεσπιστεί και να υλοποιηθεί όπως ακριβώς η περιβαλλοντική και οικονομική βιωσιμότητα με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων.

2.6

Κατά τη χάραξη των μακροοικονομικών πολιτικών τα τελευταία χρόνια, η κοινωνική βιωσιμότητα λανθασμένα θεωρήθηκε συχνά ότι δεν συνάδει με την οικονομική και χρηματοπιστωτική βιωσιμότητα. Παράδειγμα αποτελούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που προώθησαν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και υλοποίησαν οι εθνικές κυβερνήσεις μετά τη χρηματοπιστωτική και εν συνεχεία οικονομική κρίση του 2007-2008. Ούτε τα θεσμικά όργανα ούτε οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να αντιπαραθέτουν την ανταγωνιστικότητα στη βιωσιμότητα. Στην πράξη έχει αποδειχθεί, για παράδειγμα, ότι οι πλέον προηγμένες επιχειρήσεις από πλευράς βιωσιμότητας είναι και οι πλέον ανταγωνιστικές σε διεθνές επίπεδο. Επίσης, η ΕΕ οφείλει να κατευθύνει τη διεργασία της παγκοσμιοποίησης προς την υλοποίηση μιας βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος αμφότερων των επιχειρήσεων και των εργαζομένων.

2.7

Όσον αφορά τον ρόλο των εταιρειών, οι ΜΜΕ διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην επίτευξη μιας βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, η οποία βασίζεται ταυτόχρονα στη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την κοινωνική βιωσιμότητα.

2.8

Το Θεματολόγιο του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη και οι 17 στόχοι της αντιπροσωπεύουν το πλαίσιο εντός του οποίου πρέπει να καταστούν συμβατές η καινοτομία και η βιωσιμότητα της ανάπτυξης συνδέοντας την παγκόσμια με την εθνική πρωτοβουλία. Σε αυτό αναφέρεται σαφώς ότι το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης είναι μη βιώσιμο σε περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, και άρα δεν γίνεται αποδεκτή η αντίληψη ότι η βιωσιμότητα αποτελεί αποκλειστικά περιβαλλοντικό ζήτημα. Ακολουθείται δε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση των ποικίλων διαστάσεων της ανάπτυξης. Η εφαρμογή του Θεματολογίου απαιτεί ισχυρή δέσμευση εκ μέρους όλων των συνιστωσών της κοινωνίας: θεσμών, οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και του κόσμου της έρευνας και των πανεπιστημίων, καθώς και αποτελεσματικά μέτρα αξιολόγησης.

2.9

Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα τονίσει την ανάγκη δημιουργίας μιας θετικής αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις δημοσιονομικές και μακροοικονομικές πολιτικές και στα κοινωνικά δικαιώματα, επισημαίνοντας τη μη τήρηση των υφιστάμενων κοινωνικών δικαιωμάτων γεγονός που οδηγεί σε αυξανόμενες ανισότητες στην ΕΕ. Ειδικότερα, το ζήτημα της κοινωνικής βιωσιμότητας πρέπει να έχει μια σαφή σύνδεση με τη διεξαγόμενη συζήτηση επί των προτάσεων σχετικά με τη μελλοντική αρχιτεκτονική της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης και τη δομή του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ). Με βάση τα υφιστάμενα συστήματα εποπτείας και τους δείκτες, οι αξιολογήσεις της επίδρασης των μέτρων που λαμβάνονται στον κοινωνικό τομέα θα πρέπει να καθίστανται όλο και πιο ακριβείς όσον αφορά την κοινωνική τους βιωσιμότητα.

2.10

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα θεσμικά όργανα θα έχουν επίσης ως αποστολή την αξιολόγηση των ήδη υφιστάμενων και νέων μέσων (όπως ο πίνακας αποτελεσμάτων που συνοδεύει τον ευρωπαϊκό πυλώνα) και την επαλήθευση της αποτελεσματικότητάς τους, με στόχο να μετρηθεί με ακρίβεια ο αντίκτυπος που έχουν για τους πολίτες οι προτεινόμενες πολιτικές στα κοινωνικά δικαιώματα.

2.11

Μεταξύ των άλλων, προκειμένου να αρθούν οι περιφερειακές ανισότητες στην ΕΕ, οι οποίες οξύνθηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, θα πρέπει να προωθηθούν νέες και αποτελεσματικότερες στρατηγικές χρήσης των πόρων, κινητοποιώντας ειδικότερα τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία, τα οποία θα πρέπει να προωθούν κατά προτεραιότητα τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ποιοτική απασχόληση. Η ΕΟΚΕ, στη γνωμοδότησή της με θέμα Ο αντίκτυπος των κοινωνικών επενδύσεων στην απασχόληση και στους δημόσιους προϋπολογισμούς (3), έχει εκφράσει ήδη την άποψή της όσον αφορά ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκαμψης και επενδύσεων με προϋπολογισμό ύψους 2 % του ΑΕγχΠ και με μεγαλύτερη έμφαση στις κοινωνικές επενδύσεις. Πρέπει να διοχετευθούν νέοι χρηματοδοτικοί πόροι σε αυτό το επενδυτικό σχέδιο για τη συμπλήρωση των υφιστάμενων ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων και επενδυτικών ταμείων.

3.   Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο: βιωσιμότητα και βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας

3.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο συνιστά μοναδική κληρονομιά της ευρωπαϊκής ταυτότητας της Ευρώπης: μέσω των σημερινών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, εγγυάται υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας και δικαιωμάτων των πολιτών σε όλους. Η ΕΟΚΕ θεωρεί συνεπώς ότι δεν πρέπει να τεθεί υπό αμφισβήτηση, αλλά να ενισχυθεί. Από την άποψη αυτή, είναι απαραίτητο οι πολιτικές της ΕΕ να αποβλέπουν στη διασφάλιση σταθερής βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας των Ευρωπαίων πολιτών σε όλους τους τομείς, όπως προβλέπεται ήδη στις Συνθήκες από την απαρχή του ευρωπαϊκού σχεδίου.

3.2

Το τρέχον πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνει πρωτοβουλίες όπως η δέσμη μέτρων για την κοινωνική δικαιοσύνη, η πρωτοβουλία για τη δίκαιη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας, ενώ παράλληλα συζητούνται μέτρα για τη μεταρρύθμιση της ΟΝΕ. Η ΕΟΚΕ συνιστά οι προτάσεις αυτές να έχουν ως γνώμονα την προώθηση της βιωσιμότητας του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου (4).

3.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι για τη χάραξη των πολιτικών της αγοράς εργασίας είναι αναγκαία η επίτευξη ενός δίκαιου συμβιβασμού μεταξύ κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας. Την τελευταία δεκαετία, αυξήθηκαν οι διαφορές και οι ανισότητες μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών σε σχέση με την πρόσβαση στις υπηρεσίες του κοινωνικού κράτους, τις ευκαιρίες πρόσβασης στον κόσμο της εργασίας και τον πολλαπλασιασμό μορφών άτυπης εργασίας (όπως αποδεικνύεται από τις στατιστικές). Αυτό προκάλεσε ενίσχυση του αισθήματος αβεβαιότητας των Ευρωπαίων πολιτών όσον αφορά τη δυνατότητα βελτίωσης των γενικών συνθηκών ζωής. Το αίσθημα αυτό ενισχύθηκε περισσότερο μεταξύ των νέων και των γυναικών καθώς και σε όλες τις ασθενέστερες ομάδες του πληθυσμού. Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την προώθηση της ένταξης των μεταναστών στον κόσμο της εργασίας, καθώς η συμβολή τους στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης καθίσταται σε πολλές περιπτώσεις καθοριστική για τη σταθερότητα των συστημάτων και των δικτύων κοινωνικής ασφάλισης.

3.4

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανησυχία που εξέφρασε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμά του της 19ης Ιανουαρίου 2017 σχετικά με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων όσον αφορά την ανάγκη επικαιροποίησης των υφιστάμενων εργασιακών και κοινωνικών προτύπων. Επ’ αυτού, η ΕΟΚΕ θα καταθέσει εγκαίρως τη συμβολή της στη «δέσμη μέτρων για την κοινωνική δικαιοσύνη», η οποία περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2018. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης την ανάγκη δημιουργίας συνθηκών πλαισίου στις αγορές εργασίας για τη στήριξη νέων και πιο διαφοροποιημένων σταδιοδρομιών στις αγορές εργασίας που θα βελτιώσουν την απασχόληση και τα πρότυπα για τους εργαζομένους σε όλη την Ευρώπη, ανεξάρτητα από τους όρους των συμβολαίων τους, και θα προωθήσουν περισσότερη σύγκλιση προς βελτιωμένες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης· αυτό θα συμβάλει επίσης στην υπέρβαση των περιφερειακών ανισοτήτων. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να συνεργαστούν η Επιτροπή και οι κοινωνικοί εταίροι για να υποβάλουν πρόταση οδηγίας-πλαισίου για την προώθηση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας σε όλες τις μορφές απασχόλησης επεκτείνοντας τα ισχύοντα ελάχιστα πρότυπα στις νέες μορφές εργασιακών σχέσεων.

3.5

Η ΕΟΚΕ, σε πολυάριθμες γνωμοδοτήσεις της, έχει εξετάσει το φαινόμενο της ψηφιοποίησης και τις επιπτώσεις της στην οργάνωση της εργασίας και της απασχόλησης (5). Δεν πρέπει, ωστόσο, να περιοριζόμαστε στην εξέταση της ψηφιοποίησης μόνο στο πλαίσιο της απασχόλησης και της αγοράς εργασίας. Η αυξανόμενη χρήση ψηφιακών μέσων στην καθημερινή ζωή έχει προκαλέσει ριζικές αλλαγές στις προσωπικές και κοινωνικές σχέσεις, αλλά ακόμη και στη σχέση με την πολιτική, τον εθελοντισμό και την κοινωνία των πολιτών. Η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει δράσεις όσον αφορά την εκπαίδευση στην παιδική ηλικία και την δια βίου κατάρτιση, ιδίως όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αναντιστοιχία δεξιοτήτων. Τα συστήματα εκπαίδευσης —συμπεριλαμβανομένης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, της επαγγελματικής κατάρτισης και της διά βίου μάθησης— πρέπει να επιδιώκουν την αριστεία, ώστε να καταστεί δυνατή η υπεροχή στην έρευνα, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών ιδεών, αγαθών και υπηρεσιών.

3.6

Η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει σε πολλές γνωμοδοτήσεις της ότι θα πρέπει να ληφθούν ιδιαιτέρως υπόψη οι ανάγκες των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων. Είναι σημαντικό να υπάρχουν συστήματα κοινωνικής προστασίας χωρίς αποκλεισμούς που θα εστιάζουν ιδιαίτερα στις ανάγκες των ευάλωτων ανθρώπων και των οικογενειών τους, προκειμένου να διασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, καθοδήγηση και διατήρηση κατάλληλης θέσης εργασίας για τις ανάγκες κάθε ατόμου.

3.7

Τα άτομα με αναπηρίες βρίσκονται στο επίκεντρο τόσο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες όσο και της Ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα άτομα με αναπηρίες. Η ΕΟΚΕ προτείνει να γίνει κάθε προσπάθεια για να σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος και στους οκτώ ακόλουθους τομείς προτεραιότητας με σκοπό την εκπλήρωση των στόχων της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών, ήτοι: προσβασιμότητα, συμμετοχή, ισότητα, απασχόληση, εκπαίδευση και κατάρτιση, κοινωνική προστασία, υγεία και προώθηση των δικαιωμάτων των ανθρώπων με αναπηρία σε διεθνές επίπεδο. Καθότι η ψηφιοποίηση επηρεάζει όλες τις πτυχές της καθημερινής μας ζωής, η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα άτομα με αναπηρίες, τα οποία πιθανότατα επηρεάζονται από τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η ΕΕ πρέπει να αξιοποιήσει τις πολυάριθμες ευκαιρίες που υπάρχουν για τα άτομα με αναπηρίες, προάγοντας τις δυνατότητές τους να βρίσκουν εργασία —και δη αξιοπρεπή—, έτσι ώστε να μπορούν από την πλευρά τους να εισφέρουν στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά να διαμορφωθούν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για μια πιο ενεργητική αξιοποίηση των μέσων της διά βίου κατάρτισης και της επανειδίκευσης των ατόμων με αναπηρίες στα νέα ψηφιακά επαγγέλματα.

3.8

Η ΕΟΚΕ θεωρεί θεμελιώδους σημασίας να συμπεριληφθεί το ζήτημα της κοινωνικής βιωσιμότητας στις ευρωπαϊκές πολιτικές για τις νέες γενιές και το μέλλον του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Ο εντεινόμενος σκεπτικισμός των νέων γενεών έναντι των θεσμικών οργάνων (το πλέον ανησυχητικό σύμπτωμα του οποίου είναι τα πολύ υψηλά ποσοστά αποχής στις εκλογές), της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, των πολιτικών κομμάτων και των συνδικαλιστικών οργανώσεων και η προσχώρηση σε ευρωσκεπτικιστικά και ακροδεξιά κινήματα μπορούν να καταπολεμηθούν μόνο αν η ΕΕ επιδείξει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το μέλλον του ενωσιακού κοινωνικού προτύπου και τη βιωσιμότητά του. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και στις εθνικές κυβερνήσεις να αναλάβουν κάθε δυνατή πρωτοβουλία με στόχο την αύξηση του αριθμού και τη βελτίωση της ποιότητας των θέσεων εργασίας για τους νέους, την υποστήριξη της κινητικότητας των νέων, την εξασφάλιση αξιοπρεπών προοπτικών κοινωνικής ασφάλισης και την προώθηση της δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης σε όλα τα επίπεδα. Πρωτοβουλίες όπως το Erasmus+, οι Εγγυήσεις για τη νεολαία και όλα τα άλλα μέτρα που περιλαμβάνει η πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων (Youth Employment Initiative), πρέπει να εφαρμόζονται και λαμβάνουν επαρκή χρηματοδότηση.

3.9

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί η κοινωνική βιωσιμότητα του εισοδήματος, ιδίως για τα άτομα που είναι σε ηλικία συνταξιοδότησης. Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας (6) είναι αναγκαίο να διασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και να αποτρέπουν τους πολίτες από το να περιέλθουν σε κατάσταση φτώχειας. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη διατυπώσει σε πολλές γνωμοδοτήσεις της την ανάγκη να στηριχτούν τα συστήματα συνταξιοδότησης στην αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών. Σεβόμενη την ποικιλομορφία των εθνικών συστημάτων, η ΕΟΚΕ έχει ως βασικό μέλημα την αύξηση της απασχόλησης που θα συμβάλλει στη διασφάλιση κατάλληλων συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Οι εργαζόμενοι υπό κάθε είδους συμβατικές ρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των αποκαλούμενων νέων μορφών εργασίας που συνδέονται με την ψηφιοποίηση, θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε συστήματα κοινωνικής προστασίας και να συμβάλλουν σε αυτά (7).

3.10

Στις πρόσφατες πρωτοβουλίες της για τον τομέα της απασχόλησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα των μεταβάσεων. Πράγματι, μία από τις πλέον ανησυχητικές τάσεις των τελευταίων ετών ήταν η αύξηση του χρονικού διαστήματος που μεσολαβεί από το τέλος των σπουδών έως την πρώτη εργασία για τους νέους, κυρίως αν ληφθεί υπόψη η πρώτη σταθερή εργασία. Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί επίσης για τους μακροχρόνια ανέργους και για όσους πλησιάζουν στην ηλικία συνταξιοδότησης. Η ΕΟΚΕ επικροτεί πρωτοβουλίες όπως οι «Εγγυήσεις για τη νεολαία», οι «Διαδρομές αναβάθμισης των δεξιοτήτων», η προώθηση της μαθητείας ως κύρια μορφή πρόσβασης στην εργασία μέσω της Ευρωπαϊκής συμμαχίας για θέσεις μαθητείας και οι στρατηγικές για την καταπολέμηση του φαινομένου της μακροχρόνιας ανεργίας. Ως εκ τούτου, καλεί τα ευρωπαϊκά και εθνικά θεσμικά όργανα να διασφαλίσουν τους αναγκαίους πόρους για να διευκολύνουν και να επιταχύνουν τη μετάβαση και την αναγκαία κατάρτιση ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια του εισοδήματος, με τον κατάλληλο τρόπο, ιδίως για τα πλέον μειονεκτούντα άτομα και τα άτομα που είναι δύσκολο να επαναπροσδιοριστούν και έτσι να ενισχύσουν την απασχολησιμότητά τους. Συνιστά επίσης τη δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα, εξασφαλίζοντας παράλληλα ομαλές μεταβάσεις μεταξύ θέσεων εργασίας μέσω δικτύων κοινωνικής ασφάλειας και άλλων μέτρων εξωτερικής ευελιξίας που να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των εργαζομένων και των επιχειρήσεων.

3.11

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της κοινωνικής βιωσιμότητας είναι η πλήρης ισότητα των φύλων, αλλά παράλληλα σημειώνει ότι, όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία Eurostat και πολλοί άλλοι διαθέσιμοι δείκτες, οι ανισότητες στον τομέα αυτό είναι ακόμη απαράδεκτες και δεν συνιστούν μόνο παραβίαση των αρχών της ίσης μεταχείρισης των Συνθηκών, αλλά και σοβαρό εμπόδιο στην πλήρη οικονομική ανάπτυξη της ΕΕ. Ως εκ τούτου, επικροτεί τις πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν πρόσφατα στον τομέα αυτό, αρχής γενομένης από τη δέσμη δράσεων της Επιτροπής για την ισορροπία επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου και συνιστά στους κοινωνικούς εταίρους να αναπτύξουν συλλογικές διαπραγματεύσεις σε όλα τα επίπεδα και να εξετάσουν νέα μέτρα (στο πλαίσιο του νέου προγράμματος εργασίας των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων) με σκοπό την εξάλειψη των μισθολογικών διαφορών με βάση το φύλο, τη δυναμική και με τα κατάλληλα μέσα προστασία της μητρότητας και τη δημιουργία συνθηκών για πραγματική ισότητα των φύλων στον κόσμο της εργασίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης στα θεσμικά όργανα όλων των επιπέδων, στους κοινωνικούς εταίρους και στην οργανωμένη κοινωνία των πολιτών να αναλάβουν συντονισμένες πρωτοβουλίες με σκοπό τη διασφάλιση της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε όλους τους τομείς της κοινωνίας.

3.12

Πολλές μελέτες και έρευνες αναλύουν τους νέους κοινωνικούς κινδύνους που συνδέονται με τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και της ψηφιοποίησης στον κόσμο της εργασίας. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τις ανησυχίες που αφορούν τον αυξανόμενο κατακερματισμό της εργασίας, την αυτοματοποίηση και την ψηφιοποίηση, αλλά παράλληλα θεωρεί ότι, με τη σωστή διαχείριση, οι διαδικασίες αυτές μπορούν να αποτελέσουν μια ευκαιρία για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, προκειμένου να καταστούν λιγότερο επίπονες ορισμένες βαριές εργασίες και να απλοποιηθούν εκείνες που είναι ιδιαίτερα περίπλοκες.

3.13

Η προστασία των καταναλωτών διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στον τομέα της κοινωνικής βιωσιμότητας, καθώς ο ρόλος των καταναλωτών υπόκειται επίσης σε αλλαγές που οφείλονται στην ψηφιοποίηση. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές στο πλαίσιο αυτό πρέπει να είναι πάντα επικαιροποιημένες και να εξασφαλίζουν τα μέσα για την αποτελεσματική επίλυση των προβλημάτων που σχετίζονται με τους καταναλωτές και να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στις αλλαγές που οφείλονται στην ψηφιοποίηση σε τομείς όπως οι μεταφορές, η ενέργεια και οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

3.14

Οι νέες ανισότητες και οι κοινωνικοί κίνδυνοι στην ψηφιακή εποχή θα μπορούσαν να προέλθουν και από το φαινόμενο του ψηφιακού αποκλεισμού ορισμένων ομάδων των πολιτών που δεν διαθέτουν τις αναγκαίες ηλεκτρονικές δεξιότητες και τον βασικό ψηφιακό γραμματισμό για την πρόσβαση σε πληροφορίες και υπηρεσίες ορισμένες εκ των οποίων είναι ζωτικής σημασίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η κοινωνική βιωσιμότητα βασίζεται επίσης σε δίκαιες και αποτελεσματικές ευκαιρίες για δια βίου κατάρτιση από την πρώιμη παιδική ηλικία. Τούτο αποτελεί προϋπόθεση ιδιαίτερα για τα άτομα με αναπηρία, ειδικά στα νέα ψηφιακά επαγγέλματα. Η κατάρτιση αυτή θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τον ενδεχόμενο αποκλεισμό ευρέων τμημάτων του πληθυσμού (ιδίως ηλικιωμένων, ανθρώπων που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές και σε κατάσταση φτώχειας, μεταναστών, ατόμων με περιορισμένα προσόντα κ.λπ.) ως αποτέλεσμα του ψηφιακού αποκλεισμού. Στην ψηφιακή εποχή είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η πρόσβαση στο Διαδίκτυο, η παροχή ψηφιακού γραμματισμού σε όσους απειλούνται με ανεργία καθώς και η παροχή ευκαιριών να ασκούν τα δικαιώματά τους και να έχουν πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες —ιδιαίτερα στις βασικές. Η ΕΟΚΕ καλεί τους κοινωνικούς εταίρους και τα θεσμικά όργανα, σε συνεργασία με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, να ενεργήσουν εγκαίρως για τη λήψη μέτρων προς αυτή την κατεύθυνση.

---

(1)  ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 145.

(2)  ΕΕ C 170 της 5.6.2014, σ. 23.

(3)  ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21.

(4)  ΕΕ C 51 της 17.2.2011, σ. 20.

(5)  SOC/570 (βλέπε σελίδα 8 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας)· ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 7· ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36· ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30· ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45· ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 54· ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161· ΕΕ C 128 της 18.5.2010, σ. 74.

(6)  ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 40.

(7)  ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 7· ΕΕ C 84 της 17.3.2011, σ. 38· ΕΕ C 120 της 16.5.2008, σ. 66.

---

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/8

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Το μέλλον της εργασίας — Απόκτηση των κατάλληλων γνώσεων και δεξιοτήτων για την κάλυψη των αναγκών των μελλοντικών θέσεων εργασίας»

(Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Βουλγαρικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)

(2018/C 237/02)

Εισηγήτρια:	η κ. Cinzia DEL RIO (IT-II)
Συνεισηγήτρια:	η κ. Milena ANGELOVA (BG-I)

Αίτημα της Βουλγαρικής Προεδρίας του Συμβουλίου	Επιστολή με ημερομηνία 5.9.2017
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	23.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	15.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	218/0/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η προοδευτική και ταχέως μεταβαλλόμενη εισαγωγή των νέων τεχνολογιών, η ψηφιοποίηση και η ρομποτοποίηση στις επιχειρήσεις, αλλά και στον δημόσιο τομέα, έχουν σοβαρό αντίκτυπο στα συστήματα παραγωγής, στις συνθήκες εργασίας και στα οργανωτικά μοντέλα της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας, γενικότερα.

1.2.

Η νέα βιομηχανική επανάσταση έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την παραγωγικότητα και την ποιότητα ζωής και εργασίας, εφόσον συνοδεύεται δεόντως από ένα κατάλληλο μείγμα πολιτικών για μια βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στην καινοτομία. Ο αντίκτυπος στις θέσεις εργασίας θα είναι σημαντικός: θα δημιουργηθούν νέες θέσεις, ορισμένες θα μετασχηματιστούν, ενώ κάποιες άλλες θα αντικατασταθούν με ταχύ ρυθμό. Η ποιοτική βασική εκπαίδευση, καθώς και η υψηλού επιπέδου και η αποτελεσματική κατάρτιση, η διά βίου μάθηση, η αναβάθμιση και η ανανέωση των δεξιοτήτων θα αποτελέσουν τα απαραίτητα εργαλεία για την αξιοποίηση των ευκαιριών απασχόλησης του μέλλοντος και για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

1.3.

Όσον αφορά την προετοιμασία και την ανταπόκριση σε αυτές τις ταχύτατες τεχνολογικές και ψηφιακές αλλαγές, η ΕΟΚΕ, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της επικουρικότητας, καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να χαράξουν στοχευμένες πολιτικές και να λάβουν απτά μέτρα με στόχο να βελτιώσουν και να προσαρμόσουν κατάλληλα τα εκπαιδευτικά τους συστήματα, αλλά και τα συστήματα επαγγελματικής κατάρτισης, να σχεδιάσουν από κοινού εθνικές στρατηγικές ικανοτήτων και να αναγνωρίσουν το δικαίωμα σε ενδεδειγμένη κατάρτιση για όλες τις ηλικιακές ομάδες ατόμων και εργαζομένων και για όλους τους κλάδους με: — την εξασφάλιση, καταρχάς, ίσης πρόσβασης σε ποιοτική προσχολική εκπαίδευση για όλους τους πολίτες της ΕΕ, — τον καθορισμό νέων, κοινών κριτηρίων αναφοράς για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, προκειμένου να περιοριστούν τα χάσματα μεταξύ των χωρών της ΕΕ και να ενισχυθεί η συνοχή, — τον αναπροσανατολισμό της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, καθώς και την ενίσχυση των συστημάτων ΕΕΚ (επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση), προκειμένου να διασφαλιστεί η ταχεία απόκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων, — τη στήριξη των συλλογικών διαπραγματεύσεων και του κοινωνικού διαλόγου, σύμφωνα με τα εκάστοτε εθνικά συστήματα εργασιακών σχέσεων, για να μπορούν να προβλεφθούν και να προσαρμοστούν οι δεξιότητες στις τεχνολογικές και τις ψηφιακές εξελίξεις και να αναπτυχθεί η κατάρτιση στον χώρο εργασίας, — την ενθάρρυνση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων, — τη δρομολόγηση μιας «εκστρατείας» απόκτησης δεξιοτήτων προκειμένου να στηριχθεί η αυξανόμενη ψηφιοποίηση των αγορών εργασίας, — την ανάπτυξη νέων μέτρων — όπως παροχή κινήτρων που θα βασίζονται σε αποτελέσματα, καθορισμός νέων μηχανισμών παρακολούθησης για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν όσον αφορά την κάλυψη της ψηφιακής και της διά βίου κατάρτισης, ανταλλαγή και διεύρυνση, σε επίπεδο ΕΕ, της συλλογής των βέλτιστων εθνικών πρακτικών που εφαρμόζονται αναφορικά με την πρόσβαση και τη συμμετοχή σε δράσεις κατάρτισης, την εκπαιδευτική άδεια, κ.λπ. — προκειμένου να συμπεριληφθούν όλοι σε προγράμματα κατάρτισης, τόσο εκείνοι που αναζητούν μια θέση εργασίας όσο και εκείνοι που ήδη εργάζονται, ιδίως οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης και οι ενήλικες εργαζόμενοι, — την εξασφάλιση σε όλους της προσφοράς και της συμμετοχής σε κατάρτιση, με τρόπο που να βελτιώνονται ταυτόχρονα οι επιδόσεις των επιχειρήσεων και η προσωπική και η επαγγελματική ανάπτυξη των εργαζομένων, καθώς και με την επέκταση της κάλυψης σε μη τυπικές θέσεις εργασίας (1)· ιδανικά, πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω εάν αυτό το ατομικό δικαίωμα κατάρτισης θα πρέπει να μπορεί να μεταφερθεί, δηλαδή οι εργαζόμενοι να μπορούν να το μεταφέρουν μεταξύ εργοδοτών και μεταξύ χωρών, — την εξέταση μέτρων ώστε να εδραιωθεί το δικαίωμα εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών και τη λήψη ενωσιακών μέτρων με σκοπό οι ορθές πρακτικές στον τομέα των ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα εκπαιδευτικής άδειας να γίνουν συνήθης πρακτική σε ορισμένα κράτη μέλη (2), — τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ομοιογενούς συστήματος αξιολόγησης και επικύρωσης της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης, — επενδύσεις σε επίπεδο ΕΕ μέσω ειδικών και στοχευμένων κονδυλίων για να υποστηριχθεί η μετάβαση και ο προσδιορισμός νέων κριτηρίων που θα βασίζονται στα αποτελέσματα για την κατανομή τους, — την ενθάρρυνση ανταλλαγών θέσεων εργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων προκειμένου να στηριχθούν οι ευκαιρίες για την «ανταλλαγή εγκεφάλων» [brain exchange] και να δημιουργηθούν πλατφόρμες ανταλλαγής πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών.

1.4.

Η επιτυχία στο μέλλον έγκειται στη συμπληρωματικότητα των δεξιοτήτων, όχι μόνο των ψηφιακών, αλλά και των βασικών, των τεχνικών και των μη τεχνικών δεξιοτήτων, που απαιτούν αποτελεσματικά σχολικά συστήματα και καλά προετοιμασμένους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, σε σχέση με τις «νέες μορφές εργασίας» — που χαρακτηρίζονται από την ενσωμάτωση των διαδικασιών παραγωγής υλικών και των ψηφιακών τεχνολογιών — είναι σημαντικό να διατηρηθεί μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση.

1.5.

Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αναζητήσουν τρόπους ούτως ώστε να μην παραμεληθούν αλλά να συνοδευτούν τα ευάλωτα άτομα, τα οποία δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις αλλαγές και στις αυξανόμενες απαιτήσεις της νέας τεχνολογικής εποχής.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η ψηφιοποίηση, ο αυτοματισμός και τα νέα οικονομικά μοντέλα, όπως η «Βιομηχανία 4.0» (Industry 4.0), καθώς και η κυκλική και η συνεργατική οικονομία, έχουν δημιουργήσει νέες μορφές εργασίας, που χαρακτηρίζονται από την ενσωμάτωση των διαδικασιών παραγωγής υλικών και ψηφιακών τεχνολογιών, οι οποίες εκτελούνται τόσο διαδικτυακά όσο και συμβατικά και οι οποίες έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις διαδικασίες παραγωγής των επιχειρήσεων, στα οργανωτικά μοντέλα της αγοράς εργασίας, στις συνθήκες εργασίας, στη διάρκεια των συμβάσεων εργασίας, στην κάλυψη κοινωνικής προστασίας και στις εργασιακές σχέσεις.

2.2.

Οι νέες τεχνολογίες και η ψηφιοποίηση έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την προσωπική ζωή και τις συνθήκες εργασίας και να επιτύχουν μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο, να βελτιώσουν την παραγωγικότητα και να επιφέρουν συνολικά καλύτερη δημιουργία θέσεων εργασίας, αν συνοδεύονται δεόντως από μια δίκαιη προσέγγιση μετάβασης και από ένα κατάλληλο μείγμα πολιτικών για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στην καινοτομία. Ορισμένες υφιστάμενες θέσεις εργασίας και ορισμένοι τομείς δραστηριοτήτων θα εξελιχθούν, κάποιες παραδοσιακές θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν, ενώ νέες δραστηριότητες θα δημιουργηθούν. Τρία είναι τα φαινόμενα που παρατηρούνται: δημιουργία, μετασχηματισμός και αντικατάσταση, με διαφορετικό συνδυασμό και ένταση σε κάθε κλάδο (3).

2.3.

Η συζήτηση για το κατά πόσον το νέο αυτό εργασιακό πλαίσιο θα οδηγήσει σε απώλειες ή στη δημιουργία θέσεων εργασίας συνεχίζεται. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι διαταραχές που καταγράφονται στο πεδίο της απασχόλησης και στα επιχειρηματικά μοντέλα σε ορισμένους κλάδους (μεταποίηση, μεταφορές, υγεία, εστίαση, χρηματοοικονομικά και εκπαίδευση) θα είναι εκτεταμένες. Το 9 % των θέσεων εργασίας κινδυνεύουν να μετατοπιστούν, δεδομένου του γεγονότος ότι άνω του 70 % των καθηκόντων που αυτές συνεπάγονται μπορεί να αυτοματοποιηθεί. Ένα επιπλέον 25 % των θέσεων εργασίας θα μπορούσε να μετασχηματιστεί, δεδομένου ότι μόνο το ήμισυ των καθηκόντων που αυτές συνεπάγονται μπορεί να αυτοματοποιηθεί (4). Συγχρόνως, η ψηφιοποίηση έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας εκτός του κλάδου της βιομηχανικής παραγωγής, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών. Το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από ένα ολοκληρωμένο θεματολόγιο πολιτικής, από τις δημόσιες αποφάσεις καθώς και από τις πολιτικές που εφαρμόζονται για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που θέτουν οι νέες διαδικασίες παραγωγής και τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα, ιδίως όσον αφορά την παροχή στους νέους των απαιτούμενων δεξιοτήτων και της απαιτούμενης κατάρτισης, καθώς και την αναβάθμιση και την ανανέωση των δεξιοτήτων, αφενός των ατόμων που αναζητούν μια θέση εργασίας και, αφετέρου, του υφιστάμενου εργατικού δυναμικού. Κατά πόσον αυτές οι νέες διαδικασίες και η ψηφιοποίηση θα αυξήσουν τελικά την απασχόληση θα εξαρτηθεί από το πόσο επιτυχημένα θα προσαρμοστούν οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι της ΕΕ στις τεχνολογικές εξελίξεις, από το πώς θα αντιμετωπιστούν η εισαγωγή και η χρήση των τεχνολογιών και οι αλλαγές στις οργανωτικές δομές από κοινού με τους κοινωνικούς εταίρους, από το πώς υλοποιείται η κατάρτιση των εργαζομένων, καθώς και από τον βαθμό ετοιμότητας της ΕΕ και των κρατών μελών να δημιουργήσουν ένα ευνοϊκό πολιτικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμφέροντα των επιχειρήσεων και των εργαζομένων (5). Ο ρόλος και η εμπειρογνωμοσύνη των κοινωνικών εταίρων θα είναι κρίσιμης σημασίας σε αυτή τη διαδικασία, ενώ και ο κοινωνικός διάλογος και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις, σύμφωνα με την εκάστοτε ισχύουσα εθνική νομοθεσία και τις εθνικές πρακτικές, καλούνται να διαδραματίσουν κομβικό ρόλο.

2.4.

Η πρόκληση όσον αφορά τις νέες μορφές εργασίας δεν συνδέεται πλέον με την ανάγκη για «καινοτομία και ψηφιοποίηση», αλλά με την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι όλοι θα λαμβάνουν την κατάλληλη, υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και κατάρτιση, που θα έχει σχεδιαστεί κατά τρόπο ώστε να επιτρέπει την ταχεία απόκτηση νέων γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Το ζήτημα είναι πώς θα επιτύχουμε τη συμπληρωματικότητα ρομπότ και ανθρώπινης νοημοσύνης και πώς θα διατηρήσουμε αφενός μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση επί της τεχνητής νοημοσύνης και, αφετέρου, την εισαγωγή της ψηφιοποίησης σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των αξιακών αλυσίδων των επιχειρήσεων (6).

2.5.

Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο των ενεργητικών πολιτικών και της ρύθμισης της αγοράς εργασίας, ένα από τα πλέον μείζονα ζητήματα είναι ο τρόπος αναπροσανατολισμού της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της διά βίου μάθησης, αφενός, με γνώμονα τις ανάγκες των εργοδοτών και της αγοράς εργασίας και, αφετέρου, με στόχο μια υψηλότερη και καλύτερη απασχολησιμότητα σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον αγοράς εργασίας, καθώς και ο τρόπος προσαρμογής του περιεχομένου των διαδρομών κατάρτισης και εκπαίδευσης για την αναβάθμιση και την ανανέωση των δεξιοτήτων, επίσης των ενήλικων εργαζομένων. Αυτή η πρόκληση επηρεάζει εξίσου εργοδότες και εργαζόμενους, υποχρεώνοντας, τόσο αυτούς όσο και τους φορείς της αγοράς εργασίας, να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες σε θέματα προβλέψεων, σχεδιασμού, χρηματοδότησης και στρατηγικής.

2.6.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν το σοβαρό πρόβλημα της αύξησης του αριθμού των ατόμων που δεν διαθέτουν την απαραίτητη εκπαίδευση και τα οποία, ως συνέπεια αυτού, δεν είναι σε θέση να συμβαδίσουν με την ταχύτητα των αλλαγών, διατρέχοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο κίνδυνο περιθωριοποίησης.

3.   Η τρέχουσα κατάσταση

3.1.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και οι διεθνείς οργανισμοί έχουν δώσει προσφάτως ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα των δεξιοτήτων —τόσο αυτών που αποκτώνται μέσω της αρχικής εκπαίδευσης όσο και των δεξιοτήτων που αποκτώνται μέσω της επαγγελματικής κατάρτισης και της διά βίου μάθησης—, το οποίο έχει εξεταστεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες, με βάση ένα σενάριο που προβλέπει ότι στον κόσμο της εργασίας συντελούνται ταχείες μεταβολές. Στην παρούσα γνωμοδότηση, χρησιμοποιούνται μόνο δεδομένα από τα πλέον πρόσφατα έγγραφά τους.

3.2.

Ορισμένα από αυτά τα έγγραφα, τα οποία αναλύονται παρακάτω, εξετάζουν το ζήτημα της παραγωγικότητας, και εστιάζουν σε δύο πτυχές της: στις δεξιότητες και στα νέα πρότυπα οργάνωσης της εργασίας. Όλοι συμφωνούν ότι μία από τις κύριες προκλήσεις που θέτει η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση για την αγορά εργασίας είναι το να προσδιοριστούν ποιες θα είναι οι νέες δεξιότητες που θα χρειαστούν οι εργαζόμενοι. Πρόσφατα, συζητήθηκαν ορισμένες προτάσεις και χρήσιμες ορθές πρακτικές. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την εκστρατεία «e-skills for jobs» (ηλεκτρονικές δεξιότητες για θέσεις εργασίας) του 2015-2016 και το Μανιφέστο ηλεκτρονικών δεξιοτήτων (e-Skills Manifesto), το οποίο δρομολογήθηκε τη συγκεκριμένη περίοδο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συνιστά, επίσης, τις δέκα βασικές αρχές οι οποίες περιγράφονται ως ορθές κατευθυντήριες γραμμές για τις μελλοντικές ψηφιακές πολιτικές (7) και επαναλαμβάνει τα συμπεράσματα των σχετικών πρόσφατων γνωμοδοτήσεών (8) της. Το Νέο Θεματολόγιο Δεξιοτήτων για την Ευρώπη (9), από την άλλη πλευρά, το οποίο δρομολόγησε την επανεξέταση του βασικού πλαισίου ικανοτήτων της ΕΕ, και το Μανιφέστο ηλεκτρονικών δεξιοτήτων του Δεκεμβρίου 2016, με την επανεξέταση και την αναθεώρηση των ψηφιακών ικανοτήτων, αποτελούν σημαντικά στοιχεία αυτής της διαδικασίας. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόσφατη έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δύο σημαντικών πρωτοβουλιών: την πρόταση σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης και την ανακοίνωση σχετικά με το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση (10) και αναμένει την άμεση εφαρμογή των κατευθυντηρίων γραμμών που καθορίζονται σε αυτές.

3.3.

Δύο πρόσφατες εκθέσεις του ΟΟΣΑ (11) επισημαίνουν τη σχέση μεταξύ μισθολογικής ανισότητας και χρήσης υπολογιστών, δηλαδή τον θετικό αντίκτυπο των τεχνολογικών αλλαγών στους μισθούς των εξειδικευμένων εργαζομένων — γεγονός, όμως, που έχει ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση του μισθολογικού χάσματος σε σχέση με τους ανειδίκευτους εργαζόμενους. Στις εν λόγω εκθέσεις επισημαίνονται επίσης διάφορα παραδείγματα νέων θέσεων εργασίας και απαιτήσεων για δεξιότητες, καθώς και η αυξανόμενη ζήτηση κυρίως για εξειδικευμένες δεξιότητες στον τομέα των ΤΠΕ, οι οποίες χρειάζονται για τον προγραμματισμό, καθώς και οι γενικές και συμπληρωματικές δεξιότητες ΤΠΕ. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης την πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ με τίτλο Key issues for digital transformation in the G20 («Κύρια θέματα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην G20») για τη συνολική της ανάλυση των πολιτικών προκλήσεων και τις σχετικές της συστάσεις (12), και θα ήθελε να υπογραμμίσει τη σημασία των υγιών εργασιακών σχέσεων για την επιτυχία των πολιτικών που υιοθετήθηκαν στην G20 και σε επίπεδο ΕΕ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τα συμπεράσματα και τις συστάσεις των πρόσφατων γνωμοδοτήσεων και μελετών της, ειδικά εκείνων που εστιάζουν στις επιπτώσεις της ψηφιοποίησης στις παραδοσιακές επιχειρήσεις και βιομηχανίες (13), στην ανάγκη για αλλαγή των εργασιακών σχέσεων (14), στο ζήτημα των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε άτυπες μορφές απασχόλησης (15), στον αντίκτυπο της κατά παραγγελία οικονομίας (16), στον ρόλο των κυβερνήσεων στα μέτρα πολιτικής και στη σημασία της διά βίου μάθησης για το μέλλον (17). Ο ΟΟΣΑ επεξεργάζεται τη Νέα στρατηγική για τις θέσεις εργασίας, η οποία προγραμματίζεται να δρομολογηθεί το προσεχές έτος, στην οποία ένα κεφάλαιο θα αφορά τις δεξιότητες και το ψηφιακό χάσμα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει ορισμένες ανησυχίες όσον αφορά την έλλειψη πραγματικής προστιθέμενης αξίας ορισμένων συστάσεων πολιτικής που να απευθύνονται προς τις κυβερνήσεις στο υπό συζήτηση θέμα. Ωστόσο, επειδή η στρατηγική για τις θέσεις εργασίας του ΟΟΣΑ βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της προετοιμασίας, η ΕΟΚΕ θα παρακολουθήσει τη συζήτηση στο πλαίσιο της στρατηγικής δεξιοτήτων, κυρίως ενόψει της συνόδου κορυφής για τις δεξιότητες που διοργανώνει ο ΟΟΣΑ τον προσεχή Ιούνιο, και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναζητήσει νέες κοινές πρωτοβουλίες.

3.4.

Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, μολονότι στηρίζει την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, προειδοποιεί για τον ενδεχόμενο κίνδυνο, σύμφωνα με κάποιες προβλέψεις, να εξαφανιστούν πιθανόν περίπου 5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας μέχρι το 2020 σε 15 μεγάλες ανεπτυγμένες και αναδυόμενες οικονομίες, χωρίς να προβλέπεται, προς το παρόν, υποκατάστασή τους. Εγείρει επίσης ορισμένα ζητήματα προς συζήτηση σχετικά με τη σταθερότητα των δεξιοτήτων, το χάσμα μεταξύ των φύλων στη βιομηχανία και τις στρατηγικές εργασίας (18).

3.5.

Στην Τριμερή Κοινωνική Σύνοδο Κορυφής του Μαρτίου 2016, οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποστηρίξει τον ψηφιακό μετασχηματισμό των οικονομιών και των αγορών εργασίας, καθώς και να εργαστεί από κοινού μαζί τους, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι πολιτικές για την αγορά εργασίας και τις δεξιότητες σχεδιάζονται τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους εργαζόμενους (19).

3.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το ψήφισμα ου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Φεβρουαρίου 2017, το οποίο περιέχει συστάσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με ρυθμίσεις αστικού δικαίου στον τομέα της ρομποτικής (20), ειδικά εκείνες που αφορούν τις δεοντολογικές αρχές (ανθρώπινη ασφάλεια, υγεία και ασφάλεια, ελευθερία, ιδιωτική ζωή, ακεραιότητα και αξιοπρέπεια, αυτονομία και μη εισαγωγή διακρίσεων, προστασία προσωπικών δεδομένων και διαφάνεια· την ανάγκη εκσυγχρονισμού του ρυθμιστικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βάσει ηθικών αρχών που θα αποτυπώνουν τον πολύπλοκο χαρακτήρα του τομέα της ρομποτικής) και την εκπαίδευση και απασχόληση (έκκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει ουσιαστική υποστήριξη για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλες τις ηλικιακές ομάδες και ανεξαρτήτως εργασιακού καθεστώτος· επίσης, την ανάγκη να ενδιαφερθούν περισσότερες γυναίκες για μια σταδιοδρομία στον ψηφιακό τομέα, να αρχίσουν να αναλύουν και να παρακολουθούν στενότερα τις μεσοπρόθεσμες και τις μακροπρόθεσμες τάσεις στον τομέα της απασχόλησης, να αναδειχθεί ότι είναι σημαντικό να προβλέπονται οι αλλαγές στην κοινωνία — ειδικά από πλευράς απασχόλησης και ευελιξίας των δεξιοτήτων· να αναγνωριστεί το τεράστιο δυναμικό της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης σε διαφόρους τομείς).

3.7.

Το ενημερωτικό σημείωμα του CEDEFOP με τίτλο «People, machine, skills and robots» (Άνθρωποι, μηχανές, δεξιότητες και ρομπότ) (21) επισημαίνει ότι, προτού εξαγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το μέλλον, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους διάφορους τρόπους με τους οποίους η τεχνολογία μεταλλάσσει τον κόσμο της εργασίας: υποκατάσταση, δημιουργία και μετασχηματισμός των θέσεων εργασίας· η ανάλυση ανά κλάδο των ενήλικων εργαζομένων που έχουν βιώσει τεχνολογικές αλλαγές στον χώρο εργασίας κατά το διάστημα 2009-2014 — οι οποίοι αποτελούν συνολικά το 43 % των ενήλικων εργαζομένων — είναι σημαντική προκειμένου να γίνει κατανοητό το εύρος της παρούσας πρόκλησης.

3.8.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να υπενθυμίσει τις πρόσφατες γνωμοδοτήσεις της του περασμένου Ιουλίου σχετικά με τις νέες μορφές εργασίας (22)· ιδίως τη σημασία της κοινωνικής ασφάλισης για εκείνους που απασχολούνται σε νέες μορφές εργασίας, όπως είναι οι εργαζόμενοι βάσει του μοντέλου του πληθοπορισμού, καθώς και των νέων τύπων περιβάλλοντος εργασίας· τη σπουδαιότητα της διά βίου μάθησης και την ανάγκη μελλοντικών δεξιοτήτων· τον θεμελιώδη ρόλο των κοινωνικών εταίρων και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, σύμφωνα με την εκάστοτε εθνική νομοθεσία και τις αντίστοιχες εθνικές πρακτικές, καθώς και τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, εν γένει, στον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων αυτών των ταχέων μεταβολών και στην ενίσχυση των θετικών πτυχών.

3.9.

Η έκθεση του Eurofound του περασμένου μήνα με τίτλο Non-standard forms of employment: recent trends and future prospects (Μη τυπικές μορφές απασχόλησης: πρόσφατες τάσεις και μελλοντικές προοπτικές) (23) είναι σημαντική για την ανάλυση των νέων τρόπων εργασίας, αλλά κυρίως για την αύξηση της επαγρύπνησης όσον αφορά την κοινωνική προστασία, το εισόδημα, το ωράριο εργασίας και το ασαφές καθεστώς των εργαζομένων με μη τυποποιημένες συμβάσεις: η ΕΟΚΕ συμφωνεί με όσα προτείνει το Eurofound και καλεί τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτά τα ζητήματα, τα οποία επισημαίνονται από την ΕΟΚΕ στα προαναφερθέντα έγγραφα.

4.   Το μέλλον βρίσκεται στο παρόν: α) Δράσεις και προτάσεις

4.1.

Στο νέο, ταχέως μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν νέα επαγγέλματα — και οι σχετικές δεξιότητες — με θεωρητικό τρόπο. Συνήθως, η αγορά εργασίας, συχνά με τη συμμετοχή των επιχειρήσεων και των κοινωνικών εταίρων, προβλέπει τον ορισμό των νέων επαγγελματικών προφίλ ανάλογα με τις ανάγκες της. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις σε όλα τα επίπεδα — σύμφωνα με τις εθνικές νομοθετικές διατάξεις και πρακτικές — και οι μηχανισμοί συμμετοχής των εργαζομένων σε επίπεδο επιχειρήσεων αποτελούν σημαντικά εργαλεία, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αλλαγές όσον αφορά τις ανάγκες για δεξιότητες και κατάρτιση και προκειμένου να διευκολυνθούν η πρόβλεψη αυτών των αλλαγών και η αύξηση της καινοτομίας.

4.2.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ύπαρξη νέων μεθόδων, όπως η ανάλυση των μαζικών δεδομένων, που μπορούν να βοηθήσουν να λαμβάνονται σήματα των ραγδαίων αλλαγών που λαμβάνουν χώρα με βάση τις ανάγκες της αγοράς εργασίας: αυτές οι τεχνικές συμπληρώνουν τα παραδοσιακά εργαλεία προβλέψεων και τα λοιπά εργαλεία πρόβλεψης δεξιοτήτων και μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη κατανόηση της ταχέως μεταβαλλόμενης ζήτησης για δεξιότητες, σε ένα πλαίσιο ταχείας υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών.

4.3.

Οι αυξανόμενες μορφές μη τυπικής απασχόλησης στην ψηφιακή οικονομία εγείρουν την ανάγκη για κατάλληλα επίπεδα ρύθμισης, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η κοινωνική προστασία και η ίση πρόσβαση σε προσόντα κατάρτισης και δεξιοτήτων για όλους, μεταξύ των οποίων εργαζόμενους που δεν έχουν κανονική απασχόληση (24). Πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω εάν αυτό το ατομικό δικαίωμα κατάρτισης θα πρέπει να μπορεί να μεταφερθεί, δηλαδή οι εργαζόμενοι να μπορούν να το μεταφέρουν μεταξύ εργοδοτών και μεταξύ χωρών.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι επίσης καίριας σημασίας η βελτίωση της συμμετοχής των εργαζομένων στη δια βίου μάθηση και ο καθορισμός, από κοινού με τις επιχειρήσεις, του περιεχομένου της ενδοϋπηρεσιακής κατάρτισης, κατά τρόπο που να αποφέρει εξίσου οφέλη σε εργαζόμενους και σε επιχειρήσεις. Η ισότιμη πρόσβαση των εργαζομένων στη μάθηση που σχετίζεται με την εργασία και τη συνεχή επαγγελματική κατάρτιση θα πρέπει να διασφαλιστεί με επενδύσεις σε διάφορα προγράμματα και εργαλεία. Θα μπορούσαν επίσης να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που παρέχουν οι διαδικτυακές πλατφόρμες και οι πλατφόρμες ψηφιακής μάθησης. Ωστόσο, η χρήση τους θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συμφωνίας μεταξύ των κοινωνικών εταίρων υπό την προϋπόθεση της τήρησης των διατάξεων σχετικά με τον χρόνο εργασίας και όχι σε βάρος του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων. Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η δια βίου μάθηση μπορεί να έχει τυπικό, μη τυπικό ή άτυπο χαρακτήρα. Κάθε είδος μάθησης μπορεί να αποφέρει προστιθέμενη αξία, εάν είναι καλά σχεδιασμένη μεταξύ των σχετικών φορέων. Η επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης είναι σημαντική για την ενίσχυση και την απόδειξη των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που διαθέτει κάθε άτομο.

4.5.

Η συμμετοχή των εργαζομένων σε καθεστώτα σχετικά με τη σωστή χρήση της τεχνολογίας στις επιχειρήσεις είναι θεμελιώδους σπουδαιότητας. Αυτό θα διασφαλίσει ότι θα τους δοθούν τα εργαλεία και η κατάρτιση που θα τους επιτρέψουν να διαχειριστούν την τεχνολογία στον τομέα τους, αλλά και να συμμετάσχουν στη διαδικασία καινοτομίας, καθιστώντας έτσι βέβαιο ότι η συνειδητοποίηση θα μετατρέψει τους φόβους, ενόψει των αλλαγών, σε ευκαιρίες για προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη.

4.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία ανάληψης συγκεκριμένης δράσης προκειμένου να βοηθηθούν τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης να προσαρμόσουν τα προγράμματά τους το ταχύτερο δυνατόν, έτσι ώστε τα προγράμματα σπουδών και τα συστήματα με βάση την εργασία να μπορέσουν να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας καθώς και να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα κατάρτισης και εκπαίδευσης προσεγγίζουν αποτελεσματικά όλους, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων που κινδυνεύουν με αποκλεισμό εξαιτίας των νέων, ψηφιακά κατευθυνόμενων μορφών απασχόλησης, όπως οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης, τα άτομα με αναπηρίες και ο αγροτικός πληθυσμός, σε περιοχές όπου η ευρυζωνική διείσδυση είναι κατά πολύ χαμηλότερη από αυτή στις μητροπολιτικές περιοχές. Κατά συνέπεια, είναι σημαντικό να απλουστευτούν οι σχετικές διοικητικές διαδικασίες στα κράτη μέλη όπου είναι επαχθείς. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, να υιοθετήσουν πρακτικά μέτρα, όπως: νέους μηχανισμούς παρακολούθησης σε επίπεδο ΕΕ για τη συλλογή και την αξιολόγηση δεδομένων σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται σε εθνικό επίπεδο όσον αφορά την ψηφιακή κάλυψη και την κάλυψη της δια βίου μάθησης· τον καθορισμό νέων κριτηρίων αναφοράς προκειμένου να επιτευχθούν νέα, κοινά επίπεδα βασικής εκπαίδευσης και να υλοποιηθούν προγράμματα ψηφιακών δεξιοτήτων σε επίπεδο ΕΕ και να αποφευχθεί η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των χωρών της ΕΕ· την ενίσχυση των συνεργειών μεταξύ των χωρών μέσω της συμμετοχής σε δίκτυα ηλεκτρονικών υποδομών· τον ορισμό νέων ισχυρών κριτηρίων που θα βασίζονται σε αποτελέσματα για την κατανομή των κονδυλίων και την παροχή κινήτρων με στόχο να βελτιωθεί η συνοχή μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τα συστήματά τους εκπαίδευσης και κατάρτισης.

4.7.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί πραγματικά για το μέλλον των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης και, γενικότερα, των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων στην Ευρώπη. Φοβάται ότι η δράση «Upskilling pathways» (Διαδρομές αναβάθμισης δεξιοτήτων) που περιλαμβάνεται στο Νέο Θεματολόγιο Δεξιοτήτων ενδέχεται να μην επαρκεί για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Όπως κατέδειξε πρόσφατα το CEDEFOP (25), ο ορισμός αυτής της μεγάλης ομάδας, που περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές κατηγορίες μειονεκτούντων ατόμων, είναι μια διαδικασία περίπλοκη και ελάχιστα κατανοητή, ενώ οι αριθμοί είναι ανησυχητικοί — λόγου χάρη, το 2015, ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους ενήλικες ηλικίας 25 έως 64 (περίπου 64 εκατομμύρια ενήλικες) εξακολουθούν να διαθέτουν χαμηλά μόνο προσόντα, ενώ το ποσοστό του πληθυσμού των ενηλίκων με χαμηλές γνωστικές δεξιότητες όσον αφορά τον γραμματισμό και τη λειτουργική χρήση της αριθμητικής ήταν 18 % και 20 % αντίστοιχα. Τα στοιχεία του CEDEFOP καταδεικνύουν ότι αυτή η ομάδα είναι λιγότερο πιθανό να συμμετάσχει σε δραστηριότητες μάθησης. Δεδομένου ότι οι μελέτες έχει αποδείξει ότι η επένδυση σε δεξιότητες αποφέρει οφέλη, η ΕΟΚΕ αναμένει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πράξει περισσότερα προκειμένου να διασφαλίσει ότι ευπαθείς ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, θα είναι σε θέση και θα ενθαρρυνθούν να συμμετάσχουν σε πρωτοβουλίες εκπαίδευσης ενηλίκων, έτσι ώστε να αποτραπεί ο κίνδυνος περιθωριοποίησής τους στην αγορά εργασίας. Είναι επίσης σημαντικό να προσεγγιστούν εργαζόμενοι της ηλικιακής ομάδας 55-64, διότι αυτοί είναι, συχνά, λιγότερο πιθανό να συμμετάσχουν στη δια βίου μάθηση. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης τη σημασία της προσαρμογής των μηχανημάτων και του λογισμικού των νέων τεχνολογιών, ούτως ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούνται επίσης από άτομα με αναπηρία.

4.8.

Θα πρέπει επίσης να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα ειδικά ανά φύλο μέτρα προκειμένου να γεφυρωθεί το ψηφιακό χάσμα· οι συνεχιζόμενες διαφορές μεταξύ των φύλων στον τομέα της μελέτης ενδέχεται να σημαίνουν ότι οι γυναίκες θα ωφεληθούν λιγότερο από τις νέες ευκαιρίες απασχόλησης σε επαγγέλματα που σχετίζονται με τους κλάδους των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM/science, technology, engineering and mathematics)· η μεγαλύτερη ευελιξία στην εργασία ενδέχεται να αυξήσει την απασχόληση των γυναικών, αλλά και να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα των θέσεων εργασίας τους (26).

4.9.

Στην παρούσα κατάσταση των ταχέων και συνεχών αλλαγών, είναι ζωτικής σημασίας να προσφέρονται σε όλους τους πολίτες πολλές και διαφορετικές ευκαιρίες μάθησης που θα μπορούν να οδηγήσουν στην απόκτηση επικυρωμένων (αξιοποιήσιμων) δεξιοτήτων για την (στην) αγορά εργασίας, σε συνάρτηση με την ψηφιακή διάσταση του νέου κόσμου, προστατεύοντας όλους από τον κίνδυνο να αποκλειστούν από την αγορά εργασίας ή να καταδικαστούν σε επισφαλείς μορφές εργασίας. Οι προσδοκίες των εργαζομένων και οι ανάγκες των αγορών εργασίας θα πρέπει να αντικατοπτρίζονται στα διαθέσιμα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, έτσι ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν να αναπτυχθούν και οι άνθρωποι να βρουν μια θέση εργασίας ή να αναπτυχθούν στην υφιστάμενη εργασία τους, σε συνάρτηση με τις δεξιότητες, τις προβλέψεις και τις ικανότητές τους. Η ενεργός συμμετοχή των εργαζομένων σε προγράμματα δια βίου μάθησης και σε δράσεις ενδοεργασιακής κατάρτισης αποτελεί προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, για την απασχολησιμότητα των εργαζομένων και για τη διασφάλιση ποιοτικών θέσεων εργασίας.

4.10.

Επίσης, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της αύξησης της προσφοράς, καθώς και της συμμετοχής στη δια βίου μάθηση, η οποία αποσκοπεί στη βελτίωση των επιδόσεων των επιχειρήσεων και στην προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη των εργαζομένων. Θα πρέπει να υιοθετηθούν πρακτικά μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί για όλους η παροχή και η συμμετοχή στη δια βίου μάθηση (27) — σε συνάρτηση με τις εξακριβωμένες ανάγκες –, η οποία θα πρέπει να παρέχεται σε κατάλληλη βάση επιμερισμού δαπανών και διαχείρισης μεταξύ κυβερνήσεων, εργοδοτών και εργαζομένων και σε συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, καθώς και με κοινωνικούς εταίρους. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει εν προκειμένω ότι θα ήταν σκόπιμο να εξεταστεί αν χρειάζονται μέτρα (και ποια είναι αυτά) ώστε να εδραιωθεί το δικαίωμα εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών και ότι πρέπει να ληφθούν ενωσιακά μέτρα με σκοπό οι ορθές πρακτικές στον τομέα των ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα εκπαιδευτικής άδειας να γίνουν συνήθης πρακτική σε ορισμένα κράτη μέλη (28). Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη για μια «επιθετική» πολιτική στον τομέα των προσόντων με στόχο να υποστηριχθεί η αυξανόμενη ψηφιοποίηση των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας, να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις τόσο σε επίπεδο εταιρειών όσο και στον δημόσιο τομέα, να προωθηθούν οι δημόσιες και οι ιδιωτικές επενδύσεις στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση.

4.11.

Επιπρόσθετα, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να εξασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση στις ψηφιακές υπηρεσίες για όλους, ειδικά για τους ηλικιωμένους και για τα άτομα με αναπηρία, έτσι ώστε οι νέοι τεχνολογικοί στόχοι να μην αποτελέσουν εμπόδιο, αλλά πραγματική και ιδιαίτερα σημαντική ευκαιρία για όλους, χωρίς διακρίσεις ή εμπόδια. Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να εξεύρουν τα ενδεδειγμένα μέσα που θα εξασφαλίσουν την κατάλληλη στήριξη για όλους σε αυτήν τη «νέα κοινωνία» και, ταυτόχρονα, να μεριμνήσουν επίσης ότι ο δημόσιος τομέας διαθέτει τους αναγκαίους πόρους για να ανταποκριθεί σε αυτές τις ανάγκες. Ειδικά για τα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο απώλειας της θέσης εργασίας τους, εξαιτίας της αυτοματοποίησης, πρέπει να παρέχεται επαγγελματική κατάρτιση που θα τους επιτρέπει να αποκτούν νέες δεξιότητες.

4.12.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αναπτύξουν προγράμματα —με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών— προκειμένου να εξασφαλιστούν οι δυνατότητες ελεύθερης πρόσβασης στην κατάρτιση, σε «κουπόνια» κατάρτισης (training vouchers) ή σε επιμερισμό του κόστους για όσους δεν είναι σε θέση να επωμιστούν το συγκεκριμένο κόστος. Στις περιπτώσεις όπου οι εργαζόμενοι χρειάζεται να καταρτιστούν περαιτέρω, είναι σημαντικό να επιτυγχάνεται ισορροπία μεταξύ των υποχρεώσεων του χρόνου εργασίας και του χρόνου μάθησης, η οποία θα είναι αποδεκτή τόσο από τους εργαζόμενους όσο και από τους εργοδότες. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία της εξέτασης και της ανταλλαγής εμπειριών σχετικά με το πώς θα οργανωθεί η κατάρτιση και πώς αυτή θα παρέχεται στα διάφορα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της πληθώρας εργασιακών πρακτικών που αποσκοπούν στην παροχή δια βίου μάθησης στην εργασία και της πρακτικής των επιμορφωτικών αδειών — ορισμένες από τις οποίες είναι αμειβόμενες — οι οποίες θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να υποστηρίζονται σε ολόκληρη την ΕΕ.

4.13.

Η ποιότητα των επενδύσεων στην ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και η δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας είναι ζωτικής σημασίας. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη παροχής κατάλληλων πόρων για να υποστηριχθεί η μετάβαση στις τεχνολογικές αλλαγές και στην ψηφιοποίηση, να αντιμετωπιστεί ο επείγων χαρακτήρας της απόκτησης των σχετικών δεξιοτήτων και των επαγγελματικών προσόντων, όχι μόνο στον χώρο εργασίας, αλλά και με την ανάπτυξη αποτελεσματικών συστημάτων κατάρτισης, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνεχής προσαρμογή των δεξιοτήτων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ζήτημα άμεσης προτεραιότητας τον καθορισμό των ειδικών κονδυλίων χρηματοδότησης που θα διατεθούν για τη μετάβαση αυτή, καθώς και για την αξιολόγηση των νέων κριτηρίων που θα βασίζονται στα αποτελέσματα για την κατανομή τους.

4.14.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τα διαρθρωτικά ταμεία, κυρίως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο —οι προτεραιότητες του οποίου για τις επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο πρέπει να επιβεβαιωθούν και να διαφυλαχθούν— με στόχο την προσαρμογή των ικανοτήτων, ως ένα συμπληρωματικό εργαλείο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη, από κοινού με τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών, πρέπει να αναπτύξουν πλαίσιο κοινών κριτηρίων για την αμοιβαία κατανόηση των νέων αναγκών και στόχων όσον αφορά τις δεξιότητες, λαμβάνοντας υπόψη τα εξής: αφενός, τις διαφορές σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και την κινητικότητα όχι μόνο των φυσικών προσώπων αλλά και του περιεχομένου της εργασίας· και, αφετέρου, την απαίτηση για ομοιογενή επίπεδα ανανέωσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων, προκειμένου να ενισχυθεί η συνοχή μεταξύ των χωρών της ΕΕ.

4.15.

Δεόντως επικαιροποιημένα εργαλεία, όπως το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων, και η εφαρμογή της οδηγίας για τα επαγγελματικά προσόντα, είναι χρήσιμα για τη διαφάνεια των επαγγελματικών προσόντων που αποκτώνται.

4.16.

Οι ψηφιακές δεξιότητες είναι προφανώς εξαιρετικά σημαντικές για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να αναγνωριστεί εκ νέου η αξία των βασικών δεξιοτήτων (πρωτίστως στα μαθηματικά, τη φυσική, τη χημεία και τη βιολογία), οι οποίες διδάσκονται επίσης σε τεχνικά και σε επαγγελματικά ινστιτούτα, καθώς και των προχωρημένων γλωσσικών δεξιοτήτων: χωρίς αυτές, δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιήσουμε το επόμενο βήμα προς τις δεξιότητες υψηλής εξειδίκευσης στους τομείς της τεχνολογίας και της πληροφορικής, που απαιτούνται για την εργασία σε πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα όπου η ψηφιοποίηση και η ρομποτική συνιστούν τις θεμελιώδεις έννοιες του επαγγελματισμού.

4.17.

Οι βασικές γνώσεις είναι ζωτικής σημασίας, καθότι τροφοδοτούν την κριτική σκέψη, η οποία είναι αναγκαία για την επιλογή των ενδεδειγμένων πηγών πληροφόρησης και την κατανόηση των νέων τεχνολογιών. Ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή τόσο στις τεχνικές και τις εξειδικευμένες δεξιότητες όσο και στις μη τεχνικές δεξιότητες· οι πρώτες είναι απαραίτητες στις διαδικασίες παραγωγής, ενώ οι δεύτερες μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να διαχειριστούν περίπλοκα και μεταβαλλόμενα σενάρια. Η επιτυχία στο μέλλον έγκειται, πράγματι, στη συμπληρωματικότητα των δεξιοτήτων. Ιδιαίτερα όσον αφορά τις μη τεχνικές δεξιότητες, είναι επίσης απαραίτητο να επιμορφωθούν καταλλήλως οι εκπαιδευτικοί, καθώς και οι πάροχοι εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης και να παρασχεθεί βοήθεια στις οικογένειες να αντιληφθούν τη σημασία τους.

4.18.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει μια προσέγγιση η οποία αποδίδει ισχυρή έμφαση στις μη τεχνικές δεξιότητες (soft skills) — όπως, λόγου χάρη, η επίλυση σύνθετων προβλημάτων, η κριτική σκέψη, η ομαδική εργασία, η διαδικασία νοηματοδότησης, ο νέος και προσαρμοστικός τρόπος σκέψης, οι διαπολιτισμικές ικανότητες, η εικονική συνεργασία, η γνωστική ευελιξία, κ.λπ.–, διότι αποτελούν βασικά στοιχεία της ανθρώπινης ανάπτυξης και μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να σκέφτονται με αυτόνομο τρόπο, προτού τους ζητηθεί να καταστούν ψηφιακά ικανοί. Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων κατά την αναθεώρηση του ευρωπαϊκού πλαισίου βασικών ικανοτήτων.

4.19.

Ειδικές πληροφορίες σχετικά με τον κόσμο της εργασίας και τον προσανατολισμό αναφορικά με την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τις εργασιακές ευκαιρίες πρέπει να παρέχονται στους νέους στο σχολείο, προκειμένου να καθοδηγούνται στην περαιτέρω εξέλιξή τους και στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία, ενώ εξίσου ζωτικής σημασίας θα είναι για το μέλλον και η δια βίου καθοδήγηση. Η επιλογή επαγγέλματος είναι μια κρίσιμη απόφαση. Η καθοδήγηση των νέων σε αυτή τη φάση της ζωής τους και η ενημέρωσή τους για το σύνολο των διαθέσιμων επαγγελματικών σταδιοδρομιών και των δυνατοτήτων κατάρτισης τούς επιτρέπει να κάνουν συνειδητές επιλογές.

4.20.

Ανάλογα με τη σχέση τους με την εδαφική επικράτεια, αφενός, και την αποστολή τους, αφετέρου, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ιδρύματα κατάρτισης παρέχουν ένα μείγμα νέων γνώσεων και νέων τρόπων μάθησης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική τη διασύνδεση του ρόλου και των δραστηριοτήτων τους με τον ρόλο των κεντρικών και των τοπικών αρχών και ιδρυμάτων, καθώς και με τον κόσμο της εργασίας. Η διαδικασία αυτή πρέπει να ενθαρρυνθεί και να υποστηριχθεί, αναγνωρίζοντας τον κομβικό ρόλο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και του κοινωνικού διαλόγου, ένας ρόλος που πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω, αρχής γενομένης από το τοπικό και το εδαφικό επίπεδο.

4.21.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει περαιτέρω την κατάρτιση ενός επικαιροποιημένου «μητρώου ορθών πρακτικών», το οποίο δύναται να λειτουργήσει ως παράγοντας διευκόλυνσης σε μια πανευρωπαϊκή συζήτηση για τον καθορισμό των κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων με βάση ορθές πρακτικές στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης.

4.22.

Οι ικανότητες που αποκτώνται μέσω των διαύλων της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης είναι σήμερα πιο σημαντικές από ποτέ. Στη γνωμοδότησή της του 2015 (29), η ΕΟΚΕ υπογράμμισε την ανάγκη να αναληφθούν οι απαραίτητες ενέργειες ώστε τα εθνικά συστήματα επαγγελματικών προσόντων να μπορούν να διασφαλίσουν την επικύρωση αυτών των ικανοτήτων (σύμφωνα με τη σύσταση του Συμβουλίου 2012/C 398/01 (30)) και να προβληθεί ο κρίσιμος ρόλος που διαδραματίζει η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών σε αυτή τη διαδικασία. Η δέουσα επικύρωση (η οποία συνίσταται στην ταυτοποίηση, την τεκμηρίωση, την αξιολόγηση και την πιστοποίηση) θα αποφέρει προστιθέμενη αξία στην αγορά εργασίας και θα συμβάλλει στην προβολή των ατομικών επαγγελματικών προσόντων κάθε ατόμου, δηλ. στην επίγνωση των δυνατοτήτων του καθενός. Είναι, επομένως, ζωτικής σημασίας να ενθαρρυνθούν οι υπηρεσίες απασχόλησης και οι «ιδιωτικοί/δημόσιοι οργανισμοί» να αναλάβουν ενεργότερη δράση σε αυτόν τον τομέα. Η επικύρωση των προσόντων πρέπει να είναι προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή προκειμένου να επωφελούνται τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι εργοδότες.

4.23.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τις δέκα δράσεις προτεραιότητας του Νέου Θεματολογίου Δεξιοτήτων: την πρωτοβουλία «Διαδρομές αναβάθμισης δεξιοτήτων»[Upskills Pathways] την ανάδειξη της ΕΕΚ ως πρώτης επιλογής, το βασικό πλαίσιο ικανοτήτων [Key Competences Framework], τον «Συνασπισμό για τις ψηφιακές δεξιότητες και τις ψηφιακές θέσεις εργασίας»[Digital Skills and Job Coalition], το ΕΠΕΠ (Ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων/EQF), τα «Εργαλεία κατάρτισης προφίλ δεξιοτήτων για υπηκόους τρίτων χωρών»[Skills Profile Tools for Third Country Nationals], το πλαίσιο του Europass, τη συλλογή δεδομένων για την αντιμετώπιση του κινδύνου της διαρροής εγκεφάλων, το σχέδιο στρατηγικής για την διατομεακή συνεργασία στον τομέα των δεξιοτήτων και, τέλος, τη σύσταση για την παρακολούθηση των αποφοίτων. Όλα αυτά αποτελούν χρήσιμα εργαλεία προκειμένου να αποκτήσουν οι άνθρωποι τις κατάλληλες ικανότητες.

4.24.

Για μια δίκαιη μετάβαση και για την προώθηση ενεργητικών πολιτικών στην αγορά εργασίας, απαιτούνται εξίσου αποτελεσματικές υπηρεσίες απασχόλησης, ικανές όχι μόνο να διαχειριστούν τη ζήτηση και την προσφορά εργασίας, αλλά και να προσφέρουν καθοδήγηση και παροχή συμβουλών σε όσους αναζητούν εργασία. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να επενδύσουν περισσότερους πόρους τόσο στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας, αλλά και της ικανότητας των υπηρεσιών απασχόλησης και του προσωπικού τους, όσο και στον σχεδιασμό των εργαλείων που θα στηρίξουν εκείνους που βρίσκονται ακόμη εκτός αγοράς εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, θα μπορούσε να δοθεί η ευκαιρία στους εργαζόμενους να προσεγγίσουν επιχειρηματίες ικανούς να εκτιμήσουν την αξία και τις ικανότητές τους σε έναν υγιή και ενάρετο κύκλο επαγγελματικής ανάπτυξης και επιχειρηματικού ανταγωνισμού.

4.25.

Όσον αφορά τις ευκαιρίες απασχόλησης, είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ΕΕ να αντιμετωπίσει το ζήτημα της λεγόμενης «διαρροής εγκεφάλων», δηλαδή της απώλειας από συγκεκριμένα κράτη μέλη του ανθρώπινου δυναμικού τους υψηλής ειδίκευσης. Στην ιδανική περίπτωση, η κινητικότητα στην Ευρώπη θα έπρεπε να ενθαρρύνει την «ανταλλαγή εγκεφάλων» μεταξύ των χωρών, δηλαδή να οδηγήσει στον εμπλουτισμό που θα ωφελήσει όλα τα κράτη μέλη. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ορισμένες χώρες της ΕΕ —κυρίως της Δυτικής και της Βόρειας Ευρώπης— είναι πολύ πιο ελκυστικές για τους μετακινούμενους εργαζόμενους από ό,τι οι πλέον εύθραυστες και οι λιγότερο δομημένες χώρες —κυρίως της Ανατολικής και της Νότιας Ευρώπης— λόγω της μεγαλύτερης διαθεσιμότητας θέσεων εργασίας και της ικανότητάς τους να προσφέρουν υψηλότερους μισθούς. Πρόκειται ουσιαστικά για τη «Βιομηχανία 4.0» και εκτείνεται από τον κλάδο της μεταποίησης μέχρι τους κλάδους των υπηρεσιών και της έρευνας, καθώς και σε άλλους τομείς όπως, π.χ., ο ιατρικός και ο ερευνητικός τομέας, οι οποίοι, εξ ορισμού, τροφοδοτούν μεγάλο μέρος αυτής της «διαρροής». Αυτό συνεπάγεται σημαντική ροή προς το εξωτερικό ανθρώπων, δεξιοτήτων και ταλέντων από τις χώρες αποστολής, γεγονός που επιφέρει απώλεια ανταγωνιστικότητας, καθώς και απώλεια της επένδυσής τους στην εκπαίδευση και στα εθνικά φορολογικά έσοδα (31). Σε ορισμένες περιπτώσεις, άτομα που μετακινούνται και διαθέτουν υψηλή ειδίκευση αποτυγχάνουν να βρουν μια θέση εργασίας που να αντιστοιχεί στα προσόντα τους στην αγορά εργασίας της χώρας υποδοχής, και καταλήγουν σε εργασίες για τις οποίες διαθέτουν περισσότερα προσόντα από όσα πραγματικά απαιτούνται. Αυτό μπορεί να αποφευχθεί, εάν η Ευρώπη ενθαρρύνει την ανταλλαγή θέσεων εργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων από διαφορετικά κράτη μέλη. Γενικότερα, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες σε επίπεδο ΕΕ για να προωθηθεί η σύγκλιση προς μια οικονομική ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς η οποία θα βασίζεται στην καινοτομία και θα εξασφαλίζει επαρκείς θέσεις εργασίας και περισσότερη κοινωνική συνοχή.

4.26.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων. Οι τεχνολογικές καινοτομίες είναι πιθανό να αντικαταστήσουν τη βαριά ή επικίνδυνη εργασία, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα της εργασίας. Ωστόσο, νέες παθογένειες ενδέχεται να προκύψουν, ειδικά για τους απομονωμένους τηλεργαζόμενους. Ο κοινωνικός διάλογος σε ευρωπαϊκό, εθνικό και κλαδικό επίπεδο αποτελεί το χρήσιμο εργαλείο για να εξεταστεί εάν και κατά πόσο χρειάζεται περισσότερη προστασία της υγείας και της ιδιωτικής ζωής των εργαζομένων στην εποχή των πανταχού παρόντων μέσων ψηφιακής κινητής επικοινωνίας και ποια είναι τα κατάλληλα μέτρα προς τούτο. Κρίνεται, επομένως, σκόπιμο να προσδιοριστούν τα μέσα αποτροπής τους: ένα παράδειγμα είναι το λεγόμενο «δικαίωμα αποσύνδεσης» [right to disconnect], το οποίο αναγνωρίστηκε πρόσφατα στη Γαλλία και εφαρμόστηκε σε ορισμένους τομείς και σε ορισμένες συμφωνίες σε επίπεδο επιχειρήσεων συγκεκριμένων χωρών της ΕΕ, χωρίς, εντούτοις, να έχει αξιολογηθεί ακόμη σε επίπεδο ΕΕ. Αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί περαιτέρω σε ευρωπαϊκό επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη τήρησης των διατάξεων σχετικά με τον χρόνο εργασίας και σύμφωνα με τη νέα προσέγγιση για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής.

4.27.

Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT/Internet of Things), η ιδιωτική ζωή και τα μαζικά δεδομένα αποτελούν περαιτέρω ζητήματα πρωταρχικής σημασίας όσον αφορά την εξοικείωση με τις ψηφιακές μορφές της επαγγελματικής κατάρτισης και τα εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning), καθώς και τις σχετικές προκλήσεις αναφορικά με την προστασία των δεδομένων. Εν προκειμένω, θα πρέπει επίσης να αναδειχθεί ο ρόλος των ενώσεων καταναλωτών, δεδομένου ότι αυτές μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στον σχεδιασμό νέων εργαλείων για να αντιμετωπιστούν οι μεγάλες προκλήσεις οι οποίες συνδέονται με την ανάγκη εγγύησης της προστασίας της ιδιωτικής ζωής των πολιτών κατά την αγορά και τη χρήση διαδικτυακών υπηρεσιών μάθησης (32).

5.   Το μέλλον βρίσκεται στο παρόν: β) Παραδείγματα ορθών πρακτικών για την ανανέωση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων

5.1.

Αναγνωρισμένες ορθές πρακτικές περιλαμβάνουν τους ανοικτούς εκπαιδευτικούς πόρους (ΑΕΠ/OER-Open Educational Resources, δηλαδή ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό το οποίο διατίθεται με άδειες που επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση, την τροποποίηση και τη διανομή του), και τα μαζικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα (MOOC-Massive Open Online Courses, δηλαδή ανοικτά, διαδικτυακά μαθήματα που έχουν σχεδιαστεί για εξ αποστάσεως εκπαίδευση). Οι πρακτικές αυτές είναι σχετικά πρόσφατες, αλλά δεν είναι εντελώς καινούργιες. Εντούτοις, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η παροχή συμβουλών και πληροφοριών σχετικά με αυτές. Η χρήση των OER και των MOOC μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για τη διεύρυνση της πρόσβασης σε εκπαίδευση και σε κατάρτιση με αποδοτικότερο, από άποψη πόρων, τρόπο, ο οποίος θα παρέχει τη δυνατότητα στα άτομα να συνδυάζουν τις επαγγελματικές και τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις.

5.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί το ευρωπαϊκό πλαίσιο ηλεκτρονικών δεξιοτήτων ένα χρήσιμο εργαλείο σε ευρωπαϊκό επίπεδο: αποτελεί πρότυπο αναφοράς για 40 ειδικότητες το οποίο εφαρμόζεται στις θέσεις εργασίας στο πεδίο των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ), με τη χρήση κοινής γλώσσας για τις ειδικότητες, τις δεξιότητες, τις γνώσεις και τα επίπεδα επάρκειας που μπορεί να γίνουν κατανοητά σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων για δεξιότητες και γνώσεις επαγγελματιών ΤΠΕ, επαγγελμάτων και οργανισμών σε πέντε επίπεδα επάρκειας, και έχει σχεδιαστεί για να ικανοποιεί τις ανάγκες ατόμων, επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, ιδίως ιδρυμάτων κατάρτισης και εταιρειών.

5.3.

Όσον αφορά την επαγγελματική κατάρτιση εντός της επιχείρησης, τα διττά συστήματα επαγγελματικής κατάρτισης σε χώρες όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Δανία και οι Κάτω Χώρες πρέπει να θεωρούνται ορθές πρακτικές, λόγω της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στη διαρκή προσαρμογή των συστημάτων ΕΕΚ σε έναν νέο, ψηφιακά τροφοδοτούμενο κόσμο της εργασίας (33).

5.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο ισπανικός οργανισμός Fundación Estatal para la Formación en el Empleo (FUNDAE), ο γαλλικός Organismes paritaires collecteurs agréés (OPCA) και ο ιταλικός Fondi Interprofessionali per la Formazione Continua αποτελούν παραδείγματα ορθών πρακτικών σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση των σεμιναρίων κατάρτισης στον χώρο εργασίας, και εκτιμά ότι συμβάλλουν ουσιαστικά στην αναβάθμιση των ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζομένων.

5.5.

Ομοίως, επιμέρους προγράμματα κατάρτισης μπορούν επίσης να είναι χρήσιμα: για παράδειγμα, στη Γαλλία υπάρχουν τα εξής: ο «Προσωπικός λογαριασμός κατάρτισης» (CPF/Compte personnel de formation), η «Ατομική άδεια για κατάρτιση» (CIF/Congé individuel de formation), η «Άδεια για απολογισμό δεξιοτήτων» (CBC/Congé bilan de compétences) και η «Άδεια για επικύρωση αποκτηθείσας εμπειρίας» (CVAE/Congé de validation des acquis de l'expérience).

5.6.

Στην Ιταλία, υπάρχουν δύο είδη εκπαιδευτικής άδειας: η πρώτη χορηγείται για την ολοκλήρωση της σχολικής ή/και της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, καθώς και για δραστηριότητες κατάρτισης πέρα από εκείνες που προσφέρουν οι εργοδότες. Η δεύτερη αφορά εργαζόμενους μισθωτούς και ανέργους και αποσκοπεί στην εξασφάλιση του δικαιώματος για δια βίου μάθηση των εργαζομένων· ο τρόπος προσδιορισμού των εργαζομένων, ο χρόνος που επιτρέπεται να αφιερώσουν και το εισόδημα που λαμβάνουν, αποτέλεσε αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων. Τέλος, και πάλι στην Ιταλία, υπάρχει το «κουπόνι» κατάρτισης (voucher formativo): πρόκειται για ένα είδος αυτοτελούς πόρου για δραστηριότητες κατάρτισης με στόχο την ενίσχυση της απασχολησιμότητας των ανθρώπων μέσω επαγγελματικών και καινοτόμων σεμιναρίων κατάρτισης.

5.7.

Η Γερμανία είναι μία από τις χώρες με το υψηλότερο ποσοστό εργατικού δυναμικού στον κόσμο και το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας: σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, το ποσοστό απασχόλησης δεν επηρεάζεται από το υψηλό επίπεδο αυτοματισμού, διότι οι εργαζόμενοι εκπαιδεύονται στη χρήση ρομπότ και μετατίθενται σε άλλες θέσεις εργασίας, εάν οι θέσεις εργασίας τους αντικατασταθούν από ρομπότ. Ωστόσο, σε ορισμένους τομείς υπάρχει μικρότερη ζήτηση για απασχόληση και οι άνθρωποι που εισέρχονται στην αγορά εργασίας ενδέχεται να μην διαθέτουν τις απαιτούμενες ψηφιακές δεξιότητες προκειμένου να βρουν μια θέση εργασίας. Οι κοινωνικοί εταίροι στη Γερμανία αποφάσισαν να ανταποκριθούν στην πρόκληση της καινοτομίας και άρχισαν διαπραγματεύσεις για το πώς θα αντιμετωπίσουν την πρόκληση αυτή στην αγορά εργασίας.

5.8.

Στη Γαλλία, εγκρίθηκε πέρυσι νόμος σχετικά με το δικαίωμα της αποσύνδεσης, ενώ στην Ιταλία, η συζήτηση για το συγκεκριμένο ζήτημα είναι ανοιχτή και αναγνωρίζεται σε ορισμένες συλλογικές συμβάσεις.

5.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι νέοι, κατά τα πρώτα στάδια της σχολικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, πρέπει να εκπαιδεύονται όχι μόνο με γνώμονα τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, αλλά και για την ενεργό και πλήρη συμμετοχή τους ως πολίτες στα κοινά (34). Τέλος, σε πολλά σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Εσθονίας, μια ακόμη ορθή πρακτική είναι η ένταξη ενός βασικού κύκλου μαθημάτων προγραμματισμού.

5.10.

Η πρόσφατη δημοσίευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του τρέχοντος έτους σχετικά με τη Συνεργασία επιχειρήσεων με παρόχους επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για δεξιότητες ποιότητας και ελκυστικές προοπτικές για το μέλλον (35)[Business cooperating with vocational education and training providers for quality skills and attractive future], αναφέρει πολλές ενδιαφέρουσες ορθές πρακτικές που εφαρμόζονται σε πολλά κράτη μέλη, οι οποίες, με τις απαραίτητες προσαρμογές, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και αλλού: — το αυστριακό πρόγραμμα AQUA, για την αντιστοίχιση των δεξιοτήτων των ανέργων με τις ανάγκες των εργοδοτών, ιδίως των ΜΜΕ, — το δανικό σχολείο Coop Food School, για την επίλυση της αυξανόμενης έλλειψης εργαζομένων στη βιομηχανία τροφίμων, — οι τεχνολογικές συμπράξεις Tech Partnership του Ηνωμένου Βασιλείου, για να τονωθεί η προσφορά εργαζομένων στους κλάδους της ψηφιακής τεχνολογίας, — τα γερμανικά προγράμματα διττών σπουδών, που στοχεύουν να καλύψουν τις ελλείψεις δεξιοτήτων με προσέγγιση από τη βάση προς τα πάνω, — τα ιταλικά ανώτερα τεχνικά ινστιτούτα, για να εξασφαλίσουν μια σταθερή δεξαμενή δεξιοτήτων σε τοπικό επίπεδο σε στρατηγικούς τομείς, — το Techwise Twente στις Κάτω Χώρες, που απευθύνεται σε ινστιτούτα ΕΕΚ για να διασφαλίσει ότι οι δεξιότητες που διδάσκονται, είναι αυτές που χρειάζεται ο τομέας υψηλής τεχνολογίας, — ο εκπαιδευτικός συνεταιρισμός Σερβίας και Γερμανίας, για τη βελτίωση της προσφοράς εργαζομένων σε ορισμένους τομείς που πλήττονται από ελλείψεις δεξιοτήτων, — το πρόγραμμα Educate for Business (εκπαίδευση για επιχειρήσεις) από Λιθουανία και Λετονία, με το οποίο επικαιροποιούνται τα προγράμματα σπουδών των προγραμμάτων ΕΕΚ για να εναρμονιστούν με την αγορά εργασίας, — το φιλανδικό πρόγραμμα Valkeakoski Campus το οποίο, χάρη στον στενό διάλογο με τις τοπικές εταιρείες, επιτρέπει σε σπουδαστές ΕΕΚ να αποκτήσουν τις σωστές ψηφιακές δεξιότητες στους τομείς του αυτοματισμού και της ρομποτικής, — το πρόγραμμα Step Ahead από τη Σλοβακία, την Τσεχική Δημοκρατία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς ΕΕΚ για να διασφαλίσει ότι οι δεξιότητες που διδάσκονται είναι αυτές που χρειάζεται η αγορά εργασίας, — το ισπανικό ίδρυμα εργασίας του κατασκευαστικού τομέα — Fundación Laboral de la Construcción de España -, για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων στον κατασκευαστικό τομέα και την παροχή επικαιροποιημένων προγραμμάτων σπουδών για την αρχική κατάρτιση, και τέλος, — η παγκόσμια πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων Nestlé YOUth Initiative, η οποία αναπτύσσει ευκαιρίες διττής μάθησης και δημιουργεί προγράμματα σπουδών από κοινού με σχολεία ΕΕΚ. Κάθε μία από αυτές τις πρωτοβουλίες εστιάζει σε μία ή περισσότερες πτυχές, όπως αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης, μάθηση με βάση την εργασία, ψηφιακές και επιχειρηματικές δεξιότητες, κινητικότητα και κοινωνική ένταξη.

---

(1)  ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45.

(2)  ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161.

(3)  Σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβλήθηκαν από το CEDEFOP. Βλ. CEDEFOP (2017). People, machines, robots and skills (Άνθρωποι, μηχανές, ρομπότ και δεξιότητες). Ενημερωτικό σημείωμα.

(4)  ΟΟΣΑ (2017). Future of Work and Skills (Το μέλλον της εργασίας και των δεξιοτήτων). Έγγραφο που υποβλήθηκε στη 2η συνεδρίαση της ομάδας εργασίας της G20 για την απασχόληση. Φεβρουάριος 2017. Βλέπε σ. 8.

(5)  Δήλωση των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την ψηφιοποίηση, η οποία υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της τριμερούς κοινωνικής συνόδου κορυφής της 16ης Μαρτίου 2016.

(6)  Όπως επισημαίνει το CEDEFOP σε ένα από τα ενημερωτικά του σημειώματα (βλέπε σημείωμα 1, ανωτέρω): «Η τεχνολογική ανεργία είναι ένα θέμα που επανέρχεται συχνά στο προσκήνιο, αλλά η έλλειψη εργασίας στην ψηφιακή εποχή θα εξαρτηθεί από την ανθρώπινη και όχι την τεχνητή νοημοσύνη».

(7)  Αυτά αναφέρονται στη Δήλωση της Ρίγας σχετικά με τις ηλεκτρονικές δεξιότητες του Μαρτίου 2015, η οποία εκδόθηκε κατά την έναρξη της εκστρατείας E-skills for jobs του 2015-2016 και το e-Skills Manifesto· βλ. τα συμπεράσματα της Ρίγας του Ιουνίου 2015.

(8)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36· ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30· ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45· ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 54· ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161· ΕΕ C 347 της 18.12.2010, σ. 1· ΕΕ C 128 της 18.5.2010, σ. 74· ΕΕ C 93 της 27.4.2007, σ. 38.

(9)  ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45.

(10)  COM(2018) 24 και COM(2108) 22.

(11)  T. Berger και C. Frey (2016), Structural Transformation in the OECD: Digitalisation, Deindustrialisation and the Future of Work (Διαρθρωτικός μετασχηματισμός στον ΟΟΣΑ: Ψηφιοποίηση, αποβιομηχάνιση και το μέλλον της εργασίας), Έγγραφο εργασίας αριθ. 193, ΟΟΣΑ Κοινωνία, απασχόληση και μετανάστευση, Εκδόσεις ΟΟΣΑ, Παρίσι· και ΟΟΣΑ (2016), «New Skills for the Digital Economy» (Νέες δεξιότητες για την ψηφιακή οικονομία), Έγγραφο αριθ. 258, ΟΟΣΑ Ψηφιακή οικονομία, Εκδόσεις ΟΟΣΑ, Παρίσι.

(12)  ΟΟΣΑ (2017). Key issues for digital transformation in the G20 (Κύρια θέματα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην G20). Έκθεση που εκπονήθηκε για την κοινή διάσκεψη της Γερμανικής Προεδρίας της G20 και του ΟΟΣΑ. Για τον κατάλογο των συστάσεων, βλέπε σ. 145-149.

(13)  ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161.

(14)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30.

(15)  ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 54.

(16)  ΕΟΚΕ (2017). Impact of digitalisation and the on-demand economy on labour markets and the consequences for employment and industrial relations (Επιπτώσεις της ψηφιοποίησης και της κατά παραγγελία οικονομίας στις αγορές εργασίας, και οι συνέπειες για την απασχόληση και τις εργασιακές σχέσεις). Μελέτη που εκπονήθηκε από την ερευνητική ομάδα του CEPS (Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής/Centre for European Policy Studies.

(17)  ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45.

(18)  Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (2016). The Future of Jobs (Το μέλλον των θέσεων εργασίας). Employment, Skill and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution (Στρατηγική στον τομέα της απασχόλησης, των δεξιοτήτων και του εργατικού δυναμικού για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση).«Έκθεση επισκόπησης των παγκόσμιων προκλήσεων» [Global Challenge Insight Report].

(19)  Βλ. ανωτέρω, υποσημείωση 2.

(20)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Φεβρουαρίου 2017 με συστάσεις προς την Επιτροπή σχετικά με ρυθμίσεις αστικού δικαίου στον τομέα της ρομποτικής, A8-0005/2017.

(21)  Βλ. ανωτέρω, υποσημείωση 3.

(22)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36 και ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30.

(23)  Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας (Eurofound) (2017). Non-standard forms of employment: Recent trends and future prospects (Μη τυπικές μορφές απασχόλησης: πρόσφατες τάσεις και μελλοντικές προοπτικές). Eurofound, Δουβλίνο.

(24)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30.

(25)  CEDEFOP (2017). Investing in skills pays off: The economic and social cost of low-skilled adults in the EU (Οι επενδύσεις σε δεξιότητες αποφέρουν οφέλη: Το οικονομικό και το κοινωνικό κόστος των ενήλικων εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης στην ΕΕ).

(26)  ΟΟΣΑ (2017). Going Digital: The Future of Work for Women (Ψηφιακή μετάβαση: Το μέλλον της εργασίας για τις γυναίκες). Ενημερωτικό σημείωμα πολιτικής σχετικά με το μέλλον της εργασίας [Policy Brief on the Future of Work].

(27)  Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο — Αποδοτικότητα και ισότητα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, COM(2006) 481 final

(28)  ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161.

(29)  ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 49.

(30)  Σύσταση του Συμβουλίου της 20ής Δεκεμβρίου 2012, για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης.

(31)  Schellinger, A. (2017). Brain Drain — Brain Gain: European Labour Markets in Times of Crisis (Διαρροή εγκεφάλων — Εισροή εγκεφάλων: Οι ευρωπαϊκές αγορές εργασίας σε εποχές κρίσης). Έργο του ιδρύματος Friedrich-Ebert-Stiftung 2015–2017, σ. 88.

(32)  ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 102.

(33)  ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 57, ΕΕ C 143 της 22.5.2012, σ. 94.

(34)  Βλέπε τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Νέα εκπαιδευτική στρατηγική της ΕΕ», σημείο 1.2 (ΕΕ C 81, της 2.3.2018, σ. 167).

(35)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017). Business cooperating with vocational education and training providers for quality skills and attractive future (Συνεργασία επιχειρήσεων με παρόχους επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για δεξιότητες ποιότητας και ελκυστικές προοπτικές για το μέλλον). Λουξεμβούργο, Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/19

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Αντιμετώπιση του παράνομου επιγραμμικού περιεχομένου — Προς την ενίσχυση της ευθύνης των επιγραμμικών πλατφορμών»

[COM(2017) 555 final]

(2018/C 237/03)

Εισηγητής:

ο κ. Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 17.11.2017
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.3.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	180/4/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Το παράνομο επιγραμμικό περιεχόμενο είναι ένα σύνθετο και οριζόντιο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί από διαφορετικές σκοπιές με βάση την εκτίμηση των επιπτώσεών του και την εναρμόνισή του στο νομικό πλαίσιο των διαφόρων κρατών μελών. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τονίζει ότι είναι σημαντικό να θεσπιστεί ένα κατάλληλο και ισορροπημένο νομικό πλαίσιο για τις πλατφόρμες στην ψηφιακή ενιαία αγορά, το οποίο θα μπορεί έτσι να συντελέσει στην εδραίωση κλίματος εμπιστοσύνης, τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους καταναλωτές εν γένει, ώστε να χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες με σιγουριά. Πρέπει να υιοθετηθούν πολιτικές προσεγγίσεις —νομοθετικές και αυτορρύθμισης—, που να είναι ευέλικτες, βιώσιμες και να ανταποκρίνονται άμεσα στις προκλήσεις, ιδίως για τις διαδικασίες ανίχνευσης, έρευνας, κοινοποίησης και αφαίρεσης παράνομου περιεχομένου από τις πλατφόρμες.

1.2

Η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαία τη θέσπιση κριτηρίων και μέτρων που να συνάδουν με τα όσα έχει προτείνει επ’ αυτού στις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της. Αφετηρία πρέπει να αποτελεί η αρχή ότι αυτό που είναι παράνομο στον πραγματικό κόσμο είναι παράνομο και στον εικονικό (επιγραμμικό) κόσμο. Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της τεχνολογικής ουδετερότητας και της συνοχής μεταξύ των κανόνων που ισχύουν για αντίστοιχες περιπτώσεις στο επιγραμμικό περιβάλλον και εκτός αυτού, σε συνάρτηση με τις ανάγκες και τις δυνατότητες.

1.3

Είναι απαραίτητη η επίτευξη της μέγιστης δυνατής ισορροπίας μεταξύ των περιορισμών που προβλέπονται σχετικά με το παράνομο περιεχόμενο και της διασφάλισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς επίσης και όσον αφορά το μέγεθος και τη δράση των επιγραμμικών πλατφορμών. Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να υιοθετήσει τα κατάλληλα μέτρα ενάντια στην αυξανόμενη παρουσία στις πλατφόρμες μηνυμάτων βίαιων και/ή που εισάγουν διακρίσεις, τονίζει δε ότι είναι σημαντικό να προστατεύονται τα ευάλωτα άτομα και τα παιδιά και να καταπολεμάται κάθε μορφή ρατσισμού, σεξισμού, υποκίνησης της τρομοκρατίας και παρενόχλησης, μεταξύ άλλων και στο ψηφιακό περιβάλλον.

1.4

Πρέπει να ληφθεί υπόψη, ιδίως, η αποτελεσματικότητα των προς ανάπτυξη δράσεων σε σχέση με τις επιγραμμικές πλατφόρμες η έδρα των οποίων βρίσκεται εκτός του εδάφους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Ομοίως, θα ήταν σκόπιμο να αναθεωρήσει και να κατηγοριοποιήσει η Επιτροπή, στο μέτρο του δυνατού, τις διάφορες μορφές παράνομου περιεχομένου, ώστε να περιληφθούν και άλλες περιπτώσεις, που δεν αναφέρονται ρητώς στην ανακοίνωση. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να προωθηθεί η εφαρμογή των κατευθυντήριων αρχών για τις διαδικασίες ανίχνευσης, έρευνας, κοινοποίησης και αφαίρεσης στους ακόλουθους τομείς: 1. την προώθηση των αναγνωρισμένων σε Διεθνείς Συμβάσεις δικαιωμάτων, όπως αυτών για την προστασία: — των παιδιών από το ψηφιακό περιεχόμενο που ενδέχεται να αντιβαίνει τη Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού· — των ατόμων με αναπηρία από το ψηφιακό περιεχόμενο που ενδέχεται να αντιβαίνει τη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες· 2. την εξασφάλιση της μη διακριτικής μεταχείρισης των φύλων στο ψηφιακό περιεχόμενο, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών ως προς την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών και τη διασφάλιση της ισότητας των φύλων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στις διαφημίσεις· 3. την εγγύηση και διασφάλιση της συμμόρφωσης του ψηφιακού περιεχομένου με όσα προβλέπονται στο Ψηφιακό Θεματολόγιο για την ενίσχυση της ασφάλειας και των δικαιωμάτων των καταναλωτών στην ψηφιακή κοινωνία. Η ανακοίνωση θα έπρεπε να αναφέρεται στις σοβαρές συνέπειες που μπορεί να έχει το παράνομο περιεχόμενο για την ενιαία αγορά, ώστε να μπορούν να υιοθετηθούν τα αναγκαία προληπτικά μέτρα για τη διαφύλαξη της λειτουργίας της σύμφωνα με τις αρχές που την εμπνέουν.

1.5

Τέλος, θεωρείται πολύ θετική η πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να υποβάλει την υπό εξέταση ανακοίνωση η οποία, σε γενικές γραμμές, επιτρέπει την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινόμενου του παράνομου περιεχομένου στις επιγραμμικές πλατφόρμες. Προς τον σκοπό αυτόν, πρέπει να αναπτυχθεί ένας προβληματισμός σχετικά με τη δυνατότητα αναθεώρησης της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο, της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και της οδηγίας για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση, με βάση, μεταξύ άλλων κριτηρίων, κανόνες που να είναι διαχρονικοί, ουδέτεροι από τεχνολογική άποψη και ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πλατφορμών, προκειμένου να μην δημιουργηθεί αβεβαιότητα για τους οικονομικούς φορείς ούτε να περιοριστεί η πρόσβαση στις ψηφιακές υπηρεσίες.

2.   Ιστορικό

2.1

Οι επιγραμμικές πλατφόρμες είναι φορείς παροχής υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας που λειτουργούν ως μεσάζοντες σε ένα συγκεκριμένο ψηφιακό οικοσύστημα. Περιλαμβάνουν ευρύ φάσμα φορέων, που συμμετέχουν σε πλήθος οικονομικές δραστηριότητες, όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο, τα μέσα επικοινωνίας, οι μηχανές αναζήτησης, η συνεργατική οικονομία, οι μη κερδοσκοπικές δραστηριότητες, η διανομή πολιτιστικού περιεχομένου ή ακόμα η κοινωνική δικτύωση. Δεν επιδέχονται κανέναν σαφή και ακριβή ορισμό, καθώς η διατύπωση ορισμού είναι δύσκολη λόγω του συνεχώς εξελισσόμενου χαρακτήρα τους. Ο ρόλος των πλατφορμών στην εσωτερική αγορά είναι σημαντικός, θα αυξηθεί δε στο μέλλον.

2.2

Η Επιτροπή έχει ήδη ασχοληθεί με το θέμα των επιγραμμικών πλατφορμών στο πλαίσιο της ψηφιακής ενιαίας αγοράς (1) και αναγνωρίζει ότι η σημαντικότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η ΕΕ για τη διασφάλιση της μελλοντικής ανταγωνιστικότητάς της στον κόσμο είναι η αποτελεσματική προώθηση της καινοτομίας σε αυτούς τους τομείς της οικονομίας, με παράλληλη διασφάλιση της επαρκούς προστασίας των έννομων συμφερόντων των καταναλωτών και των χρηστών. Για αυτόν τον σκοπό είχε εξετάσει το ενδεχόμενο αναθεώρησης των οδηγιών για τις τηλεπικοινωνίες και για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες όσον αφορά τη θέση των επιφυών υπηρεσιών διαδικτυακής επικοινωνίας («over-the-top» — OTT).

2.3

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφέρει γνώμη (2) σχετικά μ’ εκείνη την ανακοίνωση, υπογραμμίζοντας ότι πολλές επιγραμμικές πλατφόρμες αποτελούν σημαντικά στοιχεία της συνεργατικής οικονομίας και έχει επαναλάβει τα συμπεράσματά της σε σχέση με τη συνεργατική οικονομία, ιδίως όσον αφορά την προστασία των καταναλωτών, των μισθωτών εργαζόμενων και των αυτοαπασχολούμενων. Έχει επίσης επισημάνει την ανάγκη να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος των αποσπασματικών ρυθμίσεων και για αυτόν τον λόγο έκρινε αναγκαίο να υιοθετηθεί μια συνεκτική προσέγγιση στην ΕΕ.

2.4

Σήμερα, με την υπό εξέταση ανακοίνωση, η Επιτροπή έρχεται να εξετάσει την «αντιμετώπιση του παράνομου επιγραμμικού περιεχομένου», αποσκοπώντας στην ενίσχυση της ευθύνης των επιγραμμικών πλατφορμών, καθώς θεσπίζει ένα σύνολο κατευθυντήριων γραμμών και αρχών, που αποσκοπούν στην ενίσχυση της καταπολέμησης του παράνομου επιγραμμικού περιεχομένου από τις επιγραμμικές πλατφόρμες, σε συνεργασία με τις εθνικές αρχές, τα κράτη μέλη και τα λοιπά ενδιαφερόμενα μέρη.

2.4.1

Στόχος της ανακοίνωσης είναι να ενταθεί η εφαρμογή ορθών πρακτικών για την πρόληψη, τον εντοπισμό και την αφαίρεση του παράνομου περιεχομένου ή την απενεργοποίηση της πρόσβασης σε αυτό, με σκοπό: 1. τη διασφάλιση της αποτελεσματικής αφαίρεσης του παράνομου περιεχομένου· 2. την αύξηση της διαφάνειας και της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο· 3. την παροχή διευκρινίσεων σχετικά με την ευθύνη των πλατφορμών κατά τη λήψη προορατικών μέτρων για τον εντοπισμό ή την αφαίρεση παράνομου περιεχομένου ή την απενεργοποίηση της πρόσβασης σε αυτό (τα λεγόμενα μέτρα του «Καλού Σαμαρείτη»).

2.4.2

Το νομικό πλαίσιο στην ΕΕ συνίσταται σε δεσμευτικούς και μη δεσμευτικούς κανόνες, ιδίως δε στην οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο (3), η οποία εναρμονίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες οι επιγραμμικές πλατφόρμες μπορούν να επωφελούνται στην ψηφιακή ενιαία αγορά από απαλλαγή από την ευθύνη για το τυχόν παράνομο περιεχόμενο που φιλοξενούν.

2.4.3

Επί του παρόντος, στην ΕΕ δεν ακολουθείται εναρμονισμένη και συνεκτική προσέγγιση όσον αφορά την αφαίρεση παράνομου περιεχομένου, καθώς το τι είναι παράνομο καθορίζεται από ειδική νομοθεσία σε επίπεδο ΕΕ, καθώς και σε επίπεδο εθνικού δικαίου. Σε κάθε περίπτωση, η υιοθέτηση μιας πιο ευθυγραμμισμένης προσέγγισης θα ενίσχυε την αποτελεσματικότητα της καταπολέμησης του παράνομου περιεχομένου και θα συνέβαλε στην ανάπτυξη της ψηφιακής ενιαίας αγοράς.

2.4.4

Η ανακοίνωση εξετάζει τα κριτήρια που θα θεσπιστούν ως προς τις ενέργειες στις οποίες θα πρέπει να προβαίνουν οι επιγραμμικές πλατφόρμες, οι αρμόδιες αρχές και οι χρήστες, με στόχο τον άμεσο και αποτελεσματικό εντοπισμό παράνομου περιεχομένου. Προς τούτο, η ανακοίνωση θεωρεί ότι πρέπει να ενισχυθεί συστηματικά η συνεργασία τους με τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών και, παράλληλα, ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα δικαστήρια μπορούν να λαμβάνουν αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση του παράνομου επιγραμμικού περιεχομένου, καθώς και να ενισχύουν τη διασυνοριακή συνεργασία.

2.4.4.1

Θεωρεί επίσης ότι, για την ταχύτερη και πιο αξιόπιστη αφαίρεση του παράνομου επιγραμμικού περιεχομένου, απαιτείται η θέσπιση και η εφαρμογή μηχανισμών που να διευκολύνουν τη δράση των «αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου». Πρόκειται για φορείς που διαθέτουν ειδική εμπειρογνωμοσύνη στον εντοπισμό παράνομου περιεχομένου, καθώς και για ειδικές δομές για την ανίχνευση και τον εντοπισμό του εν λόγω περιεχομένου στο διαδίκτυο. Η Επιτροπή θα διερευνήσει τη δυνατότητα επίτευξης συμφωνίας αναφορικά με τη θέσπιση κοινών κριτηρίων σε επίπεδο ΕΕ για τις αξιόπιστες πηγές επισήμανσης παράνομου περιεχομένου.

2.4.4.2

Όσον αφορά την επικοινωνία με τους χρήστες, θεωρείται ότι οι επιγραμμικές πλατφόρμες θα πρέπει να θεσπίσουν εύκολα προσβάσιμους και φιλικούς προς τους χρήστες μηχανισμούς που θα τους επιτρέπουν να υποβάλλουν κοινοποιήσεις αναφορικά με περιεχόμενο που θεωρείται παράνομο και φιλοξενείται στις πλατφόρμες.

2.4.4.3

Σχετικά με τη διασφάλιση της υψηλής ποιότητας των κοινοποιήσεων, κρίνεται ότι θα πρέπει να καθιερωθούν αποτελεσματικοί μηχανισμοί για τη διευκόλυνση της υποβολής κοινοποιήσεων που θα είναι αρκούντως ακριβείς και εμπεριστατωμένες.

2.4.5

Εξετάζεται κατά πόσον θα ήταν σκόπιμη η λήψη προορατικών μέτρων στις επιγραμμικές πλατφόρμες σε σχέση με την απαλλαγή από την ευθύνη και με τη χρήση της τεχνολογίας για την ανίχνευση και τον εντοπισμό παράνομου περιεχομένου.

2.4.6

Η ανακοίνωση εξετάζει, μεταξύ άλλων, την αφαίρεση παράνομου περιεχομένου και αποσκοπεί στην παροχή ισχυρών εγγυήσεων για τον περιορισμό του κινδύνου αφαίρεσης μη παράνομου περιεχομένου. Η Επιτροπή αποσκοπεί στη συμμόρφωση με την «ταχεία» αφαίρεση περιεχομένου και αναφορά εγκληματικών πράξεων στις αρχές επιβολής του νόμου. Επίσης αποβλέπει στην ενίσχυση της διαφάνειας ως προς την πολιτική των επιγραμμικών πλατφορμών σε θέματα περιεχομένου και ως προς τις διαδικασίες «κοινοποίησης και απόσυρσης».

2.4.7

Όσον αφορά τη θέσπιση εγγυήσεων για την αποτροπή της υπερβολικής αφαίρεσης και της κατάχρησης του συστήματος, η Επιτροπή εξετάζει την αμφισβήτηση των κοινοποιήσεων και τα μέτρα κατά των κακόπιστων κοινοποιήσεων και απαντήσεων σε κοινοποιήσεις.

2.4.8

Όσον αφορά την πρόληψη της επανεμφάνισης του παράνομου περιεχομένου, εξετάζεται η δυνατότητα λήψης μέτρων που θα αποτρέπουν τους χρήστες από το να αναφορτώνουν επανειλημμένως παράνομο περιεχόμενο ίδιας φύσης και θα αποσκοπούν στην αποτελεσματική καταπολέμηση της διάδοσης τέτοιου είδους παράνομου περιεχομένου, ενώ ενθαρρύνεται σθεναρά η περαιτέρω χρήση και ανάπτυξη αυτόματων τεχνολογιών για την αποτροπή της επανεμφάνισης παράνομου επιγραμμικού περιεχομένου, όπως για παράδειγμα με τη χρήση αυτόματων φίλτρων εκ νέου αναφορτώσεων.

2.4.9

Τελικά, η ανακοίνωση παρέχει κατευθυντήριες γραμμές και, συνεπώς, δεν τροποποιεί το ισχύον νομικό πλαίσιο ούτε περιλαμβάνει νομικά δεσμευτικούς κανόνες. Πρωταρχικός στόχος της είναι να παράσχει καθοδήγηση στις επιγραμμικές πλατφόρμες σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να ανταποκριθούν στις ευθύνες που υπέχουν ως προς την αντιμετώπιση του τυχόν παράνομου περιεχόμενου που φιλοξενούν. Παράλληλα, αποσκοπεί στην ευρύτερη καθιέρωση ορθών διαδικαστικών πρακτικών για όλους τους επιμέρους τύπους παράνομου περιεχομένου και στην προαγωγή της στενότερης συνεργασίας μεταξύ των πλατφορμών και των αρμόδιων αρχών.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη την υπό εξέταση ανακοίνωση και ζητά από την Επιτροπή να καταρτίσει προγράμματα και να υιοθετήσει αποτελεσματικά μέτρα, ώστε να δημιουργηθεί ένα σταθερό και συνεκτικό νομικό πλαίσιο για την αποτελεσματική αφαίρεση παράνομου περιεχομένου. Επιπλέον, η ανακοίνωση κρίνεται σκόπιμη λόγω της επίδρασης που έχουν σήμερα στην καθημερινή ζωή οι ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς και λόγω των κινδύνων που συνδέονται με την κοινωνική τους προβολή και με τον αντίκτυπο στην ψηφιακή ενιαία αγορά, ο λόγος ύπαρξης της οποίας είναι η αποτροπή του κατακερματισμού μεταξύ εθνικών νομοθεσιών και η κατάργηση των τεχνικών, νομικών και φορολογικών εμποδίων, ώστε να μπορούν οι επιχειρήσεις, οι πολίτες και οι καταναλωτές να επωφελούνται πλήρως από ψηφιακά εργαλεία και υπηρεσίες. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη οι επιγραμμικές πλατφόρμες να καταπολεμούν το παράνομο περιεχόμενο και τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (π.χ. μεταπώληση εισιτηρίων ψυχαγωγικών εκδηλώσεων σε υπέρογκες τιμές), μέσα από κανονιστικά μέτρα που θα συμπληρώνονται από αποτελεσματικά αυτορρυθμιστικά μέτρα (π.χ. σαφέστατους όρους χρήσης και κατάλληλους μηχανισμούς εντοπισμού τακτικών παραβατών ή δημιουργία ομάδων ειδικευμένων στον συντονισμό του περιεχομένου και την παρακολούθηση του παράνομου περιεχομένου), ή με την υιοθέτηση μικτών μέτρων.

3.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να αναθεωρηθούν και να κατηγοριοποιηθούν οι περιπτώσεις παράνομου περιεχομένου, ώστε να μην περιορίζονται αποκλειστικά σε όσα αναφέρονται στην ανακοίνωση (υποκίνηση της τρομοκρατίας, ξενοφοβική ρητορική που υποκινεί δημοσίως το μίσος και τη βία, υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών). Θα μπορούσαν, επί του προκειμένου, να συμπεριληφθούν άλλες περιπτώσεις, όπως η σαφώς δόλια δυσφήμηση, η διανομή υλικού που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ή το σεξιστικό περιεχόμενο που συντελεί στη βία με βάση το φύλο, όλα αυτά χωρίς να επιχειρείται εξαντλητική παράθεση όλων των περιπτώσεων, με στόχο απλώς τη συγκέντρωση κριτηρίων για την κατηγοριοποίησή τους. Κατά συνέπεια, πρέπει να προωθηθεί η εφαρμογή των κατευθυντήριων αρχών για τις διαδικασίες ανίχνευσης, έρευνας, κοινοποίησης και αφαίρεσης στους ακόλουθους τομείς: 1. την προώθηση των αναγνωρισμένων σε Διεθνείς Συμβάσεις δικαιωμάτων, όπως αυτών για την προστασία: — των παιδιών από το ψηφιακό περιεχόμενο που ενδέχεται να αντιβαίνει τη Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού· — των ατόμων με αναπηρία από το ψηφιακό περιεχόμενο που ενδέχεται να αντιβαίνει τη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες· 2. την εξασφάλιση της μη διακριτικής μεταχείρισης των φύλων στο ψηφιακό περιεχόμενο, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών ως προς την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών και τη διασφάλιση της ισότητας των φύλων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στις διαφημίσεις· 3. την εγγύηση και διασφάλιση της συμμόρφωσης του ψηφιακού περιεχομένου με όσα προβλέπονται στο Ψηφιακό Θεματολόγιο για την ενίσχυση της ασφάλειας και των δικαιωμάτων των καταναλωτών στην ψηφιακή κοινωνία.

3.3

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί να ενισχυθούν τα μέτρα καταπολέμησης του παράνομου επιγραμμικού περιεχομένου, ιδίως δε όσον αφορά την προστασία των ανηλίκων και την αφαίρεση περιεχομένου που σχετίζεται με ρητορική μίσους ή με υποκίνηση της τρομοκρατίας, και ζητά να ληφθεί υπόψη η ανάγκη αποτροπής της παρενόχλησης και της βίας ενάντια σε ευάλωτα άτομα.

3.4

Κι αυτό παρά το γεγονός ότι το τι αποτελεί παράνομο ψηφιακό περιεχόμενο ποικίλει ανάλογα με τη νομοθεσία του κάθε κράτους μέλους, καθώς και με τη δεοντολογία του κάθε ατόμου. Υπάρχουν αίφνης παραδείγματα που δεν είναι τόσο προφανή όσο αυτά που αναφέρθηκαν, όπου η έννοια του παράνομου περιεχόμενου εξαρτάται από την ερμηνεία και την επίλυση συγκρούσεων μεταξύ θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως είναι για παράδειγμα η ελευθερία έκφρασης και άλλα αναγνωρισμένα δικαιώματα. Για την πρόληψη τέτοιου είδους συγκρούσεων, πρέπει να εξασφαλιστεί η βέλτιστη ισορροπία μεταξύ δικαιωμάτων. Πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι είναι σημαντική η καταπολέμηση της διάδοσης ψευδών ειδήσεων, και συνεπώς η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι επιγραμμικές πλατφόρμες πρέπει να παρέχουν στους χρήστες εργαλεία για την καταγγελία ψευδών ειδήσεων, ώστε να μπορούν να ενημερώνονται άλλοι χρήστες ότι το αληθές του περιεχομένου έχει αμφισβητηθεί. Επίσης, μέσα από τις επιγραμμικές πλατφόρμες είναι δυνατόν να υπάρξει σύμπραξη με αξιόπιστες πηγές επισήμανσης παράνομου περιεχομένου (δηλ. πιστοποιημένους ιστοτόπους επαλήθευσης των πληροφοριών) με σκοπό την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των χρηστών τους στην αξιοπιστία του επιγραμμικού περιεχομένου.

3.5

Για παράδειγμα, συνιστάται να ταξινομηθούν οι περιπτώσεις παράνομου περιεχομένου, ώστε να μπορέσουν, στο μέτρο του δυνατού, να χρησιμεύσουν στη διαμόρφωση κοινής προσέγγισης των εν λόγω εννοιών μεταξύ διαφόρων κρατών μελών, για τη διευκόλυνση της ιεράρχησης και της οριοθέτησής τους. Επί του προκειμένου, προτείνονται, μεταξύ άλλων, ζητήματα που σχετίζονται με τα ακόλουθα: — εθνική ασφάλεια (τρομοκρατία, διαφθορά, διακίνηση ναρκωτικών, λαθρεμπόριο όπλων, φοροαποφυγή και νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες)· — προστασία των ανηλίκων (πορνογραφία, βία κ.λπ.)· — εμπορία ανθρώπων, πορνεία και βία με βάση το φύλο, συμπεριλαμβανομένης της διαφήμισης βάσει στερεότυπων που σχετίζονται με το φύλο· — προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (υποκίνηση μίσους ή διακρίσεων λόγω φυλής, φύλου, ιδεολογίας ή γενετήσιου προσανατολισμού)· — οικονομική ασφάλεια (απάτη και άλλες παρανομίες, πειρατεία και παραποίηση/απομίμηση κ.λπ.)· — ασφάλεια των πληροφοριών (εγκληματική ηλεκτρονική παρείσφρηση, προμήθεια για εμπορικούς σκοπούς, καταστρατήγηση του ανταγωνισμού, χειραγώγηση της πληροφόρησης κ.λπ.)· — προστασία της ιδιωτικής ζωής (κυβερνοεκφοβισμός, διαρροή και χρήση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, παρακολούθηση προσωπικών επικοινωνιών, παρακολούθηση γεωγραφικού εντοπισμού προσώπων κ.λπ.)· — προστασία της φήμης (δυσφήμιση, παράνομη συγκριτική διαφήμιση κ.λπ.)· — πνευματική ιδιοκτησία.

3.5.1

Κρίνεται επίσης απαραίτητη η εννοιολογική προσέγγιση του «παράνομου περιεχομένου» και του «επικίνδυνου περιεχομένου», ώστε να αποφεύγονται τυχόν παρερμηνείες των δύο εννοιών.

3.6

Ιδιαίτερη προσοχή, λόγω των συνεπειών τους, πρέπει να δοθεί στη συγκέντρωση οικονομικής ισχύος από ορισμένες ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς και στις λειτουργίες κατάρτισης, επεξεργασίας και διανομής περιεχομένου αμιγώς ενημερωτικού και νόμιμου μόνο κατά τα φαινόμενα, δηλαδή περιεχομένου που σκοπό έχει να αποκρύψει παράνομες ή ακόμη και επικίνδυνες πτυχές. Ομοίως, ανάλογη αντιμετώπιση θα πρέπει να επεκταθεί και σε ό,τι σχετίζεται με τα μαζικά δεδομένα και με τα οφέλη που αποκομίζουν οι επιγραμμικές πλατφόρμες από την εκμετάλλευση των δεδομένων αυτών.

3.7

Ακόμη, δεδομένου του παγκόσμιου χαρακτήρα του συγκεκριμένου προβλήματος, θα πρέπει να αξιολογηθούν και να εξεταστούν σχετικές πρωτοβουλίες βέλτιστης και αποτελεσματικής συνεργασίας και αμοιβαιότητας, με τήρηση αρχών όπως αυτές της ενημέρωσης, της επιλογής, των εποικοδομητικών ανταλλαγών, της ασφάλειας, της ακεραιότητας των δεδομένων, της πρόσβασης και της εφαρμογής μέτρων.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1

Όσον αφορά το γενικό πλαίσιο, θα πρέπει να μελετηθεί το ενδεχόμενο αναθεώρησης της οδηγίας του 2000 για το ηλεκτρονικό εμπόριο, καθώς και των οδηγιών του 2005 για τις αθέμιτες πρακτικές και του 2006 για τη διαφήμιση. Θα πρέπει να εξεταστούν κυρίως οι πτυχές που αφορούν τα νέα αναδυόμενα οικονομικά μοντέλα, καθώς και άλλες περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν συμβατικές εμπορικές σχέσεις, ενώ σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να ενισχυθεί το καθεστώς ευθύνης για το περιεχόμενο στις πλατφόρμες, κατά εναρμονισμένο ανά την Ένωση τρόπο, και να απαλειφθούν κενά ως προς την τήρησή του. Όλα αυτά δε, με στόχο να ενισχυθεί η ασφάλεια δικαίου και να αυξηθεί η εμπιστοσύνη επιχειρήσεων και καταναλωτών.

4.1.1

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να συμπεριληφθούν νέα μέτρα κατά των δικτυακών τόπων των οποίων το περιεχόμενο παραβιάζει τις διατάξεις των παραπάνω οδηγιών, και να προσφέρεται δυνατότητα φραγής της πρόσβασης σε ιστοτόπους, με χρήση διαφανών διαδικασιών που θα παρέχουν επαρκείς εγγυήσεις ώστε να εξασφαλίζεται ότι η φραγή θα περιορίζεται στις απαραίτητες και αναλογικές προς τον επιδιωκόμενο σκοπό ενέργειες, και ότι οι χρήστες θα ενημερώνονται για τους λόγους μιας τέτοιας απαγόρευσης. Στις εν λόγω εγγυήσεις θα περιλαμβάνεται επίσης και η δυνατότητα άσκησης δικαστικής προσφυγής.

4.1.2

Όσον αφορά την ανίχνευση και την κοινοποίηση παράνομου περιεχομένου, η ανακοίνωση αναφέρει ότι θα πρέπει να αξιολογηθεί το ενδεχόμενο να μπορούν τα εθνικά δικαστήρια και οι εθνικές αρχές να λαμβάνουν προληπτικά και άλλα μέτρα για την αφαίρεση παράνομου περιεχομένου ή τη φραγή της πρόσβασης σε αυτό. Αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από μέτρα που θα βασίζονται στα όσα έχει υποστηρίξει η ΕΟΚΕ σχετικά με τα μέτρα που προβλέπονται στον κανονισμό σχετικά με τη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων για την προστασία των καταναλωτών αρχών (4).

4.2

Είναι επίσης σημαντικό να θεσπιστούν μηχανισμοί για την ταυτοποίηση των υπευθύνων και διαδικασίες αντίδρασης για την εκ των προτέρων και εκ των υστέρων άρση των αδειών, καθώς και να καθοριστούν τα μέτρα που θα λαμβάνονται κατά περίπτωση, βάσει του ιστορικού και των διαθέσιμων πληροφοριών.

4.3

Επίσης, θα μπορούσαν να προσδιοριστούν λεπτομερώς οι πτυχές που αφορούν τις άδειες περιεχομένου όσον αφορά προηγούμενες κοινοποιήσεις. Για παράδειγμα θα μπορούσαν να καταρτιστούν επίσημα αναγνωρισμένοι κατάλογοι με τις επιγραμμικές πλατφόρμες που περιέχουν παράνομο περιεχόμενο, καθώς και με εκείνες που αναπτύσσουν τις καλύτερες πρακτικές, οι οποίοι θα συμβάλλουν στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στο διαδίκτυο βάσει της φήμης και της εμπιστοσύνης. Η καινοτομία ευνοεί τις επενδύσεις σε έρευνα, ανάπτυξη και βελτίωση των ικανοτήτων των εργαζομένων, ενώ έχει καίρια σημασία για την εμφάνιση νέων ιδεών και καινοτομιών. Για τις διαδικασίες ανίχνευσης, εντοπισμού, αφαίρεσης και πρόληψης της εκ νέου αναφόρτωσης του παράνομου περιεχομένου, πρέπει να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογική καινοτομία, όπως λόγου χάρη η επεξεργασία πληροφοριών και η τεχνητή νοημοσύνη ή ακόμα η χρήση τεχνολογιών αυτόματου εντοπισμού και φιλτραρίσματος· πάντως, τελικά, πρέπει να εξασφαλιστεί ότι η ατομική απόφαση ενός προσώπου και οι ενέργειές του θα σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις δημοκρατικές αξίες. Επιβεβαιώνοντας ότι πρέπει να βρεθεί ισορροπία μεταξύ του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του περιορισμού του παράνομου περιεχομένου, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η χρήση των υφιστάμενων αυτοματοποιημένων τεχνολογιών φιλτραρίσματος περιστέλλει δυσανάλογα την ελευθερία των μεσαζόντων να ασκούν τη δραστηριότητά τους, το δικαίωμα των τελικών χρηστών στην ελευθερία έκφρασης, καθώς και το δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Δεν πρέπει να επιβληθεί στον τομέα μία ενιαία λύση για όλα τα προβλήματα, όπως τα αυτόματα φίλτρα εκ νέου αναφόρτωσης, χωρίς να έχουν συνεκτιμηθεί οι συγκεκριμένες ανάγκες των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στον τομέα της πληροφορικής. Οι σημερινές βέλτιστες πρακτικές των αυτοματοποιημένων τεχνολογιών φιλτραρίσματος συνηγορούν υπέρ της αναγκαιότητας συστηματικής εφαρμογής της αρχής της ανθρώπινης παρέμβασης στη διαδικασία. Πρόκειται για ένα σύστημα στο οποίο οι τελικές αποφάσεις για ένα μικρότερο αριθμό αμφισβητούμενων περιπτώσεων λαμβάνονται πάντα από ανθρώπους, έτσι ώστε να είναι λιγότερες οι πιθανότητες παραβίασης του θεμελιώδους δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να υποκαταστήσει τις αποφάσεις που λαμβάνουμε ως ανθρώπινα όντα με βάση ηθικά κριτήρια.

4.4

Όσον αφορά τις κοινοποιήσεις, προτείνεται να εξεταστούν οι διαδικασίες πιστοποίησης των αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου, ενώ όσον αφορά τη «διασφάλιση της υψηλής ποιότητας των κοινοποιήσεων» επισημαίνεται ότι είναι σκόπιμη η δημοσιοποίηση των κοινοποιήσεων.

4.5

Όσον αφορά τα προορατικά μέτρα, η ανακοίνωση δεν περιλαμβάνει μια σαφή πρόταση προορατικών και προληπτικών μέτρων καθώς και μέτρων αναμόρφωσης που θα καθιστούσαν δυνατή την ανάληψη μιας σειράς σχετικών πολιτικών πρωτοβουλιών, κάτι που είναι καίριας σημασίας για την ολοκληρωμένη και αποτελεσματική καταπολέμηση του παράνομου ψηφιακού περιεχομένου.

4.6

Θα πρέπει να προβλεφθούν μέτρα για τις περιπτώσεις όπου απαιτείται η επανεξέταση ειλημμένων αποφάσεων, ώστε αυτές να είναι αναστρέψιμες μέσω λύσεων επανένταξης περιεχομένου που έχει αφαιρεθεί εσφαλμένα ή για τις περιπτώσεις περιεχομένου όπου ορισμένα από τα μεταδιδόμενα μηνύματα εξυπηρετούν κακόβουλα συμφέροντα, κυρίως μέσω μηχανισμών εξωδικαστικής καταγγελίας, με κώδικα δεοντολογίας, όπου θα προβλέπονται κυρώσεις σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης. Η ΕΟΚΕ ζητά να υπάρξει μέριμνα ώστε να καθιερωθούν αποτελεσματικά συστήματα για τις διαδικασίες υποβολής καταγγελιών και επίλυσης διαφορών, προκειμένου να απλουστευθεί η δυνατότητα άσκησης των δικαιωμάτων τους για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και για τους καταναλωτές.

4.7

Όσον αφορά την αφαίρεση παράνομου περιεχομένου, προτείνεται η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των προτάσεων με την εισαγωγή ενός σαφώς αποτρεπτικού στοιχείου όπως είναι η δημοσιοποίηση των μέτρων που θεσπίζονται στο πλαίσιο της αντίστοιχης ασφάλειας δικαίου, καθώς αυτό πρόκειται επιπλέον να ενισχύσει τα πρότυπα διαφάνειας, κάτι που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη βέλτιστη και αποτελεσματική εφαρμογή κάθε νομοθετικής πρότασης. Πρέπει να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο προστασίας ανάμεσα στις ψηφιακές πλατφόρμες, τους καταναλωτές και τους λοιπούς οικονομικούς φορείς. Είναι σημαντικό να προωθηθεί η διαφάνεια του συστήματος και η δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ διαφόρων πλατφορμών, καθώς και μεταξύ πλατφορμών και αρχών, για να ενταθεί η καταπολέμηση του παράνομου περιεχομένου.

4.8

Τέλος, πρέπει να επεκταθούν και σε άλλες ευάλωτες ομάδες του ενήλικου πληθυσμού όσες από τις ειδικές προτάσεις που αφορούν τα παιδιά μπορούν να προσαρμοστούν ανάλογα με το είδος των ευάλωτων χαρακτηριστικών της κάθε ομάδας.

---

(1)  COM(2016) 288 final, της 25ης Μαΐου 2016 — Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Επιγραμμικές πλατφόρμες και ψηφιακή ενιαία αγορά — Ευκαιρίες και προκλήσεις για την Ευρώπη.

(2)  ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 119.

(3)  Οδηγία 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 8ης Ιουνίου 2000 για ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου, στην εσωτερική αγορά («οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο») (ΕΕ L 178 της 17.7.2000, σ. 1).

(4)  ΕΕ C 34 της 2.2.2017, σ. 100.

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/26

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος Copernicus (2014-2020)»

[COM(2017) 617 final]

(2018/C 237/04)

Εισηγητής:

ο. κ. Mindaugas MACIULEVIČIUS

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 18.1.2018
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.3.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	178/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκφράζει την ικανοποίηση της για τα αποτελέσματα που έχει επιτύχει μέχρι σήμερα το πρόγραμμα Copernicus, όπως τα κοινοποίησε η Επιτροπή. Δορυφόροι πολύ υψηλής ακρίβειας έχουν ήδη τεθεί σε λειτουργία και αποστέλλουν παγκοσμίως, σε καθημερινή βάση, δεδομένα γεωσκόπησης υψηλής ποιότητας.

1.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, κατά την αξιολόγηση των επιτευγμάτων του προγράμματος Copernicus, εκτός από την οικονομική πτυχή θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι κοινωνικές και οι περιβαλλοντικές πτυχές. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να στηρίξει τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης και αποτελεί έναν από τους παγκόσμιους ηγέτες στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής με τη σαφή και πολύ φιλόδοξη δέσμευσή της στην COP21 (21η Διάσκεψη των Μερών της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή), το δε πρόγραμμα Copernicus είναι το σημαντικότερο σύστημα όσον αφορά την παροχή σαφών μετρήσεων και εργαλείων μέτρησης επιδόσεων και επιτευγμάτων, και όχι μόνο σε επίπεδο ΕΕ, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.

1.3.

Το πρόγραμμα Copernicus βρίσκεται στο επίκεντρο της κλιματικής αλλαγής, της επισιτιστικής ασφάλειας, της δημόσιας υγείας, της διαχείρισης καταστροφών, της εμπορίας ανθρώπων, της ασφάλειας στη θάλασσα κ.λπ. Η ΕΕ κατέχει ηγετική θέση στην παρακολούθηση και την παροχή δεδομένων ακριβείας σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές, τις εκπομπές διαφόρων αερίων, την κατάσταση των γεωργικών και των δασικών εκτάσεων και την κατάσταση στη θάλασσα. Χωρίς αυτά τα δεδομένα, θα ήταν αδύνατο για την επιστημονική κοινότητα να κατανοήσει τα εν λόγω θέματα και να προτείνει τρόπους για την επιτυχή αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την παραγωγή τροφίμων με βιώσιμο τρόπο κ.λπ.

1.4.

Δεν υπάρχει πραγματικό αίσθημα οικειοποίησης ή υπερηφάνειας για το πρόγραμμα Copernicus μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν γνωρίζουν το Copernicus και τα οφέλη του, όπως, συχνά, αγνοούν γενικά τα ευρωπαϊκά διαστημικά προγράμματα. Το πρόγραμμα και οι δραστηριότητές του θα πρέπει να προβάλλονται περισσότερο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και να είναι πιο ανοικτά στην κοινωνία των πολιτών και στους ενεργούς πολίτες. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απολύτως απαραίτητη τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στον καθορισμό διαστημικών στρατηγικών και προγραμμάτων.

1.5.

Το φόρουμ χρηστών του Copernicus, που ενδεχομένως θα συγκροτηθεί, θα πρέπει να είναι ανοικτό σε εκπροσώπους επιχειρήσεων, καταναλωτές, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Είναι απαραίτητη η ελεύθερη συμμετοχή της κοινωνίας, αλλά και η δημιουργία μιας πραγματικής ευρωπαϊκής διαστημικής κοινότητας. Η ΕΟΚΕ δηλώνει το ενδιαφέρον και την προθυμία της να διαδραματίσει ενεργό ρόλο άμεσα αλλά και με τις εθνικές οργανώσεις που εκπροσωπούνται σε αυτήν, οι οποίες αποτελούν τεράστιο δυναμικό για τη συμπλήρωση των «ελλειπόντων κρίκων» που εντοπίστηκαν στο πρόγραμμα της ΕΟΚΕ «Διάστημα και Κοινωνία».

1.6.

Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος Copernicus δεν πρέπει να αξιολογείται μόνο με βάση τις οικονομικές επιδόσεις. Η μεγαλύτερη αξία του προέρχεται από τις περιβαλλοντικές και τις κοινωνικές πτυχές του. Είναι ένα εργαλείο απαραίτητο για να καταπολεμήσουμε την κλιματική αλλαγή, να θρέψουμε με βιώσιμο τρόπο τον παγκόσμιο πληθυσμό, να σώσουμε ζωές στη θάλασσα κ.λπ. Είναι μια υπηρεσία που δεν μπορεί να αγοραστεί από τρίτους λόγω θεμάτων εθνικής ασφάλειας, αλλά και λόγω της τρέχουσας έλλειψης παρόμοιων ποιοτικών υπηρεσιών αλλού. Αντιπροσωπεύει την απάντησή μας στις εν λόγω παγκόσμιες προκλήσεις και την προθυμία μας ως ώριμη παγκόσμια κοινωνία να τις αντιμετωπίσουμε.

1.7.

Η συμμετοχή των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, των νεοσύστατων επιχειρήσεων και των ανεξάρτητων ερευνητών είναι υψίστης σημασίας για την επιτυχή χρήση των δεδομένων του Copernicus. Νέες ιδέες και νέοι τομείς χρήσης εκπορεύονται από αυτόν τον τομέα. Είναι ζωτικής σημασίας να προωθηθεί η ανάπτυξη διαφορετικών πρωτοβουλιών και να αναπτυχθούν τα εργαλεία για τους τελικούς χρήστες, τα οποία δημιουργούν προστιθέμενη αξία. Το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» έχει διαδραματίσει και πρέπει να συνεχίσει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Υψίστης σημασίας είναι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ).

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί μια πιο φιλόδοξη προώθηση της συνάφειας και της συνοχής όσον αφορά το Copernicus, καθώς και της ενημέρωσης για το πρόγραμμα και τη χρήση των εργαλείων του για σκοπούς παροχής δημόσιων υπηρεσιών από τις διάφορες γενικές διευθύνσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και από τις εθνικές και τις περιφερειακές αρχές σε επίπεδο κρατών μελών. Τα δεδομένα του Copernicus θα πρέπει να καθιερωθούν ως το ανεξάρτητο και εθνικό πρότυπο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Eurostat θα πρέπει να συμμετέχει περισσότερο στη μέτρηση της σχετικής προόδου και των πλεονεκτημάτων που παρέχει το Copernicus.

1.9.

Οι τοπικοί μικροί οργανισμοί, σε εθνική βάση, θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια καλή λύση για τη διάδοση των δεδομένων και του Copernicus ως εργαλείου σε επίπεδο εθνικών κυβερνήσεων. Η δημιουργία κοινοτήτων τοπικών χρηστών, στις οποίες συμμετέχουν τοπικές ΜΜΕ, πολύ μικρές επιχειρήσεις, νεοσύστατες επιχειρήσεις και ανεξάρτητοι ερευνητές, μαζί με περιφερειακές κυβερνήσεις, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, εκπαιδευτικά ιδρύματα και ανεξάρτητες και δημόσιες συμβουλευτικές υπηρεσίες, αλλά και τμήματα της κοινωνίας που συνεργάζονται άμεσα με το Copernicus όπως αγρότες, δασοκόμοι και περιβαλλοντολόγοι, θα μπορούσε να συμβάλει στην περαιτέρω αύξηση της χρήσης των δεδομένων του Copernicus και να βελτιώσει τις επιδόσεις του προσαρμόζοντάς τις στις εθνικές ιδιαιτερότητες.

1.10.

Η εκπαίδευση στο πρόγραμμα Copernicus είναι ύψιστης σημασίας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τα ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών με τα οποία υποστηρίζονται ορισμένοι ευρωπαίοι φοιτητές πανεπιστημίων που σπουδάζουν για την απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στο Copernicus. Η ΕΟΚΕ ζητεί να θεσπιστεί ένα ειδικό, πιο φιλόδοξο πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει τη σχετική τεχνική υποστήριξη ώστε να συσταθούν ειδικά τμήματα για το Copernicus σε όλα τα σχετικά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, τις σχολές επαγγελματικής κατάρτισης και τους φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών. Ως ξεχωριστό θέμα, η ενδεχόμενη χρήση του Copernicus θα πρέπει να εισαχθεί σε όλους τους σχετικούς τομείς σπουδών, συμπεριλαμβανομένης της γεωργικής επιστήμης και της επιστήμης των δασών, της μηχανικής, του περιβάλλοντος, των θαλάσσιων μελετών κ.λπ. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες κατάρτισης των υφιστάμενων επαγγελματιών, συμπεριλαμβανομένων των τελικών χρηστών, στο σημείο δε αυτό θα μπορούσαν να παρέχονται ειδικά προγράμματα από εθνικές ανεξάρτητες και δημόσιες συμβουλευτικές υπηρεσίες.

1.11.

Η ταχεία και απλή πρόσβαση σε δεδομένα θα διασφαλιστεί σύντομα με την επικείμενη έναρξη λειτουργίας των υπηρεσιών πρόσβασης σε δεδομένα και πληροφορίες του Copernicus (Data and Information Access Services — DIAS). Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθούν ορισμένα κρίσιμα ζητήματα που προέκυψαν σχετικά με τον χρόνο που απαιτείται για τη μεταφόρτωση δεδομένων του Copernicus. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να επιταχυνθεί η εναρμόνιση και η πλήρης διαθεσιμότητα των επιτόπιων δεδομένων που ρυθμίζονται από την εθνική νομοθεσία. Η τυποποίηση και η διαλειτουργικότητα αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την πλήρη επιτυχία του προγράμματος Copernicus.

1.12.

Η κατάρτιση ειδικευμένων μηχανικών και τεχνικών και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων που συνδέονται με την ανάπτυξη των εφαρμογών αποτελούν κατά προτεραιότητα δέσμευση της ΕΕ για μια βιώσιμη και κοινωνικά χρήσιμη οικονομία.

1.13.

Με γνώμονα τα σημαντικά αποτελέσματα και την ποιότητά τους, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι θα δοθεί προτεραιότητα στους ευρωπαϊκούς εκτοξευτήρες. Οι επιτυχείς εκτοξεύσεις, η ακρίβεια στην εφαρμογή των προγραμμάτων και η τήρηση των προθεσμιών, καθώς και η ευελιξία χρήσης με τα νέα μοντέλα Ariane 6 και Vega C, θα πρέπει να αποτελέσουν λόγους ώστε η ευρωπαϊκή αριστεία να ανταμειφθεί με μακροπρόθεσμες συμβάσεις. Η ΕΟΚΕ δεν συμμερίζεται τις πολιτικές προστατευτισμού, ταυτόχρονα, όμως, πιστεύει ότι η ευρωπαϊκή βιομηχανία πρέπει να προστατεύεται από τις αθέμιτες πρακτικές μέσω της αρχής της αμοιβαιότητας.

1.14.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη διάδοση των ευκαιριών που ανοίγονται πλέον στη γεωργία, τη δασοκομία και την αλιεία, μέσω στοχοθετημένων προγραμμάτων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης που θα απευθύνονται σε φορείς του τομέα. Η εξοικονόμηση ενέργειας, αλλά και η εξοικονόμηση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, μπορεί να αυξήσει και να βελτιώσει σημαντικά τη γεωργική παραγωγή και τη διατήρηση των υδάτων. Το πρόγραμμα Παγκόσμιας Παρακολούθησης του Περιβάλλοντος και της Ασφάλειας (Global Monitoring for Environment and Security — GMES) για την Αφρική, το οποίο έχει ήδη επιτύχει εξαιρετικά αποτελέσματα, θα πρέπει, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, να ενισχυθεί και να διαδοθεί και σε άλλους αναπτυσσόμενες περιοχές.

1.15.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το πρότυπο διακυβέρνησης που υιοθετήθηκε για το πρόγραμμα Copernicus, ιδίως τη δημιουργία του φόρουμ χρηστών, το οποίο θα πρέπει να είναι ανοικτό στους εκπροσώπους των φορέων εκμετάλλευσης, τους ερευνητές και την κοινωνία των πολιτών. Ο επόμενος κανονισμός του Copernicus θα πρέπει να επιβεβαιώνει το υφιστάμενο μοντέλο κατανομής της ευθύνης ανά δεξιότητες, διαχωρίζοντας την τεχνική ευθύνη για το διαστημικό σκέλος που ανατίθεται στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ΕΟΔ) από την ευθύνη για τις υπηρεσίες που ανατίθεται στους «επιφορτισμένους φορείς» («entrusted entities»).

1.16.

Παράλληλα με τη βελτίωση της πρόσβασης και της ποιότητας των δεδομένων, πρέπει να εντατικοποιηθεί η πλήρης ανάπτυξη ευρυζωνικών υπηρεσιών σε ολόκληρη την Ευρώπη, ιδίως στις αγροτικές και τις απομακρυσμένες περιοχές, οι οποίες, συχνά, παραβλέπονται από τους ιδιωτικούς φορείς εκμετάλλευσης. Η αποτελεσματική εφαρμογή της στρατηγικής για την ψηφιακή ενιαία αγορά είναι ουσιαστικής σημασίας, προκειμένου να μεγιστοποιηθούν οι ευκαιρίες που προσφέρει το πρόγραμμα Copernicus. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την πρωτοβουλία αυτή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και προτρέπει το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να επιταχύνουν τις διαπραγματεύσεις για την τελική έγκριση των μέτρων που βρίσκονται ακόμη υπό συζήτηση.

1.17.

Η προστασία των δεδομένων από τις αυξανόμενες σε συχνότητα επιθέσεις αποτελεί προτεραιότητα, ταυτόχρονα με τους κινδύνους που συνεπάγονται τα απόβλητα για τη διαστημική υποδομή. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενισχυθούν οι δικλείδες ασφαλείας και να επιταχυνθούν τα προγράμματα που αποσκοπούν στον καθαρισμό των αποβλήτων και των δορυφόρων που δεν λειτουργούν πλέον (1). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της για την επίτευξη ευρείας διεθνούς συμφωνίας.

1.18.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της ενίσχυσης της συμμετοχής του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των επενδυτών στις διαστημικές δραστηριότητες, στις οποίες θα μπορούσε να συμμετέχει και το ευρύ κοινό με την έκδοση ειδικών «διαστημικών ομολόγων». Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη χρηματοδότηση μικρομεσαίων και νεοσύστατων επιχειρήσεων για τη δημιουργία υπηρεσιών και καινοτόμων εφαρμογών. Οι πρόσφατες συμφωνίες για τον μετριασμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη ανοίγουν τη δυνατότητα νέων οικονομικών δραστηριοτήτων που αφορούν την παρακολούθηση των εκπομπών αερίων.

1.19.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να διατηρηθεί και, ενδεχομένως, να ενισχυθεί η χρηματοδότηση του προγράμματος Copernicus, το οποίο όχι μόνο δημιουργεί μεγέθυνση και ανάπτυξη, αλλά και εγγυάται την ευρωπαϊκή αυτονομία και ανεξαρτησία όσον αφορά τη διαχείριση της επικράτειας και της ασφάλειάς της και προωθεί την καινοτομία, την έρευνα και την αειφόρο ανάπτυξη.

2.   Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

2.1.

Το διαστημικό σκέλος του προγράμματος για την περίοδο Απριλίου 2014 — Απριλίου 2017 ακολουθεί κατά βάση τις προβλέψεις, εκτός από την καθυστέρηση δέκα περίπου μηνών στην εκτόξευση του Sentinel 2B λόγω προβλημάτων που προέκυψαν με τον ρωσικό εκτοξευτήρα Rockot. Για να ελαχιστοποιηθούν οι καθυστερήσεις, ο Sentinel 2B τέθηκε σε τροχιά από τον εκτοξευτήρα Vega που ανέπτυξε ο ASI (Ιταλικός Οργανισμός Διαστήματος/Agenzia Spaziale Italiana) σε συνεργασία με τον ΕΟΔ.

2.2.

Τα δεδομένα που ξεκίνησαν να αποστέλλουν οι πέντε δορυφόροι που βρίσκονται σε τροχιά από τον Μάρτιο του 2017 αγγίζουν συνολικά τα 12 TB ημερησίως, υπερβαίνοντας κατά πολύ τις προσδοκίες, όπως εξάλλου συμβαίνει και με τους εγγεγραμμένους χρήστες του ιστοτόπου δωρεάν διανομής δεδομένων, οι οποίοι αυξήθηκαν σε 85 000 σε σύγκριση με τους 50 000 που αναμένονταν (2).

2.3.

Ο Sentinel 5P εκτοξεύτηκε με επιτυχία στις 13 Οκτωβρίου 2017 με στόχο την καθημερινή παροχή δεδομένων σχετικά με τη σύνθεση της ατμόσφαιράς μας με την παρακολούθηση των αερίων θερμοκηπίου, της στιβάδας του όζοντος, του διοξειδίου του θείου και της φορμαλδεΰδης, καθώς και της ηφαιστειακής τέφρας και του μονοξειδίου του άνθρακα.

2.4.

Από την αρχή, το πρόγραμμα Copernicus επωφελείται από τη συνεργασία με άλλες «συνεισφέρουσες αποστολές», οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για τα δεδομένα υψηλότατης ευκρίνειας που το Copernicus δεν μπορεί να εγγυηθεί. Οι αποστολές αυτές έδωσαν στο πρόγραμμα την ευκαιρία να ξεκινήσει πριν από την εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου Sentinel. Εκτός από τα δεδομένα από «παράλληλες» αποστολές, χρησιμοποιούνται και συγκρίνονται δεδομένα και από τους επίγειους, θαλάσσιους ή εναέριους επιτόπιους αισθητήρες. Η παγκοσμίως αναγνωρισμένη ακρίβεια των δεδομένων του Copernicus εξαρτάται ουσιαστικά από την επικύρωση των δεδομένων, τα οποία διασταυρώνονται με τα δεδομένα που καταγράφονται από τους επιτόπιους αισθητήρες.

2.5.

Το Copernicus σχεδιάστηκε εξ αρχής ως υπηρεσία με γνώμονα τον χρήστη και με βάση τις ανάγκες του. Αυτή η προσέγγιση, σε συνδυασμό με την ανοικτή και δωρεάν χρήση των δεδομένων, στηρίζει την αυξανόμενη επιτυχία του στους χρήστες υπηρεσιών και τους φορείς εκμετάλλευσης.

2.6.

Η διακυβέρνηση του Copernicus διεξάγεται βάσει αρμοδιοτήτων.

2.6.1.

Ο συντονισμός και η εφαρμογή για το διαστημικό σκέλος έχουν ανατεθεί στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ΕΟΔ) και εν μέρει στην Ευρωπαϊκή Οργάνωση για την εκμετάλλευση μετεωρολογικών δορυφόρων (European Organisation for the Exploitation of Meteorological Satellites — EUMETSAT).

2.6.2.

Οι υπηρεσίες έχουν ανατεθεί στο Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ), στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προβλέψεων (European Centre for Medium-Range Weather Forecasting — ECMWF), στο Mercator Océan, στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX), στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (European Maritime Safety Agency — EMSA) και στο Δορυφορικό Κέντρο της ΕΕ. Η συμβατότητα του Copernicus με τα πρότυπα του προγράμματος γεωδιαστημικών δεδομένων INSPIRE διασφαλίζει την αποτελεσματική χρήση όλων των διαθέσιμων πηγών δεδομένων.

2.7.

Η Επιτροπή αξιολογεί θετικά τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί έως τώρα με βάση τη συμμόρφωση με τις προβλέψεις του προϋπολογισμού, την αύξηση της ζήτησης από τους χρήστες και τη συνεργασία με θεσμικά όργανα και φορείς που συμβάλλουν στη διαχείριση των υπηρεσιών.

2.8.

Η επιτροπή Copernicus, αποτελούμενη από εκπροσώπους των κρατών μελών, και το φόρουμ χρηστών συνεργάζονται με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη γενική διαχείριση του προγράμματος.

2.9.

Έχουν επιτευχθεί εξαιρετικά αποτελέσματα στον τομέα της επικοινωνίας και της διάδοσης των ευκαιριών που παρέχει το Copernicus, με ειδικά προγράμματα όπως το Copernicus Relays (κέντρα αναμετάδοσης Copernicus) και το Copernicus Academy (ακαδημία Copernicus), τα οποία είναι υπεύθυνα για την προώθηση της ενημέρωσης και την παροχή τοπικών γραφείων υποστήριξης.

2.10.

Η Επιτροπή, ενώνοντας τις δυνάμεις της με τον ΕΟΔ, διοργανώνει τον Copernicus Masters, έναν ετήσιο διαγωνισμό με σκοπό την ενθάρρυνση της καινοτομίας. Το πρόγραμμα του Copernicus για τις νεοσύστατες επιχειρήσεις περιλαμβάνει επίσης το Copernicus Accelerator, το οποίο παρέχει καθοδήγηση για τις νεοσύστατες επιχειρήσεις, τα επικείμενα Copernicus Hackathons [με 40 εκδηλώσεις hackathon (μαραθώνιος ανάπτυξης εφαρμογών) σε δύο χρόνια] και το πρόγραμμα Copernicus Incubation, το οποίο υποστηρίζει οικονομικά 60 νεοσύστατες επιχειρήσεις για διάστημα τριών ετών.

2.11.

Μελλοντικές προτεραιότητες της Επιτροπής είναι: — η αξιοποίηση του οικονομικού δυναμικού του Copernicus με τη μετατροπή των παρεχόμενων δεδομένων σε καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες· — η διασφάλιση της μελλοντικής σταθερότητας του προγράμματος και η δωρεάν, πλήρης και ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα· — η πλήρης εφαρμογή της διαστημικής στρατηγικής για την Ευρώπη προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της αλλαγής του κλίματος και της βιώσιμης ανάπτυξης και να παρακολουθούνται οι εκπομπές CO2 και άλλων αερίων θερμοκηπίου, η χρήση της γης και η δασοκομία, αλλά και οι αλλαγές στην Αρκτική· — η ενίσχυση της ασφάλειας που μπορεί να εγγυηθεί το πρόγραμμα Copernicus μέσω των συνοριακών ελέγχων και της θαλάσσιας επιτήρησης.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τα αποτελέσματα που έχει επιτύχει μέχρι σήμερα το πρόγραμμα Copernicus, όπως τα κοινοποίησε η Επιτροπή. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει αδιάλειπτα την ευρωπαϊκή διαστημική πολιτική στο σύνολό της, και ειδικότερα τα δύο μεγάλα προγράμματα Galileo και Copernicus: οι προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της επί του θέματος (3) αντικατοπτρίζονται ευρέως στην ανακοίνωση της Επιτροπής.

3.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι κύριοι στόχοι του προγράμματος έχουν επιτευχθεί και μάλιστα, σε ορισμένους τομείς, έχουν υπερκεραστεί.

3.3.

Η ποσότητα και η ποιότητα των δεδομένων που συγκεντρώνουν καθημερινά οι δορυφόροι καθιστούν το Copernicus έναν από τους κορυφαίους μηχανισμούς παραγωγής δεδομένων παγκοσμίως, διασφαλίζοντας την ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην παρακολούθηση της επικράτειάς της και, ταυτόχρονα, στην παροχή δωρεάν δεδομένων ακριβείας σε άλλα μέρη του κόσμου. Η απροσδόκητη επιτυχία του έχει δημιουργήσει ορισμένες δυσκολίες στη διαχείριση της ροής δεδομένων. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενισχυθούν γρήγορα και αποτελεσματικά τα ανοικτά δημόσια κέντρα και να καλυφθεί το αίτημα για λήψη μαζικών δεδομένων με μεγάλες ταχύτητες.

3.4.

Η επικείμενη έναρξη λειτουργίας του συστήματος DIAS θα πρέπει να διασφαλίζει ευκολία πρόσβασης και, σε συνδυασμό με το σύστημα CORDA (Copernicus Reference Access Data/Κόμβος πρόσβασης σε δεδομένα αναφοράς του Copernicus), να προσφέρει στους χρήστες σαφή βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας των διαθέσιμων δεδομένων. Τα ίδια τα δεδομένα θα πρέπει επίσης να αξιολογούνται με γνώμονα τον παράγοντα των νεφώσεων, καθότι, λόγω της νεφοκάλυψης, μεγάλο μέρος των υφιστάμενων δεδομένων δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία. Αυτή η παράμετρος θα μείωνε δραστικά το κόστος λειτουργίας και απόσβεσης των εγκαταστάσεων DIAS.

3.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, κατά την αξιολόγηση των επιτευγμάτων του προγράμματος Copernicus, εκτός από τις οικονομικές πτυχές, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι κοινωνικές και οι περιβαλλοντικές πτυχές. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να στηρίξει τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης και πρωτοστατεί παγκοσμίως στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής με τη σαφή και πολύ φιλόδοξη δέσμευσή της στην COP21 (21η Διάσκεψη των Μερών της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή), το δε πρόγραμμα Copernicus είναι το σημαντικότερο σύστημα όσον αφορά την παροχή σαφών μετρήσεων και εργαλείων μέτρησης επιδόσεων και επιτευγμάτων, και όχι μόνο σε επίπεδο ΕΕ, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.

3.6.

Παρά τις αξιέπαινες πρωτοβουλίες της Επιτροπής και των εξουσιοδοτημένων φορέων παροχής υπηρεσιών, δεν υπάρχει επαρκής και συντονισμένη πολιτική επικοινωνίας όσον αφορά τα οφέλη που απορρέουν από τις πληροφορίες τις οποίες παρέχει το Copernicus. «Εκατοντάδες εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες δεν γνωρίζουν τα οφέλη του διαστήματος». Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει επανειλημμένα τη σύσταση μιας μεγάλης διαδικτυακής πύλης αφιερωμένης στις ευρωπαϊκές διαστημικές πολιτικές στο σύνολό τους. Αυτό θα πρέπει να αποτελέσει το πρώτο βήμα προς τη δημιουργία της ευρωπαϊκής διαστημικής κοινότητας (European Space Community), επαναλαμβάνοντας τις θετικές εμπειρίες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα και του μοντέλου διακυβέρνησής της που οδήγησε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

3.7.

Μία από τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής στρατηγικής για το διάστημα είναι η τόνωση της εργασίας και της αειφόρου ανάπτυξης. Έχοντας πρόσβαση στην εμπειρία και στη γνώση της αγοράς των οικονομικών φορέων, οι καινοτόμες νεοσύστατες επιχειρήσεις και οι ειδικοί στην επεξεργασία δεδομένων και τη δημιουργία νέων εφαρμογών μπορούν να συμβάλλουν στην ταχεία ανάπτυξη της χρήσης των δεδομένων που παράγονται καθημερινά, με τεράστιες δυνατότητες για θετικά οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποτελέσματα.

3.8.

Η διακυβέρνηση του προγράμματος Copernicus ήταν θετική, ενώ η Επιτροπή και οι εμπλεκόμενοι οργανισμοί έχουν αναλάβει σαφώς καθορισμένες αρμοδιότητες. Ο επόμενος κανονισμός του Copernicus θα πρέπει να διατηρήσει την ορθή αυτή ισορροπία, συνεχίζοντας να αναθέτει την ευθύνη για τον συντονισμό του διαστημικού σκέλους στον ΕΟΔ και για τη διαχείριση των υπηρεσιών στις «εντεταλμένες οντότητες».

3.9.

Η ανάπτυξη διαστημικών υπηρεσιών είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών για ιδιώτες και επιχειρήσεις. Οι υπηρεσίες Copernicus έχουν επίσης πολλές πρακτικές καθημερινές εφαρμογές: για παράδειγμα, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην Αυστρία αύξησαν τις αποδόσεις τους κατά 26 % χάρη στη δορυφορική παρακολούθηση των αγρών τους. Στις Κάτω Χώρες, το ίδιο σύστημα έχει μειώσει τις δαπάνες για γεωτρήσεις υδρογονανθράκων, μεταφορές και διοικητική υποστήριξη, ενώ πολλές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν αυξήσει την ακρίβεια των μετρήσεων ατμοσφαιρικής ρύπανσης κατά 60 %, μειώνοντας, παράλληλα, το κόστος (4).

3.10.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ενισχυθεί η ανάπτυξη ευρυζωνικών υπηρεσιών σε ολόκληρη την Ευρώπη, ιδίως στις αγροτικές και τις απομακρυσμένες περιοχές, όπως εγκρίθηκε στη στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά.

3.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναλάβει ιδιαίτερα ισχυρή δέσμευση όσον αφορά τη διάδοση των δεξιοτήτων και των νέων θέσεων εργασίας. Η δημιουργία κύκλων μαθημάτων επαγγελματικής κατάρτισης θα πρέπει να υποστηρίζεται από ευρωπαϊκά προγράμματα. Η εξάπλωση της γεωργίας ακριβείας θα αποφέρει καλύτερες αποδόσεις εξοικονομώντας νερό, λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Η Γεωργία 4.0 (Agriculture 4.0) θα επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα χρήσης δεδομένων παρατήρησης της γης και τον συνδυασμό τους με τα δεδομένα θέσης και με άλλες τεχνολογίες που είναι ήδη σήμερα διαθέσιμες. Θα δημιουργηθούν νέα επαγγέλματα, όπως αυτά του εδαφικού αναλυτή, του κυβερνο-γεωπόνου και του προγραμματιστή εφαρμογών, με στόχο την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής.

3.12.

Ένα σημαντικό πρόβλημα για την ταχεία ανάπτυξη των ευκαιριών που ανοίγονται από τα ευρωπαϊκά διαστημικά προγράμματα είναι το θέμα της χρηματοδότησης, ιδίως για τις ΜΜΕ και τις νεοσύστατες επιχειρήσεις.

3.13.

Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα αφορά την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την ασφάλεια της διαστημικής υποδομής. Η καθημερινή ζωή εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις εφαρμογές δεδομένων που προέρχονται από το διάστημα. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενισχυθούν οι δικλείδες ασφαλείας και να επιταχυνθούν τα προγράμματα που αποσκοπούν στον καθαρισμό των αποβλήτων και των δορυφόρων που έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας (5). Για την ασφάλεια των υποδομών, η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει μια ευρεία διεθνή συμφωνία.

3.14.

«Ελεύθερη συμμετοχή για όλους» θα πρέπει να είναι το νέο σύνθημα διαμαρτυρίας προς τις δημόσιες αρχές και τον ιδιωτικό τομέα, προκειμένου να καταστεί αποτελεσματική η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Ο κατακερματισμός των πληροφοριών μεταξύ διαφόρων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων αποτρέπει ιδιαίτερα τις ΜΜΕ από το να συμμετέχουν σοβαρά στην ανάπτυξη πιθανών χρήσεων του συστήματος.

3.15.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 1ης Δεκεμβρίου 2017, τα οποία ανταποκρίνονται πλήρως στα σημεία που επισημαίνονται εδώ και πολύ καιρό από την ΕΟΚΕ: τη συμμετοχή των ιδιωτικών φορέων και τη δέσμευση για πλήρη ενημέρωση, μακροπρόθεσμο όραμα με επαρκείς οικονομικούς πόρους, ανάπτυξη και στήριξη καινοτόμων επιχειρήσεων, μεγαλύτερη ανεξαρτησία για την Ένωση και ηγετική θέση στον τομέα των διαστημικών πολιτικών που επί του παρόντος αμφισβητείται από παραδοσιακούς και αναδυόμενους ανταγωνιστές, προσέγγιση με γνώμονα τον χρήστη στο πλαίσιο του μη στρατιωτικού ελέγχου και διακυβέρνησης του προγράμματος Copernicus, και συνέχιση του δωρεάν, ανοικτού και προσβάσιμου συστήματος.

3.16.

Σε μια πρόσφατη μελέτη, η Επιτροπή αξιολογεί τα οφέλη που θα προκύψουν από το Copernicus κατά την περίοδο 2017-2035 μεταξύ 67 και 131 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η συνέχιση του προγράμματος μετά το 2021 θα αποφέρει κέρδη με συντελεστές μεταξύ 11 και 21 και θα συμβάλλει στη δημιουργία 4 000 θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης ανά έτος.

3.17.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία του προγράμματος GMES για την Αφρική και την επιτυχία των πρόσφατων συμφωνιών συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και της Επιτροπής της Αφρικανικής Ένωσης («African Union Commission»). Η μεταφορά πολύ χρήσιμων δεδομένων και τεχνολογιών, βάσει του προγράμματος Copernicus, για τη διαχείριση της γης, τον εντοπισμό και τη διατήρηση των υδάτινων πόρων και τη βελτίωση των γεωργικών αποδόσεων θα πρέπει να αποτελέσει βασικό χαρακτηριστικό της αυξανόμενης δέσμευσης της ΕΕ έναντι της Αφρικής και των αναπτυσσόμενων χωρών.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει τη βούλησή της να συμμετάσχει σε πρωτοβουλίες υποστήριξης και διάδοσης προς ενημέρωση της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με το κοινωνικοοικονομικό δυναμικό και τα οφέλη που δημιουργεί το σύστημα Copernicus, όπως έγινε με το πρόγραμμα «Διάστημα και Κοινωνία», το οποίο προτίθεται να συνεχίσει να εφαρμόζει. Η από κοινού συμμετοχή αρχών, οργανισμών, δημόσιων και ιδιωτικών εταιρειών παροχής υπηρεσιών και της κοινωνίας των πολιτών είναι κομβικής σημασίας για την εξαιρετική επιτυχία που αναμένεται για τις εφαρμογές οι οποίες προέρχονται από στρατηγικά προγράμματα όπως το Galileo και, κυρίως, το Copernicus.

4.2.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τις ανησυχίες της Επιτροπής σχετικά με την ανεπαρκή συμμετοχή «μη διαστημικών» χρηστών, πτυχή η οποία απαιτεί πολύ μεγαλύτερη προσοχή από ό, τι μέχρι τώρα. Η θετική εμπειρία του Οργανισμού του Ευρωπαϊκού GNSS (GSA) θα μπορούσε να επαναληφθεί για το Copernicus, αναθέτοντας σε έναν ενιαίο φορέα την ευθύνη για τις πληροφορίες και τις ευκαιρίες που παρέχουν οι διάφορες υπηρεσίες του Copernicus. Η σύσταση ενός νέου οργανισμού θα μπορούσε να αποτελέσει λύση.

4.3.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Copernicus έγκειται στο ότι συνιστά ένα πρόγραμμα το οποίο σχεδιάστηκε με γνώμονα τον χρήστη, εκτιμά δε ιδιαιτέρως το χωρίς αποκλεισμούς μοντέλο διακυβέρνησής του. Για πρώτη φορά σε ένα στρατηγικό πρόγραμμα της Ένωσης, η κοινότητα των χρηστών συμμετέχει παράλληλα με τα κράτη μέλη σε στρατηγικές επιλογές μέσω του φόρουμ των χρηστών. Η ΕΟΚΕ συνιστά να συμπεριληφθούν στο φόρουμ, σε μόνιμη βάση, και ιδιώτες χρήστες κατόπιν επιλογής από τις ευρωπαϊκές ενώσεις τους, μαζί με όσους διορίζονται από τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ δηλώνει ότι είναι διατεθειμένη να συμμετάσχει στο φόρουμ. Σε εθνικό επίπεδο, επίσης, τα φόρουμ των χρηστών θα πρέπει να είναι ανοικτά στην ευρύτερη δυνατή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

4.4.

Μεταξύ των προβλημάτων που πρέπει να επιλυθούν γρήγορα είναι η τυποποίηση και η διαλειτουργικότητα των επιτόπιων δεδομένων. Τα ζητήματα αυτά προκύπτουν από τις διαφορετικές εφαρμογές της οδηγίας INSPIRE (6) και από την ασυνεπή νομοθεσία σε εθνικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ συνιστά η Επιτροπή και τα κράτη μέλη να δεσμευτούν ότι θα διασφαλίσουν γρήγορα την ουσιαστική εναρμόνιση των γλωσσών και των διαδικασιών για την πλήρη, αποτελεσματική και δωρεάν χρήση των δεδομένων.

4.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη συμμετοχή ιδιωτών επενδυτών, του ευρωπαϊκού και του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος καθώς και των επενδυτικών ταμείων. Μια καλή λύση θα μπορούσε να είναι η δημιουργία «διαστημικών ομόλογων» που να διασφαλίζονται με εγγυήσεις τις οποίες θα μπορούσαν να παρέχουν ευρωπαϊκοί τραπεζικοί οργανισμοί, όπως η ΕΤΕπ, ή διεθνείς οργανισμοί, όπως η Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΔΤΑΑ), για διάφορα έργα που σχετίζονται με το διάστημα, συμπεριλαμβανομένων των έργων που υλοποιούνται σε αναπτυσσόμενες χώρες.

4.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να ισχύει η αρχή της αμοιβαιότητας με τρίτες χώρες, ιδίως όσον αφορά τη χρήση εκτοξευτήρων. Πρέπει να προτιμώνται ευρωπαϊκοί εκτοξευτήρες, οι οποίοι ενισχύουν την προσφορά με την επικείμενη έναρξη λειτουργίας των εκτοξευτήρων Ariane 6 και Vega C, αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Πρόκειται για ευέλικτους μεταφορείς, οι οποίοι ολοκληρώνουν το φάσμα των διαθέσιμων επιλογών. Ο Ariane 5, ενεργός από το 1996 με 82 επιτυχημένες εκτοξεύσεις στο ενεργητικό του, θα λειτουργεί μέχρι το 2023 και επιλέχθηκε ως το μέσο μεταφοράς του τηλεσκοπίου James Webb, κληρονόμου του Hubble. Η διεθνής αγορά είναι εξαιρετικά ανταγωνιστική και ορισμένες εταιρείες σε ανταγωνιστικές χώρες με προστατευτικές πολιτικές προτείνουν τιμές ντάμπινγκ προκειμένου να εξασφαλίσουν παραγγελίες για τα επόμενα χρόνια.

4.7.

Εκτός από τις οικονομικές και τις κοινωνικές δραστηριότητες, η ΕΟΚΕ θεωρεί εξαιρετικά σημαντική τη συμβολή στον αγώνα κατά της εμπορίας ανθρώπων, τη σωτηρία μεταναστών που διατρέχουν εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο και τη διασφάλιση των συνόρων της ΕΕ με αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας που προέρχεται ειδικότερα από τις εμπόλεμες περιοχές της Μέσης Ανατολής. Η ασφάλεια και η προάσπιση της επικράτειας ανταποκρίνονται στα ολοένα αυξανόμενα αιτήματα των Ευρωπαίων πολιτών.

---

(1)  ΕΕ C 327 της 12.11.2013, σ. 38.

(2)  Στις 17 Ιανουαρίου 2018, υπήρχαν 118 000 εγγεγραμμένοι χρήστες.

(3)  «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Κοινότητα (INSPIRE)» (ΕΕ C 221 της 8.9.2005, σ. 33), «Πρόγραμμα γεωσκόπησης (GMES)» (ΕΕ C 339 της 14.12.2010, σ. 14), «Συνιστώσα “διάστημα” του GMES» (ΕΕ C 44 της 11.2.2011, σ. 153), «Ευρωπαϊκό πρόγραμμα παρακολούθησης της Γης (GMES)» (ΕΕ C 299 της 4.10.2012, σ. 72), «Πρόγραμμα Copernicus» (ΕΕ C 67 της 6.3.2014, σ. 88), «Διαστημική στρατηγική για την Ευρώπη» (ΕΕ C 209 της 30.6.2017, σ. 15).

(4)  Κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις του Copernicus στην ΕΕ ανά τομέα.

(5)  ΕΕ C 327 της 12.11.2013, σ. 38.

(6)  Οδηγία INSPIRE.

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/32

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή — Ένα ισορροπημένο σύστημα επιβολής των ΔΔΙ που ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις»

[COM(2017) 707 final]

και

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή — Κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με ορισμένες πτυχές της οδηγίας 2004/48/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας»

[COM(2017) 708 final]

και

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή — Καθορισμός της προσέγγισης της ΕΕ όσον αφορά τα ουσιώδη για τη λειτουργία προτύπων διπλώματα ευρεσιτεχνίας»

[COM(2017) 712 final]

(2018/C 237/05)

Εισηγήτρια:

η κ. Franca SALIS-MADINIER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 18.1.2018
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.3.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	180/0/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ένωση Καινοτομίας αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Ο στόχος αυτός απαιτεί την προώθηση της ευρωπαϊκής διαδικασίας καινοτομίας, με βάση τη στήριξη των επιχειρήσεων που έχουν τις ρίζες τους στα κράτη μέλη.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμμερίζεται τους στόχους της Επιτροπής όσον αφορά την εναρμόνιση των νομικών συστημάτων και της ερμηνείας της οδηγίας του 2004 σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας («οδηγία ΟΕΔΔΙ») (1), με στόχο την επιβολή των μέτρων, των διαδικασιών και των μέτρων αποκατάστασης που είναι αναγκαία για τη διασφάλιση της επιβολής των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ) στο αστικό δίκαιο και τον καθορισμό του τρόπου υπολογισμού της ζημίας για την αποζημίωση των δικαιούχων ΔΔΙ στα κράτη μέλη.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της διαφύλαξης του γενικού συμφέροντος της κοινωνίας στο σύνολό της μέσω της δίκαιης κατανομής της παραγόμενης αξίας μεταξύ των διαφόρων φορέων διανοητικής ιδιοκτησίας, προκειμένου να διασφαλιστεί η ευημερία στην Ευρώπη, ο σεβασμός του δικαιώματος των δικαιούχων ΔΔΙ, καθώς και η υγεία και η ασφάλεια των καταναλωτών.

1.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις αρχές FRAND (Fair, reasonable and non-discriminatory — όροι δίκαιοι και λογικοί, που δεν εισάγουν διακρίσεις) οι οποίες συνδέονται με τα ουσιώδη για τη λειτουργία προτύπων διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι συναφείς αρχές πρέπει να μεταφερθούν και να εφαρμόζονται επίσης, τηρουμένων των αναλογιών, στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα, στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, στα εμπορικά σήματα, στα σχέδια και υποδείγματα κ.λπ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά οι αρχές που διέπουν τα τεχνικά πρότυπα να συμπληρωθούν με κοινωνικά «πρότυπα», ώστε να εξασφαλίζεται η ισορροπία μεταξύ των ιδιωτικών φορέων και των δημόσιων επενδυτών που ενεργούν προς το γενικό συμφέρον.

1.6.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της εξεύρεσης ισορροπίας ανάμεσα στη δίκαιη αναγνώριση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και στην ανάπτυξη των καινοτομιών που μπορούν να αποφέρουν πραγματικό όφελος για την κοινωνία στο σύνολό της. Χωρίς να επιδιώκει τον περιορισμό του θεμελιώδους δικαιώματος επιβολής των ατομικών δικαιωμάτων μέσω του νομικού συστήματος, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, όταν τα ατομικά συμφέροντα έρχονται σε αντίθεση με το γενικό συμφέρον, θα πρέπει να προκρίνεται η προάσπιση του γενικού συμφέροντος.

1.7.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας ρύθμισης που θα προτρέπει τους νέους ερευνητές να χρησιμοποιούν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους για την έναρξη νέων επιχειρηματικών σχεδίων. Ειδικότερα, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να υιοθετήσουν μέτρα όπως π.χ. η θέσπιση προσιτών τιμών, ώστε οι νέοι επιχειρηματίες να μπορούν να αναπτύξουν καινοτόμα επιχειρηματικά σχέδια.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, για την καταπολέμηση της παραποίησης/απομίμησης, είναι σημαντικό να ταυτοποιούνται σωστά τα ενδιαφερόμενα μέρη (2) (οι επιχειρήσεις, οι δημιουργοί, οι εφευρέτες, οι καλλιτέχνες (3), οι καταναλωτές (4), οι ενδιάμεσοι, οι «δικαιούχοι» (5) κ.λπ.) ανάλογα με τη φύση του εκάστοτε δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας (διπλώματα ευρεσιτεχνίας, σχέδια και υποδείγματα) και να συνεννοούνται μεταξύ τους για τον προσδιορισμό του δικαιούχου του ΔΔΙ.

1.9.

Για την καταπολέμηση της παραποίησης/απομίμησης, απαιτείται η ευαισθητοποίηση του καταναλωτή ώστε να υιοθετήσει μια ισχυρότερη πρακτική κοινωνικής ευθύνης όσον αφορά την «άυλη» ιδιοκτησία, ανάλογη με εκείνη που υφίσταται γενικά όσον αφορά την «υλική» ιδιοκτησία, χωρίς τα δικαιώματα του δημιουργού να θίγουν το δικαίωμα αντιγραφής για ιδιωτική χρήση. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ιδιαιτέρως τις εκστρατείες ΜΜΕ που διοργάνωσαν το EUIPO και το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο παραβίασης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις παραβιάσεις των ΔΔΙ, και θα στηρίξει στο μέλλον προτάσεις ενίσχυσης και επανάληψης αυτών των εκστρατειών.

1.10.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αρχή του «ανοικτού κώδικα» («open source») πρέπει να εφαρμόζεται σωστά στο πεδίο της δημόσιας έρευνας. Η έννοια και η αρχή του ανοικτού κώδικα συνιστούν μια πραγματικότητα που εφαρμόζεται στα ακαδημαϊκά ερευνητικά κέντρα και αξίζουν ένα κατάλληλο νομικό πλαίσιο.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη διεύρυνση του ρόλου του Γραφείου διανοητικής ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO).

1.12.

Για να βελτιωθεί η διευθέτηση διαφορών, ΕΟΚΕ συνιστά τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου διαμεσολάβησης, που θα λειτουργεί στο ίδιο πνεύμα με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1.13.

Για τον καλύτερο σεβασμό των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με όλες τις συστάσεις της Επιτροπής που επιχειρούν να βελτιώσουν τον μηχανισμό του νομικού φόρουμ.

2.   Η πρόταση της Επιτροπής

2.1.

Τα συστήματα προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας αποτελούν θεμελιώδες μέσο καινοτομίας και ανάπτυξης, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις, τους δημιουργούς και τους εφευρέτες να επιτυγχάνουν αποδόσεις από τις επενδύσεις τους στη γνώση και τη δημιουργία. Σύμφωνα με μελέτες, εκτιμάται ότι οι κλάδοι που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ) παράγουν περίπου το 42 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ (δηλ. περίπου 5,7 τρισ. ευρώ ετησίως), αντιπροσωπεύουν το 38 % του συνόλου των θέσεων εργασίας και συμβάλλουν έως και κατά 90 % στις εξαγωγές της ΕΕ (6).

2.2.

Η ψηφιακή επανάσταση έχει δημιουργήσει πληθώρα νέων ευκαιριών, όμως έχει επίσης εκθέσει τα ΔΔΙ της ΕΕ σε νέους και μεγαλύτερους κινδύνους διευκολύνοντας την ηλεκτρονική κυκλοφορία προϊόντων και περιεχομένου παραποίησης/απομίμησης, δημιουργώντας σύγχυση στους καταναλωτές για το τι είναι πλαστό και τι πρωτότυπο και νόμιμο, αλλά και καθιστώντας δυσκολότερο τον εντοπισμό εγκληματιών. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα τη γενικευμένη αύξηση των παραβιάσεων σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας.

2.3.

Τα πλαστά ή πειρατικά προϊόντα αντιπροσωπεύουν πλέον το 2,5 % του παγκόσμιου εμπορίου, η δε βιομηχανία της ΕΕ πλήττεται ιδιαίτερα (7), ιδίως σε τομείς στους οποίους οι επιχειρήσεις της ΕΕ πρωτοπορούν παγκοσμίως.

2.4.

Η υπό εξέταση δέσμη μέτρων της Επιτροπής αποσκοπεί στην περαιτέρω βελτίωση της εφαρμογής και της επιβολής των ΔΔΙ στα κράτη μέλη της ΕΕ, στα σύνορά μας και διεθνώς. Η δέσμη περιλαμβάνει: — ανακοίνωση με θέμα «Ένα ισορροπημένο σύστημα επιβολής των ΔΔΙ που ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις» [COM(2017) 707 final], — ανακοίνωση με κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας («οδηγία ΟΕΔΔΙ») [COM(2017) 708 final], — έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που περιλαμβάνει αξιολόγηση της οδηγίας ΟΕΔΔΙ [SWD(2017) 431 final και SWD(2017) 432 final]· — ανακοίνωση σχετικά με τα ουσιώδη για τη λειτουργία προτύπων διπλώματα ευρεσιτεχνίας [COM(2017) 712 final], — έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής για την αξιολόγηση του μνημονίου συμφωνίας για την πώληση προϊόντων παραποίησης/απομίμησης μέσω του διαδικτύου [SWD(2017) 430 final].

2.5.

Η δέσμη περιλαμβάνει μέτρα που οργανώνονται με βάση τέσσερα κύρια μέρη: 1) μέτρα τα οποία διευκολύνουν τα ενδιαφερόμενα ως προς τα ΔΔΙ μέρη να επωφεληθούν από ένα πιο ομοιογενές, δίκαιο και αποτελεσματικό σύστημα δικαστικής επιβολής στην ΕΕ· 2) δράσεις υποστήριξης πρωτοβουλιών της βιομηχανίας για την καταπολέμηση των προσβολών ΔΔΙ· 3) πρωτοβουλίες ενίσχυσης των ικανοτήτων των τελωνειακών και άλλων αρχών ως προς την επιβολή των ΔΔΙ· 4) μέτρα για την ενίσχυση των προσπαθειών καταπολέμησης των προσβολών ΔΔΙ σε παγκόσμιο επίπεδο, με την προώθηση βέλτιστων πρακτικών και την αναβάθμιση της συνεργασίας με τρίτες χώρες.

3.   Γενικές παρατηρήσεις της ΕΟΚΕ

3.1.

Τα κείμενα που προτείνει η Επιτροπή είναι εύστοχα και πραγματεύονται πολλές πτυχές που συνδέονται με το δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας. Στόχος των προτάσεων της ΕΟΚΕ είναι να καθοριστούν δράσεις και συστάσεις που θα ενισχύουν την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας υπό το φως της θεσμικής αποστολής της ΕΟΚΕ, που επικεντρώνεται πρωτίστως σε κοινωνικές και οικονομικές σκοπιές.

3.2.

Τα τρία έγγραφα της Επιτροπής πρέπει να εξετάζονται από κοινού και να καλύπτουν όλες τις πτυχές του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας. Ελλοχεύει ο κίνδυνος η παρούσα διαβούλευση να περιοριστεί στις καινοτομίες στον ψηφιακό κόσμο, καθώς δίνει έμφαση στο «Μνημόνιο συμφωνίας» και στη μάλλον στενή ερμηνεία των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που είναι ουσιώδη για τη λειτουργία προτύπων, καθώς και των αρχών FRAND. Ωστόσο, οι παρατηρήσεις και οι συστάσεις της ΕΟΚΕ εφιστούν την προσοχή σε όλες τις πτυχές του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας.

3.3.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται μεν τις ανησυχίες της Επιτροπής σχετικά με τις συνέπειες της ψηφιοποίησης για τους κινδύνους που απειλούν το δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας, προτείνει όμως το ζήτημα των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας να προσεγγισθούν από νομική αλλά και από κοινωνική σκοπιά, ώστε τα δικαιώματα αυτά να προστατεύονται καλύτερα.

3.4.

Με τις υπό εξέταση προτάσεις για τα ΔΔΙ, η Επιτροπή επιθυμεί να ενισχύσει την οικονομική ανάπτυξη και να αυξήσει την απασχόληση στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τους στόχους αυτούς, θεωρώντας παράλληλα ότι βάση της κάθε καινοτομίας και δημιουργίας είναι η προσωπική δημιουργικότητα και η δημιουργικότητα της ομάδας στην οποία ανήκει ο δημιουργός ή ο εφευρέτης. Η δημιουργικότητα συνιστά εγγενή ανθρώπινη ικανότητα και προϋπόθεση για την καινοτομία.

3.5.

Επί του προκειμένου, η ΕΟΚΕ συνιστά ένα σαφέστερο ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη μεταβίβαση δικαιωμάτων μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών. Βάσει των υφιστάμενων εθνικών και ευρωπαϊκών ρυθμίσεων, η διαβούλευση ΟΕΔΔΙ δεν έχει αρμοδιότητα να ορίσει συγκεκριμένα τους «δικαιούχους» (π.χ. δημιουργούς, επιχειρήσεις, ενδιάμεσους ή εκδότες), καθώς αυτοί ορίζονται στο ενωσιακό και το εθνικό δίκαιο για τα ΔΔΙ και όχι στην οδηγία ΟΕΔΔΙ.

3.5.1.

Η νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία καλύπτει ευρύ φάσμα οπτικών (δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, εμπορικά σήματα, βιομηχανικά σχέδια, γεωγραφικές ενδείξεις κλπ.). Εάν επιθυμούμε εν τέλει την επίτευξη μίας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς, πρέπει να προχωρήσουμε στην κατεύθυνση κοινής κατανόησης και να δώσουμε έμφαση στον ακριβέστερο ορισμό του «κατόχου του δικαιώματος» δημιουργώντας τις συνθήκες που θα επιτρέψουν σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να συζητήσουν και να διευθετήσουν τα συμφέροντα και τις διαφορές τους. Η ΕΟΚΕ συνιστά τον καλύτερο συντονισμό του εθνικού και του περιφερειακού επιπέδου ώστε να αποφευχθούν συγκρούσεις ή αμφισημίες.

3.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, μολονότι η οδηγία δεν μπορεί να παράσχει ενιαίο πλαίσιο για την Ευρώπη στο σύνολό της, μπορεί να ενθαρρύνει περαιτέρω τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν μια βάση αρχών εναρμόνισης, π.χ. καταρτίζοντας ειδικούς και εξατομικευμένους «κώδικες» για κάθε επιμέρους δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα την εφαρμογή στο δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας των δεοντολογικών αρχών όπως η ευθυκρισία, η αναλογικότητα και η απουσία διακρίσεων.

3.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προσβασιμότητα των δεδομένων. Είναι σαφές ότι μια ευρωπαϊκή προσέγγιση του δικαίου της διανοητικής ιδιοκτησίας αντιπροσωπεύει σημαντική οικονομία κλίμακας και, ως εκ τούτου, προσφέρει νέες ευκαιρίες για την οικονομία όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της απασχόλησης.

3.8.

Η οικονομική διαδικασία αναπτύσσεται μεταξύ του ατόμου που δημιουργεί και του καταναλωτή που αγοράζει προϊόντα. Μεταξύ τους, υφίσταται ολόκληρη σειρά οικονομικών δραστηριοτήτων όπου διαφορετικά συμφέροντα αναζητούν τη θέση τους. Ο καταναλωτής βρίσκεται στο τέλος της διαδικασίας. Ο καταναλωτής πολύ συχνά είναι θύμα παραποίησης/απομίμησης και πειρατείας, καθώς πληρώνει υπερβολικά υψηλές τιμές για προϊόντα παραποίησης.

3.8.1.

Πολλές καινοτομίες λαμβάνουν χώρα κατά την ανάπτυξη ψηφιακών διαδικασιών. Στον ψηφιακό κόσμο, η ταχύτητα της καινοτομίας είναι εξαιρετικά υψηλή. Η κατάσταση αυτή εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια και την εμπιστευτικότητα και καθιστά την προστασία της «διανοητικής ιδιοκτησίας» πολύ δυσκολότερη, αλλά όχι αδύνατη. Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, ιδίως όσα έχουν διαδικτυακή παρουσία, πρέπει να ταυτοποιούνται δεόντως ώστε να αποκαλύπτονται ψευδείς λογαριασμοί που εμπορεύονται με αθέμιτους όρους.

3.8.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προτάσεις της Επιτροπής σχετικά με την αδειοδότηση και με την επιβολή των δικαιωμάτων. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι, στις προτάσεις για τον έλεγχο των συγκρούσεων συμφερόντων, η Επιτροπή περιορίζεται στις διαφορές (Ενιαίο Δικαστήριο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας) και δεν προτείνει συγκεκριμένους μηχανισμούς, όπως ένα κέντρο διαμεσολάβησης μέσω του οποίου τα ίδια τα ενδιαφερόμενα μέρη να διαχειρίζονται μεταξύ τους τις διαφορές τους όσον αφορά τις γενικές νομικές ρυθμίσεις και να συμμετέχουν σε αμοιβαίο διάλογο πριν να προσφύγουν στα δικαστήρια.

3.8.3.

Η ΕΟΚΕ προέβη στη σχετική ανάλυση και φρονεί ότι μια ειδική πλατφόρμα θα έχει σημαντική προστιθέμενη αξία. Ένα κατάλληλο μέσο όπως μια «πλατφόρμα ΔΔΙ», κατά προτίμηση με θεσμικά αναγνωρισμένο καθεστώς, μπορεί να οργανώσει και να συντονίσει τον εξωδικαστικό διάλογο μεταξύ των εν λόγω ενδιαφερομένων μερών με στόχο τη διαμεσολάβηση, τη διαιτησία και τη συμφιλίωση. Αυτή η πλατφόρμα θα καλύψει τις ανάγκες μέσω της συγκέντρωσης όλων των ενδιαφερομένων φορέων για να αντιπαραβάλλουν τους προβληματισμούς και τις απόψεις τους και να προτείνουν κατάλληλους κώδικες δεοντολογίας προς υιοθέτηση.

3.8.4.

Η πλατφόρμα αυτή θα συλλέγει βέλτιστες πρακτικές που ήδη εφαρμόζονται στην Ευρώπη και θα τις παρουσιάζει σαν βάση για τους άλλους. Η ίδια η ΕΟΚΕ εκπροσωπεί την κοινωνία των πολιτών στο σύνολό της, όπου ο διάλογος διεξάγεται στην Ευρώπη και στα κράτη μέλη, ωστόσο αυτό παραμένει μάλλον γενικό και θα έπρεπε να είναι δυνατή η στενότερη σύνδεση με συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες, όπως οι συγγραφείς, οι δημοσιογράφοι και οι εκδότες, και η σύνδεση των ερευνητών και των ιδρυμάτων, ώστε να εξασφαλίζεται η ορθή κατανομή των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και να αποφεύγονται οι διαφορές.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Η καινοτομία στην Ευρώπη

4.1.1.

Η καινοτομία βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Πρέπει να διαφυλαχθεί και να προωθηθεί η καινοτομία των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένες στην Ευρώπη. Πολλά καινοτόμα έργα αναπτύσσονται στις νεοφυείς και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Συχνά, δεν έχουν στέρεες οικονομικές βάσεις και γίνονται εύκολη λεία για εξαγορές από μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες, μακροπρόθεσμα, μετεγκαθιστούν τη δραστηριότητα σε άλλες ηπείρους. Ως εκ τούτου, δεν καρπώνεται η Ευρώπη την οικονομική προστιθέμενη αξία τους και τα οφέλη σε όρους απασχόλησης.

4.1.2.

Σήμερα, οι ΜΜΕ επεκτείνονται στην Ευρώπη, σε βάρος των παραδοσιακών μεγάλων εταιρειών. Μερικές φορές, παραδοσιακές επιχειρήσεις εξαφανίζονται καθώς αρχίζουν να αναπτύσσονται νέα επιχειρηματικά έργα. Στις επιχειρήσεις αυτές, το κλειδί για την καινοτομία έγκειται στις διαδικασίες μετάβασης. Ιδιαίτερη προσοχή κατά τη διαδικασία αυτή πρέπει να δοθεί στους εργαζομένους, ώστε να μπορούν να παραμείνουν παρόντες χάρη σε κατάλληλους και προληπτικούς μηχανισμούς επαγγελματικής κατάρτισης.

4.2.   Δεοντολογικές αρχές

4.2.1.

Κατ’ αναλογία προς τις αρχές FRAND που προτείνει η Επιτροπή σε σχέση με τα ουσιώδη για τη λειτουργία προτύπων διπλώματα ευρεσιτεχνίας, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την εφαρμογή αρχών και προτύπων δικαιοσύνης, τηρουμένων των αναλογιών, και στα άλλα πεδία του δικαίου περί διανοητικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, οι αρχές FRAND αφορούν αυστηρά έναν νομικό περιορισμό του δικαίου περί διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Αυτές οι αρχές δεν μπορούν απλά να υιοθετηθούν σε άλλους τομείς, αλλά πρέπει να εξετάζονται και να συζητούνται ανά περίπτωση (8).

4.2.2.

Ομοίως, η αρχή του λογισμικού ανοιχτού κώδικα πρέπει να εφαρμόζεται χωρίς να ζημιώνεται η δημόσια έρευνα. Τα δημόσια ιδρύματα συχνά χρηματοδοτούν την επιστημονική έρευνα. Τα σχετικά άρθρα, προτού δημοσιευτούν στα εξειδικευμένα περιοδικά, υποβάλλονται σε αξιολόγηση από ομοτίμους («peer review»), οι οποίοι ελέγχουν το έργο των ερευνητών. Τα περιοδικά αυτά είναι διαθέσιμα στα κέντρα πανεπιστημιακής έρευνας μέσω παγκοσμιοποιημένων ψηφιακών δικτύων, όπως το «web of science». Για την πρόσβαση στα δίκτυα αυτά, το πανεπιστήμιο καλείται να καταβάλει υψηλό τίμημα, ενώ θα έπρεπε να είναι δυνατή η πρόσβαση στο περιεχόμενό τους σε λογικές τιμές. Τα πανεπιστήμια δεν θα έπρεπε να πληρώνουν ξανά για να μπορούν να προσφέρουν στους φοιτητές τους το πλεονέκτημα να διαβάζουν τα κείμενα προγενέστερων ερευνών. Αυτή η διπλή χρήση δημόσιων πόρων δεν φαίνεται αποτελεσματική και έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες της δικαιοσύνης και της λογικής.

4.3.   Κοινωνική προστασία

4.3.1.

Το 85 % των εφευρέσεων οφείλονται σε μισθωτούς. Πρόκειται για μια σημαντική πρόκληση για την Επιτροπή, η οποία θεσπίζει ένα ισορροπημένο σύστημα επιβολής των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, που θα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνιακές προκλήσεις (9). Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η κοινωνική προστασία του δημιουργικού εργαζομένου αποτελεί επίσης μέρος αυτής της ισορροπίας. Θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά το καθεστώς των καλλιτεχνών και των ερευνητών.

5.   Εργαλεία για καλύτερη διαφύλαξη και έλεγχο των συμφερόντων των ενδιαφερομένων μερών

5.1.   Οργάνωση των ενδιαφερομένων μερών (10)

5.1.1.

Χάρη σε μια διακλαδική προσέγγιση, οι ορθές πρακτικές μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους κλάδους: για παράδειγμα, οι αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των δημοσιογράφων μπορούν να διαπραγματευτούν με την επαγγελματική οργάνωση των εκδοτών τη μεταβίβαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας τους με αντάλλαγμα δίκαιους μισθούς, όπως εξάλλου και τη μεταγενέστερη χρήση των κειμένων τους σε άλλες (ψηφιακές) εφαρμογές. Οι δημοσιογράφοι μπορούν επίσης να συνάψουν συμφωνίες σχετικά με τις αρχές της ελευθερίας του Τύπου, την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, τους κώδικες που αφορούν το απόρρητο των δεδομένων, τα πνευματικά δικαιώματα των αναγνωστών.

5.1.2.

Για να αναπτυχθεί ένα αξιόπιστο πλαίσιο πέραν των προβλεπόμενων από τον νόμο, όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να οργανώσουν μια διαβούλευση ώστε να συμφωνήσουν σχετικά με διαδικασίες μεταφοράς δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και να εφαρμόσουν κατάλληλους και βιώσιμους κώδικες συμπεριφοράς ή κλαδικές συμφωνίες, πρόσφορους για την ειδική κατάσταση και σε σχέση με τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε κλάδου και του συγκεκριμένου νομικού πεδίου.

5.1.3.

Μια πλατφόρμα ΔΔΙ διαβουλεύσεων και διαλόγου μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών θα μπορούσε να αποφασίζει σχετικά με την οριοθέτηση του πεδίου εφαρμογής των συμφωνιών που θα προκύπτουν από τις διαπραγματεύσεις. Η ΕΕ έχει μακρά παράδοση διαβούλευσης για την επίτευξη ισορροπημένου συνδυασμού των εθνικών και των ευρωπαϊκών συμφερόντων. Το προτεινόμενο φόρουμ διαβουλεύσεων θα μπορούσε να αναλάβει επίσης ρόλο διαμεσολάβησης, οργανώνοντας τους φορείς που εκπροσωπούν δημιουργούς, ερευνητές, καλλιτέχνες, μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), κοινωνικούς εταίρους (συνδικάτα και εργοδότες), πανεπιστήμια, επαγγελματικές οργανώσεις, ενδιαμέσους και δημόσιους φορείς, προκειμένου να συμμετέχουν στη λειτουργία του νομικού φόρουμ, σε συνεργασία με την Επιτροπή και με τους ευρωπαϊκούς φορείς: το EUIPO και το Παρατηρητήριο.

5.2.   Οργάνωση και ευαισθητοποίηση των καταναλωτών

5.2.1.

Η καταπολέμηση της παραποίησης προϋποθέτει επίσης την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών, μέσω εκστρατειών στα μέσα ενημέρωσης, για τον καλύτερο σεβασμό των δικαιωμάτων άυλης ιδιοκτησίας, χωρίς τα δικαιώματα του δημιουργού να θίγουν το δικαίωμα αντιγραφής για ιδιωτική χρήση. Επιπλέον, οι εκστρατείες αυτές θα πρέπει να ευαισθητοποιούν τους καταναλωτές στους κινδύνους που εγκυμονεί για την υγεία και την ασφάλειά τους η χρήση συγκεκριμένων προϊόντων παραποίησης/απομίμησης.

5.3.   Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων δικαστικής επιβολής

5.3.1.

Προκειμένου να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαστικής επιβολής, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προτάσεις της Επιτροπής (11) όσον αφορά την έκκλησή της προς τα κράτη μέλη «να δημοσιεύουν συστηματικά τις δικαστικές αποφάσεις» και την πρόθεσή της να αποδίδει σημαντικό ρόλο στο EUIPO και στο Παρατηρητήριο. Εναπόκειται στην Επιτροπή να αποφασίσει για το ποιο κατάλληλο όργανο για τη διοργάνωση του διαλόγου μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων εντός μιας «Πλατφόρμας ΔΔΙ», εφόσον αυτό καταστήσει την πολιτική ΔΔΙ στην Ευρώπη πιο συνεπή και κατάλληλη για την Ενιαία Αγορά. Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι είναι σκόπιμο να εξεταστεί η ανάπτυξη περαιτέρω εργαλείων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών προκειμένου να προστατευτεί η αρχή της δικαιοσύνης.

5.3.2.

Με την επιφύλαξη της ποινικής προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, την οποία η Επιτροπή δεν επανεξέτασε σε επίπεδο ΕΕ, η ΕΟΚΕ συμμερίζεται το έργο της Επιτροπής για τη βελτίωση του σεβασμού των ΔΔΙ ανά τον κόσμο. Επί του προκειμένου, είναι σκόπιμο να ενισχυθεί το συντονιστικό έργο μεταξύ του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ) και του EUIPO.

6.   Αξιολόγηση της ανακοίνωσης της Επιτροπής

6.1.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι οι συστάσεις της Επιτροπής αφορούν κυρίως τον νομικό τομέα.

6.2.

Με την επιφύλαξη των διαδικασιών απόδοσης δικαιοσύνης, θα ήταν επιθυμητό να δημιουργηθεί ένα ισχυρότερο πλαίσιο νομικής διαμεσολάβησης μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, ώστε να διαμορφώνονται προτάσεις συμβιβασμού. Αυτή η διαδικασία συμφιλίωσης μπορεί να επιτρέψει την επίλυση διαφορών μεταξύ των διαφόρων μερών και να αποτρέψει πολύπλοκες, δαπανηρές και χρονοβόρες νομικές διαδικασίες. Η αρχή αυτή εφαρμόζεται ήδη στο Σύστημα του Ενιαίου Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας, που διαθέτει κέντρο διαιτησίας και διαμεσολάβησης. Η ΕΟΚΕ στηρίζει τις προσπάθειες της Επιτροπής για την περαιτέρω εξέταση του ζητήματος σε συνεργασία με το EUIPO και επιδοκιμάζει και υποστηρίζει την ιδέα σε άλλους τομείς των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας.

6.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την έκκληση της Επιτροπής προς τη βιομηχανία να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα δέουσας επιμέλειας για την καταπολέμηση των προσβολών ΔΔΙ. Ωστόσο, προηγουμένως είναι επιθυμητό να παρασχεθούν συγκεκριμένα θεσμικά μέσα ώστε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να οργανώνονται και να συναντώνται προκειμένου να ανοίγουν και (όπου υφίσταται ήδη, π.χ. με μορφή Μνημονίου Συμφωνίας) να συνεχίζουν το διάλογο και να αποδίδουν το ΔΔΙ στον νόμιμο δικαιούχο. Πρέπει να προωθηθούν και να αναπτυχθούν εθελοντικές συμφωνίες στις οποίες θα συμμετέχουν δικαιούχοι δικαιωμάτων, διαδικτυακές πλατφόρμες, διαδικτυακές διαφημιστικές εταιρείες, πάροχοι υπηρεσιών διανομής και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

---

(1)  ΕΕ L 195 της 2.6.2004, σ. 16.

(2)  COM(2017) 707 final, σ. 3, σημείο 1: «μέτρα τα οποία διευκολύνουν τα ενδιαφερόμενα ως προς τα ΔΔΙ μέρη να επωφεληθούν από ένα πιο ομοιογενές, δίκαιο και αποτελεσματικό σύστημα δικαστικής επιβολής στην ΕΕ».

(3)  COM(2017) 708 final, εισαγωγή, δεύτερη φράση της τέταρτης παραγράφου: «Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι […] η οδηγία προβαίνει σε ελάχιστη εναρμόνιση (π.χ. το άρθρο 2 ρητά επιτρέπει στις εθνικές νομοθεσίες να προβλέπουν μέσα ευνοϊκότερα για τους δικαιούχους)».

(4)  COM(2017) 712 final, σ. 1, δεύτερη φράση της πρώτης παραγράφου.

(5)  COM(2017) 707 final, σ. 4, προτελευταία παράγραφος της εισαγωγής: «ενώ παράλληλα θα εξασφαλίζεται ότι οι δικαιούχοι των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ανταμείβονται για τις επενδύσεις τους στην έρευνα, την ανάπτυξη και την τυποποίηση, και ως εκ τούτου ότι έχουν κίνητρο να προσφέρουν τις καλύτερες τεχνολογίες που διαθέτουν προς συμπερίληψή τους στα πρότυπα».

(6)  Γραφείο διανοητικής ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO), «Intellectual property rights intensive industries and economic performance in the European Union» (Κλάδοι που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και οικονομικά αποτελέσματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση), 2016.

(7)  Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, το 5 % όλων των εισαγωγών στην ΕΕ αντιστοιχεί σε εμπορεύματα παραποίησης/απομίμησης και πειρατικά εμπορεύματα, ανερχόμενο κατά προσέγγιση σε 85 δισ. ευρώ παράνομου εμπορίου.

(8)  Βλέπε σημείο 1.6.

(9)  COM(2017) 707 final.

(10)  Βλ. σημείο 3.8.1.

(11)  COM(2017) 707 final, σ. 8.

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/38

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα έρευνας και εκπαίδευσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (2019-2020) με το οποίο συμπληρώνεται το “Ορίζοντας 2020 — Πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την καινοτομία”»

[COM(2017) 698 final — 2017/0312 (NLE)]

(2018/C 237/06)

Εισηγητής:

ο κ. Jacques LEMERCIER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 18.1.2018 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 10.1.2018
Νομική βάση	Άρθρο 106α της Συνθήκης Ευρατόμ και άρθρο 304 της ΣΛΕΕ
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.03.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.03.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	178/0/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Οι ερευνητικές δραστηριότητες του προγράμματος Ευρατόμ της περιόδου 2014-2018 μεταφέρονται στο πρόγραμμα Ευρατόμ της περιόδου 2019-2020. Έχει εξασφαλιστεί η πλήρης συνοχή του προγράμματος της περιόδου 2019-2020 με το προηγούμενο πρόγραμμα. Η πρόταση της Επιτροπής περιέχει πολύ λίγες τροποποιήσεις. Οι περισσότερες από αυτές αφορούν τον προϋπολογισμό και αποσκοπούν στη διασφάλιση της συνέπειας του προγράμματος.

1.2

Η ΕΟΚΕ σημειώνει τις τροποποιήσεις αυτές, λαμβάνοντας υπόψη τις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της επί του θέματος (1).

1.3

Ο πρωταρχικός στόχος της χρηματοδοτούμενης από την Ευρατόμ έρευνας στον τομέα της σχάσης είναι η ενίσχυση της ασφάλειας των πυρηνικών τεχνολογιών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να δοθεί η μέγιστη δυνατή προσοχή στις πτυχές που σχετίζονται με την πυρηνική ασφάλεια. Η μείωση και η αποθήκευση των μακρόβιων ραδιενεργών αποβλήτων, ο έλεγχος των σχάσιμων υλικών και η ακτινοπροστασία πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται στις προτεραιότητες. Αυτοί οι ερευνητικοί άξονες πρέπει να είναι κοινοί στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Πυρηνικής Ενέργειας (ENEF) στο οποίο εκπροσωπείται η κοινωνία των πολιτών, μέρος της οποίας αποτελεί η ΕΟΚΕ.

1.4

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει και επιβεβαιώνει την ουσία του μηνύματος που είχε εκφράσει στις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, ότι δηλαδή «είναι αναγκαίο να διατηρηθεί και να βελτιωθεί το επίπεδο των διαθέσιμων γνώσεων σε ό,τι αφορά τη χρήση και τις συνέπειες της πυρηνικής τεχνολογίας. Το πρόγραμμα πλαίσιο Ε&Α Ευρατόμ, αποφέρει συνεπώς σημαντική ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία μέσω της συντονιστικής του λειτουργίας, του συνδυασμού πόρων και της ένωσης κοινών προσπαθειών» (2).

1.5

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει επίσης την επιθυμία της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξακολουθήσει να υποστηρίζει την ανάπτυξη ανανεώσιμων μη ορυκτών πηγών ενέργειας και να προβεί σε επανεξισορρόπηση του βάρους της πυρηνικής ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα των κρατών.

1.6

Μετά από τα πολλαπλά συμβάντα στους ευρωπαϊκούς πυρηνικούς σταθμούς, είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η υπεργολαβία συνιστά παράγοντα ανασφάλειας για τη συντήρηση των αντιδραστήρων. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η υπεργολαβία πρέπει να είναι περιορισμένη και να διέπεται από αυστηρό νομικό πλαίσιο.

1.7

Η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί ειδική προσοχή σε αυτά τα ζητήματα στο πλαίσιο του Brexit και της εκ των πραγμάτων αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από τη συνθήκη Ευρατόμ.

2.   Κύρια σημεία της ανακοίνωσης της Επιτροπής

2.1

Στόχος της πρότασης της Επιτροπής είναι να εγκριθεί νέος κανονισμός για την παράταση όλων των ερευνητικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται βάσει του κανονισμού του Συμβουλίου (Ευρατόμ) αριθ. 1314/2013 σχετικά με το πρόγραμμα έρευνας και εκπαίδευσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (2014-2018) με το οποίο συμπληρώνεται το «Ορίζοντας 2020 — Πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την καινοτομία».

2.2

Η πρόταση σχετικά με το πρόγραμμα Ευρατόμ για την περίοδο 2019-2020 συμπληρώνει το πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζοντας 2020». Καθορίζει τον προϋπολογισμό για άμεσες και έμμεσες δράσεις, ορίζει στόχους για την έρευνα και την ανάπτυξη (Ε&Α) και προσδιορίζει μέσα στήριξης της Ε&Α.

2.3

Σύμφωνα με το άρθρο 7 της Συνθήκης Ευρατόμ, το τρέχον πρόγραμμα Ευρατόμ (2014-2018) δεσμεύεται από πενταετές χρονικό πλαίσιο. Η πρόταση αποσκοπεί στη διασφάλιση της απρόσκοπτης συνέχισης του προγράμματος την περίοδο 2019-2020. Με την προσέγγιση αυτή θα διασφαλιστεί μεγαλύτερη συνεκτικότητα με το χρονοδιάγραμμα του προγράμματος-πλαισίου «Ορίζοντας 2020». Το στοιχείο αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία δεδομένου ότι τα προγράμματα «Ορίζοντας 2020» και Ευρατόμ επιδιώκουν αλληλοενισχυόμενους στόχους.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1

Η ΕΟΚΕ σημειώνει τα συμπεράσματα της Επιτροπής σχετικά με την ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος Ευρατόμ 2014-2018 και ειδικότερα το γεγονός ότι από τις αναλύσεις της Επιτροπής «δεν προέκυψε καθοριστικό εύρημα που να αμφισβητεί τη στρατηγική και τη μορφή του προγράμματος της περιόδου 2014-2018 ή που να απαιτεί την υποβολή πρότασης για αναθεώρηση του πεδίου εφαρμογής, των δραστηριοτήτων ή του τρόπου υλοποίησης του προγράμματος για την περίοδο 2019-2020».

3.2

Η ΕΟΚΕ σημειώνει επίσης ότι η δημόσια διαβούλευση που διενεργήθηκε την περίοδο μεταξύ Οκτωβρίου 2016 και Ιανουαρίου 2017 για να τροφοδοτήσει με στοιχεία την ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος Ευρατόμ της περιόδου 2014-2018 και την πρόταση για το πρόγραμμα Ευρατόμ της περιόδου 2019-2020 αποκάλυψε γενικά θετικές εκτιμήσεις: το 80 % των συμμετεχόντων συμφώνησε ή συμφώνησε απόλυτα ότι το πρόγραμμα ήταν πρόσφορο. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες εκτίμησαν ιδιαίτερα τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν όσον αφορά την εκπαίδευση και την κατάρτιση, την έρευνα για τη διαχείριση των αποβλήτων, την ασφάλεια των υφιστάμενων αντιδραστήρων και την έρευνα στον τομέα της σύντηξης. Από την άλλη πλευρά, το πρόγραμμα δεν φαίνεται να είχε μοχλευτικό αποτέλεσμα για ιδιωτικές επενδύσεις.

3.3

Τέλος, η Επιτροπή αναλαμβάνει να διασφαλίσει ότι οι συστάσεις των διαφόρων ενδιαφερομένων θα ληφθούν υπόψη κατά την κατάρτιση του προγράμματος εργασίας του προγράμματος Ευρατόμ 2019-2020 ή στο πλαίσιο των συνήθων δραστηριοτήτων εποπτείας και διαχείρισης που ασκεί σχετικά με το πρόγραμμα Ευρατόμ, αλλά και ότι οι συστάσεις που αφορούν πιο μακροπρόθεσμες πτυχές θα εξετασθούν στην εκ των προτέρων εκτίμηση αντικτύπου για το επόμενο πρόγραμμα Ευρατόμ βάσει του νέου (μετά το 2020) πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου.

3.4

Η ΕΟΚΕ σημειώνει τα ανωτέρω και, λαμβάνοντας υπόψη τις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της επί του θέματος, υποστηρίζει την πρόταση της Επιτροπής.

3.5

Στο ίδιο πνεύμα με τις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι o πρωταρχικός στόχος της χρηματοδοτούμενης από την Ευρατόμ έρευνας στον τομέα της σχάσης είναι η ενίσχυση της ασφάλειας των πυρηνικών τεχνολογιών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να δοθεί η μέγιστη δυνατή προσοχή στις πτυχές που σχετίζονται με την πυρηνική ασφάλεια. Η μείωση και η αποθήκευση των μακρόβιων ραδιενεργών αποβλήτων, ο έλεγχος των σχάσιμων υλικών και η ακτινοπροστασία πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται στις προτεραιότητες.

3.6

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει για μία ακόμη φορά ότι «είναι αναγκαίο να διατηρηθεί και να βελτιωθεί το επίπεδο των διαθέσιμων γνώσεων σε ό,τι αφορά τη χρήση και τις συνέπειες της πυρηνικής τεχνολογίας. Το πρόγραμμα πλαίσιο Ε&Α Ευρατόμ, αποφέρει συνεπώς σημαντική ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία μέσω της συντονιστικής του λειτουργίας, του συνδυασμού πόρων και της ένωσης κοινών προσπαθειών» (3).

---

(1)  ΕΕ C 34 της 2.2.2017, σ. 66· ΕΕ C 181 της 21.6.2012 , σ. 111 και ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 127.

(2)  ΕΕ C 181 της 21.6.2012, σ. 111 και ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 127.

(3)  ΕΕ C 181 της 21.6.2012, σ. 111 και ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 127.

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/40

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή σχετικά με τη συνέχεια που δίνεται στο σχέδιο δράσης για τον ΦΠΑ — Προς έναν ενιαίο χώρο ΦΠΑ στην ΕΕ — Η ώρα των αποφάσεων»

[COM(2017) 566 final]

«Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 904/2010 όσον αφορά τον πιστοποιημένο υποκείμενο στον φόρο»

[COM(2017) 567 final — 2017/0248 (CNS)]

«Πρόταση εκτελεστικού κανονισμού του Συμβουλίου για την τροποποίηση του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 282/2011 όσον αφορά ορισμένες απαλλαγές συνδεόμενες με τις ενδοκοινοτικές πράξεις»

[COM(2017) 568 final — 2017/0249 (NLE)]

και

«Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ όσον αφορά την εναρμόνιση και απλούστευση ορισμένων κανόνων στο σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας και τη θέσπιση του οριστικού συστήματος για τη φορολόγηση των συναλλαγών μεταξύ κρατών μελών»

[COM(2017) 569 final — 2017/0251 (CNS)]

(2018/C 237/07)

Εισηγητής: ο κ.	Giuseppe GUERINI
Συνεισηγητής: ο κ.	Krister ANDERSSON

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 23.10.2017 Ευρωπαϊκή Επιτροπή 17.11.2017, 13.12.2017
Νομική βάση	Άρθρο 113 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	28.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	185/9/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το σημερινό σύστημα Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) της ΕΕ είναι ιδιαίτερα κατακερματισμένο και πολύπλοκο και, κατά συνέπεια, μειώνει και στρεβλώνει το εμπόριο και τις επενδύσεις, δημιουργώντας περιττές και εκτεταμένες διοικητικές επιβαρύνσεις και εμπορικούς φραγμούς για τις επιχειρήσεις.

1.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το σύστημα ΦΠΑ θα πρέπει να στοχεύει στη διευκόλυνση της εύρυθμης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς. Συγκεκριμένα, το σύστημα ΦΠΑ πρέπει να είναι λιγότερο κατακερματισμένο και η διαχείρισή του να είναι περισσότερο αποτελεσματική, ιδίως όσον αφορά το διασυνοριακό εμπόριο, θα πρέπει δε να εκσυγχρονιστεί υπό το πρίσμα της αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης και της ψηφιοποίησης της οικονομίας.

1.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την αποφασιστικότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξαλείψει το έλλειμμα ΦΠΑ, καθώς και την πρόσφατη οδηγία αριθ. 2017/1371 σχετικά με την καταπολέμηση, μέσω του ποινικού δικαίου, της απάτης εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης, η οποία προβλέπει την εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας σε περιπτώσεις απάτης στον τομέα του ΦΠΑ ύψους άνω των 10 εκατομμυρίων ευρώ.

1.4

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι φορολογικές αρχές θα πρέπει να διερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο οι επερχόμενες τεχνολογίες μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ. Οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν επίσης να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο για την απλούστευση του διοικητικού φόρτου, τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τις φορολογικές διοικήσεις, καθότι εξασφαλίζουν την αναγκαία διαφάνεια. Συγκεκριμένα, τα κράτη μέλη θα πρέπει να δημιουργήσουν τα κατάλληλα φόρουμ για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά τη συλλογή των εσόδων και τον τρόπο ανάπτυξης τεχνολογιών με στόχο τη διευκόλυνση της ορθής είσπραξης των φόρων στις περιπτώσεις διασυνοριακού εμπορίου. Θα ήταν επίσης σκόπιμο να εξεταστεί διεξοδικά η δυνατότητα εφαρμογής υψηλότερων συντελεστών ΦΠΑ στα είδη πολυτελείας. Θα πρέπει να συζητηθούν θέματα αποτελεσματικών συστημάτων επιστροφής του ΦΠΑ και φορολογικών εντύπων και διαδικασιών, παράλληλα με τη θέσπιση αποτελεσματικών συστημάτων για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τα πρόσωπα που διαπράττουν απάτη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να συμβάλει στη δημιουργία τέτοιου είδους θεσμικών φόρουμ, ενισχύοντας έτσι την ανάπτυξη και μειώνοντας τις απώλειες εσόδων.

1.5

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μια λειτουργική μονοαπευθυντική θυρίδα (one-stop-shop — OSS) αποτελεί ζωτικό τμήμα ενός συστήματος που βασίζεται στο κράτος μέλος προορισμού. Ως εκ τούτου, είναι ευπρόσδεκτες οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής όπως η προτεινόμενη επέκταση της μικρής μονοαπευθυντικής θυρίδας (Mini One-Stop-Shop — MOSS) σε όλες τις υπηρεσίες «B2C» (business-to-consumer / επιχειρήσεις προς καταναλωτές), καθώς και στις πωλήσεις αγαθών B2C, τόσο εντός της Κοινότητας όσο και από πηγές εκτός της Κοινότητας.

1.6

Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα θεσμικά όργανα που εμπλέκονται στη διαδικασία μεταρρύθμισης του συστήματος ΦΠΑ να διερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αναπτυχθεί το συντομότερο δυνατόν ένα κοινό σύστημα τόσο για τις υπηρεσίες όσο και για τα εμπορεύματα, αμβλύνοντας έτσι τα προβλήματα που προβλέπεται ότι θα προκύψουν από την ύπαρξη δύο συστημάτων, ενός για τα εμπορεύματα και ενός για τις υπηρεσίες. Η εξέλιξη αυτή θα θεωρηθεί θετική από την ΕΟΚΕ στον βαθμό που συνάδει με την αρχή της φορολογικής ουδετερότητας.

1.7

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της φορολογικής ουδετερότητας μεταξύ των διαφόρων εταιρειών και επισημαίνει ότι οι πληρωμές του ΦΠΑ δεν θα πρέπει να επηρεάζουν αρνητικά τη ρευστότητα ορισμένων επιχειρήσεων. Υπό αυτό το πρίσμα, οι εισαγωγείς προϊόντων πρέπει να υποχρεούνται να καταβάλουν τον ΦΠΑ όταν τα προϊόντα έχουν όντως διατεθεί στην αγορά και όχι όταν τα εν λόγω προϊόντα βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της εισαγωγής και της αποθήκευσης.

1.8

Όσον αφορά τον πιστοποιημένο υποκείμενο στον φόρο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή θεωρεί την έννοια αυτή σημαντική για τη μετάβαση προς ένα σύστημα ΦΠΑ το οποίο θα βασίζεται στην αρχή του κράτους μέλους προορισμού και συμφωνεί ότι οι επιχειρήσεις με αποδεδειγμένη φορολογική αξιοπιστία θα πρέπει να μπορούν να επωφελούνται από τα κατάλληλα μέτρα απλούστευσης.

1.9

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι, δεδομένου ότι θα χρειαστεί αρκετός χρόνος μέχρι να συμφωνήσουν τα κράτη μέλη για τον πιστοποιημένο υποκείμενο στον φόρο και να πιστοποιηθεί η πλειοψηφία των εταιρειών, αλλά και δεδομένου του γεγονότος ότι οι προσωρινές λύσεις που περιγράφονται στην πρόταση είναι πολύ σημαντικές για τη λειτουργία του συστήματος ΦΠΑ, η ΕΟΚΕ θα ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν τις προσωρινές λύσεις για όλες τις επιχειρήσεις, προτού αναπτυχθεί πλήρως η έννοια του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο.

1.10

Όσον αφορά ορισμένες απαλλαγές συνδεόμενες με τις ενδοκοινοτικές πράξεις που περιλαμβάνονται στην πρόταση για την τροποποίηση του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 282/2011, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι το αίτημα του Συμβουλίου με το οποίο ζητείται από την Επιτροπή να απλουστεύσει και να διευκρινίσει το νομικό πλαίσιο για τις απαλλαγές φαίνεται να συνιστά χρήσιμο εργαλείο για τη μείωση της απάτης και τον περιορισμό του κόστους συμμόρφωσης για τις ΜΜΕ.

1.11

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό η Επιτροπή να διεξαγάγει εκτενή αξιολόγηση των κανονιστικών επιπτώσεων με στόχο να εξακριβώσει —μεταξύ άλλων ποσοτικά— τις πρακτικές συνέπειες του σχεδίου δράσης για τον ΦΠΑ, στο σύνολό του, για τους ιδιώτες, τις επιχειρήσεις και τις φορολογικές αρχές.

1.12

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει εκ νέου ότι θα πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για την εφαρμογή του οριστικού συστήματος ΦΠΑ εντός εύλογου χρονικού διαστήματος· σε διαφορετική περίπτωση, οι επιδιωκόμενοι στόχοι κινδυνεύουν να υπονομευθούν ή να επιτευχθούν μερικώς μόνο, σε βάρος της εσωτερικής αγοράς, των ευρωπαϊκών εταιρειών αλλά και των Ευρωπαίων καταναλωτών.

2.   Εισαγωγή και ιστορικό

2.1

Με την ανακοίνωσή της με τίτλο «Προς έναν ενιαίο χώρο ΦΠΑ στην ΕΕ — Η ώρα των αποφάσεων», η οποία δημοσιεύτηκε στις 7 Απριλίου 2016, η Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο δράσης της για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος ΦΠΑ της ΕΕ και ανακοίνωσε συγκεκριμένες προτάσεις για τον σκοπό αυτό.

2.2

Ειδικότερα, το σχέδιο δράσης προβλέπει: i) τον εκσυγχρονισμό του συστήματος ΦΠΑ με την προσαρμογή του στις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, ii) τη διευκόλυνση της συμμόρφωσης με το σύστημα ΦΠΑ για τις ΜΜΕ, iii) την ανάπτυξη της κατάλληλης πολιτικής για τον καθορισμό συντελεστών ΦΠΑ, iv) τη μείωση του ελλείμματος ΦΠΑ στα κράτη μέλη και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής.

2.3

Δεδομένου ότι το διασυνοριακό εμπόριο στην ΕΕ ανέρχεται σε περισσότερο από 4,1 τρισεκατομμύρια ευρώ (εξαγωγές) και 3,9 τρισεκατομμύρια ευρώ (εισαγωγές), η θέσπιση ενός εύρυθμου συστήματος ΦΠΑ είναι υψίστης σημασίας για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες.

2.4

Την 1η Δεκεμβρίου 2016, η Επιτροπή δημοσίευσε δύο προτάσεις: μία για τον ΦΠΑ για το διασυνοριακό ηλεκτρονικό εμπόριο (1) και η άλλη σχετικά με τους συντελεστές του ΦΠΑ για τις ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις (2).

2.5

Στις 21 Δεκεμβρίου 2016, με σκοπό τη μείωση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ και ανταποκρινόμενη σε αιτήματα ορισμένων κρατών μελών στο Συμβούλιο, η Επιτροπή δημοσίευσε πρόταση για την προσωρινή εφαρμογή γενικευμένου μηχανισμού αντιστροφής της επιβάρυνσης για τις παραδόσεις αγαθών και την παροχή υπηρεσιών που υπερβαίνουν τα 10 000 ευρώ σε αξία.

2.6

Τον Οκτώβριο του 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε πρόσθετη δέσμη μέτρων στον τομέα του ΦΠΑ. Η δέσμη αυτή περιλαμβάνει: i) την πρόταση για την τροποποίηση της ισχύουσας οδηγίας ΦΠΑ αριθ. 2006/112/ΕΚ, με την οποία εισάγεται η έννοια του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο, καθώς και ορισμένα διορθωτικά μέτρα (3)· ii) μέτρα ώστε να τεθούν τα θεμέλια μιας σταδιακής μετάβασης προς την αρχή της φορολόγησης στο κράτος μέλος προορισμού και της ευθύνης του προμηθευτή ως γενικού κανόνα (4)· iii) πρόταση για την τροποποίηση του εκτελεστικού κανονισμού αριθ. 282/2011 με σκοπό την εναρμόνιση και την απλούστευση των κανόνων για την απόδειξη της ενδοκοινοτικής μεταφοράς αγαθών για λόγους απαλλαγής από τον ΦΠΑ (5)· iv) πρόταση τροποποίησης του κανονισμού για τη διοικητική συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών στον τομέα του ΦΠΑ (6).

2.7

Πιο συγκεκριμένα, η Επιτροπή παρουσίασε τέσσερις «προσωρινές λύσεις» προκειμένου να μειωθεί ο διοικητικός φόρτος για τις επιχειρήσεις στο υφιστάμενο σύστημα. Οι τέσσερις αυτές προσωρινές λύσεις είναι: i) απλούστευση των κανόνων ΦΠΑ για τις εταιρείες που μεταφέρουν εμπορεύματα από ένα κράτος μέλος σε άλλο, όπου και αποθηκεύονται προτού παραδοθούν σε πελάτη γνωστό εκ των προτέρων, ii) απλούστευση και εναρμόνιση των κανόνων όσον αφορά τις αλυσιδωτές συναλλαγές, iii) απλούστευση της απόδειξης μεταφοράς αγαθών μεταξύ δύο κρατών μελών. Οι εν λόγω απλουστεύσεις περιορίζονται στις πιστοποιημένες υποκείμενες στον φόρο επιχειρήσεις. Μια τέταρτη προσωρινή λύση όσον αφορά τον αριθμό ΦΠΑ των εμπορικών εταίρων που καταγράφεται στο ηλεκτρονικό σύστημα επαλήθευσης αριθμού ΦΠΑ (VIES/VAT Information Exchange System), θα είναι διαθέσιμη τόσο για τις πιστοποιημένες υποκείμενες στον φόρο επιχειρήσεις όσο και για τις μη πιστοποιημένες υποκείμενες στον φόρο επιχειρήσεις.

2.8

Έχοντας στραμμένο το βλέμμα στο μέλλον, η Επιτροπή προτίθεται να αντικαταστήσει σταδιακά τη σημερινή μεταβατική ρύθμιση για τη φορολόγηση των συναλλαγών μεταξύ των κρατών μελών με μια οριστική συμφωνία με βάση την αρχή της φορολόγησης των εμπορευμάτων στη χώρα προορισμού μέσω μιας σειράς νομοθετικών μέτρων και σταδιακών προσαρμογών.

3.   Γενικές παρατηρήσεις: καταπολέμηση της απάτης και συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών

3.1

Το σημερινό σύστημα ΦΠΑ της ΕΕ είναι ιδιαίτερα κατακερματισμένο και πολύπλοκο και, κατά συνέπεια, μειώνει και στρεβλώνει το εμπόριο και τις επενδύσεις δημιουργώντας περιττές και εκτεταμένες διοικητικές επιβαρύνσεις και εμπορικούς φραγμούς για τις επιχειρήσεις.

3.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το σύστημα ΦΠΑ της ΕΕ θα πρέπει να στοχεύει στη διευκόλυνση της εύρυθμης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς. Συγκεκριμένα, το σύστημα ΦΠΑ της ΕΕ πρέπει να είναι λιγότερο κατακερματισμένο και η διαχείρισή του να είναι περισσότερο αποτελεσματική, ιδίως όσον αφορά το διασυνοριακό εμπόριο, θα πρέπει δε να εκσυγχρονιστεί υπό το πρίσμα της αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης και της ψηφιοποίησης της οικονομίας.

3.3

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι η απάτη στον τομέα του ΦΠΑ συνιστά σημαντικό πρόβλημα —όπως καταδεικνύουν τα αριθμητικά στοιχεία που εκτιμούν την απώλεια εσόδων λόγω απάτης σε 151 δισεκατομμύρια ευρώ— για το οποίο πρέπει να ληφθούν πρακτικά και ολοένα αποτελεσματικότερα μέτρα, προκειμένου να μειωθούν οι παράνομες πρακτικές χωρίς, ωστόσο, να υπονομεύεται η εδραίωση της ενιαίας αγοράς (7).

3.4

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την αποφασιστικότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξαλείψει το έλλειμμα ΦΠΑ, καθώς και την πρόσφατη οδηγία αριθ. 2017/1371 σχετικά με την καταπολέμηση, μέσω του ποινικού δικαίου, της απάτης εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης, η οποία προβλέπει την εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας σε περιπτώσεις απάτης στον τομέα του ΦΠΑ ύψους άνω των 10 εκατομμυρίων ευρώ.

3.5

Επομένως, είναι σημαντικό να δοθεί προτεραιότητα στον στόχο της διασφάλισης μιας πραγματικής εσωτερικής αγοράς και της καταπολέμησης της απάτης με απτά αποτελέσματα στον τομέα αυτό χωρίς καθυστέρηση μέσω της στενότερης συνεργασίας μεταξύ των φορολογικών αρχών όσον αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών και στην ανάπτυξη βάσεων δεδομένων και πλατφορμών για την ανταλλαγή στοιχείων μεταξύ των διαφόρων εθνικών αρχών προς στήριξη της αποτελεσματικής επιβολής των φορολογικών κανόνων. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις εθνικές φορολογικές αρχές να συνεργάζονται πολύ στενότερα και πιο εντατικά σε καθημερινή βάση, ούτως ώστε να διασφαλιστεί ότι πληρούνται οι απαιτήσεις της εσωτερικής αγοράς και να μειωθούν οι διοικητικές δαπάνες τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τις φορολογικές αρχές. Επιπροσθέτως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι φορολογικές αρχές θα πρέπει, σε συνεργασία με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και με άλλους ενδιαφερόμενους φορείς, να διερευνήσουν με ποιον τρόπο οι μελλοντικές τεχνολογίες μπορούν να συμβάλλουν στην καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ, καθότι οι νέες τεχνολογίες μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο για την απλούστευση του διοικητικού φόρτου για τις επιχειρήσεις και τις φορολογικές διοικήσεις, και επίσης να εξασφαλίσουν την αναγκαία διαφάνεια.

3.6

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν τα κατάλληλα φόρουμ για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά τη συλλογή των εσόδων και τον τρόπο ανάπτυξης τεχνολογιών με στόχο τη διευκόλυνση της ορθής είσπραξης των φόρων στις περιπτώσεις διασυνοριακού εμπορίου. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να συζητηθούν θέματα αποτελεσματικών συστημάτων επιστροφής του ΦΠΑ και φορολογικών εντύπων και διαδικασιών, μαζί με τη θέσπιση αποτελεσματικών συστημάτων για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τα πρόσωπα που διαπράττουν απάτη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να συμβάλει στη δημιουργία τέτοιου είδους θεσμικών φόρουμ, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ανάπτυξη και μειώνοντας τις απώλειες εσόδων.

4.   Αρχή του προορισμού και συντελεστές

4.1

Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότησή της με θέμα «Σχέδιο δράσης για τον ΦΠΑ — Προς έναν ενιαίο χώρο ΦΠΑ στην ΕΕ» (8), η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αναθεώρηση του υφιστάμενου συστήματος θα πρέπει να οδηγήσει σε ένα οριστικό σύστημα ΦΠΑ το οποίο δεν θα είναι μόνο σαφές, ισχυρό και ολοκληρωμένο, αλλά και αναλογικό σε σχέση με τις επιχειρήσεις και προσαρμοσμένο στους ταχείς ρυθμούς των αλλαγών που συντελούνται στην οικονομία και στις αγορές.

4.2

Προς τούτο, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόταση πρόκρισης της αρχής της χώρας προορισμού ως βάσης για το οριστικό σύστημα ΦΠΑ, καθώς αναμένεται να δημιουργήσει δικαιότερους όρους ανταγωνισμού για όλους τους προμηθευτές στην επιμέρους εθνική αγορά και να οδηγήσει σε λιγότερες στρεβλώσεις της αγοράς της ΕΕ.

4.3

Μια λειτουργική μονοαπευθυντική θυρίδα αποτελεί ζωτικό τμήμα ενός συστήματος που βασίζεται στην αρχή της φορολόγησης στο κράτος μέλος προορισμού. Ως εκ τούτου, είναι ευπρόσδεκτες οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής όπως η προτεινόμενη επέκταση της μικρής μονοαπευθυντικής θυρίδας (Mini One-Stop-Shop — MOSS) σε όλες τις υπηρεσίες «B2C» (business-to-consumer / επιχειρήσεις προς καταναλωτές), καθώς και στις πωλήσεις αγαθών B2C, τόσο εντός της Κοινότητας όσο και από τρίτες χώρες. Χωρίς μια πλήρως λειτουργική OSS, βασισμένη σε ελέγχους στη χώρα προέλευσης, κλιμακούμενες απλουστεύσεις και τη δυνατότητα αντιστάθμισης του καταβληθέντος ΦΠΑ επί των εισροών από όλα τα κράτη μέλη, κάθε σύστημα που βασίζεται στην αρχή της φορολόγησης στο κράτος μέλος προορισμού θα αυξήσει δραματικά τον διοικητικό φόρτο, ιδίως για τις ΜΜΕ.

4.4

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της φορολογικής ουδετερότητας μεταξύ των διαφόρων εταιρειών και επισημαίνει ότι οι πληρωμές του ΦΠΑ δεν θα πρέπει να επηρεάζουν αρνητικά τη ρευστότητα ορισμένων επιχειρήσεων. Υπό αυτό το πρίσμα, οι εισαγωγείς προϊόντων σε συγκεκριμένες εθνικές αγορές πρέπει να υποχρεούνται να καταβάλουν τον ΦΠΑ όταν τα προϊόντα έχουν όντως διατεθεί στην αγορά και όχι όταν τα εν λόγω προϊόντα βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της εισαγωγής και της αποθήκευσης εν αναμονή της επακόλουθης εμπορευματοποίησής τους.

4.5

Όσον αφορά την πρώτη φάση του σχεδίου δράσης που επικεντρώνεται σε ορισμένες παραδόσεις αγαθών, η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα θεσμικά όργανα που εμπλέκονται στη διαδικασία μεταρρύθμισης του συστήματος ΦΠΑ να διερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αναπτυχθεί, το συντομότερο δυνατόν, ένα κοινό σύστημα για τις υπηρεσίες και τα εμπορεύματα, ανακουφίζοντας έτσι τα αναμενόμενα προβλήματα που θα προκύψουν από την ύπαρξη δύο συστημάτων, ένα για τα εμπορεύματα και το άλλο για τις υπηρεσίες.

4.6

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό δεδομένου ότι, στην ψηφιακή οικονομία, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ αγαθών και υπηρεσιών γίνεται ολοένα και πιο ασαφής, ενδέχεται δε να μεταβληθεί περαιτέρω στο σημερινό περιβάλλον στο οποίο η τεχνολογία εξελίσσεται με πολύ ταχύτερο ρυθμό από τους κανόνες που αναπτύσσονται από τα σχετικά θεσμικά όργανα. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει υπόψη και ενδεχομένως να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό στο πλαίσιο της τρέχουσας μεταρρύθμισης του συστήματος ΦΠΑ.

4.7

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πολιτική των συντελεστών ΦΠΑ που ακολουθεί η Επιτροπή και αποσκοπεί στην παροχή μεγαλύτερης ευελιξίας στα κράτη μέλη όσον αφορά τους μειωμένους συντελεστές, θα πρέπει, καταρχήν, να είναι συμβατή με την αρχή της χώρας προορισμού, καθότι, στο πλαίσιο του συστήματος αυτού, είναι πιθανό να παρατηρείται μικρότερη στρέβλωση του εμπορίου.

4.8

Η παροχή μεγαλύτερης ελευθερίας στα κράτη μέλη να ορίζουν τους δικούς τους συντελεστές δεν πρέπει, ωστόσο, να οδηγήσει στον κατακερματισμό ή την υπερβολική περιπλοκότητα του συστήματος στο σύνολό του. Ως εκ τούτου, πρέπει να υιοθετηθεί μια αναλογική προσέγγιση, η οποία θα οδηγήσει σε ένα σαφές και προβλέψιμο πλαίσιο εφαρμογής, προς το συμφέρον ιδίως των ΜΜΕ και με στόχο να μειωθεί το κόστος συμμόρφωσης των οικονομικών φορέων εν γένει (9).

4.9

Ως εκ τούτου, ο αριθμός των επιτρεπόμενων εξαιρέσεων πρέπει να περιορίζεται σε συγκεκριμένες και δεόντως αιτιολογημένες περιπτώσεις προκειμένου να διασφαλίζεται ένα ενιαίο και προβλέψιμο κανονιστικό πλαίσιο.

4.10

Όσον αφορά τις πιθανές εξαιρέσεις, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο στόχος της στήριξης της κοινωνικής καινοτομίας και της ενίσχυσης του ευρωπαϊκού κοινωνικού πυλώνα που έχει ενστερνιστεί η Επιτροπή θα μπορούσε να δικαιολογήσει μειωμένους συντελεστές για τις κοινωνικές επιχειρήσεις και για τον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών, βάσει των συγκεκριμένων πρωτοβουλιών που θα αποφασίσουν να αναλάβουν τα κράτη μέλη προς τον σκοπό αυτό μέσα στο νέο νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει τον ΦΠΑ.

4.11

Είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ένα ηλεκτρονικό εργαλείο πληροφόρησης που θα επιτρέπει στις επιχειρήσεις να παρακολουθούν τα διαφορετικά συστήματα συντελεστών των 28 κρατών μελών. Το εργαλείο αυτό πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμο, αξιόπιστο και κατά προτίμηση σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ.

5.   Ο πιστοποιημένος υποκείμενος στον φόρο

5.1

Όσον αφορά τον πιστοποιημένο υποκείμενο στον φόρο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή θεωρεί την έννοια αυτή σημαντική για τη μετάβαση προς ένα σύστημα ΦΠΑ το οποίο θα βασίζεται στην αρχή του κράτους μέλους προορισμού και συμφωνεί ότι οι επιχειρήσεις με αποδεδειγμένη φορολογική αξιοπιστία θα πρέπει να μπορούν να επωφελούνται από τα κατάλληλα μέτρα απλούστευσης.

5.2

Ενώ η έννοια του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο και η χρήση της αντιστροφής της επιβάρυνσης μπορεί να έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ουσιαστική ανακούφιση στις επιχειρήσεις, πιστεύουμε ότι, για να μπορέσουν οι επιχειρήσεις, και οι ΜΜΕ ειδικότερα, να υποβάλουν αίτηση για την έννοια αυτή, είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν εναρμονισμένα, σαφή και αναλογικά κριτήρια και κανόνες σε όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να διευκολυνθεί η ευρύτερη δυνατή πρόσβαση στο καθεστώς του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο.

5.3

Δεδομένου ότι θα χρειαστεί αρκετός χρόνος μέχρι να συμφωνήσουν τα κράτη μέλη για τον πιστοποιημένο υποκείμενο στον φόρο και να πιστοποιηθεί η πλειοψηφία των εταιρειών, αλλά και δεδομένου του γεγονότος ότι οι προσωρινές λύσεις που περιγράφονται στην υπό εξέταση πρόταση είναι τόσο σημαντικές για τη λειτουργία του συστήματος ΦΠΑ, η ΕΟΚΕ θα ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν τις προσωρινές λύσεις για όλες τις επιχειρήσεις προτού αναπτυχθεί πλήρως η έννοια του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο.

5.4

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί επίσης ότι, για την καλύτερη αξιοποίηση του καθεστώτος του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο, πρέπει να δημιουργηθούν κατάλληλα ανεπτυγμένα συστήματα ηλεκτρονικής αποθήκευσης, τα οποία θα πρέπει να είναι εύκολα προσιτά από τις εθνικές φορολογικές αρχές.

5.5

Ωστόσο, δεδομένης της τρέχουσας διατύπωσης της πρότασης της Επιτροπής, δεν είναι δυνατόν να προταθεί μια πιο αναλυτική και λεπτομερής αξιολόγηση της έννοιας αυτής, δεδομένου ότι εξακολουθεί να είναι αορίστου χαρακτήρα, ενώ, συγχρόνως, δεν είναι σαφές ποιες θα είναι οι πρακτικές συνέπειες της εφαρμογής της.

5.6

Σε αυτό το στάδιο, επομένως, η ΕΟΚΕ θα ήθελε απλώς να επισημάνει ότι το μέσο του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο θα πρέπει να υποστηρίζεται από σαφή και διαφανή κριτήρια εφαρμογής. Από την άποψη αυτή, αξίζει να σημειωθεί ότι η θέσπιση κριτηρίων παρόμοιων με εκείνα που ρυθμίζουν τον εγκεκριμένο οικονομικό φορέα θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη πρόσβαση στο σύστημα του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο και στις προσωρινές λύσεις, με τη συμμετοχή μιας ελάχιστης μόνο μειοψηφίας της επιχειρηματικής κοινότητας. Το σύστημα του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο ενδέχεται να είναι προσβάσιμο σε πολύ λίγες επιχειρήσεις.

5.7

Η έννοια αυτή πρέπει να υπόκειται, ιδίως κατά την πρώτη φάση της εφαρμογής, σε προσεκτική παρακολούθηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε τα οφέλη που θα προκύψουν από τη χρήση της έννοιας του πιστοποιημένου υποκείμενου στον φόρο, όσον αφορά τη φορολογική απλούστευση και την ευκολία συμμόρφωσης, να μην υποσκελιστούν από την απώλεια ασφάλειας δικαίου και κανονιστικής ομοιομορφίας στην εσωτερική αγορά.

5.8

Ως προς την πρόταση για την τροποποίηση του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 282/2011 όσον αφορά ορισμένες απαλλαγές συνδεόμενες με τις ενδοκοινοτικές πράξεις, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι το αίτημα του Συμβουλίου η Επιτροπή να διευκρινίσει και να απλουστεύσει το νομικό πλαίσιο για τις απαλλαγές φαίνεται να αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για τη μείωση της απάτης και τον περιορισμό του κόστους συμμόρφωσης για τις ΜΜΕ.

6.   Επόμενα βήματα και τελικές παρατηρήσεις

6.1

Σε γενικές γραμμές, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό η Επιτροπή να διεξαγάγει εκτενή αξιολόγηση των κανονιστικών επιπτώσεων με στόχο να εξακριβώσει —μεταξύ άλλων σε ποσοτικούς όρους— τις πρακτικές συνέπειες του σχεδίου δράσης για τον ΦΠΑ στο σύνολό του για τους ιδιώτες, τις επιχειρήσεις και τις φορολογικές αρχές.

6.2

Τέλος, η ΕΟΚΕ σημειώνει —σε σχέση με την προηγούμενη γνωμοδότησή της με θέμα «Σχέδιο δράσης για τον ΦΠΑ» (10)— ότι είναι σημαντικό να εφαρμοστούν όλα τα επιμέρους τμήματα του σχεδίου δράσης ως ένα αδιαίρετο σύνολο.

6.3

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει εκ νέου ότι θα πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για την εφαρμογή του οριστικού συστήματος ΦΠΑ εντός εύλογου χρονικού διαστήματος· σε διαφορετική περίπτωση, οι επιδιωκόμενοι στόχοι κινδυνεύουν να υπονομευθούν ή να επιτευχθούν μερικώς μόνο, σε βάρος της εσωτερικής αγοράς και των ευρωπαϊκών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο εσωτερικό της.

---

(1)  COM(2016) 757 final

(2)  COM(2016) 758 final

(3)  COM(2017) 567 final

(4)  COM(2017) 566 final

(5)  COM(2017) 568 final

(6)  COM(2017) 569 final

(7)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα — Παρέκκλιση ΦΠΑ — Μηχανισμός αντιστροφής της επιβάρυνσης, ιδίως τα σημεία 1.2 και 3.2 (ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 52).

(8)  ΕΕ C 389 της 21.10.2016, σ. 43.

(9)  Βλ. γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Σχέδιο δράσης για τον ΦΠΑ» (ΕΕ C 389 της 21.10.2016, σ. 43), σημεία 3.1.6 και 3.1.7.

(10)  ΕΕ C 389 της 21.10.2016, σ. 43.

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/46

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών για την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης»

[COM(2017) 592 final]

(2018/C 237/08)

Εισηγητής: ο κ.	Carlos TRIAS PINTÓ
Συνεισηγητής: ο κ.	Daniel MAREELS

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 17.11.2017
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	28.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	180/3/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τα μέτρα που έχουν εγκριθεί από το 2012 και τα οποία συνέβαλαν αποφασιστικά στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και έσπασαν τον φαύλο κύκλο μεταξύ των τραπεζικών συστημάτων και των κρατικών τους τίτλων.

1.2.

Επιδοκιμάζουμε, λοιπόν, και ζητούμε να υλοποιηθεί ουσιαστικά το νέο σύνολο μέτρων που προτείνει η Επιτροπή για την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) και τη μετάβαση σε μια βέλτιστη νομισματική ζώνη, ξεπερνώντας την τρέχουσα αντίσταση και επιτυγχάνοντας, το συντομότερο δυνατό, μεγαλύτερη ακρίβεια για την ολοκλήρωση του τρίτου πυλώνα της Τραπεζικής Ένωσης, μέσω της προοδευτικής μείωσης και της αμοιβαιοποίησης των χρηματοοικονομικών κινδύνων. Πράγματι, η ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης —και της Ένωσης Κεφαλαιαγορών— εκτιμάται ότι θα καταστήσει δυνατή την άρτια καθιέρωση της Χρηματοοικονομικής Ένωσης, ενός από τους θεμελιώδεις πυλώνες της ΟΝΕ

1.3.

Πιο συγκεκριμένα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τους διάφορους στόχους που έχουν προταθεί για την ενίσχυση του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ) και του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης (ΕΜΕ), τη διευκόλυνση της σταδιακής μείωσης των χρηματοοικονομικών κινδύνων και, τέλος, τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης των καταθέσεων το οποίο, πέραν του ότι θα διασφαλίζει τη ρευστότητα, θα μπορεί να αναλαμβάνει τις ζημίες και να ολοκληρώσει τον τρίτο πυλώνα της Τραπεζικής Ένωσης.

1.4.

Για να καταστεί αυτό δυνατό, θα χρειαστεί να συνεχιστούν παράλληλα οι προσπάθειες επιμερισμού και μείωσης των κινδύνων φερεγγυότητας και ρευστότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την προηγούμενή της θέση επί του θέματος, όπως διατυπώθηκε στη γνωμοδότησή της με θέμα τις προτάσεις περί Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης Καταθέσεων (ΕΣΑΚ). Παράλληλα με άλλα ζητήματα στον τομέα αυτόν, το θέμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων θα πρέπει σίγουρα να εξακολουθήσει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα στην ημερήσια διάταξη, ιδίως τώρα που η οικονομία έχει ξαναμπεί σε τροχιά ανάπτυξης.

1.5.

Δεδομένου ότι οι αρχικές προτάσεις για ένα Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασφάλισης Καταθέσεων (ΕΣΑΚ) δεν έχουν οδηγήσει ακόμη σε αποτελέσματα, ενώ έχουν περάσει πάνω από δύο χρόνια, είναι μάλλον καλή ιδέα να ακολουθηθεί μια διαφορετική προσέγγιση. Η παρούσα ανακοίνωση τάσσεται υπέρ της διεξαγωγής ευρύτερης συζήτησης και της εφαρμογής μιας σταδιακής προσέγγισης για την υλοποίηση του ΕΣΑΚ, θέση που υποστηρίζει η ΕΟΚΕ. Είναι σημαντικό να μην χαθεί η κεκτημένη ταχύτητα για την υλοποίηση της Τραπεζικής Ένωσης και να ληφθούν υπόψη τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν οι διαπραγματεύσεις. Σε κάθε περίπτωση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι τόσο το ΕΣΑΚ όσο και τα σχετικά μέτρα για τη μείωση του κινδύνου πρέπει να αντιμετωπιστούν και να υλοποιηθούν άμεσα και ταυτόχρονα με βάση ένα σαφές και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την απόφαση παροχής μόνο κάλυψης ρευστότητας σε πρώτη φάση, με διαχρονική αύξηση της κάλυψης. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να εξακολουθήσει να αποδίδεται αμέριστη προσοχή στα εθνικά συστήματα εγγύησης καταθέσεων που είναι υπεύθυνα για την κάλυψη των ζημιών. Για να καταστεί, μάλιστα, η επακόλουθη μετάβαση στη δεύτερη φάση όσο το δυνατόν πιο ομαλή και για λόγους αμοιβαίας εμπιστοσύνης, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να αναληφθεί ταχεία δράση ώστε να απλοποιηθούν περαιτέρω τα εθνικά συστήματα όσο το δυνατόν περισσότερο. Είναι επίσης σημαντικό να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα από το παρελθόν και ο ηθικός κίνδυνος.

1.7.

Η κάλυψη των ζημιών θα προστεθεί σε δεύτερη φάση, η μετάβαση, όμως, δεν είναι αυτόματη. Η προτεινόμενη επίσημη απόφαση θα πρέπει, κατά την άποψη της Επιτροπής, να στηρίζεται σε όσο το δυνατόν ευρύτερη βάση, άρα κρίνεται σκόπιμο η εν λόγω απόφαση να μην λαμβάνεται μόνο από την Επιτροπή, αλλά σε συνεργασία με το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο.

1.8.

Η προοδευτική αύξηση της κάλυψης ζημιών από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασφάλισης Καταθέσεων είναι κάτι καλό καταρχήν, όμως οι μηχανισμοί υλοποίησης του εν λόγω συστήματος χρήζουν μεγαλύτερης προσοχής στα κείμενα.

1.9.

Γενικότερα, η διατύπωση της ανακοίνωσης είναι πολύ γενικευμένη σε πολλά σημεία, ενώ οι προτάσεις διατυπώνονται «σε υποθετική βάση». Αδιαμφισβήτητα, το στοιχείο αυτό αφήνει περιθώρια για περαιτέρω συζήτηση, αλλά στρέφεται ενίοτε σε βάρος της αποφασιστικότητας. Υπάρχουν επίσης διάφορες σημαντικές πτυχές οι οποίες παραλείπονται ή παραβλέπονται ως ένα βαθμό. Η ΕΟΚΕ ζητεί να υπάρξει ταχεία πρόοδος, σε συνεργασία με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, και να συγκεκριμενοποιηθούν οι προτάσεις. Επιπλέον, πρέπει τα κράτη μέλη να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να συνεχίσουν να συνεργάζονται στα μέτρα που εγκρίθηκαν στο παρελθόν, ιδίως σε όσα αφορούν τα συστήματα εγγύησης των καταθέσεων. Αυτό είναι πρωταρχικής σημασίας, ιδίως στη βάση μιας σταδιακής προσέγγισης, όπως προβλέπεται στην υπό εξέταση ανακοίνωση.

1.10.

Για να επιτευχθεί ο σκοπός της δημιουργίας ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων, καίριας σημασίας είναι η άμεση λειτουργικότητα του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου, υπό την ιδιότητα του τείχους προστασίας για τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης (ΕΜΕ) ως δανειστής έσχατης ανάγκης. Ομοίως, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης σθεναρά τις προγραμματισμένες λειτουργίες αυτού του οργανισμού για την αντιμετώπιση των λεγόμενων ασύμμετρων κλυδωνισμών.

1.11.

Η βελτίωση και η ενοποίηση των πυλώνων της Τραπεζικής Ένωσης, καθώς και η εφαρμογή του ενιαίου εγχειριδίου κανόνων πρέπει να συμβαδίζουν με την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) για το 2030 και των δεσμεύσεων της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή από τον χρηματοπιστωτικό κλάδο. Τούτο συνεπάγεται ευνοϊκότερη μεταχείριση όσον αφορά τις κεφαλαιακές απαιτήσεις για την πραγματοποίηση επενδύσεων στην πράσινη οικονομία και διάφορες μακροπρόθεσμες μη σύνθετες δανειοδοτικές πράξεις «χωρίς αποκλεισμούς» όπως ενυπόθηκα δάνεια, ιδίως όσες συνδέονται με την ενεργειακή απόδοση, την εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών κ.λπ.

1.12.

Ομοίως, η χρηματοοικονομική τεχνολογία (FinTech) και άλλες χρηματοπιστωτικές καινοτομίες (όπως η αλυσίδα συστοιχιών ή blockchain και οι έξυπνες συμβάσεις) αντιπροσωπεύουν μια νέα πρόσκληση για δράση με στόχο την ολοκλήρωση και την αναζωογόνηση της Τραπεζικής Ένωσης και τη βελτίωση της χρηματοπιστωτικής και ψηφιακής ένταξης της ευρωπαϊκής ιθαγένειας, σύμφωνα με τους στρατηγικούς στόχους της ΕΕ. Όπως είναι διατυπωμένοι επί του παρόντος οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) για το 2030, η χρηματοπιστωτική ένταξη συμβάλλει ήδη σε 7 από τους 17 στόχους, ενώ η ψηφιακή ένταξη που θα μπορούσε να την εξασφαλίσει ή να την θέσει σε κίνδυνο σε ένα νέο πλαίσιο επηρεάζει σχεδόν όλους τους στόχους άμεσα ή έμμεσα.

1.13.

Όπως αναφέρεται ήδη σε διάφορες γνωμοδοτήσεις, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη δέσμευσή της για ένα ποικιλόμορφο χρηματοπιστωτικό οικοσύστημα όπου οι μεγάλοι πανευρωπαϊκοί παράγοντες συνυπάρχουν με τις μικρομεσαίες τράπεζες και άλλες μη τραπεζικές οντότητες οι οποίες εστιάζουν αξιόπιστα στη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας σε ισότιμη βάση, σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα μειωμένου συστημικού κινδύνου. Η ποικιλομορφία, η διαφάνεια και η βιωσιμότητα είναι τα καλύτερα αντίδοτα ενάντια στις μελλοντικές δημοσιονομικές κρίσεις.

1.14.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, προβάλλει πλέον επιτακτική η ανάγκη να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή των χωρών που δεν αποτελούν μέρος της ζώνης του ευρώ. Ταυτόχρονα, κάθε ένας από τους τρεις πυλώνες της Τραπεζικής Ένωσης θα πρέπει να συμβάλλει στην ενίσχυση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής δομής, αυξάνοντας τη συνεργασία σε ενωσιακό και σε διεθνές επίπεδο στο κανονιστικό της πλαίσιο και παρέχοντας τις εμπειρίες του, ιδίως σε τρίτες μη ευρωπαϊκές χώρες των οποίων η νομισματική αναφορά είναι το ευρώ, συμπεριλαμβανομένων των γαλλόφωνων χωρών της Αφρικής.

2.   Ιστορία, πλαίσιο και κύρια σημεία της νέας ανακοίνωσης

2.1.

Η Μεγάλη Ύφεση, που ξεκίνησε πριν από δέκα χρόνια, υπέβαλε το ευρώ σε δοκιμασία και είχε ως αποτέλεσμα υψηλό κόστος, σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό, για τις χώρες της ζώνης του ευρώ. Έτσι, και οι πράξεις οικονομικής διάσωσης είχαν αρνητικό αντίκτυπο στον κίνδυνο αδυναμίας εξόφλησης των υποχρεώσεων του Δημοσίου.

2.2.

Η Τραπεζική Ένωση συγκροτήθηκε το 2012 με στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος για την αποτελεσματική εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής, για την επαρκή διασπορά του κινδύνου στα κράτη μέλη και για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα της ζώνης του ευρώ, ως αντίδραση στα δομικά ελαττώματα και δη τον ατελή σχεδιασμό του ευρώ. Χάρη στις θετικές αλλαγές στη νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και στις δημοσιονομικές πολιτικές των κρατών μελών της ΕΕ, σημειώθηκε πρόοδος ως προς την ολοκλήρωση της ΟΝΕ. Η τρέχουσα πρόκληση αφορά την εισαγωγή του ευρώ και στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ και την ολοκλήρωση του τρίτου πυλώνα της Τραπεζικής Ένωσης.

2.3.

Υπό το πρίσμα των λαϊκιστικών απειλών και του αυξανόμενου κινδύνου στροφής προς τον εθνικισμό, πρωτίστως λόγω των αυξανόμενων διαφορών που προκύπτουν εξαιτίας των ασύμμετρων κλυδωνισμών στη ζώνη του ευρώ, υπάρχει ευρεία πολιτική συναίνεση όσον αφορά την ανάγκη ολοκλήρωσης της χρηματοπιστωτικής ένωσης (Τραπεζική Ένωση και Ένωση Κεφαλαιαγορών), προκειμένου να προστατευτεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η εδαφική ακεραιότητα της ΕΕ ενάντια στο «δηλητήριο» του εθνικισμού, όπως το έθεσε ο πρόεδρος της Επιτροπής Jean-Claude Juncker.

2.4.

Μια άλλη σημαντική νέα πρόκληση αφορά τη χρηματοοικονομική τεχνολογία (FinTech) και άλλες καινοτομίες χρηματοπιστωτικών υποδομών, που έχουν ξεγλιστρήσει μέχρι στιγμής από τη χρηματοπιστωτική εποπτεία. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2017 με τίτλο «Ενίσχυση της ενοποιημένης εποπτείας για την ισχυροποίηση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και της χρηματοπιστωτικής ενοποίησης σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον» αναφέρεται ότι «[κ]ατά την ανάπτυξη της Χρηματοοικονομικής Ένωσης απαιτείται η μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των δυνατοτήτων χρηματοπιστωτικής καινοτομίας, αλλά και η διαχείριση των νέων κινδύνων». Έχει εξαγγελθεί ένα σχέδιο δράσης για τις αρχές του 2018 (1).

2.5.

Η πρόοδος προς την Τραπεζική Ένωση που επιτεύχθηκε με τη θέσπιση των κανονιστικών καθηκόντων, των καθηκόντων ελέγχου και των καθηκόντων επιβολής κυρώσεων του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ) (2) και του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης (ΕΜΕ), τα οποία μαζί με το «ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων» που ορίζεται στον Χάρτη πορείας προς την Τραπεζική Ένωση, συνιστούν τα σημαντικότερα ορόσημα, μετριάστηκε τα χρόνια της οικονομικής ανάκαμψης που είχε αρχίσει να διαγράφεται στον ορίζοντα, καθώς οι εταίροι της ζώνης του ευρώ προτίμησαν να απορρίψουν τις συνέργειες που προέκυπταν από την οικονομική ολοκλήρωση παρά να επιμεριστούν τους κινδύνους.

2.6.

Έχουμε έρθει, λοιπόν, αντιμέτωποι με ένα ευρύ φάσμα δηλώσεων και προτάσεων οι οποίες, μολονότι συνέβαλαν στην πρόοδο, δεν οδήγησαν σε μείωση και διασπορά του κινδύνου. Οι συννομοθέτες της ΕΕ δεν έχουν ακόμη δώσει αρκετά συγκεκριμένες απαντήσεις για το πώς θα ολοκληρωθεί η ΟΝΕ, ιδίως όσον αφορά τη συμμόρφωση με την οδηγία του 2014 (όπως αυτή ενισχύθηκε από το Συμβούλιο το 2017) (3), την πρόταση κανονισμού του Νοεμβρίου 2015, τη μερική και περαιτέρω ανάπτυξη της Ένωσης Κεφαλαιαγορών, την ενεργοποίηση το 2017 του «Σχεδίου δράσης για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες προς τους καταναλωτές», τα νέα μέτρα μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων (4) κ.λπ.

2.7.

Η ανωτέρω πρόταση κανονισμού του 2015 προέβλεπε τη σταδιακή και βαθμιαία ανάπτυξη ενός Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης Καταθέσεων (ΕΣΑΚ). Στο πρώτο στάδιο θα χρησιμοποιούνταν ένα σύστημα αντασφάλισης, πριν από τη μετάβαση σε ένα σταδιακά αμοιβαιοποιημένο σύστημα (συνασφάλιση), καταλήγοντας, τέλος, στο τρίτο στάδιο, σε μια κατάσταση όπου, από το 2024 και εξής, τον κίνδυνο θα αναλαμβάνει πλήρως το ΕΣΑΚ. Μαζί με το παρόν σχέδιο, η Επιτροπή εξήγγειλε, ταυτόχρονα, διάφορα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση του κινδύνου στην Τραπεζική Ένωση. Δυστυχώς, οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν μέχρι στιγμής καρποφορήσει.

2.8.

Επίσης, πρέπει ακόμη να γίνουν ορισμένες ενέργειες σχετικές με τα εθνικά συστήματα εγγύησης των καταθέσεων, έτσι ώστε να συντελεστεί πρόοδος. Ένα από τα συναφή ζητήματα είναι το γεγονός ότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων της οδηγίας για το σύστημα εγγύησης των καταθέσεων, καθώς και η ανάγκη να βελτιωθεί η ανταλλαγή πληροφοριών και μέσων για την προώθηση του συντονισμού μεταξύ των εθνικών συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων (ΣΕΚ) (5).

2.9.

Για να αρθεί το αδιέξοδο μεταξύ των συννομοθετών, η εν λόγω ανακοίνωση καθιστά αυστηρότερο το κριτήριο για τη διάσωση με ίδια μέσα και προτείνει, πρώτον, να θεσπιστεί ένας κοινός μηχανισμός ασφαλείας για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης και, δεύτερον, να καταρτιστεί ένας πιο ολοκληρωμένος χάρτης πορείας για το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασφάλισης Καταθέσεων, ξεκινώντας με την αντασφάλιση (προσφέροντας μόνο σταδιακή κάλυψη ρευστότητας, ενώ οι τράπεζες παρέχουν το αμοιβαίο κεφάλαιο) και έπειτα, σε δεύτερη φάση, περνώντας στη συνασφάλιση, για την οποία θα μπορούσε να τεθεί ως προϋπόθεση να περιορίζονται επαρκώς οι κίνδυνοι που σχετίζονται με μη εξυπηρετούμενα δάνεια (6). Για τον σκοπό αυτόν προτείνεται ένα επιπλέον μέτρο που αποσκοπεί στη μείωση της πιθανότητας αφερεγγυότητας των επιχειρήσεων μέσω διαδικασιών αναδιάρθρωσης, ενώ καταβάλλονται επίσης προσπάθειες όσον αφορά την έγκαιρη θέσπιση διατάξεων σχετικά με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στο πλαίσιο της αναθεώρησης του κανονισμού για τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ). Η ανακοίνωση της Επιτροπής για την ενδιάμεση επανεξέταση του σχεδίου δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών που εκδόθηκε στα μέσα του 2017 αναγγέλλει και βραχυπρόθεσμα μέτρα για την ανάπτυξη δευτερογενούς αγοράς μη εξυπηρετούμενων δανείων (7). Σε τελική ανάλυση, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επιτευχθεί επίσης επαρκής πρόοδος όσον αφορά τη μείωση του κινδύνου στον τραπεζικό τομέα.

2.10.

Το δεύτερο συμπληρωματικό μέτρο αφορά τη διαφοροποίηση των διακρατούμενων από τις τράπεζες κρατικών τίτλων. Οι εξασφαλισμένοι με κρατικά ομόλογα τίτλοι μπορούν να συνεισφέρουν στην προκειμένη περίπτωση, προσφέροντας, συγχρόνως, συμπληρωματικές εγγυήσεις. Σε συνέχεια του έργου που επιτελέστηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ), η Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο να υποβάλει νομοθετική πρόταση στις αρχές του 2018.

2.11.

Μέχρι την άνοιξη του 2019 θα πρέπει να έχουν θεσπιστεί, συνεπώς, όλα τα μέτρα επιμερισμού του κινδύνου και θα πρέπει να μπορεί να ξεκινήσει το στάδιο εκτέλεσης, με σημείο αφετηρίας τη συμφωνία μεταξύ των συννομοθετών για τα βασικά στοιχεία της δέσμης τραπεζικών μέτρων του Νοεμβρίου του 2016 και σημαντική πρόοδο στα υπόλοιπα, στη συνέχεια αποσαφήνιση των υφιστάμενων ελεγκτικών εξουσιών, προκειμένου να μετριαστούν οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, και μια πρόταση αξιολόγησης των επιχειρήσεων επενδύσεων.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Σήμερα που οι οικονομίες των χωρών της ζώνης του ευρώ έχουν ξαναμπεί σε τροχιά ανάπτυξης και οι τράπεζες αυξάνουν τη χρηματοδότησή τους προς τις οικονομίες αυτές, ήρθε η ώρα να θωρακίσουμε περαιτέρω το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα, φροντίζοντας έτσι ώστε τυχόν μελλοντικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις να μην οδηγήσουν σε περαιτέρω κατακερματισμό της αγοράς (8) και να μην υποβάλουν το ευρώ και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, συνολικά, σε άλλη μία ακριβή δοκιμασία.

3.2.

Για τον σκοπό αυτόν, είναι ουσιώδους σημασίας να συγκροτηθεί ένα «πλήρως αμοιβαιοποιημένο» Κοινό Ταμείο Ασφάλισης Καταθέσεων (ΤΑΚ) για να ολοκληρωθεί η χρηματοοικονομική διάρθρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να αντιμετωπιστεί η σημερινή αναντιστοιχία μεταξύ της εποπτείας και της εξυγίανσης των τραπεζών (που συγκεντρώνονται κεντρικά) αφενός, και των εθνικών συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων (που δεν είναι εναρμονισμένα) αφετέρου. Αυτό απαιτεί επίσης επαρκή πρόοδο όσον αφορά τη μείωση του κινδύνου στον τραπεζικό τομέα.

3.3.

Η πρόοδος όσον αφορά τη μείωση του κινδύνου προϋποθέτει πρόοδο όσον αφορά την προστασία των καταθέσεων, ως εκ τούτου η ΕΟΚΕ επαναβεβαιώνει τις αρχές που έχει δηλώσει ήδη αναφορικά με τις αρχικές προτάσεις για το ΕΣΑΚ (9). Πιο συγκεκριμένα, αναφέρθηκε ότι, καθώς και τα δύο είδη μέτρων έχουν ορισμένους κοινούς θεμελιώδεις και σημαντικούς στόχους σχετικά με την ενίσχυση και την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης και θα πρέπει να υλοποιηθούν με ενιαίο τρόπο και πραγματικά ισότιμα μέσα και μεθόδους. Συνεπώς, για να μπορέσει να υπάρξει πραγματική πρόοδος, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή θεωρεί ουσιαστικό τόσο το ΕΣΑΚ όσο και τα σχετικά μέτρα για τη μείωση του κινδύνου να ληφθούν και να υλοποιηθούν άμεσα και ουσιαστικά, με βάση ένα σαφές και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Η δημιουργία των σωστών προϋποθέσεων για την επίτευξη προόδου είναι επίσης πολύ σημαντική για την περαιτέρω ολοκλήρωση της ΟΝΕ, της οποίας σημαντικό τμήμα αποτελεί η Τραπεζική Ένωση.

3.4.

Παράλληλα με άλλες πρωτοβουλίες που αφορούν τη μείωση του κινδύνου, το ζήτημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων (10), και ειδικότερα της ανισοκατανομής τους ανά χώρα, πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να εξακολουθήσει να αποτελεί προτεραιότητα στην ημερήσια διάταξη, καθότι πρέπει να σημειωθεί πρόοδος στο πεδίο αυτό. Όπως αναφέρθηκε πρόσφατα, σε γενικές γραμμές, έχει συντελεστεί πρόοδος, ωστόσο ο μέσος όρος δεν είναι το παν (11). Δίπλα από τις τράπεζες που χειρίζονται το ζήτημα σθεναρά, ή τουλάχιστον κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, εξακολουθούν να υπάρχουν τράπεζες που αρνούνται το πρόβλημα ή δεν το αντιμετωπίζουν αρκετά φιλόδοξα. Σήμερα που η οικονομία έχει ξαναμπεί σε τροχιά ανάπτυξης, είναι σημαντικό το θέμα αυτό να αντιμετωπίζεται ως ζήτημα προτεραιότητας, ώστε να επιλυθούν και τα προβλήματα από το παρελθόν και τα μελλοντικά προβλήματα. Η πρόκληση έγκειται στο να επιτευχθούν ουσιαστικά αποτελέσματα επιτόπου. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για να σημειωθεί πρόοδος ως προς την εφαρμογή του τρίτου πυλώνα της Τραπεζικής Ένωσης.

3.5.

Συγκριτικά με τις αρχικές προτάσεις για το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασφάλισης Καταθέσεων (ΕΣΑΚ) του 2015, η παρούσα ανακοίνωση αφήνει περιθώριο για ευρύτερη συζήτηση σχετικά με το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης των καταθέσεων και για μια πιο σταδιακή προσέγγιση ως προς την υλοποίησή του. Σε μια εποχή κατά την οποία είναι σημαντικό να μην χαθεί η κεκτημένη ταχύτητα για την υλοποίηση της Τραπεζικής Ένωσης και να συνυπολογιστούν τα συμπεράσματα που εξήχθησαν κατά τις διαπραγματεύσεις, η νέα προσέγγιση της Επιτροπής είναι ρεαλιστική και η ΕΟΚΕ μπορεί να την υποστηρίξει.

3.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απόφαση παροχής μόνο κάλυψης ρευστότητας σε πρώτη φάση, στοιχείο που σημαίνει ότι, στο στάδιο αυτό, οι ζημίες θα καλύπτονται μέσω των εθνικών συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων. Για να μην καταστεί η επακόλουθη μετάβαση στην επόμενη φάση άσκοπα δύσκολη, και για λόγους αμοιβαίας εμπιστοσύνης, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να γίνει εξαρχής σαφές ότι πρέπει να ληφθεί περαιτέρω δράση ώστε να απλοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα εθνικά συστήματα, προκειμένου να εξαλειφθούν οι μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. Ταυτόχρονα, είναι επίσης σημαντικό να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα από το παρελθόν και ο ηθικός κίνδυνος.

3.7.

Όσον αφορά τη μετάβαση από το στάδιο της αντασφάλισης (βλ. ανωτέρω) στο στάδιο της συνασφάλισης, παράμετρος η οποία εξαρτάται από διάφορες προϋποθέσεις, η απόφαση μετάβασης θα πρέπει, κατά την άποψη της Επιτροπής, να στηρίζεται σε όσο το δυνατόν ευρύτερη βάση, και ως εκ τούτου κρίνεται σκόπιμο η εν λόγω απόφαση να μην λαμβάνεται μόνο από την Επιτροπή, αλλά σε συνεργασία με το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο (12).

3.8.

Είναι επίσης απαραίτητο να υπάρχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με τους όρους που θα ισχύουν τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά (13) τη μετάβαση στο στάδιο της συνασφάλισης, οπότε θα παρέχεται ταυτοχρόνως και κάλυψη ρευστότητας και κάλυψη ζημιών. Η πρόταση σταδιακής ανάπτυξης (14) είναι μεν καλή, αλλά, συγχρόνως, υπάρχουν ανησυχίες ότι το ισχύον κείμενο εξακολουθεί να είναι υπερβολικά γενικό και ασαφές, και αφήνει μεγάλο περιθώριο για διαφορετικές ερμηνείες και συζητήσεις. Απαιτείται περισσότερη καθοδήγηση και βεβαιότητα επί του θέματος ευθύς εξαρχής.

3.9.

Σε γενικότερες γραμμές, αξίζει να σημειωθεί ότι, σε αυτό το γενικό πλαίσιο, η διατύπωση της ανακοίνωσης είναι πολύ γενικευμένη σε πολλά σημεία, ενώ οι προτάσεις διατυπώνονται σε προσωρινή βάση. Αφενός, το στοιχείο αφήνει ένα περιθώριο ελιγμών το οποίο θα μπορούσε να φανεί χρήσιμο στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών μελών και με τα κράτη μέλη, αφετέρου, όμως, σημαίνει ότι το κείμενο μοιάζει πιο αναποφάσιστο (15) και δεν είναι πάντα τόσο σαφές όσο θα ελπίζαμε. Παραλείπονται ή παραβλέπονται πολλές σημαντικές πτυχές, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης του ρόλου των θεσμικών συστημάτων προστασίας, στις οποίες έχει επιστήσει την προσοχή η ΕΟΚΕ στο παρελθόν (16). Για να επιλυθούν τα ζητήματα αυτά, είναι πλέον σημαντική η συνεργασία με όλα τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη (συμπεριλαμβανομένου του Συμβουλίου, του Κοινοβουλίου, των κρατών μελών, της Επιτροπής κτλ.) ούτως ώστε να υπάρξει ταχεία πρόοδος και να συγκεκριμενοποιηθούν οι προτάσεις.

3.10.

Η ΕΟΚΕ καλεί επιτακτικά τους συννομοθέτες να χρησιμοποιήσουν την ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων για την ενίσχυση της ΟΝΕ (17) (δημοσιεύτηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2017) για να επιταχυνθεί η επίτευξη συναίνεσης.

3.11.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόθεση της ΕΚΤ να διασφαλίσει την προσφορά εναρμονισμένων υπηρεσιών από τις τράπεζες σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ (18), αποκομίζοντας τα οφέλη μιας μεγαλύτερης αγοράς. Καλεί τα κράτη μέλη που δεν συμμετέχουν ακόμη στο κοινό νόμισμα να ενταχθούν στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ), ως ένα πρώτο βήμα προς την πλήρη ένταξή τους στη ζώνη του ευρώ.

3.12.

Η ολοκλήρωση της χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής της ΕΕ πρέπει να συμβαδίζει με την ψηφιακή και τη χρηματοπιστωτική ένταξη, σύμφωνα με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών για το 2030. Η ΕΟΚΕ αποδίδει έμφαση στον δυνητικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι τράπεζες στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και στην εκπλήρωση των 13 από τους 17 ΣΒΑ, μέσω των καθηκόντων διαμεσολάβησης που επιτελούν μεταξύ συνετών αποταμιεύσεων και κοινωνικά υπεύθυνων επενδύσεων. Ως προς αυτό, πρέπει να επανεξεταστεί με προσοχή η ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων της συμφωνίας Βασιλεία III στις 7 Δεκεμβρίου 2017 προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η ευρωπαϊκή τραπεζική δανειοδότηση δεν θα περιστέλλεται σε τομείς ζωτικής σημασίας για τη βιώσιμη χρηματοδότηση.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τα μέτρα που προτείνει η Επιτροπή για τον περιορισμό των κινδύνων στον τομέα της εποπτείας, της εξυγίανσης και της εγγύησης των καταθέσεων (στην πιθανή μετάβαση από την αντασφάλιση στη συνασφάλιση).

4.2.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η εναρμόνιση των εθνικών συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων θα πρέπει να συμβεί παράλληλα με την καθιέρωση της διαδικασίας του ΕΣΑΚ. Η ΕΟΚΕ καλεί επιτακτικά την Επιτροπή να θεσπίσει μια πρωτοβουλία που θα επιτρέπει στα εθνικά ταμεία καταθέσεων να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της αρχιτεκτονικής του ευρωπαϊκού συστήματος, διασφαλίζοντας ίση μεταχείριση για τις μη συστημικώς σημαντικές οντότητες (19). H EOKE στηρίζει το δικαίωμα των εθνικών ΣΕΚ (συστήματα εγγύησης καταθέσεων) να εφαρμόζουν εναλλακτικά μέτρα, χωρίς αυτά να αντίκειται στους κανόνες περί ανταγωνισμού, όπως αναφέρεται στο άρθρο 11 της οδηγίας 2014//49/ΕΕ περί των συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων (ΟΣΕΚ).

4.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τη θέσπιση μηχανισμού ασφαλείας για τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης το συντομότερο δυνατόν, χρησιμοποιώντας ένα πιστωτικό όριο από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, όπως προτείνεται, παραδείγματος χάρη, από την επιχειρησιακή ομάδα για συντονισμένη δράση (Task Force on Coordinated Action — TFCA).

4.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ενίσχυση των εποπτικών εξουσιών δυνάμει του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού καθώς και των εκ του νόμου προβλεπόμενων συστημάτων προστασίας προληπτικής εποπτείας (πυλώνας Ι), προκειμένου να αντιμετωπιστούν με εναρμονισμένο τρόπο τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Σε αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή θα πρέπει να καταδείξει ότι, υπό το πρίσμα των νέων εποπτικών εξουσιών, οι αρμόδιες αρχές μπορούν να επηρεάσουν τις πολιτικές δημιουργίας προβλέψεων των τραπεζών για μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

4.5.

Οι ανωτέρω μηχανισμοί προληπτικής κανονιστικής προστασίας θα πρέπει να εφαρμόζονται σε κάθε τράπεζα ανεξαιρέτως ανάλογα με το προφίλ συστημικού κινδύνου τους, το οποίο, συχνά, αποτελεί συνάρτηση του επιχειρηματικού μοντέλου που ακολουθούν. Αυτό θα σήμαινε ότι οι μικρομεσαίες τράπεζες, η λειτουργία των οποίων δεν ενέχει υπερβολικούς κινδύνους, θα πρέπει να ανταποκρίνονται σε κατάλληλες απαιτήσεις και ότι δεν θα υπόκεινται σε ένα υπερβολικά κανονιστικό καθεστώς.

4.6.

Ομοίως, η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί στις κεφαλαιακές απαιτήσεις για τους τραπεζικούς οργανισμούς ευνοϊκότερη μεταχείριση για την πραγματοποίηση επενδύσεων στην πράσινη οικονομία (20) και να εξεταστεί η εφαρμογή πρόσθετων κεφαλαιακών απαιτήσεων για επενδύσεις στην «καφέ οικονομία». Ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός (ΕΕΜ) θα πρέπει να ασκεί συγκεκριμένη εποπτεία στο ζήτημα αυτό.

4.7.

Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο εισαγωγής περαιτέρω καινοτομιών στη νομοθεσία για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, διερευνώντας κατά πόσον μπορούν να διαδραματίσουν μεγαλύτερο ρόλο οι ιδιωτικές υπηρεσίες ασφάλισης πιστώσεων, οι οποίες έχουν τριπλή λειτουργία –πρόληψη, αντιστάθμιση και εξυγίανση– και λόγω της χρηματοπιστωτικής καινοτομίας συνδέονται ολοένα και περισσότερο με τις τράπεζες. Στις εκθέσεις της, η ΕΚΤ συμπεραίνει ότι ορισμένοι από αυτούς τους κινδύνους, όπως οι κίνδυνοι επιτοκίου, συνιστούν αντικείμενο επαρκούς διαχείρισης από τα περισσότερα ευρωπαϊκά πιστωτικά ιδρύματα. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι ΗΠΑ ξεπέρασαν την κρίση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου όταν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Federal Reserve) παρείχε στις μεγάλες εταιρείες αντασφάλισης πρόσβαση σε ρευστότητα.

4.8.

Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητεί, όπως σε διάφορες προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, δίκαιες ανταγωνιστικές συνθήκες οι οποίες θα είναι ουδέτερες τεχνολογικά αλλά και ως προς το επιχειρηματικό μοντέλο. Όσον αφορά την παρούσα γνωμοδότηση, ζητεί για άλλη μία φορά ίσους όρους ανταγωνισμού σχετικά με τα εποπτικά καθήκοντα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να διενεργούνται περισσότεροι έλεγχοι στα εξωτραπεζικά ιδρύματα, στις επιχειρήσεις επενδύσεων και στις εταιρείες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας, σύμφωνα με τη βασική αρχή «ίδιοι κίνδυνοι, ίδιοι κανόνες και ίδια εποπτεία». Χάρη στους κανόνες για αυτούς τους νέους παράγοντες, οι οποίοι οδήγησαν συχνά σε νομικές διαδικασίες, θα αυξηθούν οι δυνατότητες χρηματοπιστωτικής ένταξης χωρίς να διακυβευθεί η προστασία των καταναλωτών.

---

(1)  Βλ. COM(2017) 542 final (ενότητα 4, σ. 11 κ.ε.).

(2)  Κανονισμός (EΕ) αριθ. 1024/2013 του Συμβουλίου (ΕΕ L 287 της 29.10. 2013, σ. 63).

(3)  Στις 16 Ιουνίου 2017 το Συμβούλιο κατέληξε σε συμφωνία σχετικά με την ιεράρχηση των πιστωτών των τραπεζών στις διαδικασίες αφερεγγυότητας στο πλαίσιο μιας οδηγίας βάσει της οποίας τα κράτη μέλη μπορούν να καθιερώσουν ρητή χαμηλότερη εξοφλητική προτεραιότητα των μη εξασφαλισμένων καταθέσεων που θα έπρεπε να «σωθούν» σε περίπτωση πτώχευσης μιας τράπεζας.

(4)  COM(2018) 37 final

(5)  Βλ. ανακοίνωση της Επιτροπής, σ. 12.

(6)  Παρά τις βελτιώσεις, στο τέλος του 2016 οι ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν διπλάσια σταθμισμένα βάσει κινδύνου στοιχεία ενεργητικού στους ισολογισμούς τους (19,1 % κατά μέσο όρο σε ολόκληρη την ΕΕ, 18,8 % στη ζώνη του ευρώ) σε σχέση με τα αντίστοιχα στοιχεία ενεργητικού στις Ηνωμένες Πολιτείες (οι ιαπωνικές τράπεζες βρίσκονταν κάπου στο ενδιάμεσο), ενώ τα ευρωπαϊκά αριθμητικά στοιχεία στην αρχή της κρίσης του 2008 ήταν καλύτερα από τα στοιχεία των άλλων δύο μεγάλων δυνάμεων. Επιπλέον, το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων παραμένει τριπλάσιο από ό,τι στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία.

(7)  Βλ. COM(2017) 292 final, και πιο συγκεκριμένα τη «δράση προτεραιότητας 5».

(8)  Οι τράπεζες έχουν μειώσει την έκθεσή τους σε άλλα κράτη μέλη και οι διασυνοριακές πληρωμές εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν μόλις το 7 %.

(9)  ΕΕ C 177 της 18.5. 2016, σ. 21.

(10)  Μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

(11)  Συνέντευξη με την Danièle Nouy, πρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, στο Público, 11 Δεκεμβρίου 2017. Βλ. https://www.bankingsupervision.europa.eu/press/interviews/date/2017/html/ssm.in171211.en.html

(12)  Με την επιφύλαξη του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν οι εποπτικές αρχές εν προκειμένω.

(13)  Βλ. ανακοίνωση, σημείο 3.

(14)  Γενικά, προτείνεται επί του παρόντος να παρέχεται κάλυψη ζημιών από τα εθνικά συστήματα εγγύησης των καταθέσεων και το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων, σύμφωνα με μια κλίμακα που θα αναπτύσσεται προοδευτικά, ξεκινώντας από συνεισφορά ύψους 30 % του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης Καταθέσεων (ΕΣΑΚ) για το πρώτο έτος του σταδίου συνασφάλισης.

(15)  Πολλά από τα στοιχεία περιγράφονται σε υποθετική βάση: βλ. τακτική χρήση του «θα μπορούσε» στην περιγραφή των δύο σταδίων υλοποίησης του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης Καταθέσεων (σ. 10 και εξής).

(16)  ΕΕ C 177 της 18.5.2016, σ. 21.

(17)  COM(2017) 821 final

(18)  ΕΕ C 434 της 15.12. 2017, σ. 51.

(19)  Βάσει του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1024/2013, μόνο τα συστημικώς σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα υπόκεινται στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό.

(20)  Τα επιχειρήματα υπέρ του «πράσινου συντελεστή υποστήριξης» αφορούν τόσο τη θετική συστημική αξία οικολογικών δραστηριοτήτων που μειώνουν τους μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς κινδύνους όσο και την ενσωμάτωση των θετικών εξωτερικών παραγόντων. Βλέπε http://www.finance-watch.org/our-work/publications/1445 και https://ec.europa.eu/info/publications/180131-sustainable-finance-report_en

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/53

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕE) 2017/825 προκειμένου να αυξηθεί το χρηματοδοτικό κονδύλιο του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων και να προσαρμοστεί ο γενικός του στόχος»

[COM(2017) 825 final — 2017/0334 (COD)]

και

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, περί καθορισμού κοινών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και περί καθορισμού γενικών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1083/2006 όσον αφορά τη στήριξη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στα κράτη μέλη»

[COM(2017) 826 final — 2017/0336 (COD)]

(2018/C 237/09)

Εισηγητής:	ο κ. Mihai IVAŞCU
Συνεισηγητής:	ο κ. Stefano PALMIERI

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.12.2017 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 21.12.2017 και 31.1.2018
Νομική βάση	Άρθρα 175, 177, 197 παράγραφος 2 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	28.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	183/2/9

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση να αυξηθεί ο προϋπολογισμός του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων (ΠΣΔΜ) και να συμπεριληφθεί ειδικό εργαλείο υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων για τις «μεταρρυθμιστικές δεσμεύσεις». Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στις μεταρρυθμίσεις που έχουν άμεσες δευτερογενείς επιπτώσεις στα άλλα κράτη μέλη.

1.2

Η ΕΟΚΕ, σύμφωνα και με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, υποστηρίζει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας θεσμικών ικανοτήτων για τη βελτίωση της διοικητικής ποιότητας. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να είναι συγκεκριμένες για κάθε χώρα και να εδράζονται στη δημοκρατική στήριξη, αποφεύγοντας την ενιαία προσέγγιση για όλα τα κράτη μέλη.

1.3

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι θετικές όχι μόνον εάν μειώνουν τις δημόσιες δαπάνες κατά τρόπο κοινωνικά βιώσιμο, αλλά ακόμη και όταν τις αυξάνουν βραχυπρόθεσμα, προκειμένου να βελτιωθεί το δημοσιονομικό ισοζύγιο των κρατών μελών μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

1.4

Ενώ η αύξηση του προϋπολογισμού του ΠΣΔΜ είναι ευπρόσδεκτη, το ύψος του είναι ανεπαρκές, δεδομένου του αυξανόμενου αριθμού αιτημάτων από τα κράτη μέλη. Μόνο για το 2018, οι αιτήσεις ανέρχονται σε ποσό πενταπλάσιο του προτεινόμενου προϋπολογισμού.

1.5

Από την άλλη πλευρά, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι πολύ σημαντικό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάσει με διαφάνεια τις προθέσεις της όσον αφορά την κατανομή του νέου προϋπολογισμού του ΠΣΔΜ -κάτι το οποίο δεν συμβαίνει στην παρούσα πρόταση- και να καθορίσει σαφή κριτήρια επιλογής.

1.6

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η αύξηση του χρηματοδοτικού κονδυλίου του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων πρέπει να πραγματοποιηθεί χωρίς να επιβαρυνθούν οι προϋπολογισμοί άλλων, εξίσου σημαντικών, ταμείων.

1.7

Πρωταρχικής σημασίας είναι η χάραξη μιας σαφούς στρατηγικής σε επίπεδο ΕΕ. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να παρακολουθεί την πρόοδο και το επίπεδο ανάπτυξης σε κάθε κράτος μέλος, αλλά και να παρουσιάζει κατευθυντήριες γραμμές με όραμα όσον αφορά την κατανομή των κονδυλίων, λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια σύγκλισης. Θα πρέπει επίσης να ενισχυθεί η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών με την παροχή της απαραίτητης τεχνικής υποστήριξης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

1.8

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα κράτη μέλη που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ, βρίσκονται, όμως, καθ' οδόν προς την ένταξή τους σε αυτή. Η επιτάχυνση της διαδικασίας αυτής είναι καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως υποστήριξε και ο Jean-Claude Juncker στην ομιλία του για το μέλλον της Ευρώπης (1).

1.9

Η ΕΟΚΕ προτείνει να θεσπιστεί κανόνας σύμφωνα με τον οποίο δεν θα πρέπει να παρέχεται χρηματοδότηση σε κράτος μέλος εάν δεν έχει προηγηθεί η πλήρης υιοθέτηση της εφαρμογής της αρχής της εταιρικής σχέσης με την πραγματική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τις δέσμες πολυετών μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων (2). Η εφαρμογή της αρχής της εταιρικής σχέσης είναι πρωταρχικής σημασίας για τη διασφάλιση της υλοποίησης μεταρρυθμίσεων που βασίζονται σε τεκμήρια και συνδέονται με την πραγματική κατάσταση της οικονομίας κάθε κράτους μέλους.

1.10

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση να παρασχεθεί το νέο εργαλείο υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων με τον δικό του ειδικό μηχανισμό χρηματοδότησης εντός του πολυετούς πλαισίου μετά το 2020.

1.11

Η ΕΟΚΕ συνιστά, κατά περίπτωση, ορισμένες μεταρρυθμίσεις ΠΣΔΜ να χρηματοδοτούνται και να συνδέονται με το νέο εργαλείο υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων, ιδίως όταν αφορούν την ένταξη στη ζώνη του ευρώ ή μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να ενισχύσουν περαιτέρω την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

2.   Εισαγωγή και γενικές παρατηρήσεις

2.1

Στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε δύο συγκεκριμένες προτάσεις κανονισμών προς έγκριση στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας: μία για την ενίσχυση του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων, προκειμένου να ενισχυθεί η διαθέσιμη τεχνική υποστήριξη για όλα τα κράτη μέλη και να δημιουργηθεί ειδικός άξονας δράσης για την υποστήριξη κατά τη διαδικασία σύγκλισης των κρατών μελών που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ (3), και μία ακόμη, η οποία εισάγει στοχοθετημένες αλλαγές στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων, προκειμένου να επεκταθούν οι δυνατότητες χρήσης του αποθεματικού επίδοσης που ενσωματώνεται στα υφιστάμενα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία προς υποστήριξη των εθνικών μεταρρυθμίσεων (4).

2.2

Η ΕΟΚΕ έλαβε συνολικά τέσσερις συγκεκριμένες αιτήσεις γνωμοδότησης: δύο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και δύο από το Συμβούλιο για καθεμία από τις δύο αυτές προτάσεις κανονισμών. Σκοπός της παρούσας γνωμοδότησης είναι, συνεπώς, να παρουσιάσει τις απόψεις της ΕΟΚΕ σχετικά με τις δύο αυτές νομοθετικές προτάσεις, ανταποκρινόμενη στα συγκεκριμένα θεσμικά αιτήματα και με την επιφύλαξη περαιτέρω εργασιών της ΕΟΚΕ για το υπόλοιπο της δέσμης μέτρων της Επιτροπής για την ΟΝΕ.

2.3

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το εργαλείο υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό μέσο ώστε να βοηθηθούν τα κράτη μέλη που δεν έχουν καλές επιδόσεις όσον αφορά τη χρηματοδότηση μέσω των διαθέσιμων διαρθρωτικών πόρων στην καλύτερη αξιοποίησή τους και στη μείωση των οικονομικών αποκλίσεων, κατά τρόπο κοινωνικά βιώσιμο.

2.4

Η θέσπιση νέου εργαλείου υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων για την υποστήριξη των μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων των κρατών μελών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου είναι κομβικής σημασίας. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί σε μεταρρυθμίσεις που έχουν άμεσες δευτερογενείς επιπτώσεις στα άλλα κράτη μέλη. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ζητεί την ενεργό και λεπτομερή παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά την εφαρμογή, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

3.   Προτάσεις για τη στήριξη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στα κράτη μέλη

3.1

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι είναι σημαντικό τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν την εφαρμογή της αρχής της εταιρικής σχέσης και την ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών όταν αποφασίζουν για τη στρατηγική διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που επιθυμούν να προωθήσουν, καθώς και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παρακολούθησης μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Για να διασφαλιστεί η πραγματική εφαρμογή της αρχής σε όλα τα κράτη μέλη, η ΕΟΚΕ προτείνει να θεσπιστεί κανόνας βάσει του οποίου δεν θα πρέπει να διατίθενται κονδύλια εάν δεν έχει εξασφαλιστεί η πλήρης συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τις δέσμες πολυετών μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων.

3.2

Από την εισαγωγή του ΠΣΔΜ το 2017, 16 κράτη μέλη έχουν εκφράσει την πρόθεσή τους να επωφεληθούν από τη χρηματοδότησή του. Ενώ ο διαθέσιμος προϋπολογισμός ανερχόταν σε 22,5 εκατ. ευρώ, οι 271 αιτήσεις υπερέβησαν τα 80 εκατ. ευρώ. Για το 2018, η Επιτροπή πρότεινε προϋπολογισμό ύψους 30,5 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, 24 κράτη μέλη έχουν υποβάλει 444 αιτήσεις που υπερβαίνουν τα 150 εκατ. ευρώ συνολικά.

3.3

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την αυξημένη χρηματοδότηση του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων, αμφισβητεί, εντούτοις, την αποτελεσματικότητα του μέτρου, λαμβάνοντας υπόψη τον όγκο των αιτήσεων από τα κράτη μέλη.

3.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά η αύξηση του χρηματοδοτικού κονδυλίου του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων να πραγματοποιηθεί χωρίς να επιβαρυνθούν οι προϋπολογισμοί άλλων, εξίσου σημαντικών, ταμείων.

3.5

Η ΕΟΚΕ θεωρεί πολύ σημαντικό η Επιτροπή να παρουσιάσει κατά τρόπο διαφανή τις προθέσεις της όσον αφορά τη διανομή του νέου προϋπολογισμού του ΠΣΔΜ, ώστε κάθε κράτος μέλος να μπορεί να λάβει δίκαιο μερίδιο της διαθέσιμης στήριξης, σύμφωνα με τις μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιούνται.

3.6

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να θέσει σαφείς και αντικειμενικούς κανόνες για την επιλογή των μεταρρυθμίσεων που θα χρηματοδοτηθούν από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ισότιμη πρόσβαση όλων των κρατών μελών στα κεφάλαια. Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις που υπόκεινται σε χρηματοδότηση θα πρέπει να συνάδουν με τη στρατηγική της ΕΕ και να παρακολουθούνται αυστηρά μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

3.7

Δεδομένου ότι τα κράτη μέλη έχουν ήδη δικές τους πρωτοβουλίες μεταρρυθμίσεων, η ΕΟΚΕ συνιστά το ΠΣΔΜ να επικεντρώνεται στα μέτρα που θα στηρίξουν με τον καλύτερο τρόπο τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις.

3.8

Δεν πρέπει να λησμονείται ότι τα κράτη μέλη μπορούν να χρηματοδοτήσουν μόνα τους τις μεταρρυθμίσεις και ότι το εν λόγω κίνητρο του προϋπολογισμού του ΠΣΔΜ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν θα πρέπει να σημαίνει ότι πρέπει να βασίζονται μόνο στη χρηματοδότηση της ΕΕ. Η λειτουργία ολόκληρης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης βασίζεται στην επικουρικότητα και στην υπεύθυνη δράση όλων ανεξαιρέτως των κρατών μελών.

3.9

Λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμένους πόρους, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να υποστηρίξει μεταρρυθμίσεις και μέτρα που θα μπορούσαν να έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα για τις δράσεις που αναλαμβάνουν τα κράτη μέλη από μόνα τους.

3.10

Η ΕΟΚΕ, σύμφωνα και με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, υποστηρίζει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη: περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας, ανταγωνιστικότητα και ανταγωνισμός στον τομέα της μεταποίησης και των υπηρεσιών, διοικητική και θεσμική ποιότητα, καλές και αποδοτικές δημόσιες υπηρεσίες και περιβαλλοντική βιωσιμότητα (5). Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να είναι συγκεκριμένες για κάθε χώρα, συνεπείς με τα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ) και να εδράζονται στη δημοκρατική στήριξη και όχι σε μια ενιαία προσέγγιση για όλα τα κράτη μέλη.

3.11

Λαμβάνοντας υπόψη την υποχρέωση που απορρέει από τη Συνθήκη, σύμφωνα με την οποία όλα σχεδόν τα κράτη μέλη πρέπει να προσχωρήσουν στο ευρώ, η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην επέκταση της ζώνης του ευρώ και, ενδεχομένως, να χορηγηθεί πρόσθετη χρηματοδότηση για τους στόχους αυτούς.

3.12

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε καλύτερη θέση από τα ίδια τα κράτη μέλη ως προς την παρακολούθηση της προόδου που σημειώνουν οι χώρες που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ. Πρέπει να ανταλλάσσονται βέλτιστες πρακτικές καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, η δε ΕΟΚΕ συνιστά να δημιουργηθεί για τον σκοπό αυτό καθορισμένη πλατφόρμα επικοινωνίας.

4.   Πρόταση θέσπισης νέου εργαλείου υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων όσον αφορά τη στήριξη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στα κράτη μέλη

4.1

Αναγνωρίζοντας ότι ο όρος «διαρθρωτική μεταρρύθμιση» έχει καταστεί πολύ ευρύς, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη συμπερίληψη του ορισμού στον προτεινόμενο κανονισμό.

4.2

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη ώστε να επιδιώξουν διαφορετικές προοπτικές φορολογικής και δημοσιονομικής βιωσιμότητας. Ορισμένες μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να συνεπάγονται περισσότερες δημόσιες δαπάνες βραχυπρόθεσμα προκειμένου να εφαρμοστούν νέες διαδικασίες και δραστηριότητες που θα συμβάλλουν στην εξοικονόμηση πόρων ή στη συγκέντρωση περισσότερων εσόδων, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μόνο. Ως εκ τούτου, ενδείκνυται να μην εξετάζονται μόνο βραχυπρόθεσμα μέτρα μείωσης του κόστους, αλλά και τρόποι αύξησης των εσόδων του προϋπολογισμού.

4.3

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το νέο εργαλείο υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων που προτείνεται εντός του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου μετά το 2020, δεδομένου ότι τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα πρέπει να συνεργαστούν στενά με τα κράτη μέλη για την επίτευξη ενισχυμένης ολοκλήρωσης και σύγκλισης στην Ένωση. Η ΕΟΚΕ ζητεί την ενεργό και λεπτομερή παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά την εφαρμογή, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

4.4

Παρά το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και οι ανά χώρα εκθέσεις που αναπτύσσονται ως μέρος αυτού αποτελούν εξαιρετικό βασικό «όχημα» για την αξιολόγηση του προγράμματος στήριξης των μεταρρυθμίσεων, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω μέσα για την ορθή αξιολόγηση της προόδου. Τα μέσα αυτά θα πρέπει να προσαρμόζονται στις ειδικές οικονομικές απαιτήσεις κάθε κράτους μέλους.

4.5

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσωρινή λύση για τη χρηματοδότηση της πιλοτικής φάσης του νέου εργαλείου υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων μέσω του αποθεματικού επίδοσης. Η πρόταση αυτή δεν θα πρέπει να παρεμβαίνει στα υφιστάμενα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ), αλλά να έχει ειδικό χωριστό προϋπολογισμό.

4.6

Η πρόοδος που σημειώνεται από κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να παρακολουθείται ταχέως μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Αυτή η διαδικασία υποβολής εκθέσεων θα πρέπει να παρέχει σαφή εικόνα της προόδου που έχει επιτευχθεί και των περαιτέρω αναγκών προϋπολογισμού.

4.7

Δεδομένου ότι το νέο εργαλείο υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων θα συμπληρώνει την εθελοντική τεχνική υποστήριξη που παρέχεται μέσω του ΠΣΔΜ, η ΕΟΚΕ συνιστά ορισμένες μεταρρυθμίσεις κατά περίπτωση να χρηματοδοτούνται και να συνδέονται με το νέο εργαλείο υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων, ιδίως όταν αφορούν την ένταξη στη ζώνη του ευρώ ή μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να ενισχύσουν περαιτέρω την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

---

(1)  Κατάσταση της Ένωσης το 2017

(2)  Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 240/2014 της Επιτροπής, της 7ης Ιανουαρίου 2014, σχετικά με τον ευρωπαϊκό κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων (ΕΕ L 74 της 14.3.2014, σ. 1).

(3)  COM(2017) 825 final

(4)  COM(2017) 826 final

(5)  Για παράδειγμα, βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των δαπανών Ε&Α, αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων, των τομέων και των οικονομιών, προώθηση της δημιουργίας θέσεων εργασίας καλής ποιότητας με υψηλότερους μισθούς και ταυτόχρονη μείωση των προσωρινών και ασταθών θέσεων εργασίας με χαμηλούς μισθούς, ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και της αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων σε αυτές, καθώς και του κοινωνικού διαλόγου σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, μεταρρύθμιση των δημόσιων διοικήσεων ώστε να καταστούν αποτελεσματικότερες για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και πιο διαφανείς για το κοινό, προώθηση της ποιότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων με σκοπό την επίτευξη ίσων ευκαιριών και αποτελεσμάτων για όλες τις κοινωνικές ομάδες.

---

6.7.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/57

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών»

[COM(2017) 677 final — 2017/0305 (NLE)]

(2018/C 237/10)

Εισηγητής: ο κ. Michael McLOUGHLIN

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο, 1.12.2017
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 1 και άρθρο 148 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.1.2017
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	23.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	15.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	159/43/15

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση και την ευθυγράμμισή τους με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα στις κατευθυντήριες γραμμές για την πραγματική εκπλήρωση των στόχων του πυλώνα.

1.2.

Οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση πρέπει να συμβάλουν στην καλύτερη εξισορρόπηση των μακροοικονομικών κανόνων με την κοινωνική Ευρώπη, σύμφωνα με την έκθεση των πέντε Προέδρων για την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης το 2015 (1). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αντιμετώπιση της σύγκλισης μεταξύ της μακροοικονομικής και της κοινωνικής κατάστασης τοποθετείται χρονικά όταν υπάρχουν ενδείξεις ανάκαμψης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της για μια σωστή δέσμη κοινωνικών επενδύσεων στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού αναπτυξιακού και επενδυτικού προγράμματος ύψους 2 % του ΑΕγχΠ (2).

1.4.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή σε πολλά από τα συμπεράσματα της κοινής έκθεσης για την απασχόληση για το 2018 (3), τα οποία καταδεικνύουν ότι η ανάκαμψη της απασχόλησης είναι άνιση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, των περιφερειών και των ομάδων των πολιτών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι πρέπει να δοθεί περαιτέρω έμφαση στον αντίκτυπο και στην υλοποίηση στο πλαίσιο του πυλώνα, καθώς και στις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση με τη βοήθεια του κοινωνικού πίνακα αποτελεσμάτων και άλλων μέτρων, όπου είναι απαραίτητο. Ο αντίκτυπος που συνδέεται με αυτά τα ζητήματα θα πρέπει να αποτελέσει μέρος των συζητήσεων και της διαδικασίας προγραμματισμού μεταξύ των κρατών μελών και της ΕΕ για την κατανομή της χρηματοδότησης της ΕΕ.

1.6.

Στην κατευθυντήρια γραμμή 5 θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι καινοτόμες μορφές οργάνωσης της εργασίας δεν οδηγούν πάντα στην ενίσχυση της επισφάλειας της εργασίας, ακόμη και αν ενίοτε συνάγεται αυτό. Τα μέτρα υπέρ της ομαλούς μετάβασης στην αγορά εργασίας —συμπεριλαμβανομένων των κατάλληλων διατάξεων για την ασφάλεια των εργαζομένων— θα συντείνουν στην εξασφάλιση δίκαιων ευκαιριών απασχόλησης μέσω των νέων μορφών εργασίας.

1.7.

Η μετατόπιση της φορολογικής επιβάρυνσης από την εργασία σε άλλες πηγές φορολογίας, στο πλαίσιο των κατευθυντηρίων γραμμών είναι ευπρόσδεκτη, εντούτοις οι κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να παρέχουν μεγαλύτερη σαφήνεια όσον αφορά άλλες πιθανές πηγές. Η ΕΟΚΕ έχει εκδώσει γνωμοδοτήσεις σχετικά με τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό, την απάτη και τη φοροδιαφυγή και τους περιβαλλοντικούς φόρους (4), παράμετροι οι οποίες θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στις κατευθυντήριες γραμμές ως εναλλακτικές πηγές εσόδων.

1.8.

Στην κατευθυντήρια γραμμή 6, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να διατηρηθεί η ειδική αναφορά στο ΕΚΤ.

1.9.

Στην κατευθυντήρια γραμμή 7, η ανάγκη για αμερόληπτο μηχανισμό επίλυσης διαφορών θα πρέπει να ισχύει για όλους τους τομείς και όχι μόνο για τις καταχρηστικές απολύσεις. Οι εναλλακτικοί δίαυλοι επίλυσης των διαφορών δεν θα πρέπει να καταργούν τα δικαιώματα πρόσβασης των μερών σε ένδικα μέσα.

1.10.

Στην κατευθυντήρια γραμμή 8 πρέπει να διατηρηθεί η δράση για την ανεργία των νέων, ιδίως με τη διασφάλιση χρηματοδότησης για τις «Εγγυήσεις για τη Νεολαία» και την περαιτέρω ανάπτυξη της «Εγγύησης Δεξιοτήτων».

1.11.

Στην κατευθυντήρια γραμμή 8, η μακροχρόνια ανεργία πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί το επίκεντρο, μπορεί δε να αποτελέσει πηγή εργασίας εν μέσω στενότητας της αγοράς.

1.12.

Η θέση των ατόμων με αναπηρία πρέπει να εξεταστεί από την άποψη των δικαιωμάτων, αλλά και με πρακτικά γενικά μέτρα στον τομέα της απασχόλησης, με ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση των διακρίσεων, όπως ορίζεται στις Συνθήκες.

1.13.

Σε κάθε κατευθυντήρια γραμμή θα πρέπει να περιλαμβάνονται διατάξεις σχετικά με την ισότητα των φύλων, ιδιαίτερη δε προσοχή πρέπει να δοθεί σε θέματα χαμηλής αμοιβής κατά την αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων.

1.14.

Στις κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να γίνεται ρητή αναφορά στους μετανάστες και τους πρόσφυγες.

1.15.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την άποψή της σχετικά με την αύξηση της ηλικίας νόμιμης συνταξιοδότησης, σύμφωνα με την οποία η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης θα πρέπει κατ’ αρχάς να είναι παρόμοια με τη νόμιμη ηλικία (5). Επίσης, τονίζει την ανάγκη να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων στα κράτη μέλη μέσω της αντιμετώπισης ζητημάτων όπως το αυξανόμενο προσδόκιμο ζωής, οι αλλαγές στην αγορά εργασίας που επηρεάζουν τη χρηματοδότηση των συντάξεων και η εξασφάλιση ικανών επιπέδων συντάξεων.

1.16.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την αποσαφήνιση ότι οι ισχύουσες διατάξεις του πυλώνα αλλά και των κατευθυντηρίων γραμμών για την απασχόληση θα είναι ίδιες τόσο για τα κράτη μέλη της ευρωζώνης όσο και για τα κράτη μέλη εκτός ευρωζώνης.

2.   Ιστορικό

2.1.

Οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση αποτελούν χαρακτηριστικό του μείγματος πολιτικών της ΕΕ από το 1997. Η νομική βάση περιλαμβάνεται στο άρθρο 148 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) (6): «το Συμβούλιο…χαράζει κατ' έτος κατευθυντήριες γραμμές, τις οποίες τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη στις πολιτικές τους για την απασχόληση».

2.2.

Το 1997, οι κατευθυντήριες γραμμές ήταν ένα από τα πρώτα παραδείγματα της ανοικτής μεθόδου συντονισμού στην πολιτική της ΕΕ, στο πλαίσιο της οποίας η εθελοντική προσέγγιση σε ένα στόχο καθορίζεται με ισχυρά συστήματα υποβολής εκθέσεων και αξιολόγησης από ομότιμους. Οι κατευθυντήριες γραμμές συνδέονται πλέον με τις ευρύτερες οικονομικές κατευθύνσεις που ορίζονται στο άρθρο 121 της ΣΛΕΕ.

2.3.

Το σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση του Νοεμβρίου 2018 (7) δημοσιεύεται μαζί με το σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση και παρουσιάζει σημαντικά δεδομένα έρευνας και πορίσματα σχετικά με την κατάσταση της απασχόλησης σε ολόκληρη την ΕΕ. Σύμφωνα με την έκθεση, η γενική κατάσταση της απασχόλησης στην ΕΕ βελτιώνεται, η ανεργία των νέων και η μακροχρόνια ανεργία μειώνονται, ο δε πρωταρχικός στόχος του ποσοστού απασχόλησης ύψους 75 % στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» είναι εφικτός για την ΕΕ ως σύνολο, όχι, όμως, για ορισμένα κράτη μέλη. Ωστόσο, το επίπεδο βελτίωσης ποικίλλει σημαντικά μεταξύ κρατών μελών, περιφερειών και ομάδων πολιτών. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων εξακολουθεί να μην βλέπει σημάδια ανάκαμψης στη ζωή του. Η ποιότητα των δημιουργούμενων θέσεων εργασίας και η αύξηση της φτώχειας των εργαζομένων αποτελούν επίσης σημαντικά ζητήματα που πρέπει να αναφερθούν.

2.4.

Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων (8) εγκρίθηκε ως διοργανική διακήρυξη στην Κοινωνική Διάσκεψη Κορυφής του Γκέτεμποργκ, τον Νοέμβριο του 2017. Ο πυλώνας αποτελεί ουσιαστικά μια πολιτική δήλωση που δεσμεύει την ΕΕ όσον αφορά 20 βασικές αρχές. Στην ουσία, αντιπροσωπεύει τη νέα γενική δέσμευση της ΕΕ για την Κοινωνική Ευρώπη. Ο πυλώνας συνοδεύεται από έναν κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων στον οποίο συμπεριλαμβάνονται 14 βασικοί δείκτες που αξιολογούν την απασχόληση και τις κοινωνικές τάσεις.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί κατά παράδοση να εξισορροπήσει τους στόχους των κοινωνικών δικαιωμάτων και της οικονομικής ανάπτυξης μέσω ενός μείγματος διατάξεων των Συνθηκών, νομοθετικών διατάξεων και ήπιων μηχανισμών κοινωνικής πολιτικής, καθώς και μέσω της προώθησης της ενιαίας αγοράς, αν και όχι πάντοτε με επιτυχία. Η παγκόσμια οικονομική κρίση οδήγησε σε σημαντική οικονομική μεταρρύθμιση προκειμένου να αποτραπεί μια υπαρξιακή κρίση για το ευρώ. Πολλοί επισημαίνουν ότι η δέσμευση της ΕΕ για την κοινωνική πολιτική βρίσκεται σε συνεχή πτώση από την εποχή της Επιτροπής Delors. Επιπλέον, οι πολιτικές και οι κοινωνικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, καθώς και τα σχετικά μέτρα λιτότητας, είναι εμφανείς. Ορισμένοι, μάλιστα, θεωρούν ότι συνδέονται άμεσα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με την άνοδο του λαϊκισμού και με το Brexit. Η ανάγκη μιας εκ νέου σύγκλισης της οικονομικής ολοκλήρωσης με τις κατάλληλες κοινωνικές πολιτικές έλαβε επίσημη έγκριση στην έκθεση των πέντε Προέδρων για την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης το 2015 (9). Η Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης του 2018 (10) κατέδειξε κάποια αλλαγή όσον αφορά το αφήγημα, με μεγαλύτερη έμφαση στην ισότητα των ευκαιριών, στις ποιοτικές θέσεις εργασίας και στην ανάγκη εξέτασης του διανεμητικού αντικτύπου των μεταρρυθμίσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο.

3.2.

Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων θεσπίστηκε πρόσφατα και η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει τις ανησυχίες της για την έλλειψη σαφήνειας όσον αφορά τον πυλώνα και τη μελλοντική εφαρμογή του. Πρέπει να αποφευχθούν οι αστοχίες του παρελθόντος όσον αφορά την επίτευξη σημαντικών δεσμεύσεων πολιτικής μέσα από την προώθηση ενδεδειγμένων πολιτικών για την ευημερία των πολιτών της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εξέτασε τον πυλώνα σε δύο γνωμοδοτήσεις (11) το 2017, επικροτώντας ευρέως τις αρχές και τα δικαιώματα καθώς και τον ρόλο του πυλώνα σαν πυξίδα για την περαιτέρω σύγκλιση στα κράτη μέλη και ενθαρρύνοντας όλα τα μέρη να μεριμνήσουν για την υλοποίηση και την αποτελεσματικότητά τους. Στο πνεύμα αυτό, η ΕΟΚΕ ζήτησε επίσης μεγαλύτερη σαφήνεια όσον αφορά τον πυλώνα και τη λειτουργία του στην πράξη. Ο πυλώνας δεν έχει νομική ισχύ και δεν αποτελεί μέρος των συνθηκών. Η ΕΟΚΕ θεώρησε επίσης ως σημείο εκκίνησης του πυλώνα το γεγονός ότι προωθεί «το υπάρχον κοινωνικό κεκτημένο της ΕΕ και την πλήρη και ορθή εφαρμογή του». Στις γνωμοδοτήσεις τονιζόταν η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών και ιδίως ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων στις πολιτικές απασχόλησης και αγοράς εργασίας και παράλληλα αναδεικνύονταν τα σχετικά ζητήματα απασχόλησης που αφορούν: — την επίτευξη δίκαιης ισορροπίας ανάμεσα στην οικονομική και κοινωνική διάσταση, — το μέλλον της εργασίας, — τις ιδιαίτερα μειονεκτούσες ομάδες στην αγορά εργασίας, — την απασχόληση και τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας, — τη στήριξη νέων και πιο διαφοροποιημένων σταδιοδρομιών, — την ανάγκη για μία «εγγύηση δεξιοτήτων», — την ανάγκη η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης να προσεγγίσει την προβλεπόμενη από τον νόμο ηλικία συνταξιοδότησης, — την επιδίωξη οι άνθρωποι να εργάζονται περισσότερο, με μια προσέγγιση κύκλου ζωής σύμφυτη με τις καλύτερες συνθήκες εργασίας, — τη δίκαιη εργασιακή κινητικότητα και τις δίκαιες συνθήκες εργασίας για όλους, — την ανάγκη για κοινωνικές επενδύσεις, — την ανάγκη επιδίωξης ενός δεσμευτικού κατώτατου ορίου κοινωνικής προστασίας, — τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και ειδικότερα την ανάγκη ισότητας μεταξύ, αφενός, των στόχων απασχόλησης και των κοινωνικών στόχων και, αφετέρου, των μακροοικονομικών στόχων, — την ανάγκη οριοθέτησης κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων για κοινωνικές επενδύσεις, — την κατάσταση των χωρών εκτός της ευρωζώνης,

3.3.

Η παρούσα γνωμοδότηση εξετάζει τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση και τα σχετικά ζητήματα στο πλαίσιο του νέου ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Μάλιστα, η επικαιροποίηση των κατευθυντήριων γραμμών βασίζεται και αυτή στον πυλώνα και στη σχετική μεθοδολογία την οποία ανέπτυξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Από πολλές απόψεις, οι τροποποιημένες κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση μπορούν να θεωρηθούν, μεταξύ άλλων, ως μια πρώτη καλή δοκιμή του πυλώνα. Η ΕΟΚΕ πρέπει να εξετάσει τις κατευθυντήριες γραμμές βάσει των απόψεων που έχει ήδη εκφράσει σχετικά με τον πυλώνα.

3.4.

Τα ζητήματα σχετικά με τον αντίκτυπο και την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση έχουν ήδη επισημανθεί από την ΕΟΚΕ στις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της επί του θέματος, το 2015 αλλά και παλαιότερα (12). Τα θέματα αυτά είναι επίσης σημαντικά όσον αφορά την αξιολόγηση των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση υπό το πρίσμα του πυλώνα. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων περιλαμβάνει πίνακα αποτελεσμάτων 14 σημείων που έχει σχεδιαστεί για τη μέτρηση της προόδου, γεγονός το οποίο μπορεί να προσφέρει διαβεβαίωση ως προς την αποτελεσματικότητα του πυλώνα. Ωστόσο, ορισμένοι από αυτούς τους δείκτες δεν είναι νέοι και υπήρχαν ήδη στον πίνακα αποτελεσμάτων για την απασχόληση του 2013. Είναι θετικό το γεγονός ότι ο πίνακας αποτελεσμάτων καλύπτει τον πυλώνα, ωστόσο, είναι σημαντικό οι συνολικές μετρήσεις να καταλήγουν σε λεπτομερέστερα λειτουργικά στοιχεία όσον αφορά τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών. Μπορεί επίσης να τεθεί το ερώτημα εάν οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση καλύπτουν επαρκώς ένα ζήτημα ή μια ομάδα που δεν καλύπτεται ρητά στον πυλώνα ή στον πίνακα αποτελεσμάτων.

3.5.

Οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση εξακολουθούν να λειτουργούν μέσω της ανοικτής μεθόδου συντονισμού και η υλοποίηση του πυλώνα αποτελεί ένα μείγμα «ήπιου δικαίου» και ενωσιακής νομοθεσίας. Αυτό συνέβαινε πάντοτε στην περίπτωση των κατευθυντηρίων γραμμών, κατά συνέπεια, δεν τίθεται θέμα αποδυνάμωσης της αποτελεσματικότητάς τους εξαιτίας αυτής της παραμέτρου. Λαμβανομένου υπόψη ότι, κατά την αρχική περίοδο δρομολόγησής του, ο πυλώνας θα αποτελέσει ύψιστη πολιτική προτεραιότητα, είναι ευνόητο ότι θα έχει επιδράσεις και στις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση, μακροπρόθεσμα, όμως, αυτό ενδέχεται να τροποποιηθεί.

3.6.

Η ΕΟΚΕ έχει επίσης επιστήσει την προσοχή στην ανάγκη βελτίωσης του πίνακα αποτελεσμάτων, αλλά και στην ανάγκη θέσπισης τόσο ενός οικονομικού όσο και ενός κοινωνικού Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στην τελευταία γνωμοδότησή της με θέμα τον πυλώνα (13). Η σχέση μεταξύ, αφενός, της εποπτείας των μακροοικονομικών θεμάτων και, αφετέρου, των πολιτικών απασχόλησης και των κοινωνικών πολιτικών, είναι καθοριστικής σημασίας. Υπάρχει μια αντίθεση μεταξύ της προσέγγισης για την απασχόληση και των εξαιρετικά άκαμπτων νομικών εξουσιών που καλύπτουν το ευρώ, όπως το «δίπτυχο» (Two-pack) και το «εξάπτυχο» (Six-pack), σε συνδυασμό με το δημοσιονομικό σύμφωνο. Η ΕΟΚΕ συνεχίζει να πιστεύει ότι, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί με τον πυλώνα και παρά την ενσωμάτωση των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση στους γενικούς προσανατολισμούς των οικονομικών πολιτικών, εξακολουθεί να υφίσταται περιθώριο ευθυγράμμισης αυτών των δύο στοιχείων. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τις ανησυχίες της για την έλλειψη σύγκλισης μεταξύ των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση και των ευρύτερων οικονομικών κατευθύνσεων (14). Απώτερος σκοπός της έκθεσης των πέντε Προέδρων για την επίτευξη κοινωνικής βαθμολογίας τριπλού Α στην Ευρώπη είναι επίσης να προαγάγει μια μεγαλύτερη σύγκλιση μεταξύ των οικονομικών και των κοινωνικών πτυχών. Η τροποποίηση των κατευθυντήριων γραμμών και η εφαρμογή του πίνακα αποτελεσμάτων καθιστά ευχερέστερη την ευθυγράμμιση της πολιτικής με τον πυλώνα, κάτι το οποίο είναι μεν ευπρόσδεκτο, μολονότι δεν αντιπροσωπεύει ουσιαστική πρόοδο σε σχέση με τη γενική ανάγκη σύγκλισης μεταξύ των κοινωνικών και των μακροοικονομικών πτυχών. Τίθεται ακόμη και θέμα σχετικά με το κατά πόσον ορισμένες από τις οικονομικές κατευθυντήριες γραμμές έρχονται σε αντίθεση με τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση.

3.7.

Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις (15) μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στην αποτελεσματικότητα των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση και του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Παρέχουν μια σημαντική ευκαιρία για τη διαμόρφωση της εθνικής πολιτικής σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές και τις αρχές του πυλώνα με στόχο την επίτευξη κοινών αποτελεσμάτων. Παρά τη βελτίωση της κατάστασης σε ολόκληρη την Ευρώπη, εξακολουθούν να υφίστανται διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, μεταξύ περιφερειών και μεταξύ διαφορετικών ομάδων πολιτών στην αγορά εργασίας. Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις που απορρέουν από τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση θα πρέπει να επιδιώκουν τη μείωση αυτών των διαφορών και την αύξηση των πόρων που διοχετεύονται για την υλοποίηση αυτού του στόχου.

3.8.

Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων απευθύνεται σε όλα τα κράτη μέλη, μολονότι έχει σχεδιαστεί για την ευρωζώνη (16), και, ως εκ τούτου, οι αρχές του πυλώνα και οι δείκτες του κοινωνικού πίνακα αποτελεσμάτων θα πρέπει να λειτουργήσουν ως βάση για τη διατύπωση ειδικών ανά χώρα συστάσεων για όλα τα κράτη μέλη, στόχος ο οποίος επικροτείται.

3.9.

Μετά τις προηγούμενες κατευθυντήριες γραμμές, η ιδέα της «Εγγύησης Δεξιοτήτων» έχει αποκτήσει μεγάλο ενδιαφέρον. Η συγκεκριμένη έννοια, η οποία εμπνέεται από την προσέγγιση των «Εγγυήσεων για τη νεολαία» και διατυπώνεται έως έναν βαθμό στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα τη Νέα ατζέντα δεξιοτήτων για την Ευρώπη (17), επικεντρώνεται κυρίως στους ενήλικες με χαμηλή ειδίκευση και στην απόκτηση βασικών γνώσεων γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής και ψηφιακών δεξιοτήτων, αλλά και στην πρόοδο προς την κατεύθυνση της απόκτησης ενός τίτλου ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (18).

3.10.

Η χρηματοδότηση της υλοποίησης του πυλώνα και των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση μέσω των ευρωπαϊκών ταμείων θα εξακολουθήσει να είναι σημαντική στο μέλλον. Οι διαπραγματεύσεις για το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο θα ξεκινήσουν σύντομα και προφανώς θα προκύψουν τεράστιες προκλήσεις, ιδιαίτερα κατά την κατάρτιση προϋπολογισμού μετά το Brexit. Η ΕΟΚΕ έχει διατυπώσει τις απόψεις της σχετικά με αυτό το θέμα στη γνωμοδότησή της για την ενδιάμεση επανεξέταση του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (2014-2020) και υποστηρίζει ότι: «Μια προστιθέμενη αξία επί της οποίας να υπάρχει ευρεία πολιτική συναίνεση υποστήριξης στη δράση της ΕΕ, προκειμένου να εγγυάται πραγματικά οφέλη για τους πολίτες της.» (19)

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει τροποποιήσει σαφώς τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση ώστε να συνάδουν με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, γεγονός το οποίο είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο. Τα συμπεράσματα και οι συστάσεις της γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ του 2015 σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση (20) εξακολουθούν, σε μεγάλο βαθμό, να ισχύουν. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα συγκεκριμένα ζητήματα για τα οποία είναι αναγκαίο να διατυπωθούν επικαιροποιημένες παρατηρήσεις.

4.2.

Η οικονομική κατάσταση στην ΕΕ συνεχίζει να βελτιώνεται επί του παρόντος, αλλά πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες, ιδίως για τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες και τις ομάδες πολιτών που συναντούν περισσότερες δυσκολίες, στοιχείο το οποίο αναδεικνύει περαιτέρω το επιχείρημα για μια ενισχυμένη κοινωνική πολιτική, συμβατή με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

4.3.

Η ΕΟΚΕ επικρότησε στο παρελθόν τη δέσμη μέτρων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις κοινωνικές επενδύσεις (21) πιστεύοντας ότι θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην αλλαγή πολιτικής κατεύθυνσης υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης και πιο ανθεκτικών κοινωνιών. Η ΕΟΚΕ ζήτησε τη χάραξη ενός ευρωπαϊκού αναπτυξιακού και επενδυτικού προγράμματος ύψους 2 % του ΑΕγχΠ και επίσης «να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στις κοινωνικές επενδύσεις στο πλαίσιο της διαδικασίας συντονισμού του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου». Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημα αυτό σε σχέση με τις τρέχουσες κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση και ζητεί να αντικατοπτριστεί η ιδέα αυτή με την τροποποίηση του κειμένου τους.

Η τρέχουσα κατάσταση της οικονομίας και της αγοράς εργασίας υποστηρίζει πράγματι μια νέα έμφαση στις κοινωνικές επενδύσεις.

4.4.

Η ΕΟΚΕ έχει πλέον ακόμη μεγαλύτερη επίγνωση της θέσης στην αγορά εργασίας συγκεκριμένων ομάδων πολιτών, τόσο όσον αφορά την προσφορά εργασίας όσο και την επίτευξη πιο ισότιμων αποτελεσμάτων. Η ΕΟΚΕ διατυπώνει τακτικά παρατηρήσεις σχετικά με την κατάσταση πολλών από αυτούς τους πολίτες, οι οποίοι παραμένουν σημαντικοί για τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση. Στο μέρος 8 της αιτιολογικής έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση αναφέρεται ρητά η σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ενεργητική ένταξη των αποκλεισμένων από την αγορά εργασίας ατόμων (22). Πρόκειται για ένα έγγραφο του 2008, το οποίο ενδεχομένως να χρειάζεται αναθεώρηση προκειμένου να διασφαλιστεί η συνοχή με τον πυλώνα και τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση, ιδιαίτερα επειδή η στενότητα της αγοράς εργασίας θα προσφέρει ευκαιρίες σε αυτές τις ομάδες ατόμων.

5.   Οι κατευθυντήριες γραμμές

5.1.

Υπάρχουν ορισμένες συγκεκριμένες αλλαγές στη διατύπωση των κατευθυντήριων γραμμών που απορρέουν από την ευθυγράμμισή τους με τον πυλώνα ή οφείλονται σε άλλη αιτία. Σύμφωνα με την κατευθυντήρια γραμμή 5, τα κράτη μέλη θα πρέπει πλέον «να ενθαρρύνουν καινοτόμες μορφές εργασίας, οι οποίες δημιουργούν ευκαιρίες απασχόλησης για όλους με υπεύθυνο τρόπο». Ενώ οι νέες μορφές εργασίας και η καινοτομία παρέχουν ευκαιρίες για ανάπτυξη, μπορεί επίσης να έχουν επιβλαβείς συνέπειες για τους πολίτες εάν μετατραπούν σε περισσότερο επισφαλείς μορφές απασχόλησης. Χρειάζεται να επιτευχθεί ισορροπία προκειμένου να αξιοποιηθούν τα αδιαμφισβήτητα οφέλη για την ανάπτυξη, την επιχειρηματικότητα και την απασχόληση. Ταυτόχρονα, απαιτείται κατάλληλη εκτίμηση του αντικτύπου των νέων μορφών εργασίας (23). Με τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση θα πρέπει να επιδιώκεται η μετατροπή των σχετικών με αυτές τις νέες μορφές εργασίας τάσεων σε ευκαιρίες δίκαιης απασχόλησης με βάση την ισορροπία μεταξύ των ομαλών μεταβάσεων στην αγορά εργασίας και των κατάλληλων διατάξεων για την ασφάλεια των εργαζομένων. Στις διατάξεις της παρούσας κατευθυντήριας γραμμής θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι καινοτόμες μορφές οργάνωσης της εργασίας δεν οδηγούν πάντα σε μεγαλύτερη επισφάλεια της εργασίας, ακόμη και αν μερικές φορές αυτό συνάγεται. Τα μέτρα υπέρ της ομαλούς μετάβασης στην αγορά εργασίας —συμπεριλαμβανομένων των κατάλληλων διατάξεων για την ασφάλεια των εργαζομένων— θα συντείνουν στην εξασφάλιση δίκαιων ευκαιριών απασχόλησης μέσω των νέων μορφών εργασίας. Σε μια πρόσφατη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της (24), η ΕΟΚΕ ζήτησε οι αρχές να προβαίνουν στην ταυτοποίηση του εργοδότη και του εργαζόμενου, να υποχρεώνουν τους ιδιώτες να καταβάλλουν εισφορές στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, να εξασφαλίζουν τη σύνδεση των ηλεκτρονικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης με τις φορολογικές βάσεις δεδομένων και να διερευνούν νέες δυνατότητες χρηματοδότησης των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης.

5.2.

Όσον αφορά τις «καινοτόμες» μορφές εργασίας, θα πρέπει να συνδεθούν καλύτερα και να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή σε τάσεις όπως η ψηφιοποίηση και η δημιουργία θέσεων εργασίας με περισσότερο οικολογικό προσανατολισμό, οι οποίες σχετίζονται με το Ψηφιακό θεματολόγιο της ΕΕ και με τη δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία. Εφόσον τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να προωθήσουν την κοινωνική καινοτομία, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή σε ορισμένα αξιόλογα μοντέλα κοινωνικής καινοτομίας στα οποία απονεμήθηκε το Βραβείο της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών 2017 από την ΕΟΚΕ (25).

5.3.

Όσον αφορά την επιχειρηματικότητα και τη σύσταση και ανάπτυξη των πολύ μικρών επιχειρήσεων και των μικρών επιχειρήσεων, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της προώθησής τους, καθώς και υπέρ της ενθάρρυνσης του επιχειρηματικού πνεύματος (26). Θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμος ένας δείκτης μέτρησης της επιχειρηματικότητας.

5.4.

Όσον αφορά την εφαρμογή των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη «Νέα ατζέντα δεξιοτήτων για την Ευρώπη», η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει στη γνωμοδότησή της (27) πολλές προκλήσεις, όπως η ανάγκη για «πιο καινοτόμες λύσεις στους τομείς της εκπαίδευσης και της ανάπτυξης δεξιοτήτων», υποστηρίζοντας την «Εγγύηση δεξιοτήτων» και την παροχή κατάλληλης και ενισχυμένης χρηματοδότησης και καθολικής πρόσβασης στα παραπάνω.

5.5.

Η κατευθυντήρια γραμμή 5 αναφέρεται επίσης σε «δίκαιους μισθούς που προβλέπουν ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο» και στο ότι πρέπει «να διασφαλίσουν επαρκή επίπεδα ελάχιστου μισθού, λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις τους στην ανταγωνιστικότητα, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη φτώχεια των εργαζομένων». Πρόκειται για μεγαλύτερη έμφαση στα θέματα των χαμηλών αμοιβών και της φτώχειας των εργαζομένων σε σύγκριση με τις προηγούμενες κατευθυντήριες γραμμές, παρά το γεγονός ότι η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να πιστεύει ότι χρειάζεται ένας σαφής ορισμός των «ποιοτικών θέσεων εργασίας». Η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, διευρύνοντας την κάλυψή τους, για παράδειγμα, θα ήταν μια χρήσιμη πρακτική, από την άποψη αυτή. Συγχρόνως, αποτελεί μείζονα προϋπόθεση και ζήτημα υψίστης σημασίας να τηρούνται πλήρως η αρχή της επικουρικότητας καθώς και ο αυτόνομος ρόλος των κοινωνικών εταίρων.

5.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι δίδεται μεγάλη έμφαση στα εμπόδια από την πλευρά της προσφοράς, δεν δίδεται όμως ανάλογη προσοχή στην ανάγκη για κοινωνικές επενδύσεις και ανάπτυξη. Η μετατόπιση της φορολογικής επιβάρυνσης από την εργασία σε άλλες πηγές φορολογίας, στο πλαίσιο των κατευθυντηρίων γραμμών είναι ευπρόσδεκτη, εντούτοις οι κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να παρέχουν μεγαλύτερη σαφήνεια όσον αφορά άλλες πιθανές πηγές. Η ΕΟΚΕ έχει εκδώσει γνωμοδοτήσεις σχετικά με τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό, την απάτη και τη φοροδιαφυγή και τους περιβαλλοντικούς φόρους (28), παράμετροι οι οποίες θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στις κατευθυντήριες γραμμές ως εναλλακτικές πηγές εσόδων.

5.7.

Η αναφορά των τεχνολογικών και περιβαλλοντικών αλλαγών στην κατευθυντήρια γραμμή 6 είναι ευπρόσδεκτη, χρήσιμες δε θα ήταν επίσης περισσότερες λεπτομέρειες για τις δυνατότητες της πράσινης ανάπτυξης. Ομοίως, η νέα δέσμευση για τη «μεταφορά των δικαιωμάτων σε κατάρτιση κατά τη διάρκεια επαγγελματικής αλλαγής» θα πρέπει να ενισχύσει την κινητικότητα. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη εγγύησης ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης κατά τη διάρκεια της κατάρτισης, ανεξάρτητα από τον τόπο όπου αυτή πραγματοποιείται. Επίσης, τα μέσα που χρησιμοποιούνται ήδη σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ (π.χ. επιδοτήσεις, δάνεια, συλλογικές συμβάσεις που προβλέπουν τη δυνατότητα εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών και λοιπές διατάξεις) πρέπει να εξετάζονται έτσι ώστε οι ορθές πρακτικές σε θέματα ελάχιστων απαιτήσεων όσον αφορά τους δικαιούχους εκπαιδευτικής άδειας να καθίστανται ο κανόνας και στα υπόλοιπα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη νέα διατύπωση της κατευθυντήριας γραμμής 6 σχετικά με την αναγνώριση της μη τυπικής μάθησης και την αύξηση της προσφοράς ευέλικτης συνεχούς επαγγελματικής κατάρτισης, αλλά και της ενισχυμένης δράσης για τους ενήλικες εκπαιδευόμενους. Έχουν γίνει ορισμένες προσπάθειες για τη διεύρυνση των διατάξεων της κατευθυντήριας γραμμής 6 σχετικά με τους φραγμούς στην απασχόληση των γυναικών σε περισσότερες ομάδες, αλλά και για να καταστούν οι διατάξεις περισσότερο ουδέτερες ως προς το φύλο. Η ΕΟΚΕ συνιστά κάποια προσοχή ως προς το θέμα αυτό ώστε να μην χαθεί η ειδική έμφαση στο ζήτημα της ισότητας των φύλων. Οι διατάξεις περί ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικού και οικογενειακού βίου είναι ευπρόσδεκτες, εφαρμόζονται δε ήδη σε κάποιο βαθμό. Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την υποστήριξή της στη νομοθετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, συμπεριλαμβανομένης της αμειβόμενης γονικής άδειας και άδειας φροντίδας, όπως εκφράζεται σε πρόσφατη γνωμοδότησή της (29) (κάτι το οποίο απουσιάζει από την τελευταία παράγραφο της κατευθυντήριας γραμμής 6). Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ειδική αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο πρέπει να παραμείνει στην κατευθυντήρια γραμμή 6.

5.8.

Η διατύπωση των διατάξεων της κατευθυντήριας γραμμής 7 σχετικά με τις επισφαλείς συνθήκες εργασίας και την ευέλικτη εργασία παρουσιάζει βελτίωση. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα όταν γίνεται αναφορά στο «να διατηρηθεί ταυτόχρονα η δέουσα ασφάλεια και υγιές, ασφαλές και κατάλληλα προσαρμοσμένο περιβάλλον εργασίας για τους εργαζόμενους». Ωστόσο, οι διατάξεις σχετικά με το «περιβάλλον για προσλήψεις» δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για τον περιορισμό της προστασίας που προσφέρει το εργατικό δίκαιο. Παρατηρείται σημαντική αλλαγή στις διατάξεις σχετικά με τα ενεργητικά μέτρα για την αγορά εργασίας και τις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης. Οι αλλαγές αυτές είναι γενικά ευπρόσδεκτες και συμφωνούν με τις βέλτιστες πρακτικές στον εν λόγω τομέα. Δεδομένης της σημασίας που αποδίδεται στον τομέα αυτό, όπως για παράδειγμα από τον ΟΟΣΑ, αναμένεται να επωφεληθεί από την αυξημένη προσοχή που θα δοθεί σε αυτόν κατά τη διαδικασία των ειδικών ανά χώρα συστάσεων. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη νέα διατύπωση για τον κοινωνικό διάλογο, επαναλαμβάνει όμως εκ νέου τις απόψεις της σχετικά με την ποικιλομορφία του κοινωνικού διαλόγου σε ολόκληρη την ΕΕ και τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στον τομέα αυτό, η οποία δεν έχει αντιστραφεί σε πολλά κράτη μέλη.

5.9.

Οι διατάξεις σχετικά με την πρόσβαση σε αμερόληπτους μηχανισμούς επίλυσης διαφορών θα πρέπει να έχουν γενική εφαρμογή και όχι να ισχύουν μόνο για τις καταχρηστικές απολύσεις. Ωστόσο, θα πρέπει να γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των μερών να προσφεύγουν στα δικαστήρια, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες αποτυγχάνει η εναλλακτική επίλυση διαφορών. Πρέπει να γίνεται αναφορά στη συμμετοχή των εργαζομένων, για παράδειγμα, σε θέματα όπως ο χρόνος εργασίας. Επιπλέον, αν και τα επιδόματα ανεργίας δεν θα πρέπει να λειτουργούν ως αντικίνητρο για την ανάληψη εργασίας, ωστόσο, δεν θα πρέπει να υπονομεύεται ούτε η λειτουργία τους όσον αφορά τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης για τους άνεργους. Επίσης, οι διατάξεις σχετικά με τη διευκόλυνση της διασυνοριακής εργασίας πρέπει να συνδυάζονται με τις διατάξεις για την εξασφάλιση δίκαιης μεταχείρισης των εργαζομένων και την αποφυγή του κοινωνικού ντάμπινγκ.

5.10.

Υπάρχουν χώρες με λιγότερο ανεπτυγμένο κοινωνικό διάλογο, και μάλιστα κάποιες στις οποίες καταγράφηκαν παλινδρομήσεις σε αυτόν τον τομέα, λόγω της κρίσης. Χαιρετίζουμε τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενίσχυση της συνεργασίας με τους κοινωνικούς εταίρους στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Δεδομένης της καίριας σημασίας του κοινωνικού διαλόγου στην υλοποίηση του πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων και στην εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση και των ειδικών ανά χώρα συστάσεων, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της ο πυλώνας να υιοθετηθεί σε όλα τα κράτη μέλη και προτρέπει όλους τους πολιτικούς παράγοντες σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο να μην αποδυναμώσουν, αλλά να ενισχύσουν τις δομές συλλογικών διαπραγματεύσεων σε όλα τα επίπεδα. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στις ειδικές ανά χώρα εκθέσεις, και αυτό πρέπει να επικροτηθεί και να αξιοποιηθεί.

5.11.

Η κατευθυντήρια γραμμή 8 παρέχει νέα διατύπωση στο πεδίο των ευρύτερων κοινωνικών διατάξεων. Οι δεσμεύσεις για την εκπροσώπηση των υποεκπροσωπούμενων ομάδων είναι ευπρόσδεκτες, όπως και οι διατάξεις για ένα επαρκές ελάχιστο εισόδημα. Εντούτοις, θα ήταν ευπρόσδεκτη η αναφορά στον τρόπο με τον οποίο υπολογίζεται αυτό το ελάχιστο εισόδημα, ιδίως όσον αφορά το έργο για τους προϋπολογισμούς αναφοράς. Στην κατευθυντήρια γραμμή 8 πρέπει επίσης να γίνεται λόγος για τη διευρυμένη πρόσβαση στην κοινωνική προστασία για όλους τους τύπους εργαζομένων, ανεξαρτήτως καθεστώτος. Κρίνεται σκόπιμο να υπάρξει περαιτέρω αναφορά στη φτώχεια των εργαζομένων σε αυτήν την κατευθυντήρια γραμμή, αλλά και η λεπτομερής αναφορά συγκεκριμένων κοινωνικών υπηρεσιών, εφόσον, με τον τρόπο αυτό, οι κατευθυντήριες γραμμές τοποθετούνται μέσα σε ένα διαρκές πλαίσιο κοινωνικής πολιτικής το οποίο είναι συμβατό με τις διατάξεις του πυλώνα και στηρίζεται έτσι εκ νέου η έκκληση της ΕΟΚΕ για κοινωνικές επενδύσεις. Παρά το γεγονός ότι η ΕΟΚΕ επαναδιατυπώνει τις απόψεις της σχετικά με την ηλικία συνταξιοδότησης στην παρούσα γνωμοδότηση, οι διατάξεις που περιλαμβάνονται πλέον στις κατευθυντήριες γραμμές για τα «μέτρα παράτασης του επαγγελματικού βίου» είναι μεν ευπρόσδεκτες, θα πρέπει, όμως, να καθίσταται σαφές ότι η παράταση αυτή είναι προαιρετική. Η ΕΟΚΕ θα εκφράζει εν ευθέτω χρόνω την άποψή της για την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση.

5.12.

Η κατάσταση όσον αφορά την ανεργία των νέων και τον αριθμό των νέων που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχίες, φαίνεται δε να είναι ουσιαστικά αδικαιολόγητη. Στην ετήσια επισκόπηση με τίτλο «Απασχόληση και κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη — Επισκόπηση για το 2017» (30) υπογραμμίστηκε ιδιαίτερα ο τρόπος με τον οποίο η οικονομική κρίση επηρέασε δυσανάλογα τους νέους, φαίνεται δε ότι η ανάκαμψη δεν αναστρέφει επαρκώς την τάση αυτή. Οι «Εγγυήσεις για τη νεολαία», με την υποστήριξη της «Πρωτοβουλίας για την απασχόληση των νέων» και του ΕΚΤ, ήταν ενθαρρυντικές όσον αφορά τη σχετικά γρήγορη μετατροπή μιας πολιτικής δέσμευσης σε δράση, ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν. Όπως συμβαίνει συχνά, το επίπεδο της ειδικής χρηματοδότησης ήταν χαμηλότατο και πολλοί από τους πόρους δεν ήταν καινούριοι. Θα είναι σημαντικό να διασφαλιστεί τουλάχιστον η διατήρηση των νέων κονδυλίων (η πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων). Μολονότι τα αριθμητικά στοιχεία βελτιώνονται, θα ήταν σημαντικό να διατηρηθεί η έμφαση στην ανεργία των νέων, εφόσον απαιτούνται συχνά διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι δεν θα είναι οι νέοι η πρώτη ομάδα που θα πληγεί σε περίπτωση νέου κλυδωνισμού. Απαιτείται περισσότερη έρευνα ώστε να εξακριβωθούν οι σχέσεις «αιτίου-αποτελέσματος» μεταξύ των βελτιωμένων στοιχείων απασχόλησης των νέων (όπου υπάρχουν) και των πραγματικών μέτρων που ελήφθησαν βάσει των «Εγγυήσεων». Ομοίως, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ποιότητα των παρεμβάσεων και οι άνισες αλλαγές στην ανεργία των νέων σε σχέση με τις «Εγγυήσεις». Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει στο παρελθόν συνεχή έμφαση στον τομέα αυτό στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων και ενίσχυση του ρόλου των οργανώσεων της νεολαίας και των κοινωνικών εταίρων στην υλοποίηση των δράσεων σε τοπικό επίπεδο (31).

5.13.

Όπως συμβαίνει συχνά, οι μακροχρόνια άνεργοι μπορεί να χρειαστούν τον περισσότερο χρόνο από όλους προκειμένου να επανενταχθούν ενόσω βελτιώνεται η κατάσταση της αγοράς εργασίας. Θα απαιτηθούν συγκεκριμένα μέτρα, όπως ευέλικτη κατάρτιση σχετική με την αγορά εργασίας και εξατομικευμένες υπηρεσίες επαγγελματικού προσανατολισμού. Πρέπει να δοθεί προσοχή στα αριθμητικά στοιχεία όσον αφορά τους αποθαρρυμένους και τους οριακά συνδεδεμένους εργαζόμενους στις στατιστικές μας, δεδομένου του γεγονότος ότι, συχνά, αυτές οι κατηγορίες εργαζομένων παραβλέπονται. Η βελτίωση της αγοράς εργασίας μπορεί να προσελκύσει τις ομάδες αυτές να επιστρέψουν στην ενεργό αναζήτηση εργασίας, απαιτούνται όμως ειδικά και συγκεκριμένα μέτρα στήριξης, τα δε εθνικά συστήματα πρέπει να ανταποκριθούν σε αυτήν την πρόκληση· και στο σημείο αυτό, καθοριστικής σημασίας είναι η έμφαση στις κοινωνικές επενδύσεις. Το πλαίσιο δεικτών που κατάρτισε η Επιτροπή Απασχόλησης για την παρακολούθηση της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την ένταξη των μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας (32) είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο, πρέπει δε να συνεχίσει να αποτελεί χαρακτηριστικό του έργου της και να αναθεωρηθεί από το Συμβούλιο «Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές».

5.14.

Απαιτείται να γίνει στις κατευθυντήριες γραμμές συγκεκριμένη μνεία στις ανάγκες και την κατάσταση των μεταναστών και των προσφύγων (33).

5.15.

Το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων και η υπερβολική εκπροσώπηση των γυναικών σε ρόλους με χαμηλά επίπεδα αμοιβών εξακολουθούν να αποτελούν πηγή ανησυχίας και θα πρέπει να συμπεριληφθούν στις κατευθυντήριες γραμμές, πέρα από το ζήτημα της προσφοράς εργασίας. Η δράση στον τομέα αυτό συνδέεται εγγενώς με την έννοια της αξιοπρεπούς εργασίας και του ελάχιστου εισοδήματος, που πρέπει να ενσωματώνονται περισσότερο στη διαδικασία των κατευθυντήριων γραμμών. Ομοίως, στο σημείο αυτό θα είναι σημαντική η ανάληψη πρωτοβουλιών για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και τη φροντίδα των παιδιών. Στην πρόσφατη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (34) σχετικά με τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, αυτές χαρακτηρίζονται ως ένα σημαντικό πρώτο βήμα. Πρόκειται για έναν τομέα δράσης που αφορά τις κατευθυντήριες γραμμές, αλλά και ολόκληρο τον πυλώνα, καθώς, εν προκειμένω, αλληλεπιδρούν πολλοί διαφορετικοί τομείς πολιτικής.

5.16.

Τα ζητήματα απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία θεωρούνται πλέον κρίσιμο τμήμα των σύγχρονων πολιτικών απασχόλησης και η αναφορά σε αυτά στις κατευθυντήριες γραμμές είναι μεν ευπρόσδεκτη, αν και ελάχιστη, και θα μπορούσε να ενισχυθεί. Η ΕΟΚΕ λειτουργεί υπό το πρίσμα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, πιστεύει δε ότι η οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία (35) έχει κεντρική θέση στον τομέα αυτό. Η Ευρωπαϊκή στρατηγική για τα άτομα με αναπηρία (2010-2020) παρέχει ένα γενικό πλαίσιο στον εν λόγω τομέα. Στο πρόσφατο ψήφισμά του σχετικά με το μέλλον της στρατηγικής, η 4η διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου των Ατόμων με Αναπηρία ανέδειξε πολλά θέματα όσον αφορά την απασχόληση και τον κοινωνικό πυλώνα για τα άτομα με αναπηρία (36). Η ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στις διατάξεις της Συνθήκης ΕΕ όσον αφορά τις διακρίσεις που ισχύουν για όλες τις ομάδες και συμβουλεύει να μην συσχετίζονται οι «ευάλωτες ομάδες» με την έννοια της διάκρισης.

5.17.

Η ΕΟΚΕ δεν πιστεύει ότι η αύξηση της νόμιμης ηλικίας συνταξιοδότησης θα επιλύσει τα προβλήματα που συνδέονται με τις δημογραφικές προκλήσεις. Χρειαζόμαστε πρωτοβουλίες που να προάγουν την παράταση του εργασιακού βίου και να ενθαρρύνουν τη διαγενεακή αλληλεγγύη σε συνδυασμό με αποτελεσματικές πολιτικές για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Χρειαζόμαστε μια πραγματική πολιτική «ενεργού γήρανσης», προκειμένου να εξασφαλίσουμε ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας, πολιτικές υγείας και ασφάλειας και χρόνου εργασίας, αλλά και για να αυξήσουμε τη συμμετοχή στη δια βίου μάθηση. Θα πρέπει επίσης να ενισχύσουμε τα ποσοστά απασχόλησης για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, τα οποία εγκαταλείπουν πρόωρα τον ενεργό βίο λόγω προβλημάτων υγείας, έντασης της εργασίας, πρόωρων απολύσεων και εξαιτίας της έλλειψης ευκαιριών για κατάρτιση ή -επανένταξη στην αγορά εργασίας (37).

5.18.

Οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να διαπραγματευτούν τις συνθήκες εργασίας, π.χ. προσαρμόζοντας τις εργασίας στις δεξιότητες και την κατάσταση της υγείας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, λαμβάνοντας υπόψη τη δυσκολία ορισμένων θέσεων εργασίας, βελτιώνοντας την πρόσβαση σε περαιτέρω επιμόρφωση, μεριμνώντας καλύτερα για τις αναπηρίες, διευκολύνοντας την ισορροπία μεταξύ εργασίας και οικογένειας και εξαλείφοντας νομικούς ή άλλους φραγμούς με στόχο την επιμήκυνση του εργασιακού βίου.

5.19.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την άποψή της σχετικά με την αύξηση της ηλικίας νόμιμης συνταξιοδότησης, σύμφωνα με την οποία η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης θα πρέπει κατ’ αρχάς να είναι παρόμοια με τη νόμιμη ηλικία (38). Επίσης, τονίζει την ανάγκη να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων στα κράτη μέλη μέσω της αντιμετώπισης προκλήσεων όπως το αυξανόμενο προσδόκιμο ζωής, οι αλλαγές στην αγορά εργασίας που επηρεάζουν τη χρηματοδότηση των συντάξεων και η εξασφάλιση ικανών επιπέδων συντάξεων.

5.20.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει, ωστόσο, ότι θα πρέπει να διατηρηθούν τα συστήματα πρόωρης συνταξιοδότησης — για τους εργαζόμενους που έχουν εργαστεί επί μακρόν σε δύσκολες ή επικίνδυνες θέσεις εργασίας ή οι οποίοι ξεκίνησαν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία πολύ νωρίς. Η ΕΟΚΕ δεν υποστηρίζει τους μηχανισμούς αυτόματης προσαρμογής για την ηλικία συνταξιοδότησης που βασίζονται είτε στο μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής είτε στις δημογραφικές μεταβολές.

6.   Γενικά θέματα

6.1.

Στις διαπραγματεύσεις για τον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά οι επενδύσεις στις κοινωνικές υποδομές, δεδομένου ότι αυτές συνεπάγονται πολλαπλό θετικό αντίκτυπο τόσο στις αγορές εργασίας όσο και στους προϋπολογισμούς — όπως διατύπωσε πρόσφατα η ΕΟΚΕ (39). Πρόκειται ιδίως για επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο ως ποσοστό του συνολικού προϋπολογισμού ώστε να μπορέσει η ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της να καταστεί ένας παγκοσμίως ανταγωνιστικός οικονομικός χώρος με κοινωνική βαθμολογία τριπλού Α, μεταξύ άλλων σε ό, τι αφορά τις προτεραιότητες για την απασχόληση.

6.2.

Είναι αναγκαίο να παρακολουθείται το είδος των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη και οι οποίες συνεπάγονται θετικό αντίκτυπο στους τομείς της απασχόλησης, της εκπαίδευσης και της διά βίου μάθησης. Στην Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης για το 2018 (40), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται στο πρόγραμμα στήριξης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (41) (SRSP). Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρωτοβουλία αυτή και επιθυμεί να δοθούν πληροφορίες σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα της απασχόλησης και της εκπαίδευσης που έχουν πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του παρόντος προγράμματος και σχετικά με τον βαθμό συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

---

(1)  Έκθεση των πέντε προέδρων «Η ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης», 22 Ιουνίου 2015.

(2)  ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21.

(3)  Σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση 2018.

(4)  Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ με θέμα «Η ανισότητα του πλούτου στην Ευρώπη» (ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 1), διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η φορολόγηση στη συνεργατική οικονομία» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 65, ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 18, ΕΕ C 71 της 24.2.2016, σ. 42).

(5)  ΕΕ C 84 της 17.3.2011, σ. 38, ΕΕ C 299 της 4.10.2012, σ. 115.

(6)  ΣΛΕΕ.

(7)  Σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση 2018.

(8)  Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων.

(9)  Έκθεση των πέντε Προέδρων.

(10)  Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης για το 2018

(11)  ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10 και γνωμοδότηση με θέμα «Αντίκτυπος της κοινωνικής διάστασης και του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων στο μέλλον της ΕΕ» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 145).

(12)  ΕΕ C 332 της 8.10. 2015, σ. 68.

(13)  Γνωμοδότηση με θέμα «Αντίκτυπος της κοινωνικής διάστασης και του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων στο μέλλον της ΕΕ» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 145).

(14)  ΕΕ C 458 της 19.12.2014, σ. 1, ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 73.

(15)  Ειδικές ανά χώρα συστάσεις.

(16)  Βλέπε το Προοίμιο του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων.

(17)  Νέα ατζέντα δεξιοτήτων για την Ευρώπη.

(18)  Βλ. τη σύσταση του Συμβουλίου του 2016 με θέμα «Διαδρομές Αναβάθμισης των Δεξιοτήτων: Νέες Ευκαιρίες για Ενηλίκους».

(19)  ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 63.

(20)  ΕΕ C 332 της 8.10.2015, σ. 68.

(21)  ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21.

(22)  Σύσταση 2008/867/ΕΚ της Επιτροπής, της 3ης Οκτωβρίου 2008, σχετικά με την ενεργητική ένταξη των αποκλεισμένων από την αγορά εργασίας ατόμων (ΕΕ L 307 της 18.11.2008, σ. 11).

(23)  Βλ. συγκεκριμένα (ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 54).

(24)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Βιώσιμη κοινωνική ασφάλιση και συστήματα κοινωνικής προστασίας στην ψηφιακή εποχή», (ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 7).

(25)  Το εν λόγω Βραβείο απονεμήθηκε σε διακεκριμένα έργα τα οποία συμβάλλουν στην ένταξη στην αγορά εργασίας των ατόμων που βρίσκονται σε ανάγκη, όπως τα άτομα που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών, τα άτομα με αναπηρία, οι μακροχρόνια άνεργοι, οι γυναίκες που έχουν αποκοπεί από την αγορά εργασίας, οι νέοι και τα άτομα που ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Βλ. την ειδική ιστοσελίδα της ΕΟΚΕ για το Βραβείο της κοινωνίας πολιτών 2017.

(26)  ΕΕ C 332 της 8.10.2015, σ. 20.

(27)  ΕΕ C 173 της 31.5. 2017, σ. 45.

(28)  Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ με θέμα «Η ανισότητα του πλούτου στην Ευρώπη» (ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 1)· διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η φορολόγηση στη συνεργατική οικονομία» (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 65, ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 18, ΕΕ C 71 της 24.2.2016, σ. 42).

(29)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρωτοβουλία με στόχο τη στήριξη της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους εργαζόμενους γονείς και φροντιστές» (ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 44).

(30)  Απασχόληση και κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη — Επισκόπηση για το 2017 [Employment and Social Developments in Europe/ESDE]

(31)  ΕΕ C 268 της 14.8.2015, σ. 40.

(32)  Πλαίσιο δεικτών της Επιτροπής Απασχόλησης (EMCO) για τη μακροχρόνια ανεργία.

(33)  ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 19.

(34)  Γνωμοδότηση με θέμα την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους εργαζόμενους γονείς και φροντιστές ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 44.

(35)  ΕΕ L 303 της 2.12.2000, σ. 16.

(36)  Ευρωπαϊκό φόρουμ ατόμων με αναπηρία (EDF/European Disability Forum) «Ψήφισμα σχετικά με τη στρατηγική για τα άτομα με αναπηρία (2020-2030)», το οποίο εγκρίθηκε κατά την 4η διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου των Ατόμων με Αναπηρία στις 6 Δεκεμβρίου 2017· βλ. επίσης το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 30ής Νοεμβρίου 2017 σχετικά με την εφαρμογή της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την αναπηρία

(37)  ΕΕ C 451 της 16.12. 2014, σ. 109.

(38)  ΕΕ C 299 της 4.10. 2012, σ. 115.

(39)  ΕΕ C 271 της 19.9. 2013, σ. 91.

(40)  Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης για το 2018

(41)  Πρόγραμμα στήριξης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (ΠΣΔΜ).

---