14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/1

Εισηγητής:

ο κ. Roman HAKEN

1.1.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, κατά την τελευταία εικοσαετία, η προσέγγιση LEADER έχει αποδείξει τη βιωσιμότητά της. Η προσέγγιση αυτή, αφενός, βοήθησε τους αγροτικούς φορείς να υπολογίσουν το μακροπρόθεσμο δυναμικό της περιφέρειάς τους και, αφετέρου, αποδείχθηκε αποτελεσματική και αποδοτική για την εφαρμογή των αναπτυξιακών πολιτικών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επίσης προωθήσει αυτή την προσέγγιση εταιρικής σχέσης για να χρηματοδοτήσει προτάσεις έργων, στο πλαίσιο των ενωσιακών πρωτοβουλιών URBAN, URBACT, EQUAL ή ακόμη της Τοπικής Ατζέντας 21, των «Πόλεων σε μετάβαση» ή των εδαφικών συμφώνων για την απασχόληση. Αυτό εξηγεί την εμφάνιση της τοπικής ανάπτυξης από τοπικούς φορείς (γνωστής και με το αγγλικό ακρωνύμιο CCLD — Community-Led Local Development), που αποτελεί επικαιροποίηση της προσέγγισης LEADER και μεταβατική αλλαγή.

1.2.

Το CLLD είναι ένα ειδικό εργαλείο για χρήση σε τοπικό επίπεδο, το οποίο συμπληρώνει άλλα μέσα στήριξης της τοπικής ανάπτυξης. Το CLLD μπορεί να επιτύχει την κινητοποίηση και τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων και οργανώσεων, έτσι ώστε να συμβάλλουν σε μια έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Επίσης, ενισχύει την εδαφική συνοχή και επιτρέπει την υλοποίηση άλλων συγκεκριμένων πολιτικών στόχων, ακόμη και όσον αφορά τις σχέσεις με εταίρους από τρίτες χώρες. Ακόμη, επιτρέπει την πορεία προς μια αειφόρο ανάπτυξη μέσω της αποτελεσματικής χρήσης των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων (ΕΔΕΤ), δεδομένου ότι πρόκειται για τη δημιουργία νέων ποιοτικών θέσεων εργασίας και επιχειρήσεων περιλαμβάνοντας τις δραστηριότητες των τοπικών φορέων όσον αφορά την κλιματική αλλαγή και την αειφόρο ανάπτυξη σύμφωνα με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020».

1.3.

Η CLLD πρέπει να μετατραπεί το συντομότερο δυνατόν σε ένα εργαλείο «SMART», προκειμένου, αφενός, να βοηθηθούν οι τοπικοί φορείς να ξεπεράσουν την οικονομική και κοινωνική κρίση και, αφετέρου, να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η CLLD πρέπει να επικεντρώνεται σε καινοτόμα έργα, σε νέες ποιοτικές θέσεις εργασίας και στις επιχειρήσεις, και να ενισχύει τα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης και της κοινωνικής ένταξης, σύμφωνα με τη νέα στρατηγική «Ευρώπη 2020». Η CLLD είναι ένας νέος τύπος εταιρικής σχέσης που επιδιώκει να στηρίξει την κοινωνική καινοτομία.

1.4.

Τα περισσότερα κράτη μέλη την έχουν υιοθετήσει στο πλαίσιο των συμφωνιών εταιρικής σχέσης, αναδεικνύοντας έτσι τη σημασία που δίδεται σήμερα στην τοπική ανάπτυξη (1). Θα πρέπει να επεκταθεί ο τρόπος πολυμερούς διαχείρισης στο σύνολο των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ, ενδεχομένως με τη θέσπιση ενός επιπέδου υποχρεωτικής χρήσης για όλα τα ταμεία (5 % τουλάχιστον). Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ οφείλουν προοδευτικά να χρησιμοποιούν αυτό το μέσο, αξιοποιώντας την αρχή της εταιρικής σχέσης και της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της διότι, το 2014, η ελληνική και η ιταλική προεδρία προσέδωσαν μεγάλη σημασία στην πολιτική συνοχής, ως αποτελεσματικό μέσο για να ενισχυθεί η βιώσιμη ανάπτυξη και για να ξεπεραστεί η οικονομική κρίση που πλήττει σήμερα την Ευρώπη.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η παρούσα γνωμοδότηση θα χρησιμεύσει, με τη σειρά της, ως βάση για την υλοποίηση πιλοτικών σχεδίων (που θα χρηματοδοτηθούν μέσω πιστώσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) ενόψει της αξιοποίησης του μέσου CLLD εκεί όπου σήμερα δεν εφαρμόζεται, δηλαδή κυρίως στις συνθήκες των περιαστικών και των αστικών περιοχών και της διεύρυνσης των προοπτικών χρήσης του. Επίσης, συμφωνεί ώστε, κατά την περίοδο 2014-2020 και όπου εκδηλωθεί ενδιαφέρον για τη μέθοδο αυτή, να υποστηριχθεί η εφαρμογή της σε όλα τα ταμεία και στον αγροτικό και τον αστικό χώρο. Πρόκειται για συνδυασμό δύο μορφών δημοκρατίας, της αντιπροσωπευτικής και της συμμετοχικής. Συνοπτικά, πρόκειται για ένα μέσο που επιτρέπει στους εκπροσώπους της δημόσιας διοίκησης να συνεργάζονται με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και με τους πολίτες.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να παρέχεται η δυνατότητα στους τοπικούς φορείς, δηλαδή στους πολίτες, τους οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους, τις μη κυβερνητικές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις (ΜΚΟ) και τις τοπικές αρχές να συμμετέχουν στη στρατηγική τοπικής ανάπτυξης στον τόπο διαβίωσής τους, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο CLLD. Είναι επίσης σημαντικό, με βάση τις εμπειρίες που αποκτήθηκαν στις αγροτικές ζώνες χάρη στην προσέγγιση LEADER, να δοθεί περιεχόμενο στην CLLD, έτσι ώστε οι πόλεις και οι πολίτες να συνειδητοποιήσουν τα μέτρα που θα μπορούσαν να προταθούν στο πλαίσιο της CLLD.

1.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι, συχνά, οι δημόσιες αρχές δεν τάσσονται υπέρ της CLLD, παρά την αποτελεσματικότητά της. Είναι απαραίτητο να ακολουθηθεί μια στρατηγική που να παρέχει πληροφορίες και να καθοδηγεί δεόντως τους ενδιαφερόμενους παράγοντες και να απευθύνεται ειδικότερα στις δημόσιες αρχές, με σκοπό να αξιοποιηθεί η ευκαιρία ανάπτυξης και εφαρμογής στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. Το θέμα της «κυριότητας των αποτελεσμάτων» στο εσωτερικό αυτών των ομάδων έχει ζωτική σημασία για τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα των αναπτυξιακών στρατηγικών και την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Για να τελεσφορήσει το μέσο αυτό, χρειάζεται πολιτική στήριξη σε όλα τα επίπεδα (ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό).

1.9.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι κοινωνικοί και οικονομικοί εταίροι καθώς και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών οφείλουν να συμμετέχουν πιο δραστήρια στην CLLD, και απαραίτητη προϋπόθεση είναι να ενισχυθεί η ικανότητά τους ώστε να μπορέσουν να διαδραματίσουν αυτόν τον ρόλο. Η άμεση συμμετοχή όλων των εταίρων στη σχέση με τις δημόσιες αρχές αποτελεί τη βάση μιας πραγματικής εκπροσώπησης των συμφερόντων και των αναγκών των πολιτών.

1.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η CLLD αποτελεί καινοτομία στον τομέα της περιφερειακής πολιτικής και ότι δεν είναι αρκετά γνωστή, τόσο σε τοπικό επίπεδο όσο και σε ορισμένα κράτη μέλη ή σε πλατφόρμες όπου συμμετέχουν φορείς οι οποίοι θα μπορούσαν να υλοποιήσουν την προσέγγιση αυτή. Για να εφαρμοστεί η νέα CLLD στις νέες ευρωπαϊκές πολιτικές, θα πρέπει να αναλυθεί λεπτομερώς, με μια οπτική αξιολόγησης, ο τρόπος με τον οποίο την κατανοεί κάθε κράτος μέλος, και να προστεθούν σχετικές συστάσεις για την αποτελεσματική χρήση της. Έτσι, θα διαθέτουμε, επίσης, μια μελέτη που θα παρουσιάζει όχι μόνο τις καλές πρακτικές, αλλά και θα περιγράφει τις αποτυχίες που δεν πρέπει να επαναληφθούν στο μέλλον. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμμετάσχει στην επεξεργασία μιας τέτοιας μελέτης, σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής των Περιφερειών. Τούτη θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για τη δημιουργία μιας πολυμερούς ομάδας CLLD, η οποία θα χρησιμεύσει ως διοργανική πλατφόρμα.

1.11.

Όσον αφορά την CLLD, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τα ακόλουθα:

1.12.

Η μέθοδος CLLD μπορεί να εφαρμοστεί τέλεια όχι μόνο για τους πόρους από τα ενωσιακά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία, αλλά και για τον σκοπό της αναδιανομής των ίδιων πόρων (από το τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο). Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να χαραχθούν αναπτυξιακές στρατηγικές, ειδικά σχέδια και μέσα εφαρμογής, όχι σύμφωνα με την προβλεπόμενη χρηματοδότηση από την ΕΕ, αλλά με τρόπο που να αντανακλά τις πραγματικές ανάγκες όσον αφορά την αλλαγή της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινότητας.

1.13.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να τηρηθούν αυστηρά οι βασικές αρχές της μεθόδου CLLD. Η ύπαρξη μιας ισορροπημένης εταιρικής σχέσης με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων πρέπει να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση χρηματοδότησης. Για μια αποτελεσματική τοπική ανάπτυξη, είναι απαραίτητο να μη γίνονται ανεκτές οι καθαρά τυπικές προσεγγίσεις, οι οποίες, επιδιώκοντας μια επιδότηση, απλώς δηλώνουν μια προσέγγιση εταιρικής σχέσης που δεν έχει υλοποιηθεί. Είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί ένα αποτελεσματικό σύστημα που να παρακολουθεί και να ελέγχει το ενδεχόμενο εκτροπής της αρχής ανάπτυξης της CLLD.

1.14.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η προσέγγιση αυτή έχει χρήσιμα χαρακτηριστικά, όχι μόνο για περιόδους οικονομικής κρίσης: διαφάνεια των χρηματοδοτικών ροών από τους δημόσιους προϋπολογισμούς, αυξημένη εμπιστοσύνη μεταξύ των οργάνων των δημόσιων υπηρεσιών και των ενδιαφερόμενων πολιτών και απόδοση των επενδυομένων πόρων. Ο ΟΗΕ, ο ΟΟΣΑ, η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι οργανισμοί τάσσονται επίσης υπέρ αυτών των προσεγγίσεων εταιρικής σχέσης. Πρόκειται για μια ευρύτερη προσέγγιση που υποστηρίζει τη χρήση των μεθόδων CLLD εκτός Ευρώπης, για παράδειγμα στις προενταξιακές διαπραγματεύσεις για την αναπτυξιακή πολιτική, στις προσπάθειες επίτευξης των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών για το 2015 και στην τήρηση των δεσμεύσεων για την κλιματική αλλαγή.

1.15.

Η ΕΟΚΕ διακρίνει τις πιθανές προκλήσεις για την επόμενη περίοδο όσον αφορά την CLLD, οι οποίες συνίστανται στην απλούστευση και στον περιορισμό της διοικητικής επιβάρυνσης. Πρόκειται συγκεκριμένα για τα εξής:

1.16.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη χρήση χωριστής ορολογίας για τη διαφοροποίηση μεταξύ των διαφόρων τύπων εφαρμογών του προγράμματος CLLD, όπως είναι η περίπτωση των ομάδων τοπικής δράσης (ΟΤΔ) στις αγροτικές περιοχές και των ομάδων τοπικής δράσης αλιείας (ΟΤΔΑ). Όσον αφορά τις «αστικές ΟΤΔ», προτείνεται, για παράδειγμα, η ονομασία «αστική εταιρική σχέση» για την CLLD στον αστικό χώρο και το ακρωνύμιο CLLD-U. Αυτό θα βοηθήσει να εντοπιστεί καλύτερα το είδος του υπό εξέταση χώρου και να γίνει διάκριση μεταξύ των χρηματοοικονομικών ροών και του προορισμού τους. Επίσης, παράλληλα με το πρότυπο που έχει διαμορφωθεί από την επιτυχημένη εφαρμογή του προγράμματος LEADER, προτείνεται να εξεταστεί το ενδεχόμενο μετονομασίας και εξεύρεσης ενός πιο ελκυστικού ακρωνυμίου για την CLLD, τα οποία θα επιτύγχαναν ευρύτερη συναίνεση. Η ονομασία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της εκστρατείας προώθησης και η φράση «τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (CLLD)», ως τίτλος της μεθόδου, μπορεί να παραμείνει ως «υποσημείωση».

2.1.

Οι βασικές αρχές της προσέγγισης LEADER — η προστιθέμενη αξία και η εφαρμογή τους στο πλαίσιο της μεθόδου CLLD:

2.2.

Η Επιτροπή των Περιφερειών«θεωρεί το CLLD βασικό εργαλείο για την αρμονική ανάπτυξη των αστικών και αγροτικών περιοχών, το οποίο ενισχύει την ικανότητά τους να αναπτύξουν δεσμούς με τις περιαστικές και αγροτικές περιοχές» (3).

2.3.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει καταρτίσει σειρά γνωμοδοτήσεων με θέμα τη συνεργασία και τη συμμετοχή σε εταιρική σχέση, και συγκεκριμένα αυτές που παρατίθενται σε υποσημείωση (4).

2.4.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημοσιεύσει διάφορα έγγραφα για την υλοποίηση της CLLD με βάση την εμπειρία από τη μέθοδο LEADER, όπως «Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία — κατευθυντήριες γραμμές για τα κράτη μέλη και ειδικές αρχές διαχείρισης προγράμματος — κατευθυντήριες γραμμές για τους δικαιούχους — κατευθυντήριες γραμμές για τη CLLD» (5) και «Κατευθυντήριες γραμμές για τη CLLD στο πλαίσιο των διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων» (6).

2.5.

Χρειάζεται να διαδοθούν πιο αποτελεσματικά τα έγγραφα αυτά στο πλαίσιο μιας πραγματικής δυναμικής ενημερωτικής στρατηγικής. Πρέπει, επίσης, να προβλεφθεί χώρος για τις κοινές συναντήσεις τοπικών παραγόντων CLLD και εμπειρογνωμόνων, όπου θα δίνεται η ευκαιρία για συζήτηση και σύγκριση των προσεγγίσεων που ακολουθούνται σε διάφορες περιοχές της ΕΕ. Οι απαραίτητες εγκαταστάσεις για τις δραστηριότητες αυτές θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να διατίθενται από την ΕΟΚΕ.

3.1.

Η ομάδα τοπικής δράσης είναι η βασική μονάδα του προγράμματος LEADER. Πρόκειται για μια τοπική εταιρική σχέση, στην οποία εκπροσωπούνται αναλογικά τόσο οι κλάδοι όσο και τα πεδία παρέμβασης. Η ΟΤΔ έχει νομική προσωπικότητα και διαθέτει ένα σύνολο διαδικασιών διαχείρισης και λήψης αποφάσεων. Συνολικά στην ΕΕ, οι ΟΤΔ που στηρίζονται από τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης και άλλα μέτρα τύπου LEADER ανέρχονται σε 2  402 και καλύπτουν το 77 % του συνολικού εδάφους της ΕΕ (7), δηλαδή περίπου το 90 % των αγροτικών περιοχών και πάνω από το 50 % του πληθυσμού της ΕΕ (8).

3.2.

Η προσέγγιση LEADER έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά της· συνεπώς, θα πρέπει να επεκταθεί, όπου είναι δυνατόν, προκειμένου να καλύψει όλες τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ. Παράλληλα πρέπει να δοθεί προσοχή στη συμβατότητα των κανόνων που διέπουν τη διεθνή συνεργασία μεταξύ των ΟΤΔ που είναι εγκατεστημένες διαφορετικά κράτη μέλη.

3.3.

Στις προτεινόμενες προτεραιότητες του προγράμματος για την περίοδο 2014-2020 περιλαμβάνονται επίσης οι εξής:

4.1.

Τα εδάφη όπου πόλη και ύπαιθρος γειτονεύουν αποτελούν έναν χώρο που ευνοεί την αποτελεσματική εφαρμογή της CLLD. Αυτό το είδος μέσου μπορεί να ανταποκριθεί στις μεταβολές του χώρου και να συνεκτιμά τις εδαφικές λειτουργικές σχέσεις. Υπάρχουν πολύ ισχυροί δεσμοί μεταξύ πόλης και περιαστικής υπαίθρου, οι οποίοι θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο διαφοροποιημένης προσέγγισης.

4.2.

Οι περιαστικές περιοχές παρουσιάζουν ειδικά προβλήματα (προκλήσεις), τα οποία μπορούν να λυθούν με την CLLD. Οι κύριες προκλήσεις είναι η βιώσιμη κινητικότητα, η οικοδόμηση μιας συνεκτικής κοινωνίας, η θέσπιση προτεραιοτήτων στη χρήση της γης. Οι περιαστικές περιοχές περιβάλλουν τις πόλεις άνω των 25  000 κατοίκων. Αξίζει να σημειωθεί εδώ το κοινό ερευνητικό έργο «RURBAN» του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το οποίο αποσκοπεί στον εντοπισμό και την αξιολόγηση των τυπικών και άτυπων εταιρικών σχέσεων μεταξύ πόλεων και αγροτικών περιοχών και της συμβολής τους στην τοπική ανάπτυξη (9).

4.3.

Η προσέγγιση της τοπικής ανάπτυξης χρησιμοποιείται, επίσης, από το 2007 στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας για τη στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης των αλιευτικών κοινοτήτων, μέσω τοπικών ομάδων δράσης αλιείας (ΤΟΔΑ).

5.1.

Δεδομένου ότι δεν υφίσταται ενιαίος ορισμός του αστικού χώρου, βασιζόμαστε σε κανόνες και συνήθειες που απαντώνται στο εθνικό και το τοπικό επίπεδο. Όσον αφορά τις αγροτικές περιοχές, χρησιμοποιείται το κριτήριο του μέγιστου μεγέθους των πόλεων, των οποίων ο πληθυσμός πρέπει να είναι μικρότερος από 25  000 κατοίκους. Κατ’ αναλογία, μπορεί επίσης να εφαρμοστεί σε αστικές περιοχές (με τον καθορισμό ενός ελάχιστου και μέγιστου ορίου πληθυσμού, τους 10  000 και τους 1 50  000 κατοίκους, αντίστοιχα). Η δημόσια διοίκηση μπορεί να συμμετάσχει μέσω των τοπικών αρμόδιων αντιπροσώπων, ιδανικά είτε από το δήμο είτε από τα δημοτικά διαμερίσματα ή άλλες διοικητικές υποδιαιρέσεις (π.χ. μια γειτονιά, μια αποκλεισμένη κοινωνικά τοποθεσία, περιοχές της πόλης που αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα κ.λπ.).

5.2.

Η πρακτική εμπειρία από ορισμένες πόλεις, η οποία αποκτήθηκε μέσω της συμμετοχής τους στο επιχειρησιακό πρόγραμμα URBACT II, στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την ανάπτυξη της γνώσης (10) (και για σύντομο χρονικό διάστημα, στην πλατφόρμα αστικής ανάπτυξης), μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης (11). Είναι επίσης σκόπιμο να αναφερθεί η εμπειρία των πόλεων σε μετάβαση και των κοινοτήτων «μόνιμης καλλιέργειας» (permaculture), σύμφωνα με τις οποίες χιλιάδες τοπικές κοινότητες σε όλη την ΕΕ προώθησαν επιτυχώς την αειφόρο CLLD.

5.3.

Η εικοσαετής εμπειρία από την ύπαιθρο θα εμπνεύσει τις πόλεις, αρχικά, για μια μεταβατική περίοδο, που στη συνέχεια θα αξιολογηθεί. Στην πράξη, με τη στήριξη των εμπειρογνωμόνων και μια μορφή καθοδήγησης, θα υλοποιηθεί η επιτυχής μεταφορά αυτής της προσέγγισης.

5.4.

Ήδη από την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, ιδρύθηκαν συμβουλευτικά όργανα σε πόλεις, με τη μορφή των τοπικών ομάδων στήριξης του URBAC, οι οποίες συμμετείχαν στη διαδικασία ανάπτυξης τοπικών σχεδίων δράσης. Όμως, σε αντίθεση με ό,τι προβλέπεται στο LEADER και την προσέγγιση CLLD, επρόκειτο απλώς για μάλλον άτυπες συμβουλευτικές ομάδες εμπειρογνωμόνων στις οποίες δεν προβλεπόταν υποχρεωτική εκπροσώπηση όλων των φορέων. Η σύνθεση των ομάδων αυτών καθοριζόταν από τον θεματικό προσανατολισμό του έργου. Το επιχειρησιακό πρόγραμμα URBACT II δεν χρηματοδοτούσε το έργο των τοπικών ομάδων στήριξης. Για να καταστεί πιο αποτελεσματική η λειτουργία της αρχής της εταιρικής σχέσης και σε αστικές περιοχές, θα πρέπει να δημιουργηθούν εταιρικές σχέσεις που να βασίζονται στην CLLD. Αυτές οι εταιρικές σχέσεις πρέπει να διαθέτουν τα οικονομικά μέσα για τη στήριξη της λειτουργίας τους. «Είναι επίσης δυνατό να εφαρμοστεί αυτή η προσέγγιση σε αστικές περιοχές και σε περιοχές με μικρές και μεσαίες πόλεις που λειτουργούν ως τοπικά κέντρα και υποπεριφερειακά κέντρα»  (12).

5.5.

Λαμβάνοντας υπόψη τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται στις πόλεις, διάφορα επιχειρησιακά προγράμματα αποτελούν το κατάλληλο μέσο χρηματοδότησης πιλοτικών έργων μέσω της CLLD. Για τον λόγο αυτόν, προτείνουμε να χρησιμοποιηθεί η προσέγγιση αυτή και οι επακόλουθες στρατηγικές στο πλαίσιο των πιλοτικών προγραμμάτων χρηματοδότησης των πόλεων (π.χ. στον τομέα του περιβάλλοντος, της προστασίας των αξιοθέατων, της πολιτιστικής κληρονομιάς κ.λπ.) (13).

5.6.

Στα διάφορα κράτη μέλη, θα πρέπει να συγκεντρωθούν παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών για την ανάπτυξη των πόλεων με βάση την προσέγγιση της εταιρικής σχέσης, ώστε τούτα να συμπεριληφθούν στη μελέτη που αναφέρεται στο σημείο 1.10 ανωτέρω. Ο κώδικας δεοντολογίας με τίτλο: «Η αρχή της εταιρικής σχέσης στην εφαρμογή των Ταμείων του κοινού στρατηγικού πλαισίου — στοιχεία ενός ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση» (14) μπορεί να αποτελέσει οδηγό για τις εργασίες που υλοποιούνται στο πλαίσιο μιας εταιρικής σχέσης.

6.1.

Η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (CLLD) πρέπει να βοηθήσει τους πολίτες να αναπτύξουν, με κατάλληλο και βιώσιμο τρόπο, τους δήμους και τις πόλεις τους. Με την CLLD, οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν άμεσα στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην κοινότητά τους· πρόκειται για μια πραγματική ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και τα αποτελέσματα είναι ορατά σε τοπικό επίπεδο. Είναι αυτονόητο ότι για την εφαρμογή της είναι απαραίτητο να διατεθούν πόροι για την ανάπτυξη ικανοτήτων, έτσι ώστε όλοι οι εταίροι να μην παραμείνουν απλοί παρατηρητές της διαδικασίας αλλά να είναι σε θέση να διαδραματίσουν τον ρόλο τους και να μπορούν να συμμετάσχουν πλήρως στην οριζόντια εταιρική σχέση, στο πνεύμα της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Επίσης, θα πρέπει να δοθεί στήριξη και καθοδήγηση από πιο έμπειρους παράγοντες και εμπειρογνώμονες, δηλαδή να προσφερθεί επιμόρφωση και κατάρτιση. Η εν λόγω πρόταση ταυτόχρονα αναλύει και εξηγεί τους λόγους της αποτελεσματικότητας και της επιτυχίας της προσέγγισης LEADER και αιτιολογεί γιατί είναι αναγκαίο να επεκταθεί η προσέγγιση CLLD σε όλα τα προγράμματα που εντάσσονται στα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία, προκειμένου να υλοποιηθεί επιτυχώς η πολιτική για τη συνοχή.

6.2.

Στις περιπτώσεις που δεν έχει ακόμη υιοθετηθεί η μέθοδος αυτή, είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί ενδιάμεση αξιολόγηση, έτσι ώστε να δρομολογηθεί η προσέγγιση αυτή στο πλαίσιο των διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων (ESIF) της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020.

6.3.

Σε αυτό το πλαίσιο, σημαντική πτυχή αποτελεί η ανταλλαγή ειδικών γνώσεων των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων, των εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών, των τοπικών αρχών και της δημόσιας διοίκησης. Θα ήταν χρήσιμο πολλά μέρη να στηρίξουν αυτή την ανταλλαγή.

6.4.

Η ανάπτυξη των στρατηγικών CLLD απαιτεί κάποιο χρόνο· είναι ωστόσο σημαντικό να διατίθεται επαρκής χρόνος, κατά τη δεδομένη χρονική περίοδο, για την εφαρμογή καθώς και κατάλληλος προϋπολογισμός για τη χρηματοδότηση των διαφόρων μέτρων. Μια πολύ μακρά περίοδος προετοιμασίας, χωρίς θετικό τοπικό αντίκτυπο (υλοποίηση έργων), και ταχεία χρηματοδότηση δραστηριοτήτων (όταν πλησιάζει η ημερομηνία λήξης για τη χρήση της) μπορούν να προκαλέσουν δυσπιστία έναντι του εν λόγω μέσου.

6.5.

Άλλα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν για την ορθή χρήση της CLLD είναι η γραφειοκρατία και οι υπερβολικοί διοικητικοί φραγμοί, η καθυστερημένη εξόφληση πληρωμών, η προχρηματοδότηση των έργων από ίδιους πόρους των τελικών δικαιούχων ή από δάνεια που πρέπει να συνάψουν και να επωμιστούν οι ίδιοι τους τόκους. Από την άποψη αυτή, είναι δυνατόν να εξεταστούν πρότυπα συμμετοχικής χρηματοδότησης, δημόσιας-ιδιωτικής χρηματοδότησης και οργανωμένη συμμετοχή του τραπεζικού τομέα, με κρατική εγγύηση.

6.6.

Συχνά, τα κράτη μέλη εισάγουν, πέρα από τις ρυθμίσεις που καθορίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πρόσθετες διατάξεις που συνάδουν με την εθνική γραφειοκρατία τους, οι οποίες περιπλέκουν σε μεγάλο βαθμό τη χρήση των επιδοτήσεων και αποθαρρύνουν τους αιτούντες, λόγω της πολυπλοκότητας και των πιθανών επιπτώσεών τους. Επίσης, ορισμένες εθνικές αρχές προσπαθούν να μειώνουν στο ελάχιστο το κόστος αναζωογόνησης μιας περιοχής και λειτουργίας των μικρών τοπικών ομάδων δράσης. Ωστόσο, αυτή η τακτική ενδέχεται να οδηγήσει σε συνολική δυσλειτουργία του συστήματος.

6.7.

Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για την κατάρτιση των εκπαιδευτών: είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί η κατάρτιση των εθνικών και περιφερειακών παραγόντων στο πλαίσιο της τεχνικής βοήθειας βάσει του άρθρου 5 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, περί καθορισμού γενικών διατάξεων. Παρομοίως, θα πρέπει να θεσπιστούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη σύσταση και την αποτελεσματική λειτουργία των δικτύων σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, αφού η δικτύωση προσφέρει σημαντική προστιθέμενη αξία.

6.8.

Θα ήταν σκόπιμο να συγκεντρωθούν παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών από διάφορα κράτη μέλη και να συμπεριληφθούν στη μελέτη που αναφέρεται στο σημείο 1.10 ανωτέρω.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/9

Εισηγητής:

ο κ. Stefano PALMIERI

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επιδοκιμάζει το γεγονός ότι αφιερώθηκε ιδιαίτερη προσοχή στην χάραξη της στρατηγικής της ΕΕ για την περιοχή των Άλπεων (EUSALP) με στόχο τη στήριξη της συνοχής και της ανταγωνιστικότητας έναντι των προκλήσεων που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά με τα συνήθη μέσα από τα επιμέρους κράτη μέλη ή από τις επιμέρους περιοχές.

1.2.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι δυναμικές ανάπτυξης της περιοχής των Άλπεων συνδέονται με την οροσειρά των Άλπεων, και όσον αφορά την ταυτότητα και την αναγνωρισιμότητά της. Πρόκειται για τον σύνδεσμο μεταξύ όλων των εδαφών που αφορά η στρατηγική από οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική άποψη.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ισχυρή πολιτική δέσμευση των ενδιαφερόμενων κρατών στην EUSALP και το υψηλό επίπεδο ευαισθητοποίησης και συμμετοχής σε επίπεδο κυβερνήσεων τόσο εθνικών όσο και περιφερειακών. Η ευαισθητοποίηση αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας συνεργασίας που έχει ξεκινήσει στην περιοχή από τη δεκαετία του 1970.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί τα ειδικά χαρακτηριστικά της περιοχής των Άλπεων, όπως την παρουσία εδαφικών συστημάτων μεταξύ των πλέον ανταγωνιστικών στον κόσμο, τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των «αγροτικών και ορεινών περιοχών» και των «αστικών περιοχών και των πόλεων», τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά και την τεράστια συγκέντρωση ροών μεταφορών, καθοριστικά και χαρακτηριστικά στοιχεία της περιοχής.

1.5.

Εάν από τη μία πλευρά η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη γενική προσέγγιση της στρατηγικής εκτιμώντας ότι οι στόχοι, οι πυλώνες και οι προτεραιότητες συνάδουν με όσα περιγράφονται στο έγγραφο συζήτησης, από την άλλη πιστεύει ότι, κατά την εκπόνηση του «σχεδίου δράσης», όλα αυτά πρέπει να ολοκληρωθούν και να βελτιωθούν.

1.6.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει γνώση του γεγονότος ότι ο εδαφικός χώρος στον οποίο θα εφαρμοστεί η EUSALP χαρακτηρίζεται από επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης, περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και κοινωνικής συνοχής πολύ ανώτερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Παρά τα χαρακτηριστικά αυτά, η οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση και οι αλλαγές που επέφερε η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και των αγορών δημιουργούν σημαντικές και ιδιαίτερες προκλήσεις στην υπό εξέταση μακροπεριφέρεια. Για τους λόγους αυτούς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η επίτευξη του συνολικού στόχου της EUSALP «να διασφαλιστεί ότι η περιοχή αυτή παραμένει μια από τις πιο ελκυστικές ζώνες στην Ευρώπη, αξιοποιώντας τους πόρους της και τις ευκαιρίες για βιώσιμη και καινοτόμο ανάπτυξη» (1) είναι καθοριστικής σημασίας προκειμένου να υποστηριχθούν η οικονομική ανταγωνιστικότητα και η κοινωνική συνοχή στην Ευρώπη.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να ενισχυθεί η ολιστική προσέγγιση για την ανάπτυξη που υπάρχει στην EUSALP μέσω του καθορισμού νέων και πιο ποιοτικών στόχων, όπως αναφέρεται στο σημείο 4.4.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι, κατά τον καθορισμό του «σχεδίου δράσης» της EUSALP, θα ενισχυθούν η αλληλεξάρτηση και η συνοχή μεταξύ των προτεραιοτήτων που αφορούν την ανταγωνιστικότητα (πρώτος πυλώνας) και εκείνων που στρέφονται προς τη βιωσιμότητα (τρίτος πυλώνας), εξασφαλίζοντας έτσι την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων, χωρίς ωστόσο να τεθούν σε κίνδυνο οι ανάγκες και οι δυνατότητες των μελλοντικών γενεών.

1.9.

Όσον αφορά τον «πρώτο πυλώνα», η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να εξασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη και να προαχθεί η πλήρης απασχόληση, η καινοτομία, η ανταγωνιστικότητα και η συνοχή της περιοχής των Άλπεων μέσω της αμοιβαίας αλληλεγγύης μεταξύ ορεινών και αστικών περιοχών. Όσον αφορά τις προτεραιότητες, βλέπε σημείο 5.2.

1.10.

Όσον αφορά τον «δεύτερο πυλώνα», η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προώθηση μιας εδαφικής ανάπτυξης που να βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών συστημάτων, στην προσβασιμότητα των υπηρεσιών, στη βιώσιμη κινητικότητα και στην ενίσχυση των μεταφορών και των υποδομών επικοινωνίας. Όσον αφορά τις προτεραιότητες, βλέπε σημείο 5.3.

1.11.

Όσον αφορά τον «τρίτο πυλώνα», η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να ενταθούν οι προσπάθειες υπέρ της βιώσιμης διαχείρισης και της προστασίας του περιβάλλοντος καθώς και υπέρ της αξιοποίησης του εδαφικού κεφαλαίου της περιοχής. Όσον αφορά τις προτεραιότητες, βλέπε σημείο 5.4.

1.12.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι χωρίς μια ισχυρή διακυβέρνηση και ειδικούς χρηματοδοτικούς πόρους για τη στήριξη της ανάπτυξης ικανοτήτων (capacity building), η EUSALP κινδυνεύει να χάσει την αποτελεσματικότητά της και τη στρατηγική της αξία. Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Συμβουλίου, η ΕΟΚΕ ελπίζει στην εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης που να βασίζεται στη συμπληρωματικότητα των προγραμμάτων χρηματοδότησης, στον συντονισμό των θεσμικών οργάνων και στον καθορισμό των νέων έργων που αναλαμβάνονται σε μακροπεριφερειακά περιβάλλοντα (2).

1.13.

Η ΕΟΚΕ, υπενθυμίζοντας τα συμπεράσματα της γνωμοδότησης «Διακυβέρνηση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών» (3), είναι της γνώμης ότι ο ορισμός και η εφαρμογή της EUSALP απαιτούν ένα ειδικό σύστημα διακυβέρνησης που να βασίζεται στη συνεργασία και στον συντονισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα της στρατηγικής, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι αναγκαίο να εφοδιαστεί η EUSALP με μια πραγματική «πολυεπίπεδη διακυβέρνηση» (4), ώστε να αξιοποιηθεί από κοινού η «οριζόντια διάσταση» (συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών) και να ενσωματωθεί και να χαρακτηριστεί η «κάθετη διάσταση» (συμμετοχή των περιφερειών και των τοπικών αρχών), με πλήρη σεβασμό των αρχών της «επικουρικότητας και της αναλογικότητας» (5).

1.14.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στις δραστηριότητες ανάπτυξης ικανοτήτων και επικροτεί την ενεργοποίηση ενός «μόνιμου φόρουμ» εκπροσώπησης και στήριξης των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων της περιοχής των Άλπεων.

1.15.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να υποστηριχθούν η απασχόληση, κυρίως των νέων και των ατόμων που πλήττονται από μακροχρόνια ανεργία, καθώς και οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη στήριξη των κοινωνικών επενδύσεων και στην προσαρμογή των συστημάτων κοινωνικής προστασίας.

2.1.

Στόχος της παρούσας γνωμοδότησης είναι να αξιολογήσει το έγγραφο της δημόσιας διαβούλευσης σχετικά με τη «Στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή των Άλπεων» (6), στο εξής EUSALP, ακόμη και σε σχέση με τις γνωμοδοτήσεις για τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές που έχει ήδη υιοθετήσει η ΕΟΚΕ.

2.2.

Η περιοχή των Άλπεων περιλαμβάνει πέντε κράτη μέλη (Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία και Σλοβενία) και δύο τρίτες χώρες (Ελβετία και Λιχτενστάιν), και καλύπτει μια έκταση 4 50  000 km2, στην οποία ζουν 70 εκατομμύρια άνθρωποι.

2.2.1.

Τα εδαφικά συστήματα που αφορά η EUSALP συνδέονται στενά με τα βουνά των Άλπεων τα οποία, πέραν του ότι αποτελούν στοιχεία ταυτότητας και αναγνώρισης, είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ αυτών των περιοχών από οικονομικής και περιβαλλοντικής πλευράς καθώς και από πλευράς διοικητικής μέριμνας (7).

2.3.

Στο πλαίσιο της μακροπεριφερειακής πολιτικής, που προωθεί η ΕΕ από το 2009, η γεωγραφική θέση της EUSALP, πέρα από τη στρατηγική αξία που έχει στο πλαίσιο της «ευρωπαϊκής πολιτικής για τη συνοχή» και ως συνέχεια της «Στρατηγικής για τη Βαλτική — EUSBR» (8), της «Στρατηγικής για τον Δούναβη — EUSDR» (9) και της «Στρατηγικής για την Αδριατική και το Ιόνιο Πέλαγος — EUSAIR» (10), έχει θεμελιώδη σημασία όσον αφορά την προβολή της έννοιας της μακροπεριφέρειας στη δυτική Μεσόγειο (11).

2.4.

Από τη δεκαετία του 1970 οι περιοχές του τόξου των Άλπεων, υπερβαίνοντας τα εθνικά σύνορα τα οποία τις έχουν διαιρέσει κατά τη διάρκεια της ιστορίας, έχουν αναπτύξει την κοινή συνείδηση ότι το εδαφικό σύστημα των Άλπεων αποτελεί μια ενιαία οντότητα που πρέπει να διατηρηθεί και να αξιοποιηθεί. Για τους λόγους αυτούς, έχει αναληφθεί μια σειρά πρωτοβουλιών διαπεριφερειακής, διακρατικής και διασυνοριακής συνεργασίας με πρωταρχικό στόχο την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης των ενδιαφερόμενων λαών, προκειμένου να ξεπεραστούν οι γλωσσικές, κοινωνικοοικονομικές και εθνοτικές διαφορές και να ενθαρρυνθεί η περαιτέρω ολοκλήρωση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (12).

2.5.

Η διαδικασία ενεργοποίησης της EUSALP, η οποία θα ολοκληρωθεί με την έγκριση του Συμβουλίου που προβλέπεται περί τα τέλη του 2015 (13), είχε ως καθοριστικής σημασίας στάδια τη «Διάσκεψη των Άλπεων του Bad Ragaz» (Ιούνιος 2012) και τη «Διάσκεψη της Grenoble» (Οκτώβριος 2013).

2.5.1.

Με την ευκαιρία της «Διάσκεψης της Grenoble» (14), στη διατύπωση του «Πολιτικού ψηφίσματος όσον αφορά την εφαρμογή της στρατηγικής της ΕΕ για την περιοχή των Άλπεων» καθορίζονται οι στόχοι, οι ευκαιρίες που πρέπει να αξιοποιηθούν και οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε σχέση με τρία βασικά θέματα: «Ανταγωνιστικότητα και καινοτομία, γεωργία, δασοκομία και τουρισμός», «Νερό, ενέργεια, περιβάλλον και κλίμα» και «Προσβασιμότητα, επικοινωνίες και μεταφορές».

3.1.

Στη στρατηγική EUSALP, η «οροσειρά των Άλπεων» είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει ολόκληρο τον χώρο συνεργασίας. Το εύρος της εδαφικής ανομοιογένειας είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που διαφοροποιεί την περιοχή των Άλπεων από άλλες περιοχές της Ευρώπης: οι ορεινές και ημιορεινές γύρω περιοχές, οι κοιλάδες που είναι προσβάσιμες και οι κοιλάδες που είναι απομακρυσμένες, οι πεδινές εκτάσεις και τα οροπέδια, οι μητροπολιτικές περιοχές και οι πόλεις.

3.1.1.

Προκειμένου να προσδιοριστούν καλύτερα τα περιβάλλοντα στα οποία θα πρέπει να επικεντρωθούν οι στόχοι και οι προτεραιότητες της EUSALP, αναφέρονται τα πέντε είδη των τοπικών πλαισίων που χαρακτηρίζουν την περιφέρεια των Άλπεων: «αλπικές μητροπόλεις», «αλπικές πόλεις», «αναπτυσσόμενες αγροτικές περιοχές», «φθίνουσες αγροτικές περιοχές», «τουριστικές περιοχές».

3.2.

Η περιοχή των Άλπεων έχει πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και τα οποία διαχωρίζουν την EUSALP από τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές για τη Βαλτική Θάλασσα, τον Δούναβη και την Αδριατική-Ιόνιο: παρουσία μερικών από τις πιο ανεπτυγμένες περιοχές του κόσμου, με ανταγωνιστικές οικονομίες, με υψηλά επίπεδα της ποιότητας ζωής, με κοινωνική και πολιτική σταθερότητα· παρουσία εμφανών οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των αγροτικών περιοχών, των πεδινών περιοχών και των αστικών ζωνών· φυσική κληρονομιά και μοναδικά οικοσυστήματα· πολιτιστική κληρονομιά που αποτελεί βασικό στοιχείο για την κοινωνική συνοχή και για την ανάπτυξη της ίδιας της περιοχής των Άλπεων· συγκέντρωση των ροών κυκλοφορίας που έχει καταστεί πρόβλημα όσον αφορά τη συμφόρηση των μεταφορών και την προστασία του περιβάλλοντος.

3.3.

Ο γενικός στόχος της στρατηγικής της EUSALP είναι να διασφαλιστεί ότι η περιοχή παραμένει μια από τις πιο ελκυστικές στην Ευρώπη, με την αξιοποίηση των πόρων της και με την εκμετάλλευση των ευκαιριών για βιώσιμη και καινοτόμο ανάπτυξη.

3.3.1.

Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί με τις δράσεις που υλοποιούνται στο πλαίσιο τριών «θεματικών πυλώνων»: «Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, της ευημερίας και της συνοχής», «Εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης και σύνδεσης σε όλους τους κατοίκους» και «Εξασφάλιση της βιωσιμότητας».

3.3.2.1.

Αν και η περιοχή των Άλπεων αποτελεί το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό οικονομικό και παραγωγικό κέντρο, με υψηλό δυναμικό ανάπτυξης, η έλλειψη της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα. Τα όρη είναι μια πρόκληση για την ομοιόμορφη ανάπτυξη της περιοχής. Η EUSALP αποσκοπεί στην υποστήριξη της καινοτόμου οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής, μέσω του καθορισμού ενός πιο ισορροπημένου μοντέλου που να λαμβάνει υπόψη τόσο την πολυμορφία όσο και την ιδιαιτερότητα των εδαφών. Είναι απαραίτητη η υποστήριξη μιας ανταγωνιστικής οικονομίας ικανής να συνδυάζει την ευημερία, την ενεργειακή απόδοση, την ποιότητα ζωής και τις παραδοσιακές αξίες που χαρακτηρίζουν την περιοχή.

3.3.3.1.

Είναι απαραίτητη η υποστήριξη της ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης μέσω προτύπων κινητικότητας φιλικών προς το περιβάλλον, βιώσιμων συστημάτων μεταφορών, υπηρεσιών επικοινωνιών και υποδομών. Στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών μεταφορών, η περιοχή των Άλπεων κατέχει στρατηγική θέση, εφόσον διασταυρώνονται τόσο ο άξονας Βορρά-Νότου όσο και ο άξονας Ανατολής-Δύσης. Στην περιοχή υπάρχουν οι πιο σημαντικοί κόμβοι μεταφοράς της Ευρώπης και πολυάριθμες αλπικές διαβάσεις, που επηρεάζουν τα εδαφικά συστήματα που χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένες περιβαλλοντικές ευπάθειες. Είναι σημαντικό να εφαρμοστεί μια συντονισμένη πολιτική για να καλύψει τις ανάγκες μεταφοράς, την ευημερία του πληθυσμού και την περιβαλλοντική ισορροπία. Στην περιοχή των Άλπεων, λόγω της ανομοιογένειας και των πτυχών της εδαφικής πολυπλοκότητας που υπάρχουν σε αυτήν, η έννοια της συνδεσιμότητας πρέπει να επεκταθεί σε υποδομές και σε υπηρεσίες επικοινωνιών.

3.3.4.1.

Η διαφύλαξη της αλπικής κληρονομίας και η προώθηση της βιώσιμης χρήσης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων είναι καθοριστικής σημασίας για την περιοχή. Το νερό, οι ορυκτοί πόροι, η ποικιλία των μεγάλης βιοποικιλότητας τοπίων και η πλούσια και πολυποίκιλη πολιτιστική κληρονομιά συνιστούν ιδιαιτερότητες που πρέπει να προστατευθούν και να αξιοποιηθούν. Η εκμετάλλευση του δυναμικού πόρων, όπως το νερό και η βιομάζα, εάν πραγματοποιηθεί με φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο, πρέπει να συμβάλει στην ανταγωνιστικότητα και τη συνοχή της περιοχής ώστε να επιτευχθούν στρατηγικοί στόχοι, όπως η ενεργειακή αυτάρκεια και η περιφερειακή ικανότητα αποθήκευσης ενέργειας.

4.1.

Η στρατηγική για την περιοχή των Άλπεων χαίρει έντονης πολιτικής δέσμευσης και μεγάλης αναγνώρισης στις εμπλεκόμενες χώρες και αποτελεί, όχι μόνο πρόκληση, αλλά και μεγάλη ευκαιρία για την ίδια την ΕΕ. Η αποστολή της EUSALP είναι να αναπτύξει την οικονομία, να εξασφαλίσει τη σύνδεση των εδαφών και να προστατεύσει το περιβάλλον μιας περιοχής που είναι εξαιρετικά σημαντική για την οικονομική ανταγωνιστικότητα και την κοινωνική συνοχή της Ευρώπης.

4.2.

Η διαδικασία ανάπτυξης της EUSALP απαιτεί έναν δομημένο διάλογο μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων φορέων προκειμένου να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν συγκεκριμένες ανάγκες. Οι περιβαλλοντικοί, πολιτιστικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί χαρακτηρισμοί, καθώς και οι ισχυρές αλληλεξαρτήσεις μεταξύ αστικών και αγροτικών ζωνών, πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά. Ενδείκνυται συνεπώς να ξεκινήσει ένας ανοικτός και ευρύς διάλογος μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών προκειμένου να αναπτύξουν μια ευρέως αποδεκτή στρατηγική.

4.2.1.

Είναι σημαντικός ο συντονισμός των πολιτικών υπέρ της εδαφικής συνοχής. Μερικά θέματα που σχετίζονται με την οικονομική καινοτομία, τους τρόπους μεταφοράς και το περιβάλλον είναι αλληλένδετα και δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωριστά σε τοπικό επίπεδο, αλλά χρειάζονται την ευρύτερη προοπτική που μπορεί να προσφέρει το μακροπεριφερειακό επίπεδο.

4.2.2.

Όσον αφορά την ανακοίνωση με θέμα «Διακυβέρνηση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών» (15), είναι απαραίτητο η «πολυεπίπεδη διακυβέρνηση» της EUSALP να αποκτήσει μια πραγματικά «οριζόντια διάσταση» (συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών) που να ενσωματώνει και να χαρακτηρίζει την «κάθετη διάσταση» (συμμετοχή των περιφερειών και των τοπικών αρχών), με πλήρη σεβασμό των αρχών της «επικουρικότητας και της αναλογικότητας».

4.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η EUSALP είναι ένα ουσιαστικό εργαλείο για την υποστήριξη της δράσης της περιοχής των Άλπεων όσον αφορά θέματα όπως η οικονομική παγκοσμιοποίηση, η κλιματική αλλαγή, η κοινωνία της πληροφορίας, η οικονομία της γνώσης, οι δημογραφικές αλλαγές, η κινητικότητα αγαθών και προσώπων.

4.4.

Μέσω της EUSALP θα καταστεί δυνατός ο χαρακτηρισμός της ανάπτυξης της περιοχής των Άλπεων με την εφαρμογή μιας ολιστικής προσέγγισης ικανής να καταστήσει λειτουργικές και αλληλεξαρτώμενες την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, η ΕΟΚΕ, προκειμένου να υπάρχει η ολιστική προσέγγιση μέσω ειδικών σκοπών, έχει εντοπίσει πέντε στρατηγικούς στόχους που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο «σχέδιο δράσης»:

4.4.1.

Προώθηση ενός δυναμικού συστήματος των ΜΜΕ και μιας ακμάζουσας επιχειρηματικότητας για την υποστήριξη της απασχόλησης. Η EUSALP θα πρέπει να βοηθήσει την ικανότητα των εμπλεκόμενων εδαφικών συστημάτων να ανταγωνιστούν σε μια παγκόσμια οικονομία, με την υποστήριξη της διατήρησης και της δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας.

4.4.2.

Ενίσχυση των ικανοτήτων που βασίζονται στις παραδόσεις και στην κοινωνική πολυμορφία. Η EUSALP θα πρέπει να υποστηρίξει τη διατήρηση των αξιών ταυτότητας που χαρακτηρίζουν τα εδάφη που συμμετέχουν, προωθώντας παράλληλα την κεφαλαιοποίηση των τοπικών γνώσεων και παραδόσεων ως μοχλών οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής ένταξης.

4.4.3.

Προώθηση της ισόρροπης και δίκαιης πρόσβασης στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας σε ολόκληρη την περιοχή των Άλπεων. Μέσω της EUSALP θα υποστηριχθούν η διατήρηση και η προσαρμογή ενός πλαισίου υπηρεσιών κοινής ωφέλειας προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των ανθρώπων που ζουν στην περιοχή, με ειδική αναφορά σε όσους κατοικούν σε περιοχές με «γεωγραφικά μειονεκτήματα».

4.4.4.

Υποστήριξη του επιμερισμού των ευθυνών και της δίκαιης συνεργασίας στις αλπικές περιοχές. Μέσω της EUSALP θα πρέπει να υποστηριχθούν νέες προσεγγίσεις για τον επιμερισμό των ευθυνών και τη δίκαιη συνεργασία στα εδάφη της περιοχής των Άλπεων, όπως, για παράδειγμα, οι κάθετοι δεσμοί των μητροπόλεων με τις αγροτικές και τουριστικές περιοχές.

4.4.5.

Υποστήριξη της προστασίας και της βιώσιμης διαχείρισης της βιοποικιλότητας, των τοπίων και των φυσικών πόρων. Μέσω της EUSALP θα πρέπει να υποστηριχθούν η προστασία και η βιώσιμη διαχείριση της βιοποικιλότητας, των τοπίων και των φυσικών πόρων με την εξεύρεση της σωστής ισορροπίας μεταξύ των παρεμβάσεων που αποσκοπούν στη διαφύλαξη και των παρεμβάσεων που αποσκοπούν στην ορθολογική χρήση των οικοσυστημικών υπηρεσιών και προϊόντων. Είναι επίσης απαραίτητο να προωθηθεί η υιοθέτηση μοντέλων διαχείρισης φιλικών προς το περιβάλλον που να αποσκοπούν σε μια πιο ισορροπημένη κατανομή των οφελών που προκύπτουν από τη χρήση των οικοσυστημικών προϊόντων και υπηρεσιών στις διάφορες εδαφικές διαστάσεις της περιοχής των Άλπεων.

4.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η EUSALP πρέπει να ενεργοποιηθεί με βάση τις αποφάσεις που ελήφθησαν από το Συμβούλιο, σύμφωνα με τις οποίες, αφενός, ναι μεν μια μακροπεριφερειακή στρατηγική δεν θα πρέπει να απαιτεί ούτε πρόσθετους πόρους, ούτε επιπρόσθετους κανόνες, ούτε νέα όργανα διαχείρισης (τα «τρία όχι»), αφετέρου όμως είναι απαραίτητο να καθοριστεί ένα σχέδιο δράσης που να βασίζεται στη συμπληρωματικότητα προγραμμάτων και χρηματοδότησης, στον συντονισμό των θεσμικών οργάνων και στον καθορισμό νέων μακροπεριφερειακών έργων. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις δραστηριότητες ανάπτυξης ικανοτήτων.

4.5.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί θεμελιώδους σημασίας τη συμμετοχή στις δραστηριότητες ανάπτυξης ικανοτήτων, πέραν των δημόσιων διοικήσεων, και των εκπροσώπων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν επίσης επιτευχθούν με την ενεργοποίηση ενός «μόνιμου φόρουμ», με τη συμμετοχή των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων.

4.5.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα σημαντικά ποσά που έχουν ήδη δεσμευθεί από την ΕΕ για τα περιφερειακά προγράμματα, μέσω των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων 2014-2020 (16), αποτελούν κατάλληλα μέσα, που πρέπει να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά για την εφαρμογή της στρατηγικής μέσω καλύτερα συντονισμένων δράσεων και στο πλαίσιο μιας ενιαίας στρατηγικής προσέγγισης. Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, θα υπάρξουν περαιτέρω ευκαιρίες χρηματοδότησης μέσω ενωσιακών προγραμμάτων, όπως το «Ορίζοντας 2020» (17), το COSME (18), το CEF (19), το EaSI (20), το Erasmus+ (21) και το LIFE (22).

5.1.

Προκειμένου να υποστηριχθεί η επίτευξη των στρατηγικών στόχων που καθορίζονται στο έγγραφο διαβούλευσης και των ειδικών στόχων που αναφέρονται στο σημείο 4 της παρούσας γνωμοδότησης, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι απαραίτητο να τεθούν συγκεκριμένες προτεραιότητες σε σχέση με τους τρεις πυλώνες της EUSALP.

5.1.1.

Η κύρια πρόκληση που θα πρέπει να αντιμετωπίσει η στρατηγική για την περιοχή των Άλπεων αφορά την εναρμόνιση και την ενίσχυση της ισορροπίας μεταξύ των στόχων της οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.

5.2.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική την εξασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης και την προώθηση της πλήρους απασχόλησης, της καινοτομίας, της ανταγωνιστικότητας και της συνοχής στην περιοχή των Άλπεων με την εδραίωση και τη διαφοροποίηση ειδικών οικονομικών δραστηριοτήτων με σκοπό την αμοιβαία αλληλεγγύη μεταξύ των ορεινών και των αστικών περιοχών.

5.2.2.1.

Υποστήριξη της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ με τη βελτίωση των συστημάτων «πρόσβασης σε πιστώσεις», με την ενίσχυση της ικανότητας των επιχειρήσεων να εκμεταλλευθούν τις ευκαιρίες που παρέχουν τα ενωσιακά προγράμματα 2014-2020 και το σύστημα των «καινοτόμων δημόσιων συμβάσεων» (με ειδική αναφορά στις «προεμπορικές δημόσιες συμβάσεις» (23)).

5.2.2.2.

Υποστήριξη της ενίσχυσης των αναπτυξιακών διαδικασιών που συνδέονται με την «πράσινη οικονομία», ακόμη και με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων μέσω μόχλευσης των περιβαλλοντικών ιδιαιτεροτήτων της περιοχής των Άλπεων και των ισχυρών παραγωγικών και καινοτόμων δυνατοτήτων που χαρακτηρίζουν την περιοχή.

5.2.2.3.

Προώθηση των προϊόντων της περιοχής των Άλπεων με μια πολιτική «αναγνώρισης σήματος», ή μέσω ατομικών σημάτων με υπενθύμιση της προέλευσης και του εδαφικού μάρκετινγκ. Η αξιοποίηση των «οικοσυστημικών προϊόντων και υπηρεσιών» (24) αποτελεί περαιτέρω προστιθέμενη αξία για τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας της περιοχής.

5.2.2.4.

Ενίσχυση των συνεργασιών μεταξύ επιστημονικών και τεχνολογικών πάρκων, πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και ΜΜΕ, και ενδυνάμωση των ικανοτήτων των υποδομών έρευνας και των δεσμών τους με κορυφαία ιδρύματα παγκόσμιας εμβέλειας. Κατά τον καθορισμό του «σχεδίου δράσης» της EUSALP ενδείκνυται ο προσδιορισμός μιας διατομεακής προτεραιότητας για την υποστήριξη δράσεων «έρευνας και καινοτομίας».

5.2.2.5.

Χάραξη μιας κοινής στρατηγικής προκειμένου η μακροπεριφέρεια των Άλπεων να μετατραπεί σε έναν βιώσιμο τουριστικό προορισμό παγκόσμιας εμβέλειας, με την αξιοποίηση της φυσικής, πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς.

5.2.2.6.

Υποστήριξη της σημασίας της προτεραιότητας «εργασία» στην EUSALP, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στους νέους και στα άτομα που πλήττονται από μακροχρόνια ανεργία. Είναι απαραίτητο να υποστηριχθεί η δημιουργία νέων σταθερών και ποιοτικών θέσεων εργασίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί με τον τρόπο αυτό το πρόβλημα της εποχικής απασχόλησης που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τις «ορεινές και αγροτικές» τουριστικές περιοχές της περιοχής των Άλπεων.

5.2.2.7.

Υποστήριξη των πρωτοβουλιών που αποβλέπουν στη δημιουργία ενός ενιαίου χώρου εργασίας, στην κινητικότητα των εργαζομένων, στην ενεργοποίηση διακρατικών περιόδων πρακτικής άσκησης, στον καθορισμό προγραμμάτων κατάρτισης και σταδιοδρομίας σε πολλές χώρες, καθώς και στην πλήρη αναγνώριση των τίτλων σπουδών και των επαγγελματικών προσόντων. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην κατάρτιση των εργαζομένων στον τομέα του τουρισμού, η πλειοψηφία των οποίων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται με την «εποχικότητα».

5.2.2.8.

Υποστήριξη της συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων εδαφικών διαστάσεων που χαρακτηρίζουν την περιοχή των Άλπεων και ενίσχυση του ρόλου των μητροπολιτικών περιοχών και των πόλεων ως μοχλών της ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής συνοχής.

5.2.2.9.

Υλοποίηση παρεμβάσεων με στόχο την υποστήριξη κοινωνικών επενδύσεων και την προσαρμογή των συστημάτων της κοινωνικής προστασίας με την ανάπτυξη πολιτικών που να συνάδουν με την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις «κοινωνικές επενδύσεις για την ανάπτυξη και τη συνοχή» (25).

5.2.2.10.

Υποστήριξη δράσεων με στόχο την κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία και πρόληψη διακρίσεων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού και φύλου.

5.3.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προώθηση μιας εδαφικής ανάπτυξης που να βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών εδαφικών συστημάτων, στην προσβασιμότητά τους, στη βιώσιμη κινητικότητα και στην ενίσχυση των υποδομών μεταφορών και επικοινωνιών.

5.3.2.1.

Στήριξη της υιοθέτησης καινοτόμων λύσεων για την εξασφάλιση των βασικών υπηρεσιών στις αγροτικές και ορεινές περιοχές (εκπαίδευση, υγεία, κοινωνικές υπηρεσίες και κινητικότητα), για την εξάλειψη του ψηφιακού χάσματος και για την ανάπτυξη ευρυζωνικών υπηρεσιών υπερυψηλής ταχύτητας.

5.3.2.2.

Ενίσχυση της εφαρμογής των ΤΠΕ σε όλους τους τομείς γενικού ενδιαφέροντος (διοίκηση, υπηρεσίες υγείας, υπηρεσίες αναζήτησης εργασίας, διδασκαλία εξ αποστάσεως, ηλεκτρονικό εμπόριο προϊόντων των Άλπεων κ.λπ.) και εξασφάλιση ενός επιπέδου παροχής δημόσιων υπηρεσιών ικανού να καλύψει τις ανάγκες των διαφόρων εδαφικών συστημάτων της περιοχής των Άλπεων, με την αξιοποίηση της σωστής ισορροπίας μεταξύ της πυκνότητας και της προσβασιμότητας στις υπηρεσίες αυτές.

5.3.2.3.

Προώθηση ολοκληρωμένων συστημάτων μεταφορών που να υποστηρίζουν τις συναλλαγές στο εσωτερικό των διαφόρων εδαφικών συστημάτων και βελτίωση της διαχείρισης των εμπορευματικών και επιβατικών μεταφορών με σκοπό τον μετριασμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την αύξηση των κερδών για τις τοπικές κοινότητες. Μερικά από τα βασικά στοιχεία για τη στήριξη της ανάπτυξης των βιώσιμων μεταφορών στην περιοχή των Άλπεων συνίστανται στη μετατόπιση της μεταφοράς εμπορευμάτων από το «λάστιχο» στο «σίδερο» και σε μέτρα για τον περιορισμό της χρήσης των δευτερευόντων αλπικών διαδρόμων (π.χ. ενιαία διόδια για όλους τους διαδρόμους διαμετακόμισης των Άλπεων).

5.3.2.4.

Ανάπτυξη σχεδίων για τη διαλειτουργικότητα της εφοδιαστικής σε επίπεδο μακροπεριφέρειας και ενίσχυση των πολυτροπικών συνδέσεων των κόμβων υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια και εμπορευματικά κέντρα) με το παγκόσμιο δίκτυο και με τις συνδέσεις με τις εσωτερικές πλωτές οδούς.

5.3.2.5.

Προώθηση διακρατικών θεματικών δικτύων για σημαντικά θέματα σχετικά με την ανάπτυξη των Άλπεων, όπως η διαχείριση των κινδύνων, ο τουρισμός, ο αθλητισμός, η δασοκομία, η γεωργία, η ενέργεια και οι τεχνολογικές υπηρεσίες.

5.3.2.6.

Χαρακτηρισμός της διακυβέρνησης των Άλπεων μέσω της πιο ενεργού συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, με την παράλληλη υποστήριξη της ευαισθητοποίησης και της βελτίωσης των γνώσεων των πολιτών για τα βασικά θέματα που αφορούν την περιοχή των Άλπεων.

5.4.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστικής σημασίας να ενταθούν οι προσπάθειες προκειμένου να επιτευχθούν η βιώσιμη διαχείριση και η προστασία του περιβάλλοντος καθώς και η αξιοποίηση των εδαφικών κεφαλαίων της περιοχής.

5.4.2.1.

Ευθυγράμμιση των δράσεων για τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής των Άλπεων με τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί στον τομέα της καταπολέμησης της αλλαγής του κλίματος, με την αποδέσμευση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας των εδαφικών συστημάτων που καλύπτει η EUSALP από την κατανάλωση των φυσικών πόρων και των πρώτων υλών.

5.4.2.2.

Καλύτερη συνειδητοποίηση εκ μέρους των τοπικών κοινοτήτων της περιοχής των Άλπεων της αξίας των οικοσυστημικών υπηρεσιών και της βιώσιμης και δίκαιης διαχείρισης του φυσικού κεφαλαίου. Οι Άλπεις είναι η σημαντικότερη περιοχή υδροδότησης της Ευρώπης: είναι συνεπώς απαραίτητο να ενισχυθούν οι παρεμβάσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης των αποθεμάτων ύδατος και των λεκανών απορροής της περιοχής των Άλπεων.

5.4.2.3.

Υποστήριξη των πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην εναρμόνιση παρεμβάσεων με στόχο τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του τοπίου της περιοχής των Άλπεων και των παρεμβάσεων που αφορούν τη φιλική προς το περιβάλλον χρήση τους.

5.4.2.4.

Ανάπτυξη διασυνοριακών εργαλείων και διαδικασιών για την πρόληψη και τη μείωση των κινδύνων (πλημμύρες, κατολισθήσεις, χιονοστιβάδες, δασικές πυρκαγιές κ.λπ.), για την ολοκληρωμένη διαχείριση των δασών (τόσο από πλευράς φυσικής και οικολογικής αξίας όσο και από πλευράς οικονομικών πόρων) και για τα προβλήματα που προκύπτουν από τη χρήση του εδάφους (συμπύκνωση του εδάφους και εξάπλωση των αστικών κέντρων).

5.4.2.5.

Μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα μετά τον άνθρακα μέσω της εφαρμογής πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην ενεργειακή απόδοση, στην εφαρμογή αποκεντρωμένων δικτύων διανομής με βάση τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας καθώς και στη βελτίωση των οικιστικών προτύπων και των δημόσιων μεταφορών σύμφωνα με την έννοια της εξοικονόμησης ενέργειας.

5.4.2.6.

Ανάπτυξη και εφαρμογή ολοκληρωμένων συστημάτων κινητικότητας, προκειμένου να μειωθούν η εξάρτηση από το αυτοκίνητο και η χρήση του, με την υποστήριξη των δημόσιων μεταφορών ως υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και, όπου είναι δυνατόν, ως ανανεώσιμων μορφών κινητικότητας.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/17

Εισηγητής:

ο κ. KRAWCZYK

1.1.

Οι υφιστάμενες υποδομές των αερολιμένων της ΕΕ πρέπει να αξιοποιηθούν πιο αποτελεσματικά προκειμένου να καλυφθούν οι ελλείψεις όσον αφορά τη μεταφορική τους ικανότητα. Ως λύσεις θα μπορούσαν να προταθούν η αύξηση της διατροπικότητας, η καλύτερη συνδεσιμότητα, η αποδοτικότερη χρήση των δευτερευόντων κομβικών και των μικρών αερολιμένων, τα μεγαλύτερα αεροσκάφη και η βελτιστοποίηση των διαδικασιών. Το αυτό ισχύει όσον αφορά την υιοθέτηση της δέσμης μέτρων για τους αερολιμένες και την υλοποίηση της πρωτοβουλίας «Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός» (ΕΕΟ) και του προγράμματος SESAR. Η μεταφορική ικανότητα των αερολιμένων πρέπει να αποτελεί πλήρη πυλώνα του ΕΕΟ.

1.2.

Μακροπρόθεσμα, η δυναμικότητα των αερολιμένων θα πρέπει να οικοδομηθεί μέσω υποδομών όπως οι τερματικοί σταθμοί και οι τροχιόδρομοι. Κύριος στόχος της επέκτασης των αερολιμένων πρέπει να είναι η βελτίωση της συνδεσιμότητας σε βιώσιμη οικονομική βάση. Πρέπει να παρασχεθούν πραγματικές ευκαιρίες στους κομβικούς αερολιμένες της ΕΕ για να μπορέσουν να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση, συμπεριλαμβανομένης της συντόμευσης των διαδικασιών προγραμματισμού ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν άμεσα σε κάθε νέα ζήτηση.

1.3.

Οι επεκτάσεις των αερολιμένων —όταν δικαιολογούνται— θα πρέπει να αποτελούν μέρος ισορροπημένης προσέγγισης. Πρώτον, οι αερολιμένες έχουν θετικό οικονομικό αντίκτυπο στις γειτονικές περιοχές. Είναι προφανές για την ΕΟΚΕ πως αυτός πρέπει να διαφυλαχθεί. Δεύτερον, τα περιβαλλοντικά ζητήματα πρέπει να αξιολογηθούν κατά τρόπο διαφανή. Τρίτον, οι επεκτάσεις των αερολιμένων έχουν δημόσια διάσταση. Γι’ αυτό, απαιτείται δημόσιος διάλογος με συνομιλητές, μεταξύ άλλων, τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας, τις αρχές των αερολιμένων, τις αεροπορικές εταιρείες, τους περιφερειακούς φορείς, τους περίοικους, την κυβέρνηση κ.λπ.

1.4.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη πως είναι ζωτικής σημασίας η άμεση λήψη μέτρων από τα κράτη μέλη όσον αφορά τον σχεδιασμό και τη διαχείριση της γεωχρησίας. Διαφορετικά, η ανάπτυξη των αερολιμένων θα προσκρούει σε πολυάριθμους απρόβλεπτους και περιττούς φραγμούς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδέχεται να πληγεί επίσης η δυναμικότητα των αερολιμένων.

1.5.

Οι υφιστάμενοι περιφερειακοί αερολιμένες δεν θα πρέπει να αναπτύσσονται παρά μόνον εφόσον υπάρχει σαφής ζήτηση για περισσότερη κυκλοφορία. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών πρέπει να εντοπίσουν τις προκλήσεις που σχετίζονται με τη μεταφορική ικανότητα και να καθορίσουν στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους. Εξαιρουμένων των δημόσιων υποχρεώσεων, η ΕΕ θα πρέπει να παύσει τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης νέων περιφερειακών υποδομών σε παρθένο έδαφος, με την επιφύλαξη των διατάξεων του άρθρου 107 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1.6.

Η ΕΟΚΕ κρίνει πολύτιμες τις νέες κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις στους αερολιμένες και τις αεροπορικές εταιρείες, καθώς παρέχουν νομική ασφάλεια. Η διατήρηση μη βιώσιμων περιφερειακών αερολιμένων θα αξιολογηθεί επιτέλους βάσει κοινών κριτηρίων.

1.7.

Για να αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότητα από τους αερολιμένες η συρρίκνωση της δυναμικότητας, η συνέπεια και η σαφήνεια της κανονιστικής μεταχείρισης είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή των αναγκαίων κινήτρων που θα εξασφαλίσουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις στις υποδομές.

1.8.

Η δυναμικότητα των αερολιμένων έχει επίσης πολιτική διάσταση. Η ΕΟΚΕ έχει την πεποίθηση ότι η ΕΕ, μαζί με τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερόμενους φορείς, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και οι κοινωνικοί εταίροι, πρέπει να λάβουν γενική στρατηγική απόφαση ως προς το ποιοι αερολιμένες θα είναι σημαντικοί για το σύστημα και θα πρέπει να προωθηθούν κατά τα επόμενα χρόνια. Για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών αερομεταφορών στις παγκοσμιοποιημένες αγορές, είναι επιτακτικά αναγκαία μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή στρατηγική για τις αερομεταφορές, που θα λαμβάνει υπόψη οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές, καθώς και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

1.9.

Πρέπει να υπάρξει αξιολόγηση των έργων αερολιμενικών υποδομών που έχουν συγχρηματοδοτηθεί από την ΕΕ κατά τα τελευταία χρόνια. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τη δέσμευση του Ελεγκτικού Συνεδρίου να διεκπεραιώσει αυτό το σημαντικό έργο. Τα συμπεράσματα και οι συστάσεις που θα προκύψουν θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο δημόσιου διαλόγου.

1.10.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να απλοποιήσει και να ευθυγραμμίσει τις διαχειριστικές δομές της ενωσιακής αεροπορίας και των αερολιμένων της ΕΕ ειδικότερα. Η Επιτροπή χρειάζεται πλήρη και αξιόπιστα δεδομένα και πληροφορίες για τη λειτουργία των αερολιμένων της ΕΕ. Αυτά τα στοιχεία δεν είναι σήμερα διαθέσιμα. Η ΕΟΚΕ καλεί τους φορείς διαχείρισης των αερολιμένων και τις δημόσιες αρχές να παράσχουν αυτά τα δεδομένα.

2.1.

Οι αερολιμένες στην ΕΕ συνιστούν πολύτιμες υποδομές και πολλοί μείζονες αερολιμένες θα αντιμετωπίσουν αυξανόμενη συμφόρηση κατά τα επόμενα χρόνια, ενώ πολλοί άλλοι θα συνεχίσουν να υποχρησιμοποιούνται. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η ΕΕ διαθέτει μεν ικανή δυναμικότητα, ωστόσο το ερώτημα είναι εάν και κατά πόσον αυτή βρίσκεται στο σωστό μέρος.

2.2.

Τα τελευταία χρόνια, η δημόσια συζήτηση για τη δυναμικότητα των αερολιμένων αφορούσε δύο κυρίως περιπτώσεις: την απώλεια της δυναμικότητας των κεντρικών αερολιμένων απέναντι σε ανταγωνιστές από τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία και οι χώρες του Κόλπου, και το «σύνδρομο Ryanair» των αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους, οι οποίες, παρότι αυξάνουν ραγδαία τη δυναμικότητα μικρότερων περιφερειακών αερολιμένων, δεν είναι σταθεροί χρήστες σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Ωστόσο, το πρόβλημα έχει πολύ βαθύτερες ρίζες.

2.3.

Το 2007 η Επιτροπή δημοσίευσε την ανακοίνωσή της με θέμα «Σχέδιο δράσης για τη δυναμικότητα, την αποτελεσματική λειτουργία και την ασφάλεια των αερολιμένων στην Ευρώπη», στην οποία διαπιστώνεται αυξανόμενη διαφορά μεταξύ δυναμικότητας και ζήτησης σε ορισμένους κομβικούς αερολιμένες της ΕΕ (1) και προτείνονται διάφορα μέτρα για την καλύτερη αξιοποίηση της υφιστάμενης δυναμικότητας. Το 2007 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) υιοθέτησε γνωμοδότηση πρωτοβουλίας για το σχέδιο δράσης της Επιτροπής, στην οποία επιδοκιμάζει την ανακοίνωση και επισημαίνει τη σημασία της συρρίκνωσης της δυναμικότητας των αερολιμένων.

2.4.

Το 2011 η Επιτροπή εξέδωσε δεύτερη ανακοίνωση (2) για τη δυναμικότητα στο πλαίσιο της αποκαλούμενης «δέσμης για καλύτερους αερολιμένες», όπου η δυναμικότητα και η ποιότητα θεωρούνται οι κύριες προκλήσεις για τους ευρωπαϊκούς αερολιμένες.

2.5.

Ο Eurocontrol δρομολόγησε και επαναδρομολόγησε τη μελέτη του με θέμα «Προκλήσεις της ανάπτυξης» το 2004, το 2008 και το 2013, στην οποία προβλέπεται συρρίκνωση της δυναμικότητας τα επόμενα 20 χρόνια.

2.6.

Αυτό το επίπεδο δραστηριοτήτων αποδεικνύει τον επείγοντα χαρακτήρα του ζητήματος της δυναμικότητας. Ο κλάδος των αερομεταφορών έχει ήδη επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα. Σε όλους τους τομείς δράσης έχουν σημειωθεί βελτιώσεις στη δυναμικότητα και την απόδοση. Στις βελτιώσεις συμπεριλαμβάνονται:

2.6.1.

Από το 2004 η πρωτοβουλία «Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός» (ΕΕΟ) αποσκοπεί στην καλύτερη χρήση του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου και την άμβλυνση των επιπτώσεων του κατακερματισμού του. Οι αερολιμένες που συμμετέχουν στον ΕΕΟ συμβάλλουν επίσης στους στόχος του ΕΕΟ στο πλαίσιο του προγράμματος διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας στον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Ουρανό (SESAR). Χωρίς πρακτική δυναμικότητα απειλείται η επιτυχία του ΕΕΟ.

2.7.

Η Επιτροπή επεξεργάζεται λεπτομερείς ιδέες για τη μελλοντική στρατηγική αερολιμένων με φορείς στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου της Δυναμικότητας των Αερολιμένων. Η αποστολή του Παρατηρητηρίου είναι τριπλή:

3.1.

Στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 450 αερολιμένες, ωστόσο οι ευρωπαϊκοί αερολιμένες αντιμετωπίζουν επικείμενη συρρίκνωση της δυναμικότητάς τους.

3.2.

Το ευρωπαϊκό τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Αερολιμένων (ACI) ταξινομεί τους αερολιμένες ως εξής:

3.2.1.

Σ’ ένα δισημειακό σύστημα, οι επιβάτες ταξιδεύουν απευθείας από την αφετηρία στον προορισμό χωρίς ανταπόκριση.

3.2.2.

Τα δύο συστήματα είναι συμπληρωματικά, απλώς έχουν διαφορετικό στόχο: το σύστημα «ακτινωτού τροχού» αποσκοπεί στην επίτευξη του μέγιστου αριθμού συνδέσεων, ενώ το δισημειακό σύστημα στην επίτευξη του υψηλότερου δυνατού βαθμού κινητικότητας και ευελιξίας.

3.3.

Η ΕΕ έχει χρηματοδοτήσει τεράστιο αριθμό έργων αερολιμενικών υποδομών. Η ΕΟΚΕ εκτιμά πως δεν υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα στο κοινό στοιχεία για αυτές τις επενδύσεις και για την αποδοτικότητά τους όσον αφορά την επίτευξη μεγαλύτερης συνδεσιμότητας και αποδοτικότητας για το κοινό.

3.4.

Η ΕΟΚΕ κρίνει πολύτιμες τις πρόσφατα δημοσιευθείσες κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ (3) για τις κρατικές ενισχύσεις στους αερολιμένες και τις αεροπορικές εταιρείες, καθώς παρέχουν νομική ασφάλεια. Επιπλέον, οι κατευθυντήριες γραμμές κάνουν διάκριση μεταξύ αερολιμένων που είναι απαραίτητοι, π.χ. για δημόσιες υπηρεσίες, και περιττών αερολιμένων, δηλαδή αερολιμένων που δεν καλύπτουν τα λειτουργικά τους έξοδα ούτε είναι αναγκαίοι για τη διασφάλιση δημόσιων υπηρεσιών.

4.1.

Οι αεροπορικές αγορές του μέλλοντος θα είναι η περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, η Λατινική Αμερική, η Αφρική και η Μέση Ανατολή. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των ροών επιβατών στις περιοχές αυτές θα κυμαίνεται μεταξύ 6 % και 7 % έως το 2032. Ο μέσος ρυθμός αύξησης στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική θα κυμαίνεται στο 3 %.

4.2.

Ο Eurocontrol, στην τελευταία του έκθεση με τίτλο «Προκλήσεις της ανάπτυξης» του 2013, προβλέπει συρρίκνωση της δυναμικότητας εντός των επομένων 20 ετών. Σύμφωνα με το πιθανότερο σενάριο, 1,9 εκατ. πτήσεις δεν θα εκτελεστούν λόγω έλλειψης δυναμικότητας το 2035. Αυτό ισοδυναμεί με 12 % της ζήτησης. Είκοσι αερολιμένες στην Ευρώπη θα εμφανίζουν υψηλή κυκλοφοριακή συμφόρηση για περισσότερες από έξι ώρες την ημέρα, ενώ σήμερα αυτό συμβαίνει μόνο σε τρεις από αυτούς.

4.2.1.

Η αύξηση δυναμικότητας που θα προκύψει δεν θα διανεμηθεί ισορροπημένα στους ευρωπαϊκούς αερολιμένες. Η μεγαλύτερη αύξηση θα σημειωθεί στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ η ενδοευρωπαϊκή κυκλοφορία και το μερίδιο της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης θα μειωθεί. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει αυτήν την εξέλιξη και φρονεί πως οι αερολιμένες της Ευρώπης πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις.

5.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ουσιαστικής σημασίας την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας της Ευρώπης ως επενδυτικού προορισμού στον τομέα των αερομεταφορών. Η ικανότητα εδάφους έχει ιδιαίτερη σημασία προς τούτο.

5.2.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη πως η υλοποίηση του ΕΕΟ έχει ήδη καθυστερήσει ενώ είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση της συρρίκνωσης της δυναμικότητας. Ακόμα και η μείωση των καθυστερήσεων θα έχει άμεσο αντίκτυπο στη δυναμικότητα του συστήματος και των αερολιμένων που συμμετέχουν σε αυτό. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με το ACI πως η ικανότητα εδάφους πρέπει να αποτελεί πλήρη πυλώνα του ΕΕΟ και πως οι στόχοι για την ικανότητα εδάφους πρέπει να συνάδουν με αυτούς του ΕΕΟ.

5.3.

Η μελέτη «Προκλήσεις της ανάπτυξης» του Eurocontrol προτείνει έξι μέτρα, τα οποία, συνδυαστικά, δύνανται να μειώσουν την ακάλυπτη ζήτηση κατά 42 % έως το 2035. Αυτό ισοδυναμεί με 8 00  000 επιπλέον πτήσεις ή 50 εκατ. επιβάτες. Στα μέτρα περιλαμβάνονται τα εξής:

5.3.1.

Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται πως αυτά τα μέτρα θα υλοποιηθούν για τη μείωση της ακάλυπτης ζήτησης, ωστόσο φρονεί πως δεν θα είναι επαρκή για την κάλυψη του συνόλου της μελλοντικής ζήτησης. Επιπλέον, δεν εφαρμόζονται όλα αυτά τα μέτρα σε κάθε αερολιμένα της ΕΕ.

5.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ακόμα πως η υιοθέτηση της «δέσμης μέτρων για τους αερολιμένες», όπως προτείνεται από την Επιτροπή, θα συμβάλει επίσης στην καλύτερη αξιοποίηση των υφιστάμενων αεροπορικών υποδομών. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για την επίτευξη φιλόδοξων αποτελεσμάτων από τις τρέχουσες εργασίες στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, σύμφωνα με τα όσα έχουν προταθεί στη δέσμη μέτρων για τους αερολιμένες (4).

5.5.

Τέλος, η λύση στο πρόβλημα της ανεπαρκούς αερολιμενικής δυναμικότητας φαίνεται να περιλαμβάνει την ανάπτυξη επιπλέον δυναμικότητας ταυτόχρονα με τη βελτιστοποίηση της υφιστάμενης. Αυτό είναι δύσκολο, καθότι πολλοί αερολιμένες δεν είναι πλέον σε θέση να επενδύσουν σε επέκταση της δυναμικότητάς τους. Ο Eurocontrol, στην έκθεσή του «Προκλήσεις της ανάπτυξης» του 2013, αναφέρει ότι «η έλλειψη εσόδων, η δυσκολία εξεύρεσης χρηματοδότησης και οι εντεινόμενες αντιδράσεις σε έργα μεταφορικών υποδομών» έχουν ωθήσει ορισμένους αερολιμένες να αναθεωρήσουν τα σχέδια επέκτασής τους.

5.6.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά τη διεξαγωγή αξιολόγησης ως προς την αξία των επενδύσεων της ΕΕ σε αερολιμενικές υποδομές έως σήμερα. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ανακοίνωση του Ελεγκτικού Συνεδρίου της ΕΕ ότι εξετάζει το ζήτημα, και συνιστά τη χρήση ευρέος δείγματος ελέγχου.

6.1.

Οι αερολιμένες αντιμετωπίζουν πολυάριθμες προκλήσεις στον σχεδιασμό της επέκτασης των υποδομών τους. Αυτές οι προκλήσεις και φραγμοί μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:

6.1.1.

Οι αερολιμένες αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη διστακτικότητα τις επενδύσεις λόγω της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Αφενός, τα έσοδα έχουν εμφανίσει τάσεις μείωσης. Αφετέρου, οι αερολιμένες αντιμετωπίζουν αυξανόμενο κόστος ασφάλειας (κόστος λειτουργίας). Οι πρόσφατα βελτιωθείσες αποφάσεις για τις κρατικές ενισχύσεις και οι νέες σχετικές κατευθυντήριες γραμμές δυσχεραίνουν τη βιωσιμότητα των μικρότερων αερολιμένων. Η εξασφάλιση χρηματοδότησης για έργα υποδομών αποτελεί πλέον σημαντική πρόκληση για τους αερολιμένες.

6.1.2.

Σε κανονιστικό επίπεδο, οι αερολιμένες πρέπει να πληρούν σειρά απαιτήσεων. Οι διοικητικές διαδικασίες είναι ιδιαίτερα πολύπλοκες, ιδίως όσον αφορά ζητήματα ασφαλείας και περιβάλλοντος. Η ΕΟΚΕ σε καμία περίπτωση δεν αρνείται τη σημασία των περιβαλλοντικών απαιτήσεων. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να υιοθετηθεί ισορροπημένη προσέγγιση για αυτά τα ζητήματα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη επιτύχει πρόοδο, π.χ. με τον κανονισμό (ΕΕ) 598/2014 για την καθιέρωση κανόνων και διαδικασιών για τη θέσπιση λειτουργικών περιορισμών σε συνάρτηση με τον προκαλούμενο θόρυβο στους αερολιμένες της Ένωσης στο πλαίσιο εξισορροπημένης προσέγγισης. Ο ευρωπαϊκός κλάδος των αερομεταφορών αποτελεί βιομηχανικό κλάδο με μεγάλο δυναμικό «πράσινης ανάπτυξης». Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μην εφαρμόσει αποσπασματικές λύσεις για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ζητημάτων. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη για ολοκληρωμένες, σφαιρικές λύσεις. Προς τούτο, χρήσιμο πρώτο βήμα θα μπορούσε να αποτελέσει η δρομολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έργου μεγάλης κλίμακας για τη χαρτογράφηση και τεκμηρίωση των υφιστάμενων περιβαλλοντικών περιορισμών που επηρεάζουν τη δυναμικότητα των ευρωπαϊκών αερολιμένων.

6.1.3.

Ένα σχετικά νέο πρόβλημα έγκειται στις αυξανόμενες δημόσιες προκλήσεις, με τη μορφή της εντεινόμενης αντίδρασης του πληθυσμού σε έργα υποδομών. Μείζονα έργα επέκτασης κομβικών αερολιμένων της ΕΕ έχουν διακοπεί, ορισμένα για περισσότερο από μια δεκαετία —μεταξύ αυτών το ενδεχόμενο τρίτου αερολιμένα στο Παρίσι, πρόσθετοι τροχιόδρομοι στους αερολιμένες της Φρανκφούρτης και του Μονάχου και η συζήτηση στο Λονδίνο για τον καλύτερο τρόπο επέκτασης της δυναμικότητας σε ένα πολυτροπικό μητροπολιτικό περιβάλλον.

6.1.4.

Η αντίδραση του κοινού λόγω της ηχορρύπανσης, μεταξύ άλλων, αυξάνεται. Από την άλλη, οι αερολιμένες και οι αεροπορικές εταιρείες δαπανούν τεράστια ποσά για μέτρα περιορισμού του θορύβου. Για παράδειγμα, ο αερολιμένας της Βιέννης εγκαινίασε πρόγραμμα προστασίας από τον θόρυβο που καλύπτει 12  000 νοικοκυριά. Το συνολικό κόστος εκτιμάται σε περίπου 51 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 37 εκατ. θα προέλθουν απευθείας από την εταιρεία του αερολιμένα (Flughafen Wien AG). Ο προϋπολογισμός των αερολιμένων της Λιέγης και του Σαρλερουά για την επαναγορά ή την ηχομόνωση των κατοικιών 20  816 νοικοκυριών φτάνει τα 444 εκατ. ευρώ. Ο αερολιμένας Heathrow του Λονδίνου δαπάνησε 37 εκατ. ευρώ για μέτρα περιορισμού του θορύβου την περίοδο 2007-2011.

6.1.5.

Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών πρέπει να εντοπίσουν τις προκλήσεις δυναμικότητας και να καθορίσουν στρατηγικές αντιμετώπισής τους. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σαφής η ανάγκη ισχυρής ηγεσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον συντονισμό αυτών των εθνικών στρατηγικών για τη δυναμικότητα και για την παροχή οικονομικής καθοδήγησης και στήριξης όπου αυτό είναι σκόπιμο. Θα έπρεπε να τεθούν αυστηρότατα κριτήρια για τη χρηματοδότηση από την ΕΕ της κατασκευής αερολιμενικών υποδομών σε παρθένο έδαφος: η ΕΕ θα πρέπει να περιορίσει τη χρηματοδότηση τέτοιων έργων σε αυτά που είναι οικονομικά βιώσιμα ή πληρούν κριτήρια υποχρέωσης παροχής δημόσιας υπηρεσίας.

6.1.6.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει πως η συζήτηση για τη δυναμικότητα έχει επίσης πολιτική διάσταση. Η ΕΟΚΕ φρονεί σθεναρά πως η ΕΕ, μαζί με τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, πρέπει να λάβει γενική στρατηγική απόφαση ως προς το ποιοι αερολιμένες θα είναι σημαντικοί για το σύστημα και θα πρέπει να προωθηθούν τα επόμενα χρόνια. Η ισορροπία των προτεραιοτήτων της ΕΕ όσον αφορά το κομβικό και το δισημειακό σύστημα πρέπει να αξιολογηθεί και, ενδεχομένως, να αναθεωρηθεί. Απαιτείται περισσότερο από ποτέ μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή πολιτική, που θα λαμβάνει υπόψη τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές καθώς και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

6.1.7.

Επιπλέον, εντός της Επιτροπής, πολυάριθμες ΓΔ επεξεργάζονται σχετικά ζητήματα: MOVE, EMPL, COMP, JUST κ.λπ. Η αρμοδιότητά τους εξαρτάται από τον συγκεκριμένο τομέα πολιτικής, και υφίστανται πολυάριθμοι σύνδεσμοι με διαφορετικούς τομείς, όπως οι διεθνείς σχέσεις, οι κρατικές ενισχύσεις, ο ΕΕΟ και η πολυτροπικότητα. Αυτό δεν έχει αποβεί αποτελεσματικό στην προσπάθεια υιοθέτησης ολοκληρωμένης προσέγγισης για όλη την αξιακή αλυσίδα των αερομεταφορών της ΕΕ, πράγμα που αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη. Πρέπει επειγόντως οι δραστηριότητες της Επιτροπής για τις αερομεταφορές, και ειδικότερα για τους αερολιμένες, να ενσωματωθούν καλύτερα.

6.2.

Όπως κάθε παραγωγική διαδικασία, η φυσική δυναμικότητα ενός αερολιμένα υπόκειται σε περιορισμούς, δηλαδή παράγοντες που μειώνουν την πραγματική δυναμικότητα. Στην περίπτωση της δυναμικότητας τροχιοδρόμων, σε αυτούς περιλαμβάνονται:

6.2.1.

Πέραν αυτών, όλοι οι παράγοντες αερολιμενικής δυναμικότητας επηρεάζονται συνήθως από επιχειρησιακές διαδικασίες και κανονισμούς, για παράδειγμα ειδικές διαδικασίες προσέγγισης και αναχώρησης ή απαιτήσεις σχεδιασμού του εναέριου χώρου για λόγους θορύβου. Η πραγματική μεταφορική ικανότητα των αερολιμένων είναι συνήθως πολύ μικρότερη από τη φυσική. Η «ισορροπημένη προσέγγιση» του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ΔΟΠΑ) αποτελεί την πιο αποτελεσματική μέθοδο αντιμετώπισης του θορύβου στους αερολιμένες και γύρω από αυτούς κατά τρόπο περιβαλλοντικά ευαίσθητο και οικονομικά υπεύθυνο.

6.2.2.

Η Επιτροπή τείνει να λαμβάνει υπόψη της μόνο την τροχιοδρομική δυναμικότητα στις εργασίες της για την αερολιμενική δυναμικότητα. Όπως τεκμηριώθηκε παραπάνω, αυτή η προσέγγιση είναι ελλιπής, και η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή να λάβει υπόψη άλλους καθοριστικούς παράγοντες αερολιμενικής δυναμικότητας, όπως τη δυναμικότητα του εναέριου χώρου στους γειτονικούς αερολιμένες, στις εργασίες της για την αερολιμενική δυναμικότητα. Η αλληλεπίδραση μεταξύ αερολιμένων και εναέριου χώρου (ή παρόχων υπηρεσιών εναέριας πλοήγησης) είναι καθοριστικής σημασίας για την αντιμετώπιση της μείωσης της αερολιμενικής δυναμικότητας. Ωστόσο, ο τρόπος διαχείρισης αυτής της αλληλεπίδρασης διαφέρει σημαντικά εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακόμα και εντός ορισμένων κρατών μελών.

6.2.3.

Είναι ζωτικής σημασίας η λήψη μέτρων από τα κράτη μέλη όσον αφορά τον σχεδιασμό και τη διαχείριση της χρήσης της γης. Τούτο εμπίπτει συχνά στο πεδίο αρμοδιοτήτων των τοπικών ή των περιφερειακών αρχών, οι οποίες θα πρέπει να αξιολογούν τη ζωτική σημασία των αερολιμένων σε εθνικά και ευρωπαϊκά δίκτυα, ιδίως σε περιοχές κεντρικών κόμβων της εναέριας κυκλοφορίας, όπου οι πιέσεις αναφορικά με τη χρήση της γης για άλλους σκοπούς είναι πολύ μεγάλες. Η ΕΕ πρέπει να συμφωνήσει πάνω σε κοινές αρχές σχετικά με το θέμα και να παρέχει συνεπές νομικό και σχεδιαστικό πλαίσιο για τη βελτιστοποίηση των αποφάσεων για πρόσθετη δυναμικότητα.

6.3.

Πρέπει να αναδυθεί παγιωμένη κοινή αγορά στην πολιτική αεροπορία της ΕΕ. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ προειδοποιεί πως οι κομβικοί αερολιμένες δεν πρέπει να ευνοηθούν σε βάρος των περιφερειακών. Οι δύο τύποι είναι αλληλοσυμπληρούμενοι και θα πρέπει να παραμείνουν αναπόσπαστα μέρη του κεντρικού και του ολοκληρωμένου δικτύου, όπως αποκαλούνται στην πολιτική ΔΕΔ-Μ. Αυτό ενίοτε οδηγεί στη σύνδεση της συμφόρησης και της ανάπτυξης.

6.4.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να εξετάσει το ζήτημα της δυναμικότητας του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου τόσο από την πλευρά της διεθνούς ανταγωνιστικότητας —που είναι, φυσικά, ζωτικής σημασίας— όσο και από την πλευρά της ομαλής λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ. Η καλύτερη και πιο ορθολογική χρήση της περιφερειακής δυναμικότητας θα μπορούσε να συμβάλει στην αποσυμφόρηση των πολυσύχναστων κομβικών αερολιμένων. Οι τρέχουσες δοκιμές που πραγματοποιούνται με τους εξ αποστάσεως πύργους ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας (λόγου χάρη, στη Σουηδία) παρουσιάζουν, στο πλαίσιο αυτό, ενδιαφέρον, καθότι συνιστούν ένα μέσο για τη μείωση του λειτουργικού κόστους σε περιφερειακά αεροδρόμια με ταυτόχρονη διατήρηση των υψηλότερων επιπέδων ασφάλειας.

6.5.

Ο ρόλος της Επιτροπής είναι καθοριστικός. Ωστόσο, δεν έχει καθοριστεί πλήρως και λεπτομερώς: για να κάνει περισσότερα από απλή παρακολούθηση και παρότρυνση όλων των φορέων να είναι πιο αποδοτικοί, η Επιτροπή χρειάζεται πλήρη και αξιόπιστα δεδομένα και πληροφορίες για τη λειτουργία των αερολιμένων της ΕΕ. Αυτά τα δεδομένα δεν είναι σήμερα διαθέσιμα, ούτε υφίστανται κριτήρια για το τι αποτελεί «αποδοτικό αερολιμένα», ή επίσημα στοιχεία για τη δημόσια χρηματοδότηση των αερολιμένων σε επίπεδο ΕΕ.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/24

Εισηγητής:

ο κ. Carlos TRIAS PINTÓ

Συνεισηγητής:

ο κ. Petru Sorin DANDEA

1.1.

Η βραδύτερη ανάκαμψη της Ευρώπης σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο καταδεικνύει ένα επίπεδο δυσλειτουργίας που πρέπει να αντιμετωπιστεί από μια βαθύτερη οικονομική και νομισματική ένωση. Η παρούσα γνωμοδότηση υποστηρίζει τη διαδικασία της εμβάθυνσης της ΟΝΕ, ιδίως στην ευρωζώνη, όσον αφορά την πτυχή της φορολογίας. Η πρόοδος στον συντονισμό της άμεσης φορολογίας ήταν και θα συνεχίσει να είναι δύσκολη, γιατί το ζήτημα παραμένει αρμοδιότητα των κρατών μελών και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το πώς κάθε κράτος μέλος επέλεξε, μέσα στους αιώνες, να χρηματοδοτεί τις κυβερνητικές δαπάνες που κρίνει αναγκαίες. Κάθε αλλαγή στη φορολογία θα πρέπει να οδηγεί σε ανταγωνιστικότερο σε παγκόσμιο επίπεδο και βιώσιμο φορολογικό σύστημα.

1.2.

Για να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά η οικονομική και νομισματική ένωση, οι νέοι νομοθέτες της ΕΕ πρέπει να θέσουν τα θεμέλια και να προχωρήσουν σταδιακά προς μια δημοσιονομική ένωση ικανή να υπερβεί την τεράστια ποικιλία των εθνικών κανόνων που εμποδίζουν την πραγματική ολοκλήρωση και τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς —και, ακόμη πιο πέρα, προς έναν ενισχυμένο κοινό προϋπολογισμό για την ευρωζώνη.

1.3.

Παράλληλα με την ΕΚΤ και τον νομισματικό πυλώνα, μεσοπρόθεσμα θα πρέπει να υπάρξει πραγματικά και ένας «κοινός δημοσιονομικός πυλώνας», που θα εξασφαλίζει τη μακροοικονομική σταθερότητα στο εσωτερικό της ΟΝΕ, ιδίως σε περίπτωση «ασύμμετρων διαταραχών».

1.4.

Για να διορθωθούν τα κενά και τα «παράθυρα» της φορολογικής πολιτικής, πρέπει να ληφθούν πιο φιλόδοξα μέτρα στο εσωτερικό της ευρωζώνης, προκειμένου να μειωθεί και να τυποποιηθεί το φάσμα των διαφόρων φόρων, να επεκταθούν οι φορολογικές βάσεις, να ευθυγραμμιστούν στενότερα οι φορολογικοί συντελεστές και να ενισχυθούν οι μηχανισμοί συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών, ώστε να παταχθεί η απάτη και η φοροδιαφυγή.

1.5.

Οι νέοι νομοθέτες της ΕΕ πρέπει να συνεργαστούν στενά με τον ΟΟΣΑ και την G20 και να αναζητήσουν επειγόντως λύση στο παγκόσμιο πρόβλημα της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μεταφοράς των κερδών. Ο ΟΟΣΑ έχει σημειώσει αξιόλογη πρόοδο στην εισαγωγή ενός παγκόσμιου προτύπου φορολόγησης των εταιρειών, το οποίο επιχειρεί τη φορολόγηση εκεί όπου βρίσκεται η ουσία της οικονομικής δραστηριότητας. Το πρότυπο αυτό θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση για τη φορολόγηση των εταιρειών στην ΕΕ.

1.6.

Για να προχωρήσουμε σε μια βαθύτερη δημοσιονομική ένωση, είναι σημαντικό να συνεχιστεί η δημοσιονομική εποπτεία σύμφωνα με το Δίπτυχο και να θεσπιστεί σύντομα στην ευρωζώνη ένα ταμείο με ίδιους πόρους για την αντιστροφή των μακροοικονομικών ανισορροπιών (1).

1.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τη συνέχιση της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, η οποία θα πρέπει να επανεξεταστεί προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητά της. Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως εργαλείο για τον προσδιορισμό κοινού εδάφους.

1.8.

Ο ισχνός κοινός προϋπολογισμός —μετά βίας 1 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ— πρέπει να αυξηθεί, ιδίως στην ευρωζώνη. Ο πρόεδρος της Επιτροπής κ. Juncker, στις πολιτικές κατευθύνσεις του υπό το έμβλημα «Νέο ξεκίνημα για την Ευρώπη», ζητά εντονότερο προσανατολισμό του προϋπολογισμού προς την απασχόληση, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει αυτήν την προσέγγιση και υπογραμμίζει την ανάγκη να αξιοποιηθεί η επανεξέταση του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου στα τέλη του 2016 προκειμένου να τεθούν οι βάσεις για έναν υψηλότερο προϋπολογισμό, ικανό να εγγυηθεί την ορθή λειτουργία της νομισματικής ένωσης.

1.9.

Η Επιτροπή θα πρέπει να δώσει συνέχεια στην ανακοίνωσή της «Προς μια βαθιά και ουσιαστική οικονομική και νομισματική ένωση» του Μαρτίου 2013 (2) και να θεσπίσει ένα Μέσο Σύγκλισης και Ανταγωνιστικότητας (ΜΣΑ), που θα βοηθά τα κράτη μέλη να αναλαμβάνουν, βάσει συμβατικών ρυθμίσεων, μεταρρυθμίσεις με εθνικό και ευρωπαϊκό όφελος για την αντιμετώπιση ανισορροπιών που δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν χωρίς χρηματοδοτική στήριξη. Το ταμείο αυτό θα πρέπει να εξελιχθεί σε χρηματοδοτικό μηχανισμό με ίδιους πόρους, ο οποίος να μπορεί να χορηγεί προσωρινή στήριξη για την καταπολέμηση των περιφερειακών διαταραχών (3).

1.10.

Ο προϋπολογισμός της ευρωζώνης αναμένεται ότι θα συμβάλει στην καλύτερη λειτουργία της νομισματικής ένωσης, παρέχοντας δημοσιονομική στήριξη για την επίτευξη πλήρους τραπεζικής ένωσης και τη διόρθωση των ασύμμετρων διαταραχών. Οι λειτουργίες αυτές ήταν ανύπαρκτες όταν άρχισε η κρίση, με αποτέλεσμα να επιδεινωθούν δραματικά ανισότητες για τις οποίες χρειάζονταν δημοσιονομικά μέτρα.

1.11.

Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση της πολυπλοκότητας του ζητήματος και προτείνει να ληφθεί σταδιακά μια σειρά μέτρων, σύμφωνα με τους στόχους που καθορίζονται στις ευρωπαϊκές συνθήκες (4):

Βραχυπρόθεσμα (σε ορίζοντα 6-18 μηνών):

Μεσοπρόθεσμα (σε ορίζοντα 18 μηνών — 5 ετών):

2.1.1.

Τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ έχουν πάρει πλέον τον δρόμο προς την ολοκλήρωση, με ισχυρότερες δεσμεύσεις και υποχρεώσεις στο εσωτερικό της ευρωζώνης, ξεκινώντας από τη νομισματική ένωση, που ενισχύεται τώρα με την αναπτυσσόμενη τραπεζική ένωση και τη «Διακυβερνητική Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση στην ΟΝΕ».

2.1.2.

Η φορολογική πολιτική καλύπτει σήμερα πάνω από 600 διαφορετικούς φόρους. Αυτοί παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων, ισοδυναμώντας συνολικά (φόροι και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης) με το 39,4 % του ΑΕγχΠ των κρατών μελών (13) και το 40,4 % στην ευρωζώνη. Είναι απαραίτητος ο μεγαλύτερος συντονισμός των φορολογικών πολιτικών των κρατών μελών της ευρωζώνης, προς συμπλήρωση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ.

2.1.3.

Η πρόοδος προς τη δημοσιονομική ένωση, στην περίπτωση της ευρωζώνης, σημαίνει να μπορεί να στηρίζεται στους δικούς της πόρους, να αρχίσει να υποστηρίζει πραγματικά σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις οικονομίες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες και να εφαρμόζει αναδιανεμητικές πολιτικές βασισμένες στην αλληλεγγύη, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη διόρθωση των ασύμμετρων διαταραχών.

2.1.4.

Σε σύγκριση με άλλες προηγμένες οικονομίες, η ΕΕ —και ιδιαίτερα η ευρωζώνη— έχει χαμηλότερα ποσοστά μεγέθυνσης (του ΑΕγχΠ) και απασχόλησης. Οι περισσότερες θεωρίες για την οικονομική ολοκλήρωση προτείνουν μοντέλα που περιλαμβάνουν τόσο νομισματική όσο και δημοσιονομική ένωση. Η ΣΛΕΕ, ωστόσο, επιβάλλει τη λήψη αποφάσεων με ομοφωνία για τα φορολογικά θέματα, καθιστώντας έτσι πολύ πιο δύσκολη την υιοθέτηση νομοθεσίας.

2.1.5.

Η έλλειψη μακροοικονομικής αποτελεσματικότητας της ευρωζώνης μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στην αναντιστοιχία μεταξύ της δημοσιονομικής πολιτικής, που είναι εξαιρετικά αποκεντρωμένη και εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, και της νομισματικής πολιτικής, που ασκείται ολοένα και πιο συγκεντρωτικά στις χώρες της ευρωζώνης, υπό την εξουσία της ΕΚΤ.

2.1.6.

Οι περιορισμένες αρμοδιότητες της ΕΚΤ δεν της επιτρέπουν να χρηματοδοτεί τα δημοσιονομικά ελλείμματα με τη δημιουργία χρήματος. Αυτό μπορεί να είναι θετικό για τη σταθερότητα των τιμών και την αξία του νομίσματος, αλλά όχι για τη μεγέθυνση, την απασχόληση και άλλους στόχους. Στην ΕΕ, η πρόοδος προς τη δημοσιονομική ένωση, μετά τη νομισματική, ήταν ελάχιστη. Γι’ αυτό, είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί η κινητικότητα της εργασίας και του κεφαλαίου και να αντιμετωπιστούν η κρίση και οι ασύμμετρες διαταραχές.

2.2.1.

Ο ελάχιστος συντονισμός των δημοσιονομικών πολιτικών που εφαρμόζεται μέχρι σήμερα μετά βίας επαρκεί για να αποτρέψει τη στρέβλωση του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών και να αμβλύνει τον ανταγωνιστικό «αγώνα δρόμου για τη χαμηλότερη θέση», κυρίως όσον αφορά τους ονομαστικούς και τους πραγματικούς συντελεστές φορολόγησης των εταιρειών και του εισοδήματος των φυσικών προσώπων. Θα μπορούσε, ωστόσο, να υπάρχει θετικός αντίκτυπος αν τα θέματα αυτά αντιμετωπίζονταν συντονισμένα μεταξύ των κρατών μελών. Δυστυχώς, για την ώρα πρόκειται για ένα παίγνιο αρνητικού αθροίσματος, όπου οι κερδισμένοι είναι τα εισοδήματα από το κεφάλαιο και η πολύ υψηλή κινητικότητα της εργασίας, ενώ οι περισσότεροι άλλοι βγαίνουν χαμένοι.

2.2.2.

Παρότι η δημοσιονομική ολοκλήρωση απαιτεί ένα σύστημα μεταβιβάσεων και μία αρχή, ο προϋπολογισμός της ΕΕ περιορίζεται στο 1 % του ΑΕγχΠ. Οι καθαρές μεταβιβάσεις αποτελούν πολύ μικρό μέρος αυτών των πόρων, παρά τους στόχους που τέθηκαν στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» και στο εγχείρημα «Ευρώπη 2030».

2.2.3.

Ο χάρτης πορείας προς μια πλήρη οικονομική και νομισματική ένωση, που καταρτίστηκε στο τέλος του 2012 (14), προτείνει τη μετάβαση μεσοπρόθεσμα σε μία οικονομική, νομισματική και δημοσιονομική ένωση, μεταξύ άλλων μέσω πιο συγκεκριμένων πρωτοβουλιών, ενώ βραχυπρόθεσμα προβλέπεται ενίσχυση της δημοσιονομικής και της οικονομικής διακυβέρνησης (με το Εξάπτυχο, το Δημοσιονομικό Σύμφωνο και το Δίπτυχο), το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και τις συστάσεις του και, τέλος, με τη «Διακυβερνητική Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση στην ΟΝΕ», που υπεγράφη από 25 χώρες, εκτός της ΣΛΕΕ. Το σύστημα είναι μονόπλευρο, ανελαστικό, δύσχρηστο και ανίκανο να παράσχει την ευελιξία που χρειάζεται για την αντιμετώπιση της άμεσης οικονομικής κατάστασης σε περίπτωση κρίσης και να θεσπίσει ένα μείγμα πολιτικών για την ευρωζώνη.

2.2.4.

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το γεγονός ότι μέχρι στιγμής έχουν ληφθεί μόνο μέτρα για την πλευρά των δαπανών, ενώ έχει αγνοηθεί τελείως η πλευρά των εσόδων της δημοσιονομικής ένωσης.

2.2.5.

Εκτός του ότι δεν υπάρχει δημοσιονομική εποπτική αρχή, η τρόικα έδρασε με πολιτικό τρόπο, επιβάλλοντας πολιτικές λιτότητας σε χώρες που χρειάζονταν βοήθεια και επισύροντας τις επικρίσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (15) και της ΕΟΚΕ για την έλλειψη αποτελεσματικότητας και διαφάνειας που επέδειξε.

2.2.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις πολιτικές κατευθύνσεις του προέδρου της Επιτροπής κ. Juncker υπό το έμβλημα «Νέο ξεκίνημα για την Ευρώπη», όπου η ΕΕ καλείται να αντικαταστήσει την «τρόικα» με μια δομή που θα διαθέτει μεγαλύτερη δημοκρατική νομιμοποίηση και λογοδοσία, θα βασίζεται στα ευρωπαϊκά όργανα και θα υπόκειται σε μεγαλύτερο κοινοβουλευτικό έλεγχο τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

2.2.7.

Εν τω μεταξύ, οι πολιτικές δημοσιονομικής υποτίμησης που εφαρμόστηκαν σε ορισμένες από τις πιο ευπαθείς χώρες της ευρωζώνης είχαν ως αποτέλεσμα, αντί για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, την υποβάθμιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου (16), αφού η μείωση της επιβάρυνσης της εργασίας ως συντελεστή παραγωγής είχε απειροελάχιστο αντίκτυπο στη βελτίωση της μεγέθυνσης, της απασχόλησης και της κατάστασης του δημόσιου ελλείμματος και επέφερε άσκοπη απώλεια φορολογικών εσόδων. Σε ορισμένα κράτη μέλη, ωστόσο, η διόρθωση των ανισορροπιών φαίνεται πως αρχίζει να εμφανίζει οφέλη.

3.1.1.

Η δυσκολία της επίτευξης προόδου προς τη φορολογική ολοκλήρωση ήταν ιδιαίτερα εμφανής σε δύο τομείς: στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και στις συναλλαγές της ψηφιακής οικονομίας. Η Επιτροπή πρέπει να αντιδράσει γρήγορα, σύμφωνα με τις έρευνες της ΓΔ Ανταγωνισμού, στις συστάσεις της ομάδας εμπειρογνωμόνων της για τη φορολογία της ψηφιακής οικονομίας (17) και στις πρώτες προτάσεις του ΟΟΣΑ (18) για μια συντονισμένη διεθνή προσέγγιση της καταπολέμησης της φοροαποφυγής των πολυεθνικών επιχειρήσεων, σύμφωνα με το σχέδιο BEPS του ΟΟΣΑ και της G20 για τη διάβρωση της βάσης και τη μεταφορά των κερδών (το οποίο αποσκοπεί στη δημιουργία ενιαίας δέσμης διεθνών φορολογικών κανόνων, που θα θέσουν τέλος στη διάβρωση των φορολογικών βάσεων και στην εικονική μεταφορά των κερδών σε άλλες δικαιοδοσίες για την αποφυγή της καταβολής φόρου).

3.1.2.

Καθώς ο σχεδιαζόμενος φόρος επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών που θα εφαρμόζεται σε όλη την ΕΕ δεν έχει προχωρήσει μέχρι στιγμής πιο πέρα από την οδηγία περί ενισχυμένης συνεργασίας του Φεβρουαρίου 2013, η οποία καλύπτει μόνο 11 χώρες της ευρωζώνης (19), η εφαρμογή του θα πρέπει να επεκταθεί τουλάχιστον στο σύνολο της ευρωζώνης (προς αντιστάθμιση της έλλειψης προόδου των τελευταίων μηνών) και να συνοδευθεί από την επιβολή φόρου επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών από και προς τους φορολογικούς παραδείσους.

3.1.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση τροποποίησης της οδηγίας για τη φορολόγηση των εισοδημάτων από αποταμιεύσεις (20), επειδή βελτιώνει την ποιότητα των πληροφοριών και εξασφαλίζει πιο αποτελεσματική πρόληψη της φοροδιαφυγής.

3.2.1.

Η ΕΕ χάνει ετησίως πολύ περισσότερα φορολογικά έσοδα από ό,τι οι ΗΠΑ ή άλλες χώρες, όπου υπάρχει λιγότερη παραοικονομία, λιγότερη απάτη σε σχέση με τους φόρους και την απασχόληση και λιγότερη φοροαποφυγή (21). Για να αποφευχθούν δυσλειτουργίες όπως οι φορολογικοί παράδεισοι, απαιτείται μεγαλύτερη ομοιογένεια, απλοποίηση και εναρμόνιση των μακροσκελών και περίπλοκων φορολογικών συστημάτων των διαφόρων χωρών. Η διαδικασία θα πρέπει να αρχίσει από την ευρωζώνη και να συντονίζεται από την Επιτροπή και την Ευρωομάδα, μέσω ενός ευρωπαϊκού φορέα απλοποίησης, σαν αυτούς που υπάρχουν ήδη σε ορισμένες χώρες (22).

3.2.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι η σύγκλιση των φορολογικών πολιτικών θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (με την αξιοποίηση των ειδικών ανά χώρα συστάσεων σε ορισμένες περιπτώσεις), διότι αυτό είναι το φόρουμ για τις προσπάθειες συντονισμού των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», με τη βοήθεια και των άλλων πολιτικών.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα πιο δίκαιο και πιο αποτελεσματικό σύστημα, όπου η φορολογική μεταρρύθμιση και εναρμόνιση θα συντείνουν στη διαφάνεια, στη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και στην πρόληψη της επιθετικής φοροαποφυγής, ώστε να μπορέσουν να πέσουν οι φορολογικοί συντελεστές και να ανακατανεμηθεί η επιβάρυνση.

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να περιοριστεί το σύστημα των απαλλαγών, με διεξοδικές αναλύσεις οικονομικού και κοινωνικού κόστους-οφέλους ανάλογα με τη φύση κάθε φόρου, σύμφωνα με τη διεθνή αρχή των φορολογικών δαπανών που έχει εδραιωθεί από το 1968 και λαμβάνοντας υπόψη ότι τα τελευταία πέντε χρόνια της κρίσης τα συστήματα φόρων και παροχών κατάφεραν να συγκρατήσουν σημαντικό μέρος της αύξησης των ανισοτήτων της αγοράς στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ, όπως καταδείχθηκε από μελέτες της Επιτροπής (23).

3.2.5.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ να αναλάβει ενεργότερο ρόλο, μέσω εκπροσώπων της ζώνης του ευρώ, σε συζητήσεις με τον ΟΟΣΑ (24), το ΔΝΤ (25) και τη G-20 (26) για τον συντονισμό των εργασιών τους περί εναρμόνισης και απλοποίησης, αρχίζοντας από τις τιμές μεταβίβασης, την απάτη, την παραοικονομία και, προπαντός, τα προβλήματα δίκαιης κατανομής των φορολογικών επιβαρύνσεων.

3.2.6.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι το σχέδιο δράσης BEPS για τη διάβρωση της φορολογικής βάσης και τη μεταφορά των κερδών (Base Erosion and Profit Shifting) (27) θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την G20, τον ΟΟΣΑ και όλα τα κράτη μέλη να αναπτύξουν περαιτέρω το σχέδιο αυτό με τη δημιουργία ενός εμβρυακού ευρωπαϊκού οργανισμού που θα λειτουργεί ως γραφείο συλλογής και ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με τον ΦΠΑ, καθώς και για την αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης, προκειμένου να εξαλειφθεί το πρόβλημα της αλυσιδωτής απάτης τύπου «γαϊτανάκι» (28) στις ενδοκοινοτικές συναλλαγές, η οποία είναι περισσότερο επιζήμια από την ίδια την παραοικονομία.

3.2.7.

Τέλος, δεδομένου ότι οι φοροαπαλλαγές και οι φοροελαφρύνσεις καταλήγουν στην εφαρμογή πραγματικών φορολογικών συντελεστών που είναι σαφώς χαμηλότεροι από τους ονομαστικούς, κρίνεται σκόπιμο να συντονίζονται με τους ευρωπαϊκούς στόχους για την απασχόληση, τις παραγωγικές επενδύσεις, την επιχειρηματική ανταγωνιστικότητα και την κοινωνική ένταξη, καθώς και σε συνάρτηση με τις πολιτικές της Ένωσης που διαμορφώνουν το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο.

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί προτεραιότητα στην εναρμόνιση της φορολογίας των εταιρειών, προκειμένου να επιτευχθεί πρόοδος προς την κατεύθυνση μιας συνεκτικής δημοσιονομικής και φορολογικής ένωσης (29), έτσι ώστε οι ΜΜΕ να μην υποχρεούνται να καταβάλλουν τους υψηλότερους πραγματικούς φορολογικούς συντελεστές. Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ιδιαίτερα επιλήψιμη την πρακτική ορισμένων κρατών μελών να παρέχουν ειδικές, αδημοσίευτες φορολογικές ελαφρύνσεις σε επιλεγμένες πολυεθνικές εταιρείες. Στο πλαίσιο αυτό, καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την εξάλειψη αυτών των πρακτικών. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε στρέβλωση του ανταγωνισμού, η οποία αντιβαίνει προς τον συνολικό σκοπό της ενιαίας αγοράς.

3.3.1.1.

Ένας από τους πρώτους και σημαντικότερους μοχλούς θα πρέπει να είναι η δημιουργία μιας «κοινής ενοποιημένης φορολογικής βάσης». Αυτή η θέση διατυπώθηκε επισήμως εκ μέρους της ΕΟΚΕ για πρώτη φορά το 2006 (30) και, έκτοτε, επιβεβαιώθηκε επανειλημμένα (31). Ήδη το 1992, στην έκθεση Ruding, είχε επισημανθεί η ανάγκη ύπαρξης κοινών κανόνων για τον καθορισμό της φορολογικής βάσης, με αφετηρία τον καθορισμό κατώτατων και ανώτατων συντελεστών.

3.3.1.2.

Στο πνεύμα του «νομισματικού φιδιού», το οποίο σχεδιάστηκε ως ασπίδα προστασίας έναντι των συναλλαγματικών διακυμάνσεων πριν από την εισαγωγή του ευρώ, η ΕΟΚΕ προτείνει να ενθαρρυνθούν τα αρμόδια όργανα να συνεργαστούν για τη θέσπιση ανώτατων και κατώτατων ορίων για τη φορολογία των εταιρειών. Οι φοροαπαλλαγές που δεν συμβάλλουν στην αύξηση της απασχόλησης ή της παραγωγικότητας θα πρέπει επίσης να καταργηθούν με συντονισμένο τρόπο.

3.3.2.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόταση οδηγίας για τις μητρικές και τις θυγατρικές εταιρείες διαφορετικών κρατών μελών, η οποία αποτελεί μία από 34 δράσεις του Σχεδίου δράσης για την ενίσχυση της καταπολέμησης της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής  (32), που παρουσίασε η Επιτροπή στα τέλη του 2012. Θεωρεί, ωστόσο, περισσότερο σκόπιμο αυτή η πρωτοβουλία να εφαρμοστεί με τη μορφή ενός κανονισμού.

3.3.3.

Σε ό,τι αφορά το ενδοενωσιακό εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, παρατηρείται μεγαλύτερη πρόοδος στο πεδίο της εναρμόνισης του ΦΠΑ. Η εναρμόνιση των φορολογικών βάσεων βελτιώθηκε, αν και εξακολουθούν να υφίστανται μείζονες διαφορές ως προς τους φορολογικούς συντελεστές.

3.3.4.

Τέλος, δεδομένου του στρατηγικού τους χαρακτήρα, η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί προτεραιότητα στα φορολογικά κίνητρα για την έρευνα και την ανάπτυξη (33).

3.3.5.

Θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε κανένα από τα προτεινόμενα μέτρα να μη βλάπτει την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

3.4.1.

Τα φυσικά πρόσωπα υπόκεινται τόσο σε άμεση όσο και σε έμμεση φορολογία. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι έμμεσοι φόροι, από τη φύση τους, είναι αντιστρόφως προοδευτικοί και, ειδικότερα, η εναρμόνιση της έμμεσης φορολογίας προς τα άνω είναι αντιστρόφως προοδευτική και μπορεί να έχει δραστικές επιπτώσεις στις πληθυσμιακές ομάδες χαμηλότερων εισοδημάτων, χωρίς αντισταθμιστικό συμπλήρωμα του οικογενειακού εισοδήματος.

3.4.2.

Η εναρμόνιση της άμεσης φορολογίας των φυσικών προσώπων περιορίζεται σε ειδικές περιπτώσεις και έχει παύσει πλέον η σύγκλιση των φορολογικών επιβαρύνσεων.

3.4.3.

Τουλάχιστον στη ζώνη του ευρώ, κρίνεται απαραίτητο να επανεξεταστούν ο αριθμός των κατηγοριών του κώδικα φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων και το κόστος των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, ούτως ώστε να αποφευχθεί το κοινωνικό ντάμπινγκ, να ομογενοποιηθεί περισσότερο η «φορολογική σφήνα» που επιβαρύνει την εργασία και να διευκολυνθεί, με αυτόν τον τρόπο, η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού (34). Ο προοδευτικός χαρακτήρας αυτής της φορολογίας θα πρέπει να επεκταθεί στα εισοδήματα από κεφάλαια και στον πλούτο που συσσωρεύεται χάρη σε αυτά και να καταστούν εκ νέου οι φόροι περιουσίας, κληρονομιάς και δωρεών μέσα ελέγχου. Επιπλέον, αυτοί οι τύποι φορολογίας έχουν μικρότερη ανασταλτική επίδραση στη ζήτηση απ’ ό,τι η φορολόγηση της εργασίας.

3.4.4.

Η ανάγκη να αποδοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις επενδύσεις παρά στην κατανάλωση καθιστά σημαντική την εναρμόνιση και τη δημιουργία των επονομαζόμενων convergence snakes (φιδιών σύγκλισης) για τη φορολόγηση των εισοδημάτων από αποταμιεύσεις (35), των μερισμάτων που εισπράττουν τα φυσικά πρόσωπα και των διασυνοριακών συνταξιοδοτικών παροχών.

3.4.5.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την αναζήτηση της Επιτροπής για νέους τρόπους προκειμένου οι φορολογικές δομές να καταστούν περισσότερο φιλοαναπτυξιακές, καθώς και την πρόθεσή της να εξετάσει τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η φορολογία στην κάλυψη των αναγκών εξυγίανσης στο πλαίσιο της διεύρυνσης φορολογικών βάσεων, όπως η φορολογία της κατοικίας. Επομένως, οι συστάσεις που διατυπώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς τα κράτη μέλη στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στοχεύουν στην περαιτέρω εφαρμογή περιοδικών φόρων περιουσίας για τους σκοπούς της εξυγίανσης ή ως μέρος της μετατόπισης της φορολόγησης από την εργασία (36).

3.4.6.

Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης την υιοθέτηση πρόσθετων μέτρων για την εναρμόνιση των περιβαλλοντικών φόρων, με σημείο εκκίνησης την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής με τίτλο «Πλαίσιο για τις πολιτικές που αφορούν το κλίμα και την ενέργεια με χρονικό ορίζοντα το 2030».

3.4.7.

Οι πολίτες θα συμβάλλουν στην καταπολέμηση των σοβαρών προβλημάτων της φορολογικής απάτης και της παράνομης εργασίας εάν υπάρχουν αντίστοιχα συναφή κίνητρα. Θα πρέπει να ενισχυθούν μέσα όπως, για παράδειγμα, τα δελτία παροχής υπηρεσιών ή η επέκταση των φοροαπαλλαγών και των φορολογικών ελαφρύνσεων σε άλλες υποστηρικτικές υπηρεσίες προς το άτομο, τα οποία να συνδυάζονται με τους στόχους της προώθησης της κοινωνικής πρόνοιας και της ανάδειξης του προβλήματος της παραοικονομίας.

3.4.8.

Για να παταχθεί η άτυπη οικονομία, η ΕΟΚΕ προτείνει να καθιερωθούν φορολογικά κίνητρα για τη χρήση μορφών πληρωμής, όπως, π.χ., οι κάρτες ή τα κινητά τηλέφωνα, που αφήνουν ίχνος και ενθαρρύνουν τη χρηματοπιστωτική και ψηφιακή ένταξη, μέσω εναρμονισμένων φορολογικών ελαφρύνσεων ή φοροαπαλλαγών για τα φυσικά πρόσωπα και τις εταιρείες που περιορίζουν τη χρήση των μετρητών.

3.4.9.

Ομοίως, θα μπορούσε να ενισχυθεί η συνεργασία των πολιτών μέσω οικονομικών κινήτρων για τον εντοπισμό πιθανών δόλιων συναλλαγών, με πρότυπο τη συνήθη πρακτική που εφαρμόζεται στις ΗΠΑ.

3.5.1.

Η ευρεία ποικιλομορφία των φορολογικών καθεστώτων ενθαρρύνει την απάτη, τη διαφθορά και την παραοικονομία. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ να αναλάβουν μεγαλύτερες αρμοδιότητες στους τέσσερις μείζονες τομείς της φορολογίας: άμεση φορολογία φυσικών και νομικών προσώπων (συμπεριλαμβανομένης της φορολογίας εισοδήματος κεφαλαίου και ακίνητης περιουσίας, καθώς και άλλων φόρων που σχετίζονται με περιουσιακά στοιχεία) και έμμεση φορολογία με τη μορφή ΦΠΑ και ειδικών φόρων.

3.5.2.

Η πρόοδος στον τομέα της δημοσιονομικής διακυβέρνησης αναπόφευκτα ισοδυναμεί με σταδιακή παραχώρηση κυριαρχίας εκ μέρους των κρατών μελών. Υπό αυτό το πνεύμα, η είσπραξη των φόρων θα μπορούσε να συνεχίσει να αποτελεί κατεξοχήν αρμοδιότητα των κρατών μελών, ενώ οι έλεγχοι, οι επιθεωρήσεις και η κατανομή των εσόδων θα μπορούσαν να διευθετούνται μεταξύ της Ένωσης και των κρατών μελών. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ προτείνει τη σύσταση μιας φορολογικής αρχής της ΕΕ, αρχής γενομένης από την ευρωζώνη.

3.5.3.

Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, οι τοπικοί φόροι πρέπει να γίνουν σεβαστοί. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ συνιστά να δρομολογηθεί εκστρατεία απλοποίησης, με τη μείωση, την ομαδοποίηση και την τυποποίηση πολλών υφιστάμενων φόρων.

3.6.1.

Μια υπερεθνική δημοσιονομική πολιτική (37) θα συνιστούσε αποτελεσματικό μέσο για την επίτευξη των στόχων των Συνθηκών, ιδίως των πολιτικών συνοχής και βιώσιμης ανάπτυξης.

3.6.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να θεσπιστεί πρόσθετος ομοσπονδιακός προϋπολογισμός, τουλάχιστον στη ζώνη του ευρώ, με δυνατότητα είσπραξης φόρων και βαθμιαία ανάληψη των τομέων πολιτικής που εφαρμόζονται αποτελεσματικότερα από κοινού: ασφάλιση κατά της ανεργίας σε συνδυασμό με ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας (38), έρευνα και ανάπτυξη, άμυνα, κοινός μηχανισμός αντιστάθμισης της επιβάρυνσης των τόκων χρέους (39) κ.λπ.

3.6.3.

Τέλος, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τις πρωτοβουλίες που έχουν αναλάβει ο ΟΟΣΑ και η G-20 στο πεδίο της διεθνούς συνεργασίας για φορολογικά θέματα και της καταπολέμησης της φορολογικής απάτης και ζητεί επειγόντως η αυτόματη ανταλλαγή φορολογικών πληροφοριών να καταστεί διεθνές πρότυπο.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/33

Εισηγητής:

ο κ. Gonçalo LOBO XAVIER

Συνεισηγητής:

ο κ. Νικόλαος ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΥ

1.1.

Η βιομηχανία συσκευασίας στην ΕΕ βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με ουκ ολίγες προκλήσεις. Η καταλυτική της παρουσία σε αρκετούς τομείς την έχει φέρει σε κεντρική θέση όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η Ευρώπη πρέπει να διατηρήσει τα πρωτεία σε αυτόν το βιομηχανικό κλάδο και να ακολουθήσει τις υφιστάμενες, εντός αυτού, τάσεις στα θέματα περιβάλλοντος, ασφάλειας και εμπορικής ονομασίας της συσκευασίας. Άποψη της ΕΟΚΕ είναι ότι αυτή η πρωτοκαθεδρία πρέπει να βασιστεί στους εξής τέσσερις κύριους πυλώνες: α) αποδοτική χρήση πόρων, β) δραστηριότητες έρευνας & ανάπτυξης και καινοτομίας, γ) κοινωνικός διάλογος, δ) βιωσιμότητα και προσαρμογή.

2.1.

Τα προϊόντα της βιομηχανίας συσκευασίας βρίσκουν πολλαπλές εφαρμογές στην καθημερινή μας ζωή: προστασία (από θραύση, αλλοίωση ή μόλυνση και παράταση της ζωής του προϊόντος στα ράφια των καταστημάτων)· προώθηση (συστατικά, στοιχεία, μηνύματα προώθησης και εμπορικό σήμα προϊόντος)· ενημέρωση (ταυτοποίηση, προετοιμασία και χρήση, θρεπτικά στοιχεία, οδηγίες φύλαξης και ασφαλούς χρήσης προϊόντος, στοιχεία επικοινωνίας, οδηγίες για το άνοιγμα της συσκευασίας και τη διάθεση του προϊόντος μετά την τελική χρήση)· ευκολία (προετοιμασία, σερβίρισμα, φύλαξη και τεμαχισμός προϊόντος)· χρήση (διάθεση στον καταναλωτή, σημεία λιανικής πώλησης και μεταφοράς του προϊόντος)· μεταχείριση (μεταφορά από τον παραγωγό στα σημεία λιανικής πώλησης, σημείο έκθεσης προϊόντος)· και περιορισμός απορριμμάτων συσκευασίας (επεξεργασία, εκ νέου χρήση των υποπροϊόντων, απαιτούμενη ενέργεια αποθήκευσης και μεταφοράς).

2.2.

Δεδομένης της τεράστιας ποικιλίας του κλάδου της συσκευασίας, απαιτείται μια φιλόδοξη όσο και πολυμορφική προσέγγιση. Καθότι, μάλιστα, αποτελεί έναν κλάδο εξαιρετικής σημασίας, πρέπει να προσεγγιστεί κατά τρόπο προσεκτικό και με γνώμονα την ποικιλομορφία, την ανάγκη συμμόρφωσης με το σχετικό κανονιστικό και νομοθετικό πλαίσιο και, βεβαίως, την ανταγωνιστικότητα του κλάδου.

2.3.

Ενώ υφίστανται αρκετά κοινά κρίσιμα σημεία στους περισσότερους κλάδους, όπως είναι φυσικό, στον κάθε υποτομέα αναφύονται ειδικά προβλήματα. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι για το κάθε προϊόν υπάρχουν διαφορετικές απαιτήσεις, ιδίως όσον αφορά τις προδιαγραφές και τα πιστοποιητικά.

2.4.

Η χρήση συσκευασίας για την προβολή της καινοτομίας και της ποιότητας αποτελεί πρώτης τάξεως ευκαιρία για την Ευρώπη. Γι’ αυτόν τον λόγο, λαμβάνονται αρκετά μέτρα για τον σαφή εντοπισμό της καινοτομίας και της ποιότητας των προϊόντων που περιέχει η εκάστοτε συσκευασία. Πρόκειται δε για μια συνεχή πρόκληση με μεγάλη σημασία για τη διαφοροποίηση των προϊόντων της ΕΕ από αυτά που προέρχονται από άλλα σημεία του πλανήτη.

2.5.

Επιπροσθέτως, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υπάρχουν και άλλα δύο ζητήματα εξαιρετικής σημασίας για τη συζήτηση: η υλικοτεχνική παράμετρος της βιομηχανίας συσκευασίας και η πρόσβαση στις απαραίτητες πρώτες ύλες.

Με αυτά τα δύο ζητήματα κατά νου, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς το τεράστιο μέγεθος των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο κλάδος στην ΕΕ.

Ο κύριος σκοπός του ανά χείρας εγγράφου είναι η διατύπωση ορισμένων προτάσεων προς τα υπόλοιπα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τις οποίες η ΕΟΚΕ, και πιο συγκεκριμένα η ΣΕΒΜ, κρίνουν ιδιαίτερα σημαντικές για την ενίσχυση της οικονομίας της ΕΕ, γενικά, και ειδικότερα του κλάδου της συσκευασίας. Όπως συμβαίνει και σε άλλους τομείς, η ΕΕ πρέπει, για άλλη μία φορά, να πρωτοστατήσει και να ζητήσει να υπάρξει συμμόρφωση με τους κανόνες και τη νομοθεσία που βοηθούν πραγματικά την οικονομία και οι οποίοι θα εφαρμόζονται κατά τρόπο βιώσιμο με σκοπό να συμβάλουν στην ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς· το σύνθημα πρέπει να είναι «εμπιστοσύνη και συμμόρφωση με το νομικό πλαίσιο» και όχι «προστατευτισμός».

2.6.

Η ειδική περίπτωση των χρησιμοποιούμενων υλικών είναι καθοριστικό ζήτημα που χρήζει προσεκτικής ανάλυσης για λόγους σεβασμού της ανοικτής αγοράς και εξασφάλισης ίσης μεταχείρισης όλων των παραγόντων της αγοράς.

2.7.

Κατά την ΕΟΚΕ, η τακτική διεξαγωγή συντονισμένου και συνολικού διαλόγου μεταξύ των παραγόντων του κλάδου θα συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στη διατήρηση της βιωσιμότητάς του, στην παροχή αξιοπρεπούς εργασίας σε βάθος χρόνου, καθώς και στην ικανότητά του να ανταποκρίνεται στις αλλαγές και να προσαρμόζεται στις νέες ανάγκες των καταναλωτών και των ευρύτερων κοινωνικών κελευσμάτων. Υπό αυτήν την έννοια, δεν αξιοποιούνται στο έπακρο οι δυνατότητες που προσφέρει ο κοινωνικός διάλογος για την ενδυνάμωση του κλάδου και αυτό είναι κάτι που πρέπει να διορθωθεί επειγόντως.

2.8.

Εφόσον λοιπόν ο κλάδος πρέπει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της αγοράς και να μετασχηματιστεί αναλόγως, ο μόνος τρόπος επίτευξης της βιωσιμότητας και ίσων αντισταθμισμάτων είναι η πολυεπίπεδη προσέγγιση του ζητήματος της ενεργού συμμετοχής των αρμοδίων. Για να αντιμετωπιστούν καταλλήλως τα ζητήματα που αφορούν τη δομή, την ανταγωνιστικότητα, την εργασία, τις δεξιότητες, την προσαρμογή και τη βιωσιμότητα του κλάδου και των εργαζομένων σε αυτόν, πρέπει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενθαρρύνει τη διεξαγωγή ενός ορθά δομημένου και οργανωμένου διαλόγου. Συν τοις άλλοις, πρέπει να υπάρχει ένα δημόσιο βήμα μέσω του οποίου το ευρύτερο κοινό (δηλαδή η κοινωνία και οι καταναλωτές, οι εργαζόμενοι, οι εργοδότες, οι κυβερνήσεις κ.λπ.) θα εκδηλώνει το ενδιαφέρον του, και γι’ αυτό πρέπει να δημιουργηθεί ένας δίαυλος αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων παραγόντων και θεσμικών οργάνων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα μπορούν να συμμετέχουν όλοι οι παράγοντες του κλάδου με τον ευρύτερο και κεντρικό του ρόλο στην κοινωνία.

3.1.

Ο ευρωπαϊκός κλάδος συσκευασίας περιλαμβάνει ένα μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων και, μολονότι ορισμένα από τα προβλήματά του είναι κοινά με άλλων κλάδων, κάποια άλλα είναι μοναδικά και σημαντικά τόσο κατά το παρόν όσο και βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Η βιομηχανία της συσκευασίας απαρτίζεται από εταιρείες συσκευασίας γυαλιού, μετάλλου, πλαστικών, ξυλείας και χάρτου, στις οποίες απασχολούνται συνολικά περισσότερα από 6,5 εκατομμύρια άτομα ανά την Ευρώπη (3) (στοιχεία Eurostat).

3.2.

Ο κλάδος της συσκευασίας δεν περιλαμβάνει μόνο μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων, αλλά και διάφορες διεργασίες που εφαρμόζονται για την παραγωγή προϊόντων για συγκεκριμένες αγορές και χρήσεις, καθένα από τα οποία προϋποθέτει διαφορετικό περιβάλλον με ποικίλα συναφή χαρακτηριστικά και προκλήσεις.

Για παράδειγμα, η χρήση ενέργειας συνιστά σημαντικό παράγοντα κόστους για τις εταιρείες συσκευασίας γυαλιού. Επίσης, καθότι σχεδόν το 80 % της γυάλινης συσκευασίας είναι ανακυκλώσιμο, η συγκεκριμένη μορφή ανακύκλωσης συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην προσπάθεια της ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της ως προς τη μείωση των απορριμμάτων και του αποτυπώματος άνθρακα.

3.3.

Η σύνδεση των υλικών που χρησιμοποιούνται στη συσκευασία αποτελεί μια επίσης σημαντική πτυχή και το αυξημένο κόστος μεταφοράς υλικών συσκευασίας, όπως το κυματοειδές χαρτόνι και οι χάρτινοι σωλήνες, έχει επιδράσει αρνητικά στον κλάδο. Έτσι λοιπόν, οι συνέπειες της ανόδου του κόστους ενέργειας ανά την αλυσίδα τροφοδοσίας του κλάδου —υπενθυμίζεται η απόσταση που διανύουν προϊόντα όπως το έντυπο υλικό πριν αυτά χρησιμοποιηθούν από τις εταιρείες συσκευασίας— μετακυλίονται στη βιομηχανία της συσκευασίας.

3.4.

Τα μέταλλα μπορούν να ανακυκλωθούν πολλές φορές χωρίς υποβάθμιση της ποιότητάς τους, στοιχείο που καθιστά ακόμα πιο πολύτιμη τη συμβολή του τομέα στις επιδιώξεις της ΕΕ ως προς την ανακύκλωση.

3.5.

Οι γυάλινες συσκευασίες χρησιμοποιούνται για την παραγωγή φιαλών, δοχείων και λοιπών προϊόντων και συνιστά τον μεγαλύτερο τομέα στην υαλουργία της ΕΕ, με 60 % της συνολικής παραγωγής γυαλιού και 90  000 εργαζομένους (στοιχεία Eurostat). Γενικά, η απασχόληση στον κλάδο της υαλουργίας έχει μειωθεί εξαιτίας της μεγαλύτερης αυτοματοποίησης της παραγωγής, της αναβάθμισης της βιομηχανίας και του ανταγωνισμού με σκοπό τον περιορισμό του κόστους. Ο ανταγωνισμός γίνεται εντονότερος λόγω των εισαγωγών από χώρες εκτός ΕΕ και έχουν πολλαπλασιαστεί οι μονάδες παραγωγής σε χώρες κοντά στην ΕΕ ή και στα σύνορά της με χαμηλότερο κόστος παραγωγής και ελαστικότερη νομοθεσία, με συνέπεια την υπερβάλλουσα βραχυπρόθεσμη παραγωγική ικανότητα και τη συμπίεση των τιμών.

Η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία αποτελούν τους μεγαλύτερους —με διαφορά από τους επόμενους— παραγωγούς στην ΕΕ. Το γυαλί αποτελεί αποδοτικό ως προς τη χρήση των πόρων υλικό και μπορεί να ανακυκλώνεται άπειρες φορές· για παράδειγμα, η χρήση ενέργειας συνιστά σημαντικό παράγοντα κόστους κυρίως για τις εταιρείες συσκευασίας γυαλιού. Καθότι σχεδόν το 80 % της γυάλινης συσκευασίας είναι ανακυκλώσιμο, η συγκεκριμένη μορφή ανακύκλωσης συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην προσπάθεια της ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της ως προς τη μείωση των απορριμμάτων και του αποτυπώματος άνθρακα. Ωστόσο, δεδομένων των χρησιμοποιούμενων υλικών και των παραγόμενων προϊόντων, ορισμένα άλλα τμήματα του κλάδου βασίζονται λιγότερο στην ενέργεια.

3.6.

Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη η χρήση χάρτου ή παρόμοιων υλικών, η αλυσίδα τροφοδοσίας του κλάδου περιπλέκεται εξαιτίας του γεγονότος ότι οι εταιρείες επεξεργασίας χάρτινων και χαρτονένιων συσκευασιών (για προϊόντα όπως το χαρτόνι, το κυματοειδές χαρτόνι, το χαρτόνι για χαρτόκουτα και χαρτοκιβώτια) παράγουν οι ίδιες χαρτί και είναι μέρος της κυκλικής διαδικασίας που περιλαμβάνει την πολτοποίηση, την απομελάνωση του χρησιμοποιημένου υλικού και τη χρήση ακατέργαστης ξυλείας.

3.7.

Από την άλλη πλευρά, ο κλάδος της πλαστικής συσκευασίας έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες: λ.χ. δεν εκπροσωπούνται όλοι οι επιμέρους κλάδοι της συσκευασίας από βιομηχανικές ενώσεις. Πέραν των προαναφερθεισών, η βιομηχανία πλαστικής συσκευασίας προμηθεύει αγορές με τελικούς χρήστες όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, οι εταιρείες παραγωγής καλλυντικών, παραγωγής ειδών φροντίδας της υγείας και συσκευασιών για προσυσκευασμένα τρόφιμα. Μολαταύτα, υπάρχει μόλις μία βιομηχανική ένωση γι’ αυτόν τον επιμέρους κλάδο. Ο κλάδος πλαστικής συσκευασίας συνδέεται επίσης με περιβαλλοντικά θέματα, όπως η παραγωγή πλαστικής σακούλας για τις αγορές ή τις δυσκολίες που συνεπάγονται η απόρριψη και η αποσύνθεση των συστατικών υλικών τους.

3.8.

Βάσει αυτού, η εν λόγω ποικιλία παραγωγικών διαδικασιών έχει γεννήσει μια πληθώρα αντιπροσωπευτικών ενώσεων, με αποτέλεσμα να παρακωλύεται η συνεργασία των επιχειρήσεων με τους εκπροσώπους των εργαζομένων σε σημαντικά ζητήματα, όπως η περιβαλλοντική βιωσιμότητα και ο τρόπος διαχείρισης των αλλαγών. Τον κατακερματισμένο χαρακτήρα επιμέρους κλάδων της συσκευασίας, όπως η βιομηχανία μεταλλικής συσκευασίας, καταδεικνύει και ο μεγάλος αριθμός εμπορικών αντιπροσωπευτικών ενώσεων. Για παράδειγμα, οι παραγωγοί αλουμινίου συχνά είναι οι ίδιες εταιρείες που παράγουν αλουμινένιες συσκευασίες και έχουν τη δική τους ένωση παραγωγών (European Aluminium Association/Ευρωπαϊκή Ένωση Αλουμινίου). Εντούτοις, οι ειδικευμένες στην παραγωγή κουτιών (από αλουμίνιο και χάλυβα) για ποτά επιχειρήσεις μεταλλικής συσκευασίας έχουν τη δική τους ξεχωριστή αντιπροσωπευτική ένωση και το ίδιο ισχύει για τις εταιρείες συσκευασίας που ειδικεύονται σε προϊόντα χάλυβα.

3.9.

Λόγω της σημασίας του κλάδου —τόσο ως προς τη συμμετοχή του στο ΑΕγχΠ όσο και την απασχόληση—, αυτά τα ειδικά ανά επιμέρους κλάδο ζητήματα χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Πάντως, παρά την πολυδιάσπασή του, ο κλάδος της συσκευασίας καλύπτει τις ανάγκες των επιχειρήσεων της πρωτογενούς παραγωγής στις διάφορες οικονομίες και σαφώς πέραν των παραδοσιακών του αγορών.

3.10.

Η συσκευασία προϊόντων καλύπτει ευρύ φάσμα αναγκών και ζητημάτων, όπως η προστασία των προϊόντων (από θραύση, αλλοίωση ή μόλυνση), η ενημέρωση για λόγους προώθησης του προϊόντος (ταυτοποίηση, εμπορικό σήμα, προετοιμασία και χρήση, θρεπτικά στοιχεία, οδηγίες ασφαλούς χρήσης προϊόντος), οι οδηγίες χρήσης (μεταφορά και σημεία διάθεσης), ο περιορισμός των απορριμμάτων συσκευασίας (επεξεργασία, απαιτούμενη ενέργεια αποθήκευσης και μεταφοράς) και το —σημαντικό λόγω των προσπαθειών μείωσης των ανθρακούχων εκπομπών— ζήτημα του σχεδιασμού της συσκευασίας και της μεγιστοποίησης του διαθέσιμου χώρου για τη μεταφορά των αγαθών. Ο ρόλος του ίδιου του κλάδου της συσκευασίας στον περιορισμό των απορριμμάτων έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία καθότι εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου όπως η Amazon χρησιμοποιούν μεγάλες ποσότητες συσκευασίας, και πλέον τίθεται το ζήτημα του «υπεύθυνου εταίρου».

Η εν λόγω εταιρεία, λ.χ., χρησιμοποιεί πιστοποιημένα συστήματα «συσκευασίας με εύκολο άνοιγμα». Έχοντας αφαιρέσει από το 2008 τις κολλητικές ταινίες και το πλαστικό από τις συσκευασίες της, η Amazon άλλαξε άρδην τον τρόπο μεταχείρισης 2 00  000 προϊόντων από 2  000 κατασκευαστές, περιορίζοντας έτσι τη χρήση του χαρτονιού κατά 5,4 εκατ. τετραγωνικά μέτρα, των γενικών υλικών κατά 11  203,7 τόνους και τον συνολικό όγκο των κουτιών κατά 4 10  000 κυβικά μέτρα. Στην πραγματικότητα, την τελική ευθύνη για τα απορρίμματα συσκευασίας φέρει ακόμα ο καταναλωτής, αλλά ο παραγωγός ή ο ενδιάμεσος χρήστης πρέπει επίσης να ενδιαφέρονται για τον όγκο της συσκευασίας που καταλήγει τελικά στα σκουπίδια.

3.11.

Τα κατωτέρω ζητήματα χρήζουν ενδελεχούς εξέτασης έτσι ώστε να σχηματίσουμε μια πλήρη εικόνα της σημερινής κατάστασης και να βρεθούν ενδεχόμενες λύσεις για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και της βιωσιμότητας του κλάδου συσκευασίας στην ΕΕ, καθώς και για να μπορεί ο τελευταίος να προσφέρει αξιοπρεπή εργασία σε χιλιάδες ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτόν.

3.12.

Κάθε μεταβολή στη διαθεσιμότητα των πρώτων υλών επηρεάζει τόσο την τιμή όσο και τη διαθεσιμότητα των τελικών προϊόντων συσκευασίας και ενδέχεται να διαταράξει τις δραστηριότητες του κλάδου. Συνεπώς, πρέπει να εξεταστούν οι παράγοντες και οι τάσεις που αφορούν τις εν λόγω πρώτες ύλες, έτσι ώστε να μπορεί ο κλάδος να προβλέπει τις μελλοντικές αλλαγές χωρίς τον κίνδυνο συνακόλουθης διατάραξης της λειτουργίας του. Ο κλάδος της μεταλλικής συσκευασίας, για παράδειγμα, υφίσταται αρκετές πιέσεις εξαιτίας της κατακόρυφης ανόδου του κόστους της ενέργειας και των πρώτων υλών.

3.13.

Το 2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δρομολόγησε την «Ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για τις πρώτες ύλες» με σκοπό την αντιμετώπιση ζητημάτων σχετικών με την τροφοδοσία με πρώτες ύλες ξυλείας και ορυκτά.

3.14.

Η ζήτηση, κυρίως από την Ασία, έχει προκαλέσει την αύξηση της τιμής των δευτερογενών πρώτων υλών για τις χάρτινες συσκευασίες, οι παραγωγοί των οποίων αδυνατούν να μεταβιβάσουν απλώς το επιπρόσθετο κόστος στους πελάτες τους. Η ζήτηση από την Κίνα έχει συμβάλει εν πολλοίς στην άνοδο της τιμής των ανακυκλωμένων υλικών για τις χάρτινες συσκευασίες (η τιμή ανακτημένου χάρτου έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2006, όπως άλλωστε και η τιμή του ανακυκλωμένου χάρτου) και, μάλιστα, οι αυξήσεις αυτές πιθανότατα θα συνεχιστούν στο εγγύς μέλλον.

4.1.

Σύμφωνα με την Eurostat, στη βιομηχανία μεταλλικής συσκευασίας (χάλυβα και αλουμινίου) στην Ευρώπη απασχολούνται περίπου 60  000 εργαζόμενοι (στοιχεία Eurostat) σε σύνολο 3 55  000 από τον ευρύτερο κλάδο της ευρωπαϊκής χαλυβουργίας και η συνομοσπονδία Metal Packaging Europe εκτιμά ότι στη βιομηχανία αλουμινίου εργάζονται 80  000 άτομα και συνολικά 2 55  000 σε όλη την αλυσίδα προστιθέμενης αξίας αλουμινίου ανά την Ευρώπη. Εντούτοις, ο κλάδος έχει χάσει και εξακολουθεί να χάνει θέσεις εργασίας, εξαιτίας είτε της αναβάθμισής του είτε του ανταγωνισμού εκτός της ΕΕ (4).

4.2.

Το ζητούμενο για τους εργοδότες και τους εργαζομένους του κλάδου στην ΕΕ είναι να συνεχίσει να είναι ανταγωνιστικός, να αξιοποιούνται πλήρως οι καινοτομίες και να παράγονται βιώσιμα και υψηλής ποιότητας προϊόντα.

4.3.

Ο ανταγωνισμός από χώρες εκτός της ΕΕ συνεχίζει να ασκεί πιέσεις στις εργασιακές συνθήκες του κλάδου, από τις οποίες εξαρτιόμαστε για τη δημιουργία πλούτου, τη χρήση νέας τεχνολογίας και, εν τέλει, τη διατήρηση της λειτουργίας και της βιωσιμότητας του κλάδου για τις μελλοντικές γενεές.

4.4.

Ένα από τα προβλήματα της βιομηχανίας συσκευασίας στην ΕΕ εξακολουθεί να είναι η υπερβάλλουσα παραγωγική ικανότητα με συνέπεια να οξύνεται η επίδραση του ανταγωνισμού εκτός της ΕΕ και να υφίστανται πιέσεις οι μισθοί και οι εργασιακές συνθήκες. Η φθίνουσα τάση της απασχόλησης στον κλάδο φανερώνει τις επιπτώσεις τόσο του ανταγωνισμού όσο και της υπερβάλλουσας παραγωγικής ικανότητας.

4.5.

Χάρη στη δυνατότητα ανακύκλωσης των υλικών τους, ο κλάδος της συσκευασίας μπορεί να προσπορίσει ακόμα περισσότερα οφέλη στις οικονομίες της ΕΕ. Όλο και περισσότερα υλικά είτε ανακυκλώνονται είτε προέρχονται τα ίδια από ανακυκλωμένα υλικά άλλων κλάδων. Τα περιβαλλοντικά οφέλη της ανακύκλωσης είναι προφανή και επισημαίνονται συχνά στα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εντούτοις, η βιομηχανία της συσκευασίας μπορεί να συμβάλει στην περαιτέρω βελτίωση των επιδόσεων των κρατών μελών στην ανακύκλωση. Ταυτόχρονα, μπορεί να κλείσει τον βρόγχο της κυκλικής οικονομίας μέσω της αποτροπής εξαγωγών απορριμμάτων αμφίβολης ποιότητας και του αποκλεισμού από τις αγορές της ΕΕ εισαγωγέων συσκευασίας ασύμβατης με τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές (5). Οι επιχειρήσεις παραγωγής μεταλλικής και αλουμινένιας συσκευασίας, η παραγωγή των οποίων αντιστοιχεί στο 16 % του συνολικού όγκου προϊόντων αλουμινίου στην ΕΕ, βασίζονται τόσο στην εξόρυξη πρώτης ύλης (βωξίτη) όσο και στην ανακύκλωση παλαιών σιδερικών.

4.6.

Η προστασία των καταναλωτών μέσω της παροχής σημαντικών πληροφοριών ή οδηγιών χρήσης για το εκάστοτε προϊόν αποτελεί άλλη μία ουσιαστική πτυχή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας συσκευασίας. Δικαίως οι καταναλωτές προσδοκούν ότι η συσκευασία θα προστατεύει το προϊόν που αγοράζουν και, στην περίπτωση τροφίμων ή ποτών, θα τα διατηρούν καταλλήλως και θα τα προφυλάσσουν από κινδύνους για την υγεία σχετικούς με τροφικές δηλητηριάσεις. Από την πλευρά τους, οι έμποροι λιανικής έχουν ανάλογες προσδοκίες, και παράλληλα αναμένουν ότι, χάρη στη συσκευασία, θα μεγιστοποιείται η διάρκεια ζωής του προϊόντος όσον καιρό θα βρίσκεται στο ράφι του καταστήματός τους.

4.7.

Η μελλοντική μορφή και δομή της βιομηχανίας βασίζονται λιγότερο ή περισσότερο στην καινοτομία και τις τεχνολογικές επενδύσεις· η τρισδιάστατη εκτύπωση, λ.χ., παρέχει νέες δυνατότητες στον κλάδο και στους καταναλωτές, αλλά η επιτυχία της εισαγωγής και της λειτουργίας της σε αυτόν εξαρτώνται εν πολλοίς από τη συνεργασία εντός του κλάδου και από τις προσδοκίες των καταναλωτών. Πρέπει η βιομηχανία να εκμεταλλευτεί τις διαθέσιμες τεχνολογίες και να προσαρμοστεί μέσω του κατάλληλου διαλόγου.

4.8.

Ενώ αναπτύσσονται διάφορες θετικές δραστηριότητες για τον μετασχηματισμό του κλάδου και την προσαρμογή του στις αλλαγές, η μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων του προϋποθέτει και τη βοήθεια από πλευράς θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Η ΕΕ μπορεί να συνεπικουρήσει τις προσπάθειες οικονομικά ή με τη σύσταση —με τη συμμετοχή και του κλάδου— ενός δημόσιου βήματος μέσω του οποίου θα διεξάγονται συζητήσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων.

4.9.

Οι αειφόρες και εφικτές λύσεις θα βρουν γόνιμο έδαφος μόνον εφόσον οι δύο πλευρές της βιομηχανίας εργαστούν από κοινού, και σε αυτό μπορεί να βοηθήσει ο κοινωνικός διάλογος σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Επομένως, κρίνεται απαραίτητη η συγκρότηση μιας κλαδικής επιτροπής κοινωνικού διαλόγου για τη βιομηχανία συσκευασίας, η οποία θα ξεκινήσει να ασχολείται με αρκετά ζητήματα που θίγονται στην παρούσα γνωμοδότηση.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/39

Εισηγητής:

ο κ. Ludvík JÍROVEC

Συνεισηγητής:

ο κ. Patrizio PESCI

1.1.

Για να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη που προσφέρουν τα προϊόντα του ξύλου στο ισοζύγιο άνθρακα και να ενισχυθούν η ανταγωνιστικότητα και η καινοτομική ικανότητα του ευρωπαϊκού ξυλουργικού κλάδου (1), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή διατυπώνει τις ακόλουθες συστάσεις.

1.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η νομοθεσία, ευρωπαϊκή και εθνική, έχει μεγάλο αντίκτυπο στον ξυλουργικό κλάδο. Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να διερευνήσουν όλες τις δυνατότητες χρήσης του ξύλου ως φιλικού προς το περιβάλλον υλικού για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ξυλουργικού κλάδου, την αύξηση των θέσεων εργασίας και τη στήριξη των επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία.

1.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταρτίσει, κατόπιν διαβούλευσης με τους ενδιαφερόμενους φορείς, ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για τον εφοδιασμό ξυλείας, προκειμένου να αυξηθεί ο εφοδιασμός αυτός και να προωθηθεί η βιώσιμη χρήση των πηγών ξυλείας. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να περιλαμβάνουν, επίσης, τις αρχές της αποδοτικότητας των πόρων. Οι συστάσεις που διατυπώνονται στον «Οδηγό ορθών πρακτικών για τη βιώσιμη αξιοποίηση της ξυλείας στην Ευρώπη» (2010) θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και, αν είναι απαραίτητο, να ενισχυθούν.

1.4.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη σημασία της εξαίρεσης των «παλετών και του ανακτημένου μετά την κατανάλωση ξύλου» από τον ορισμό της «τριτογενούς βιομάζας».

1.5.

Όπως επισημαίνεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευκαιρίες και προκλήσεις για μια πιο ανταγωνιστική ευρωπαϊκή βιομηχανία ξύλου και επίπλου», που υιοθετήθηκε τον Οκτώβριο του 2011 (2), και σύμφωνα με τις αρχές που παρουσιάστηκαν στην πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Προς μια κυκλική οικονομία: πρόγραμμα μηδενικών αποβλήτων για την Ευρώπη», η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η αρχή της «αλυσιδωτής χρήσης των πόρων» (χρήση, επανάχρηση, ανακύκλωση, ανάκτηση της ενέργειας) —όποτε είναι οικονομικά και τεχνικά εφικτή βάσει των ιδιαίτερων εθνικών και περιφερειακών χαρακτηριστικών— αποτελεί τον βέλτιστο τρόπο μεγιστοποίησης της αποδοτικής χρήσης του ξύλου ως πόρου. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, κατόπιν του αιτήματός της να αναγνωριστεί η σημασία της αρχής της αλυσιδωτής χρήσης της ξυλείας, η αρχή αυτή έχει ενσωματωθεί σε πολυάριθμα έγγραφα της ΕΕ, όπως η ανακοίνωση για μια ευρωπαϊκή βιομηχανική αναγέννηση, η «Νέα δασική στρατηγική της ΕΕ» ή το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Σχέδιο στρατηγικής για τις βιομηχανίες του δασικού τομέα της ΕΕ (κατεργασία ξύλου, έπιπλα, παραγωγή και μετατροπή χαρτοπολτού και χάρτου, εκτύπωση)», που συνοδεύει την ανακοίνωση «Μια νέα δασική στρατηγική της ΕΕ: για τα δάση και τον δασικό τομέα». Ωστόσο, η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να υποστηρίξει την ιδέα των νομικά δεσμευτικών κανόνων και τάσσεται υπέρ μιας προσέγγισης βασισμένης στην ανοικτή αγορά και στην ελευθερία των παραγόντων που συμμετέχουν σε αυτήν.

1.6.

Οι επιλογές διαχείρισης των οικοδομικών υλικών θα πρέπει να περιλαμβάνουν μέτρα για την αποφυγή της απόρριψης ανακυκλούμενων υλικών, όπως το ξύλο, σε χωματερές. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα ενδιαφερόμενα μέρη να διατυπώσουν κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις όσον αφορά τη συλλογή των ξύλινων απορριμμάτων και να προσδιορίσουν λύσεις για την επεξεργασία του χρησιμοποιημένου ξύλου.

1.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει ένα πρότυπο που να αντικατοπτρίζει σωστά τα ηχητικά χαρακτηριστικά των κλειστών χώρων, δεδομένου ότι το ξύλο μπορεί να διαδραματίσει ουσιώδη ρόλο στην ηχομόνωση. Πραγματικά, το ξύλο έχει την ικανότητα να μονώνει ηχητικά τα δωμάτια από τους εξωτερικούς θορύβους και να μειώνει τον χρόνο αντήχησης. Θα πρέπει να διερευνηθούν οι δυνατότητες που προσφέρουν οι εφαρμογές του ξύλου.

1.8.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη να προσδιορίσουν εθνικά σχέδια δράσης για την αύξηση της χρήσης του ξύλου στα κτίρια και στις πράσινες υποδομές. Οι τοπικές αρχές θα πρέπει να έχουν άμεση συμμετοχή στην εφαρμογή αυτών των σχεδίων δράσης.

1.9.

Αναγνωρίζοντας ότι οι κατασκευαστές και οι αρχιτέκτονες δεν είναι εξοικειωμένοι με το ξύλο όσο με άλλα υλικά, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την προώθηση ενός πνεύματος ευνοϊκού προς τη χρήση ξύλου. Ακόμη, οι εκπρόσωποι του ευρωπαϊκού ξυλουργικού κλάδου και των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων οφείλουν να καθορίσουν συντονισμένες εθνικές εκστρατείες για την προβολή μιας πιο ελκυστικής εικόνας του κλάδου.

2.1.

Ο ευρωπαϊκός ξυλουργικός κλάδος έχει ετήσιο κύκλο εργασιών ύψους περίπου 122 δισεκατ. ευρώ, με αξία παραγωγής άνω των 115 δισεκατ. ευρώ. Σύμφωνα με την Eurostat, ο ξυλουργικός κλάδος αποτελούνταν το 2012 από 3 11  000 και πλέον επιχειρήσεις. Περίπου 1 26  000 επιχειρήσεις δραστηριοποιούνταν επίσης στον χώρο της επιπλοποιίας. Ένας άλλος υποτομέας του ξυλουργικού κλάδου με τη στενή έννοια του όρου, τα πριονιστήρια, αριθμούσε χονδρικά 40  000 επιχειρήσεις, ενώ στους υπόλοιπους υποτομείς των ξυλουργικών προϊόντων αναλογούσαν σχεδόν 1 45  000. Παρά τις βελτιώσεις, οι αριθμοί αυτοί δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική κατάσταση, αφού στα στοιχεία που υποβάλλουν τα διάφορα κράτη μέλη δεν λαμβάνονται πάντα υπόψη οι μικρές επιχειρήσεις. Στους τομείς της επιπλοποιίας και των δομικών στοιχείων, ο αριθμός των μικρών επιχειρήσεων είναι σημαντικός. Επομένως, ο πραγματικός αριθμός των επιχειρήσεων θα μπορούσε να εκτιμηθεί σε πάνω από 3 75  000.

2.2.

Το 2012 ο ξυλουργικός κλάδος υπέστη σε όλη την ΕΕ απότομη μείωση του αριθμού των θέσεων εργασίας. Κατά μέσο όρο, η μείωση ήταν 4,4 %, αλλά κυμαινόταν από — 3,2 % στη Γερμανία έως και — 13,7 % στην Ισπανία. Οι χώρες που παρουσίασαν τις μεγαλύτερες αυξήσεις του αριθμού των θέσεων εργασίας το 2012 ήταν η Κροατία και η Δανία, ενώ η Ισπανία (– 13,7 %), η Κύπρος (– 13,1 %) και η Σλοβακία (– 11,5 %) υπέστησαν τις μεγαλύτερες μειώσεις.

Η ευρωπαϊκή και οι εθνικές πολιτικές έχουν έντονο αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα του ξυλουργικού κλάδου. Όπως επισημάνθηκε στην έκθεση της Επιτροπής για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα του 2014, το κόστος παραγωγής, εργασίας και πρώτων υλών είναι κατά κανόνα πολύ πιο υψηλό στην Ευρώπη από ό,τι σε πολλές άλλες περιοχές του κόσμου, με αποτέλεσμα υψηλό κίνδυνο μετεγκατάστασης μεγάλων τμημάτων του κλάδου. Για τον λόγο αυτό, η Ευρώπη θα πρέπει να απαιτεί τα προϊόντα που εισέρχονται στην αγορά της ΕΕ να πληρούν τα ίδια κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα και προδιαγραφές ασφαλείας με εκείνα που παράγονται στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ τονίζει, επιπροσθέτως, ότι ο ευρωπαϊκός ξυλουργικός κλάδος εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές αυξήσεις του κόστους παραγωγής, ιδίως όσον αφορά τις ρητίνες και την ενέργεια. Το κόστος της ενέργειας στην Ευρώπη είναι τριπλάσιο από το αντίστοιχο στις ΗΠΑ.

2.3.

Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας και των σχετικών επιδοτήσεων μειώνει τη διαθεσιμότητα του ξύλου ως πρώτης ύλης και αυξάνει την τιμή του. Το 2012 εκτιμάται ότι περίπου το 15 % (182 εκατ. κυβικά μέτρα) της συνολικής ξυλείας που υλοτομήθηκε στην περιοχή της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη (ΟΕΕ) ήταν ξύλο για καύσιμα. Από την πλέον πρόσφατη «Κοινή έρευνα για την παραγωγή ενέργειας από ξύλο» της ΟΕΕ και του FAO (JWEE 2011), προκύπτει ότι η ενέργεια που παράγεται από ξύλο αποτελεί την κύρια συνιστώσα της ανανεώσιμης ενέργειας και αντιπροσωπεύει το 38,4 % της συνολικής ανανεώσιμης ενέργειας. Σύμφωνα με την πρόσφατη ευρωπαϊκή «Μελέτη για την προσφορά και τη ζήτηση υλοτομικών προϊόντων για τον κλάδο επεξεργασίας ξύλου της ΕΕ» που ανέθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Indufor (3), «εάν επιτευχθεί ο στόχος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως το 2020, ο όγκος της ξυλείας που θα χρησιμοποιείται για ενεργειακούς σκοπούς στην ΕΕ θα ήταν ίσος με το σύνολο της ξυλείας που παράγεται σήμερα. Μέχρι το 2016, θα σημειωθεί έλλειψη 63 Μm3 ξύλου έναντι της αναμενόμενης ζήτησης στα κράτη μέλη όπως προβλέπεται στα εθνικά σχέδια δράσης για την ανανεώσιμη ενέργεια».

2.4.

Εάν ληφθεί υπόψη το νέο «Πλαίσιο πολιτικής για το κλίμα και την ενέργεια κατά την περίοδο από το 2020 έως το 2030» και το αίτημα για αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ποσοστό τουλάχιστον 27 % έως το 2030, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να εξεταστούν διάφοροι τρόποι βελτίωσης της αξιοποίησης της ξυλείας στην ΕΕ, για παράδειγμα λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις που περιλαμβάνονται στον «Οδηγό ορθών πρακτικών για τη βιώσιμη αξιοποίηση της ξυλείας στην Ευρώπη», που δημοσιεύθηκε το 2010, και να εξευρεθούν λύσεις για να αποτραπεί η στρέβλωση του ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων χρηστών των πόρων βιομάζας.

2.5.

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αξιολογήσουν την ποσότητα της βιομάζας από ξύλο που διατίθεται σαφώς για ενεργειακή χρήση στη χώρα ή την περιφέρεια και τις ποσότητες που ο κλάδος της επεξεργασίας ξύλου χρησιμοποιεί ήδη ως πρώτη ύλη.

2.6.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι πολλά κράτη μέλη συνεχίζουν να διατηρούν σε ισχύ διατάξεις που περιορίζουν τη χρήση ξύλου σε πολυώροφα κτίρια ή κανονισμούς πυροπροστασίας που εισάγουν διακρίσεις. Οι κανονισμοί πυροπροστασίας αποτελούν το κύριο εμπόδιο για τη χρήση του ξύλου σε κτίρια σε πολλές χώρες. Έχουν ήδη συμφωνηθεί ευρωπαϊκά πρότυπα για την πυρασφάλεια των κτιρίων, αλλά το θέμα εξακολουθεί να αποτελεί εθνική αρμοδιότητα. Αυτοί οι κανονισμοί πρέπει να καταργηθούν αμέσως, διότι θέτουν σαφή αγοραία εμπόδια στην επέκταση των προϊόντων ξύλου στον οικοδομικό τομέα (4).

2.7.

Τέλος, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για τον αποκλεισμό των ευρωπαϊκών πετασμάτων με βάση το ξύλο και των πριονιστηρίων από τον κατάλογο των κλάδων που θεωρούνται πλέον ευάλωτοι σε διαρροή άνθρακα. Η αφαίρεση των κλάδων αυτών από τον κατάλογο θα εντείνει πιθανότατα την εν εξελίξει μετεγκατάσταση των προαναφερθέντων κλάδων παραγωγής σε χώρες εκτός ΕΕ. Η διατήρηση των δύο κλάδων στον κατάλογο είναι απαραίτητη, προκειμένου να περιοριστεί ο αρνητικός αντίκτυπος της ανταγωνιστικής πίεσης που υφίστανται όλες οι εταιρείες λόγω του εξαιρετικά αυξημένου κόστους του ξύλου που προκαλείται από τον ανταγωνισμό με τον κλάδο της ενέργειας από βιομάζα. Από το 2008 έως το 2013, έκλεισαν 51 εργοστάσια του ευρωπαϊκού κλάδου πετασμάτων με βάση το ξύλο, με αποτέλεσμα την απώλεια δυναμικότητας ύψους 10  386 Mm3. Ορισμένες από αυτές τις κλειστές γραμμές παραγωγής, αποσυναρμολογήθηκαν και ανασυναρμολογήθηκαν εκτός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διατήρηση των μεταποιητικών βιομηχανιών εντός των ευρωπαϊκών συνόρων πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα όλων των φορέων χάραξης πολιτικής και ιδίως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για τον λόγο αυτό, οι αρμόδιες Γενικές Διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καλούνται να λάβουν μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών βιομηχανιών και να αποφευχθεί η μετεγκατάσταση του μεταποιητικού τομέα.

2.8.

Ένα αποτελεσματικό μέτρο για να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών βιομηχανιών και να αποφευχθεί η μετεγκατάσταση της παραγωγής θα μπορούσε να είναι ένας νέος φόρος ενέργειας/άνθρακα, ο οποίος θα σταματούσε τις διακρίσεις εις βάρος των ευρωπαίων παραγωγών.

3.1.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη αποτελεί σημαντικό πολιτικό μέλημα. Πράγματι, τούτη έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στους φυσικούς πόρους. Οι επιλογές των υλικών που χρησιμοποιούμε έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, μία από τις κύριες αιτίες υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η χρήση της ορολογίας των «πράσινων» και/ή «φιλικών προς το περιβάλλον» προϊόντων προϋποθέτει ευρύτερη αποδοχή από τους παραγωγούς και τους καταναλωτές. Ταυτόχρονα, χαράσσονται εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές με σκοπό την προώθηση αυτών των προϊόντων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΑΚΖ (5) (Ανάλυση Κύκλου Ζωής) αποτελεί το πλέον κατάλληλο μελλοντικό εργαλείο περιβαλλοντικής διαχείρισης.

3.2.

Η Ευρώπη μπορεί να μειώσει δραστικά τις εκπομπές CO2 με την αύξηση των συλλεκτών διοξειδίου του άνθρακα που δημιουργούνται από τα δάση της (μέσω της βελτιστοποίησης της διαχείρισης) και με την ενίσχυση της χρήσης προϊόντων που παράγονται από βιώσιμη ξυλεία. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η χρήση προϊόντων ξυλείας στις κατασκευές και στην καθημερινή ζωή έχει θετική επίδραση στο κλίμα. Η ποσότητα του άνθρακα που αποθηκεύεται σε δέντρα και συναφή προϊόντα ξύλου εξαρτάται από το είδος των δέντρων, τις συνθήκες ανάπτυξης (περιβάλλον), την ηλικία των δέντρων και την πυκνότητα των γύρω δέντρων. Ωστόσο, έχει αποδειχθεί ότι η αντικατάσταση άλλων υλικών κατασκευής με ένα κυβικό μέτρο ξύλου οδηγεί σε σημαντική εξοικονόμηση CO2, κατά μέσο όρο από 0,75 t έως 1 t. Επιπλέον, το 1 m3 ξύλου αποθηκεύει 0,9 t CO2.

3.3.

Σε μία πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου του Yale με τίτλο «Carbon, fossil fuel and biodiversity mitigation with wood and forests» (6) (Διαχείριση του άνθρακα, των ορυκτών καυσίμων και της βιοποικιλότητας μέσω του ξύλου και των δασών) αποκαλύπτεται ότι η ευρύτερη χρήση ξυλείας στην οικοδομή και στην κατασκευή γεφυρών θα μειώσει σημαντικά τις παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η αύξηση της χρήσης προϊόντων ξυλείας σε ποσοστό 34 % θα έχει βαθύ και θετικό αντίκτυπο. Μπορεί να αποφευχθεί ποσοστό από 14 % έως 31 % των παγκόσμιων εκπομπών CO2 μέσω της αποθήκευσης CO2 στην κυτταρίνη και τη λιγνίνη των προϊόντων ξύλου.

3.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να στηρίξει τα κράτη μέλη και τον ευρωπαϊκό δασικό κλάδο στον εντοπισμό και την εφαρμογή μέτρων και, ενδεχομένως, κινήτρων υπέρ της χρήσης προϊόντων υλοτομημένης ξυλείας με μεγάλη διάρκεια κύκλου ζωής (7). Όσο μεγαλύτερο διάστημα χρησιμοποιείται και επαναχρησιμοποιείται το ξύλο τόσο περισσότερο δεσμεύει διοξείδιο του άνθρακα. Τα απορρίμματα ξύλου (με τη στενή έννοια) μπορούν να ελαχιστοποιηθούν, κυρίως διότι όλα τα μέρη του ξύλου μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά, ενώ εν τέλει μπορούν να καούν ώστε να ανακτηθεί ενέργεια (8). Εάν η Ευρώπη επιθυμεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κλιματική αλλαγή, τα κράτη μέλη και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα οφείλουν να ενθαρρύνουν τη χρήση των προϊόντων ξυλείας και να διαμορφώσουν ένα ευνοϊκό πολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου να μεγιστοποιείται ο κύκλος ζωής του ξύλου.

4.1.

Η κατασκευή και η λειτουργία κτιρίων έχει σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα κτίρια ευθύνονται για το 20 % της συνολικής κατανάλωσης νερού, για το 25 % έως 40 % της κατανάλωσης ενέργειας και για το 30 % έως 40 % των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Η επιλογή των προϊόντων που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ή την ανακαίνιση έχει σημαντικό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι το ξύλο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη βιώσιμων και φιλικών προς το περιβάλλον κτιρίων. Οι ευκαιρίες που σχετίζονται με τη χρήση του ξύλου στην οικοδόμηση δεν αξιοποιούνται πλήρως και αυτό επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα του ξυλουργικού κλάδου. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να εξετάσει με ποιον τρόπο μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση αυτή, χωρίς όμως να προκληθεί αρνητικός αντίκτυπος σε άλλα υλικά.

4.2.

Το ξύλο έχει από καιρό αναγνωριστεί ως φιλικό προς το περιβάλλον υλικό για μεγάλη ποικιλία προϊόντων. Οι μελέτες αξιολόγησης του κύκλου ζωής σε όλον τον κόσμο έχουν αποδείξει ότι τα προϊόντα ξύλου προσφέρουν μεγάλα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα. Το ξύλο είναι ένα από τα λίγα 100 % ανανεώσιμα οικοδομικά υλικά, αποθηκεύει CO2 και αποτελεί φυσικό μονωτικό λόγω των θυλάκων αέρα στο εσωτερικό της κυτταρικής δομής του. Είναι ένα ασφαλές, ανθεκτικό και αξιόπιστο υλικό —ακόμα και σε συνθήκες υψηλής καταπόνησης, όπως τυφώνες και σεισμούς, καθώς και σε πυρκαγιές.

4.3.

Οι επιλογές διαχείρισης του τέλους του κύκλου ζωής των δομικών υλικών περιλαμβάνουν στοιχεία όπως η επανάχρηση, η ανακύκλωση και η ανάκτηση. Η παρούσα κατάσταση δείχνει ότι απόβλητα κατασκευών εξακολουθούν να μεταφέρονται σε χώρους υγειονομικής ταφής, αυξάνοντας την επιβάρυνση του φόρτου και της λειτουργίας των χώρων υγειονομικής ταφής. Υλικά όπως το ξύλο μπορούν να ανακυκλωθούν απευθείας στο ίδιο προϊόν για επανάχρηση ή να ανασυσταθούν σε άλλα χρησιμοποιήσιμα προϊόντα. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η ανακύκλωση απαιτεί επανεπεξεργασία που συνήθως δεν είναι οικονομικά εφικτή, εκτός εάν οργανώνεται αποτελεσματική συλλογή κοντά στην πηγή του υλικού. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα ενδιαφερόμενα μέρη να συλλέξουν όλες τις υφιστάμενες ορθές πρακτικές σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να διατυπώσει κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις όσον αφορά τη συλλογή των απορριμμάτων ξύλου και λύσεις για την επεξεργασία του χρησιμοποιημένου ξύλου. Η μείωση και η ανακύκλωση υλικών κατασκευών και κατεδαφίσεων μπορεί να περιορίσουν το συνολικό κόστος κατασκευής και εναπόθεσης.

4.4.

Η κατασκευαστική βιομηχανία είναι ο μεγαλύτερος χρήστης προϊόντων ξυλείας. Σε μια χώρα όπως η Φινλανδία, περίπου το 70-80 % των προϊόντων ξύλου χρησιμοποιούνται σε κατασκευές. Η κατασκευή κτιρίων με ξύλινο σκελετό κερδίζει τελευταία έδαφος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και τη Γαλλία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η χρήση του ξύλου μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της πράσινης οικονομίας και, γι’ αυτό, θα πρέπει να διαδοθεί.

4.5.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η γνώση σχετικά με τα πλεονεκτήματα της χρήσης του ξύλου στις κατασκευές είναι μάλλον περιορισμένη. Τούτο δεν ισχύει μόνο για τους αρχιτέκτονες, αλλά και για τους τελικούς χρήστες, που, πολύ συχνά, δεν γνωρίζουν αρκετά τις ιδιότητες του ξύλου. Αυτή η περιορισμένη γνώση συχνά οδηγεί στην περιορισμένη χρήση του ξύλου και, κατά συνέπεια, σε προβλήματα που επηρεάζουν αρνητικά την εικόνα του ξύλου. Επιπλέον, η έλλειψη εργαζομένων με ειδίκευση στην κατασκευή κατοικιών με ξύλινο σκελετό περιορίζει την ανάπτυξη αυτής της μεθόδου κατασκευής σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

4.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί τους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού ξυλουργικού κλάδου και των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων να καθορίσουν συντονισμένες εθνικές εκστρατείες για την προβολή μιας πιο ελκυστικής εικόνας του κλάδου. Πρέπει να ενθαρρύνονται οι νέοι να επιλέγουν προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης που θα τους προετοιμάσουν κατάλληλα για μια σταδιοδρομία στον ξυλουργικό κλάδο.

5.1.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι περισσότεροι ξυλουργοί εκπαιδεύονται στην πράξη, αποκτώντας ανεπίσημα δεξιότητες από έμπειρους εργαζομένους. Οι περισσότεροι ξυλουργοί μαθαίνουν τις βασικές δεξιότητες χειρισμού των μηχανών και τα εργασιακά καθήκοντα σε λίγους μήνες, αλλά, για να γίνει κανείς ειδικευμένος ξυλουργός, συχνά απαιτούνται δύο ή περισσότερα έτη. Επίσης, δημιουργούνται θέσεις εργασίας με την παροχή κατάρτισης και εκπαίδευσης στους εργαζομένους, προσαρμοσμένης στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι τα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας θα ενισχύσουν την απασχόληση και την ανάπτυξη σε ολόκληρη την ΕΕ. Για τον λόγο αυτό, ενθαρρύνεται ο κλάδος επεξεργασίας ξύλου να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που προσφέρονται στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020».

5.2.

Η πρόσφατη ανακοίνωση της ΕΕ με τίτλο «Ευκαιρίες αποδοτικής χρήσης των πόρων στον οικοδομικό κλάδο» θα πρέπει να εφαρμοστεί φιλόδοξα από τα κράτη μέλη, προκειμένου να εξασφαλιστούν οι επενδύσεις για την ανακαίνιση κτιρίων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

5.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η ηχορύπανση σε δημόσιους χώρους έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου (10). Το ξύλο δεν αποτελεί μόνο ένα σημαντικό φιλικό προς το περιβάλλον υλικό, αλλά, εάν χρησιμοποιείται ως μονωτικό υλικό, θα μπορούσε να παρέχει διάφορα οφέλη στην κοινωνία και την υγεία. Πράγματι, το ξύλο μπορεί να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στην ακουστική μόνωση και ως απορροφητικό υλικό. Το ξύλο έχει την ικανότητα να μονώνει ηχητικά τα δωμάτια από τους εξωτερικούς θορύβους και να μειώνει τον χρόνο αντήχησης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εισαγάγει ένα πρότυπο που να καταγράφει σωστά τα ακουστικά χαρακτηριστικά των κλειστών χώρων. Δεδομένου ότι το ξύλο μπορεί να παράγει ήχο (με άμεση κρούση) και να ενισχύσει ή να απορροφήσει τα ηχητικά κύματα που προέρχονται από άλλα σώματα, θα πρέπει να διερευνηθούν οι δυνατότητες εφαρμογής του. Έχει, επίσης, αποδειχθεί επιστημονικά ότι το ξύλο επιδρά θετικά στην αίσθηση άνεσης του αέρα σε εσωτερικούς χώρους.

5.4.

Σε εθνικό επίπεδο υπάρχουν αρκετές εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες σχετικά με τις δυνατότητες που παρέχει η χρήση ενός φιλικού προς το περιβάλλον υλικού όπως το ξύλο, αλλά λείπει ο πραγματικός συντονισμός. Η αύξηση της κατανάλωσης προϊόντων ξυλείας εξαρτάται σαφώς από ενημερωτικές εκστρατείες που πρέπει να διοργανώνονται σε εθνικό επίπεδο. Ο κύριος στόχος των εκπαιδευτικών εκστρατειών υπέρ του ξύλου είναι η δημιουργία θετικών αντιλήψεων —τεχνικών και πολιτιστικών— που να ευνοούν τη χρήση ξύλου.

5.5.

Ως ενδιαφέρον παράδειγμα ορθής πρακτικής, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπενθυμίσει την πρωτοβουλία με τίτλο «WOODDAYS». Η εκδήλωση (11) διοργανώθηκε στις 21 Μαρτίου 2014 στο Μιλάνο. Διήρκεσε δέκα ημέρες και επικεντρώθηκε στην επέκταση των πόλεων και στην έξυπνη και αποδοτική χρήση του ξύλου ως φυσικού πόρου σε ένα όλο και πιο πυκνοκατοικημένο αστικό περιβάλλον. Η εκδήλωση διοργανώθηκε με σκοπό να αναδείξει το ξύλο ως δομικό υλικό με ανεξερεύνητο δυναμικό σε ένα περιβάλλον όπου η οικοδομική ξυλεία θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο μέλλον —ακριβώς στην καρδιά των πόλεών μας. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις: Μπρατισλάβα, Λιουμπλιάνα και Βρυξέλλες.

5.6.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι τα μεγάλα προγράμματα πράσινων κατασκευών τηρούν διαφορετική στάση έναντι της χρήσης προϊόντων ξυλείας. Ενώ ορισμένα εστιάζουν στην απόδοση παρά στο χρησιμοποιούμενο υλικό, άλλα προγράμματα θέτουν «περιορισμούς» για το ξύλο ως αποδεκτό υλικό (χωρίς να επιβάλλουν τις «απαιτήσεις» αυτές σε άλλα δομικά υλικά). Η αύξηση της χρήσης ξύλου θα επιδρούσε, επίσης, θετικά στην οικονομία της ΕΕ, με διάφορους τρόπους. Η ΕΟΚΕ συνιστά, ως εκ τούτου, να καθοριστούν δεσμευτικοί στόχοι για τη χρήση του ξύλου στις κατασκευές με βάση το παράδειγμα της Γαλλίας.

6.1.

Η αύξηση της χρήσης του ξύλου στον κατασκευαστικό κλάδο και στην καθημερινή ζωή απαιτεί λύσεις και μέτρα για την ενίσχυση της αξιοποίησης του ξύλου (συμπεριλαμβανομένων λύσεων για την ανάκτηση μεγαλύτερων ποσοτήτων ξύλου, προϊόντων ξύλου και υπολειμμάτων από βιομηχανικά και οικιακά απόβλητα ξύλου, για επανάχρηση και ανακύκλωση) και παρατείνει τον κύκλο ζωής των ξύλινων προϊόντων.

6.2.

Ένας βιώσιμος και συνεχής εφοδιασμός με πρώτες ύλες ξυλείας είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση ενός ανταγωνιστικού ξυλουργικού κλάδου. Οι συστάσεις που διατυπώνονται στον «Οδηγό ορθών πρακτικών για τη βιώσιμη αξιοποίηση της ξυλείας στην Ευρώπη» (2010) θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και, αν είναι απαραίτητο, να ενισχυθούν.

6.3.

Τα τελευταία χρόνια η προσφορά ξυλείας υφίσταται έντονη πίεση, κυρίως λόγω των ευρωπαϊκών και εθνικών μέτρων για την προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που συνετέλεσαν εν μέρει στην αύξηση της καύσης ξύλου. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη σημασία της εξαίρεσης των «παλετών και του ανακτημένου μετά την κατανάλωση ξύλου» από τον ορισμό της «τριτογενούς βιομάζας». Τέτοια υλικά αποτελούν την κύρια πρώτη ύλη ορισμένων προϊόντων όπως τα πετάσματα με βάση το ξύλο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποτελούν έως και το 95 % του χρησιμοποιούμενου ξύλου (12).

6.4.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι η αρχή της «αλυσιδωτής χρήσης» (χρήση, επανάχρηση, ανακύκλωση, ανάκτηση ενέργειας) —όποτε είναι οικονομικά και τεχνικά εφικτή βάσει των ιδιαίτερων εθνικών και περιφερειακών χαρακτηριστικών και της ισορροπίας μεταξύ ζήτησης και προσφοράς ξύλου— θα αποτελέσει τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο μεγιστοποίησης της αποδοτικής αξιοποίησης του ξύλου ως φυσικής πρώτης ύλης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να υποστηρίξει την ιδέα των νομικά δεσμευτικών κανόνων και τάσσεται υπέρ μιας προσέγγισης βασισμένης στην ανοικτή αγορά και στην ελευθερία των παραγόντων που συμμετέχουν σε αυτήν. Η χρήση του ξύλου σύμφωνα με μια «αλυσιδωτή» προσέγγιση όχι μόνο εξασφαλίζει τη βέλτιστη οικονομική χρήση των πρώτων υλών, αλλά προσφέρει και σημαντικά κλιματικά οφέλη μέσω της συνεχούς αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα και του αποτελέσματος υποκατάστασης, αντί να περιορίζεται απλώς στην παραγωγή ενέργειας.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/47

Εισηγήτρια:

η κ. Anna Maria DARMANIN

1.1.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την ανακοίνωσης της Επιτροπής με θέμα «Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος στην ψηφιακή εποχή — Σύνδεση πολιτιστικής ποικιλομορφίας και ανταγωνιστικότητας», η οποία θέτει ορθώς ορισμένα ζητήματα προς συζήτηση και προβληματισμό αναφορικά με το σημαντικό αυτόν τομέα στην Ευρώπη.

1.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη για ικανή ισορροπία μεταξύ της επιχειρηματικής αξίας του οπτικοακουστικού τομέα και της αξίας του για την Ευρώπη από τη σκοπιά της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι δύο αυτές πτυχές δεν μπορούν να εξεταστούν χωριστά.

1.3.

Έφτασε ο καιρός να συζητηθούν ανοιχτά ένα ή περισσότερα καινοτόμα και νέα επιχειρηματικά πρότυπα για τον τομέα προκειμένου να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται στον ψηφιακό κόσμο. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει κατά συνέπεια τον κλάδο, την Επιτροπή και τις εθνικές κυβερνήσεις να επιδείξουν ανοιχτό πνεύμα και προθυμία στη συζήτηση και την προώθηση αυτών των επιχειρηματικών προτύπων.

1.4.

Η χρηματοδότηση αποτελεί πτυχή που πρέπει να εξεταστεί, ενώ η ανταγωνιστικότητα θα πρέπει να αποτελεί στόχο εφόσον δεν λειτουργεί σε βάρος της πολιτιστικής διάστασης του κινηματογράφου στην Ευρώπη. Η χρηματοδότηση αφορά πρωτίστως τα κράτη μέλη. Παρ’ όλα αυτά, θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα ανοιχτού διαλόγου για τις μεθοδολογίες που θα διασφαλίσουν τη μεγιστοποίηση της χρηματοδότησης και για εναλλακτικές μεθόδους χρηματοδότησης. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η δημόσια χρηματοδότηση για την προσέλκυση ιδιωτικής χρηματοδότησης, η ορθολογικότερη χρήση των δημόσιων πόρων και η συμπληρωματικότητα μεταξύ ΕΕ και ΚΜ ως προς στη χρηματοδότηση, καθώς και η χρηματοδότηση από νέους φορείς όπως οι πάροχοι διαδικτύου και οι εταιρίες τηλεπικοινωνιών.

1.5.

Η ενίσχυση του δημιουργικού περιβάλλοντος πρέπει επίσης να αποτελεί βασική προτεραιότητα για τον οδικό χάρτη του τομέα. Αυτή η προσέγγιση θα πρέπει να εκφράζεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής και να καλύπτει το εκπαιδευτικό περιβάλλον, τις συνθήκες εργασίας στον κλάδο, την ανάπτυξη δημιουργικού ταλέντου, τη δημιουργική έκφραση, τη δημιουργία προτιθέμενης αξίας και τον ευρωπαϊκό κινηματογραφικό γραμματισμό και γλώσσα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πως το κοινό θα πρέπει να βρίσκεται στην καρδιά των συζητήσεων για τον οπτικοακουστικό τομέα, όχι μόνο ως αποδέκτης αλλά και ως παράγοντας διαμόρφωσης τάσεων και οδηγός των εξελίξεων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη συλλογή δεδομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την καλύτερη κατανόηση του κλάδου.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει πως η ανακοίνωση της Επιτροπής θα πρέπει επίσης να επισημαίνει, ως μία εκ των προκλήσεων, την τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας στον κλάδο, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων, των αυτοαπασχολουμένων και των ΜΜΕ, εκ των οποίων πολλοί αντιμετωπίζουν, με ποικίλους τρόπους, επισφαλείς συνθήκες εργασίας, που οφείλονται εν μέρει στις ιδιαιτερότητες του ίδιου του κλάδου αλλά και στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας, η οποία οδηγεί σε προσπάθειες εξοικονόμησης πόρων από την αμοιβή της εργασίας.

1.9.

Ο κινηματογραφικός γραμματισμός θεωρείται από την ΕΟΚΕ σημαντικό στοιχείο για τη ενθάρρυνση περισσότερων Ευρωπαίων να εκτιμήσουν και να αναζητήσουν ευρωπαϊκές ταινίες. Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά η προώθηση του κινηματογραφικού γραμματισμού να διεξαχθεί σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο.

1.10.

Η προσβασιμότητα αποτελεί έναν ακόμα τομέα που κατά την ΕΟΚΕ απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια, γι’ αυτό η έρευνα και η καινοτομία πρέπει να αποσκοπούν στην υπερπήδηση φραγμών όπως η γλώσσα και η αναπηρία.

1.11.

Το Φόρουμ Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, που προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα πρέπει να περιλαμβάνει όλους τους φορείς του οπτικοακουστικού τομέα, αποτελεί δε σημαντικό εργαλείο συγκέντρωσης όλων των φορέων του τομέα για την αντιμετώπιση των κύριων ζητημάτων του. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει αυτό το πολυαναμενόμενο βήμα διαβούλευσης και τονίζει τη σημασία της ίσης συμμετοχής όλων των φορέων του κλάδου, συμπεριλαμβανομένων των μικρότερων ομάδων φορέων, και δη των εκπροσώπων των καταναλωτών και των εργαζομένων.

1.12.

Οι κύριες προκλήσεις και ευκαιρίες στην ψηφιακή εποχή θα πρέπει να αποτελούν το επίκεντρο του Φόρουμ, ενώ οι πολιτικές και οι στρατηγικές θα πρέπει να οδηγούν σε συγκεκριμένα μέτρα στον τομέα.

1.13.

Συν τοις άλλοις, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, παρά την ταχεία μεταβολή του και τις επιπλοκές που αυτή θεωρείται ότι έχει για τον τομέα, το ψηφιακό γίγνεσθαι (συμπεριλαμβανομένης της προοπτικής δορυφορικής επικοινωνίας σύμφωνα με τον σχεδιασμό της ΕΕ για το 2020) παρέχει ουκ ολίγες ευκαιρίες στη βιομηχανία του κινηματογράφου.

2.1.

Η βιομηχανία του κινηματογράφου στην Ευρώπη, ενός εκ των φορέων της πολιτισμικής μας ετερότητας, χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη ποικιλομορφία και δημιουργικότητα. Πρόκειται για ένα διόλου αμελητέο κεφάλαιο της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς και, παρ’ όλα αυτά, η συγκεκριμένη βιομηχανία απειλείται σοβαρά για αρκετούς λόγους.

2.2.

Κατά το παρελθόν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει αρκετές οδηγίες σχετικές με συγκεκριμένα πεδία της βιομηχανίας του κινηματογράφου, όπως η πνευματική ιδιοκτησία. Η ανακοίνωση είναι η πρώτη που εκδίδεται τα τελευταία χρόνια με αντικείμενο τον τομέα στο σύνολό του.

2.3.

Στο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπογραμμίζονται οι ιδιαιτερότητες του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, δηλαδή:

2.4.

Με αυτά κατά νου, στο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιχειρούνται ο εντοπισμός και η διόρθωση αυτών των προβλημάτων ως βάση του σχετικού διαλόγου. Τα ζητήματα αυτά είναι τα εξής:

3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να θέσει τη βάση του διαλόγου μεταξύ όλων των άμεσα και έμμεσα ενδιαφερόμενων φορέων από τον οπτικοακουστικό τομέα στην Ευρώπη. Εδώ και καιρό ήταν αναγκαία η διεξαγωγή του διαλόγου, όχι μόνο για την αξιοποίηση των οφελών του μεταβαλλόμενου ψηφιακού γίγνεσθαι και την ανάδυση νέων τεχνολογιών, αλλά και για την περαιτέρω ενίσχυση αυτής της ποικιλόμορφης και πολυσύνθετης βιομηχανίας.

3.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις επιμέρους προκλήσεις που επισημαίνει στην ανακοίνωσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εντούτοις, σε αυτές η ΕΟΚΕ θα ήθελε να προσθέσει άλλη μία, η οποία δεν αναφέρεται στο έγγραφο, δηλαδή τις συνθήκες υπό τις οποίες εργάζονται οι διάφοροι επαγγελματίες (συμπεριλαμβανομένων των αυτοαπασχολουμένων και των λοιπών επιχειρηματιών) του κλάδου.

3.3.

Η ΕΟΚΕ επίσης συμφωνεί με τα σημεία στα οποία δίνει έμφαση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ωστόσο, είναι της άποψης ότι θα πρέπει να προστεθούν και ορισμένα ακόμα θέματα προς συζήτηση και αντιμετώπιση, δηλαδή:

3.4.

Συν τοις άλλοις, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, παρά την ταχεία μεταβολή του και τις επιπλοκές που αυτή θεωρείται ότι έχει για τον τομέα, το ψηφιακό γίγνεσθαι παρέχει ουκ ολίγες ευκαιρίες στη βιομηχανία του κινηματογράφου. Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται η προοπτική δορυφορικών επικοινωνιών σύμφωνα με τον σχεδιασμό της ΕΕ όσον αφορά τις δορυφορικές υποδομές το 2020 και η χρήση δορυφόρων για τη διανομή ταινιών στους κινηματογράφους κατά τρόπο που να είναι πιο ευέλικτος, οικολογικός και αποδοτικός ως προς το κόστος.

4.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άποψη ότι δεν είναι αναγκαία η αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης του τομέα και ότι θα ήταν προτιμότερο να διατίθεται πιο ορθολογικά, έτσι ώστε να αποκτήσει προστιθέμενη αξία. Η κρατική χρηματοδότηση εξαρτάται από τα κράτη μέλη και η αντίστοιχη ενωσιακή πρέπει να αποσκοπεί στην ενίσχυση της απόδοσης των τοπικών κονδυλίων. Ωστόσο, η κρατική χρηματοδότηση πρέπει να χρησιμοποιείται και για την προσέλκυση περισσότερων ιδιωτικών χρηματοδοτήσεων.

4.2.

Το χρηματοδοτικό υπόδειγμα στην οπτικοακουστική βιομηχανία πρέπει να βασίζεται τόσο στην ενίσχυση διαφορετικών τύπων προϊόντων όσο και σε έναν συνδυασμό άμεσων επιχορηγήσεων και χρηματοδότησης πολλαπλασιαστικού χαρακτήρα για τη διευκόλυνση της εισόδου ιδιωτικών επενδυτών στην αγορά. Η πολλαπλασιαστική λειτουργία της κρατικής χρηματοδότησης κρίνεται απαραίτητη για την ορθολογικότερη χρήση των δημόσιων πόρων και τη συγκέντρωση των προσπαθειών στα πολιτιστικά προϊόντα.

4.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη λεπτή ισορροπία μεταξύ της ανταγωνιστικότητας και της δημιουργικότητας. Η κρατική χρηματοδότηση δεν πρέπει να αποσκοπεί αποκλειστικά στη μεν ή στη δε, αλλά να χορηγείται εξισορροπητικά.

4.4.

Πέραν των θεμάτων που θίγει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσον αφορά τις κρατικές χρηματοδοτήσεις ως βάση του διαλόγου, η ΕΟΚΕ θα ήθελε να αναφερθεί και στα ακόλουθα:

4.5.

Η ανακοίνωση της Επιτροπής συμπεριλαμβάνει τις ιδιωτικές επενδύσεις στους τρόπους χρηματοδότησης του τομέα. Επ’ αυτού, η ΕΟΚΕ προτείνει στη χρηματοδότηση να συνεισφέρουν οι νέοι παράγοντες από τον ψηφιακό τομέα (π.χ. οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών και οι πάροχοι περιεχομένου).

4.6.

Δεν αρκούν οι μεμονωμένες πρωτοβουλίες· η ΕΕ και οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να αναπτύξουν μια χρηματοδοτική υποδομή για τον τομέα των οπτικοακουστικών με σκοπό την εφαρμογή και την ενίσχυση διαφόρων οικονομικών και μη υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν την ανάπτυξη ικανότητας) προσανατολισμένων στο σύνολο της αλυσίδας παραγωγής του τομέα (δηλαδή ανάπτυξη, παραγωγή και διανομή).

4.7.

Η ΕΟΚΕ έχει λάβει μέρος στον διάλογο με θέμα τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, την ψηφιακή ενιαία αγορά και την οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων επικοινωνίας (ΥΟΑΜ). Ωστόσο, τάσσεται υπέρ της διερεύνησης επιχειρηματικών προτύπων εκτός της πεπατημένης, τα οποία έχουν λόγο ύπαρξης υπό το φως των συντελούμενων τεχνολογικών αλλαγών της ψηφιακής εποχής. Υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη εκσυγχρονισμού όλων των σημερινών πολιτικών που εφαρμόζονται στον τομέα.

4.8.

Πρέπει να αναζητηθούν νέα επιχειρηματικά πρότυπα και να ληφθούν θαρραλέες αποφάσεις με πυγμή. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, προς τούτο, πρέπει στον διάλογο για την αλλαγή των επιχειρηματικών προτύπων να λάβουν μέρος ανοικτά και ουσιαστικά όλοι οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Επιπροσθέτως, αυτός ο διάλογος πρέπει να διεξαχθεί υπό την καθοδήγηση του ίδιου του τομέα.

4.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι αυτή η παράμετρος είναι καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία του τομέα και, άρα, καλούμε όλους τους άμεσα ενδιαφερομένους να φανούν δεκτικοί σε αυτά τα νέα επιχειρηματικά πρότυπα, έτσι ώστε, όχι μόνο να δρέψουν όλους τους καρπούς που μας προσπορίζει η ψηφιακή εποχή, αλλά και για να προσαρμοστούν στα ταχέως μεταβαλλόμενα καταναλωτικά ήθη.

4.10.

Πρέπει οι παραγωγοί και οι υπεύθυνοι των τηλεοπτικών σταθμών να αλλάξουν νοοτροπία. Στο μέλλον οι κινηματογραφικοί και τηλεοπτικοί παραγωγοί θα συνυπάρχουν με τα συνδυαστικά προϊόντα επικοινωνίας. Τούτο σημαίνει ότι οι παραγωγοί και οι υπεύθυνοι των τηλεοπτικών σταθμών θα πρέπει να επινοήσουν διαφορετικά επιχειρηματικά πρότυπα σε συνάρτηση με τη διαφορετική φύση των προϊόντων· θα πρέπει να καταρτίσουν νέους προϋπολογισμούς και στρατηγικές διανομής αναλόγως με τον χαρακτήρα και τις εμπορικές δυνατότητες του εκάστοτε προϊόντος. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις πρέπει να αναθεωρήσουν το πρότυπο κρατικής χρηματοδότησης με βάση έναν πιο ισορροπημένο συνδυασμό.

4.11.

Η ΕΟΚΕ είναι επιφυλακτική όσον αφορά τυχόν προσπάθειες απλής τροποποίησης σημερινών επιχειρηματικών πρακτικών χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η καινοτομία. Για παράδειγμα, η απλή καθιέρωση πιο ελαστικών περιόδων από τη διανομή μιας ταινίας στους κινηματογράφους μέχρι την κυκλοφορία της σε άλλες εμπορικές μορφές ίσως να μην ανταποκρίνεται στις επιχειρηματικές λύσεις που χρειάζεται η ψηφιακή εποχή.

4.12.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ουσιώδη τη συνεργασία μεταξύ των σχολών κινηματογράφου για την περαιτέρω επέκταση του τομέα. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, ως τμήμα του τομέα, οι εν λόγω σχολές πρέπει να συμμετέχουν στις διαβουλεύσεις των άμεσα ενδιαφερομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.13.

Μία άλλη πτυχή που χρήζει περισσότερης ανάλυσης εν προκειμένω είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σχολές κινηματογράφου λόγω της τόσο ταχείας μεταβολής της τεχνολογίας και του συνακόλουθου γεγονότος ότι συχνά χρησιμοποιούν πεπαλαιωμένη τεχνολογία για την εκπαίδευση των σπουδαστών τους. Συνέπεια αυτού είναι να αποφοιτούν από τις σχολές επαγγελματίες που δεν είναι εξοικειωμένοι με τα τεχνολογικά δεδομένα του κλάδου.

4.14.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι θεατές πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο του τομέα. Γι’ αυτόν τον λόγο, επισημαίνει εκ νέου την ανάγκη αφενός μεν να διατίθενται τα κατάλληλα δεδομένα σε ενωσιακό επίπεδο, αφετέρου δε να συμμετέχουν οι οργανώσεις καταναλωτών στις διαβουλεύσεις των άμεσα ενδιαφερομένων, όπως το Φόρουμ Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου.

4.15.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη συλλογή δεδομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την καλύτερη κατανόηση του κλάδου. Αυτή η συλλογή δεδομένων δεν πρέπει να περιλαμβάνει μόνο τα στοιχεία σχετικά με το κοινό του κλάδου, αλλά και τη χρήση της χρηματοδότησης σε διαφορετικά επίπεδα, την ανταγωνιστικότητα του τομέα και το περιβάλλον και τις συνθήκες εργασίας.

4.16.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης την ανάγκη ανάπτυξης πηγής δεδομένων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο που θα περιλαμβάνει επίσης τα δεδομένα που χρησιμοποιούν οι χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές για την αξιολόγηση και τη διαχείριση του επενδυτικού κινδύνου.

4.17.

Η ΕΟΚΕ φρονεί σθεναρά πως οι συνθήκες και το περιβάλλον εργασίας του κλάδου πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης και προσοχής. Σήμερα ο τομέας είναι τόσο πολυσχιδής που συχνά η έλλειψη δεδομένων για τις συνθήκες εργασίας οδηγεί σε έλλειψη εστίασης στο ζήτημα.

4.18.

Η επισφαλής εργασία δυστυχώς καθίσταται ολοένα και πιο διαδεδομένη στον τομέα, εν μέρει λόγω των ιδιαιτεροτήτων του ίδιου του τομέα (π.χ. του μικρού χρονικού διαστήματος της παραγωγής), αλλά και λόγω της έλλειψης ανταγωνιστικότητας, που οδηγεί σε προσπάθειες εξοικονόμησης πόρων από την αμοιβή της εργασίας.

4.19.

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να συμπεριλάβει αυτήν την πρόκληση στο επίκεντρο της ανακοίνωσης και να θίξει το ζήτημα στις συζητήσεις. Οι αντιπροσωπευτικοί φορείς των εργαζομένων στον κινηματογραφικό τομέα πρέπει να συμμετέχουν στις συζητήσεις των φορέων και στο Φόρουμ Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου.

4.20.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής για τη θέσπιση του Φόρουμ Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου. Η συγκέντρωση του κλάδου για να συζητηθούν τα ζητήματα που κρίνονται σημαντικά για την ανταγωνιστικότητα του τομέα στην ψηφιακή εποχή ήταν ζητούμενο εδώ και πολύ καιρό.

4.21.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της ίσης συμμετοχής όλων των φορέων του τομέα. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται οι μικρότερες ομάδες φορέων, οι λιγότερο «ισχυρές» και οι εκπρόσωποι των καταναλωτών και των εργαζομένων.

4.22.

Παρ’ ότι ο τομέας της τηλεόρασης δεν επηρεάζεται όσο ο κινηματογραφικός από την ψηφιακή εποχή, είναι σημαντικό να συμπεριληφθεί και να συζητηθεί στο πλαίσιο του ευρύτερου διαλόγου, καθώς αποτελεί επίσης σημαντικό συστατικό στοιχείο του οπτικοακουστικού τομέα.

4.23.

Ο κινηματογραφικός γραμματισμός θεωρείται από την ΕΟΚΕ σημαντικό στοιχείο για τη προσέλκυση περισσότερων Ευρωπαίων που θα εκτιμήσουν και θα αναζητήσουν ευρωπαϊκές ταινίες. Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά η προώθηση του κινηματογραφικού γραμματισμού να διεξαχθεί σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο. Αυτό δεν θα ωφελήσει μόνο τον ίδιο τον κλάδο, αλλά θα αναδείξει και ένα σημαντικό στοιχείο έκφρασης της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πολυμορφίας. Παρ’ ότι το εν λόγω πρότυπο εκτίμησης του κινηματογράφου στα σχολεία ενδέχεται να μη λειτουργήσει, η ΕΟΚΕ φρονεί πως θα πρέπει να δημιουργηθούν πρότυπα και εκστρατείες που θα αναδεικνύουν την επιτυχία, την ομορφιά και την τέχνη του ευρωπαϊκού κινηματογράφου.

4.24.

Η γλώσσα μπορεί να θεωρηθεί ένα από τα εμπόδια για τους θεατές ανά την Ευρώπη, αλλά και εκτός αυτής· αποτελεί φυσικό φραγμό, αλλά και μέρος της πολιτισμικής μας ταυτότητας. Συν τοις άλλοις, ο κινηματογράφος συνιστά ένα αποτελεσματικό μέσο εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας. Ωστόσο, ως ΕΟΚΕ φρονούμε ότι τα κονδύλια υπό τον «Ορίζοντα 2020» πρέπει να διατίθενται και υπέρ της καινοτόμου και οικονομικής μεταγλώττισης μέσω κορυφαίων και ανερχόμενων τεχνολογιών.

4.25.

Τέλος, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει θερμά τον οπτικοακουστικό τομέα να αξιοποιήσει τα διαθέσιμα μέσα για να εξασφαλίσει ότι τα προϊόντα του θα είναι προσβάσιμα στο κοινό με οπτικούς και/ή ακουστικούς περιορισμούς ή δυσκολίες. Θα πρέπει επίσης να καταβληθούν ερευνητικές προσπάθειες ώστε να καταστούν τα σχετικά εργαλεία προσβασιμότητας αποδοτικότερα από πλευράς κόστους.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/52

Εισηγήτρια:

η κ. Mall HELLAM

1.1.

Η δημιουργία κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης και η λήψη μέριμνας ώστε η κοινωνία των πολιτών της Ρωσίας και της ΕΕ να έχουν δυνατότητα ελεύθερης αλληλεπίδρασης, αλλά και η παροχή όσο το δυνατόν μεγαλύτερης στήριξης σε ανεξάρτητες οργανώσεις της ρωσικής κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ) είναι περισσότερο σημαντικές από ποτέ.

1.2.

Το πλαίσιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία θα πρέπει να προαχθεί πιο ενεργά και ο πολιτικός ρόλος του ειδικού εντεταλμένου της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα να ενισχυθεί. Τα ζητήματα που σχετίζονται με την κοινωνία των πολιτών και τα ανθρώπινα δικαιώματα κρίνεται σκόπιμο να περιλαμβάνονται σε κάθε διμερή και πολυμερή διάλογο με τη Ρωσία. Ο διάλογος για τα ανθρώπινα δικαιώματα θα πρέπει να διατηρηθεί και, συγχρόνως, να επιδιωχθεί η μεγαλύτερη δυνατή συνεισφορά των φορέων της κοινωνίας των πολιτών που διαθέτουν κατάλληλη εμπειρογνωμοσύνη σε διάφορα θεματικά πεδία. Η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας θα πρέπει να έχει συναντήσεις με την κοινωνία των πολιτών και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κάθε φορά που επισκέπτεται τη Ρωσία.

1.3.

Η ΕΕ χρειάζεται συντονισμένες και ομόθυμες ενέργειες για τη διευθέτηση τόσο των πολιτικών προκλήσεων όσο και των διώξεων εις βάρος των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) και των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη Ρωσία. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς και να σχολιάζει τακτικά τις διάφορες πτυχές της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η κοινωνία των πολιτών στη Ρωσία.

1.4.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί η χρησιμότητα μιας διμερούς προσέγγισης ως τρόπος επίτευξης προόδου στις συνομιλίες με τη Ρωσία. Η ΕΕ θα πρέπει να τηρεί σαφή θέση σχετικά με τις κυρώσεις και τις ευθύνες που συνεπάγονται οι διώξεις εις βάρος της κοινωνίας των πολιτών. Θα απαιτηθεί πάντως ιδιαίτερη ευελιξία προκειμένου να υπάρξει έξοδος από την κρίση που διέρχονται στην παρούσα φάση οι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας. Μία διμερής προσέγγιση θα μπορούσε να αποτελέσει έναν γόνιμο τρόπο αναθέρμανσης των μεταξύ τους σχέσεων.

1.5.

Η θεώρηση της συνεργασίας μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ και της Ρωσίας ως πιθανής συνιστώσας της μελλοντικής συμφωνίας εταιρικής σχέσης και συνεργασίας (ΣΕΣΣ) (1), σε συνδυασμό με τη διάθεση χωριστού κονδυλίου προς την ανεξάρτητη πλατφόρμα διαλόγου της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ρωσίας, θα μπορούσε επίσης να αποδειχθεί πολύτιμη στρατηγική επένδυση. Παρά τις ιδιαίτερες πολιτικές περιστάσεις, η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να καταβάλλει προσπάθειες βασισμένες στη συνδυαστική άσκηση σκληρής και ήπιας δύναμης (2), με μέλημα την εξομάλυνση της κατάστασης και την αποτροπή της (αυτο)απομονωτικής πορείας της Ρωσίας. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήταν ίσως σκόπιμο να ανατρέξει κανείς στις συστάσεις που διατυπώθηκαν σε προγενέστερες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ, με θέμα τη βόρεια διάσταση (3) (συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής για την περιοχή της Αρκτικής (4)), τη στρατηγική για τη Βαλτική θάλασσα (5), τη συνέργεια του Εύξεινου Πόντου (6), την ανατολική εταιρική σχέση (7) και τη στρατηγική για τον Δούναβη.

1.6.

Η ΕΕ θα πρέπει να τηρεί ακριβές αρχείο των δημοκρατικών διαδικασιών και των προκλήσεων που τίθενται για τους συμμετέχοντες στον διάλογο. Η ταχέως επιδεινούμενη κατάσταση ως προς τα δικαιώματα και τις ελευθερίες —όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ρωσίας κατά την τελευταία διετία— χρήζει άμεσης αναγνώρισης και διευθέτησης. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη, ιδίως εκείνα που δεν έχουν συμμετάσχει ακόμη, θα ήταν σκόπιμο να επενδύσουν και να προσφέρουν υποστήριξη σε προγράμματα ανταλλαγών, αλλά και σε προγράμματα εστιασμένα στη συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών της Ρωσίας και στην υποστήριξη των ρωσικών ΜΚΟ δημοκρατικού και θεματικού προσανατολισμού, όπως π.χ. οι οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι ενώσεις καταναλωτών, οι ποικίλοι κοινωνικοί εταίροι, καθώς και άλλες ανεξάρτητες οργανώσεις διαφόρων επαγγελματικών συμφερόντων κ.λπ. Υπό τον όρο ότι πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, θεωρείται αναγκαίο να ληφθούν κατάλληλα μέτρα για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων και την απελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων.

1.7.

Η ποικιλομορφία αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο για μια υγιή ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών: η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με ένα ευρύ φάσμα θεματικών και περιφερειακών φορέων της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης μονοπωλιοποίησης και απομόνωσης της Ρωσίας, που οπισθοδρομεί προς απολυταρχικές μορφές συμπεριφοράς. Η ΕΟΚΕ ζητεί περισσότερες επαφές μεταξύ των λαών, και ιδίως πιο εκτεταμένες ανταλλαγές στον τομέα της εκπαίδευσης και του διαπολιτισμικού διαλόγου, ως μέσο βελτίωσης της αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης. Θεωρείται χρήσιμο να προαχθούν νέες πλατφόρμες και μορφές συνεργασίας μεταξύ οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ και της Ρωσίας. Το φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ρωσίας (κατά το πρότυπο του φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών της ανατολικής εταιρικής σχέσης) θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί ως μία από τις υπάρχουσες πλατφόρμες ανάπτυξης που ενδείκνυνται προς τον σκοπό αυτό. Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη συγκεκριμένη, ή σε κάποια άλλη παρεμφερή, πλατφόρμα χρήζει προσοχής.

1.8.

H ΕΕ θα ήταν καλό να επανεξετάσει τις διαδικασίες χρηματοδοτικής στήριξης των ΜΚΟ από το Ευρωπαϊκό μέσο για τη δημοκρατία και τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΜΔΔΑ). Υπό το πρίσμα των συνεχιζόμενων διώξεων και της εκστρατείας καταστολής, ένα σχετικά υψηλό μερίδιο συγχρηματοδότησης θα επιβάρυνε τα μέγιστα πολυάριθμες ρωσικές ΜΚΟ και τους εταίρους τους. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να αυξηθούν οι ευκαιρίες χρηματοδότησης και να επινοηθεί ένας ασφαλής τρόπος πρόσβασης στη διαθέσιμη χρηματοδότηση για τις ΜΚΟ ή τους συνασπισμούς ΜΚΟ. Για παράδειγμα, συνιστάται το ΕΜΔΔΑ να αυξήσει τον προϋπολογισμό που προβλέπεται για τη Ρωσική Ομοσπονδία (προτεινόμενη αύξηση από 3 σε 9 εκατ. ευρώ ετησίως). Με σκοπό να διευκολυνθεί η ευελιξία και η προσπελασιμότητα των μηχανισμών στήριξης, θα μπορούσε ίσως να επιδιωχθεί κάποια μορφή αναδιανομής των κονδυλίων.

1.9.

Άλλη αξιόλογη ευκαιρία θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει το άνοιγμα του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας (ΕΜΓ) σε Ρώσους συμμετέχοντες, στο πλαίσιο διασυνοριακών και πολυμερών προγραμμάτων με ομολόγους τους από την ΕΕ και τις χώρες της ανατολικής εταιρικής σχέσης. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συνιστά την επέκταση του μηχανισμού εταιρικής σχέσης (ΜΕΣ), ο οποίος χορηγεί επί του παρόντος 10 εκατ. ευρώ ετησίως για τη συνεργασία με τη Ρωσία, προκειμένου να καταστεί δυνατή η υποβολή αιτήσεων εκ μέρους θεσμικών φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Τέλος, η εντολή του Ευρωπαϊκού Ταμείου για τη Δημοκρατία μπορεί να διευρυνθεί κατά τρόπο ώστε να συμπεριληφθεί σε αυτήν και η Ρωσία. Η στήριξη της κοινωνίας των πολιτών θα ήταν σκόπιμο να ενισχυθεί περαιτέρω με ενδεδειγμένα προγράμματα περιφερειακής και διασυνοριακής συνεργασίας.

1.10.

Οι υφιστάμενες ευρωπαϊκές πολιτικές χρηματοδότησης δεν πρέπει να περιορίζονται αποκλειστικά σε προγράμματα παροχής βοήθειας. Η θεσμική υποστήριξη και η επαγγελματική αναβάθμιση είναι εξαιρετικά σημαντικές για τη βιωσιμότητα της κοινωνίας των πολιτών σε οικονομίες που βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο, όπως αυτή της Ρωσίας. Η ενίσχυση των ικανοτήτων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, η υποστήριξη για την βελτίωση των τεχνικών και διαχειριστικών ικανοτήτων, καθώς και των ικανοτήτων στον τομέα των ΤΠΕ στους κύκλους των ΜΚΟ, αλλά και η προαγωγή της συνεργασίας με ομολόγους από την ΕΕ, έχουν βαρύνουσα σημασία για την επίτευξη προόδου εκ μέρους της ρωσικής κοινωνίας των πολιτών.

1.11.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να προβλεφθεί ένα σύστημα επείγουσας δράσης/προειδοποίησης για ομάδες και μεμονωμένα άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο ή σε κατάσταση μεγάλης ανάγκης. Το εν λόγω σύστημα θα πρέπει να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, καλύτερη πρόσβαση στη χορήγηση ασύλου, θεωρήσεων και παρατάσεων της ισχύος τους, υποτροφιών κ.λπ. Είναι άκρως σημαντικό να παρέχεται βοήθεια και στήριξη στους ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών που αναγκάζονται να φύγουν από τη Ρωσία για πολιτικούς λόγους.

1.12.

Η ΕΟΚΕ αιτείται την αύξηση των ανταλλαγών και τη σύσφιξη των δεσμών μεταξύ της ρωσικής και της ουκρανικής κοινωνίας των πολιτών, με συγκροτημένη καθοδήγηση και υποστήριξη εκ μέρους της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ συνιστά να αναζητηθούν ευκαιρίες συμμετοχής Ρώσων εταίρων σε μεγάλα περιφερειακά έργα, από κοινού με τις χώρες της ανατολικής εταιρικής σχέσης (ΑΕΣ), ιδίως στον τομέα της δημοκρατίας, του περιβάλλοντος, της δημόσιας υγείας, των μεταφορών, της ενεργειακής απόδοσης κ.λπ.

1.13.

Η ΕΕ θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο διαρθρωμένη συμμετοχή ανεξάρτητων εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών στον κυβερνητικό διάλογο ΕΕ-Ρωσίας, μεταξύ άλλων όσον αφορά ορισμένα σημαντικά θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, όπως η μετανάστευση, οι διαπολιτισμικές σχέσεις, η κλιματική αλλαγή, η προστασία των δεδομένων, η ασφάλεια των πληροφοριών κ.λπ. Η ΕΕ θα ήταν επίσης σκόπιμο να αναπτύξει νέες διαδραστικές και διαφανείς μορφές συμμετοχής των πολιτών τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Ρωσία. Η πραγματοποίηση συνάντησης της Ύπατης Εκπροσώπου της ΕΕ με παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται εκτός της ΕΕ θα μπορούσε να αποτελέσει ένα από τα απαιτούμενα βήματα για την επίτευξη του εν λόγω στόχου.

2.1.

Η ΕΟΚΕ και οι ανεξάρτητες οργανώσεις της ρωσικής κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να διερευνήσουν τρόπους εμπλουτισμού του διαλόγου ΕΕ-Ρωσίας σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και εξεύρεσης νέων δυνατοτήτων με μέλημα τη διενέργεια συνεχούς διαλόγου.

2.2.

Για την περαιτέρω ενίσχυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ της ευρωπαϊκής και της ρωσικής κοινωνίας των πολιτών, συνιστώνται τα εξής:

2.2.1.

Να διερευνηθεί η δυνατότητα διεύρυνσης της σύνθεσης της επιτροπής παρακολούθησης ΕΟΚΕ-Ρωσίας, με στόχο να παρασχεθεί σε περισσότερα μέλη η ευκαιρία συμμετοχής στις ανταλλαγές που πραγματοποιούνται με Ρώσους εταίρους.

2.2.2.

Να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ της ΕΟΚΕ και του φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ρωσίας για την παρακολούθηση των εξελίξεων που συντελούνται στη ρωσική κοινωνία των πολιτών, καθώς και για τη διερεύνηση δυνητικών τρόπων επίτασης του διαλόγου μεταξύ της ΕΕ και των ανεξάρτητων οργανώσεων της ρωσικής κοινωνίας των πολιτών (συμπεριλαμβανομένων οργανώσεων που δραστηριοποιούνται υπέρ του περιβάλλοντος, των καταναλωτών, των γεωργών, καθώς και υπέρ διαφόρων κοινωνικών και επαγγελματικών συμφερόντων και άλλων θεμάτων κ.λπ.).

2.2.3.

Να καθιερωθούν και να προαχθούν επαφές με ευρύ φάσμα ανεξάρτητων κοινωνικών εταίρων (π.χ. ενώσεις εργοδοτών και συνδικαλιστικές οργανώσεις) στη Ρωσία.

2.2.4.

Να υποστηριχθούν, να επεκταθούν και να καταστούν προτεραιότητα οι προσπάθειες που καταβάλλονται για την προώθηση της συνεργασίας και της κοινωνίας των πολιτών στη Ρωσία, στην Ουκρανία και στις υπόλοιπες χώρες της ανατολικής εταιρικής σχέσης, μεταξύ άλλων και στον τομέα των εργασιακών σχέσεων· να εξετασθεί ως ενδεχόμενο η ανάληψη ειδικού ρόλου εκ μέρους της ΕΟΚΕ για τον συντονισμό της συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στο επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών.

2.2.5.

Λόγω της πολιτικής κατάστασης, η ΕΟΚΕ έχει αναστείλει τα κοινά σεμινάριά της με το Δημόσιο Επιμελητήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας (CCRF). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διατηρεί επαφές με το CCRF σχετικά με συγκεκριμένα θέματα και προτίθεται να αναπτύξει επίσης επαφές με τον Ρώσο διαμεσολαβητή, καθώς και με άλλους συναφείς θεσμικούς και επαγγελματικούς φορείς.

3.1.

Στις αρχές Μαρτίου 2014 η Ρωσική Ομοσπονδία έλαβε δραστικά μέτρα προσάρτησης της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας, που βρίσκεται στην Ουκρανία. Πιστεύεται ότι, από τον Απρίλιο του 2014 η Ρωσία διεξάγει πόλεμο μέσω τρίτων στην ανατολική Ουκρανία, με την αυξανόμενη παροχή βοήθειας προς τους ρωσόφιλους αυτονομιστές στις αυτοαποκαλούμενες Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντόνετσκ και του Λουγκάνσκ και με την πραγματοποίηση άμεσων διεισδύσεων στο ουκρανικό έδαφος. Η κατάσταση αυτή θέτει υπό δοκιμασία τόσο το υπάρχον ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας, το οποίο υφίσταται εδώ και δεκαετίες, όσο και τις ευρύτερες διεθνείς συμφωνίες που έχουν συναφθεί μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου. Αρχής γενομένης από το καλοκαίρι του 2014, η ΕΕ και οι ΗΠΑ επέβαλαν μια σειρά κυρώσεων εις βάρος μεμονωμένων ατόμων και επιχειρήσεων στη Ρωσία, ως αντίδραση στην προσάρτηση της Κριμαίας, και στην κρίση στην ανατολική Ουκρανία. Στις 21 Σεπτεμβρίου 2014 πραγματοποιήθηκαν στη Μόσχα και σε άλλες μεγάλες πόλεις οι, κατά πάσα πιθανότητα, πολυπληθέστερες αντιπολεμικές συγκεντρώσεις των τελευταίων ετών (οι εκτιμήσεις κυμαίνονται μεταξύ 25 και 50 χιλιάδων ατόμων).

3.2.

Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και η ρωσική κυβέρνηση αφιέρωσαν το 2013 και το 2014 στην προσπάθεια εδραίωσης της εξουσίας τους, θέτοντας στο περιθώριο οποιαδήποτε ενδεχόμενη αντίδραση. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών η ρωσική κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή μια σειρά αυστηρών νόμων ως απάντηση στις μαζικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας που πραγματοποιήθηκαν από τον Δεκέμβριο του 2011 έως τα μέσα του 2012. Μεταξύ διαφόρων άλλων περιορισμών, οι εν λόγω νόμοι είχαν ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των ελέγχων που ασκούνται στις ΜΚΟ και στο διαδίκτυο, τη σημαντική αύξηση των προστίμων που επιβάλλονται σε περίπτωση συμμετοχής σε μη επιτρεπόμενες διαδηλώσεις και τη διεύρυνση της έννοιας της προδοσίας.

3.3.

Η κατάσταση στην Ομοσπονδία της Ρωσίας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνία των πολιτών έχει αρχίσει να επιδεινώνεται. Οι τροποποιήσεις του νόμου περί οργανώσεων μη εμπορικού σκοπού (ο οποίος είναι επίσης γνωστός ως νόμος «περί ξένων πρακτόρων»), σε συνδυασμό με άλλες νομοθετικές καινοτομίες, τιμωρούν την επιτέλεση υποστηρικτικού έργου, δαιμονοποιούν τις ΜΚΟ στα μάτια της κοινής γνώμης και, κατά συνέπεια, παρεμποδίζουν την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών. Ο αυξανόμενος αριθμός των πρόσφατων δικαστικών προσφυγών εις βάρος οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών θεωρείται ανησυχητική εξέλιξη. Το γενικό κοινωνικό και πολιτικό κλίμα καθίσταται όλο και πιο εχθρικό προς τις ΜΚΟ και τις ανεξάρτητες φωνές.

3.4.

Και άλλοι κατασταλτικοί νόμοι, όπως εκείνος που αφορά την απαγόρευση της προπαγάνδας υπέρ «μη παραδοσιακών σεξουαλικών σχέσεων» σε ανηλίκους, προκαλούν στιγματισμό και έξαρση των διακρίσεων και της ομοφοβικής βίας. Επίσης, ορισμένες πρόσφατες νομοθετικές και διοικητικές ενέργειες οδήγησαν στην καταστολή των ανεξάρτητων μέσων μαζικής ενημέρωσης στη Ρωσία.

3.5.

Στα συμπεράσματά του της 16ης Ιουλίου 2014, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «καλεί την Επιτροπή να επαναξιολογήσει τα προγράμματα συνεργασίας ΕΕ-Ρωσίας, προκειμένου να αποφασιστεί κατά περίπτωση η αναστολή της υλοποίησης ενωσιακών προγραμμάτων διμερούς και περιφερειακής συνεργασίας. Ωστόσο, θα πρέπει να συνεχιστούν τα έργα που αφορούν αποκλειστικά τη διασυνοριακή συνεργασία και την κοινωνία των πολιτών». Υπό τις δεδομένες συνθήκες, είναι αναγκαίο να εξεταστεί πώς τα θεσμικά όργανα και η κοινωνία των πολιτών της ΕΕ μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της κατάστασης προς όφελος των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών στη Ρωσία, καθώς και στην ενίσχυση ενός πραγματικού κοινωνικού διαλόγου και διαλόγου με τους πολίτες.

4.1.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών μείζονες διεθνείς φορείς —όπως ο ΟΗΕ, η ΕΕ (και δη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο), το Συμβούλιο της Ευρώπης και ο ΟΑΣΕ— εξέφρασαν τις ανησυχίες σχετικά με τη συρρίκνωση του πεδίου δράσης της κοινωνίας των πολιτών στη Ρωσία.

4.2.

Η ρωσική κοινωνία των πολιτών —υπό την ευρεία έννοια, με τη συμπερίληψη των παντός είδους μη κερδοσκοπικών οργανώσεων— σημείωσε σημαντική μεταβολή από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Πιο πρόσφατα, στις ΜΚΟ προστέθηκαν πολυάριθμοι χαλαρά οργανωμένοι συνασπισμοί και ομάδες πολιτών, που ένωσαν τις δυνάμεις τους για την επιτέλεση φιλανθρωπικού έργου, την ανάληψη εκπαιδευτικών δράσεων, τη βελτίωση της ενημέρωσης περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.ά., παρά το γεγονός ότι —σε σύγκριση με την εποχή της σύστασης των εν λόγω οργανώσεων πριν από περίπου μια εικοσαετία— η σύγχρονη κοινωνία των πολιτών της Ρωσίας βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα κλίμα εχθρικό προς την ατομική πρωτοβουλία και τον κοινωνικό ακτιβισμό.

4.3.

Μετά την επιστροφή του Βλαντιμίρ Πούτιν στο Κρεμλίνο τον Μάιο του 2012, εγκρίθηκε μια πληθώρα κατασταλτικών νόμων και οι αρχές απέκτησαν εξαιρετικά εκτεταμένες εξουσίες για τον περιορισμό των βασικών ελευθεριών. Ενδεικτικά αναφέρεται ο τροποποιημένος ορισμός της προδοσίας, ο οποίος επιτρέπει την ποινικοποίηση της προάσπισης των διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε περίπτωση συμμετοχής σε «μη επιτρεπόμενες» διαδηλώσεις επιβάλλονται πλέον υπέρογκα πρόστιμα. Ο νόμος για την απαγόρευση της «προπαγάνδας υπέρ της ομοφυλοφιλίας» εισάγει εκτενείς διακρίσεις εις βάρος των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων και διεμφυλικών ατόμων (ΛΟΑΔ). Οι επικεφαλής των ΜΚΟ δύνανται να φέρουν εφεξής προσωπική ποινική ευθύνη σε περίπτωση μη συμμόρφωσης προς τις νέες διατάξεις που εισάγει ο νόμος για τις ΜΚΟ.

4.4.

Στην ουσία, η ρωσική κοινωνία των πολιτών βρίσκεται ενώπιον ενός υπαρξιακού διλήμματος (8). Ορισμένοι παρατηρητές αρμόδιοι για τα ανθρώπινα δικαιώματα εκτιμούν ότι η κλίμακα των διώξεων που υφίσταται επί του παρόντος η κοινωνία των πολιτών «είναι άνευ προηγουμένου στη μετασοβιετική εποχή της Ρωσίας» και «έχουν μάλιστα επιταθεί από τότε που ξέσπασε η ουκρανική κρίση» (9). Συγχρόνως, το κράτος διέθεσε σημαντική χρηματοδότηση στις επονομαζόμενες ομάδες «κοινωνικού προσανατολισμού», προσθέτοντας αυτή τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των κύκλων των ΜΚΟ.

4.5.

Οι υποκινούμενες από πολιτικά κίνητρα διώξεις ακτιβιστών, καθώς και η σκληρή μεταχείριση των αντιφρονούντων και των επικριτών του κατεστημένου, συνεχίζονται. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολυάριθμοι πολιτικοί κρατούμενοι αμνηστεύθηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι το 2014 πριν από τους χειμερινούς Ολυμπιακούς αγώνες του Σότσι (μεταξύ των οποίων και ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι και τα μέλη του πανκ συγκροτήματος «Pussy Riot»). Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, αρκετές δεκάδες διαδηλωτές που συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Μπολότναγια της Μόσχας στις 6 Μαΐου 2012 δικάστηκαν με την κατηγορία της «οργάνωσης μαζικών ταραχών» και της χρήσης βίας κατά της αστυνομίας (10). Η αναλογικότητα και η σοβαρότητα των κατηγοριών τέθηκε επανειλημμένα υπό αμφισβήτηση από διάφορους τοπικούς και διεθνείς φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

4.6.

Οι τροποποιήσεις του ισχύοντος νόμου για τις ΜΚΟ (που είναι επίσης γνωστός ως νόμος «περί ξένων πρακτόρων»), οι οποίες τέθηκαν σε ισχύ τον Νοέμβριο του 2012 (11), αναδείχθηκαν σε ένα από τα κυριότερα μέσα καταστολής της κοινωνίας των πολιτών στη Ρωσία και αποτέλεσαν την αρχή μιας εκστρατείας περιθωριοποίησης των ρωσικών ΜΚΟ.

4.7.

Εγείρονται ανησυχίες διότι ο νόμος «περί ξένων πρακτόρων», καθώς και πληθώρα επακόλουθων κατασταλτικών νόμων, δημιούργησαν σαθρό κλίμα για την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών στην ευρύτερη περιοχή (12). Αυτή καθαυτή η έννοια του «ξένου πράκτορα» επανέφερε αμέσως στο προσκήνιο την αρνητικά φορτισμένη και εμπαθή ρητορική της σοβιετικής εποχής, συνιστώντας σαφή υπαινιγμό που εξομοιώνει τις ΜΚΟ με «κατασκόπους» («πράκτορες»).

4.8.

Αρχικά, ο νέος νόμος υποχρέωνε όλες τις ΜΚΟ που λαμβάνουν ξένη χρηματοδότηση και έχουν «πολιτική δραστηριότητα» [στα αγγλικά, advocacy (υπεράσπιση)] να καταχωρίζονται ως «ξένοι πράκτορες» από τις αρμόδιες αρχές. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσής τους, οι ΜΚΟ τιμωρούνται με αναστολή των δραστηριοτήτων τους, χωρίς να απαιτείται δικαστική απόφαση. Με την εφαρμογή του νόμου του Φεβρουαρίου 2013 εγκαινιάστηκε μια εθνικής εμβέλειας εκστρατεία ελέγχου άνω των 1  000 ΜΚΟ (13) (αργότερα, αναφερόμενος στις σχετικές επικρίσεις, ο Βλαντιμίρ Πούτιν αναγνώρισε ορισμένες «ακρότητες» κατά την εφαρμογή του εν λόγω νόμου).

4.9.

Περισσότερες από 60 ομάδες προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών —πολλές εκ των οποίων εξέχουσες— κατηγορήθηκαν για «διοικητικές παραβάσεις» και προσέφυγαν (με διαφορετικό βαθμό επιτυχίας) κατά των εις βάρος τους κατηγοριών και προστίμων συνεπεία των ελέγχων. Στη Μόσχα, ανεστάλη η λειτουργία τόσο της ΜΚΟ «Golos» —της πλέον απερίφραστα εκφραζόμενης ομάδας εποπτείας των εκλογικών διαδικασιών— όσο και ορισμένων άλλων ΜΚΟ. Ενόσω οι δικαστικές διαδικασίες συνεχίζονται, δεκατρείς ΜΚΟ υπέβαλαν καταγγελία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Καμία ΜΚΟ δεν προέβη στην ανεξάρτητη εγγραφή της (14).

4.10.

Τον Ιούνιο του 2014 ο εν λόγω νόμος τροποποιήθηκε εκ νέου και το Υπουργείο Δικαιοσύνης απέκτησε εξουσία προκειμένου να διαθέτει διακριτική ευχέρεια για τον χαρακτηρισμό των ΜΚΟ ως «ξένων πρακτόρων», παρακάμπτοντας οποιαδήποτε δικαστική παρέμβαση. Οι πρώτες έξι ομάδες αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα του υπουργείου σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη ισχύος του νόμου (15). Από την 1η Οκτωβρίου 2014 έχουν συμπεριληφθεί σε αυτόν τον κατάλογο 15 ΜΚΟ, πολλές εκ των οποίων ασχολούνται με τις στρατηγικές διαμάχες και τη νομική υποστήριξη (16).

4.11.

Στη Ρωσία υπάρχουν ελάχιστοι κρατικοί φορείς οι οποίοι ασχολούνται με την κοινωνία των πολιτών και τα ανθρώπινα δικαιώματα: το Γραφείο του διαμεσολαβητή, το Προεδρικό συμβούλιο για την κοινωνία των πολιτών και —μέχρι ενός ορισμένου σημείου— το Δημόσιο Επιμελητήριο (17). Αυτό το τελευταίο περιλαμβάνεται μεταξύ των οργανώσεων-εταίρων της ΕΟΚΕ για την πραγματοποίηση επίσημων επαφών με τη ρωσική πλευρά (18). Ωστόσο, η ικανότητα των εν λόγω φορέων είναι ανεπαρκής για την αντιμετώπιση των πρόσφατων αρνητικών εξελίξεων που αφορούν τις ΜΚΟ και τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών στη Ρωσία.

5.1.

Η τριμερής επιτροπή αποτελεί τον επίσημο αρμόδιο φορέα για τις εργασιακές σχέσεις (κατά την έννοια της ΔΟΕ). Η εν λόγω επιτροπή απαρτίζεται από 30 αντιπροσώπους για καθεμία από τις τρεις συνιστώσες της, που είναι οι εξής: οι πανρωσικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, η ρωσική κυβέρνηση και οι ενώσεις εργοδοτών. Επί του παρόντος η τριμερής επιτροπή αναπτύσσει τη δράση της στο πλαίσιο της γενικής συμφωνίας για την περίοδο 2014-2016 (19). Οι συλλογικές συμβάσεις αποτελούν αντικείμενο διαπραγματεύσεων και υπογράφονται στο επίπεδο μιας συγκεκριμένης οντότητας.

5.2.

Τόσο οι εργοδότες όσο και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις εκπροσωπούνται στην τριμερή επιτροπή από μεγάλες ενώσεις. Η Ρωσική Ένωση Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών (RSPP) (20) αποτελεί ένωση 361 εργοδοτών προερχόμενων από μείζονες βιομηχανίες. Οι εκπρόσωποι της RSPP συμμετέχουν στις συνεδριάσεις της τριμερούς επιτροπής από την πλευρά των εργοδοτών. Η RSPP παρέχει στα μέλη της υπηρεσίες επίλυσης διαφορών και προωθεί την επιχειρηματική συνεργασία με τις επιχειρήσεις της ΕΕ. Συνολικά τα μέλη της RSPP απασχολούν περίπου 6 εκατ. εργαζομένους· η RSPP έχει υπογράψει τον κοινωνικό χάρτη των ρωσικών επιχειρήσεων και συμμετέχει στο παγκόσμιο σύμφωνο (Global Compact — GC), καθώς και στην πρωτοβουλία για την υποβολή εκθέσεων σε παγκόσμιο επίπεδο (Global Reporting Initiative — GRI). Μεταξύ άλλων συσπειρώσεων εργοδοτών περιλαμβάνονται το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο (21) και ο «Opora Rossii» (για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις) κ.ά.

5.3.

Το συνδικαλιστικό κίνημα στη σύγχρονη Ρωσία ουδέποτε υπήρξε επαρκώς ισχυρό ώστε να εκφράζεται με ανεξάρτητη φωνή· ωστόσο, δεν λείπουν κάποια καθησυχαστικά παραδείγματα σε αυτό το μέτωπο, τα οποία παρατηρούνται αρκετά συχνά στον χώρο της αυτοκινητοβιομηχανίας.

5.4.

Στον τομέα αυτόν πρωτοστατεί η Ομοσπονδία Ανεξάρτητων Συνδικάτων της Ρωσίας (FNPR), που αποτελεί τον διάδοχο ενός υποδείγματος παρεμφερούς με την «ένωση συνδικαλιστικών οργανώσεων» της σοβιετικής εποχής (VTsSPS). Η FNPR προσπάθησε να αποτελέσει γέφυρα μεταξύ των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των αρμόδιων αρχών· συγχρόνως όμως έχει δεχθεί επικρίσεις για προφανή φιλοκυβερνητική στάση και γενική έλλειψη συμμετοχής σε απεργίες και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας κ.λπ. Μια ακόμη σημαντική συσπείρωση συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι η Συνομοσπονδία Εργατών της Ρωσίας (KTR) (22), αλλά υπάρχουν και άλλες μικρότερες, όπως η «Sotsprof», η Ένωση Συνδικαλιστικών Οργανώσεων της Ρωσίας (SPR) κ.λπ.

5.5.

Παρ’ ότι η Ρωσία έχει υπογράψει όλες τις κύριες συμβάσεις της ΔΟΕ, η τήρηση των κοινωνικοοικονομικών και των εργασιακών δικαιωμάτων στην επικράτειά της εξακολουθεί να εγείρει ανησυχίες, τις οποίες η ΕΟΚΕ συμμερίζεται.

5.6.

Η ελευθερία του συνέρχεσθαι στο πλαίσιο των εργασιακών δικαιωμάτων αποτελεί εξαιρετικά προβληματικό ζήτημα —σύμφωνα με τους ακτιβιστές, είναι σχεδόν αδύνατο να απεργήσει κανείς χωρίς να παραβεί τον νόμο (23). Ταυτόχρονα, η ρωσική νομοθεσία δεν περιλαμβάνει σαφή ορισμό των διακρίσεων —συνεπώς, οι εργοδότες θα μπορούσαν εύκολα να προβαίνουν σε διακρίσεις κατά των δυνητικών και των τωρινών εργαζομένων λόγω φύλου, ηλικίας και συμμετοχής σε συνδικαλιστική οργάνωση. Οι μη προνομιούχες ομάδες εργαζομένων —όπως οι κρατούμενοι ή τα μέλη μειονοτήτων— είναι ιδιαίτερα ευάλωτες, και οι ακτιβιστές του συνδικαλιστικού κινήματος στερούνται αποτελεσματικής νομικής προστασίας από ενδεχόμενες πιέσεις και διώξεις (24).

5.7.

Το Κέντρο κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων, η μοναδική θεματική ομάδα προβληματισμού της Ρωσίας, επεσήμανε 1  395 καταγγελίες επί εργασιακών θεμάτων κατά την περίοδο 2007-2013, και ο αριθμός αυτός αυξάνεται με το πέρασμα του χρόνου (25).

6.1.

Η ελευθερία της πληροφόρησης και των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη Ρωσία βάλλεται ευθέως. Το 2014, μετά την επαναποινικοποίηση της συκοφαντικής δυσφήμισης, εγκρίθηκε μια δέσμη νέων νόμων με στόχο τον περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου και της χρήσης του διαδικτύου. Πολυάριθμα ανεξάρτητα μέσα μαζικής ενημέρωσης —έντυπα, ραδιοφωνικά, διαδικτυακά— αναγκάστηκαν είτε να παύσουν τη λειτουργία τους είτε να αλλάξουν ιδιοκτήτη, προσωπικό και εκδοτική πολιτική. Αυτές οι πρόσφατες εξελίξεις είναι αδιαφιλονίκητα αντίθετες προς το γράμμα και το πνεύμα των διεθνών υποχρεώσεων της Ρωσίας.

6.2.

Ο νόμος που διέπει την ενημέρωση και την τεχνολογία των πληροφοριών (ο οποίος τροποποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2014) επιτρέπει πλέον τη διακοπή της λειτουργίας διαδικτυακών τόπων κατόπιν εντολής του γενικού εισαγγελέα, εφόσον υπάρχει υπόνοια ότι περιέχουν «εξτρεμιστικό» περιεχόμενο ή υποκινούν σε μαζικές εξεγέρσεις ή μη επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις.

6.3.

Η αντιτρομοκρατική νομοθεσία τροποποιήθηκε τον Μάιο με την προσθήκη νέων κανονιστικών διατάξεων για συντάκτες ιστολογίων (bloggers) που δέχονται περισσότερες από 3  000 επισκέψεις αναγνωστών ημερησίως. Οι εν λόγω συντάκτες ιστολογίων απαιτείται πλέον να υποβάλλουν αίτηση καταχώρισής τους στη Roskomnadzor (δηλαδή στην εποπτική αρχή που είναι αρμόδια για τη δραστηριότητα των ΜΜΕ) και, εν συνεχεία, οφείλουν να μεριμνούν για τη συμμόρφωση των ιστολογίων τους προς τη νομοθεσία που διέπει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη Ρωσία (συμπεριλαμβανομένων διαφόρων περιορισμών κατά τη διάρκεια εκλογών κ.λπ.). Επίσης, ενδέχεται να τους ζητηθεί να γνωστοποιήσουν το πραγματικό τους όνομα, καθώς και άλλα στοιχεία, και να θεωρηθούν υπόλογοι για παρατηρήσεις που διατυπώνουν τρίτοι στα ιστολόγιά τους. Η μη καταχώριση τιμωρείται με πρόστιμο.

6.4.

Η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα ανησυχούν σοβαρά για άλλη μια νομοθετική πρωτοβουλία, με την οποία επιδιώκεται ο περιορισμός των ξένων επενδύσεων σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη Ρωσία κατά 20 %, αρχής γενομένης από τον Ιανουάριο του 2016.

14.7.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 230/59

Εισηγητής:

ο κ. Gerd WOLF

1.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τον στόχο που παρουσιάζει η Επιτροπή, καθώς και τα σχετικά προτεινόμενα μέτρα. Ωστόσο, η εφαρμογή τους εμπίπτει, κατά κύριο λόγο, στις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κρατών μελών.

1.2.

Δεδομένης της ανεπαρκούς μοχλευτικής επενέργειας της Επιτροπής στην πολιτική των κρατών μελών στον συγκεκριμένο τομέα, η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση στην καλή θέληση, την εποικοδομητική στάση και την εξουσία λήψης αποφάσεων όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα σε αυτό το επείγον αλλά δύσκολο καθήκον και να επιτευχθεί η υλοποίησή του μέσα από μια επίμονη προσπάθεια χωρίς πρόσθετους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς.

1.3.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, τα καθήκοντα προτεραιότητας είναι τα ακόλουθα:

1.4.

Για περισσότερες λεπτομέρειες, η ΕΟΚΕ παραπέμπει στο επόμενο κεφάλαιο.

2.1.

Στην ανακοίνωση επιδιώκεται να μεγιστοποιηθεί ουσιαστικά το δυναμικό της έρευνας και της καινοτομίας (Ε&Κ), οι οποίες αποτελούν τον απαραίτητο κινητήριο μοχλό της νέας αναπτυξιακής πορείας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της βελτίωσης της ποιότητας των επενδύσεων στο πλαίσιο φιλοαναπτυξιακών στρατηγικών δημοσιονομικής εξυγίανσης των κρατών μελών.

2.2.

Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή προτείνει τα ακόλουθα μέτρα:

2.3.

Προς τούτο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί να στηρίξει τα κράτη μέλη και προτίθεται να βασιστεί στην πείρα που έχει αποκτηθεί στο πλαίσιο της εμβληματικής πρωτοβουλίας (1)«Ένωση καινοτομίας» και του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.

2.4.

Επιπλέον, έχει ζωτική σημασία να ενισχυθεί το ευρύτερο οικοσύστημα της καινοτομίας και, προς τούτο, να διαμορφωθούν οι κατάλληλες πλαισιακές συνθήκες για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.

2.5.

Μολονότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος μετά τη δρομολόγηση της Ένωσης καινοτομίας, ωστόσο απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για:

2.6.

Η Επιτροπή καλεί το Συμβούλιο να εξετάσει αυτό το θέμα με βάση την παρούσα ανακοίνωση και τις σχετικές προτάσεις της.

3.1.

Άρρηκτα συνδεδεμένες με την ιστορική διαδικασία του Διαφωτισμού (2), η έρευνα και η καινοτομία προσέφεραν στην ανθρωπότητα, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, πρωτοφανή πρόοδο στους τομείς της γνώσης, της υγείας, των τεχνικών ικανοτήτων και της ευημερίας. Συνιστούν την κινητήρια δύναμη για την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο.

3.2.

Αυτό έχει αναγνωριστεί επίσης από τις χώρες εκτός Ευρώπης. Κατά συνέπεια, αυξάνεται ολοένα και περισσότερο ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για τη γνώση και την καινοτομία. Στο μεταξύ, έχουν δημιουργηθεί, ιδίως στην Ασία, σημαντικά επιστημονικά και τεχνολογικά κέντρα, ενώ, παράλληλα, συνεχίζουν να αυξάνονται πολύ δυναμικά οι δαπάνες για την έρευνα καθώς και οι ικανότητες καινοτομίας.

3.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ρητώς τον στόχο και τις συναφείς προτάσεις που διατυπώνονται στην υπό εξέταση ανακοίνωση, οι οποίες και συνάδουν με τις συστάσεις που έχει εκφράσει επανειλημμένα (3).

3.4.

Έτσι, καθίσταται ακόμη επιτακτικότερο το θέμα της εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων και της υλοποίησης των διαθέσιμων μέσων για αυτόν τον σκοπό. Όπως υπογραμμίζει η Επιτροπή, τα σχετικά προβλήματα και τα συναφή καθήκοντα εμπίπτουν πρωτίστως στην αρμοδιότητα των κρατών μελών.

3.5.

Οι πόροι του προγράμματος «Ορίζων 2020» συνιστούν το κύριο εργαλείο που διαθέτει η Επιτροπή για να κατευθύνει τη χρηματοδότηση και τον προσανατολισμό της πολιτικής έρευνας και καινοτομίας των κρατών μελών. Όπως έχει επισημάνει επανειλημμένα η ΕΟΚΕ, αυτοί οι πόροι μπορούν να παρέχουν περιορισμένη μόνο μοχλευτική επενέργεια.

3.6.

Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση στην καλή θέληση, την εποικοδομητική στάση και την εξουσία λήψης αποφάσεων όλων των ενδιαφερόμενων φορέων προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα σε αυτό το επείγον καθήκον και να επιδιωχθεί η υλοποίησή του σταδιακά και επίμονα, χωρίς πρόσθετους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς.

3.7.

Για τον σκοπό αυτό, είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί στήριξη σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρώπης προκειμένου να σημειώσουν περαιτέρω πρόοδο. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να οικοδομηθούν και να ενισχυθούν σε όλα τα κράτη μέλη, ειδικότερα σε αυτά που παρουσιάζουν χαμηλότερες επιδόσεις, σύγχρονες και άριστες ικανότητες έρευνας και ανάπτυξης, καθώς και κέντρα καινοτομίας, και να εναρμονιστούν τα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών και οι πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις με αυτόν τον στόχο. Η Ευρώπη χρειάζεται πανεπιστήμια παγκόσμιου κύρους. Ως εκ τούτου, συνιστάται να προωθηθούν κατά προτεραιότητα τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα ως πηγές καινοτόμων επιστημόνων και καινοτόμων ιδεών.

3.8.

Προς τούτο, απαιτούνται πρωτίστως ανάλογες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (συμπεριλαμβανομένης της αξιολόγησης της ποιότητας σε διεθνές επίπεδο) και η στοχευμένη κατανομή και αξιοποίηση των χρηματοδοτικών κονδυλίων των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ και του Ταμείου Συνοχής. Η Επιτροπή θα πρέπει να απαιτήσει και να παρακολουθήσει την υλοποίηση αυτού του στόχου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούν να αναπτυχθούν συνέργειες και να μειωθεί το χάσμα καινοτομίας στην Ευρώπη.

3.9.

Όπου δεν υφίσταται ένα σύγχρονο και επιτυχημένο επιστημονικό και ερευνητικό σύστημα, αυτό θα πρέπει να διαμορφωθεί βάσει της ανταλλαγής εμπειριών και της άντλησης διδαγμάτων από τις βέλτιστες πρακτικές. Για την εκπλήρωση αυτού του στόχου κρίνεται απαραίτητη η προσφυγή σε άριστους και έμπειρους παρόχους υπηρεσιών στους οποίους θα πρέπει να εκχωρηθούν το απαραίτητο πεδίο αρμοδιοτήτων, τα αναγκαία περιθώρια για την ανάληψη δράσης, καθώς και αξιόπιστη χρηματοδότηση. Εν προκειμένω, εποικοδομητικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η προσέγγιση της «αδελφοποίησης για την αριστεία» («twinning of excellence»), στο πλαίσιο της οποίας οι υφιστάμενοι πόλοι αριστείας μπορούν να λειτουργήσουν ως εταίροι.

3.9.1.

Εντούτοις, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην υπέρμετρη τυποποίηση και στη συνακόλουθη απώλεια του συστημικού ανταγωνισμού, ο οποίος συνιστά το εύφορο έδαφος για την καλλιέργεια της καινοτομίας. Παρομοίως, προειδοποιεί επίσης σχετικά με τα υπερβολικά τυποποιημένα κριτήρια αξιολόγησης. Από την άλλη πλευρά, η διεθνής αξιολόγηση από ομότιμους κριτές αποτελεί το βέλτιστο διαθέσιμο και ζωτικό εργαλείο για την αξιολόγηση και τη διασφάλιση της απαιτούμενης ποιότητας της Ε&Α σε ολόκληρη την Ευρώπη, παρά τις ενδεχόμενες αδυναμίες στην αξιολόγηση των ρηξικέλευθων ιδεών.

3.10.

Ωστόσο, το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί ορισμένες φορές μεταξύ της πραγματοποίησης των επενδύσεων στην Ε&Κ και της επιτυχίας των καινοτομιών που απορρέουν από αυτές είναι εξαιρετικά εκτεταμένο, γεγονός που καθιστά πολύ δύσκολη την πρόβλεψη και τον προσδιορισμό της αιτιώδους συνάφειας.

3.11.

Όμως, έχει προ πολλού καταδειχθεί ότι οι οικονομικές επιδόσεις και η ευημερία ενός κράτους, εφόσον αυτές δεν στηρίζονται κατά βάση στη διαθεσιμότητα πρώτων υλών, σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τις επενδύσεις του στην Ε&Κ, καθώς και με την επακόλουθη ικανότητα καινοτομίας.

3.12.

Συνεπώς, η Ευρώπη χρειάζεται έναν αποδοτικό και ανοιχτό κοινό χώρο έρευνας, ο οποίος θα προσελκύει τα κορυφαία ταλέντα από ολόκληρο τον κόσμο και θα προσανατολίζει τη μεταναστευτική του πολιτική με γνώμονα αυτήν την παράμετρο, και στο πλαίσιο του οποίου τα εθνικά επιστημονικά συστήματα που τον συνθέτουν θα συνεργάζονται αποτελεσματικότερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και θα δικτυώνονται στενότερα με τα πλέον επιτυχημένα διεθνή ιδρύματα.

3.13.

Ομοίως, η Ευρώπη χρειάζεται πολιτικές δράσεις και ένα κοινωνικό κλίμα που προάγει, αποδέχεται και επιβραβεύει την καινοτομία, και δημιουργεί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την ενεργητική επιχειρηματικότητα. Προς τούτο απαιτούνται, μεταξύ άλλων, ο εντοπισμός, η αξιολόγηση και, ενδεχομένως, ο περιορισμός ή η εξάλειψη των υφιστάμενων διοικητικών, οικονομικών και κοινωνικών εμποδίων, στοιχείο που βελτιώνει και ενισχύει το οικοσύστημα καινοτομίας.

3.14.

Προς τούτο απαιτείται μια πολιτική έρευνας και καινοτομίας των κρατών μελών της ΕΕ η οποία να συνδέει τις εθνικές δραστηριότητες με τις ευρωπαϊκές και διεθνείς πρωτοβουλίες και να προάγει τη συνεργασία μεταξύ πολιτικής δράσης, επιστήμης, επιχειρηματικού κόσμου και κοινωνίας των πολιτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ, ταυτόχρονα, να ενσωματώνει τις τοπικές και τις περιφερειακές δραστηριότητες.

3.15.

Διότι, παράλληλα με τους δημόσιους χρηματοδοτικούς πόρους για την Ε&Κ, οι επιχειρήσεις είναι κατά κύριο λόγο αυτές που υλοποιούν ουσιαστικές επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη, οι οποίες συνεπάγονται την επιτυχή διάθεση νέων προϊόντων, υπηρεσιών και διαδικασιών στην αγορά. Αυτές οι επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, συμβάλλουν καθοριστικά στην εδραίωση της θέσης της Ευρώπης στις παγκόσμιες αγορές μέσα από την καινοτομία, αλλά και στη δημιουργία και τη διατήρηση θέσεων εργασίας στην Ευρώπη.

3.16.

Δυστυχώς, αυτό δεν ισχύει για όλες τις μεγάλες εταιρείες. Μία αιτία, ενδεχομένως, να είναι ο συστημικός φόβος της διοίκησης για τους κινδύνους αγοράς που συνεπάγονται οι λεγόμενες «επαναστατικές τεχνολογίες» (disruptive technologies) (4). Το αεροπλάνο δεν εφευρέθηκε ούτε αναπτύχθηκε από τον σιδηροδρομικό ή τον ναυτιλιακό κλάδο, ούτε συνιστούν οι καινοτομίες που ανέπτυξαν η MICROSOFT και η APPLE το έργο των εταιρειών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών που κατείχαν προηγουμένως δεσπόζουσα θέση στην αγορά.

3.17.

Επομένως, οι νέες ιδέες συχνά προέρχονται από επιχειρηματικές προσωπικότητες και διεπιστημονικές ομάδες, ή ακόμη και από εξωτερικούς φορείς, ή εισάγονται στην αγορά από αυτούς. Ως εκ τούτου, οι ΜΜΕ, οι νεοσυσταθείσες επιχειρήσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Η επαρκής προώθηση και προστασία τους πρέπει, συνεπώς, να αποτελεί θεμελιώδη πυλώνα κάθε αποτελεσματικής πολιτικής καινοτομίας.

3.18.

Όπως έχει ήδη αναλυθεί διεξοδικά στη γνωμοδότηση με θέμα την Ένωση καινοτομίας (5), υπάρχει εκτεταμένο δυναμικό καινοτομιών σε ολόκληρο το φάσμα των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων και μορφών οργάνωσης, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται το σύνολο των επιστημονικών, οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, όπως έχει ήδη αναφερθεί στις υπόλοιπες ενότητες. Συγχρόνως, οι καινοτομίες δεν πρέπει να αποτελούν μόνο το προϊόν συστηματικής έρευνας και ανάπτυξης, αλλά μπορούν να αναπτυχθούν και από τις επιτόπιες εργασίες και την εμπειρία που αποκτάται κατά την πραγματοποίησή τους. Οι καινοτομίες αυτές αφορούν ιδίως:

Η ΕΟΚΕ επαναβεβαιώνει (6) την υποστήριξή της για τον στόχο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προωθήσει το πλήρες φάσμα αυτών των καινοτομιών.

4.1.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι, αν και υφίστανται ισχυροί αμοιβαίοι δεσμοί μεταξύ έρευνας και καινοτομίας, οι δύο αυτοί τομείς παρουσιάζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και ευδοκιμούν υπό διαφορετικές συνθήκες εργασίας (7). Συνεπώς, πρέπει να αναγνωριστούν αυτές οι διαφορετικές συνθήκες εργασίας ως αυτόνομοι παράγοντες, αλλά, ταυτοχρόνως, να διασυνδεθούν όσο το δυνατόν καλύτερα.

4.2.

Σε ό,τι αφορά τη χρήση των δημόσιων πόρων —π.χ. έσοδα από φορολογικές εισφορές των πολιτών και των επιχειρήσεων, τα οποία καθορίζονται βάσει δημοκρατικών διαδικασιών—, η ΕΟΚΕ εξέφρασε πρόσφατα (8) τη θέση ότι οποιαδήποτε χρηματοδοτική στήριξη εκ μέρους της Επιτροπής (η οποία, εντέλει, προέρχεται από δημόσιους πόρους) θα πρέπει να εστιάσει στα καθήκοντα που έχουν μικρότερη πιθανότητα να υποστηριχθούν από ιδιωτικά κονδύλια. Οι πιο χαρακτηριστικοί λόγοι μπορεί να είναι οι ακόλουθοι:

4.3.

Αναφορικά με την προώθηση της έρευνας και της ανάπτυξης, η ΕΟΚΕ συνοψίζει ως εξής τη θέση της. Κρίνεται απαραίτητο:

4.3.1.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τις εκκλήσεις της (10) να καταργηθούν επιτέλους ή να αντισταθμιστούν αποτελεσματικά οι κοινωνικοί κίνδυνοι και τα αντίστοιχα μειονεκτήματα που πλήττουν τους ερευνητές, στοιχεία που προκύπτουν λόγω της αναγκαίας και επιθυμητής διασυνοριακής κινητικότητας, καθώς και λόγω της έλλειψης σταθερών θέσεων εργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ επικροτεί την πλέον πρόσφατη πρωτοβουλία (RESAVER) της Επιτροπής (11), η οποία αποσκοπεί στο να διευκολύνει την κινητικότητα των ερευνητών με τη σύσταση ενός νέου πανευρωπαϊκού συνταξιοδοτικού ταμείου. Αυτή η πρωτοβουλία στοχεύει να εξασφαλίσει στους ερευνητές τη δυνατότητα να μετακινούνται ελεύθερα από το ένα κράτος μέλος στο άλλο χωρίς να ανησυχούν για τη διατήρηση των συμπληρωματικών συνταξιοδοτικών παροχών τους. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αυτό συνιστά ένα βήμα προόδου προς την ορθή κατεύθυνση, χωρίς ωστόσο να μπορεί να αξιολογήσει ήδη στην παρούσα γνωμοδότηση την καταλληλότητα της επιλεχθείσας προσέγγισης.

4.3.2.

Στη παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ δεν επικεντρώνεται στα ειδικά ερευνητικά θέματα, καθότι αυτά εξετάστηκαν διεξοδικά στη γνωμοδότησή της με θέμα το πρόγραμμα «Ορίζων 2020». Εν προκειμένω, επαναλαμβάνει ότι θα πρέπει να διοχετευθούν στους στόχους των προγραμμάτων των κρατών μελών επαρκείς δυνατότητες μόχλευσης.

4.4.

Αναφορικά με την προώθηση των καινοτομιών η ΕΟΚΕ συνοψίζει ως εξής τη θέση της. Κατά κανόνα, οι καινοτομίες αναπτύσσονται: