10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/1

1.1

Η ΕΟΚΕ, σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, έχει ταχθεί σθεναρά τόσο υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) όσο και υπέρ της εκπόνησης της δέσμης μέτρων που αποκαλείται «20-20-20».

1.2

Η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ενωσιακή κλίμακα αποσκοπεί στη μείωση των σχετικών με την ενέργεια εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (συμβάλλοντας έτσι στις προσπάθειες της Ευρώπης για την προστασία του κλίματος) και στον περιορισμό της εξάρτησης από τις εισαγωγές (βελτιώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ασφάλεια του εφοδιασμού).

1.3

Οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της αύξησης του μεριδίου των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πυροδότησαν έντονες συζητήσεις. Κατόπιν αιτήματος της Ιρλανδικής Προεδρίας, η ΕΟΚΕ προτίθεται να προσδώσει μεγαλύτερη σαφήνεια και διαφάνεια στο συγκεκριμένο θέμα.

1.4

Πέρα από ένα ορισμένο μερίδιο του ενεργειακού μείγματος, οι διαλείπουσες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επιβάλλουν τη διασφάλιση ορισμένων πρόσθετων συνιστωσών του ενεργειακού συστήματος, όπως οι επεκτάσεις δικτύων, οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης, η εφεδρική δυναμικότητα και οι προσπάθειες για ευέλικτη κατανάλωση. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη και την υλοποίηση των εν λόγω υπολειπόμενων στοιχείων.

1.5

Σε περίπτωση που οι προαναφερθείσες συνιστώσες δεν είναι ακόμη διαθέσιμες, υπάρχουν τα εξής δύο ενδεχόμενα: είτε πρόσκαιρη αδυναμία χρησιμοποίησης της παραγόμενης ενέργειας, είτε παροδική υπερφόρτωση των δικτύων και των συστημάτων ελέγχου, τα οποία θα μπορούσαν να έχουν ως επακόλουθες συνέπειες την αναποτελεσματική χρήση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων και τη διακύβευση τόσο της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού όσο και της βιωσιμότητας της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας.

1.6

Κατά συνέπεια, οι κανόνες που διέπουν την τροφοδότηση με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χρήζουν προσεκτικής (επαν)εξέτασης, ούτως ώστε να είναι πάντοτε εγγυημένη η ασφάλεια του εφοδιασμού και να καλύπτει η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές τη σχετική ζήτηση.

1.7

Η επέκταση των μονάδων παραγωγής που χρησιμοποιούν διαλείπουσες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εξακολουθεί να απαιτεί την πραγματοποίηση σημαντικών πρόσθετων επενδύσεων για τη δημιουργία και τη λειτουργία των ελλειπόντων κρίκων του συνολικού συστήματος. Ειδικότερα, η ανάπτυξη και η εγκατάσταση επαρκούς συνολικής χωρητικότητας αποθήκευσης αποτελούν συγχρόνως πρόκληση, ευκαιρία και απόλυτη αναγκαιότητα.

1.8

Ως εκ τούτου, η αυξημένη χρήση των τεχνολογιών των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα προκαλέσει πιθανότατα σημαντική αύξηση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας η οποία, μετακυλιώμενη στους καταναλωτές, θα μπορούσε να επιφέρει σημαντική αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας.

1.9

Ένα βιώσιμο ενεργειακό σύστημα αποτελούμενο ιδίως από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μολονότι δημιουργεί πρόσθετο κόστος συγκριτικά με τα υφιστάμενα συστήματα που βασίζονται σε ορυκτές πηγές, συνιστά τη μόνη μακροπρόθεσμη λύση για το ενεργειακό μας μέλλον. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η αύξηση του κόστους είναι αναπόφευκτη, λόγω της συμφωνίας να συμπεριληφθεί το εξωτερικό κόστος και να διακοπούν οι επιδοτήσεις που συνδέονται με την ενέργεια από ορυκτές πηγές.

1.10

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά να αναθέσει η Επιτροπή την πραγματοποίηση μίας ενδελεχούς χρηματοοικονομικής μελέτης σχετικά με το θέμα της παρούσας γνωμοδότησης, στην οποία θα εξεταστούν ποσοτικά τα ανοικτά ζητήματα.

1.11

Άλλες δυνητικές οικονομικές επιπτώσεις της προαναφερθείσας αύξησης του κόστους είναι οι εξής: (i) η πρόκληση ζημίας στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και (ii) η πρόσθετη επιβάρυνση, ιδιαίτερα των μειονεκτουσών κοινωνικών ομάδων.

1.12

Υπάρχει επομένως κίνδυνος επιδείνωσης του φαινομένου μετεγκατάστασης των μονάδων παραγωγής σε χώρες εκτός ΕΕ, όπου η ενέργεια είναι φθηνότερη, πράγμα το οποίο θα μπορούσε όχι μόνο να υπονομεύσει την προσπάθεια καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής ("διαρροή διοξειδίου του άνθρακα") αλλά και να υποσκάψει την ευρωπαϊκή οικονομία και ευημερία.

1.13

Εφόσον ενδέχεται να προκύψουν πρόσθετες δαπάνες λόγω ακατάλληλων επιδοτήσεων και κινήτρων που ποικίλλουν από τη μια ευρωπαϊκή χώρα στην άλλη, το όλο θέμα του κόστους –συμπεριλαμβανομένων επίσης των εναλλακτικών ενεργειακών στρατηγικών– θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ανοικτών συζητήσεων υπό συνθήκες διαφάνειας, με παράλληλη εξέταση του ζητήματος των εξωτερικών δαπανών που συνεπάγονται τα διάφορα ενεργειακά συστήματα, καθώς και της αλληλεξάρτησής τους.

1.14

Συνεπώς, η καθιέρωση μιας κοινής ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής και μιας εσωτερικής αγοράς ενέργειας καθίσταται απαραίτητη ως βάση για τη διαμόρφωση ενός αξιόπιστου νομοθετικού πλαισίου, ικανού να εμπνέει εμπιστοσύνη και συγχρόνως να διευκολύνει τις επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας και να προάγει τα ενεργειακά συστήματα σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή επικράτεια, με πρωταρχικό απώτερο στόχο τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ενέργειας.

1.15

Για να καταστούν οι τεχνολογίες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ανταγωνιστικές στην ελεύθερη αγορά, χρειάζεται ένα αποτελεσματικό και περισσότερο προσανατολισμένο στην αγορά μέσο στήριξης, το οποίο να εξυπηρετεί περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς σκοπούς, να αντικατοπτρίζει τις δυνητικές εξωτερικές δαπάνες και να καλύπτει τη συνολική επικράτεια της ΕΕ.

1.16

Προς το σκοπό αυτό, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η ενδεδειγμένη τιμολόγηση του διοξειδίου του άνθρακα (π.χ. φορολόγηση). Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να αναπτύξει, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, τις αντίστοιχες πολιτικές πρωτοβουλίες για ένα σχετικό μέσο στήριξης. Εν συνεχεία, θα υπήρχε δυνατότητα να καταργηθούν όλα τα άλλα μέσα στήριξης της διείσδυσης των διαφόρων πηγών ενέργειας στην αγορά.

1.17

Η παγκόσμια εμβέλεια του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής και η διεθνής οικονομική ολοκλήρωση επιβάλλουν μεγαλύτερη επικέντρωση στη διεθνή οικονομική κατάσταση και στις παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Επομένως, η σύναψη παγκόσμιων συμφωνιών για την προστασία του κλίματος προσλαμβάνει ζωτική σημασία.

1.18

Σημαντικό στοιχείο της περαιτέρω διαδικασίας θα μπορούσε να αποτελέσει η καθιέρωση δημόσιου διαλόγου για την ενέργεια σε όλη την Ευρώπη –Ευρωπαϊκός Ενεργειακός Διάλογος– όπως επισημαίνεται στη γνωμοδότηση που υιοθέτησε πρόσφατα η ΕΟΚΕ, την οποία και επιδοκίμασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τέλος, πριν από τη λήψη οριστικών αποφάσεων με μακροπρόθεσμες επιδράσεις, απαιτείται η εκπόνηση μελέτης με σκοπό την αξιολόγηση των επιπτώσεων του Ενεργειακού χάρτη πορείας για το 2050 στην οικονομία της ΕΕ και στην παγκόσμια ανταγωνιστικότητά της.

2.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το αίτημα της Ιρλανδικής Προεδρίας που θίγει ένα σοβαρό πρόβλημα, το οποίο απομένει ακόμη προς επίλυση ενόψει της επίτευξης του στόχου του Ενεργειακού χάρτη πορείας για το 2050. Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει ταχθεί σθεναρά τόσο υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) όσο και υπέρ της δέσμης μέτρων που αποκαλείται «20-20-20».

2.2

Επιπλέον, πολύ πρόσφατα, η ΕΟΚΕ εξέτασε ζητήματα σχετικά με το αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης στη γνωμοδότησή της με θέμα «Ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην αγορά ενέργειας» (έγγρ. CESE 1880/2012). Η ΕΟΚΕ ζήτησε την περαιτέρω κατασκευή εγκαταστάσεων για τη μετατροπή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ηλεκτρική ενέργεια, ενδεχομένως στο πλαίσιο ενός ισορροπημένου ενεργειακού μείγματος, και συνέστησε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις οικονομικές και κοινωνικές πτυχές, καθώς και στη συγκράτηση της αύξησης του κόστους, πρωτίστως μέσω της εύλογης τιμολόγησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα η οποία θα πρέπει να αποτελέσει το μοναδικό χρησιμοποιούμενο μέσο στήριξης. Η ίδια βασική κατεύθυνση ακολουθείται και στην παρούσα γνωμοδότηση.

2.3

Όσον αφορά το ιστορικό και τα σημεία εκκίνησης της παρούσας γνωμοδότησης, θα πρέπει να επισημανθούν επίσης τα εξής:

3.1

Το πρωταρχικό οικονομικό ζήτημα με το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπο κάθε σύστημα ενεργειακής τροφοδότησης αφορά το κόστος ανάπτυξης και λειτουργίας του συνολικού συστήματος –από τους παραγωγούς ενέργειας έως τους καταναλωτές– και τις επιδράσεις του από πλευράς οικονομικής ισχύος, ανταγωνιστικότητας και κοινωνικής βιωσιμότητας.

3.2

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, το κόστος έχει αυξηθεί σημαντικά σε όλους τους τομείς του ενεργειακού εφοδιασμού. Αυτό ισχύει όσον αφορά τα ορυκτά καύσιμα, όπως το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο (με αυξήσεις οι οποίες επιτείνονται λόγω φόρων και λοιπών επιβαρύνσεων), τους καινούριους πυρηνικούς σταθμούς, εξαιτίας των σημαντικών πρόσθετων δαπανών που συνεπάγονται τα συστήματα ασφαλείας, καθώς και, ειδικότερα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας λόγω των εκτεταμένων επιδοτήσεων και μηχανισμών στήριξης που απαιτούνται για μια επιτυχημένη διείσδυση στην αγορά. Επιπλέον, στο συνολικό σύστημα περιλαμβάνονται έμμεσες δαπάνες, οι οποίες σχετίζονται με την ανάπτυξη δικτύου, τη ρύθμιση της ενέργειας και την εξασφάλιση εφεδρικής δυναμικότητας, αλλά και εξωτερικές δαπάνες που διαφέρουν ανάλογα με την εκάστοτε χρησιμοποιούμενη ενεργειακή τεχνολογία.

3.3

Λόγω των διαφορετικών επιδοτήσεων ή/και της διαφορετικής φορολόγησης όσον αφορά τις μεμονωμένες πηγές ενέργειας σε κάθε κράτος μέλος, είναι ιδιαιτέρως δύσκολο και περίπλοκο να υπάρξει ολοκληρωμένη εικόνα για όλη την ΕΕ σχετικά με το κόστος των διαφορετικών πηγών ενέργειας. Το θέμα αυτό επαναλαμβάνεται στις παρατηρήσεις του κεφαλαίου 4.

3.4

Σε αυτό το κεφάλαιο εξετάζεται το προβλεπόμενο κόστος από την αύξηση του μεριδίου των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), πριν από τη διερεύνηση τυχόν πρόσθετων οικονομικών επιπτώσεων στο επόμενο κεφάλαιο και τη διατύπωση συστάσεων για την ανάληψη δράσης. Ενώ μπορεί να αυξηθεί το κόστος και σε άλλες πηγές ενέργειας, ενώ οι προβλέψεις για τις μελλοντικές εξελίξεις στον τομέα των ορυκτών καυσίμων –όσον αφορά τόσο τη χρήση όσο και το κόστος τους– αντανακλούν ευρέως τις συζητήσεις σχετικά με τις δυνατότητες του σχιστολιθικού φυσικού αερίου και του σχιστολιθικού πετρελαίου και τις αξιοσημείωτες διαφορές που υφίστανται ως προς την τιμή της ενέργειας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και π.χ. των ΗΠΑ και ενώ η εν λόγω συνιστώσα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα κατά τη στάθμιση των οικονομικών πλεονεκτημάτων και κινδύνων που συνεπάγεται η αυξημένη εγκατάσταση των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, το κεφάλαιο αυτό επικεντρώνεται στο προβλεπόμενο κόστος της αυξημένης χρήσης διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

3.5

Αναγνωρίζεται ότι πρέπει να επιδειχθεί επιφυλακτικότητα, καθώς δεν είναι γνωστή κάποια ανεξάρτητη και έγκυρη ανάλυση η οποία να παρέχει ένα απολύτως ενδελεχές υπόδειγμα όσον αφορά το κόστος της ενέργειας, το οποίο όχι μόνο να συμπεριλαμβάνει τις γνωστές εξωγενείς παραμέτρους, αλλά και συγχρόνως να αναγνωρίζει τη σημαντική επίδραση των πρόσφατων εξελίξεων ως προς την προέλευση και την παραγωγή των μη συμβατικών ορυκτών καυσίμων. Τέλος, πριν από τη λήψη οριστικών αποφάσεων με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, η Επιτροπή θα πρέπει να εκπονήσει οικονομική μελέτη με σκοπό την αξιολόγηση των επιπτώσεων του Ενεργειακού χάρτη πορείας για το 2050 στην οικονομία της ΕΕ και στην παγκόσμια ανταγωνιστικότητά της. Θα πρέπει, ωστόσο, να εκτιμηθούν και τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

3.6

Οι εξωτερικές δαπάνες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη συζήτηση σχετικά με τις διάφορες πηγές ενέργειας (ιδίως όσον αφορά την πυρηνική ενέργεια). Οι τεχνολογίες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ενδέχεται επίσης να συνεπάγονται κινδύνους (π.χ. κατάρρευση φράγματος, τοξικά υλικά) και εξωτερικές δαπάνες (π.χ. εκτεταμένη εκμετάλλευση του εδάφους). Ωστόσο, η ποσοτική ανάλυση των παραγόντων αυτών και της αλληλεξάρτησής τους (π.χ. λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων σε εφεδρικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας) εκφεύγει μεν του πεδίου της παρούσας γνωμοδότησης, αλλά θα ήταν σκόπιμο να διερευνηθεί στο πλαίσιο μελλοντικών συζητήσεων.

3.7

Εάν συνεχιστεί η αυξημένη εγκατάσταση των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τότε οι έμμεσες συστημικές δαπάνες θα ξεπεράσουν τις άμεσες δαπάνες των «εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας». Παρά το γεγονός ότι οι άμεσες δαπάνες των εν λόγω «εγκαταστάσεων παραγωγής» έχουν εν τω μεταξύ μειωθεί σημαντικά, ωστόσο οι εγκαταστάσεις αυτές δεν είναι ακόμη ανταγωνιστικές χωρίς την παροχή επιδοτήσεων και εξακολουθούν να συντελούν στην αύξηση του ενεργειακού λογαριασμού. Εντούτοις, οι παράγοντες επιπρόσθετου κόστους του συνολικού συστήματος ενεργειακής τροφοδότησης, οι οποίοι επισημαίνονται κατωτέρω, θα προσλάβουν πιο βαρύνουσα σημασία μόνο σε περίπτωση αύξησης του σχετικού μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πράγμα το οποίο εξηγείται λεπτομερέστερα στη συνέχεια.

3.8

Διαλείπουσα παραγωγή ενέργειας: η αιολική και η ηλιακή ενέργεια παράγονται μόνο όταν φυσά ο άνεμος ή/και όταν λάμπει ο ήλιος. Αυτό σημαίνει ότι οι εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται για τη μετατροπή των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ηλεκτρική ενέργεια επιτυγχάνουν το μέγιστο επίπεδο απόδοσής τους μόνο επί περιορισμένο αριθμό ωρών ετησίως — η περίοδος χρήσης της εγκατεστημένης δυναμικότητας είναι περίπου 800 έως 1 000 ώρες για τα φωτοβολταϊκά κύτταρα (στη Γερμανία) και περίπου 1 800-2 200 ώρες για τη χερσαία παραγωγή αιολικής ενέργειας και σχεδόν το διπλάσιο για την αντίστοιχη υπεράκτια παραγωγή. Παραδείγματος χάρη, το 2011 στη Γερμανία (Πηγή: Energie Daten 2011, Bundesministerium für Wirtschaft), η ενεργειακή απόδοση των φωτοβολταϊκών κυττάρων και των ανεμογεννητριών ανήλθε σε ποσοστό ελάχιστα υψηλότερο του 10% και ελάχιστα χαμηλότερο του 20%, αντιστοίχως, σε σχέση με τη συνολική ετήσια απόδοση που επιτυγχάνεται θεωρητικά υπό συνθήκες αδιάλειπτης παραγωγής. Αντιθέτως, οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί, οι μονάδες που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα και οι πυρηνικές εγκαταστάσεις μπορούν να επιτύχουν πολύ υψηλότερα ποσοστά (80-90%) ετήσιας μέσης χρήσης (δηλ. περισσότερες από 7 000 ώρες πλήρους δυναμικότητας), πράγμα το οποίο επιτρέπει τη χρήση αυτών των δυνατοτήτων για τη δημιουργία φορτίου βάσης.

3.9

Πλεονάζουσα δυναμικότητα: Αυτό σημαίνει ότι για την αντικατάσταση της μέσης ετήσιας παραγωγής που προέρχεται από "συμβατικές" πηγές ενέργειας –βάσει ορυκτών ή πυρηνικών καυσίμων– από τη χρήση διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η παραγωγική ικανότητα θα πρέπει να αυξηθεί με τη βοήθεια παραγόντων υπερπολλαπλάσιων του επιπέδου της ετήσιας υπερφόρτωσης αιχμής· κρίνεται σκόπιμο να επιδιωχθεί η κατασκευή και η διασφάλιση της λειτουργίας μεγάλων μονάδων παραγωγής ενέργειας με πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα, σε συνδυασμό με πρόσθετες σημαντικές εγκαταστάσεις μεταφοράς και διανομής της παραγόμενης ενέργειας, δεδομένου άλλωστε ότι θα χρειαστούν ακόμη περισσότερες εγκαταστάσεις τέτοιου είδους λόγω της ενέργειας που χάνεται σε περίπτωση αποθήκευσης και επαναχρησιμοποίησης.

3.10

Δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις: Οι συνέπειες που προκύπτουν από τη συγκεκριμένη ανάγκη μπορούν να καταδειχθούν με τη βοήθεια δύο χαρακτηριστικών περιπτώσεων· στην πρώτη περίπτωση οι περισσότερες "μονάδες παραγωγής" προμηθεύουν ηλεκτρική ενέργεια καθ’ όλη τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου (πλεονάζουσα προσφορά), ενώ στη δεύτερη η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από μια ανεπαρκώς λειτουργούσα μειονότητα εγκαταστάσεων (υπερβάλλουσα ζήτηση).

3.11

Πλεονάζουσα προσφορά: Λαμβανομένης υπόψη της ανάγκης πλεονάζουσας δυναμικότητας, όποτε η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από αιολικές ή ηλιακές εγκαταστάσεις υπερβαίνει την ικανότητα του δικτύου και την πραγματική ζήτηση που εκδηλώνεται από τους καταναλωτές, τότε υπάρχουν τα εξής τρία ενδεχόμενα: είτε η παραγωγή σταματά εν μέρει (πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ένα μέρος της δυνητικής ενεργειακής απόδοσης παραμένει αχρησιμοποίητο)· είτε παρατηρείται υπερφόρτωση των δικτύων· είτε –εάν υπάρχουν οι απαιτούμενες εγκαταστάσεις– το πλεόνασμα ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να αποθηκευτεί και να διανεμηθεί εν συνεχεία στους καταναλωτές όταν η αιολική ή η ηλιακή απόδοση θα είναι ανεπαρκής. Το πρόβλημα αναμένεται να αμβλυνθεί χάρη στη δυνατότητα ευέλικτης κατανάλωσης (Βλ. σημείο 3.16.)

3.11.1

Υπερφόρτωση δικτύου και ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού: Η ενέργεια που παράγεται κατά διαστήματα στη Γερμανία από αιολικές ή/και ηλιακές εγκαταστάσεις επιβαρύνει ήδη τα υφιστάμενα δίκτυα μεταφοράς σε γειτονικές χώρες (ιδίως στην Πολωνία, στην Τσεχική Δημοκρατία, στη Σλοβακία και στην Ουγγαρία [Πηγή: EurActiv, 21 Ιανουαρίου 2013]), προκαλώντας εντάσεις οι οποίες συνιστούν απειλή για τη λειτουργία των δικτύων αλλά και πηγή πρόσθετου κόστους λόγω της λήψης διορθωτικών μέτρων και της ανάγκης επενδύσεων σε συστήματα προστασίας (όπως οι μετασχηματιστές μετατόπισης φάσης). Υπάρχει εν προκειμένω κίνδυνος σημαντικής υπέρβασης των ορίων ανοχής, αλλά και πρόκλησης σοβαρού πλήγματος στην ασφάλεια του εφοδιασμού.

3.11.2

Αποθήκευση: Με σκοπό (i) την προστασία του δικτύου από τυχόν υπερφόρτωση σε περίπτωση πλεονάζουσας προσφοράς, λόγω των τεράστιων πλεονασμάτων που προκύπτουν ως εγγενής συνέπεια της αυξημένης χρήσης των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και (ii) την αποθήκευση αυτής της ενέργειας για μετέπειτα χρήση, η ανάπτυξη και η εγκατάσταση επαρκούς συνολικής χωρητικότητας αποθήκευσης αποτελούν συγχρόνως πρόκληση, ευκαιρία και απόλυτη αναγκαιότητα.

3.11.3

Συντελεστής απωλειών αποθήκευσης: Παρότι οι ηλεκτροπαραγωγικοί σταθμοί αποθήκευσης νερού εμφανίζουν απώλεια ελάχιστου ποσοστού ενέργειας και έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί ευρέως επί σειρά δεκαετιών, τα υφιστάμενα περιθώρια για ευρύτερη και επαρκή χρήση των εν λόγω συστημάτων στην Ευρώπη είναι επί του παρόντος εξαιρετικά περιορισμένα λόγω διαφόρων οικονομικών και φυσικών παραγόντων, καθώς και λόγω της αναγκαίας αποδοχής εκ μέρους της κοινής γνώμης. Κάποια άλλα συστήματα αποθήκευσης για χρήση μεγάλης κλίμακας τελούν ακόμη υπό διαμόρφωση. Σύμφωνα με ορισμένες προβλέψεις εκτιμάται ότι η τροφοδότηση με ηλεκτρική ενέργεια προερχόμενη από καινοτόμες εγκαταστάσεις αποθήκευσης θα έχει τουλάχιστον διπλάσιο κόστος από ό,τι η μη αποθηκευόμενη ηλεκτρική ενέργεια (Πηγή: Niels Ehlers, Strommarktdesign angesichts des Ausbaus fluktuierender Stromerzeugung, 2011), πράγμα το οποίο συνεπάγεται συντελεστή απωλειών της τάξεως τουλάχιστον του δύο. Όσον αφορά ιδίως το θέμα αυτό, υπάρχει πολύ μεγάλη ανάγκη για έρευνα και ανάπτυξη.

3.11.4

Η ανάπτυξη ενός συνολικού συστήματος τροφοδότησης με ηλεκτρική ενέργεια ως ζήτημα προτεραιότητας: Κατά συνέπεια, η περαιτέρω εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ενέργειας από διαλείπουσες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προϋποθέτει να δοθεί προτεραιότητα στη δημιουργία και στη λειτουργία των ελλειπόντων κρίκων του συνολικού συστήματος και, ειδικότερα, στην εγκατάσταση κατάλληλων υποδομών μεταφοράς, συστημάτων αποθήκευσης, και συστημάτων ευέλικτης κατανάλωσης.

3.11.5

Προκαταρκτικά μέτρα: Τέτοιου είδους μέτρα θα καταστούν αναγκαία εφόσον εξακολουθήσει να θεωρείται αιτιολογημένη η παροχή προτεραιότητας στην τροφοδότηση των δικτύων, προκειμένου να μην ξεπεραστούν τα όρια αντοχής των δικτύων αυτών και να καταστεί δυνατή η κάλυψη της ζήτησης μέσω της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, χωρίς να απειληθεί η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει να τροποποιηθούν οι κανόνες παροχής προτεραιότητας.

3.12

Υπερβάλλουσα ζήτηση: Δεδομένου ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν κυμαινόμενη απόδοση, η συμβολή τους στην επίτευξη «αμετάβλητης δυναμικότητας» –δηλ. στην κάλυψη της μέγιστης ετήσιας κατανάλωσης κατά τις περιόδους αιχμής– δεν μπορεί παρά να είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Η Γερμανική Υπηρεσία Ενέργειας (Dena) (Πηγή: Integration EE, Dena, 2012) εκτιμά ότι η συμβολή αυτή κυμαίνεται μεταξύ 5% και 10% για την αιολική ενέργεια και αντιστοιχεί μόλις σε 1% για την ηλιακή ενέργεια (σε σύγκριση με ποσοστό 92% για τις λειτουργούσες με λιγνίτη μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας). Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η φωτοβολταϊκή ενέργεια έχει ουσιαστικά μηδενική συμβολή στην κάλυψη της μέγιστης ετήσιας κατανάλωσης, η οποία προκύπτει πάντοτε (παραδείγματος χάρη, στη Γερμανία) τα βράδια του χειμώνα, όταν δεν υπάρχει παραγωγή φωτοβολταϊκής ενέργειας. Η αναλογία αυτή μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο ευνοϊκή, ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή τις κλιματικές συνθήκες κάθε κράτους μέλους.

3.13

Εφεδρικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας: Αυτό σημαίνει ότι οι συμβατικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (εφεδρικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας) θα εξακολουθήσουν, αφενός, να είναι αναγκαίοι για την αντιστάθμιση της ανεπαρκούς παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και, αφετέρου, να εξασφαλίζουν αξιόπιστη δυναμικότητα, η οποία μπορεί να ρυθμιστεί. Οι συμβατικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας θα παραμείνουν απαραίτητοι μέχρι να αποκτηθεί επαρκής αριθμός καινοτόμων εγκαταστάσεων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας. Ορισμένες συμβατικές τεχνολογίες δεν είναι πλέον οικονομικά προσοδοφόρες, μολονότι είναι απαραίτητες για την εξασφάλιση της σταθερότητας στη λειτουργία του δικτύου. Σε περίπτωση που αυτοί οι εφεδρικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα (σε αντίθεση, παραδείγματος χάρη, με το υδρογόνο που παράγεται μέσω της ηλεκτρόλυσης με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές), η επίτευξη του στόχου του Ενεργειακού χάρτη πορείας για το 2050 θα καταστεί ακόμη δυσχερέστερη.

3.13.1

Διατήρηση εφεδρικής δυναμικότητας: Κατ’ αντιδιαστολή προς τους "συμβατικούς" σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που εξασφαλίζουν δυναμικότητα βασικού φορτίου, οι εφεδρικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιούνται λιγότερο εντατικά κατά τη διάρκεια του έτους και λειτουργούν, εφόσον απαιτείται, με χαμηλότερα επίπεδα ενεργειακής απόδοσης και υψηλότερο μεταβλητό κόστος. Κατά συνέπεια, οι εφεδρικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έχουν υψηλότερο κόστος κύκλου ζωής από τους "συμβατικούς" σταθμούς. Τα οικονομικά κίνητρα που απαιτούνται για τη διασφάλιση της αναγκαίας εφεδρικής δυναμικότητας τελούν επί του παρόντος υπό συζήτηση (Πηγή: Veit Böckers et alt., Braucht Deutschland Kapazitätsmechanismen für Kraftwerke? Eine Analyse des deutschen Marktes für Stromerzeugung, Vierteljahrshefte zur Wirtschaftsforschung, 2012).

3.14

Εξομάλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων: Παράλληλα με τους εφεδρικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρισμού και τις τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, μια πρόσθετη επιλογή συνίσταται στην εξομάλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων όσον αφορά την πλεονάζουσα προσφορά και την υπερβάλλουσα ζήτηση κατά τη διάρκεια ορισμένων χρονικών περιόδων, όπως π.χ. όταν ο άνεμος φυσά στη Βορειοδυτική Ευρώπη, αλλά όχι στη Νοτιοανατολική. Ωστόσο, η χρήση της επιλογής αυτής προϋποθέτει ότι οι περιφέρειες που επωφελούνται από υψηλή ένταση του ανέμου σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή θα διαθέτουν επίσης επαρκή πλεονάζουσα δυναμικότητα για την κάλυψη της ζήτησης σε άλλες επί του παρόντος υπήνεμες περιφέρειες, καθώς και ότι οι περιφέρειες αυτές θα συνδέονται μεταξύ τους με κατάλληλες γραμμές μεταφοράς.

3.15

Επέκταση των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας: Δεδομένου ότι, στη συντριπτική πλειονότητά της, η παραγόμενη από ανανεώσιμες πηγές ηλεκτρική ενέργεια τροφοδοτεί δίκτυα χαμηλής και μέσης τάσης, τα δίκτυα αυτά θα πρέπει να αναπτυχθούν και να ενισχυθούν περαιτέρω. Οι μετασχηματιστές και τα συστήματα ελέγχου ("έξυπνα δίκτυα") θα πρέπει επίσης να προσαρμοστούν στον νέο ρόλο των δικτύων διανομής. Επιπλέον, απαιτείται επειγόντως η πραγματοποίηση επενδύσεων σε δίκτυα διανομής υψηλής τάσης, δεδομένου ότι οι ανεπαρκείς διασυνδέσεις (π.χ. μεταξύ Βόρειας και Νότιας Γερμανίας) προκαλούν απρόβλεπτες ροές ηλεκτρικής ενέργειας που θέτουν σε κίνδυνο την ασφαλή λειτουργία των συστημάτων μετάδοσης. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι οι περισσότερες αιολικές εγκαταστάσεις δεν βρίσκονται κοντά σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση καταναλωτών ή εγκαταστάσεων αποθήκευσης, καθώς και στο γεγονός ότι η εξασφάλιση πρόσθετης δυναμικότητας θα διευκόλυνε τη βελτίωση του συγχρονισμού στην Ευρώπη, με σκοπό τη μερική υποκατάσταση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης και της εφεδρικής δυναμικότητας.

3.15.1

Η οικονομικά βιώσιμη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών δυνατοτήτων στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εκ παραλλήλου με την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, θα απαιτήσει την ευρείας κλίμακας επέκταση των υφιστάμενων δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας σε τοπικό, εθνικό και διακρατικό-ευρωπαϊκό επίπεδο, με σκοπό να βελτιστοποιηθεί η χρήση της κυμαινόμενης παραγωγής ενέργειας.

3.16

Διαχείριση της ζήτησης και ηλεκτροκινητικότητα: Η μετατόπιση της ζήτησης από τις περιόδους αιχμής προς περιόδους εκτός αιχμής ("λειτουργική αποθήκευση ενέργειας"), συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτροκινητικότητας, αποτελεί μια ακόμη επιλογή η οποία μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση των επιπτώσεων της διαλειπτικότητας. Ορισμένες χρήσεις της ηλεκτρικής ενέργειας προσφέρονται προς το σκοπό αυτό, όπως παραδείγματος χάρη τα συστήματα κλιματισμού και ψύξης και θέρμανσης, οι συσκευές ηλεκτρόλυσης και οι ηλεκτρικές κάμινοι τήξεως. Μια άλλη επιλογή μπορεί να είναι εν προκειμένω η ηλεκτροκινητικότητα που επιτυγχάνεται μέσω τροφοδοτούμενων από συσσωρευτές οχημάτων. Κρίνεται σκόπιμο να προσδιοριστεί ποια οικονομικά κίνητρα, σε συνδυασμό με έξυπνους μετρητές, θα μπορούσαν να ενθαρρύνουν τους πελάτες να καταστήσουν διαθέσιμη την αντίστοιχη δυναμικότητα.

3.17

Κόστος του συνολικού συστήματος: Ολόκληρη η οικονομία –δηλαδή ουσιαστικά οι καταναλωτές (ή/και οι φορολογούμενοι)– θα επιβαρυνθεί μοιραία με τις συνολικές δαπάνες που προκύπτουν από τη χρήση των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στις δαπάνες αυτές περιλαμβάνεται το κόστος του κύκλου ζωής τουλάχιστον δύο συστημάτων παροχής ενέργειας: πρόκειται, αφενός, για μια σειρά σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που τροφοδοτούνται από ανανεώσιμες πηγές, με αναπόφευκτα τεράστιες ανάγκες πλεονάζουσας δυναμικότητας που πρέπει να χρησιμοποιηθούν, και, αφετέρου, για μια δεύτερη σειρά σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με συμβατική δυναμικότητα, δυνατότητα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, νέα δυναμικότητα μεταφοράς και ικανότητα διαχείριση της ζήτησης για την εξυπηρέτηση των τελικών πελατών. Φυσικά, όλοι αυτοί οι παράγοντες πρέπει να σταθμιστούν σε συνάρτηση με τις δαπάνες που συνεπάγεται η συνεχιζόμενη χρήση ορυκτών καυσίμων (βλ. σημ. 3.3) και η ενδεχόμενη παροχή επιδοτήσεων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από μη ανανεώσιμες πηγές.

3.18

Εφόσον δεν βρεθεί άλλη εξήγηση, είναι αξιοσημείωτο ότι σε χώρες στις οποίες υπάρχουν μηχανισμοί προορατικής υποστήριξης των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως π.χ. στη Γερμανία και στη Δανία, οι εγχώριες τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας είναι ήδη περίπου κατά 40-60% υψηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ (Πηγή: EUROSTAT 2012). Ως εκ τούτου, η αυξημένη χρήση των τεχνολογιών των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σύμφωνα με τους στόχους του χάρτη πορείας 2050 θα προκαλέσει περαιτέρω αύξηση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας η οποία, μετακυλιώμενη στους καταναλωτές, θα μπορούσε, σύμφωνα με τις πρώτες γενικές εκτιμήσεις, να επιφέρει σημαντική αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας. Η εν λόγω παρατήρηση σχετίζεται με τη σύσταση του σημείου 3.5.

3.19

Η πρώτη απάντηση στο ερώτημα της Ιρλανδικής Προεδρίας έχει, επομένως, ως εξής: η παραγωγή ολοένα και περισσότερης ηλεκτρικής ενέργειας από διαλείπουσες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σύμφωνα με τους στόχους του χάρτη πορείας 2050 θα επιφέρει αισθητή αύξηση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας για τους χρήστες. Μέχρι στιγμής, οι δημόσιες συζητήσεις δεν είχαν συνήθως ως αντικείμενο την ενδελεχή εξέταση του κόστους του συνολικού συστήματος και εστιάζονταν, αντ’ αυτού, μόνο στο κόστος της (διαλείπουσας) τροφοδότησης των δικτύων με την παραγόμενη ενέργεια, πράγμα το οποίο εκτιμάται ότι αντιστοιχεί στο ήμισυ του συνολικού κόστους.

4.1

Το συνολικό σύστημα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: Για να αποτραπεί η αποφευκτέα σπατάλη οικονομικών πόρων και η ακόμη μεγαλύτερη αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, απαιτείται να δοθεί προτεραιότητα στον σχεδιασμό, στη διαμόρφωση και στην εγκατάσταση των αναγκαίων συνιστωσών του συνολικού συστήματος –εγκαταστάσεις αποθήκευσης, δίκτυα και σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας– σε ικανοποιητικό βαθμό προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την περαιτέρω εγκατάσταση των διαλειπουσών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το παράδειγμα της Γερμανίας και η αντίδραση των γειτονικών χωρών καταδεικνύουν τι συμβαίνει όταν αποτυγχάνει η εξ αρχής συνεκτίμηση της εν λόγω αρχής.

4.1.1

Προϋποθέσεις για τους παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας: Θεωρείται σκόπιμο να καθιερωθεί ένα τέτοιου είδους συνολικό σύστημα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, το οποίο να καλύπτει ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ, προκειμένου να αποφευχθεί η αναθεώρηση των κανόνων που διέπουν την τροφοδότηση (βλ. σημ. 3.10.5). Παραδείγματος χάρη, οι πάροχοι ηλεκτρικής ενέργειας από διαλείπουσες ανανεώσιμες πηγές θα μπορούσαν να υποχρεωθούν στην τήρηση ενός προγράμματος παραγωγής "μία ημέρα πριν". Η υποχρέωση αυτή μπορεί να διευκολυνθεί ενδεχομένως μέσω της συνέργειας με συστήματα τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης, καθώς και με συστήματα μεταφορών.

4.2

Στο πλαίσιο της συζήτησης σχετικά με τα επόμενα βήματα που χρειάζεται να γίνουν θα πρέπει να υπάρξει διάκριση μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών, χρονοδιαγραμμάτων και πεδίων δράσης (παρά τον μεταξύ τους συσχετισμό), όσον αφορά παραδείγματος χάρη τα εξής:

4.3

Κατάλογος προτεραιοτήτων: Κατά τη διερεύνηση των εναλλακτικών δυνατοτήτων για την ανάληψη δράσης, απαιτείται η επίδειξη μεγαλύτερης προσοχής στις τάσεις και στα γεγονότα παγκόσμιας εμβέλειας, η κατάρτιση συγκεκριμένου καταλόγου προτεραιοτήτων σε σχέση με τους βασικούς στόχους και η αναχαίτιση της διαρκώς αυξανόμενης τάσης των κυβερνήσεων των διαφόρων κρατών μελών να καταφεύγουν σε μη εναρμονισμένες κανονιστικές παρεμβάσεις (βλ. σημ. 4.7). Αντ’ αυτού, απαιτείται η οικοδόμηση κλίματος εμπιστοσύνης και η συνακόλουθη ενθάρρυνση της εκδήλωσης ενδιαφέροντος εκ μέρους του ιδιωτικού τομέα για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Στα σημεία που ακολουθούν θα εξετασθούν ορισμένες πτυχές του προβλήματος αυτού.

4.4

Παγκόσμια προσέγγιση: Πρωταρχικός στόχος της ευρωπαϊκής πολιτικής για την ενέργεια και το κλίμα θα πρέπει να είναι να γίνουν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση και να σταλούν ορθά μηνύματα, κατά τρόπο ο οποίος να ευνοεί όσο το δυνατόν περισσότερο –παρά τις έως τώρα υπαναχωρήσεις (Κοπεγχάγη, Κανκούν, Ντέρμπαν, Ντόχα)– την ελαχιστοποίηση της αύξησης των επιπέδων συγκέντρωσης CO2 σε παγκόσμια κλίμακα, την τόνωση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας στις παγκόσμιες αγορές και την επίτευξη όσο γίνεται πιο προσιτής τιμής για την ενέργεια στις ευρωπαϊκές αγορές. Δεδομένου ότι το κλίμα αποτελεί ζήτημα παγκόσμιου ενδιαφέροντος, η επικράτηση μιας αποκλειστικά ευρωκεντρικής προσέγγισης είναι εσφαλμένη. Η αξίωση ενός ρόλου «πρωτοπόρου» θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο την πραγματοποίηση επενδύσεων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, αλλά και την υπονόμευση της διεθνούς διαπραγματευτικής θέσης μας και την εκ μέρους μας αντίληψη της πραγματικότητας.

4.5

Διαφάνεια, κοινωνία πολιτών και συμφέροντα των καταναλωτών: Εάν το ζητούμενο είναι η εποικοδομητική συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στις συγκεκριμένες διαδικασίες (TEN/503) και η εφαρμογή ενεργειακών πολιτικών περισσότερο εστιασμένων στα συμφέροντα των καταναλωτών, τότε θα πρέπει να γίνει μεγαλύτερο άνοιγμα και να επιδιωχθεί η περαιτέρω εξοικείωση, τόσο των απλών Ευρωπαίων πολιτών όσο και των αρμόδιων για τη λήψη αποφάσεων, με τα ποσοτικά δεδομένα και τις συσχετίσεις. Η επιτυχία του εν λόγω εγχειρήματος συχνά δυσχεραίνεται εξαιτίας των μεροληπτικών επιχειρημάτων και στοιχείων που προβάλλονται από διάφορες προνομιούχες ομάδες ενδιαφερομένων οι οποίες αποσιωπούν τα τρωτά σημεία των θέσεών τους. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει μεν τα σχετικά συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (EREC) της 3ης Δεκεμβρίου 2012, αλλά συγχρόνως προσβλέπει σε περισσότερο φιλόδοξες και ανοικτές πολιτικές πληροφόρησης.

4.6

Ευρωπαϊκός ενεργειακός διάλογος: Σημαντική συνιστώσα της περαιτέρω διαδικασίας θα μπορούσε να αποτελέσει η καθιέρωση δημόσιου διαλόγου για την ενέργεια σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή επικράτεια, όπως επισημαίνεται στη γνωμοδότηση που υιοθέτησε πρόσφατα η ΕΟΚΕ (TEN/503) την οποία και επιδοκίμασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ζωτικής σημασίας θεωρείται η συμμετοχή του κοινού, καθώς και η κατανόηση και η αποδοχή των διαφόρων αλλαγών που θα χρειαστεί να διέλθει το ενεργειακό μας σύστημα κατά τις επόμενες δεκαετίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η σύνθεση της ΕΟΚΕ –η οποία αποτελεί καθρέφτη της ευρωπαϊκής κοινωνίας– της παρέχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί δεόντως στους πολίτες και στους ενδιαφερόμενους φορείς των κρατών μελών και να θεσπίσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα με γνώμονα τη συμμετοχική δημοκρατία και την ανάληψη συγκεκριμένης δράσης.

4.7

Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ενέργειας: Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ενέργειας (έγγρ. CESE 2527/2012) διότι μόνο μια τέτοια κοινότητα είναι σε θέση να εκπροσωπήσει αποτελεσματικά τις θέσεις και τα συμφέροντα της Ευρώπης στο πλαίσιο των σχέσεων που διατηρεί με τους διεθνείς εταίρους της, μεριμνώντας συγχρόνως για τη βέλτιστη δυνατή χρήση των σχετικών περιφερειακών και κλιματικών παραμέτρων. Επιπλέον, αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος ο οποίος ενδείκνυται, αφενός, για τον συντονισμό και τη βελτίωση των εθνικών κανόνων και των μέσων στήριξης –που συχνά αντιδιαστέλλονται μεταξύ τους– και, αφετέρου, για τη διαχείριση και την υλοποίηση της ανάπτυξης των δικτύων στην Ευρώπη υπό τις βέλτιστες δυνατές συνθήκες.

4.8

Εσωτερική αγορά ενέργειας: Η ύπαρξη μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ενέργειας προϋποθέτει επίσης την ύπαρξη μιας ελεύθερης εσωτερικής αγοράς ενέργειας (έγγρ. CESE 2527/2012). Μια τέτοιου είδους αγορά θα μπορούσε, ενόψει της ριζικής αναδιαμόρφωσης του συστήματος ενεργειακής τροφοδότησης που προβλέπεται από τον Ενεργειακό χάρτη πορείας για το 2050, να διασφαλίσει ότι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας καλύπτει τις ανάγκες των καταναλωτών στην πιο προσιτή τιμή και ότι οι επενδύσεις πραγματοποιούνται τη σωστή στιγμή, στο σωστό σημείο (π.χ. σε περιφέρειες με το σωστό κλίμα) και με τη χρήση των οικονομικότερων τεχνολογιών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας οφείλουν επομένως να συμπεριληφθούν σε μια ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά ενέργειας, η οποία θα λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές της ελεύθερης αγοράς.

4.8.1

Ανταγωνιστικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Για να μπορέσουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να καταστούν ανταγωνιστικές στην αγορά ενέργειας, οι εκπομπές CO2 από ορυκτά καύσιμα απαιτείται να συνυπολογίζονται δεόντως στις τιμές, με τη βοήθεια ενός ενδεδειγμένου και συνεκτικού συστήματος τιμολόγησης (φορολόγησης) ή μέσου της αγοράς. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα πρέπει λοιπόν να καταστούν "ανταγωνιστικές" μεσοπρόθεσμα. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, θεωρείται αρκετή η απελευθέρωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας, σε συνδυασμό με την ενδεδειγμένη τιμολόγηση του διοξειδίου του άνθρακα (π.χ. επιβολή φόρων), ως κίνητρο για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Η προαναφερθείσα προϋπόθεση, παράλληλα με τη δέουσα χρέωση της χρήσης των δικτύων, αναμένεται ότι θα αποδειχθεί αναγκαία και ικανή συνθήκη για την πραγματοποίηση επενδύσεων εστιασμένων στην κατασκευή εφεδρικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και εγκαταστάσεων αποθήκευσης, καθώς και στη διαχείριση της ζήτησης, τη σωστή στιγμή, στο σωστό σημείο και στη σωστή ποσότητα. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα χρειάζονταν επιδοτήσεις μόνο για την υποστήριξη δραστηριοτήτων έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης σχετικών με τις νέες τεχνολογίες.

4.9

Επιφυλακτική προσέγγιση έναντι του επιμερισμού του κόστους: Παρότι η αναμενόμενη αύξηση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας έχει μόλις αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της, υπάρχουν κάποια μέτρα τα οποία είτε έχουν ήδη συζητηθεί είτε έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις. Από τη μία πλευρά, όπως έχει άλλωστε ζητήσει η ΕΟΚΕ (1), οι οικονομικά ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες θα πρέπει να προστατευθούν από την ενεργειακή πενία. Από την άλλη πλευρά, οι πλέον ενεργειοβόροι βιομηχανικοί τομείς χρήζουν προστασίας έναντι της αύξησης του κόστους της ενέργειας για να μην ζημιωθεί η παγκόσμια ανταγωνιστικότητά τους, πράγμα το οποίο θα είχε ως συνέπεια τη μετεγκατάσταση των μονάδων παραγωγής τους εκτός Ευρώπης, σε χώρες όπου η ενέργεια είναι φθηνότερη· εξάλλου, κάτι τέτοιο θα απέβαινε μοιραία εις βάρος της προστασίας του κλίματος (πρβλ. "διαρροή διοξειδίου του άνθρακα") (TEN/492).

4.9.1

Εντούτοις, σε μία τέτοια περίπτωση, θα απαιτηθεί οι ΜΜΕ και οι ομάδες μεσαίου εισοδήματος να επωμισθούν και το βάρος του κόστους από το οποίο θα απαλλαγούν ορισμένοι συγκεκριμένοι τομείς.

4.10

Αποτροπή της αποβιομηχάνισης: Η περαιτέρω αποβιομηχάνιση της ΕΕ θα πρέπει να αποφευχθεί. Αυτήν τη στιγμή, η αποβιομηχάνιση δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι οι ευρωπαϊκές προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών CO2 στέφονται από επιτυχία. Ωστόσο, αυτό που πραγματικά συμβαίνει, είναι μια συγκεκαλυμμένη μορφή "διαρροής άνθρακα": εάν τα προϊόντα κατασκευάζονται αλλού και όχι πλέον στην Ευρώπη, όπως συνέβαινε παλαιότερα, το σχετικό "αποτύπωμα άνθρακα" μπορεί να διατηρηθεί ή ακόμη και να επιδεινωθεί.

4.11

Ενίσχυση της έρευνας και της ανάπτυξης, αντί της εσπευσμένης, πρόωρης και ευρείας κλίμακας "εκτόξευσης" στην αγορά. Η διάκριση μεταξύ της έρευνας, της ανάπτυξης και της επίδειξης, αφενός, και της ευρείας κλίμακας "εκτόξευσης" και υποστήριξης στην αγορά, αφετέρου, δεν πρέπει να καταστεί συγκεχυμένη· κάτι τέτοιο θα μπορούσε, μεταξύ άλλων, να προκαλέσει την εμφάνιση στην αγορά φαινομένων τα οποία θα παρεμπόδιζαν ενδεχομένως την καινοτομία. Η υπερβολική επιδότηση της φωτοβολταϊκής ενέργειας (π.χ. στη Γερμανία, Frondel et al. Economic impacts from the promotion of renewable technologies. Energy Policy, 2010) δεν συνέβαλε στην καθιέρωση ενός ανταγωνιστικού συστήματος στην ΕΕ (Hardo Bruhns und Martin Keilhacker, Energiewende – wohin führt der Weg, Politik und Zeitgeschichte, 2011). Η σημερινή μείωση της τιμής των ηλιακών συλλεκτών δεν οφείλεται στην Ευρώπη, αλλά στην Κίνα! Ως εκ τούτου, απαιτείται η επικέντρωση των προσπαθειών στην προώθηση όλων των δυνητικά βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων με σκοπό την απόκτηση ενέργειας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ιδίως όσον αφορά πηγές ενέργειας που εξασφαλίζουν δυναμικότητα βασικού φορτίου, όπως η γεωθερμική ενέργεια και η πυρηνική σύντηξη. Το ενεργειακό πρόβλημα δεν πρόκειται να επιλυθεί άπαξ και δια παντός έως το 2050, ούτε στην Ευρώπη ούτε στον υπόλοιπο κόσμο!

4.12

Παροχή κινήτρων για επενδύσεις: Λαμβανομένης υπόψη της σημερινής κρίσης και της επιβεβλημένης ανάπτυξης του συνολικού συστήματος τροφοδότησης, η πραγματοποίηση επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες και υποδομές συνιστά επιτακτική ανάγκη. Οι συγκεκριμένες επενδύσεις τονώνουν την αισιοδοξία, συμβάλλοντας στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην οικοδόμηση κλίματος εμπιστοσύνης. Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά τις περισσότερες επενδύσεις σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα –όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας– με την επιφύλαξη ωστόσο κάποιων περιορισμών και προϋποθέσεων, εκ των οποίων ένας ορισμένος αριθμός επισημάνθηκε ήδη προηγουμένως στην παρούσα γνωμοδότηση. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των διαφόρων πολιτικών, θα πρέπει να αποφεύγεται η επιβολή προδιαγραφών οι οποίες απαιτούν συγκεκριμένες τεχνολογίες, διότι αυτές θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα την ακόμη πιο εσφαλμένη κατανομή των περιορισμένων πόρων (βλ. παραπάνω).

4.13

Γενική σύσταση: Η γενική σύσταση έγκειται στην επανεξέταση του κανονιστικού πλαισίου και των προϋποθέσεων που απαιτούνται με σκοπό την εγκαθίδρυση κλίματος πρόσφορου για την προαγωγή της έρευνας, την ενθάρρυνση των επενδύσεων, την προώθηση της καινοτομίας και την υποστήριξη της εσωτερικής αγοράς, χωρίς τον παραμικρό κίνδυνο για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Οι επιδοτήσεις πρέπει να επικεντρωθούν στην έρευνα, στην ανάπτυξη και στην επίδειξη διαφόρων τεχνολογιών και συστημάτων. Συγχρόνως, η μοναδική στήριξη που κρίνεται σκόπιμο να παρασχεθεί στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα πρέπει να συνίσταται στην τήρηση του κριτηρίου του κόστους αποφυγής εκπομπών CO2 ("τιμολόγηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα") (έγγρ. CESE 271/2008). Συγχρόνως, πρέπει να καταργηθεί κάθε μορφή επιδότησης της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων.

4.14

Ισότιμοι όροι ανταγωνισμού σε παγκόσμια κλίμακα: Με σκοπό να διασφαλιστεί ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση συμβάλλει επαρκώς στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής, χωρίς να φέρνει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας σε ακόμη δυσχερέστερη θέση στο διεθνές προσκήνιο, θεωρείται αναγκαίο και οι υπόλοιπες χώρες του κόσμου να καταβάλουν επειγόντως παρόμοιες προσπάθειες ή να συμφωνήσουν για την υλοποίηση ρεαλιστικών κοινών στόχων με μέλημα τη διασφάλιση δίκαιων και συγκρίσιμων όρων ανταγωνισμού παγκοσμίως. Παρά τις έως τώρα απογοητεύσεις, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της συνέχισης των προσπαθειών της ΕΕ προς το σκοπό αυτό.

4.15

Ανάληψη μεμονωμένης δράσης εκ μέρους της Ευρώπης: Εντούτοις, σε περίπτωση αποτυχίας των προσπαθειών αυτών, παραμένει το ερώτημα για πόσο καιρό ακόμη μπορεί η ΕΕ να αντέξει να αναλαμβάνει μεμονωμένη δράση και να επιδιώκει την επίτευξη ρηξικέλευθων στόχων χωρίς να υπονομεύσει σοβαρά τη δική της οικονομική ισχύ, με αποτέλεσμα να στερηθεί η ίδια ακριβώς αυτούς τους πόρους που της χρειάζονται προκειμένου να προετοιμαστεί για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής –η οποία σε μια τέτοια περίπτωση θα καθίστατο πιθανότατα αναπόφευκτη– και όλων των συνακόλουθων οικονομικών και πολιτικών επιπτώσεών της.

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/9

1.1

Η ολοκλήρωση του Ενιαίου ευρωπαϊκού ουρανού (ΕΕΟ) είναι σύμφυτη με τη διαδικασία βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης της οικονομίας της ΕΕ μέσω της περαιτέρω παγίωσης της ενιαίας αγοράς στην ΕΕ. Αποσκοπεί δε να εξασφαλίσει στον πολίτη της ΕΕ καλύτερες, πιο αποτελεσματικές και αξιόπιστες συνθήκες αεροπορικών μετακινήσεων.

1.2

Η κρίση που εξακολουθεί να πλήττει τον τομέα αερομεταφορών στην ΕΕ, και δη τη βιομηχανία της αεροναυτιλίας, καθιστά ακόμα πιο επείγουσα την εφαρμογή του ΕΕΟ. Η αναβάθμιση των υπηρεσιών Ευρωπαϊκής Διαχείρισης Εναέριας Κυκλοφορίας σε επίπεδα αποτελεσματικότητας –όσον αφορά την απόδοση, την οικονομία, την ποιότητα, την ασφάλεια και την προστασία του περιβάλλοντος– συγκρίσιμα με τα υψηλότερα παγκοσμίως, αποτελεί ζήτημα ύψιστης σημασίας.

1.3

Στο πνεύμα και των προηγούμενων σχετικών της γνωμοδοτήσεων TEN/451 (20/06/2011) και TEN 354/355 (21/01/2009), η ΕΟΚΕ ενστερνίζεται απολύτως την ανάγκη έγκαιρης και πλήρους εφαρμογής του ΕΕΟ και των πρωτοβουλιών του ερευνητικού σχεδίου Διαχείρισης Εναέριας Κυκλοφορίας του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού (ΕΣΔΕΚΕΕΟ / SESAR), εντός του χρονικού πλαισίου που είχε αρχικά συμφωνηθεί το 2004 και εν συνεχεία το 2009. Προς τούτο, κρίνονται επαρκή τα νομικά μέσα που παρέχονται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω των ενωσιακών κανονισμών. Με δεδομένη τη συνεχιζόμενη κρίση που πλήττει τον τομέα αερομεταφορών στην ΕΕ και ιδίως τη βιομηχανία της αεροναυτιλίας, κρίνεται σκόπιμο να εξετασθούν οι στόχοι για το 2025.

1.4

Η ΕΟΚΕ αποδοκιμάζει την άνευ νομικών κυρώσεων αποτυχία των περισσότερων κρατών μελών, στα οποία απευθύνονταν οι στόχοι επιδόσεων, να εκπληρώσουν αυτούς τους στόχους. Επίσης, το όργανο στηλιτεύει την εν πολλοίς αποτυχία της πρωτοβουλίας του λειτουργικού τμήματος του εναέριου χώρου (ΛΤΕΧ / FAB) και τη μη τήρηση της δεσμευτικής προθεσμίας της 4ης Δεκεμβρίου 2012.

1.5

Με αυτά κατά νου, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να δώσει νέα ώθηση στον ΕΕΟ μέσω της νέας πρωτοβουλίας Ενιαίος ευρωπαϊκός ουρανός ΙΙ+.

1.6

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αναθεώρηση του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου του ΕΕΟ δεν πρέπει να επικεντρώνεται αποκλειστικά στις θεσμικές εξελίξεις και στη μεγαλύτερη νομική σαφήνεια, αλλά και στην ενίσχυση των ακόλουθων στοιχείων:

1.7

Ο τομέας των αερομεταφορών στην ΕΕ βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή οικονομική θέση με αποτέλεσμα την απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας. Επομένως, η εφαρμογή του πιο αποτελεσματικού ΕΕΟ κρίνεται σημαντική και για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας σε αυτόν τον κλάδο της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας. Ο 5ος πυλώνας του ΕΕΟ έχει θεμελιώδη σημασία για την κατάλληλη αντιμετώπιση των προκλήσεων που αφορούν την απασχόληση, την κινητικότητα των εργαζομένων, τις αλλαγές στη διαχείριση του προσωπικού και την επαγγελματική κατάρτιση. Υπό αυτή την έννοια, ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να ενισχυθεί και να μην εξαντλείται στον τομέα της ΔΕΚ, αλλά να συμπεριλάβει και άλλους κοινωνικούς εταίρους, πέραν των εκπροσώπων του Φορέα Παροχής Υπηρεσιών Αεροναυτιλίας (ΦΠΥΑ / ANSP), και στο πλαίσιό του θα πρέπει να διευρυνθεί, ούτως ώστε να εξετάζονται οι κοινωνικές επιπτώσεις για τους εργαζόμενους στη ΔΕΚ, τις αεροπορικές εταιρίες και τους αερολιμένες, καθώς και οι τρόποι διατήρησης των θέσεων εργασίας στον ευρύτερο κλάδο της αεροναυτιλίας στην ΕΕ.

1.8

Τα κράτη μέλη, μη εξαιρουμένων όσων υπολείπονται στην εφαρμογή του ΕΕΟ, πρέπει να παρουσιάσουν τις στρατηγικές τους για τη μελλοντική ανάπτυξη του τομέα των αερομεταφορών τους.

1.9

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το υψηλό επίπεδο ασφάλειας στον κλάδο αερομεταφορών της ΕΕ θα πρέπει να εξακολουθήσει να έχει ύψιστη σημασία. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να εξασφαλιστεί ότι τα απαραίτητα μέτρα για την επίτευξη των οικονομικών στόχων στηρίζουν περαιτέρω την ανάπτυξη του επιπέδου ασφάλειας.

2.1

Η ολοκλήρωση του ΕΕΟ είναι σύμφυτη με τη διαδικασία βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης της οικονομίας της ΕΕ μέσω της περαιτέρω παγίωσης της ενιαίας αγοράς στην ΕΕ. Αποσκοπεί στην πιο αποτελεσματική συνολική οργάνωση και διαχείριση του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου. Τούτο σημαίνει τον περιορισμό του κόστους, την αναβάθμιση της ασφάλειας και των υποδομών, καθώς και τον μετριασμό του αντικτύπου στο περιβάλλον. Στοχεύει δε στο να εξασφαλίσει στον πολίτη της ΕΕ καλύτερες, πιο αποτελεσματικές και αξιόπιστες συνθήκες αεροπορικών μετακινήσεων.

2.2

Κατόπιν των προσφάτων συγκριτικών εκθέσεων με θέμα τη σχέση κόστους - αποτελεσματικότητας του Eurocontrol (ACE Benchmarking Report 2010, draft ACE Benchmarking Report 2011 και draft PRU Report 2011) θα πρέπει να επισημανθεί ότι κατά την περίοδο 2007-2011 σημειώθηκαν αρκετές αλλαγές. Συνεπώς, η ανάλυση της συνολικής διακύμανσης της σχέσης κόστους - αποτελεσματικότητας δεν πρέπει να γίνει χωρίς να συνεκτιμηθούν τα κυριότερα γεγονότα εκείνης της περιόδου.

2.3

Το 2010, το ετήσιο κόστος λόγω του κατακερματισμού του εναέριου χώρου της ΕΕ ανήλθε στα 4 δισ. ευρώ. Σε αυτά συνυπολογίζονται 19,4 εκατ. λεπτά καθυστερήσεων εξαιτίας της Διευθέτησης Ροής της Εναέριας Κυκλοφορίας (ΔΡΕΚ / ATFM). Επιπροσθέτως, κάθε πτήση κάλυπτε κατά μέσο όρο 49 χλμ. περισσότερο σε σχέση με την απευθείας πτήση. Σε κλίμακα ΕΕ, το οικονομικό κόστος ανά σύνθετη ώρα πτήσης το 2009 αυξήθηκε ελαφρά σε σχέση με το 2006 (πραγματική ετήσια αύξηση της τάξης του 1%). Το 2010 σημείωσε σημαντική άνοδο (πραγματική ετήσια αύξηση της τάξης του 4,6%), πριν μειωθεί το 2011 κατά 4,3% σε σχέση με την πρώτη περίοδο αναφοράς του ΕΕΟ ΙΙ. Το 2010 το κόστος παροχής υπηρεσιών ΔΕΚ -ΕΑΕ (διαχείρισης εναέριας κυκλοφορίας - επικοινωνίας, αεροπλοΐας και επιτήρησης ή ATM/CNS) συρρικνώθηκε σε πραγματικές τιμές κατά 4,8%, συρρίκνωση η οποία αντισταθμίστηκε όμως από την απότομη άνοδο του μοναδιαίου κόστους των καθυστερήσεων εξαιτίας της ΔΡΕΚ (+77.5%), η οποία, αντιθέτως το 2011 ελαττώθηκε κατά 42%.

2.4

Η διακύμανση του συνολικού κόστους των υπηρεσιών αεροπλοΐας που επωμίζονται οι αεροπορικές εταιρείες (το 2010 κυμάνθηκε από τα 849 στα 179 εκατ. ευρώ, ήτοι υπερπενταπλασιάστηκε) δεν είναι διόλου αμελητέα. Συν τοις άλλοις, οι πέντε μεγαλύτεροι πάροχοι τέτοιων υπηρεσιών (ΦΠΥΑ) –οι οποίοι δραστηριοποιούνται ανεξαιρέτως σε γενικά παρόμοιες οικονομικές και λειτουργικές συνθήκες– παρουσίασαν μεγάλες αποκλίσεις στο μοναδιαίο κόστος τους, από 466 έως 720 ευρώ. Αυτή η κατανομή μεταφράζεται σε σαφές μήνυμα ότι υφίστανται πολλά περιθώρια βελτίωσης των υπηρεσιών ΔΕΚ ανά την ΕΕ.

2.5

Τα αποτελέσματα των προγραμμάτων ΕΕΟ Ι και ΙΙ, που τέθηκαν σε ισχύ το 2004 και το 2009 αντιστοίχως, αφ’ ενός μεν πιστοποιούν την ορθότητα των αρχών και του γενικού προσανατολισμού της πρωτοβουλίας του ΕΕΟ, αφ’ ετέρου δε δικαιώνουν τις προσπάθειες για τη βελτιστοποίηση των κανόνων που διέπουν τις υπηρεσίες ΔΕΚ, προσπάθειες οι οποίες έχουν ήδη αρχίσει να αποφέρουν καρπούς. Εντούτοις, τα προγράμματα αυτά φανέρωσαν και αρκετές αδυναμίες, κυρίως εξαιτίας της αποτυχίας των κρατών μελών να καθορίσουν σαφώς τις σημερινές τους προτεραιότητες ως προς την αεροναυτιλία. Οι προτεραιότητες αυτές ποικίλλουν από τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας για τους χρήστες του εναέριου χώρου ή τη μεγιστοποίηση του εισοδήματός τους έως τις υπηρεσίες αεροπλοΐας και την εκμετάλλευση της αεροπλοΐας ως οχήματος περιφερειακής και μικροοικονομικής ανάπτυξης. Απόρροια αυτών είναι οι παρεχόμενες υπηρεσίες αεροναυτιλίας (ΠΥΑ) στην ΕΕ να υπολείπονται ακόμα σε μεγάλο βαθμό ως προς την αποτελεσματικότητα και την ποιότητά τους, χωρίς να υπάρχει κάποια σαφής δικαιολογία για το φαινόμενο αυτό. Επιπλέον, η σημερινή θεσμική δόμηση απέχει από το να θεωρηθεί ιδανική, καθότι χαρακτηρίζεται από πολλές επικαλύψεις, ελλείψεις και απουσία κοινής γραμμής πλεύσης αναφορικά με τους διάφορους αρμόδιους φορείς. Συνεπώς, το θεσμικό πλαίσιο του ΕΕΟ χρήζει ενίσχυσης.

2.6

Το ΕΣΔΕΚΕΕΟ αποτελεί το τεχνολογικό σκέλος του ΕΕΟ. Σύμφωνα με μελέτη της Κοινής Επιχείρησης ΕΣΔΕΚΕΕΟ (SESAR Joint Undertaking), από μακροοικονομικής σκοπιάς, το ΕΣΔΕΚΕΕΟ θα μπορούσε να ενισχύσει το ΑΕγχΠ της ΕΕ με 419 δισ. ευρώ επιπλέον και να δημιουργήσει 320 000 νέες θέσεις εργασίας. Η ολοκλήρωση του ΕΣΔΕΚΕΕΟ προϋποθέτει γενναίες επενδύσεις από όλους τους κρίκους της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας των αερομεταφορών, οι οποίες είναι δύσκολο να δικαιολογηθούν χωρίς την εγγύηση ικανοποιητικών αποδόσεων μέσα από τη συγχρονισμένη αξιοποίηση των επίγειων και εναέριων συντελεστών (συμπεριλαμβανομένων των χρηστών του εναέριου χώρου, των ΦΠΥΑ και των αεροδρομίων). Πρέπει επίσης να εξελιχθεί το θεσμικό πλαίσιο για την επιτυχή υλοποίηση του ΕΣΔΕΚΕΕΟ. Παράλληλα, συνεργατικές ομάδες πρέπει να διεξαγάγουν άρτιες μελέτες κόστους - ωφέλειας για τη συνέχεια των επενδυτικών έργων καθ’ όλη την αλυσίδα προστιθέμενης αξίας των αερομεταφορών.

2.7

Επομένως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να καταρτίσει μια νομοθετική δέσμη μέτρων (ΕΕΟ ΙΙ+) με βάση τις προϋπάρχουσες σχετικές πρωτοβουλίες και με σκοπό την καλύτερη σχέση κόστους - αποδοτικότητας, την αναβάθμιση των δυνατοτήτων, της ασφάλειας καθώς και της ποιότητας του κανονιστικού πλαισίου.

2.8

Με βάση τις πληροφορίες που παρέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η πρωτοβουλία ΕΕΟ ΙΙ+ αποσκοπεί στα εξής:

3.1

Στο πνεύμα και των προηγούμενων σχετικών της γνωμοδοτήσεών της TEN/451 (20/06/2011) και TEN 354/355 (21/01/2009), η ΕΟΚΕ ενστερνίζεται απολύτως την ανάγκη έγκαιρης και πλήρους εφαρμογής του ΕΕΟ και των πρωτοβουλιών του ΕΣΔΕΚΕΕΟ. Αυτή δε η ανάγκη καθίσταται ακόμα πιο επιτακτική λόγω της οικονομικής δυσχέρειας στην οποία βρίσκονται επί του παρόντος πολλές αεροπορικές εταιρείες της ΕΕ.

3.2

Η ΕΟΚΕ προσδοκά ότι η δέσμη μέτρων του ΕΕΟ θα έχει εφαρμοστεί πλήρως εντός του χρονικού πλαισίου που είχε αρχικά συμφωνηθεί το 2004 και εν συνεχεία το 2009. Προς τούτο, κρίνονται επαρκή τα νομικά μέσα που παρέχονται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω των ενωσιακών κανονισμών.

3.3

Με αυτά κατά νου, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να δώσει νέα ώθηση στην ΕΕΟ μέσω της νέας πρωτοβουλίας ΕΕΟ ΙΙ+. Προς τούτο πρέπει όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ να τηρήσουν τις παλαιότερες πολιτικές δεσμεύσεις τους για την έγκαιρη και άρτια υλοποίηση του ΕΕΟ. Επίσης, πρέπει οπωσδήποτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιδείξει πυγμή και υπευθυνότητα καθοδηγώντας τους υπόλοιπους φορείς καθ’ όλη τη διαδικασία εφαρμογής.

3.4

Δεδομένων των σχετικά απογοητευτικών αποτελεσμάτων των προγραμμάτων ΕΕΟ Ι και ΙΙ, που τέθηκαν σε ισχύ το 2004 και το 2009 αντιστοίχως, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αναθεώρηση του ισχύοντος νομικού πλαισίου του ΕΕΟ δεν θα πρέπει επικεντρώνεται αποκλειστικά στις θεσμικές εξελίξεις και στη μεγαλύτερη νομική σαφήνεια, αλλά και στην ενίσχυση των ακόλουθων στοιχείων:

4.1

Η ΕΟΚΕ αποδοκιμάζει την άνευ νομικών κυρώσεων αποτυχία πολλών κρατών μελών, στα οποία απευθύνονταν οι στόχοι επιδόσεων, να εκπληρώσουν αυτούς τους στόχους. Τα προσφάτως κατατεθέντα εθνικά σχέδια επιδόσεων καταδεικνύουν ότι αυτά τα κράτη μέλη έχουν θέσει τον πήχη των επιδιώξεών τους ακόμα πιο χαμηλά. Επομένως, προκειμένου να υπάρξουν μεγαλύτερες συνέργειες των κρατών μελών εντός των ΛΤΕΧ και κατ’ επέκταση μεταξύ τους, είναι σαφές ότι πρέπει να τεθούν φιλόδοξοι στόχοι ως προς τις επιδόσεις σε συνδυασμό με την ύπαρξη ενός αποτελεσματικού μηχανισμό κυρώσεων. Παράλληλα, τα κράτη μέλη οφείλουν να ακολουθήσουν ξεκάθαρες και σαφώς ορισμένες στρατηγικές με την απαραίτητη υποστήριξη της πανευρωπαϊκής εναρμόνισης της οικείας νομοθεσίας. Πρέπει ο ΕΕΟ να ευνοήσει τόσο την ανάπτυξη των αναγκαίων ενωσιακών νομικών μέσων (δηλ. Αστικού Δικαίου), όσο και την υιοθέτηση κοινής προσέγγισης στον τομέα αεράμυνας της ΕΕ.

4.2

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι πρέπει να εκχωρηθούν περισσότερες αρμοδιότητες σε επίπεδο ΕΕ και ΛΤΕΧ, έτσι ώστε να διορθωθεί η σημερινή προβληματική κατάσταση στην οποία τα κράτη μέλη εστιάζουν τις προσπάθειές τους στην προστασία των εθνικών τους ΦΠΥΑ ή τους χρησιμοποιούν ως μοχλούς στην εθνική τους οικονομία αντί να μεριμνούν για τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας υπέρ των χρηστών του εναέριου χώρου ή των πελατών / ταξιδιωτών. Με τη βοήθεια των πανενωσιακών στόχων ως προς τις επιδόσεις, εκτιμούμε ότι θα επιτευχθούν οι υψηλοί στόχοι του ΕΕΟ ενόψει του 2020. Οι στόχοι αυτοί δεν είναι άλλοι από τον τριπλασιασμό –σε σχέση με το 2005– της δυναμικότητας (όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο), την ελάττωση κατά 10% του περιβαλλοντικού αντικτύπου των πτήσεων, τη μείωση κατά 50% του κόστους παροχής υπηρεσιών ΔΕΚ (για τους χρήστες του εναέριου χώρου), καθώς και την προοδευτική διόρθωση του κατακερματισμού των εθνικών εναέριων χώρων.

4.3

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη διασφάλισης της ανεξαρτησίας του Ευρωπαϊκού Φορέα Επανεξέτασης των Επιδόσεων (ΦΕΕ / PRB). Οι δραστηριότητές του πρέπει να μην συναρτώνται αυτών του Eurocontrol και να μεταβιβαστούν σε μια ξεχωριστή αρχή της ΕΕ υπό την ευθύνη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επίσης πρέπει η ΕΕ να εξασφαλίσει στον ΦΕΕ ισχυρότερο ρόλο στη διαδικασία καθορισμού των πανενωσιακών στόχων επιδόσεων και των εθνικών σχεδίων επιδόσεων· δεν μπορεί να συνεχιστεί η υπερεκπροσώπηση των ΦΠΥΑ.

4.4

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι κυρώσεις και τα κίνητρα πρέπει να καθορίζονται σε επίπεδο ΕΕ αφ’ ενός για την αποτροπή φαινομένων μη συμμόρφωσης με τους στόχους επιδόσεων και αφ’ ετέρου για τον διαχωρισμό των στόχων αυτών από τα εθνικά συμφέροντα. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο συνάρτησης του ποσοστού των αποδόσεων από τις επενδύσεις των ΦΠΥΑ και του ιδίου κεφαλαίου τους με τα επιτεύγματα του σχετικού μηχανισμού επιδόσεων.

4.5

Η ΕΟΚΕ στηλιτεύει την εν πολλοίς αποτυχία της πρωτοβουλίας του ΛΤΕΧ και τη μη τήρηση της νομικά δεσμευτικής προθεσμίας της 4ης Δεκεμβρίου 2012 για την υλοποίηση του ΕΕΟ ΙΙ. Πρέπει να δοθεί νέα ώθηση στις πρωτοβουλίες του ΛΤΕΧ μέσω της ενισχυμένης καθοδήγησης από την κορυφή προς τη βάση σε επίπεδο ΕΕ. Χάρη σε μια τέτοια προσέγγιση διασφαλίζεται ότι οι ΛΤΕΧ θα αποφέρουν ουσιαστικούς καρπούς αντί των σημερινών κινήσεων εντυπωσιασμού. Υπό αυτό το πρίσμα, πρέπει να χορηγηθούν οι κατάλληλες αρμοδιότητες στον Ευρωπαίο Διαχειριστή Δικτύου του ΕΕΟ έτσι ώστε να προτείνει και να εφαρμόζει συγκεκριμένα έργα από τους ΛΤΕΧ για τη βελτιστοποίηση της διαχείρισής τους, τη διαχείριση του εναέριου χώρου, καθώς και του ανθρώπινου και τεχνικού δυναμικού με βάση σαφείς προθεσμίες. Σε περίπτωση δε μη συμμόρφωσης, θα πρέπει να προβλέπονται ανάλογες κυρώσεις. Πρέπει επίσης ο Ευρωπαίος Διαχειριστής Δικτύου και οι ενδιαφερόμενοι χρήστες του εναέριου χώρου να συμμετέχουν ως παρατηρητές στα κύρια όργανα του ΛΤΕΧ.

4.6

Η συμβολή των κρατών μελών στην Επιτροπή Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού της ΕΕ υπαγορεύεται περισσότερο από τα εθνικά συμφέροντα παρά από τους ενωσιακούς στόχους. Η πιο πρόσφατη απόφαση της εν λόγω επιτροπής για τις επιδόσεις της περιόδου 2015-2019 και το σύστημα χρέωσης συνιστά μια ακόμα τροχοπέδη στην υλοποίηση του ΕΕΟ. Η ΕΟΚΕ προτείνει να αναγνωριστεί η ιδιότητα του παρατηρητή τόσο στους χρήστες του εναέριου χώρου όσο και στους ΦΠΥΑ και να τους δοθεί το δικαίωμα ανάληψης πρωτοβουλίας σε όλες τις δραστηριότητες της Επιτροπή Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού.

4.7

Για άλλη μια φορά, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξετάσει υπό νέο πρίσμα το ζήτημα του διαχωρισμού των δευτερευουσών υπηρεσιών ΔΕΚ ως ενός μέσου καλύτερης και αποτελεσματικότερης εξυπηρέτησης των πελατών. Τα ενωσιακά κανονιστικά μέσα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την επίσπευση της διαδικασίας διαχωρισμού των υπηρεσιών. Με αυτά τα δεδομένα, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη δυσαρέσκειά της για τη μη τήρηση από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής της νομικά δεσμευτικής προθεσμίας της 4ης Δεκεμβρίου 2012 για την εκπόνηση και υποβολή μελέτης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο. Σκοπός της μελέτης αυτής είναι η αξιολόγηση των νομικών, βιομηχανικών, οικονομικών και κοινωνικών προεκτάσεων και των προεκτάσεων για την ασφάλεια της εφαρμογής των αρχών της αγοράς στην παροχή υπηρεσιών ενημέρωσης ως προς την επικοινωνία, την αεροπλοήγηση, την επίβλεψη και την αεροναυτιλία, με γνώμονα τις εξελίξεις στους ΛΤΕΧ και στη διαθέσιμη τεχνολογία.

4.8

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η νομοθεσία που διέπει τον ΕΕΟ II+ πρέπει να αντανακλά τον διαχωρισμό μεταξύ των βασικών ομαδοποιημένων ΦΠΥΑ και των δευτερευουσών υπηρεσιών όπως η ΕΑΕ, οι μετεωρολογικές υπηρεσίες (MET) και η εκπαίδευση, ανοίγοντας την αγορά σε αυτές τις υπηρεσίες, οι οποίες θα μπορούσαν να συντείνουν στην αύξηση της αποτελεσματικότητας, στην υψηλότερη ποιότητα και στη συνολική μείωση του κόστους. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τόσο κατά το συνέδριο υψηλού επιπέδου της Λεμεσού με θέμα τον ΕΕΟ όσο και στην έκθεση αξιολόγησης επιπτώσεων της σχετικής με τον ΕΕΟ II+ νομοθεσίας τονίστηκε η σημασία της περαιτέρω απελευθέρωσης των δευτερευουσών υπηρεσιών. Μολονότι η ισχύουσα νομοθεσία επιτρέπει τον διαχωρισμό των υπηρεσιών σε επίπεδο κρατών μελών, τα τελευταία μάλλον διστάζουν να κάνουν χρήση αυτού του εργαλείου για την αύξηση των επιδόσεων. Όπου αυτό είναι δυνατό, η παροχή υπηρεσιών όπως η ΕΑΕ και οι μετεωρολογικές υπηρεσίες πρέπει να υπόκεινται στις συνθήκες της αγοράς και στις διαδικασίες υποβολής προσφοράς. Επιπροσθέτως, οι όροι της αγοράς δεν θα πρέπει να συνδυάζονται με έναν μηχανισμό ορισμού στην ίδια αγορά, ειδάλλως θα επικρατεί πάντα ο δεύτερος. Τέλος, θα πρέπει να απαγορεύονται όλες οι τοπικές και ουσιαστικές έμμεσες επιδοτήσεις.

4.9

Πρέπει να εξεταστεί δεόντως η νέα έννοια του Eurocontrol περί κεντρικών υπηρεσιών, εφόσον πρώτον, αυτές βασίζονται σε αποδεκτές περιπτώσεις επιχειρήσεων που έχουν εγκριθεί από τους λειτουργικούς παρόχους υπηρεσιών (αεροπορικές εταιρείες, ΦΠΥΑ και αεροδρόμια) και δεύτερον, βασίζονται σε ανοικτές προσκλήσεις υποβολής προσφορών για συμβάσεις ορισμένου χρόνου που θα υπογράφονται με εκείνες τις εταιρείες που θα έχουν καταθέσει την πιο συμφέρουσα προσφορά.

4.10

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η διόρθωση του κατακερματισμού των εγκαταστάσεων των υπηρεσιών των ΦΠΥΑ είναι εφικτή με τη βοήθεια κέντρων κοινής διαχείρισης. Η έννοια του λεγόμενου «Εικονικού Κέντρου» (Virtual Centre) θα μπορούσε να αποτελέσει χρήσιμο σημείο αφετηρίας. Η προσέγγιση αυτή προβλέπει τη χρήση πλήρως τυποποιημένων μεθόδων για τις μονάδες ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας που λειτουργούν σε διαφορετικές τοποθεσίες. Οι συγκεκριμένες μονάδες χρησιμοποιούν πλήρως τυποποιημένες, αλλά με δυνατότητα κλιμάκωσης μεθόδους λειτουργίας, διαδικασίες και εξοπλισμό με τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρούν οι χρήστες του εναέριου χώρου ότι αποτελούν ενιαίο σύστημα. Αυτή η εντύπωση είναι διάχυτη στο τρέχον σύνολο προγραμμάτων του ΕΕΟ, όπως οι Τυποποιημένοι Ευρωπαϊκοί Κανόνες Αέρος (Standardised European Rules of the Air / SERA) και το ΕΣΔΕΚΕΕΟ. Αυτές οι ρυθμίσεις υποστηρίζουν την πλήρη τεχνική και επιχειρησιακή διαλειτουργικότητα μεταξύ των συμμετεχόντων ΦΠΥΑ, οι οποίοι, από την πλευρά τους, επιτρέπουν στους τομείς που έχουν ανατεθεί σε μια συγκεκριμένη μονάδα να τίθενται προσωρινά υπό τη λειτουργική ευθύνη ενός άλλου τομέα. Έτσι, καθίσταται δυνατή η βελτιστοποίηση εν μία νυκτί της χρήσης των Κέντρων Ελέγχου Περιοχής (ΚΕΠ / ACC) και η επίτευξη των μέγιστων επιδόσεων ανά πάσα στιγμή.

4.11

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η σχετική με τον ΕΕΟ ΙΙ+ νομοθεσία πρέπει να παρέχει το απαραίτητο κανονιστικό πλαίσιο για την απαρχή και την καθοδήγηση της εφαρμογής των μέτρων τυποποίησης με τρόπο συνεπή και λογικά άρτιο. Θα πρέπει να συγκροτηθεί μια κοινή διευθύνουσα αρχή στους κόλπους των ΛΤΕΧ με σκοπό τη συνεπή και συντονισμένη υλοποίησή τους. Τα μέτρα τυποποίησης συνιστούν ρεαλιστικά όσο και αποτελεσματικά μέσα επίτευξης των πανενωσιακών στόχων επιδόσεων.

4.12

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διευρύνει τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες Ευρωπαίου Διαχειριστή Δικτύου. Υπό αυτή την έννοια, κρίνεται απαραίτητο αφ’ ενός μεν να επιτρέπεται στους χρήστες του εναέριου χώρου να συμμετέχουν στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων σχετικά τη λειτουργία του δικτύου, αφ’ ετέρου δε να συμπεριληφθούν οι ΦΠΥΑ στη λήψη αποφάσεων σε τοπική κλίμακα.

4.13

Η ΕΟΚΕ καταγράφει τη βούληση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διευρύνει τις αρμοδιότητες του ΕΟΑΑ, καθιστώντας τον υπεύθυνο για τις τεχνικές ρυθμίσεις και την εποπτεία σε πεδία που δεν αφορούν την ασφάλεια. Μολονότι η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι αυτή ενδέχεται να είναι η σωστή λύση, εκφράζει την επιφύλαξη ότι, ακόμα και με δεδομένες τις προτεραιότητες βάσει κινδύνου, η επιβάρυνση του ΕΟΑΑ με νέα καθήκοντα δεν αποκλείεται να γεννήσει περισσότερα προβλήματα απ’ ό,τι οφέλη και να αποπροσανατολίσει την προσοχή του από την κύρια αποστολή του, δηλαδή την ασφάλεια. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι η επέκταση των αρμοδιοτήτων του ΕΟΑΑ δεν πρέπει προς το παρόν να αποτελέσει προτεραιότητα. Αντιθέτως, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πιθανές επικαλύψεις αρμοδιοτήτων στα πλαίσια του ΕΟΑΑ και του ΕΕΟ μπορούν να διορθωθούν με τη βοήθεια των κατάλληλων μηχανισμών συντονισμού του ΕΟΑΑ, του Eurocontrol και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, χωρίς να τροποποιείται απαραίτητα το θεσμικό πλαίσιο.

4.14

Ο ρόλος του Eurocontrol στη λειτουργική εφαρμογή του ΕΕΟ είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Η μελλοντική αποτελεσματική λειτουργία κεντρικών υπηρεσιών όπως αυτές που παρέχει ο Ευρωπαίος Διαχειριστής Δικτύου προϋποθέτει την αναθεώρηση της ισχύουσας σύμβασης του Eurocontrol.

4.15

Όσον αφορά το ΕΣΔΕΚΕΕΟ, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της εξασφάλισης δημόσιας χρηματοδότησης για την υποστήριξη της συγχρονισμένης ανάπτυξης των επίγειων και εναέριων στοιχείων. Συν τοις άλλοις, πρέπει να δοθεί πρωταγωνιστικός ρόλος στους λειτουργικούς επενδυτές (χρήστες εναέριου χώρου, ΦΠΥΑ και αεροδρόμια) στη διαχείριση της ανάπτυξης του ΕΣΔΕΚΕΕΟ κατά τη λήψη αποφάσεων για τις προτεραιότητες που ακολουθούνται, με βάση σαφείς περιπτώσεις επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της υλοποίησης του ΕΣΔΕΚΕΕΟ ως ενός βασικού έργου υποδομών. Επίσης, εκφράζει τη βαθύτατη ανησυχία της σχετικά με τις πιθανές περικοπές στον προϋπολογισμό του εγχειρήματος «Συνδέοντας την Ευρώπη» καθότι θεωρεί ότι μπορεί να επηρεάσει την άρτια υλοποίησή του. Εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι η εξεύρεση δυνατών μελλοντικών μοντέλων χρηματοδότησης για τη στρατιωτική ανάπτυξη του ΕΣΔΕΚΕΕΟ.

4.16

Η ΕΟΚΕ δεν είναι σύμφωνη με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περί διαβάθμισης των τιμών για τις διαδρομές πυκνής κυκλοφορίας. Και αυτό γιατί εκτιμάται ότι δεν θα βελτιώσει επ’ ουδενί τη χρήση του εναέριου χώρου. Εξάλλου, η επιβολή του μέτρου αυτού ενδέχεται να υποχρεώσει τις αεροπορικές εταιρείες να επιμηκύνουν τα δρομολόγια των πτήσεών τους, κάτι το οποίο θα αντίκειτο στους στόχους της ΕΕ για τον περιορισμό των εκπομπών ανθρακούχων αερίων και κατ’ επέκταση της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Επίσης, ένα τέτοιο σύστημα θα ήταν άδικο για τις αεροπορικές εταιρείες, οι οποίες ήδη επιβαρύνονται εξαιτίας της συμφόρησης στην κυκλοφορία μέσω του έμμεσου κόστους των καθυστερήσεων. Έτσι το τίμημα γίνεται διπλό, εξέλιξη εντελώς απαράδεκτη ιδίως όταν οι αεροπορικές εταιρείες χρησιμοποιούν τα τέλη διαδρομής για να χρηματοδοτούν την αναβάθμιση των υποδομών, κάτι το οποίο εν τέλει αναμένεται να περιορίσει τη συμφόρηση.

4.17

Αντιθέτως, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η διαβάθμιση των τιμών πρέπει να επικεντρώνεται στην παροχή κινήτρων προς τις αεροπορικές εταιρείες να αγοράζουν τον απαιτούμενο εξοπλισμό για τη βελτίωση της συνολικής λειτουργίας του συστήματος ΔΕΚ. Τούτο μπορεί να επιτευχθεί με τη βοήθεια δημόσιων κονδυλίων για τη μείωση των τελών χρήσης για όσες αεροπορικές εταιρείες επενδύουν από τα πρώτα στάδια στις τεχνολογίες ΕΣΔΕΚΕΕΟ. Αυτή η τακτική μπορεί να συνδυαστεί με επιπρόσθετα μέτρα όπως η αρχή «ο έχων τον καλύτερο εξοπλισμό, έχει και καλύτερη μεταχείριση», τα οποία τυγχάνουν της πλήρης αποδοχής της ΕΟΚΕ.

5.1

Ο τομέας αερομεταφορών στην ΕΕ βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή οικονομική θέση με αποτέλεσμα την απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας. Επομένως, η εφαρμογή του πιο αποτελεσματικού ΕΕΟ κρίνεται σημαντική και για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας σε αυτόν τον κλάδο της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας. Ο 5ος πυλώνας του ΕΕΟ έχει θεμελιώδη σημασία για την κατάλληλη αντιμετώπιση των προκλήσεων που αφορούν την απασχόληση, την κινητικότητα των εργαζομένων, τις αλλαγές στη διαχείριση του προσωπικού και την επαγγελματική κατάρτιση. Υπό αυτή την έννοια, ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να ενισχυθεί και να μην εξαντλείται στον τομέα της ΔΕΚ, αλλά να συμπεριλάβει και άλλους κοινωνικούς εταίρους, πέραν των εκπροσώπων του ΦΠΥΑ, και στο πλαίσιό του θα πρέπει να διευρυνθεί, ούτως ώστε να εξετάζονται οι κοινωνικές επιπτώσεις για τους εργαζόμενους στη ΔΕΚ, τις αεροπορικές εταιρίες και τους αερολιμένες, καθώς και οι τρόποι διατήρησης των θέσεων εργασίας στον ευρύτερο κλάδο της αεροναυτιλίας στην ΕΕ.

5.2

Η ΕΟΚΕ είναι βαθύτατα πεπεισμένη ότι απαιτείται ένας ουσιαστικός κοινωνικός διάλογος για τη διευκόλυνση της μεταβατικής διαδικασίας. Εάν τα μέλη του προσωπικού δεν λάβουν ενεργά μέρος στη μετάβαση αυτή, αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος αποτυχίας. Πιο συγκεκριμένα, οι νέες τεχνολογίες και λειτουργικές έννοιες που έχουν αναπτυχθεί υπό το ΕΣΔΕΚΕΕΟ αναμένεται να μετασχηματίσουν τον παραδοσιακό ρόλο των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας, οι οποίοι θα εξελιχθούν σε διαχειριστές εναέριας κυκλοφορίας.

5.3

Πρέπει ο κοινωνικός διάλογος στο πλαίσιο του ΕΕΟ να απηχεί τις ανησυχίες όλων των συμμετεχόντων στην εφαρμογή του εγχειρήματος. Υπό αυτή την έννοια, η σημερινή κυριαρχία των εκπροσώπων των ΦΠΥΑ κρίνεται αδικαιολόγητη και ενέχει τον κίνδυνο να οδηγήσει σε περαιτέρω διακρίσεις εις βάρος άλλων σημαντικών παραγόντων του τομέα.

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/14

1.1

Ο κλάδος των τεχνικών υφασμάτων στην ΕΕ, ο οποίος κατέγραψε θετικές τάσεις στην οικονομία και στην απασχόληση αποτελεί παράδειγμα "παραδοσιακού τομέα" που μπορεί να "επαναπροσδιοριστεί" σύμφωνα με ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο, πλήρως προσαρμοσμένο στις ανάγκες της νέας βιομηχανικής επανάστασης (πιο έξυπνο, πιο περιεκτικό και πιο βιώσιμο).

1.2

Οι υφαντικές ύλες και τεχνολογίες αποτελούν βασικές καινοτομίες που θα μπορούσαν να ανταποκριθούν σε μια τεράστια ποικιλία κοινωνικών προκλήσεων. Τα τεχνικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλοί σε άλλες βιομηχανίες, προτείνοντας και προσφέροντας τα ακόλουθα:

1.3

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή εφιστά την προσοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στους κύριους παράγοντες επιτυχίας που πρέπει να ενθαρρυνθούν ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη αυτού του πολλά υποσχόμενου κλάδου:

—

της τεχνολογίας μη υφασμένων ειδών με ρυθμό ανάπτυξης 60 % την τελευταία δεκαετία·

—

της τεχνολογίας σύνθετων υλών με ρυθμό ανάπτυξης 75 % την τελευταία δεκαετία.

—

υψηλά επίπεδα έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας στις επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους·

—

αποτελεσματικά συλλογικά μέσα για την προώθηση της καινοτομίας σε εθνικό επίπεδο (ομάδες κλωστοϋφαντουργίας, κέντρα έρευνας και ανάπτυξης…), ιδίως στη Γερμανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία, την Ισπανία, τις Κάτω Χώρες, την Πολωνία·

—

αποτελεσματικά συλλογικά μέσα σε επίπεδο ΕΕ: πλατφόρμα για τον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας και των ειδών ένδυσης χάρη στην οποία έχουν υλοποιηθεί πολλά συλλογικά έργα τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα τη γόνιμη αλληλεπίδραση μεταξύ αγορών εφαρμογών, εταιρειών κλωστοϋφαντουργίας και ερευνητών· ευρωπαϊκό δίκτυο μέλη του οποίου είναι τα πιο σημαντικά ινστιτούτα κλωστοϋφαντουργικής τεχνολογίας (Textranet)· και ένα δίκτυο το οποίο συγκεντρώνει τις σημαντικότερες περιοχές ανάπτυξης καινοτόμων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων·

—

κυριαρχία επιχειρήσεων της ΕΕ σε αναπτυσσόμενες αγορές (για παράδειγμα η Freudenberg ή η Fiberweb στον κλάδο των μη υφασμένων προϊόντων)·

—

κυρίαρχη θέση της ΕΕ στον κλάδο κατασκευής κλωστοϋφαντουργικών μηχανημάτων με μερίδιο της τάξεως του 75 % στην παγκόσμια αγορά·

—

ποικιλομορφία τελικών χρήσεων, γεγονός που συνιστά πλεονέκτημα εν μέσω περιόδου χαμηλής ανάπτυξης·

—

ισχυρή ενθάρρυνση όσον αφορά τον εξοπλισμό ατομικής προστασίας, η οποία θεωρείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως μία από τις 6 πρωτοπόρες αγορές·

—

γενικά καλύτεροι χρηματοοικονομικοί δείκτες σε σχέση με άλλες επιχειρήσεις κλωστοϋφαντουργίας και ειδών ένδυσης (μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο, υψηλότερη ρευστότητα, υψηλότερο περιθώριο κέρδους…)·

—

έλεγχος της μεγαλύτερης παγκόσμιας εμπορικής έκθεσης (Techtextil).

—

αυξανόμενες ανάγκες των τελικών χρηστών για κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα: λύσεις για την άνεση και την παρακολούθηση λύσεων για δραστήριο τρόπο ζωής, μείωση των εκπομπών άνθρακα στις μεταφορές (ελάφρυνση) και στις κατασκευές (θερμική μόνωση), βελτίωση της ιατρικής τεχνολογίας (πρόληψη νοσοκομειακών λοιμώξεων, εμφυτεύματα, παρακολούθηση της υγείας)…·

—

στενή συνεργασία μεταξύ παραγωγών και πελατών με σκοπό την ικανοποίηση πολύ συγκεκριμένων αναγκών («εξατομικευμένες λύσεις»)·

—

αυξανόμενη ζήτηση για βελτιωμένη δυνατότητα ανακύκλωσης, για παράδειγμα αντικατάσταση των αφρωδών από μη υφαντά υλικά, σύνθετα υλικά και φίλτρα αέρος καμπίνας αυτοκινήτων·

—

ταχεία αύξηση της κατά κεφαλήν κατανάλωσης τεχνικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων παγκοσμίως, ιδίως στην Κίνα, την Ινδία και τη Βραζιλία.

—

μικρομεσαίες επιχειρήσεις με περιορισμένη επενδυτική ικανότητα·

—

δυσχερέστερη πρόσβαση σε πιστώσεις·

—

έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους νέων πτυχιούχων για τον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας·

—

μείωση της παραγωγής φυσικών και τεχνητών ινών στην ΕΕ, γεγονός που δυσχεραίνει την ανάπτυξη της καινοτομίας λόγω των περιορισμένων ειδών διαθέσιμων ινών και αυξημένος κίνδυνος εξάρτησης από εισαγωγές·

—

Περιορισμένες προς το παρόν δυνατότητες ανακύκλωσης των τεχνικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων σε σχέση με τα παραδοσιακά υλικά·

—

κλάδος εξαιρετικά υψηλής ενεργειακής κατανάλωσης·

—

ειδίκευση σε ώριμες αγορές εφαρμογών, όπως τα τεχνικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα στον τομέα των μεταφορών (Mobiltech), (δεδομένης της κρίσιμης κατάστασης στον κλάδο της αυτοκινητοβιομηχανίας στην ΕΕ) ή στον οικιακό τομέα (Hometech), ιδίως όσον αφορά τάπητες, υφάσματα επιπλώσεων και στρώματα.

—

σπανιότητα πρώτων υλών και αυξανόμενες τιμές (κυρίως όσον αφορά τις συνθετικές, τεχνητές ή ανόργανες ίνες, τα πολυμερή, τα κλωσμένα νήματα και τα νήματα συνεχών ινών)·

—

αύξηση του κόστους της ενέργειας (φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια) στην ΕΕ που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μετεγκατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Ασία των μονάδων παραγωγής για τους πιο ενεργοβόρους παραγωγούς (τεχνητές ίνες, μη υφασμένες ύλες, βαφές και την παραγωγή φυτών για τους πιο ενεργοβόρους παραγωγούς (τεχνητές ίνες, μη υφασμένα είδη, βαφές και φινίρισμα)·

—

αυξανόμενος ανταγωνισμός από τις αναδυόμενες χώρες και αυξανόμενοι φραγμοί στην πρόσβαση στην αγορά των χωρών αυτών· Ήδη το 2010, η Ασία είναι η πρώτη περιοχή παραγωγής σε ικανότητα διότι πολλαπλασίασε κατά 2,6 φορές την αξία παραγωγής της·

—

αυξανόμενη πίεση στις τιμές, ιδίως στις ώριμες αγορές·

—

αυξανόμενος κίνδυνος παραποίησης και αντιγραφής·

—

με την προώθηση βέλτιστων πρακτικών μεταφοράς τεχνολογίας από έναν τομέα σε άλλον (γόνιμη αλληλεπίδραση)·

—

με την ανάληψη προσπαθειών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης της παραγωγής·

—

με την παροχή της δυνατότητας συνδυασμού τεχνολογικής και μη τεχνολογικής καινοτομίας: μια οσφυϊκή ζώνη θα πρέπει να είναι αποτελεσματική αλλά και καλοσχεδιασμένη για τον ασθενή·

—

με την ικανότητα να ενισχύουν τη δημιουργικότητα στον σχεδιασμό, τη χρήση και το τέλος της ζωής των προϊόντων/υλικών·

—

με την εμπειρία της αναβάθμισης των προσόντων των εργαζομένων με σκοπό την κατάκτηση νέων αγορών…·

—

με τη διάδοση της χρήσης των ΤΠΕ στην καθημερινή ζωή χάρη σε έξυπνα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, ήτοι προϊόντα τα οποία επικοινωνούν με το περιβάλλον τους: «έξυπνα ενδύματα» για την παρακολούθηση ηλικιωμένων και τη μεταφορά κρίσιμων δεδομένων φυσιολογίας στα νοσοκομεία θα τους δίνουν για παράδειγμα τη δυνατότητα να παραμένουν κατ' οίκον.

—

με τη δυνατότητα διάθεσης στην αγορά κατάλληλων και καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών για άτομα με αναπηρίες, ασθενείς ή ηλικιωμένους: με την κατασκευή προσαρμοσμένων ενδυμάτων, ενδυμάτων προστασίας από πτώσεις και ειδικού εξοπλισμού άθλησης και ψυχαγωγίας·

—

με την αξιοποίηση της δυνατότητας ειδικής προσαρμογής των προϊόντων για την αντιμετώπιση δημογραφικών και κοινωνικών αλλαγών που αυξάνουν τη ζήτηση για πιο εξελιγμένα και εξατομικευμένα προϊόντα και υπηρεσίες (βλέπε ορισμένα έργα στο πλαίσιο του προγράμματος έρευνας και ανάπτυξης Prosumer).

—

μέσω της μείωσης των εκπομπών CO2 με τη χρήση ελαφρύτερων υλικών στις μεταφορές (σύνθετα υλικά στην αεροναυπηγική και ίνες άνθρακα στην αυτοκινητοβιομηχανία)·

—

μέσω της παροχής εξειδικευμένων κλωστοϋφαντουργικών λύσεων, όσον αφορά για παράδειγμα τη διήθηση, την ενίσχυση και τη μόνωση ώστε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση στον τομέα των κτιρίων και των κατασκευών·

—

μέσω της ανακύκλωσης του PET από πλαστικές φιάλες με σκοπό την παραγωγή πολυεστέρα.

—

να εξετάσουν το ενδεχόμενο του οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων και τρόπων παραγωγής·

—

να πραγματοποιούν αναλύσεις κύκλου ζωής (LCA) των προϊόντων τους, οι οποίες θα διαδραματίσουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στο μέλλον, διότι μέχρι τώρα τα παραδοσιακά υλικά, όπως τα μέταλλα, είναι συχνά φθηνότερα για ανακύκλωση.

—

το πρώτο είναι να αναπτυχθεί στην ΕΕ, εν αναμονή της δύσης της πετρελαϊκής εποχής, ένα είδος ανακυκλώσιμων ινών άνθρακα με βάση φυσικές ίνες (5)

—

το δεύτερο είναι η ανάπτυξη μεθόδων ανακύκλωσης η οποία θα επιτρέψει την πλήρη ανακύκλωση υφασμάτων που αποτελούνται από μικτό νήμα (80-90 %)·

—

το τρίτο και πιο φιλόδοξο θα είναι η στήριξη της βιομηχανίας και της επιστημονικής κοινότητας για την ανάπτυξη κατάλληλων διαδικασιών για τη χρήση άνθρακα από το CO2 ως πηγή, π.χ. με μετασχηματισμό μέσω επιταχυνόμενης φωτοσύνθεσης ή άλλων προσεγγίσεων. Ήδη πραγματοποιείται έρευνα στο πλαίσιο άλλων εφαρμογών αλλά θα πρέπει να ενταθεί (προς μια "οικονομία CO2" (6)).

—

κοινωνιακές προκλήσεις,

—

πρωτοπορία στις τεχνολογίες γενικής εφαρμογής και στις βιομηχανικές τεχνολογίες,

—

αριστεία στην επιστημονική βάση.

—

ενίσχυση της συμμετοχής και των οφελών του κλάδου της κλωστοϋφαντουργίας και των ΜΜΕ·

—

περισσότερα και πιο μικρά έργα με μειωμένο διοικητικό φόρτο (μέγιστη διάρκεια 2 έτη, 3 έως 6 εταίροι)·

—

σαφής δέσμευση για στήριξη της καινοτομίας, συμπεριλαμβανομένης της μη τεχνολογικής καινοτομίας.

—

η ανάπτυξη ενός απλού και φιλικού προς τις ΜΜΕ τρόπου επικοινωνίας για προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης που αφορούν νέα προϊόντα και υλικά καθώς πολλά εξ αυτών άπτονται του τομέα της κλωστοϋφαντουργίας·

—

στήριξη της συνεργασίας μεταξύ βιομηχανίας και πανεπιστημίου και των δομών καινοτομίας (Ευρωπαϊκής Τεχνολογικής Πλατφόρμας για το μέλλον του τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και των ειδών ένδυσης, συμβούλια και τα δίκτυα σε εθνικό επίπεδο, καινοτομικές συμπράξεις σε περιφερειακό επίπεδο …)·

—

Διασφάλιση της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης μεταξύ τέτοιων δομών σε όλη την ΕΕ και παρόμοιων δομών σε άλλες βιομηχανίες για την προώθηση της διατομεακής καινοτομίας·

—

η πρόταση νέων φιλόδοξων χρηματοδοτήσεων στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» για την ανακύκλωση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων (τόσο αποβλήτων παραγωγής όσο και τελικών προϊόντων) ώστε να βελτιωθεί η απόδοση της ανακύκλωσης των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων σε σύγκριση με την αντίστοιχη απόδοση των κλάδων του χαρτιού ή του γυαλιού. Η αναθεώρηση της οδηγίας για τα απόβλητα αποτελεί ευκαιρία για την οργάνωση του κλάδου ανακύκλωσης κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων.

—

εντατικοποίηση της έρευνας σχετικά με προσεγγίσεις για το CO2 ως πηγή, συμπεριλαμβανομένης της επιταχυνόμενης φωτοσύνθεσης.

—

δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στις επενδύσεις (και όχι μόνο στις εξαγωγές),

—

επιδεικνύοντας μεγαλύτερη προσοχή σε όλες τις δασμολογικές κλάσεις που δεν περιλαμβάνονται ονομαστικά στα κεφάλαια 50 έως 63 (από τα νήματα έως τα ενδύματα), π.χ. υφάσματα από ίνες γυαλιού (HS 70.19) ή μη υφασμένα προϊόντα υγιεινής (HS 96.16)

—

διερευνώντας περαιτέρω τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις της ΕΕ όσον αφορά την πρόσβασή τους σε δημόσιες συμβάσεις σε τομείς όπως τα ενδύματα εργασίας, τα νοσοκομεία κ.λπ.

—

περιλαμβάνοντας, για παράδειγμα, σε μια μελλοντική διατλαντική συμφωνία, δεσμεύσεις τυποποίησης.

—

να λαμβάνει υπόψη, στο πλαίσιο της «διπλωματίας» που ασκεί στον τομέα των πρώτων υλών, τις πρώτες ύλες που είναι κρίσιμης σημασίας για την παραγωγή τεχνικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων·

—

να ενθαρρύνει την παραγωγή φυσικών ινών – λινάρι, κάνναβη, μαλλί, κυτταρινικές ίνες - και βιοπολυμερών ώστε να εξασφαλίσει στην κλωστοϋφαντουργία πρώτων υλών εγχώριας παραγωγής.

1.

:

Agrotech

:

γεωργία, δασοκομία και αλιεία

2.

:

Buildtech

:

οικοδομές και κατασκευές

3.

:

Clothtech

:

λειτουργικά εξαρτήματα ενδυμάτων/υποδημάτων

4.

:

Geotech

:

γεωυφάσματα και τεχνικά έργα

5.

:

Hometech

:

στοιχεία επίπλων, επενδύσεις δαπέδων…

6.

:

Indutech

:

διήθηση και άλλα προϊόντα που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία

7.

:

Medtech

:

υγιεινή και ιατρική

8.

:

Mobiltech

:

κατασκευή και εξοπλισμός μέσων μεταφοράς

9.

:

Oekotech

:

προστασία του περιβάλλοντος

10.

:

Packtech

:

συσκευασία και αποθήκευση

11.

:

Protech

:

ατομική προστασία και προστασία περιουσίας

12.

:

Sporttech

:

αθλητισμός και ψυχαγωγία

—

Πρόσθετη γνωμοδότηση με θέμα την ανακοίνωση «Το μέλλον του τομέα κλωστοϋφαντουργικών ειδών και ειδών ένδυσης στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση» (CCMI/009 που υιοθετήθηκε στις 7 Ιουνίου 2004), εισηγητής: Nollet.

—

Γνωμοδότηση με θέμα την ανακοίνωση «Το μέλλον του τομέα κλωστοϋφαντουργικών ειδών και ειδών ένδυσης στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση» (INT/220) που υιοθετήθηκε στις 1 Ιουλίου 2004), εισηγητής: Pezzini.

—

Ενημερωτική έκθεση με θέμα "H εξέλιξη του ευρωπαϊκού τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και της υποδηματοποιίας" (CCMI/041) που υιοθετήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2008, εισηγητής: ο κ. Cappellini.

—

Γνωμοδότηση για την πρόταση κανονισμού με θέμα τις "Ονομασίες των υφανσίμων και τη συναφή επισήμανση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων" (INT/477), που υιοθετήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2009, εισηγητής: Capp

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/26

1.1

Η περιοχή της Αρκτικής βρίσκεται σε κρίσιμη μεταβατική φάση. Η κλιματική αλλαγή συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην υπερθέρμανση του πλανήτη και στην τήξη των πάγων στην περιοχή, φαινόμενα που, με τη σειρά τους, επηρεάζουν τις καιρικές συνθήκες και προκαλούν περιβαλλοντικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο. Παράλληλα δε, επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία, διότι δημιουργούν νέες ευκαιρίες για οικονομικές δραστηριότητες στην πλούσια σε φυσικούς πόρους περιοχή. Τα μάτια του κόσμου είναι στραμμένα στην περιοχή της Αρκτικής, η εύθραυστη οικολογία της οποίας και ο πληθυσμός της χρήζουν κατάλληλης προστασίας και μέριμνας. Αυτές οι μεταβολές μπορεί να έχουν γεωλογικές επιπτώσεις.

1.2

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να χαράξει μια στρατηγική για την Αρκτική και να δεσμευτεί με αξιόπιστο τρόπο για συνεργασία με τις χώρες της Αρκτικής. Η περιοχή της Αρκτικής έχει μεγάλη σημασία για την ΕΕ και η ΕΕ έχει πολλά να προσφέρει στην συνεργασία για την περιοχή αυτή. Η ΕΟΚΕ ζητά να πραγματοποιηθούν υπεύθυνες επενδύσεις σε οικονομικές δραστηριότητες που να βασίζονται στη γνώση του ψυχρού κλίματος και να αναπτυχθούν οι υποδομές. Ζητά, επίσης, τη συνέχιση της συνεργασίας σχετικά με την έρευνα για την κλιματική αλλαγή, καθώς και την αποτελεσματική προστασία το εύθραυστου περιβάλλοντος της περιοχής της Αρκτικής.

1.3

Πρέπει να ενισχυθεί το Αρκτικό Συμβούλιο καθώς και η θέση της ΕΕ στο εσωτερικό του. Η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχει ευρέως στη συνεργασία για την περιοχή της Αρκτικής. Στην συνεργασία αυτή απαιτείται περισσότερη διαφάνεια και βελτίωση της επικοινωνίας.

1.4

Η συνδιοργάνωση με το Αρκτικό Κέντρο (1) του Πανεπιστημίου της Λαπωνίας της δημόσιας ακρόασης στη Βόρεια Φινλανδία (Ροβανιέμι) ήταν σημαντική για την ΕΟΚΕ. Σκοπός της ΕΟΚΕ είναι να συμβάλει στη συνεργασία για την περιοχή της Αρκτικής και στην πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική, καθώς και στη σύσφιξη των σχέσεων με την κοινωνία των πολιτών της περιοχής.

2.1

Η στρατηγική σημασία της περιοχής της Αρκτικής έχει αυξηθεί σημαντικά, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερο το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό η ΕΕ να αποφασίσει το συντομότερο δυνατό ποια θα είναι η πολιτική της στην περιοχή της Αρκτικής, προκειμένου να μπορεί να συμμετέχει ως αξιόπιστος και εποικοδομητικός φορέας και εμπνευστής πρωτοβουλιών σε ό,τι αφορά τη συνεργασία στην περιοχή της Αρκτικής. Πρωτίστως πρέπει να δοθεί προσοχή στις βορειότερες περιοχές των αρκτικών κρατών μελών της ΕΕ, καθώς και στην εδραίωση της συνεργασίας στις χώρες της Αρκτικής, ιδίως δε με τους ευρωπαίους γείτονές της (συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας). Η κατάσταση αυτή απαιτεί τη χάραξη εκ μέρους την ΕΕ μια ολοκληρωμένης στρατηγικής για την Αρκτική.

Η συγκέντρωση πόρων της ΕΕ για την περιοχή της Αρκτικής σε ένα μέρος ή ο αποτελεσματικός συντονισμός τους, καθώς και η συμπερίληψή τους σε ένα κεφάλαιο για την περιοχή της Αρκτικής στον προϋπολογισμό της ΕΕ, αποτελεί προαπαιτούμενο, προκειμένου να εξασφαλισθεί η αξιόπιστη εφαρμογή της πολιτικής/στρατηγικής της ΕΕ για την Αρκτική.

2.2

Η πολιτική/στρατηγική της ΕΕ για την Αρκτική και οι αντίστοιχες στρατηγικές των κρατών της Αρκτικής περιοχής πρέπει να είναι συναφείς μεταξύ τους. Η διακυβέρνηση της Αρκτικής θα πρέπει να αναπτυχθεί και να εφαρμοστεί στη βάση εποικοδομητικής συνεργασίας με τις χώρες αυτές και με τους βασικούς εταίρους. Η συνεργασία και η συνύπαρξη στην Αρκτική θα πρέπει να βασίζονται, στο μέτρο του δυνατού, σε διεθνείς συμφωνίες και στη συνεργασία στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΔΝΟ), ο Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) και η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ). Η συνεργασία προϋποθέτει οι συμμετέχουσες χώρες να έχουν επικυρώσει τις σημαντικότερες από τις συμφωνίες αυτές σχετικά με την περιοχή της Αρκτικής.

2.3

Ο υπό εξέλιξη ανταγωνισμός για την περιοχή της Αρκτικής δεν πρέπει να κλιμακώσει τις διαφορές στην Αρκτική. Η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει τη συζήτηση γύρω από έναν διεθνή νομικό μηχανισμό επίλυσης των διαφορών, ο οποίος θα είναι δεσμευτικός για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Για τον λόγο αυτό πρέπει, όπως προτάθηκε και εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2010 (3), να διοργανωθεί, το συντομότερο δυνατό, υπό την αιγίδα του Αρκτικού Συμβουλίου, μια σύνοδος κορυφής για την Αρκτική, προκειμένου όλοι οι βασικοί φορείς που ενδιαφέρονται για την περιφερειακή συνεργασία να έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν για το μέλλον της περιοχής και να αναζητήσουν συναίνεση σχετικά με τις αρχές συνεργασίας στην περιοχή. Ενδείκνυται παρόμοιες σύνοδοι να πραγματοποιούνται τακτικά στο μέλλον, ενώ η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων της Αρκτικής απαιτεί αποτελεσματικά εργαλεία, όπως για παράδειγμα δίκτυα επικοινωνίας και παρακολούθησης που να βασίζονται στις σύγχρονες τεχνολογίες.

2.4

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι θα πρέπει να ενισχυθεί η θέση του Αρκτικού Συμβουλίου, και πιστεύει ότι θα πρέπει να έχει εντολή να λειτουργεί ως ένα διεθνές φόρουμ για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με βασικά ζητήματα της περιοχής της Αρκτικής. Η καλή συνεργασία στο Αρκτικό Συμβούλιο προϋποθέτει όλα τα κράτη της Αρκτικής να αντιμετωπίζονται ισότιμα.

Η θέση της ΕΕ θα πρέπει να ενισχυθεί στο Συμβούλιο, διότι, με τον τρόπο αυτό, θα συμβάλλει καλύτερα στο έργο του Συμβουλίου και με τη συμμετοχή της θα αυξήσει την επιρροή του Συμβουλίου. Η ΕΕ έχει πολλά να προσφέρει στη συνεργασία αυτή. Ένας τρόπος με τον οποίο η ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση της θα ήταν η απόκτηση του καθεστώτος του παρατηρητή, ενώ τα κράτη μέλη της ΕΕ από την Αρκτική θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη θέση της ΕΕ στο πλαίσιο του Αρκτικού Συμβουλίου.

Είναι επίσης σημαντικό για την ΕΕ να επικεντρωθεί στην ενίσχυση της συνεργασίας στο Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο της Θάλασσας του Μπάρεντς (και στο περιφερειακό Συμβούλιο του Μπάρεντς), διότι διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διασυνοριακή αλληλεπίδραση μεταξύ των 13 περιφερειών μελών (στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία και τη Ρωσία) και της πλούσιας σε πόρους περιοχής της Θάλασσας του Μπάρεντς. Η ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει την εμπειρογνωσία και να προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ των διάφορων συμβουλίων περιφερειακής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αναφέρονται στην ενότητα 4, όπως το Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών, το Συμβούλιο των Κρατών της Βαλτικής Θάλασσας ή οι Οκτώ Σκανδιναβικές/Βαλτικές Χώρες (Nordic-Baltic Eight).

2.5

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη για λεπτομερέστερη και πιο αξιόπιστη γνώση σχετικά με τις περιβαλλοντικές αλλαγές που συντελούνται σε ολόκληρο τον κόσμο και στην περιοχή της Αρκτικής, όπου οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι μοναδικές και το οικοσύστημα εύθραυστο. Θα πρέπει να συνεχιστεί με αποφασιστικότητα η επιστημονική έρευνα και η παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής, των οικολογικών θεμάτων, του περιβάλλοντος και της μετεωρολογίας. Η έκθεση «Αξιολόγηση αντικτύπου για το κλίμα της Αρκτικής» (Arctic Climate Impact Assessment - ACIA), η έκθεση αξιολόγησης Snow Water Ice and Permafrost in the Arctic (SWIPA) (Χιόνι, νερό, πάγος και μόνιμα παγωμένο έδαφος στην Αρκτική), το πρόγραμμα Ice2Sea (Ice to Sea), το σχέδιο «Αποτύπωμα της ΕΕ στην Αρκτική και αξιολόγηση πολιτικής» (EU Arctic Footprint and Policy Assessment) και η συμμετοχή στο διεθνές «Δίκτυο παρατήρησης μακράς διαρκείας της Αρκτικής» (Sustainable Arctic Observing Network - SAON), μπορεί να λειτουργήσουν καταλυτικά στον τομέα της ερευνητικής συνεργασίας στην Αρκτική. Πρέπει να ενισχυθούν τα υφιστάμενα και αποτελεσματικά δίκτυα έρευνας και παρακολούθησης της ΕΕ για την προώθηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων.

2.5.1

Μέχρι σήμερα, η έρευνα έχει σε μεγάλο βαθμό επικεντρωθεί στον μετριασμό και στη διαχείριση της αλλαγής του κλίματος σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής και οι συνέπειές τους φαίνεται ότι έχουν φθάσει ήδη σε οριακό σημείο, πέρα από το οποίο δύσκολα μπορεί να τα σταματήσει κανείς (4). Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει σήμερα να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην έρευνα για την διαφύλαξη του αρκτικού περιβάλλοντος και τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, καθώς και στην προσαρμογή στις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Οι ερευνητικές δραστηριότητες και τα αποτελέσματά τους θα πρέπει να δημοσιεύονται, η δε έρευνα θα πρέπει να καλύπτει όλες τις πτυχές του ζητήματος, να είναι ανοικτή και να συμπεριλαμβάνει την κοινωνία των πολιτών και ερευνητές από όλες τις χώρες της ΕΕ (βλ. επίσης σημείο 2.9).

2.5.2

Η έρευνα σχετικά με την περιοχή της Αρκτικής πρέπει να συμπεριληφθεί στα εκτενή ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ και να χορηγηθεί χωριστή χρηματοδότηση στο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020.

2.6

Η περιοχή της Αρκτικής έχει μεγάλη οικονομική σημασία για τους τοπικούς πληθυσμούς, το σύνολο της Ευρώπης και πέραν αυτής. Η επιχειρηματικότητα, η μεταποιητική βιομηχανία και η γεωργική επιχειρηματικότητα της περιοχής πρέπει να ενθαρρύνονται με κάθε μέσο, όπως για παράδειγμα με πρωτοβουλίες του τύπου Arctic-Start-Up, καθώς και με την εκπαίδευση. Πρέπει δε να προωθηθούν οι επενδύσεις. Κατά την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την άσκηση άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων, η ΕΕ θα πρέπει να πραγματοποιήσει επενδύσεις σε τεχνολογίες προσαρμοσμένες στις περιβαλλοντικές συνθήκες της Αρκτικής, καθώς και στην ανάπτυξη και τη χρήση της αντίστοιχης εμπειρογνωσίας (ψυχρό κλίμα). Τούτο αφορά, μεταξύ άλλων, τις υπεράκτιες γεωτρήσεις, τα ορυχεία και τις θαλάσσιες βιομηχανίες, τον σχεδιασμό πλοίων και μηχανών, τους λιμένες και τη μεταφορά τεχνολογίας.

2.6.1

Οι υποδομές - ειδικά για σιδηροδρομικές και θαλάσσιες διαδρομές - προσαρμοσμένες στις συνθήκες του βορρά, καθώς και η κατασκευή των δικτύων μεταφοράς ενέργειας θα πρέπει να επίσης να βασίζονται σε κατάλληλη για τις σκληρές περιβαλλοντικές συνθήκες της Αρκτικής τεχνολογία και τεχνογνωσία. Η δημιουργία αποτελεσματικής υποδομής και υλικοτεχνικής υποστήριξης (τόσο στον άξονα Βορρά-Νότου όσο και στον άξονα Ανατολής-Δύσης) είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανάπτυξη της περιοχής της Αρκτικής.

2.6.2

Επίσης, η κατασκευή εγκαταστάσεων και η χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας σε αραιοκατοικημένες περιοχές (για παράδειγμα, η εκπαίδευση εξ αποστάσεως, η ηλεκτρονική ιατρική περίθαλψη) και ο τουρισμός αποτελούν σημαντικούς τομείς ανάπτυξης στην περιοχή.

2.6.3

Κατά την ανάπτυξη του άξονα της Βόρειας Θάλασσας –ο οποίος είναι η αποτελεσματικότερη από άποψη κόστους και ασφαλέστερη εναλλακτική λύση αντί του νότιου διαύλου διέλευσης (μέσω της διώρυγας του Σουέζ)–, η ΕΕ θα πρέπει να λάβει υπόψη τις σχετικές περιβαλλοντικές πτυχές. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης, από την πλευρά της, να ασχοληθεί με το άνοιγμα νέων θαλάσσιων διαύλων«αβλαβούς διέλευσης» στην περιοχή της Αρκτικής για τη διεθνή ναυτιλία, σύμφωνα με τις διεθνείς συμφωνίες (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας - UN Convention on the Law of the Sea, UNCLOS), συμπεριλαμβανομένων των διαδρόμων που διέρχονται από τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες διαφόρων χωρών. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη τόσο των εμπορευματικών όσο και των επιβατικών μεταφορών στην περιοχή.

2.6.4

Η ΕΕ πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να ενσωματώσει τις προτεραιότητες αυτές στη στρατηγική ανάπτυξης Ευρώπη 2020 αλλά και σε άλλα προγράμματα, όπως η «Ένωση Καινοτομίας» και το «Ορίζοντας 2020». Η περιφερειακή πολιτική και η πολιτική συνοχής της ΕΕ καθώς και τα προγράμματα INTERREG και ENPI είναι μεγάλης σημασίας για τις εξόχως απόκεντρες βόρειες περιφέρειες της ΕΕ, και είναι ζωτικής σημασίας να έχουν αίσια αποτελέσματα σε αυτές τις περιοχές και στις γειτονικές περιοχές τους, με τη στήριξη των οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, καθώς και με την προώθηση της διασυνοριακής συνεργασίας.

2.6.5

Είναι επίσης ανάγκη να χρηματοδοτηθούν τα προγράμματα συνεργασίας στην περιοχή που έχει συμφωνήσει η ΕΕ με τους εταίρους της. Το σχέδιο εταιρικής σχέσης στον τομέα των μεταφορών στο πλαίσιο της Βόρειας Διάστασης απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και επαρκείς πόρους, διότι μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη διαύλων μεταφοράς των φυσικών πόρων από την πλούσια περιοχή του Μπάρεντς και προς τις αγορές της Ευρώπης. Για παράδειγμα, είναι απαραίτητη η ταχεία κατασκευή χερσαίων συνδέσεων μεταξύ της ΕΕ και των βασικών λιμανιών της Αρκτικής, όπως το Μουρμάνσκ και το Νάρβικ. Τα έργα αυτά θα πρέπει να θεωρηθούν ως εξαιρετικά επείγοντα (βλέπε επίσης τα σημεία 2.6.1 και 2.6.3).

Η διάθεση των πόρων για την προώθηση της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση, στην οικονομική ανάπτυξη και στην ευημερία του πληθυσμού.

2.7

Είναι καθοριστικής σημασίας να εξασφαλιστεί στην περιοχή της Αρκτικής η βιώσιμη ισορροπία μεταξύ της προστασίας του περιβάλλοντος και της οικονομικής δραστηριότητας. Η ΕΕ πρέπει να δράσει με αποφασιστικότητα, ώστε να βοηθήσει τις χώρες της Αρκτικής να επιτύχουν αυτή την ισορροπία, διότι το οικοσύστημα της περιοχής είναι ιδιαίτερα εύθραυστο. Στην περιοχή της Αρκτικής θα πρέπει να εφαρμόζονται τα υψηλότερα διεθνή πρότυπα της αειφόρου ανάπτυξης, που απαιτούν οι συνθήκες στην περιοχή. Η εταιρική κοινωνική ευθύνη, καθώς και οι κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές εταιρείες είναι καθοριστικής σημασίας. Για τον λόγο αυτό, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λειτουργούν υπεύθυνα, ειδικά σε χώρους με ιδιαίτερες φυσικές αξίες ή σε χώρους ιερούς για τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Επίσης, η αλιεία θα πρέπει να ασκείται με υπεύθυνο τρόπο και λαμβάνοντας υπόψη τα αποθέματα ιχθύων βαθέων υδάτων, σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ για την αλιεία ανοικτής θαλάσσης, τις κατευθυντήριες γραμμές του FAO, την Κοινή Ανακοίνωση JOIN(2012) 19 final και το συνοδευτικό υπηρεσιακό έγγραφο εργασίας SWD(2012) 182 final και, πιθανόν, επίσης τη συμφωνία της Επιτροπής Αλιείας του Βορειοανατολικού Ατλαντικού (North-East Atlantic Fisheries Commission, NEAFC/CPANE) (5). Όλα αυτά είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της ευρωστίας και της ευημερίας στην περιοχή της Αρκτικής.

2.7.1

Οι κατευθυντήριες γραμμές και η εμπειρία της ΕΕ σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθώς και η ναυτιλιακή πολιτική της θα πρέπει να εξυπηρετούν τη συνεργασία της Αρκτικής. Εκτός από την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή πρέπει να αξιολογούνται και οι οικονομικές επιπτώσεις τους.

2.7.2

Η ΕΕ πρέπει να δράσει, ώστε, η πρόσφατη συμφωνία του Αρκτικού Συμβουλίου για την πρόληψη διαρροών πετρελαίου να εφαρμοστεί αποτελεσματικά στην πράξη και να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για τις αρχές σχετικά με τις γεωτρήσεις.

2.7.3

Σημαντικό είναι επίσης να ολοκληρωθούν με επιτυχία οι διαπραγματεύσεις για τον θαλάσσιο κώδικα του ΔΝΟ στις πολικές περιοχές (Πολικός Κώδικας). Για την ανάπτυξη των αρκτικών θαλάσσιων διαδρομών, η ΕΕ θα πρέπει να προσφέρει τις υπηρεσίες της μέσω του Galileo, του δορυφορικού της συστήματος πλοήγησης για τη βελτίωση της ναυτιλίας και της ασφάλειας, συνδυάζοντας, όπου είναι δυνατόν, το σύστημα αυτό με άλλα παρόμοια συστήματα.

2.8

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τον διάλογο που ξεκίνησε η ΕΕ με τους Σάαμι και άλλους αυτόχθονες πληθυσμούς, καθώς και με ομάδες συμφερόντων της Αρκτικής περιοχής. Ο διάλογος αυτός πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί. Οι πολιτιστικές παραδόσεις και οι παραδοσιακοί τρόποι διαβίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών (π.χ. εκτροφή ταράνδων) πρέπει να αποτελούν αντικείμενο σεβασμού. Οι κάτοικοι της περιοχής ανήκουν κυρίως σε μη-αυτόχθονες ομάδες (περίπου 90%), και, για τον λόγο αυτό, ο διάλογος πρέπει να επεκταθεί στο σύνολο του πληθυσμού. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί επίσης με την παρατήρηση που διατυπώνεται στην Ανακοίνωση του Ιουνίου 2012 της ότι « η Αρκτική είναι πηγή προκλήσεων, αλλά και ευκαιριών, που θα έχουν σοβαρές συνέπειες για τη ζωή των μελλοντικών γενεών ευρωπαίων πολιτών ». Οι αλλαγές στην Αρκτική επηρεάζουν τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων όχι μόνο στην Αρκτική και τις γύρω περιοχές, αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου (βλ. το οικονομικό δυναμικό, την κλιματική αλλαγή που προκαλεί αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, τις μετατοπίσεις στα ωκεάνια ρεύματα, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την ξηρασία, τις απότομες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις, κλπ.).

2.8.1

Η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχει ευρέως και τακτικά στις εργασίες για την Αρκτική μαζί με τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Διάφοροι φορείς της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των φορέων προστασίας του περιβάλλοντος, θα πρέπει να συμμετέχουν τόσο σε πολυμερείς όσο και σε ενωσιακές δράσεις για την Αρκτική. Ο διάλογος, οι συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης και οι ακροάσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με διάφορες ομάδες της κοινωνίας των πολιτών.

2.8.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει την αποτελεσματική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε διάφορα επίπεδα:

2.8.3

Πρόθεση της ΕΟΚΕ είναι να συμμετάσχει σε αυτό το έργο και να προβάλει μέσω διαλόγου τις απόψεις και τις προτάσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΟΚΕ προτίθεται επίσης να ενισχύσει τους δεσμούς της με την κοινωνία των πολιτών στην Αρκτική, τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος είναι η υποστήριξη της φωνής και της παρουσίας της κοινωνίας των πολιτών των χωρών της Αρκτικής. Είναι αναγκαίο να δοθεί η δυνατότητα στους υπο-περιφερειακούς και στους τοπικούς φορείς να εκφράσουν τις απόψεις τους σε επίπεδο ΕΕ.

2.9

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια και ενημέρωση του κοινού σχετικά με την Αρκτική και για συνεργασία στην περιοχή. Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ πρέπει να ζητήσει μια αποτελεσματική στρατηγική επικοινωνίας όσον αφορά τη συνεργασία στην Αρκτική περιοχή. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την πρόταση που υπέβαλε η Επιτροπή το 2008 (6) και αναγνώρισε το Συμβούλιο Υπουργών το 2009 (7) και στη συνέχεια το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (8), για τη δημιουργία ενός κέντρου πληροφόρησης ΕΕ-Αρκτικής που θα είναι γενικά υπεύθυνο για την παροχή πληροφόρησης σχετικά με τα αποτελέσματα της έρευνας και άλλες δραστηριότητες που συνδέονται με τη συνεργασία στην περιοχή της Αρκτικής. Η πρωτοβουλία αυτή είναι σημαντική, ιδιαίτερα για την ενίσχυση της διαφάνειας. Είναι θετικό το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στο Αρκτικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Λαπωνίας να εκπονήσει ένα σχέδιο μελέτης για το κέντρο πληροφόρησης. Το κέντρο πληροφόρησης θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα δίκτυο, με τη συμμετοχή ιδρυμάτων έρευνας και επικοινωνίας από την Ευρώπη και αλλού. Στο θέμα αυτό σημαντικό ρόλο πρέπει να διαδραματίσει και η κοινωνία των πολιτών.

3.1.1

Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής αποτελείται από τον Αρκτικό Ωκεανό, ο οποίος ως επί το πλείστον καλύπτεται από πάγο - ο Βόρειος Πόλος βρίσκεται στο κέντρο του ωκεανού. Η Θάλασσα του Μπάρεντς, η Θάλασσα Κάρα, η θάλασσα της Γροιλανδίας, η Νορβηγική Θάλασσα, η Θάλασσα Μποφόρ, η Θάλασσα Λάπτεφ και ορισμένες άλλες θαλάσσιες περιοχές είναι μέρος του Αρκτικού Ωκεανού. Ο Αρκτικός Ωκεανός περιβάλλεται από ηπειρωτικές υφαλοκρηπίδες. Οκτώ κράτη της Αρκτικής - Καναδάς, Δανία (συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας), Φινλανδία, Ισλανδία, Νορβηγία (συμπεριλαμβανομένων των νήσων Σβάλμπαρντ), Ρωσία, Σουηδία και Ηνωμένες Πολιτείες (συμπεριλαμβανομένης της Αλάσκας) - βρίσκονται, τουλάχιστον εν μέρει, βόρεια του Αρκτικού Κύκλου και καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις της Αρκτικής. Η Ισλανδία είναι κοντά στον Αρκτικό Κύκλο. Πέντε τουλάχιστον από αυτές τις χώρες - Νορβηγία, Ρωσία, Καναδάς, Δανία / Γροιλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες (τα «πέντε αρκτικά κράτη») – είναι παράκτια κράτη του Αρκτικού Ωκεανού. Στα κράτη της Αρκτικής περιλαμβάνονται τρία κράτη μέλη της ΕΕ: η Φινλανδία, η Σουηδία και η Δανία. Η Νορβηγία και η Ισλανδία δεν είναι κράτη μέλη, αλλά συμβαλλόμενα μέρη της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, ενώ η Ισλανδία έχει υποβάλει αίτηση ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και ο Καναδάς είναι στρατηγικοί εταίροι της ΕΕ. Η Γροιλανδία ανήκει στη Δανία, αλλά από το 2009 έχει καθεστώς αυτοδιοίκησης (”Self-Rule”)· η Γροιλανδία δεν ανήκει στην ΕΕ, αλλά έχει συμφωνία εταιρικής σχέσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

3.1.2

Η περιοχή της Αρκτικής έχει έκταση 14,5 εκατομμύρια km2 και πληθυσμό περίπου 4 εκατομμύρια άτομα, τα περισσότερα εκ των οποίων στη Ρωσία. Περίπου το 10% του πληθυσμού είναι αυτόχθονες ομάδες (π.χ. Saami, Inuit, Νenetsit, Αleutit, Αthabascat, gwich'init κλπ). Οι Σάαμι της Φινλανδίας και της Σουηδίας είναι οι μόνοι αυτόχθονες πληθυσμοί που ζουν εντός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Μουρμάνσκ, που βρίσκεται στη βορειοδυτική Ρωσία, είναι το μεγαλύτερο λιμάνι της Αρκτικής (9). Στην περιοχή λειτουργούν εταιρείες και υπάρχει κοινωνικός σχεδιασμός, όπως, για παράδειγμα, το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης της ένωσης δήμων και κοινοτήτων της περιφέρειας της Λαπωνίας 2014–2020 (10). Επίσης, στην περιοχή ασκούνται μορφές γεωργίας και κτηνοτροφίας προσαρμοσμένες στις δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες, εκτροφή γουνοφόρων ζώων και διάφορες οικονομικές δραστηριότητες (11).

3.2.1

Η περιοχή της Αρκτικής ήταν ανέκαθεν σταθερή, και η συνύπαρξη των κρατών της Αρκτικής βασιζόταν στην εποικοδομητική συνεργασία και στην εμπιστοσύνη. Η γεωπολιτική θέση της περιοχής είναι σημαντική και το ενδιαφέρον για την Αρκτική έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες τόσο στα κράτη της Αρκτικής, όσο και στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Για διάφορους λόγους, η περιοχή διανύει περίοδο βαθιάς αλλαγής.

3.2.2

Η κλιματική αλλαγή που προκαλεί ο άνθρωπος σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως δε η υπερθέρμανση του πλανήτη, είναι ιδιαίτερα σημαντική και σημειώνει ταχεία εξέλιξη στην περιοχή της Αρκτικής. Αυτό προκαλεί την τήξη των πάγων και του permafrost (μόνιμα παγωμένου εδάφους), το οποίο με τη σειρά του επιταχύνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου παγκοσμίως (λόγω της απελευθέρωσης μεθανίου). Το φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλεί σε διάφορα μέρη του κόσμου καιρικές μεταβολές, έντονες καταιγίδες, μεταβολές των ανέμων και των ωκεάνιων ρευμάτων, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αύξηση της μακροχρόνιας ξηρασίας, δυνατές βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις. Η τήξη των πάγων στην Ανταρκτική και τη Γροιλανδία μπορεί να αυξήσει τη στάθμη της θάλασσας κατά 1-2 μέτρα. Τον Σεπτέμβριο του 2012 το στρώμα πάγου της Αρκτικής είχε συρρικνωθεί σε ποσοστό ρεκόρ (σε 3 410 000 km2). Το μόνιμα παγωμένο έδαφος λιώνει πολύ γρήγορα (από το 1980 έχει λιώσει το 70% περίπου) και αντικαθίσταται από λεπτό στρώμα πάγου που διαρκεί ένα έτος. Το καλοκαίρι του 2008, το 65% του Αρκτικού Ωκεανού ήταν χωρίς πάγο και μεγάλα τμήματά του ενδέχεται στο τέλος της δεκαετίας ή στις επόμενες δεκαετίες να είναι σε μεγάλο βαθμό χωρίς πάγο (12).

3.2.3

Στην περιοχή υπάρχουν άφθονοι ανεκμετάλλευτοι ακόμη φυσικοί πόροι, τόσο στη θάλασσα όσο και στην ξηρά. Η τήξη και η συρρίκνωση των πάγων λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη και την εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες αναζήτησης και εξόρυξης νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων (πετρέλαιο και φυσικό αέριο) και άλλων πρώτων υλών στα βάθη του ωκεανού. Για παράδειγμα, το ένα τέταρτο των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχουν εντοπιστεί στον κόσμο και το 80% του φυσικού αερίου της Ρωσίας βρίσκονται στην Αρκτική. Εκτιμάται ότι στην περιοχή βρίσκεται το 13% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων πετρελαίου στον κόσμο, το 30% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, και το 20% των ανεξερεύνητων κοιτασμάτων φυσικού υγραερίου.

3.2.4

Οι περισσότερες από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου δραστηριοποιούνται στην περιοχή της Αρκτικής, όπου υπάρχουν ήδη αμέτρητα υπεράκτια σημεία γεώτρησης, και αναζητούνται και εξερευνούνται νέα σημεία ολοένα και πιο βόρεια (για παράδειγμα, η Νορβηγία έχει 89 τοποθεσίες στη Θάλασσα του Μπάρεντς, και σύντομα θα αρχίσει γεωτρήσεις σε εννέα νέα σημεία). Η αυξανόμενη σημασία της ενέργειας από σχιστόλιθο δεν μειώνει την ελκυστικότητα αυτών των πηγών.

3.2.5

Εδώ και μερικές δεκαετίες υπάρχουν έντονες εξορυκτικές δραστηριότητες σε διάφορα μέρη της Αρκτικής, όπου βρίσκονται σημαντικά ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα διαφόρων μετάλλων και ορυκτών. Για παράδειγμα, το 90% της παραγωγής σιδηρομεταλλεύματος της ΕΕ και περίπου το 20% της παραγωγής νικελίου στον κόσμο προέρχεται από την Αρκτική (κυρίως από την περιοχή του Μπάρεντς). Στην περιοχή της Αρκτικής υπάρχουν επίσης σημαντικοί δασικοί πόροι που συνιστούν βασικό ανανεώσιμο φυσικό πόρο.

3.2.6

Στην Αρκτική υπάρχει περίπου το ένα τέταρτο των θαλάσσιων ιχθυαποθεμάτων. Η άνοδος της θερμοκρασίας του θαλασσινού νερού επηρεάζει τις κινήσεις των ψαριών, πράγμα που, με τη σειρά του, επηρεάζει την αλιεία στους ωκεανούς. Η αλιεία μεταφέρεται ολοένα και περισσότερο προς τον βορρά σε ανεκμετάλλευτα, μέχρι σήμερα, ύδατα.

3.2.7

Η τήξη των πάγων και η υπερθέρμανση του πλανήτη αυξάνουν επίσης τις δυνατότητες διάνοιξης/ανάπτυξης νέων θαλάσσιων διαδρόμων στον Αρκτικό Ωκεανό – το βορειοδυτικό και το βορειοανατολικό πέρασμα - από και προς την Ανατολική Ασία, που είναι κατά 40% περίπου συντομότεροι από τους σημερινούς θαλάσσιους διαδρόμους του Ατλαντικού και των παράκτιων κρατών της Ασίας. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται δυνατή τόσο η σημαντική μείωση του κόστους διέλευσης όσο και η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Σημαντικό τμήμα των παγκόσμιων θαλάσσιων μεταφορών πραγματοποιείται με τους στόλους των χωρών της ΕΕ και το 90% περίπου των μεταφορών αυτών πραγματοποιείται σήμερα από το παραδοσιακό νότιο δίαυλο διέλευσης Το 2012, 46 πλοία διέσχισαν τον άξονα της Βόρειας Θάλασσας, από τη Θάλασσα του Μπάρεντς προς τον Βερίγγειο Πορθμό. Οι εμπορευματικές μεταφορές αυξάνονται, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες αβεβαιότητες για τη χρήση αυτού του άξονα, όσον αφορά τους κανόνες, το κόστος και την ασφάλεια πλοήγησης, δεδομένων των δυσμενών καιρικών συνθηκών της περιοχής.

3.2.8

Οι οικονομικές δυνατότητες είναι ιδιαίτερα μεγάλες, και η περιοχή της Αρκτικής μπορεί να εξελιχθεί σε στρατηγική περιοχή της παγκόσμιας οικονομίας λόγω των ενεργειακών πόρων και των πρώτων υλών, καθώς και λόγω των νέων οδών θαλάσσιων μεταφορών.

3.2.9

Οι περιβαλλοντικές συνθήκες της Αρκτικής είναι μοναδικές, και το οικοσύστημα εύθραυστο και ευάλωτο. Η βελτίωση της διαχείρισης των περιβαλλοντικών αλλαγών και η πρόληψη ανθρωπογενών καταστροφών (πετρελαιοκηλίδες, κλπ.) λόγω των σχετικών οικονομικών δραστηριοτήτων αποτελούν βασικούς στόχους της περιφερειακής συνεργασίας.

3.2.10

Οι προαναφερθείσες αλλαγές επηρεάζουν, στην Αρκτική και στις γύρω περιοχές, τις συνθήκες διαβίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών και του υπόλοιπου πληθυσμού. Η αλλαγή των καιρικών και των περιβαλλοντικών συνθηκών, οι σαφείς οικονομικές δυνατότητες, καθώς και τα αυξανόμενα συμφέροντα όσον αφορά την εξουσία και την ασφάλεια επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων και σε άλλα μέρη της Ευρώπης και του κόσμου.

3.2.11

Η επιδίωξη στρατηγικής ισορροπίας μεταξύ δυνατοτήτων και απειλών στην περιοχή της Αρκτικής μπορεί να θεωρηθεί ζήτημα ύψιστης σημασίας για το μέλλον του πλανήτη.

4.1

Καθένα από τα οκτώ κράτη της Αρκτικής έχει τη δική του στρατηγική για την περιοχή (13). Οι στρατηγικές αυτές συχνά επικεντρώνονται σε παρόμοιες προτεραιότητες: στην πολιτική και οικονομική σημασία της Αρκτικής για τη χώρα τους, στον ρόλο της χώρας τους στην περιοχή, στις φυσικές συνθήκες και στο οικοσύστημα, στην ανάγκη συνεργασίας για την ανάπτυξη της διακυβέρνησης της Αρκτικής με βιώσιμο τρόπο. Το δυναμικό της Αρκτικής σε ενέργεια και πρώτες ύλες, καθώς και η ανάπτυξη και η εκμετάλλευση των νέων διαδρόμων αποτελεί βασικό σημείο εκκίνησης σε κάθε στρατηγική. Τα κράτη έχουν συνάψει επίσης διμερείς σχέσεις μεταξύ τους για την προστασία και την προώθηση των κοινών συμφερόντων της Αρκτικής. Η κοινοβουλευτική συνέλευση του ΝΑΤΟ παρουσίασε, τον Οκτώβριο του 2012, ψήφισμα για την περιοχή της Αρκτικής (14).

4.2

Στον Βορρά, υπάρχουν τέσσερα περιφερειακά φόρουμ συνεργασίας:

Το Αρκτικό Συμβούλιο  (15), όργανο καθοριστικής σημασίας για την περιφερειακή συνεργασία, απαρτίζεται από οκτώ μέλη (τα κράτη της Αρκτικής, οι Νήσοι Φερόε και η Γροιλανδία, ως τμήμα της Δανίας), έξι μόνιμους συμμετέχοντες (φόρουμ συνεργασίας των αυτοχθόνων πληθυσμών των χωρών της Αρκτικής) (16), καθώς και μεγάλο αριθμό παρατηρητών (Κάτω Χώρες, Ισπανία, Μεγάλη Βρετανία, Πολωνία, Γαλλία, Γερμανία και 18 διακρατικοί οργανισμοί και ΜΚΟ). Η ΕΕ, η Ιταλία, η Κίνα, η Ινδία, η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη έχουν ζητήσει να είναι μόνιμοι παρατηρητές. Η Κίνα, τα τελευταία χρόνια, έχει αυξήσει σημαντικά τις δραστηριότητές της στην περιοχή και στις χώρες της Αρκτικής. Τα κράτη μέλη έχουν υπογράψει, μεταξύ άλλων, και μια συμφωνία έρευνας και διάσωσης ("Search and Rescue"). Επιδιώκεται να δοθούν στο Συμβούλιο σημαντικότερος ρόλος, περισσότερες αρμοδιότητες και μεγαλύτερη βαρύτητα ως φορέα διεθνούς συνεργασίας.

4.3

Το Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο του Μπάρεντς  (17) καλύπτει τις ευρωπαϊκές περιφέρειες και υποπεριφέρειες της Αρκτικής. Προωθεί τη συνεργασία με την πλούσια σε πόρους περιοχή του Μπάρεντς όπου υπάρχει ανάγκη για πιο αποτελεσματικούς διαδρόμους μεταφοράς προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Απαρτίζεται από επτά μέλη: τη Φινλανδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Δανία, την Ισλανδία, τη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο πλαίσιο του Συμβουλίου λειτουργεί, με στόχο την ουσιαστική συνεργασία, το Περιφερειακό Συμβούλιο του Μπάρεντς (Barents Regional Council - BRC) (18), στο οποίο συμμετέχουν 13 υποπεριφέρειες της περιοχής του Μπάρεντς.

4.4

Το Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών  (19) (και το Συμβούλιο Σκανδιναβικών Χωρών) έχει τη δική του στρατηγική για την Αρκτική. Οι πέντε σκανδιναβικές χώρες έχουν παραδοσιακά στενή και ευρεία συνεργασία μεταξύ τους, και διαθέτουν επίσης τις δεξιότητες και την εμπειρογνωσία για τις συνθήκες του Βορρά. Η Γροιλανδία συμμετέχει στη συνεργασία ως πλήρες μέλος.

4.5

Το Συμβούλιο των Κρατών της Βαλτικής Θάλασσας (Council of Baltic Sea States, CBSS) (20) διατηρεί τη συνεργασία μεταξύ των οκτώ κρατών της Βαλτικής. Η ΕΕ έχει τη δική της μακροπεριφερειακή στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας (EU Strategy for the Baltic Sea Region, EUSBSR).

4.6

Η Βόρεια Διάσταση  (21), κοινή πολιτική της ΕΕ, της Ισλανδίας, της Νορβηγίας και της Ρωσίας καλύπτει μια ευρεία γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει τις ευρωπαϊκές περιφέρειες και υποπεριφέρειες της Αρκτικής, από τη Βορειοδυτική Ρωσία έως την Ισλανδία στα ανατολικά και τη Γροιλανδία στα δυτικά. Η συνεργασία διαρθρώνεται γύρω από τέσσερις βασικές θεματικές εταιρικές σχέσεις (NDEP, NDPHS, NDPTL και NDPC), καθώς και ένα χωριστό τμήμα («Αρκτικό Παράθυρο»- «Arctic Window»). Από πλευράς συνεργασίας στην Αρκτική, είναι σημαντική η εταιρική σχέση στο πλαίσιο της Βόρειας Διάστασης για τις μεταφορές και την εφοδιαστική (Northern Dimension Partnership on Transportation and Logistics -NDPTL), στο πλαίσιο της οποίας προετοιμάζεται μια πρόταση για ένα περιφερειακό δίκτυο μεταφορών. Επίσης, η Περιβαλλοντική Εταιρική Σχέση της Βόρειας Διάστασης (Northern Dimension Environmental Partnership - NDEP) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή της Αρκτικής, καθότι αποτέλεσε το πλαίσιο για την επιτυχή εξάλειψη των ραδιενεργών αποβλήτων στη χερσόνησο Κόλα. Η τρίτη υπουργική συνάντηση της Βόρειας Διάστασης πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2013 στις Βρυξέλλες (22). Το Επιχειρηματικό Συμβούλιο της Βόρειας Διάστασης (23) επιδιώκει κυρίως τη βελτίωση του επενδυτικού κλίματος στην περιοχή, καθώς και την προώθηση της ανταγωνιστικότητάς της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς συμμετέχουν ως παρατηρητές στης συνεδριάσεις της Βόρειας Διάστασης.

4.7

Οι βουλευτές των χωρών της Αρκτικής συμμετέχουν σε καθένα από τα προαναφερθέντα φόρουμ συνεργασίας, καθώς και στην τακτική συνεργασία στο πλαίσιο της Διάσκεψης των Βουλευτών της Περιοχής της Αρκτικής (CPAR-Conference of Parliamentarians of the Arctic Region).

4.8

Τα έξι φόρουμ συνεργασίας των αυτοχθόνων πληθυσμών της περιοχής διατηρούν τακτική συνεργασία μεταξύ τους.

4.9

Το Διεθνές Πολικό Ίδρυμα (International Polar Foundation, IPF) διατηρεί τη διεθνή συνεργασία για θέματα της Αρκτικής μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών. Μεταξύ άλλων, τον Σεπτέμβριο του 2012 διοργάνωσε το «Συμπόσιο 2012 για το μέλλον της Αρκτικής» (Arctic Future Symposium 2012) στην έδρα της Επιτροπής των Περιφερειών.

5.1

Η συνεργασία για θέματα που αφορούν την Αρκτική πρέπει να οικοδομηθεί όσο το δυνατό περισσότερο στη βάση διεθνών συμφωνιών και στο πλαίσιο διεθνών φόρουμ.

5.2

Βασική διεθνής συμφωνία για την περιοχή της Αρκτικής είναι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS (24)), στην οποία εξετάζονται οι θαλάσσιες περιοχές των κυρίαρχων κρατών και στο πλαίσιο της οποίας έχει συσταθεί η Επιτροπή για τα όρια της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας (Commission on the Limits of the Continental Shelf, CLCS).

5.3

Τα παράκτια κράτη του Αρκτικού Ωκεανού επιδίωξαν σε αυτή βάση να καταλήξουν σε συμφωνία όσον αφορά τα χωρικά ύδατα και τα όρια της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (συμπεριλαμβανομένης της υφαλοκρηπίδας πέραν των 200 ναυτικών μιλίων). Στόχος είναι η αποφυγή των εδαφικών διαφορών, μολονότι ορισμένες διαφορές γεωγραφικού προσδιορισμού παραμένουν άλυτες. Υπάρχει κίνδυνος κλιμάκωσης των διαφορών. Το 2008, τα παράκτια κράτη εξέδωσαν στο Ilulissat της Γροιλανδίας μια κοινή δήλωση, όπου τονίζεται το κυριαρχικό δικαίωμα όλων των χωρών που έχουν υπογράψει να ρυθμίζουν τις δραστηριότητες μέσα στη δική τους αποκλειστική οικονομική ζώνη.

5.4

Η ανάπτυξη των πιθανών θαλάσσιων διαδρόμων του Αρκτικού Ωκεανού –το βορειοδυτικό πέρασμα (που διασχίζει την αποκλειστική οικονομική ζώνη του Καναδά) και το βορειοανατολικό πέρασμα (που διασχίζει την αποκλειστική οικονομική ζώνη της Ρωσίας)–, οι δυνατότητες, οι προϋποθέσεις και η ασφάλεια χρήσης τους πρέπει να εξεταστούν και να συζητηθούν ευρέως στα διάφορα φόρουμ συνεργασίας με στόχο την επίτευξη της μέγιστης δυνατής συναίνεσης μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών όσον αφορά τις αρχές χρήσης και διαχείρισης αυτών των διαδρόμων. Υπάρχουν ήδη σχετικές διεθνείς συμφωνίες, όπως η UNCLOS (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας) και η συμφωνία αβλαβούς διέλευσης του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΔΝΟ) (25). Στο στάδιο της προετοιμασίας είναι, μεταξύ άλλων, και ο Πολικός Κώδικας του ΔΝΟ.

5.5

Τα θέματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή και την αειφόρο ανάπτυξη είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την περιοχή της Αρκτικής. Η Σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UN Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) (26) εξακολουθεί να αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς στις διεθνείς σχέσεις. Τούτο έχει μεγάλη σημασία για την περιοχή της Αρκτικής.

Ο Οργανισμός Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) έχει, από την πλευρά του, ξεκινήσει ένα πρόγραμμα παρακολούθησης για την περιοχή της Αρκτικής (27).

5.6

Οι οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος συμμετέχουν ενεργά στις προαναφερθείσες δράσεις. Η Greenpeace έχει προτείνει να μην ασκείται καμιά οικονομική δραστηριότητα στην Αρκτική, εάν δεν συναφθεί συμφωνία σχετικά με τις αρχές για την προστασία της περιοχής.

6.1

Η ΕΕ έχει ολοένα και περισσότερα γεω-περιβαλλοντικά και οικονομικά πολιτικά συμφέροντα στην περιοχή της Αρκτικής. Η ΕΕ είναι συμβαλλόμενο μέρος της συνεργασίας στην περιοχή, επειδή ορισμένα κράτη μέλη της είναι χώρες της Αρκτικής.

6.2

Η πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική είναι ακόμη σε εξέλιξη. Ενισχύθηκε το 2008, κυρίως με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (28). Η Επιτροπή έχει επίσης υποβάλει δύο σχετικές ανακοινώσεις (2008 και 2012) (βλέπε υποσημειώσεις 2 και 7). Το Συμβούλιο των Υπουργών ενέκρινε δύο αποφάσεις (2008 και 2009) (29). Το Συμβούλιο εξέτασε την τρέχουσα κατάσταση στη συνεδρίαση που πραγματοποίησε στις 31 Ιανουαρίου 2013.

6.3

Με τις ανακοινώσεις της του 2008 και του Ιουνίου 2012, η ΕΕ επιδιώκει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της πολιτικής για την Αρκτική. Η πολιτική έχει τρεις βασικούς στόχους:

Η πολιτική βασίζεται σήμερα σε τρεις εστιακούς τομείς: γνώση, ευθύνη, συμμετοχή.

6.4

Στις διμερείς σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες της Αρκτικής, εξετάζεται επίσης η Αρκτική συνεργασία. Η ΕΕ έχει μια ξεχωριστή συμφωνία με τη Γροιλανδία. Η πολυμερής πολιτική της Βόρειας Διάστασης διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην περιοχή της Αρκτικής.

6.5

Πολλά από τα υφιστάμενα προγράμματα της ΕΕ εφαρμόζονται επίσης στην περιοχή της Αρκτικής. Η ΕΕ επένδυσε την περίοδο 2007–2013 περίπου 1,4 δις ευρώ για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στην Αρκτική και στις γειτονικές της περιοχές. Η επιστημονική έρευνα υπήρξε στην πρώτη θέση: το 2002 ξεκίνησε το έκτο πρόγραμμα πλαίσιο για την έρευνα, στο οποίο περιλαμβάνονταν και σχέδια για την περιοχή της Αρκτικής. Τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ έχει επενδύσει περισσότερα από 200 εκατ. ευρώ στην έρευνα για την περιοχή της Αρκτικής, συμμετέχει δε σε πολλά κοινά έργα, κυρίως μέσω του 7ου Προγράμματος-Πλαισίου για την Έρευνα  (30). Υπάρχει ήδη ένα αποτελεσματικό δίκτυο συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων ερευνητικών ιδρυμάτων (τόσο εντός όσο και εκτός ΕΕ). Τα βασικά ερευνητικά προγράμματα για την περίοδο 2008-2012 και τα προγράμματα χρηματοδότησης της περιφερειακής συνεργασίας για την περίοδο 2007-2013 έχουν καταγραφεί (31). Στην περιοχή της Αρκτικής έχουν υλοποιηθεί πολλά προγράμματα στο πλαίσιο της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ, των προγραμμάτων της Interreg και εδαφικής ευρωπαϊκής συνεργασίας (ΕΕΣ), των κατευθυντήριων γραμμών για τις περιφερειακές ενισχύσεις και του Ευρωπαϊκού μηχανισμού γειτονίας και εταιρικής σχέσης (ΕΜΓΕΣ). Το πρόγραμμα «Συνδέοντας την Ευρώπη» και τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφοράς (ΔΕΔ-Μ) δεν επεκτείνονται στην Αρκτική.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να διερευνήσει τον τρόπο οργάνωσης στην ΕΕ των πληροφοριών που αφορούν τις ερευνητικές δραστηριότητες στην περιοχή της Αρκτικής. Εξετάζεται η δημιουργία ενός κέντρου πληροφόρησης ΕΕ-Αρκτικής.

6.6

Η ΕΕ συμμετέχει στην πολιτική της Βόρειας Διάστασης και είναι μέλος του Ευρω-Αρκτικού Συμβουλίου του Μπάρεντς. Επίσης, είναι παρατηρητής ad-hoc στο Αρκτικό Συμβούλιο και έχει ζητήσει να της χορηγηθεί το καθεστώς του μόνιμου παρατηρητή. Η ΕΕ, εδώ και χρόνια, συμμετέχει πλήρως στις δραστηριότητες των διαφόρων ομάδων εργασίας του Συμβουλίου.

6.7

Μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συμμετέχουν στη Διάσκεψη των Βουλευτών της Περιοχής της Αρκτικής (Conference of Parliamentarians of the Arctic Region, CPAR) (βλ. σημείο 3.3.7.) και στην κοινοβουλευτική συνεργασία των τεσσάρων περιφερειακών συμβουλίων του Βορρά και της Βόρειας Διάστασης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει υιοθετήσει δύο ψηφίσματα σχετικά με την περιοχή της Αρκτικής (το 2008 και το 2011) (βλ. υποσημείωση 9 και P6_TA(2008)0474).

6.8

Η ΕΕ έχει ξεκινήσει τακτικό διάλογο με τις οργανώσεις που εκπροσωπούν τους αυτόχθονες πληθυσμούς καθώς με εκπροσώπους οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών της περιοχής και συμμετέχει στις εργασίες του Διεθνούς Πολικού Ιδρύματος (International Polar Foundation, IPF).

6.9

Η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει γνωμοδοτήσεις σχετικά με τη συνεργασία στην περιοχή της Αρκτικής όπως για τη Βόρεια Διάσταση, την περιφερειακή και τη θαλάσσια πολιτική, την αειφόρο ανάπτυξη και τις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες. Η ΕΟΚΕ έχει θεσμικές επαφές με την κοινωνία των πολιτών της Νορβηγίας, της Ισλανδίας και της Ρωσίας (ΕΟΧ-ΣΣ, ΜΣΕ-Ισλανδία, CCRF) και έχει διοργανώσει δύο φόρουμ της Βόρειας Διάστασης για την κοινωνία των πολιτών (το 2002 και το 2006), καθώς και συνάντηση των ενδιαφερόμενων φορέων στο πλαίσιο της Υπουργικής Διάσκεψης για της Βόρεια Διάσταση τον Φεβρουάριο του 2013.

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/34

1.1

H EOKE συνηγορεί υπέρ του σχεδίου της Επιτροπής και υποστηρίζει τις προσπάθειές της που αφορούν την εξεύρεση συγκεκριμένων λύσεων για τον περιορισμό της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής. Θα επιτευχθεί πραγματική πρόοδος μόνο αν τα κράτη μέλη δώσουν περισσότερη προσοχή στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των φορολογικών υπηρεσιών, διαθέτοντας επαρκείς ανθρώπινους και δημοσιονομικούς πόρους και εξασφαλίζοντας τον καλύτερο συντονισμό τους.

1.2

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στο Συμβούλιο να συμπεριλάβουν τα θέματα της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού στην ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης και στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, και να εφαρμόσουν συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων, προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι θα πραγματοποιηθεί πρόοδος ως προς την πληρωμή και την είσπραξη των φόρων, ότι οι εν λόγω φόροι θα γίνουν πιο ισότιμοι, ότι θα βελτιωθεί η ανακατανομή του πλούτου και ότι θα αντιμετωπιστεί καλύτερα η φτώχεια.

1.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Επιτροπής να καταρτιστεί "μαύρη λίστα" με τα κράτη που λειτουργούν ως φορολογικοί παράδεισοι και δεν συμμορφώνονται προς τις αρχές της χρηστής διακυβέρνησης στον τομέα της φορολογίας. Ζητά δε να καθοριστούν κοινά κριτήρια σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον εντοπισμό αυτών των κρατών, προκειμένου η εφαρμογή να μην γίνεται αποσπασματικά σε εθνικό επίπεδο. Κρίνεται σκόπιμο η εγγραφή στη "μαύρη λίστα" να μην περιορίζεται σε τρίτες χώρες, αλλά να αφορά και τα εδάφη ή τις δικαιοδοσίες που ανήκουν σε κράτη μέλη, καθώς και στις επιχειρήσεις που αναπτύσσουν δραστηριότητα σε αυτές τις ζώνες.

1.4

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η Επιτροπή θα μπορούσε να συμπληρώσει τις προτάσεις σχετικά με την εγγραφή σε "μαύρη λίστα" με κυρώσεις για τις επιχειρήσεις. Οι κυρώσεις θα μπορούσαν για παράδειγμα να συνίστανται στον αποκλεισμό των εν λόγω επιχειρήσεων από δημόσιες συμβάσεις, χρηματοδότηση από την ΕΕ ή κρατικές ενισχύσεις.

1.5

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο επιθετικός φορολογικός σχεδιασμός, στο μέτρο που προκαλεί τη διάβρωση της φορολογικής βάσης και ως εκ τούτου υποχρεώνει τα κράτη μέλη να αυξήσουν τους φόρους, αποτελεί αφ’ εαυτού αντιδεοντολογική πρακτική που έχει σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και προκαλεί στρεβλώσεις στα φορολογικά συστήματα για τους φορολογούμενους από άποψη ισότητας. Δεδομένης της πολυπλοκότητας του φαινομένου, είναι αναγκαίο να αποσαφηνιστούν οι προτάσεις της Επιτροπής σχετικά με τον γενικό κανόνα αντιμετώπισης των καταχρήσεων και τον ορισμό των τεχνητών διμερών ρυθμίσεων, προκειμένου να μπορούν να εφαρμοστούν εύκολα από όλα τα κράτη μέλη.

1.6

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των προσπαθειών που έχει καταβάλει η Επιτροπή για να διαπραγματευτεί συμφωνίες σχετικά με τη χρηστή διακυβέρνηση σε ό,τι αφορά τη φορολογία με τις γειτονικές χώρες της ΕΕ. Συνιστά στο Συμβούλιο να αναθέσει στην Επιτροπή τη διεξαγωγή αυτών των διαπραγματεύσεων, καθώς αυτά τα μέσα μπορεί να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα για την αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής.

1.7

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να συνεχίσουν το έργο της απλούστευσης και της εναρμόνισης του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Ένα απλουστευμένο και πιο εναρμονισμένο κανονιστικό πλαίσιο στον φορολογικό τομέα, που μπορεί να εξασφαλίσει δίκαιη φορολόγηση και συμπληρώνεται από σύγχρονα ηλεκτρονικά εργαλεία επαλήθευσης, ελέγχου και ανταλλαγής δεδομένων, θα μπορούσε να μειώσει αισθητά τις δυνατότητες φορολογικής απάτης και φοροδιαφυγής.

1.8

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή, στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να αποτρέψουν τα κράτη μέλη από τη διατήρηση μεγάλων διαφορών μεταξύ τους σε ό,τι αφορά τα επίπεδα άμεσης ή έμμεσης φορολόγησης, οι οποίες ευνοούν τον φορολογικό ανταγωνισμό.

1.9

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την απόφαση της Επιτροπής να εξετάσει τη δυνατότητα εισαγωγής ενός ευρωπαϊκού συστήματος ΑΦΜ (TIN). Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημα, το οποίο απηύθυνε στα κράτη μέλη σε πολλές γνωμοδοτήσεις της, για εναρμόνιση του συστήματος έμμεσης φορολογίας. Ενθαρρύνει την Επιτροπή να διατυπώσει προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Μια τέτοια εναρμόνιση, παράλληλα με την εισαγωγή του ευρωπαϊκού συστήματος ΑΦΜ, θα επιτρέψει να μειωθεί σε μεγάλο βαθμό η απάτη τύπου "γαϊτανάκι".

2.1

Η φορολογική απάτη και η φοροδιαφυγή, καθώς και η φοροαποφυγή μέσω μιας μεθόδου επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, παγιώνουν αυξανόμενες ανισότητες που προκαλούνται από την οικονομική κρίση και τα προγράμματα λιτότητας, ενέχουν δε σημαντικό κίνδυνο για τα κράτη μέλη της ΕΕ, τη στιγμή που αυτά προσπαθούν να διασφαλίσουν την αποτελεσματική λειτουργία των φορολογικών συστημάτων με σκοπό να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών, η ευημερία και η αντιμετώπιση της φτώχειας, καθώς και να αποφευχθεί ο φορολογικός ανταγωνισμός μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών. Εκτιμάται σήμερα ότι το οικονομικό μέγεθος των ζημιών που υπέστησαν τα κράτη μέλη υπερβαίνει το 1 τρισεκατομμύριο ευρώ ετησίως (1).

2.2

Στις 2 Μαρτίου 2012, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σχεδιάσουν συγκεκριμένους τόπους αντιμετώπισης της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής.

2.3

Τον Ιούνιο του 2012, η Επιτροπή υιοθέτησε ανακοίνωση (2) στην οποία περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να βελτιωθεί η φορολογική συμμόρφωση και να περιοριστεί η φορολογική απάτη και η φοροδιαφυγή. Στην εν λόγω ανακοίνωση, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα παρουσίαζε ένα σχέδιο δράσης με στόχο την ενίσχυση του αγώνα κατά της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής.

2.4

Τον Δεκέμβριο του 2012, η Επιτροπή παρουσίασε το εν λόγω σχέδιο δράσης, το οποίο καλύπτει τόσο τις πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν πρόσφατα, όσο και νέα μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. Αυτό το σχέδιο συνοδεύεται από τη σύσταση της Επιτροπής όσον αφορά μέτρα με σκοπό να ενθαρρυνθούν οι τρίτες χώρες να εφαρμόζουν ελάχιστα πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα  (3) καθώς και τη σύσταση της Επιτροπής σχετικά με τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό  (4).

3.1

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του σχεδίου της Επιτροπής και υποστηρίζει τις προσπάθειες της τελευταίας για την εξεύρεση συγκεκριμένων λύσεων με στόχο τον περιορισμό της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής (5). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει επιφυλάξεις όσον αφορά την εφαρμογή ορισμένων από τα προτεινόμενα μέτρα, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλές αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα τη βραδεία λήψη αποφάσεων σε επίπεδο Συμβουλίου. Ομοίως, η μείωση των ανθρώπινων και των δημοσιονομικών πόρων που προορίζονται για τη φορολογική διοίκηση (6) στην πλειονότητα των κρατών μελών, λόγω των μέτρων λιτότητας που εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην εφαρμογή νέων μέτρων. Μόνο αν τα κράτη μέλη δώσουν περισσότερη προσοχή στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των φορολογικών υπηρεσιών, βασιζόμενα σε επαρκείς ανθρώπινους και δημοσιονομικούς πόρους, και εξασφαλίσουν τον καλύτερο συντονισμό τους, πρόκειται να σημειωθεί πρόοδος.

3.2

Σημαντικό τμήμα της απώλειας εσόδων που δημιουργεί η παραοικονομία στα συστήματα είσπραξης των φόρων οφείλεται στον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι αυτή η πρακτική επωφελείται από τις αναντιστοιχίες μεταξύ φορολογικών συστημάτων δύο ή περισσότερων κρατών μελών. Αν και μια τέτοια πρακτική θεωρείται νόμιμη σε παγκόσμια κλίμακα, αντίκειται στις αρχές της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο επιθετικός φορολογικός σχεδιασμός, στο μέτρο που προκαλεί τη διάβρωση της φορολογικής βάσης και ως εκ τούτου υποχρεώνει τα κράτη μέλη να αυξήσουν το επίπεδο των φόρων, αποτελεί αφ’ εαυτού αντιδεοντολογική πρακτική που έχει σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς – καθώς αποθαρρύνει τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό γενικά, και τον ανταγωνισμό μεταξύ των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων ειδικότερα – και προκαλεί στρεβλώσεις στα φορολογικά συστήματα για τους φορολογούμενους, από άποψη ισότητας.

3.3

Αν και η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σύσταση της Επιτροπής σχετικά με τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό, εκτιμά ότι τα προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση αυτής της πρακτικής δεν είναι αρκετά. Δεδομένης της πολυπλοκότητας του φαινομένου (του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού), καθίσταται δύσκολο να εφαρμοστεί στο πλαίσιο των συμφωνιών μεταξύ κρατών μελών ο γενικός κανόνας για την αντιμετώπιση των καταχρήσεων και να προσδιοριστούν οι τεχνητές διμερείς ρυθμίσεις. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι αυτά τα μέτρα δημιουργούν περισσότερα προβλήματα εφαρμογής στα κράτη μέλη απ’ ό,τι αν αυτά κατήγγειλαν αμέσως τις εν λόγω συμφωνίες, ιδίως εκείνες στις οποίες συμμετέχουν δικαιοδοσίες που αποτελούν φορολογικούς παραδείσους ή που δεν συμμορφώνονται με τα ελάχιστα πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα.

3.4

Η Επιτροπή προτείνει στα κράτη μέλη να υιοθετήσουν ένα σύνολο κριτηρίων που θα τους επιτρέψει να εντοπίσουν τις τρίτες χώρες οι οποίες δεν συμμορφώνονται με τα ελάχιστα πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα, καθώς και να εγγράψουν αυτές τις χώρες σε μια μαύρη λίστα. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι αυτό το μέτρο πρέπει να καλύπτει επίσης δικαιοδοσίες που ανήκουν σε κράτη μέλη, καθώς και επιχειρήσεις που εξακολουθούν να αναπτύσσουν δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν φορείς που ανήκουν σε αυτά τα εδάφη.

3.5

Η Επιτροπή διατύπωσε προτάσεις για την τροποποίηση ορισμένων οδηγιών (7), προκειμένου να καλύψει κενά που ενδέχεται να ενθαρρύνουν τη φορολογική απάτη και τη φοροδιαφυγή. Επιπλέον, η Επιτροπή ζήτησε από το Συμβούλιο να της ανατεθεί να διεξάγει διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνιών σχετικά με τη συνεργασία στον φορολογικό τομέα και την αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής με τέσσερις γειτονικές χώρες και κάλεσε το Συμβούλιο να υπογράψει το σχέδιο συμφωνίας μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της, αφενός, και του Λιχτενστάιν, αφετέρου. Η ΕΟΚΕ συνιστά στο Συμβούλιο να λάβει υπόψη αυτές τις προτάσεις το ταχύτερο δυνατόν, καθώς αυτές μπορεί να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες για την αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής.

3.6

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι, στο πλαίσιο της υλοποίησης του σχεδίου δράσης, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να επιδιώξουν να απλοποιήσουν και να εναρμονίσουν το υφιστάμενο κανονιστικό πλαίσιο, τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και εθνικό επίπεδο. Ένα απλουστευμένο και πιο εναρμονισμένο κανονιστικό πλαίσιο στον φορολογικό τομέα, που μπορεί να εξασφαλίσει δίκαιη φορολόγηση και συμπληρώνεται από σύγχρονα ηλεκτρονικά εργαλεία επαλήθευσης, ελέγχου και ανταλλαγής δεδομένων – καθώς και καλά καταρτισμένο προσωπικό – θα μπορούσε να μειώσει αισθητά τις δυνατότητες φορολογικής απάτης και φοροδιαφυγής. Αυτό θα επιτρέψει την ελάφρυνση των διοικητικών και των φορολογικών επιβαρύνσεων που επιβάλλονται στις επιχειρήσεις και τους πολίτες, με άμεσα οφέλη για τα δημοσιονομικά έσοδα.

3.7

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή, στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να αποτρέψουν τα κράτη μέλη από το να διατηρούν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές σε ό,τι αφορά τα επίπεδα άμεσης ή έμμεσης φορολόγησης, οι οποίες ευνοούν τον φορολογικό ανταγωνισμό. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην άμεση συσχέτιση μεταξύ επιπέδου φόρων και φοροδιαφυγής. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του γενικού επιπέδου φορολόγησης, πράγμα το οποίο θα αποβεί σε όφελος όλων των φορολογούμενων.

4.1

Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι, λαμβανομένων υπόψη των ελευθεριών που τους έχουν παραχωρηθεί όσον αφορά τη δραστηριότητά τους στην εσωτερική αγορά, οι επιχειρήσεις μπορούν να συνάψουν συμφωνίες με δικαιοδοσίες που θεωρούνται φορολογικοί παράδεισοι, μέσω του κράτους μέλους με την ασθενέστερη αντίδραση. Αυτό το φαινόμενο προκαλεί τη διάβρωση των φορολογικών βάσεων των κρατών μελών και θέτει σε κίνδυνο τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ επιχειρήσεων, προκαλώντας εν τέλει, στρέβλωση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να καταρτίσουν "μαύρη λίστα" με τις επιχειρήσεις που υιοθετούν τέτοιες πρακτικές. Μεταξύ άλλων μέτρων που εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προβλέψουν την αναστολή των δικαιωμάτων συμμετοχής των εν λόγω επιχειρήσεων σε διαδικασίες δημοσίων συμβάσεων, ή ακόμα να αρνηθούν να τους χορηγήσουν, κατά περίπτωση, τις κρατικές ενισχύσεις που αυτές ζητούν.

4.2

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Επιτροπής, ο επιθετικός φορολογικός σχεδιασμός ευθύνεται για το ήμισυ της απώλειας εσόδων των κρατών μελών λόγω των ιδιαίτερων πρακτικών της παραοικονομίας. Η ΕΟΚΕ κρίνει ανεπαρκή τα μέτρα που πρότεινε η Επιτροπή για την καταπολέμηση αυτών των πρακτικών (8) και συνιστά να εξειδικευτεί με πιο συγκεκριμένο τρόπο η διατύπωση του γενικού κανόνα αντιμετώπισης των καταχρήσεων και ορισμού των τεχνητών διμερών ρυθμίσεων, προκειμένου να μπορούν να εφαρμοστούν εύκολα από όλα τα κράτη μέλη, χωρίς να δημιουργούνται πολύπλοκες καταστάσεις σε επίπεδο δικαιοδοσιών, σε περίπτωση διαφορών που σχετίζονται με τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό.

4.3

Η ΕΟΚΕ κρίνει χρήσιμη την πρόταση της Επιτροπής σχετικά με τη δημιουργία πλατφόρμας για τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση. Συνιστά στην Επιτροπή να προσκαλέσει επίσης τους κοινωνικούς εταίρους να συμμετάσχουν σε αυτή την πλατφόρμα, ιδίως αυτούς που έχουν ως μέλη εργαζόμενους από οικονομικές αρχές με πλούσια εμπειρία στον τομέα της αντιμετώπισης των φαινομένων της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής. Επίσης, είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί ο τρόπος με τον οποίο η πλατφόρμα θα αλληλεπιδρά με άλλες δομές που λειτουργούν στον τομέα της φορολογίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.4

Στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων σχετικά με τον κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων (τις οποίες συντονίζει ο ΟΟΣΑ), η Επιτροπή προτείνει να δράσει προκειμένου να καταργήσει από τις ισχύουσες οδηγίες τις διατάξεις που προσφέρουν σε ορισμένες περιπτώσεις ευκαιρίες για επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό ή δεν ευνοούν την εφαρμογή κατάλληλων λύσεων, επιτρέποντας τη διπλή μη φορολόγηση. Η ΕΟΚΕ επικροτεί αυτή την πρωτοβουλία της Επιτροπής και συνιστά τα εν λόγω μέτρα να ληφθούν το συντομότερο δυνατόν.

4.5

Η Επιτροπή προτείνει να εντατικοποιηθούν οι εργασίες σχετικά με τα ειδικά φορολογικά καθεστώτα που ισχύουν για απόδημους και για εύπορους ιδιώτες, τα οποία επηρεάζουν δυσμενώς τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και μειώνουν τα συνολικά φορολογικά έσοδα. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να καταργήσουν τα εν λόγω ειδικά φορολογικά καθεστώτα. Επίσης, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τις εκκλήσεις (τις οποίες είχε ήδη διατυπώσει σε άλλες γνωμοδοτήσεις (9) προς τα θεσμικά όργανα της ΕΕ) να λάβουν μέτρα για την πρόληψη της κατάχρησης της "αρχής της διαμονής" μέσω τεχνητών συστημάτων διαμονής και ιδιοκτησίας που επιτρέπουν σε εταιρείες χαρτοφυλακίου χωρίς καμιά δραστηριότητα ή εταιρείες-κελύφη να προστατεύουν τους προνομιούχους ιδιοκτήτες από την πληρωμή φόρων στη χώρα διαμονής τους.

4.6

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δρομολόγηση της πύλης της ΕΕ για τον ΑΦΜ "TIN on EUROPA". Με την εν λόγω εφαρμογή, οποιοδήποτε τρίτο μέρος, και ειδικότερα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, θα μπορεί με γρήγορο, εύκολο και ορθό τρόπο να εντοπίζει και να καταγράφει τον ΑΦΜ στο πλαίσιο διασυνοριακών συναλλαγών. Επιπλέον, αυτό το εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βελτιώσει την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών. Δεδομένης της απόφασης της Επιτροπής να εξετάσει τη δυνατότητα δημιουργίας ευρωπαϊκού συστήματος ΑΦΜ, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημα το οποίο έχει ήδη απευθύνει στα κράτη μέλη σε πολλές γνωμοδοτήσεις της, για την εναρμόνιση του συστήματος έμμεσης φορολογίας. Ενθαρρύνει την Επιτροπή να διατυπώσει προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Μια τέτοια εναρμόνιση, παράλληλα με την εισαγωγή του ευρωπαϊκού συστήματος ΑΦΜ, θα επιτρέψει να μειωθεί σε μεγάλο βαθμό η απάτη τύπου "γαϊτανάκι" και θα μπορούσε στο μέλλον να αποτελέσει ένα "αποκλειστικό μέσο ταυτοποίησης" των φορολογούμενων για κάθε είδος φόρου.

4.7

Η Επιτροπή ξεκίνησε τις εργασίες τυποποίησης εντύπων για την ανταλλαγή πληροφοριών στον τομέα της φορολογίας. Αναπτύχθηκε μια πληροφοριακή εφαρμογή για τη διαχείριση των εν λόγω τυποποιημένων εντύπων σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ, η οποία είναι ήδη διαθέσιμη στα κράτη μέλη και θα τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2013. Η ΕΟΚΕ εκτιμά το γεγονός ότι αυτοί οι νέοι μορφότυποι μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διοικητική συνεργασία μεταξύ κρατών μελών στον τομέα της φορολογίας, ιδίως στο μέτρο που η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού συστήματος θα επιτρέψει την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών.

4.8

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την απόφαση της Επιτροπής να αναθεωρήσει την οδηγία για τις μητρικές και τις θυγατρικές εταιρείες και να επανεξετάσει τις διατάξεις για την καταπολέμηση των καταχρήσεων σε άλλες οδηγίες. Η αναθεώρηση είναι αναγκαία για να εξασφαλιστεί η υλοποίηση της σύστασης της Επιτροπής σχετικά με τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να υποστηρίξουν τις προσπάθειες της Επιτροπής, προκειμένου η αναθεώρηση να μπορέσει να πραγματοποιηθεί εντός λογικής προθεσμίας. Πρέπει να εισαχθεί, στο πλαίσιο της αναθεώρησης, η υποχρέωση των πολυεθνικών επιχειρήσεων να τηρούν χωριστές λογιστικές καταστάσεις για κάθε χώρα στην οποία ασκούν δραστηριότητα, καθώς και να εξειδικεύουν για κάθε χώρα τον όγκο της πραγματοποιούμενης παραγωγής και των κερδών που προκύπτουν. Η παρουσίαση των λογιστικών στοιχείων υπό αυτή τη μορφή θα διευκολύνει τον εντοπισμό των επιχειρήσεων που ασκούν καταχρηστικό καθορισμό των τιμών μεταβίβασης ή προωθούν τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό. Επίσης, η ΕΟΚΕ συνιστά να θεσπιστεί νομοθεσία σχετικά με τη φορολόγηση των κερδών των επιχειρήσεων, η οποία να βασίζεται σε ένα σύνολο κοινών κανόνων.

4.9

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες της Επιτροπής για την προώθηση των ηλεκτρονικών εργαλείων που αναπτύσσει η ΕΕ στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ. Αν ο ΟΟΣΑ εγκρίνει τα ηλεκτρονικά έντυπα που καταρτίστηκαν για την αυθόρμητη ανταλλαγή πληροφοριών και την ανάδραση στον τομέα της άμεσης φορολογίας, αυτά τα εργαλεία θα φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα για την αντιμετώπιση σοβαρών περιπτώσεων φορολογικής απάτης και φοροδιαφυγής.

4.10

Η Επιτροπή προτείνει τη θέσπιση ευρωπαϊκού κώδικα του φορολογούμενου, ο οποίος θα συγκεντρώσει τις βέλτιστες πρακτικές σε επίπεδο κρατών μελών, προκειμένου να ενισχύσει την εμπιστοσύνη μεταξύ φορολογικών αρχών και φορολογούμενων κατά τρόπον ώστε να εξασφαλίσει περισσότερη διαφάνεια σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των φορολογουμένων και να ευνοήσει μια προσέγγιση με βάση τις υπηρεσίες. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι η απλούστευση των φορολογικών συστημάτων θα είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των διοικητικών δαπανών που επιβαρύνουν τους φορολογούμενους και τις επιχειρήσεις και θα αύξανε την εμπιστοσύνη τους. Κρίνεται σκόπιμο τα κράτη μέλη να προβλέψουν τη μείωση των διοικητικών δαπανών για τους "καλούς φορολογούμενους", είτε πρόκειται για φυσικά πρόσωπα, είτε για επιχειρήσεις – και να αυξήσει τις ποινές για όσους παραβαίνουν τον νόμο. Είναι γνωστό γενικά ότι οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε δραστηριότητες που συνδέονται με τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό είναι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις.

4.11

Η Επιτροπή συνιστά στα κράτη να προωθήσουν τη δημιουργία κέντρων παροχής πολλαπλών υπηρεσιών σε όλα τα κράτη μέλη, για την παροχή κάθε είδους φορολογικών πληροφοριών στους φορολογούμενους, συμπεριλαμβανομένων των μη μόνιμων κατοίκων. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόταση της Επιτροπής και εκτιμά ότι μια τέτοια προσέγγιση επιτρέπει να ξεπεραστούν ορισμένα από τα εμπόδια για τους φορολογούμενους που ασκούν διασυνοριακές δραστηριότητες. Επιπλέον, συγκεντρώνοντας τις υπάρχουσες πληροφορίες σε ενιαία κέντρα παροχής πολλαπλών υπηρεσιών στα κράτη μέλη, η Επιτροπή θα μπορέσει να αναπτύξει μια διαδικτυακή πύλη για τη φορολογία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κατά το πρότυπο της πύλης "Ηλεκτρονική δικαιοσύνη" (e-Justice).

4.12

Η Επιτροπή προτείνει – στη βάση της εμπειρίας που θα συγκεντρώσει η Eurofisc σε ό,τι αφορά τη διοικητική συνεργασία και την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του φόρου προστιθέμενης αξίας μέσω της ταχείας ανταλλαγής πληροφοριών – να επεκταθεί το δίκτυο μελλοντικά στον τομέα της άμεσης φορολόγησης. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η επέκταση της Eurofisc στην άμεση φορολογία θα επιτρέψει να συμπληρωθεί το σύνολο των εργαλείων για την αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού που υπάρχουν ήδη σε επίπεδο ΕΕ.

4.13

Η ΕΟΚΕ διάκειται ευνοϊκά στην ιδέα της εναρμόνισης του ορισμού συγκεκριμένων μορφών φορολογικών αδικημάτων, συμπεριλαμβανομένων των διοικητικών και ποινικών κυρώσεων για όλα τα είδη φόρων. Μια τέτοια εναρμόνιση, εφόσον επιτευχθεί, θα αποθάρρυνε τις επιχειρήσεις να αναπτύξουν δράση στα κράτη μέλη με την ασθενέστερη αντίδραση προκειμένου να τα εκμεταλλευτούν. Η Επιτροπή προτείνει να εξετάσει κατά πόσο κρίνεται σκόπιμο να πραγματοποιηθεί μια τέτοια εναρμόνιση.

4.14

Τον Ιούνιο του 2012, η Επιτροπή παρουσίασε σε ανακοίνωσή της ορισμένες δυνατές δράσεις· το Συμβούλιο όμως έκρινε ότι δεν είναι δράσεις προτεραιότητας. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η εξασφάλιση απευθείας πρόσβασης στις εθνικές βάσεις δεδομένων στον τομέα της άμεσης φορολόγησης (η οποία είναι μια από τις προτάσεις της Επιτροπής) αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία που έχουν τα κράτη μέλη στη διάθεση τους για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής. Εξάλλου, η Επιτροπή προτείνει να εξετασθεί το ενδεχόμενο ανάπτυξης μιας ενιαίας νομικής πράξης διοικητικής συνεργασίας για το σύνολο των φόρων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προτάσεις της Επιτροπής, στο μέτρο που αυτές μπορούν να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του αγώνα κατά της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής.

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/39

1.1

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την πεποίθηση ότι ο πολιτισμός και η δημιουργικότητα αποτελούν για την Ευρώπη:

1.2

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, δεδομένης της ολοένα μεγαλύτερης σημασίας των τομέων της δημιουργίας και του πολιτισμού (χάριν συντομίας, ΤΔΠ) για την ανάπτυξη της οικονομίας της ΕΕ και τις διεθνείς της προεκτάσεις, απαιτείται η χάραξη μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής με σκοπό τη δημιουργία:

1.3

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επαληθεύσει διεξοδικά πώς έχουν εφαρμοστεί τα κοινοτικά κεκτημένα στους ΤΔΠ, ιδίως όσον αφορά τους κανόνες που διέπουν την πολιτική ανταγωνισμού, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και το εργατικό δίκαιο και όλες τις ρήτρες των διεθνών συμφώνων που έχει συνάψει η ΕΕ με τρίτες χώρες.

1.4

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει τη δυνατότητα και τους τρόπους διοργάνωσης ενός διευρυμένου φόρουμ των φορέων δημιουργίας και πολιτισμού με σκοπό τον καλύτερο εντοπισμό –μέσω μιας από κοινού προγνωστικής διαδικασίας– όλων εκείνων που δραστηριοποιούνται στους συγκεκριμένους τομείς και τον καθορισμό των στοιχείων ενός μεσοπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδίου δράσης για την ανάκαμψη της ανάπτυξης και τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας. Ένα τέτοιο σχέδιο δράσης πρέπει να βασίζεται σε μια εγκάρσια στρατηγική τοπικής, περιφερειακής και ενωσιακής κλίμακας με την ενεργό συμμετοχή των κρατών μελών, των τοπικών και περιφερειακών αρχών, των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας πολιτών.

1.5

Η ΕΟΚΕ ζητά την ανάληψη στο εξής ειδικών πρωτοβουλιών για την καταπολέμηση της επισφαλούς εργασίας στους ΤΔΠ με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση ισότιμων συνθηκών εργασίας για όλους τους απασχολούμενους στον ευρύτερο κλάδο, και συγκεκριμένα για τα ελεύθερα ή άτυπα επαγγέλματα με τη μορφή σύμβασης έργου, κυρίως δε για τη περιστασιακή εργασία. Επίσης με τις πρωτοβουλίες αυτές επιδιώκεται η κατοχύρωση της ασφαλούς και επί ίσοις όροις πρόσβασης στα ψηφιακά δίκτυα για όλους.

1.6

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ανάγκη προσαρμογής του κανονιστικού πλαισίου στις ιδιαιτερότητες των ΤΔΠ, ιδίως ως προς την πνευματική ιδιοκτησία, την απλοποίηση των διοικητικών και φορολογικών διαδικασιών και την επιβολή ΦΠΑ στην έντυπη και ψηφιακή επικοινωνία, επί ίσοις όροις και ιδίως για τις μικρές επιχειρήσεις του τομέα.

1.7

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρέπει να εξεταστούν σοβαρά οι δυνατότητες διεξαγωγής διαλόγου με την κοινωνία πολιτών με έμφαση στον πολίτη, επ’ ευκαιρία άλλωστε του τρέχοντος Ευρωπαϊκού έτους των πολιτών.

2.1

Οι ΤΔΠ στην ΕΕ αποτελούν μια πολύτιμη όσο και στρατηγικής σημασίας παρακαταθήκη: η αριστεία και η ανταγωνιστικότητα των ΤΔΠ στην ΕΕ συνιστούν το απόσταγμα του μόχθου των συγγραφέων, των λοιπών καλλιτεχνών και δημιουργών, των επαγγελματιών και των επιχειρηματιών. Πρόκειται δηλαδή για άτομα ταλαντούχα με την παραδοσιακή έννοια αλλά και ικανά να εισάγουν τομές, άτομα που διαθέτουν τυπικά και μη προσόντα και τα οποία θα ήταν σκόπιμο να στηριχθούν, να προωθηθούν και να αξιοποιηθούν.

2.2

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη υπογραμμίσει σε παλαιότερη γνωμοδότησή της τα εξής: «Οι κλάδοι του πολιτισμού και της δημιουργικότητας (ΚΠΔ), όπως αναγνωρίζεται στη στρατηγική ΕΕ 2020, διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο για την ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και το μέλλον της ΕΕ και των πολιτών της. […]Είναι επίσης φορείς συγκριτικού πλεονεκτήματος που δεν είναι δυνατό να αναπαραχθεί αλλού· παράγοντες τοπικής ανάπτυξης και πρωτοπόροι των βιομηχανικών αλλαγών». (1)

2.3

Σύμφωνα με τους ορισμούς της σχετικής Πράσινης Βίβλου του 2010 (2), «κλάδοι πολιτισμού είναι εκείνοι που παράγουν και διανέμουν αγαθά ή υπηρεσίες που κατά τη στιγμή της παραγωγής τους θεωρείται ότι έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, χρήση ή σκοπό που εμπεριέχει ή μεταφέρει τρόπους πολιτιστικής έκφρασης, ανεξάρτητα από την εμπορική αξία τους». Επίσης, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Unesco του 2005 (3), «δημιουργικοί κλάδοι είναι εκείνοι που χρησιμοποιούν τον πολιτισμό ως συστατικό τους στοιχείο και έχουν πολιτιστική διάσταση, παρά το γεγονός ότι τα προϊόντα τους έχουν κατά κύριο λόγο λειτουργική χρησιμότητα. Περιλαμβάνουν την αρχιτεκτονική και το σχέδιο, που ενσωματώνουν δημιουργικά στοιχεία σε ευρύτερες διαδικασίες, καθώς και υποτομείς όπως η γραφιστική, το σχέδιο μόδας ή η διαφήμιση».

2.4

Η οριοθέτηση των πεδίων που καλύπτουν ο τομέας του πολιτισμού ή/και ο τομέας της δημιουργίας παραμένει ασαφής (4) και δυσχεραίνει την επακριβή στάθμιση της συμβολής τους στο ΑΕγχΠ και στην απασχόληση.

2.5

Ως προς την πρόταση του προγράμματος-πλαισίου «Δημιουργική Ευρώπη» (5), επί της οποίας η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκθέσει τις απόψεις της (6), στο άρθρο 2 ως «πολιτιστικός και δημιουργικός τομέας [ορίζεται] κάθε τομέας του οποίου οι δραστηριότητες βασίζονται σε πολιτισμικές αξίες και/ή αποτελεί προϊόν καλλιτεχνικής και δημιουργικής έκφρασης, ανεξάρτητα από το αν αυτές οι δραστηριότητες έχουν ή όχι ως γνώμονα την αγορά και ανεξάρτητα από το είδος της δομής που τις ασκεί». Σε αυτόν τον ορισμό πρέπει να εμπερικλείονται ρητώς οι κλάδοι των –έντυπων και ψηφιακών– εκδόσεων, της τυπογραφίας και της γραφιστικής.

2.6

Το 2008 οι κλάδοι αυτοί αντιστοιχούσαν στο 4,5% του συνολικού ΑΕγχΠ στην ΕΕ και απασχολούσαν περίπου το 3,8% του εργατικού δυναμικού, δηλαδή πάνω από 8,5 εκατομμύρια εργαζομένων (7).

2.7

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποδέχεται τον ανωτέρω ορισμό και προσθέτει ρητώς τη φράση «στα μουσεία και στη μόδα».

2.8

Παρά το σημαντικό και ολοένα αυξανόμενο ειδικό βάρος των ΤΠΔ στην οικονομική παραγωγή της ΕΕ και τον διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό υπαλλήλων που απασχολούν (8), η ποικιλία των ορισμών που έχουν διατυπωθεί (από την Παγκόσμια Οργάνωση Διανοητικής Ιδιοκτησίας, τον ΟΟΣΑ, τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το εμπόριο και την ανάπτυξη ή την Unesco έως το Συμβούλιο της Ευρώπης) δεν επιτρέπει την ανάλυση σε μια στέρεα βάση και με στατιστικά στοιχεία διεθνώς συγκρίσιμα. Στην ΕΕ τα μεν ποσοστά του ΑΕγχΠ κυμαίνεται μεταξύ του 2,6 % (Πράσινη Βίβλος), του 3,3 % (πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη»), του 4,5% (9), και του 6,5 % (Συμβούλιο της Ευρώπης), ο δε αριθμός των εργαζόμενων στους κλάδους αυτούς ποικίλλει από τα 5 και πλέον εκατομμύρια, στα 8,5 (10) ή ακόμα και τα 18 εκατομμύρια (11)!

2.9

Η ποικιλομορφία των ΤΠΔ στην ΕΕ αντανακλάται στα δομικά χαρακτηριστικά τους με ισχυρή παρουσία των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, οι οποίες αποτελούν σχεδόν το 80% του συνόλου των παραγωγών. Πάντως, μολονότι το ποσοστό των μεγάλων επιχειρήσεων δεν υπερβαίνει καν το 1%, σε αυτές απασχολείται πάνω από το 40% των εργαζομένων στους υπό εξέταση κλάδους (12).

2.10

Αυτή η διάρθρωση των ΤΠΔ στην ΕΕ προκαλεί προβλήματα από πολλές απόψεις: από την ανάπτυξη δεξιοτήτων έως την πρόσβαση σε χρηματοδότηση, από την προώθηση νέων επιχειρηματικών προτύπων έως την προστασία των δικαιωμάτων της πνευματικής ιδιοκτησίας ή από τη δυσκολία πρόσβασης στις διεθνείς αγορές έως τη βελτίωση της διασύνδεσης με άλλους τομείς, μη εξαιρουμένης της σχετικής δυστοκίας στην αμοιβαία αναγνώριση των (τυπικών, μη τυπικών κ.λπ.) προσόντων των εργαζομένων (13).

2.11

Εάν στην ΕΕ οι τομείς που συνθέτουν τον μη βιομηχανικό πυρήνα, δηλαδή οι εικαστικές τέχνες, τα θεάματα και η ιστορική και καλλιτεχνική κληρονομιά, διατηρούν συχνά τη στρατηγική τους αξία, στις ΗΠΑ αυτή η αξία είναι περισσότερο συγκεντρωμένη στους βιομηχανικούς τομείς και έντονα προσανατολισμένη στην αγορά.

2.12

Το πρότυπο των ΗΠΑ θεωρείται το φυσικό σημείο αναφοράς για εκείνες τις χώρες όπου βασικό μέλημα είναι η συγκρότηση ενός συστήματος παραγωγής ελάχιστα εξαρτώμενου από την κρατική χρηματοδότηση και με σαφή επιδίωξη της κερδοφορίας.

2.13

Η Ιαπωνία αποτελεί τον οδηγό –όχι μόνο στην Ασία– καθότι έχει καταφέρει να αναπτύξει μακροχρόνια και ιδιαίτερα ξεχωριστά σχήματα καλλιτεχνικής παραγωγής, νεωτερικού και πρωτότυπου χαρακτήρα, τα οποία απευθύνονται στο ευρύ κοινό και στοχεύουν στην αποδοχή τους από την αγορά.

2.14

Στην Κίνα πραγματοποιούνται γενναίες επενδύσεις στις υποδομές στον πολιτισμό, ακολουθώντας μια στέρεα στρατηγική, η οποία συνίσταται αφ’ ενός μεν στον περιορισμό της διείσδυσης αμερικανικής προέλευσης πολιτισμικών προϊόντων, αφ’ ετέρου δε στην έμφαση στα ευρωπαϊκά οργανωτικά πρότυπα και στη λειτουργία της δημόσιας παρέμβασης στη διαμόρφωση και στη στήριξη των τοπικών πολιτισμικών συστημάτων.

2.15

Στην Ινδία ο καλλιτεχνικός τομέας με την πιο αλματώδη ανάπτυξη είναι ο κινηματογράφος. Ο εν λόγω τομέας έχει να επιδείξει εντυπωσιακότατη αύξηση του κύκλου εργασιών του, μολονότι οι παραγωγές είναι στενά συνδεδεμένες με την παραδοσιακή ινδική κουλτούρα και άρα δύσκολα μπορούν να προσελκύσουν το κοινό που δεν έχει σχέση με αυτή την κουλτούρα.

2.16

Στη δε Λατινική Αμερική σημειώνεται σήμερα μια κατακόρυφη μεγέθυνση της καλλιτεχνικής βιομηχανίας των χωρών της, χάρη, μεταξύ άλλων, στην επίδραση της ισπανόφωνης κουλτούρας των ΗΠΑ, στην ταχεία οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη του Μεξικού, καθώς και στην αξιοπρόσεκτη πολιτιστική άνθηση (και η οποία δεν εξαντλείται στο πεδίο της μουσικής) που γνωρίζει η Βραζιλία. Από την άλλη πλευρά, η Αφρική αναπτύσσει τη δική της πολιτιστική ταυτότητα, η οποία είναι επηρεασμένη και από τις πολλαπλές επαφές της Μαύρης Ηπείρου με την Ευρώπη, Η αλληλεπίδραση των δύο ηπείρων και η καλλιτεχνική παιδεία μπορούν να μας διδάξουν αρκετά ως προς τη καθημερινή ζωή και την εν γένει κουλτούρα μιας περιοχής, συμβάλλοντας στην άρση των εμποδίων που παρεμβάλλονται στη συνεργασία.

2.17

Ανέκαθεν η ΕΟΚΕ αντιλαμβανόταν τη σημασία χάραξης μιας στρατηγικής με σκοπό να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι δυνατότητες των ΤΠΔ στην ΕΕ, τονώνοντας έτσι την ανάπτυξη και την απασχόληση. Ήδη το 2004, σε γνωμοδότηση που εκπόνησε κατόπιν σχετικού αιτήματος της Επιτρόπου κ. Viviane Reding, η ΕΟΚΕ επισημαίνει τα προβλήματα των ΤΠΔ στην ΕΕ (14). Τις απόψεις αυτές η ΕΟΚΕ επανέλαβε και ανέλυσε σε μεγαλύτερο βάθος σε μεταγενέστερες γνωμοδοτήσεις της (15).

2.18

Η ΕΕ είναι μακράν επικεφαλής στις εξαγωγές προϊόντων του τομέα της δημιουργίας. Εφόσον επιθυμεί να διατηρήσει αυτή την πρωτοκαθεδρία, πρέπει να επενδύσει στην ικανότητα αυτών των τομέων να λειτουργούν και πέραν των εθνικών συνόρων. Ως προς τη θέση αυτή έχουν εκφράσει τη σύμφωνη γνώμη τους τόσο το Συμβούλιο, στις 12 Μαΐου 2009, όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε ψήφισμά του της 12ης Μαΐου 2011.

3.1

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει καλά ότι η αριστεία και η ανταγωνιστικότητα των ΤΔΠ στην ΕΕ συνιστούν το απόσταγμα του μόχθου των καλλιτεχνών και των λοιπών δημιουργών, των επαγγελματιών και των επιχειρηματιών. Πρόκειται δηλαδή για άτομα ταλαντούχα με την παραδοσιακή έννοια αλλά και ικανά να εισάγουν τομές, άτομα που διαθέτουν τυπικά και μη προσόντα, άτομα που θα ήταν σκόπιμο να στηριχθούν, να προωθηθούν και να αξιοποιηθούν.

3.2

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι ο πολιτισμός και η δημιουργία συνιστούν σημαντικότατο στοιχείο και της κατοχύρωσης της ταυτότητας της ΕΕ ως προς την πολυφωνία· πολυφωνία με κοινό παρανομαστή τη δημιουργία και τον πολιτισμό, δύο στοιχεία που θα πρέπει να διέπουν μια ευρωπαϊκή οικονομία βασισμένη στη γνώση.

3.3

Ο σεβασμός και η προαγωγή της πολιτιστικής ταυτότητας της ΕΕ, καθώς και βιωσιμότητα των ΤΠΔ προϋποθέτουν την εφαρμογή των μέτρων υπέρ των ΤΠΔ με σεβασμό στο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, τις δημοκρατικές αρχές και τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές.

3.4

Από τις πολυάριθμες αναλύσεις που έχουν γίνει σε ενωσιακή και εθνική κλίμακα, καθίσταται σαφές ότι οι ΤΠΔ βρίσκονται αντιμέτωποι με τις εξής κοινές προκλήσεις:

3.5

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η σημασία και η περιπλοκότητα των ΤΠΔ καθιστούν απαραίτητη την υλοποίηση ενός συνεκτικού και πιο μακρόπνοου στρατηγικού σχεδίου ενωσιακής εμβέλειας, με λεπτομερή εθνικά και περιφερειακά προγράμματα εργασίας και ποσοτικούς και επαληθεύσιμους στόχους. Όλα αυτά δε βάσει ενός χάρτη πορείας υπό την εποπτεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στον οποίο θα καθορίζονται η συμβολή και οι υποχρεώσεις στα διάφορα επίπεδα δράσης, δηλαδή το τοπικό, το περιφερειακό, το εθνικό και το ενωσιακό.

3.6

Επομένως, η ΕΟΚΕ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χαράξει μια νέα συντονισμένη μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη στρατηγική, μέσω μιας κοινής προσέγγισης του «Ορίζοντα 2020». Σε αυτή τη στρατηγική θα πρέπει να λαμβάνονται πλήρως υπόψη οι ιδιαιτερότητες των ΤΠΔ και να καθορίζεται ένα πλαίσιο βεβαιότητας, απαραίτητο τόσο για την προσέλκυση καινοτόμων επενδύσεων στους εν λόγω τομείς όσο και για την ανάπτυξη ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού.

3.7

Συν τοις άλλοις, σε αυτή τη στρατηγική πρέπει να συνεκτιμάται το γεγονός ότι δυσανάλογα μεγάλο ποσοστό των ατόμων που δραστηριοποιούνται στους ΤΠΔ εργάζονται σε καθεστώς άτυπης απασχόλησης –ιδίως περιστασιακής εργασίας– με πολλές αναθέσεις κατά περιόδους σε ελεύθερους επαγγελματίες, υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων και πολύ μικρών –συχνά μονοπρόσωπων– επιχειρήσεων, καθώς και μια πολυάριθμη κατηγορία ΜΜΕ με λιγότερους από 10 υπαλλήλους (16). Συνεπώς, οι αμοιβές των εργαζομένων στον τομέα είναι συχνά ασταθείς και ενίοτε κοντά ή και κάτω από το όριο της φτώχειας.

3.8

Πολλά άτομα εργάζονται σε δύσκολες συνθήκες εργασίας χωρίς να γίνονται σεβαστά βασικά δικαιώματα κοινωνικής προστασίας. Πιο συγκεκριμένα, οι εργαζόμενες, οι οποίες αποτελούν σημαντικό ποσοστό του συνολικού αριθμού απασχολούμενων στον τομέα, υφίστανται διακρίσεις, ιδίως ως προς το καθεστώς απασχόλησης και τις συνθήκες εργασίας με αποτέλεσμα να διαπιστώνονται βαθύτατες ανισότητες ως προς τη μισθοδοσία και την αποζημίωσή τους.

3.9

Ο τομέας χαρακτηρίζεται από έναν σχετικά υψηλό αριθμό αυτοαπασχολούμενων. Αυτή η κατηγορία συχνά διαιρείται σε δύο εκ διαμέτρου αντίθετες ομάδες: στην πρώτη εντάσσονται οι υψηλής ειδίκευσης επαγγελματίες με μεγάλη πείρα και ισχυρή θέση στην αγοράς εργασίας. Στη δεύτερη, βρίσκουμε τους ελεύθερους επαγγελματίες των οποίων των αντικείμενο απασχόλησης περιορίζεται στην παροχή εργασίας χαμηλού κόστους με σκοπό τη μείωση του λειτουργικού κόστους και του διοικητικού φόρτου του πελάτη. Μάλιστα, εδώ και καιρό η ΔΟΕ έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου αναφορικά με τις πιθανές καταχρήσεις στον τομέα (17).

3.9.1

Εξάλλου, είναι γεγονός ότι η οικονομική κρίση έχει πλήξει το σύνολο των ΤΠΔ, μέσω των άνευ προηγουμένου μέτρων λιτότητας και των περικοπών που εφαρμόζονται στις κρατικές ενισχύσεις για τον πολιτισμό σε ολόκληρη την ΕΕ.

3.10

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, τα μέτρα που προτείνονται στις σχετικές γνωμοδοτήσεις της, ενόψει των διαδικασιών αναδιάρθρωσης, πρέπει να εφαρμοστούν και στους ΤΔΠ (18). Οι τεχνολογίες και τα επιχειρηματικά πρότυπα των ΤΠΔ μεταβάλλονται ταχέως και πολλές μεγάλες επιχειρήσεις αναδιοργανώνουν την παραγωγή τους ορμώμενες από την ψηφιοποίηση του γραπτού Τύπου, τη μείωση των κρατικών ενισχύσεων, τις εξαγορές ή τις συγχωνεύσεις εταιρειών.

3.11

Αυτές οι μεταβολές επηρεάζουν άμεσα στους εργαζόμενους των ΤΠΔ με τη μορφή απολύσεων, συμπίεσης των απολαβών, προγραμμάτων πρόωρης συνταξιοδότησης, αύξησης της προσωρινής απασχόλησης, υποβάθμισης των συνθηκών εργασίας και αύξησης του άγχους των εργαζομένων, μείωσης της διάρκειας των συμβάσεων απασχόλησης και έλλειψης ενημέρωσης των εργαζομένων ή διαβούλευσης με αυτούς.

3.12

Στην προσπάθεια να διαφυλαχθεί η πολιτιστική πολυμορφία και ο πλουραλισμός της ΕΕ, η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμη την αποφυγή της υπερσυγκέντρωσης τόσο στο σκέλος της παραγωγής όσο και σε αυτό της διανομής. Αντιθέτως, τάσσεται υπέρ των ψηφιακών δικτύων και των υπερ-περιοχών παραγωγής, οι οποίες καθιστούν δυνατή τη συγκέντρωση κρίσιμης μάζας επενδύσεων, την ενίσχυση της έρευνας και της διείσδυσης διεθνών παραγόντων με σκοπό τη διατήρηση των θέσεων εργασίας.

3.13

Ομοίως, η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαίο, μέσω μιας κοινής προσπάθειας ενωσιακής και εθνικής κλίμακας, αφ’ ενός μεν να στηριχθούν τα προγράμματα κατάρτισης και επιμόρφωσης για τη διαμόρφωση νέων και πιο σύγχρονων ειδικοτήτων με τη μορφή διά βίου μάθησης, αφ’ ετέρου δε να ληφθούν υπόψη οι συντελούμενες μεταλλαγές των ΤΠΔ και να αναπτυχθεί η σταθερά κατάλληλη επαγγελματική ικανότητα και εξειδίκευση. Απαιτείται η επίσπευση των επενδύσεων στον εκσυγχρονισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων και των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης των καλλιτεχνών, εν γένει των δημιουργών και των λοιπών απασχολούμενων στους ΤΔΠ με σκοπό τη διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας της ΕΕ, καθώς και την εκπλήρωση των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

3.13.1

Η ανάληψη αυτών των δράσεων προβάλλει ως ακόμα πιο επείγουσα ανάγκη λόγω των βαθύτατων μεταβολών που προκαλεί η συνολική αύξηση των παγκόσμιου ανταγωνισμού –και στα πνευματικά επαγγέλματα– και οι οποίες έχουν επιβάλει τη δημιουργία ολοένα και νεότερων εννοιών και μορφών διεκπεραίωσης της εργασίας με γνώρισμα την υψηλή συγκέντρωση γνώσης, όπως οι Ευρωπαϊκοί Συνεταιρισμοί Γνώσης.

3.14

Εάν, όπως υπογραμμίζει και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πρέπει να αποκτήσουν μεγαλύτερη εξοικείωση με τις οικονομικές δυνατότητες που προσφέρουν οι τομείς αυτοί και να αναπτύξουν την ικανότητά τους για αξιολόγηση των επιχειρήσεων που βασίζονται σε άυλα κεφάλαια», τούτο θα πρέπει να ισχύσει πρωτίστως στη δημοσιονομική περίοδο 2014-2020· πρέπει δηλαδή να αρθούν οι σημερινές αμφιβολίες (με χαρακτηριστικές αυτές που αφορούσαν το πρόγραμμα Erasmus) και να αναδιαμορφωθούν τα ενωσιακά προγράμματα και μέσα παρέμβασης (Διαρθρωτικά Ταμεία, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων κ.λπ.) έτσι ώστε να συμπεριληφθεί και να προκριθεί η μη τεχνολογική καινοτομία και η ανταγωνιστικότητα διεθνώς των ΤΠΔ.

3.15

Η χάραξη της μελλοντικής πολιτικής συνοχής, που ισχύσει από το 2014, πρέπει να βασιστεί στα έργα και στις μελέτες με θέμα τη χρήση των μέσων που συμβάλλουν στην πλήρη αξιοποίηση των ΤΠΔ. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι ΤΠΔ πρέπει να ενταχθούν σε αναπτυξιακές στρατηγικές τοπικού και περιφερειακού χαρακτήρα, σε συνεργασία με τις δημόσιες αρχές και τους εκπροσώπους της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών.

3.16

Ένα άλλο ζητούμενο είναι η ύπαρξη ενός ενωσιακού πλαισίου, το οποίο από τη μία πλευρά θα διευκολύνει την κινητικότητα των καλλιτεχνών και των λοιπών δημιουργών, την κυκλοφορία των έργων και των υπηρεσιών τους, καθώς και την ευελιξία των συστημάτων διανομής, με τη βοήθεια προηγμένων μέσων εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης εντός και εκτός του πολιτιστικού και δημιουργικού χώρου της ΕΕ. Από την άλλη δε πλευρά, μέσα σε αυτό πλαίσιο θα υλοποιούνται οι σχετικές συστάσεις της ομάδας ειδικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο θέμα της κινητικότητας των καλλιτεχνών (19).

3.17

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι ΤΔΠ συμβάλλουν στην αναδιάρθρωση των τοπικών οικονομιών, ευνοώντας την ανάδειξη νέων οικονομικών δραστηριοτήτων, τη δημιουργία νέων και βιώσιμων θέσεων εργασίας (20) και ενισχύοντας την οικονομική απήχηση των δήμων και των περιφερειών της ΕΕ, όπως περιγράφεται άλλωστε στη μελέτη "The rise of the creative class" («Η άνοδος της δημιουργικής τάξης») (21).

3.18

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι ένα καθοριστικό στοιχείο της πραγματικής νέας στρατηγικής για τους ΤΠΔ πρέπει να είναι το ενωσιακό σχέδιο δράσης "Creative Europe Open to the World-CEOW", με σκοπό την κατοχύρωση της παρουσίας καλλιτεχνών και των ΤΠΔ (ιδίως των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων) σε καθοριστικής σημασίας διεθνείς αγορές μέσω της καθιέρωσης συγκεκριμένων συστημάτων και της διευκόλυνσης των ανταλλαγών με τρίτες χώρες, καθώς και με τη συμφωνία συγκεκριμένων και δεσμευτικών ρητρών στις διμερείς και πολυμερείς συμφωνίες της ΕΕ.

4.1.1

Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να λάβουν –με την αμέριστη στήριξη και την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων– συγκεκριμένα ρυθμιστικά μέτρα, προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες των ΤΠΔ. Τα μέτρα αυτά πρέπει να προβλέπουν τη θέσπιση κατάλληλων κανόνων ανταγωνισμού για την αποφυγή υπερσυγκεντρώσεων στην αγορά και τη διαφύλαξη του πολιτιστικού πλουραλισμού, της ποικιλίας επιλογών για τον καταναλωτή και της πληθώρας επιχειρηματικών μορφών.

4.1.2

Τα κράτη μέλη οφείλουν να περιορίσουν τις διοικητικές ή γραφειοκρατικές διατυπώσεις –που επιβαρύνουν πρωτίστως τις ΜΜΕ από τους ΤΠΔ και τους ελεύθερους επαγγελματίες– απλοποιώντας τις διαδικασίες παροχής υπηρεσιών και διευκολύνοντας την κυκλοφορία τους καθώς και την κινητικότητα των καλλιτεχνών και των λοιπών πολιτιστικών φορέων.

4.2.1

Ακόμα και όταν οι ΤΠΔ είναι εν πολλοίς προσανατολισμένοι στην αγορά, το προϊόν τους είναι αποτέλεσμα της δουλειάς μεμονωμένων δημιουργών, συγγραφέων, ηθοποιών, ερμηνευτών και λοιπών καλλιτεχνών, οι οποίοι χρειάζονται μια απλή διαδικασία εξασφάλισης χρηματοδότησης και πίστωσης. Είναι σημαντικό να συναρτηθεί η οικονομική συνδρομή των ΤΔΠ με τη δημιουργία και τη διατήρηση καλών συνθηκών εργασίας –μη εξαιρουμένης της χρηματοδότησης– για όλες τις κατηγορίες επαγγελμάτων του κλάδου.

4.2.2

Συνεπώς, πρέπει να δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό φορολογικό περιβάλλον για την πρόοδο των ΜΜΕ και των ελεύθερων επαγγελματιών, βάσει του οποίου θα προβλέπονται τόσο εξαιρέσεις από τη διπλή φορολόγηση σε περιπτώσεις εργασίας εκτός των εθνικών συνόρων, όσο και τα κατάλληλα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης.

4.2.3

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να ενθαρρύνουν τη συνεργασία δημοσίου-ιδιωτικού τομέα με σκοπό τη βιωσιμότητα των ΤΠΔ και την προαγωγή της πολιτιστικής ποικιλομορφίας των υλικών αγαθών και των υπηρεσιών.

4.2.4

Επίσης, η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να στηρίξουν τους μηχανισμούς συγκριτικής αξιολόγησης των τρόπων επενδύσεων και παροχής εγγυήσεων, δανεισμού και κινήτρων για τις εξαγωγές, έτσι ώστε να απλοποιηθούν (όσον αφορά τα έργα του πολιτισμού και της δημιουργίας) οι όροι πρόσβασης σε ιδιωτικούς μηχανισμούς χρηματοδότησης και να ευνοηθεί η διασύνδεση τομέων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, οι οποίοι συχνά δέχονται κρατικές ενισχύσεις, με τομείς που ρέπουν περισσότερο στην αγορά (π.χ. το σχέδιο, η μόδα ή η διαφήμιση).

4.2.4.1

Η ΕΟΚΕ προτείνει τα εξής:

4.3.1

Η εξέλιξη των νέων επιχειρηματικών προτύπων προϋποθέτει την αποδοχή και νέων μορφών ψηφιοποίησης, διασκευής (remix), ανάμειξης διαφορετικών έργων (mashing) και χρήσης αποσπασμάτων έργου (sampling), δηλαδή την ικανότητα παράγωγης νέας δουλειάς ή δειγματοληψίας βάσει ενός ψηφιακού αρχείου πολυμέσων που περιέχει εν μέρει ή συνολικά κείμενο, γραφικά, ήχο, εικόνα και κινούμενα σχέδια από προϋπάρχουσες πηγές.

4.3.2

Το πρότυπο της δημιουργικότητας για κοινωνική ποιότητα καλύπτει τον πολιτισμό, τον γεωγραφικό χώρο και την κοινωνία στις περιοχές δημιουργικής παραγωγής και περιλαμβάνει μέτρα κινητοποίησης της γνώσης και προαγωγής της χρήσης του σχεδιαστή εν είδει «μεσίτη» ή φορέα διευκόλυνσης των διεργασιών αλληλεπίδρασης της ανάπτυξης, της τεχνολογίας και της παραγωγής.

4.3.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την αξιοποίηση των νέων επιχειρηματικών προτύπων στα οποία το σχέδιο θα ενσωματώνεται στην αλυσίδα προστιθέμενης αξίας και όλοι οι συμμετέχοντες θα μπορούν να προσδίδουν νέα αξία στα προϊόντα και στις διεργασίες, συνιστώντας έτσι ευρωπαϊκά δείγματα αριστείας στις παγκόσμιες αγορές.

4.3.4

Τέλος, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να ενθαρρυνθεί η κυκλοφορία πέραν των εθνικών και όχι μόνο συνόρων, να ενισχυθεί η δυνατότητα προσέλκυσης ταλέντων και ειδικοτήτων, καθώς και να δοθούν κίνητρα για την ανταλλαγή γνώσεων, εμπειριών και επιχειρηματικών ικανοτήτων, καθώς για τη δημιουργία δικτύων και συνεργατικών σχηματισμών μεταξύ των διαφορετικών φορέων της ΕΕ και τομέων της οικονομίας στην επικράτεια της ΕΕ.

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/45

1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για τη βιώσιμη ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2012.

1.2

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη στρατηγική σημασία του κατασκευαστικού κλάδου στην ευρωπαϊκή οικονομία από την άποψη της συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ, του ρόλου των κατασκευών στην απασχόληση, αλλά και ως φορέα οικονομικής ανάπτυξης.

1.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί τον κατασκευαστικό κλάδο βασικό παράγοντα περιορισμού της ζήτησης ενέργειας στην ΕΕ, μείωσης του οικολογικού αποτυπώματος της ανθρωπότητας και διευκόλυνσης του περιορισμού των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος και της προσαρμογής σε αυτήν. Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι το σχέδιο δράσης θα διευκολύνει την ανάληψη αυτών των σημαντικών κοινωνικών προκλήσεων από τον κλάδο.

1.4

Ο κατασκευαστικός κλάδος, που αντιπροσωπεύει σχεδόν το 10% του ΑΕΠ της ΕΕ, είναι το κλειδί της υγείας της οικονομίας στο σύνολό της. Επιδιώκοντας την ανάπτυξη, οι πολιτικοί ιθύνοντες των κρατών μελών πρέπει να συνεργαστούν με τον κατασκευαστικό κλάδο, όπως πράττει η Επιτροπή με την παρούσα ανακοίνωση, και να αντιληφθούν ότι, υπό τις κατάλληλες οικονομικές και κανονιστικές συνθήκες, ο κλάδος μπορεί να προαγάγει την ανάπτυξη, την απασχόληση και την προστασία του περιβάλλοντος που δικαιούνται οι πολίτες της ΕΕ.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι ο κλάδος των κατασκευών δεν χρειάζεται άμεση οικονομική υποστήριξη, όπως επιδοτήσεις, αλλά ότι το σχέδιο δράσης θα πρέπει να επιδιώξει τη δημιουργία ενός πολιτικού και κανονιστικού πλαισίου που θα επιτρέψει στον κλάδο να εκτελέσει άριστα το ρόλο του ως παράγοντα που συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ευημερία και την περιβαλλοντική διαχείριση. Αυτό περιλαμβάνει την εξασφάλιση επάρκειας δημοσίων επενδύσεων και ιδιωτικής χρηματοδότησης για τη στήριξη βιώσιμων έργων, καθώς και τη χρηματοδότηση της οικονομίας των κρατών μελών σε σημαντικό βαθμό από τραπεζικές πιστώσεις, εφαρμόζοντας άμεσα και αποτελεσματικά μέτρα για τη βελτίωση της πρόσβασης των ΜΜΕ σε πιστώσεις, μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη ειδικών μέτρων εγγύησης και αντεγγύησης.

1.5

Η απλότητα, η σταθερότητα και η συνοχή του κανονιστικού πλαισίου και του πλαισίου τυποποίησης της ΕΕ αποτελούν επίσης έναν σημαντικό παράγοντα για την εσωτερική αλλά και την εξωτερική ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου στην Ευρώπη.

1.6

Η ΕΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση ότι ενώ η λιτότητα οδηγεί στην επανεξισορρόπηση διαρθρωτικών κενών, δεν οδηγεί σε νέα ανάπτυξη αλλά μάλλον επιδεινώνει την οικονομική κρίση σε πολλές χώρες. Χρειάζονται επενδύσεις σε βιώσιμες υποδομές και κτίρια για να διασφαλιστούν η μελλοντική ανάπτυξη και οι προοπτικές απασχόλησης στην Ευρώπη.

1.7

Η οργανωμένη κοινωνία πολιτών καλεί την Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να θεωρήσουν τις επενδύσεις σε βιώσιμα κτίρια και ζωτικές υποδομές ως στρατηγική συμβολή στη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση, και όχι απλά ως ένα άλλο είδος δημοσίων δαπανών. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συνιστά να μην χρησιμοποιούνται οι επενδύσεις αυτές για τον υπολογισμό της απόδοσης μιας χώρας σε σχέση με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

1.8

Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες μείωσης της ζήτησης σε ενέργεια μέσω της ανακαίνισης του πεπαλαιωμένου κτιριακού αποθέματος της ΕΕ, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% και μείωσης της ενεργειακής ζήτησης κατά 20%. Μια τέτοια δράση θα μειώσει επίσης τις εισαγωγές ενέργειας από ορυκτά καύσιμα και θα βοηθήσει να διασφαλιστεί η διατήρηση του μεγαλύτερου μέρους του πλούτου της ΕΕ στην Ευρώπη, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στην τρέχουσα χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση. Για να αξιοποιήσουν το δυναμικό αυτό, οι χώρες πρέπει να εξασφαλίσουν την παροχή επαρκών οικονομικών και φορολογικών κινήτρων που θα ωθήσουν την αγορά προς τη μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και στη μείωση του χάσματος δεξιοτήτων.

1.9

Υπάρχει άλλη μια τεράστια πρόκληση που αφορά την αναβάθμιση των μεταφορικών, ενεργειακών και ευρυζωνικών υποδομών της ΕΕ με σκοπό την κάλυψη των αναγκών των μελλοντικών γενεών και τη διασφάλιση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας της Ευρώπης ως προορισμού για άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ). Εάν οι κυβερνήσεις δεν μπορέσουν να αναγνωρίσουν τη σημασία αυτού του είδους των επενδύσεων, η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει πίσω σε σύγκριση με άλλα μέρη του κόσμου, τόσο από οικονομική άποψη όσο και από άποψη κοινωνικής ευημερίας.

1.10

Η δημογραφική αλλαγή δημιουργεί για το δομημένο περιβάλλον νέες προκλήσεις τις οποίες ο κατασκευαστικός κλάδος θα πρέπει να αντιμετωπίσει. Αυτές περιλαμβάνουν τις επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού σε σχέση με την πρόσβαση στο δομημένο περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ λαμβάνει γνώση των εν εξελίξει εργασιών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (CEN), στο πλαίσιο της εντολής που ανατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με σκοπό την προσαρμογή των προτύπων στις απαιτήσεις του «Σχεδιασμού για όλους». Επιπλέον, ο κατασκευαστικός κλάδος βρίσκεται αντιμέτωπος με την πρόκληση της γήρανσης του εργατικού δυναμικού. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη στρατηγική «Ευρώπη 2020 για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» (1) και τις συνέπειες της αυτής της πρόκλησης για την οικονομία στο σύνολό της.

1.11

Πέραν της συνεισφοράς του κατασκευαστικού κλάδου στην άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η προσαρμογή σε αυτές θέτει νέες προκλήσεις για το περιβάλλον των οικοδομών, προκλήσεις που ο κλάδος θα πρέπει να αντιμετωπίσει. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται οι επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων που απαιτούν πιο ανθεκτικές οικοδομές, καθώς και ικανές δομές προστασίας. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη συνυπολογισμού αυτής της πτυχής στις υφιστάμενες τεχνικές μεθοδολογίες όπως οι Ευρωκώδικες.

1.12

Ο κατασκευαστικός κλάδος μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε σχέση με αυτές τις προκλήσεις, υπό τον όρο ότι θα υπάρξουν οι απαιτούμενες επενδύσεις. Τα ομόλογα έργου είναι μεν ένα μέσο που διευκολύνει την πρόσθετη ιδιωτική χρηματοδότηση έργων, δεν μπορούν όμως να υποκαταστήσουν τις δημόσιες επενδύσεις.

1.13

Πολλές επιχειρήσεις του κατασκευαστικού κλάδου, ιδίως ΜμΕ, υφίστανται έντονη πίεση λόγω των καθυστερήσεων των πληρωμών από το Δημόσιο και από ιδιώτες πελάτες. Η οδηγία 2011/7/ΕΕ για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές πρέπει να εφαρμοστεί σωστά, ώστε να εξασφαλίσει την επιβίωση των επιχειρήσεων. Για την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων της οδηγίας 2011/7/ΕΕ, καθώς και για την επίτευξη των στόχων της, η ΕΟΚΕ τονίζει ιδιαίτερα τη σημασία που έχει η μείωση, κατ’ ανώτατο όριο σε 30 ημέρες, των προθεσμιών πληρωμής και παραλαβής στο πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων, καθώς και η διασφάλιση της συμμόρφωσής τους χάρη στην πραγματική εξόφληση των τιμολογίων, μέσω της υιοθέτησης ενδεδειγμένων δημοσιονομικών και διοικητικών μέτρων (συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης τραπεζικών πιστώσεων για την τακτοποίηση ληξιπρόθεσμων οφειλών). Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την κατά προτεραιότητα διευθέτηση του προβλήματος των ληξιπρόθεσμων οφειλών που καταγράφηκαν πριν από τη μεταφορά της οδηγίας 2011/7/ΕΕ, δεδομένου ότι οι σημαντικά καθυστερημένες πληρωμές των τιμολογίων στο πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων αποβαίνουν πράγματι σοβαρά εις βάρος της ανταγωνιστικότητας, της αποδοτικότητας και της βιωσιμότητας των επιχειρήσεων. Οι χώρες που μέχρι σήμερα είχαν συντομότερες προθεσμίες πληρωμής, δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τις παρεκκλίσεις της οδηγίας για την παράταση των περιόδων αυτών. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά να οριστεί ως μέγιστο επιτρεπόμενο όριο περίοδος 30 ημερών για πληρωμές τιμολογίων (συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών αποδοχής και ελέγχου).

1.14

Με σκοπό να μην τεθούν σε κίνδυνο ούτε να μειωθούν αισθητά οι πιθανότητες οικονομικής ανάκαμψης, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη αναβίωσης και περαιτέρω ενίσχυσης του τραπεζικού δανεισμού προς όφελος των επενδυτών και της πραγματικής οικονομίας· συνιστά να αποφεύγεται η υπερβολική εφαρμογή των κανόνων προληπτικής χρηματοπιστωτικής εποπτείας κατά τη χορήγηση πιστώσεων και να μην προτιμούνται οι επενδυτικές τοποθετήσεις με τη μορφή χρηματοπιστωτικών τίτλων εις βάρος της διάθεσης πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις που επέζησαν εν μέσω κρίσης. Οι πιστώσεις υπερανάληψης είναι ζωτικής σημασίας για την καθημερινή επιβίωση πολλών επιχειρήσεων, ιδίως των ΜμΕ. Ως εκ τούτου, ο περιορισμένος, σήμερα, τραπεζικός δανεισμός αποτελεί πραγματική απειλή για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων αυτών. Για να μην επιδεινωθεί η ήδη υφιστάμενη στενότητα δανεισμού, οι κανόνες προληπτικής χρηματοπιστωτικής εποπτείας, όπως αυτοί που προτάθηκαν στο πλαίσιο της συμφωνίας της Βασιλείας ΙΙΙ δεν θα πρέπει να οδηγήσουν σε περαιτέρω συγκράτηση του τραπεζικού δανεισμού προς την πραγματική οικονομία. Για το σκοπό αυτό, ο δανεισμός με χαμηλά επιτόκια από την ΕΚΤ πρέπει να συνδεθεί με την υποχρέωση διοχέτευσης μέρος των πόρων στην πραγματική οικονομία.

1.15

Καθοριστικής σημασίας στοιχείο για τη δημιουργία ενός βιώσιμου και ανταγωνιστικού κατασκευαστικού κλάδου είναι η διασφάλιση καλών συνθηκών εργασίας στον κλάδο. Η έκθεση Atkins (2) του 1993 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένας κατασκευαστικός κλάδος που εξαρτάται από επισφαλείς μορφές απασχόλησης, όπως η ψευδοαυτοαπασχόληση, δημιουργεί αντικίνητρα για την παραγωγικότητα. Έτσι, το σχέδιο δράσης θα πρέπει να περιλαμβάνει επίσης στρατηγικές για τη σταθεροποίηση της εργασίας και την καταπολέμηση των αθέμιτων πρακτικών όπως η ψευδοαυτοαπασχόληση.

1.16

Ανεξάρτητα από τη μορφή της απασχόλησης, πρέπει να θεσπιστούν κίνητρα αναβάθμισης των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού και προσφοράς δυνατοτήτων δια βίου μάθησης.

1.17

Η παράκαμψη των κανόνων και των κοινωνικών υποχρεώσεων στρεβλώνει την αγορά των κατασκευών. Πρέπει, συνεπώς, να εξασφαλιστεί ισοτιμία όρων ανταγωνισμού, με βάση τη συμμόρφωση με τους τρέχοντες κανονισμούς και τις κοινωνικές συνθήκες που ισχύουν στη χώρα υποδοχής. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να εφαρμοστούν κατάλληλοι μηχανισμοί επιβολής των συνθηκών της χώρας υποδοχής.

1.18

Η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις πολιτικές τους και να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα κατά της διαφθοράς και της δράσης των εγκληματικών οργανώσεων στο πεδίο των δημόσιων συμβάσεων, κυρίως για μεγάλα έργα υποδομής, στοιχεία τα οποία δημιουργούν έναν απαράδεκτο και αθέμιτο ανταγωνισμό με τη χρήση απειλών και την άσκηση βίας που υποβιβάζουν την ελευθερία και τη δημοκρατία.

1.19

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν τα τρέχοντα καθώς και πρόσθετα μέτρα ελέγχου ή τις διοικητικές διατυπώσεις που κρίνονται αποτελεσματικές και αναγκαίες. Σε τούτο περιλαμβάνεται η υποχρέωση διασφάλισης ότι οι εν λόγω έλεγχοι, μηχανισμοί παρακολούθησης και εφαρμογής, καθώς και αποτελεσματικές και κατάλληλες επιθεωρήσεις όντως πραγματοποιούνται, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμμόρφωση με το εθνικό δίκαιο και την οδηγία περί αποσπάσεως (96/71/ΕΚ).

1.20

Οι μετανάστες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να εργάζονται σύμφωνα με τις βασικές κοινωνικές συνθήκες και/ή να απολαύουν ίσης μεταχείρισης με βάση τις συνθήκες και τους κανόνες της χώρας υποδοχής. Χρειάζεται να τεθούν σε εφαρμογή σωστοί μηχανισμοί για την καταπολέμηση του κοινωνικού ντάμπινγκ και της άνισης νομικής αντιμετώπισης των μεταναστών εργαζομένων.

1.21

Υπάρχει ανάγκη αναβάθμισης του μεριδίου της Ε&Α στον κατασκευαστικό κλάδο ως εργαλείου για την ενίσχυση της παραγωγικότητας. Χρειάζεται μια πολιτική προαγωγής της διαρκούς καινοτομίας, ενίσχυσης της παραγωγικότητας με βάση τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού, προώθησης έξυπνων νέων προϊόντων και ευφυούς οργάνωσης της εργασίας, καθώς και δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας. Από αυτή την άποψη, η περιβαλλοντική τεχνολογία μπορεί να αποβεί κινητήρια δύναμη νέας ανάπτυξης.

1.22

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την εξασφάλιση δίκαιων και ισορροπημένων όρων σύμβασης, που θα πρέπει να ισχύουν σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και να περιλαμβάνουν και επιχειρήσεις εκτός ΕΕ που δραστηριοποιούνται στην κατασκευαστική αγορά στην ΕΕ. Η προώθηση της πλέον οικονομικά συμφέρουσας προσφοράς (αντί της «χαμηλότερης τιμής»), καθώς και μια συνεκτική προσέγγιση για την απόρριψη των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών, είναι βασικοί πυλώνες του αποτελεσματικού και θεμιτού ανταγωνισμού.

1.23

Προκειμένου να μπορέσει ο κατασκευαστικός κλάδος να συμβάλει καλύτερα στη βιώσιμη ανάπτυξη, η ΕΟΚΕ συνιστά τα στοιχεία ενεργητικού να αξιολογούνται και να κοστολογούνται με βάση ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους. Ανάλογα με την περίπτωση, οι εκτιμήσεις αυτές θα πρέπει να βασίζονται σε πρότυπα που έχουν παραχθεί ή εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (CEN).

1.24

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Φόρουμ υψηλού επιπέδου για τις κατασκευές και είναι πρόθυμη να συμμετάσχει σε αυτό, προκειμένου να αυξηθεί η συνοχή των πολιτικών της ΕΕ που σχετίζονται με τον κλάδο των κατασκευών.

2.1

Ο κατασκευαστικός κλάδος στην ΕΕ-27 έχει επηρεαστεί σοβαρά από την οικονομική κρίση που άρχισε το 2008 και την επακόλουθη οικονομική ύφεση στην οικοδομική δραστηριότητα. Η επιστροφή στην ανάπτυξη έχει καθυστερήσει με την εμφάνιση της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης και την επιβολή προγραμμάτων λιτότητας σε πολλά κράτη μέλη.

2.2

Ωστόσο, το 2011 ο κλάδος των κατασκευών πραγματοποίησε κύκλο εργασιών ύψους 1.208 δισ. ευρώ, ποσό το οποίο αντιπροσωπεύει το 9,6% του ΑΕΠ της ΕΕ-27 και το 51,5% των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου (3).

2.3

Ο κατασκευαστικός κλάδος αριθμεί 3,1 εκατομμύρια επιχειρήσεις, εκ των οποίων το 95% είναι μικρομεσαίες με λιγότερους από 20 εργαζόμενους, 93% των οποίων αριθμούν λιγότερους από 10.

2.4

Ο κατασκευαστικός κλάδος είναι ο μεγαλύτερος βιομηχανικός εργοδότης στην Ευρώπη με 14,6 εκατομμύρια εργαζόμενους το 2011, αριθμός που αντιπροσωπεύει το 7% της συνολικής απασχόλησης και το 30,7% της βιομηχανικής απασχόλησης. Από το 2008, η απασχόληση μειώνεται διαρκώς.

2.5

Εάν ληφθεί υπόψη το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα (ένα άτομο σε αυτόν τον κλάδο δημιουργεί δύο επιπλέον θέσεις απασχόλησης σε άλλο κλάδο) υπάρχουν 43,8 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ που εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τον κλάδο των κατασκευών.

2.6

Στα διάφορα κράτη μέλη, ο κατασκευαστικός κλάδος έχει επηρεαστεί από το ίδιο είδος οικονομικών παραγόντων, που είναι στην ουσία:

2.7

Οι εθνικές προσπάθειες έχουν υπονομευθεί από τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης, καθώς και από τις μεγάλες περικοπές στις επενδύσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση χρέους.

2.8

Η κατάσταση αυτή έχει εξασθενήσει ακόμη περισσότερο την εύθραυστη εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των καταναλωτών.

2.9

Η συνολική απόδοση του κατασκευαστικού κλάδου προβλέπεται να μειωθεί κατά περισσότερο από 2% το 2012, ως αποτέλεσμα των μειώσεων σε όλους τους τομείς των κατασκευών.

2.10

Μια ανάλυση της Διεθνούς Τράπεζας συμπεριλαμβάνει τις κατασκευές στους κλάδους στους οποίους παρατηρούνται φαινόμενα διαφθοράς και οργανωμένης εγκληματικότητας, στις ακόλουθες περιπτώσεις:

Τα κράτη μέλη της ΕΕ εντοπίζουν φαινόμενα διαφθοράς με τη μορφή:

3.1

Οι στόχοι της προτεινόμενης στρατηγικής είναι οι εξής:

3.2

Το εύρος της πρότασης καλύπτει τα εξής:

3.3

Το προτεινόμενο σχέδιο δράσης επικεντρώνεται στους ακόλουθους 5 στόχους:

3.4

Από πλευράς διακυβέρνησης, προτείνεται ένα τριμερές φόρουμ (Επιτροπή, κράτη μέλη, ενδιαφερόμενα μέρη) το οποίο θα αναλάβει την παρακολούθηση της εφαρμογής της στρατηγικής.

4.1.1

Μετριασμός των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος και προσαρμογή σε αυτήν, καθώς και μείωση του οικολογικού αποτυπώματος της ανθρωπότητας.

Η κατασκευαστική δραστηριότητα είναι μια τοπική επιχείρηση υψηλής έντασης εργασίας. Ως εκ τούτου, η παραγωγή δεν μπορεί να μεταφερθεί σε εξωχώριες επιχειρήσεις, κατάσταση που εξασφαλίζει τη διατήρηση της απασχόλησης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

43,8 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ-27 εξακολουθούν να εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τον κλάδο των κατασκευών.

Ο μεγάλος αριθμός πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων που αναπτύσσουν δραστηριότητα στον τομέα των κατασκευών δηλώνει ότι ο κλάδος αντιπροσωπεύει μια δραστηριότητα βαθιά ριζωμένη στις τοπικές κοινωνίες, γεγονός που αντικατοπτρίζει την πολυμορφία των τοπικών παραδόσεων και πολιτισμών.

Σε πολλά κράτη μέλη, ο κατασκευαστικός κλάδος, μαζί με τα ιδρύματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην παροχή μαθητείας στους νέους εργαζόμενους, διασφαλίζοντας έτσι την κοινωνική κινητικότητα.

4.2.1

Σε πολλές χώρες, ο κλάδος των κατασκευών πρέπει να συμμορφωθεί προς κανόνες που δυσχεραίνουν τις συνεργασίες επιχειρήσεων (όπως π.χ. οι κανόνες περί ευθύνης) με μια σύνθετη αλυσίδα αξίας και υψηλό δυναμικό συγκρούσεων και αναποτελεσματικότητας. Αυτό εμποδίζει την αύξηση της ανταγωνιστικότητας.

4.2.2

Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις (όπως το μανιφέστο με τίτλο «Οικιστική ευημερία για το μέλλον της Ευρώπης», που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2010 από την άτυπη πλατφόρμα του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Κατασκευών) και δημοσιεύθηκε εκ νέου τον Ιανουάριο του 2013 σε σχέση με την ανακοίνωση της Επιτροπής, ο κλάδος αποτελείται από πολλούς διαφορετικούς φορείς, πράγμα που δυσχεραίνει το συντονισμό των διαφορετικών απόψεων και την ενιαία έκφραση σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.2.3

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο κλάδος είναι επιρρεπής σε κερδοσκοπικές φούσκες, όπως αυτή που βίωσαν ορισμένα κράτη μέλη κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, υπό την επίδραση της διαθεσιμότητας χαμηλότοκων δανείων για την κατασκευή ακινήτων.

4.2.4

Τα μέτρα πολιτικής που αποσκοπούν στην προώθηση ειδικών μορφών κατασκευής (όπως τα φορολογικά κίνητρα για την ενεργειακά αποδοτική ανακαίνιση ή μετασκευή κατασκευών, ή τα τιμολόγια τροφοδοσίας για την υποστήριξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μικρής κλίμακας) είναι συχνά απρόβλεπτα, βραχυπρόθεσμα και περιστέλλονται πριν γίνουν αισθητές οι επιδράσεις τους.

4.2.5

Οι δημόσιες συμβάσεις συνάπτονται, κατά παράδοση, με γνώμονα την χαμηλότερη τιμή. Αυτή η πίεση για μείωση των τιμών προσφοράς, εμποδίζει τις επιχειρήσεις να εκσυγχρονίσουν τις διαδικασίες τους και να επενδύσουν σε νέα και καινοτόμα υλικά. Επιπλέον, οι δημόσιοι διαγωνισμοί δεν επιτρέπουν συχνά να προβληθούν παραλλαγές. Η απουσία της ικανότητας πρότασης παραλλαγών, παράλληλα με τα περιοριστικά καθεστώτα ασφάλισης, συνιστούν περαιτέρω εμπόδια στην ενίσχυση της καινοτομίας

4.2.6

Οι επενδύσεις σε Ε&Α είναι χαμηλές στον κλάδο των κατασκευών σε σύγκριση με άλλους κλάδους, λόγω της κατακερματισμένης φύσης του, του υψηλού βαθμού ρύθμισης που τον διέπει και της προδιαγεγραμμένης φύσης των κατασκευών και των παραδοσιακά στενών περιθωρίων κέρδους στον κλάδο. Παρ' όλα αυτά, η ΕΟΚΕ σημειώνει τη σημασία της σύμπραξης δημόσιου/ιδιωτικού τομέα για την ενεργειακή απόδοση (EeB) που συνδυάζει την υποστήριξη της Ε&Α από την Ευρωπαϊκή Ένωση με ανάλογη χρηματοδότηση από τον ιδιωτικό τομέα.

4.2.7

Παρά τις μεγάλες προσπάθειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια, ο κλάδος των κατασκευών εξακολουθεί να πάσχει από ένα πρόβλημα εικόνας, και η βελτίωση των επιδόσεών του στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα. Γενικότερα, και παρά την ύφεση, η βιομηχανία εξακολουθεί να αποτυγχάνει να προσελκύσει επαρκή αριθμό ειδικευμένων μηχανικών από τα πανεπιστήμια. Με τις δημογραφικές αλλαγές, αυτό το πρόβλημα θα ενταθεί. Ο ίδιος ο κλάδος πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα εικόνας και να επιτύχει να προσελκύσει νέους ειδικευμένους εργαζόμενους.

4.3.1

Η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων προσφέρει μια τεράστια ευκαιρία αύξησης της δραστηριότητας στον κλάδο με βάση τις διαθέσιμες τεχνολογίες. Παρ' όλα αυτά, οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να αναγνωρίσουν τις δυνατότητες αυτές και να παράσχουν την οικονομική στήριξη και τα φορολογικά κίνητρα που χρειάζονται.

4.3.2

Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να συντονίσουν μεγάλης κλίμακας επενδυτικά προγράμματα σε βασικές υποδομές και κτίρια που υπερβαίνουν τα όρια των ποσών που προτείνονται με τη διευκόλυνση «Συνδέοντας την Ευρώπη», στο επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο.

4.3.3

Σε μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση, ο κλάδος έχει τη δυνατότητα να αποδώσει μια βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα χαμηλών εκπομπών άνθρακα, εφόσον θεσπιστούν τα αναγκαία ρυθμιστικά και οικονομικά κίνητρα.

4.3.4

Ο κλάδος των κατασκευών θα πρωτοστατήσει στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προκλήσεων του μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε αυτήν.

4.3.5

Η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών που βασίζονται στις ΤΠ, όπως η Μοντελοποίηση Κατασκευαστικών Πληροφοριών (BIM), συμβάλλει στην προώθηση της καινοτομίας και τη βελτίωση της αποδοτικότητας στον κλάδο.

4.4.1

Η κύρια απειλή που αντιμετωπίζει ο κλάδος των κατασκευών είναι η έλλειψη δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων που έχει ήδη προκαλέσει την πτώχευση βιώσιμων επιχειρήσεων και τεράστια μείωση της απασχόλησης από το 2008. Μια παρατεταμένη ύφεση στον κατασκευαστικό κλάδο θα οδηγήσει σε μόνιμη απώλεια σχεδιαστών, αρχιτεκτόνων, μηχανικών και τεχνιτών.

4.4.2

Σε σύνδεση με τα παραπάνω, μια άλλη απειλή για τον κλάδο είναι η γήρανση του εργατικού δυναμικού και η έλλειψη ειδικευμένων νέων εργαζόμενων που να μπορούν να πάρουν τη θέση τους. Στοιχεία από τη Γερμανία δείχνουν ότι το 2011 το 44% του εργατικού δυναμικού ήταν άνω των 45 ετών.

4.4.3

Μια περαιτέρω απειλή είναι η άφιξη εργολάβων από τρίτες χώρες στην αγορά δημοσίων συμβάσεων της ΕΕ. Οι επιχειρήσεις αυτές, που σε πολλές περιπτώσεις είναι κρατικές, χρησιμοποιούν τη χρηματοδότηση της χώρας τους για να κάνουν προσφορές κατώτερες των ορίων του θεμιτού ανταγωνισμού, σε περιπτώσεις όπως ο αυτοκινητόδρομος Α2 στην Πολωνία το 2009, στην οποία εμπλεκόταν μια κινεζική κρατική επιχείρηση. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός αυτού του είδους υποβιβάζει την ποιότητα των κατασκευών και υπονομεύει τις αμοιβές των τοπικών εργαζομένων στον κλάδο.

4.4.4

Η πίεση εκ μέρους των αρχών για την εξοικονόμηση χρημάτων στους δημόσιους διαγωνισμούς οδηγεί στη συχνή εμφάνιση ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών (ΑΧΠ). Οι προσφορές αυτές υποβιβάζουν την ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος, απειλούν την κοινωνική ευημερία των εργαζομένων και αυξάνουν το μακροπρόθεσμο κόστος.

4.4.5

Ο κατασκευαστικός κλάδος διέπεται ήδη –δικαιολογημένα– από πάρα πολλές ρυθμίσεις, αλλά η νομοθεσία που θεσπίζεται σε επίπεδο ΕΕ για την αντιμετώπιση των κινδύνων στον κατασκευαστικό κλάδο κινδυνεύει να αποβεί αντιπαραγωγική ελλείψει συντονισμού.

4.4.6

Η εκ φύσεως υψηλή κινητικότητα της απασχόλησης είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του κατασκευαστικού κλάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προσφυγή σε εργατικό δυναμικό από άλλες χώρες, και ιδιαίτερα η χρήση αυτοαπασχολούμενων και προσωρινά αποσπασμένων εργαζομένων, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως μια μορφή κοινωνικού ντάμπινγκ, για την αποφυγή της καταβολής εισφορών κοινωνικής ασφάλισης και των κοινωνικών υποχρεώσεων που ισχύουν στη χώρα υποδοχής.

4.4.7

Η μελλοντική πρόσβαση σε πρώτες ύλες καθώς και η αποδοτικότητα των πόρων συνιστούν τεράστιες προκλήσεις για τη βιομηχανία δομικών υλικών.

5.1

Οι απόψεις που εκφράστηκαν στη ακρόαση που διοργάνωσε η ΣΕΒΜ στις 19 Δεκεμβρίου 2012 επικεντρώνονται στα ακόλουθα βασικά στοιχεία:

6.1

Η προβλεπόμενη εξέλιξη του κατασκευαστικού κλάδου έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

6.2

Πρέπει να υπάρχει μια «τροφική αλυσίδα» μεταξύ των φορέων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των κατασκευών: οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις, οι πολεοδόμοι, οι αρχιτέκτονες, οι σχεδιαστές, οι προγραμματιστές κλπ., θα πρέπει να συμμετέχουν σε τομείς γνώσεων όπως η χρηματοδότηση, η ασφάλιση, οι δημόσιες συμβάσεις, η εμπορία και η εκπαίδευση

6.3

Για την καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις προωθούν ένα περίπλοκο φάσμα δράσεων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, που περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/51

1.1

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα την εξωτερική πολιτική αερομεταφορών της ΕΕ. Δεδομένης της ολοένα αυξανόμενης εξάρτησης της ΕΕ από το εξωτερικό εμπόριο και τον καθοριστικό ρόλο των αεροδρομίων στη σύνδεση της Γηραιάς Ηπείρου με τον υπόλοιπο κόσμο, η ΕΟΚΕ στηρίζει πλήρως την υιοθέτηση ενός φιλόδοξου θεματολογίου στον τομέα των αερομεταφορών.

1.2

Συγκεκριμένα, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι θα σημειωθεί ταχεία πρόοδος στο ζήτημα της επέκτασης ενός Ενιαίου Αεροπορικού Χώρου, συμπεριλαμβάνοντας τις γείτονες χώρες τόσο εξ ανατολών (Ρωσία, Τουρκία κ.λπ.), όσο και από τη Μεσόγειο - Βόρεια Αφρική. Τούτο θα συνεπάγεται δυνατότητες ανάπτυξης για τα δευτερεύοντα και περιφερειακά αεροδρόμια λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας αυτών των αγορών και του γεγονότος ότι πολλά εξ αυτών γνωρίζουν αξιόλογη οικονομική μεγέθυνση.

1.3

Η ΕΟΚΕ στηρίζει επίσης το φιλόδοξο θεματολόγιο ελευθέρωσης των συνδέσεων με τις χώρες BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) και την Ένωση Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), το οποίο παρέχει στους αερομεταφορείς από την ΕΕ την ευκαιρία να επεκτείνουν τη συνεργασία τους με άλλες αεροπορικές εταιρείες και να αυξήσουν την κυκλοφορία στα αεροδρόμια της ΕΕ.

1.4

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορθώς επισημαίνει ότι πρέπει να εξασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού στον συγκεκριμένο τομέα των αερομεταφορών. Η ανακοίνωση προσφυώς συμπεριλαμβάνει τους φόρους αερομεταφορών, τις ακατάλληλες κρατικές ενισχύσεις, τη συμφόρηση των αεροδρομίων και του εναέριου χώρου, τις σχετικές με την προστασία του καταναλωτή υποχρεώσεις και το κόστος των ανθρακούχων εκπομπών στους στρεβλωτικούς παράγοντες που πρέπει να διορθωθούν.

1.5

Η ΕΟΚΕ κατανοεί τις ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως προς την ανάγκη για επενδύσεις στις υποδομές των αεροδρομίων. Διαπιστώνει δε την επείγουσα ανάγκη να διασφαλιστούν οι αερολιμενικές δυνατότητες της ΕΕ έτσι ώστε να μην πληγεί η ανταγωνιστικότητά της σε σχέση με άλλες περιοχές που βρίσκονται σε ανάπτυξη και να αποφευχθεί έτσι η μετατόπιση της κίνησης σε γειτονικές χώρες.

2.1

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα την εξωτερική πολιτική αερομεταφορών της ΕΕ.

2.2

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί απολύτως ότι οι αερομεταφορές διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονομία, τόσο για τους πολίτες όσο και για τη βιομηχανία της ΕΕ. Η ζωτικής σημασίας συμβολή του κλάδου στην οικονομική ανάπτυξη και στην απασχόληση στην ΕΕ πιστοποιείται από τα 5,1 εκατ. θέσεων εργασίας και τον κύκλο εργασιών ύψους 365 δισ. ευρώ, ήτοι το 2,4% του ενωσιακού ΑΕγχΠ.

2.3

Χάρη δε στις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΕ, έχουν συναφθεί 1 000 διμερείς συμφωνίες παροχής υπηρεσιών στον τομέα των αερομεταφορών με 117 τρίτες χώρες. Σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί στην ανάπτυξη ενός ευρύτερου κοινού αεροπορικού χώρου με γειτονικές χώρες, χάρη σε συμφωνίες που έχουν ήδη υπογραφεί με χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, το Μαρόκο, την Ιορδανία, τη Γεωργία και τη Μολδαβία.

2.4

Εντούτοις, η μετάβαση από μία κατάσταση με μόνο διμερείς σχέσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των χωρών-εταίρων σε έναν συνδυασμό διμερών σχέσεων και σχέσεων σε επίπεδο ΕΕ, έχει οδηγήσει κατά καιρούς σε σύγχυση μεταξύ των χωρών-εταίρων, ενώ ο καθορισμός και η υπεράσπιση των συμφερόντων της ΕΕ δεν γίνονταν πάντα κατά τον καλύτερο τρόπο.

2.5

Συν τοις άλλοις, ο κατακερματισμός ανά κράτος μέλος σημαίνει ότι η βιομηχανία αερομεταφορών συνδέεται υπερβολικά με τα κατά τόπους συμφέροντα και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ειδικές πρωτοβουλίες βασιζόμενες σε εξατομικευμένες άδειες για διαπραγμάτευση των όρων ουσιαστικής εισδοχής στην αγορά και ανάπτυξης. Ο ρυθμός της μη συντονισμένης ελευθέρωσης της αγοράς σε επίπεδο κρατών μελών της ΕΕ προς ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ, καθώς και η έκδηλη πρόθεση ορισμένων κρατών μελών να συνεχίσουν να χορηγούν διμερή δικαιώματα σε τρίτες χώρες χωρίς το ανάλογο αντίτιμο ή χωρίς να συνεκτιμώνται οι επιπλοκές για την ΕΕ σημαίνουν ότι εάν δεν δράσουμε τώρα για να θεσπίσουμε μια πιο φιλόδοξη και αποτελεσματική εξωτερική πολιτική της ΕΕ, σε λίγα χρόνια ενδέχεται να είναι πολύ αργά.

2.6

Το Συμβούλιο έχει εξουσιοδοτήσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαπραγματευτεί την υπογραφή διεξοδικών συμφωνιών με την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Οι διαπραγματεύσεις με αυτές τις χώρες δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Προς το παρόν μόνο δύο αεροπορικές εταιρείες, η British Airways και η Virgin Atlantic, πραγματοποιούν πτήσεις προς την Αυστραλία, ενώ παλαιότερα υπήρχαν περισσότερες εταιρείες από την ΕΕ.

2.7

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα διεξοδικά Συμπεράσματα του Συμβουλίου με θέμα την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1), αλλά κρίνει ότι τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να στηρίζουν πιο ρητά ορισμένες καθοριστικής σημασίας διαπραγματεύσεις της ΕΕ, όπως η περαιτέρω εξουσιοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξομαλύνει τις τεταμένες διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία.

2.8

Η Λατινική Αμερική είναι μια ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά και η συγχώνευση των LAN και TAM συνιστά ουσιαστική εμπορική απειλή για την Iberia, την Tap και άλλες ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες που πραγματοποιούν πτήσεις από και προς την ήπειρο αυτή. Συνεπώς, επείγει να συναφθεί το συντομότερο δυνατό η συμφωνία με τη Βραζιλία.

3.1

Παρά την ανάπτυξη των αερομεταφορέων χαμηλού κόστους, οι οποίοι έχουν διευρύνει τις υπηρεσίες τους και στα μη κομβικά αεροδρόμια, οι αεροπορικοί κόμβοι της ΕΕ έχουν μεγάλη βαρύτητα για τις παγκόσμιες αερομεταφορές και τις εξωτερικές σχέσεις καθότι οι συμφωνίες εναέριας κυκλοφορίας συχνά επικεντρώνονται σε αυτούς.

3.2

Η ανάπτυξη μεγάλων κόμβων σε μέρη όπως το Άμπου Ντάμπι και το Ντουμπάϊ εντείνει σε μεγάλο βαθμό τον ανταγωνισμό για τις αερομεταφορές μεγάλων αποστάσεων της ΕΕ. Για παράδειγμα, η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Quantas και Emirates αποτελεί σοβαρή απειλή για την ευρωπαϊκή βιομηχανία αερομεταφορών.

3.3

Η βιωσιμότητα ενός κομβικού αεροδρομίου προϋποθέτει σημαντικό επίπεδο τοπικής ζήτησης, καθώς και ένα εκτεταμένο δίκτυο υπηρεσιών τροφοδότησης, και γι’ αυτόν τον λόγο οι πιο επιτυχημένοι κόμβοι βρίσκονται συνήθως σε αεροδρόμια μεγάλων πόλεων. Ωστόσο, οι συγκεκριμένοι κόμβοι παρουσιάζουν όλο και μεγαλύτερη συμφόρηση και αδυνατούν να επεκταθούν κυρίως εξαιτίας των περιβαλλοντικών περιορισμών.

3.4

Λόγω μειωμένων δυνατοτήτων, ορισμένα κομβικά αεροδρόμια στην ΕΕ έχουν αρχίσει ήδη να περιορίζουν τον αριθμό των υπό λειτουργία διαδρομών τροφοδότησης και εφόσον το ζητούμενο είναι η διατήρηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, τούτο πρέπει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.

4.1

Η ανταγωνιστικότητα των αερομεταφορέων της ΕΕ, πολλοί από τους οποίους αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, παρεμποδίζεται όταν οι οικονομικές επιβαρύνσεις που οδηγούν σε υψηλότερο μοναδιαίο κόστος παραγωγής είναι μεγαλύτερες από εκείνες των αερομεταφορέων από άλλες περιοχές του κόσμου.

4.2

Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να συνεκτιμάται ολόκληρη η αλυσίδα αξίας των αερομεταφορών (αερολιμένες, πάροχοι υπηρεσιών αεροναυτιλίας, κατασκευαστές, ηλεκτρονικά συστήματα κράτησης θέσεων, πάροχοι επίγειας εξυπηρέτησης κ.λπ.) και να λαμβάνονται υπόψη οι δομές κόστους, το επίπεδο έκθεσης στον ανταγωνισμό σε άλλα μέρη της αλυσίδας αξίας και οι μηχανισμοί χρηματοδότησης των υποδομών σε άλλες βασικές αγορές κατά την αξιολόγηση της ανταγωνιστικότητας του τομέα των αερομεταφορών της ΕΕ και κυρίως των αεροπορικών εταιρειών της ΕΕ σε διεθνές επίπεδο.

4.3

Εντός της ΕΕ, δεν έχει καταστεί εφικτό να εξασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο. Για παράδειγμα, σε πολλές περιπτώσεις τα μικρά αεροδρόμια προσφέρουν υπερβολικά χαμηλές τιμές στις αεροπορικές εταιρείες, χωρίς να σέβονται την Αρχή του Ιδιώτη Επενδυτή στην Οικονομία της Αγοράς. Προσφάτως ξεκίνησε ένας κύκλος επισταμένων ερευνών για περιπτώσεις πιθανών κρατικών ενισχύσεων σε αεροπορικές εταιρείες από περιφερειακούς αερολιμένες διάφορων κρατών μελών της ΕΕ. Από τις έρευνες αυτές προκύπτει η ανάγκη λήψης έκτακτων μέτρων για τη χρονίζουσα οριστικοποίηση των ενωσιακών κατευθυντήριων γραμμών περί κρατικών ενισχύσεων προς αερολιμένες. Η πρόσφατη θέσπιση ενωσιακών κανόνων σχετικά με την κοινωνική ασφάλιση των μετακινούμενων εργαζομένων στην ΕΕ, όπως τα πληρώματα των αεροσκαφών, αναμένεται να βελτιώσει επίσης τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Σε πολλές δε περιπτώσεις η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επιληφθεί υποθέσεων διαπιστωμένων συνθηκών αθέμιτου ανταγωνισμού.

5.1

Στην ανεξάρτητη μελέτη που εκπονήθηκε για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμάται ότι θα υπήρχαν πολύ σημαντικά οικονομικά οφέλη (πάνω από 12 δισ. ευρώ ετησίως) από τη σύναψη περαιτέρω διεξοδικών συμφωνιών αεροπορικών μεταφορών σε επίπεδο ΕΕ με γειτονικές χώρες και βασικούς εταίρους, ιδίως σε ταχέως αναπτυσσόμενες και/ή περιορισμένες αγορές.

5.2

Είναι στρατηγικής σημασίας για την ΕΕ να διατηρήσει έναν ισχυρό και ανταγωνιστικό τομέα αερομεταφορών με βάση την Ευρώπη, ο οποίος να συνδέει την ΕΕ με τον υπόλοιπο κόσμο. Οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες αγορές αερομεταφορών βρίσκονται πλέον εκτός Ευρώπης, επομένως ο ευρωπαϊκός τομέας αερομεταφορών πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί και σε αυτές τις αγορές.

5.3

Βασικό μέλημα, με την πάροδο του χρόνου, πρέπει να είναι η παγίωση ενός πραγματικά ολοκληρωμένου κοινού αεροπορικού χώρου μέσα από αυτήν τη διαδικασία, στον οποίο οι σχέσεις μεταξύ των ίδιων των γειτονικών χωρών θα καταστούν και αυτές ανοιχτές και ολοκληρωμένες. Πλέον δεν έχει νόημα το Συμβούλιο να εξετάζει κατά πόσο θα εξουσιοδοτεί τη διαπραγμάτευση συμφωνιών σε κάθε χώρα. Θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματικό να χορηγηθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μία μόνο άδεια διαπραγμάτευσης με τις υπόλοιπες γειτονικές χώρες, ακόμη και εάν πρόκειται για διαπραγμάτευση ανά χώρα.

5.4

Αρκετές σημαντικές συμφωνίες έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης υπό τον τρίτο πυλώνα (συνολικές συμφωνίες με βασικούς εταίρους). Ωστόσο, στο συγκεκριμένο πεδίο ορισμένοι βασικοί στόχοι μένει ακόμα να επιτευχθούν, ιδίως στο πλαίσιο των συμφωνιών ΕΕ-ΗΠΑ και ΕΕ-Καναδά σχετικά με την ελευθέρωση της κυριότητας και τον έλεγχο των αεροπορικών εταιρειών.

5.5

Στις περισσότερες χώρες εξακολουθούν να ισχύουν νόμοι που ορίζουν ότι οι αεροπορικές εταιρείες πρέπει να ανήκουν και να ελέγχονται κατά πλειοψηφία από δικούς τους υπηκόους, αρνούμενες με αυτό τον τρόπο στους αερομεταφορείς την πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα επενδυτών και κεφαλαιαγορών. Το αποτέλεσμα ήταν να επιβληθεί μια τεχνητή δομή στον τομέα των αεροπορικών εταιρειών, η οποία δεν υπάρχει σε άλλους τομείς. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η κυριότητα (κατοχή μετοχών με δικαίωμα ψήφου στις γενικές συνελεύσεις) αεροπορικών εταιρειών από αλλοδαπούς περιορίζεται στο 25%. Αυτοί οι εθνικοί περιορισμοί επί της κυριότητας και του ελέγχου οδήγησαν στη δημιουργία τριών παγκόσμιων συμμαχιών αεροπορικών εταιρειών (Star Alliance, SkyTeam και Οneworld), και ειδικότερα στις κοινοπραξίες που δημιουργήθηκαν μεταξύ ορισμένων μελών τους σε ορισμένες γραμμές. Αυτές αντιπροσωπεύουν πλέον τις παγκόσμιες αεροπορικές εταιρείες.

5.6

Εντούτοις, βάσει της ισχύουσας ενωσιακής νομοθεσίας, ο ευρωπαϊκός τομέας αερομεταφορών δεν βρίσκεται υπό καθεστώς εθνικής κυριότητας και περιορισμών ως προς τον έλεγχο των εταιρειών, οι οποίες μπορούν να ανήκουν σε οποιαδήποτε οντότητα από την ΕΕ.

5.7

Η τάση ενοποίησης στην ΕΕ είναι μοναδική, υπό την έννοια ότι οι διεθνείς συγχωνεύσεις και εξαγορές επιτρέπονται μόνο εντός της ΕΕ, ενώ τα καθεστώτα κυριότητας και ελέγχου παραμένουν ουσιαστικά στο ίδιο σημείο από το 1944, οπότε και έγιναν οι διαπραγματεύσεις για τη Σύμβαση του Σικάγου. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζονται ως αποτέλεσμα των τρεχουσών διατάξεων περί κυριότητας και ελέγχου είναι σημαντικές και απαιτούν διαπραγματεύσεις με χώρες-εταίρους και ιδιαίτερα πολύπλοκες δομές διακυβέρνησης. Τα μέλη συμπράξεων εταιρειών συνεργάζονται όλο και πιο στενά για να προσφέρουν στους πελάτες τους άψογη, ολοκληρωμένη, παγκόσμια και πολυκομβική εξυπηρέτηση δικτύου.

5.8

Οι συνθήκες είναι πλέον ώριμες για να ληφθούν τα πρόσθετα μέτρα που προβλέπονται στη συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΕ-ΗΠΑ, ώστε να αρθούν, οι περιορισμοί επί της κυριότητας και του ελέγχου των αεροπορικών εταιρειών και να επιτραπεί στις αεροπορικές εταιρείες να προσελκύουν επενδύσεις ανεξάρτητα από την εθνικότητα του επενδυτή.

6.1

Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να επιδεικνύει τόλμη στην προαγωγή της διαφάνειας και της ελευθέρωσης στις αερομεταφορές, φροντίζοντας παράλληλα να υπάρχει ικανοποιητικός βαθμός ρυθμιστικής σύγκλισης. Στις διαπραγματεύσεις με τις χώρες-εταίρους, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει επίσης να δίνεται στα εργασιακές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές και στον σεβασμό των διεθνών συμβάσεων και συμφωνιών σε αμφότερους τους τομείς για να αποφεύγονται οι στρεβλώσεις της αγοράς και να αποτραπεί η ισοπέδωση. Οι αεροπορικές εταιρείες που πραγματοποιούν πτήσεις από και προς την Ευρώπη πρέπει να σέβονται τους κανόνες και τις διατάξεις της ΔΟΕ.

6.2

Δεδομένης της ολοένα αυξανόμενης εξάρτησης της ΕΕ από το εξωτερικό εμπόριο και της καθοριστικής λειτουργίας των αεροδρομίων στη σύνδεση της Γηραιάς Ηπείρου με τον υπόλοιπο κόσμο, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την υιοθέτηση ενός φιλόδοξου θεματολογίου με σκοπό την ελευθέρωση του τομέα των αερομεταφορών.

6.3

Εφόσον επιθυμεί να μεγιστοποιήσει τα οφέλη της και να έχει το σχετικό πλεονέκτημα, η ΕΕ πρέπει να ενεργήσει γρήγορα (πριν προχωρήσουν οι προσπάθειες ελευθέρωσης στις αναδυόμενες αγορές) κάνοντας αυτή την πρώτη κίνηση. Έτσι θα προστατευτεί και παράλληλα θα ενισχυθεί η θέση της αγοράς αερομεταφορών της ΕΕ σε παγκόσμια κλίμακα. Σε αντίθετη περίπτωση, θα κινδυνεύει η ΕΕ να βρεθεί σε δεύτερη μοίρα στις μελλοντικές παγκόσμιες αερομεταφορές.

6.4

Η «πρώτη κίνηση» στη διαδικασία ελευθέρωσης της αγοράς των αερομεταφορών θα συμβάλει επίσης αποφασιστικά στη διάδοση των τεχνικών προδιαγραφών της ΕΕ, με δυνητικά σημαντικά οφέλη για την ευρωπαϊκή αεροδιαστημική βιομηχανία.

6.5

Η ΕΟΚΕ έχει εδώ και καιρό ταχθεί υπέρ της άρσης των περιορισμών στην κυριότητα και τον έλεγχο των αεροπορικών εταιρειών (2), ως μέσου παροχής πρόσβασης στους αερομεταφορείς σε ευρύτερο φάσμα επενδυτών και κεφαλαιαγορών. Λόγω του ειδικού βάρους των δύο αυτών αγορών, η αρχική εντατική άσκηση αυτής της πολιτικής πρέπει να επικεντρωθεί στην περαιτέρω τροποποίηση των συμφωνιών ΕΕ-ΗΠΑ. Τούτο μπορεί να σηματοδοτήσει ένα σημείο αναφοράς για μια νέα «μετά το Σικάγο» εποχή στον τομέα των αερομεταφορών.

6.6

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να αποδείξει ότι η συντονισμένη διαπραγματευτική τακτική θα αποφέρει συντομότερα καρπούς έτσι ώστε να μην υπάρξουν αδικαιολόγητες καθυστερήσεις όταν προκύψουν ευκαιρίες σε σύγκριση με τις διμερείς συμφωνίες. Προς το παρόν πάντως, με λύπη μας διαπιστώνουμε καθυστερήσεις στην υπογραφή της διμερούς συμφωνίας με τη Βραζιλία. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι τα κράτη μέλη έχουν κοινό καθήκον να ενισχύσουν την εξωτερική πολιτική αερομεταφορών της ΕΕ και ότι επιβάλλεται να εκχωρηθούν περαιτέρω διαπραγματευτικές αρμοδιότητες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ιδίως όταν υπερασπίζεται τους ενωσιακούς κανόνες της αγοράς σε κράτη και περιοχές με πολύ διαφορετικές προδιαγραφές αεροναυτιλίας.

6.7

Εξάλλου, τη θέση του τομέα αερομεταφορών της ΕΕ θα υπέσκαπτε ακόμα περισσότερο η εξαγορά ενός από τους ινδικούς αερομεταφορείς με οικονομικά προβλήματα από κάποια αεροπορική εταιρεία της Μέσης Ανατολής.

7.1

Δεδομένων των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, ιδίως ο ευρωπαϊκός κλάδος φορτίου και επειγόντων δεμάτων προσκρούει, σε όλο τον κόσμο, σε περιοριστικές διμερείς συμφωνίες αεροπορικών υπηρεσιών και, όταν αρθούν τα εμπόδια πρόσβασης στην αγορά, πρέπει να του δοθεί άμεση προτεραιότητα.

7.2

Συγκεκριμένα, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι θα σημειωθεί ταχεία πρόοδος στο ζήτημα της επέκτασης ενός κοινού αεροπορικού χώρου, συμπεριλαμβάνοντας τις γείτονες χώρες τόσο από τη Μέση Ανατολή, την ανατολική Ευρώπη, (Ρωσία, Τουρκία), όσο και από τη Μεσόγειο - Βόρεια Αφρική. Τούτο θα συνεπάγεται δυνατότητες ανάπτυξης για τα δευτερεύοντα και περιφερειακά αεροδρόμια λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας αυτών των αγορών και εξαιτίας του γεγονότος ότι πολλά εξ αυτών γνωρίζουν αξιόλογη οικονομική μεγέθυνση. Πρέπει να αναπτυχθεί με την Τουρκία ένα θετικό και ρεαλιστικό θεματολόγιο συνεργασίας, το οποίο θα επιτρέπει να σημειωθεί αμοιβαίως επωφελής πρόοδος στην επίλυση συγκεκριμένων ζητημάτων στην περιοχή. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να προωθηθεί μια διμερής συμφωνία ασφάλειας πτήσεων.

7.3

Επίσης, η ΕΟΚΕ στηρίζει σθεναρά το φιλόδοξο θεματολόγιο ελευθέρωσης των συνδέσεων με τις χώρες BRIC και την ASEAN. Οι χώρες αυτές εξελίσσονται ταχέως σε κυρίαρχους προμηθευτές πρώτων υλών, μεταποιημένων προϊόντων και υπηρεσιών παγκοσμίως, οι δε πληθυσμοί τους ταξιδεύουν ολοένα και περισσότερο. Οι διεξοδικές συμφωνίες αεροπορικών μεταφορών της ΕΕ με την Κίνα, την Ινδία, την Ιαπωνία και τη Λατινική Αμερική έχουν ήδη φανερώσει το σημαντικό δυνητικό οικονομικό όφελός τους και η προσπάθεια αυτή πρέπει να συνεχιστεί. Η ελευθέρωση των αεροπορικών συνδέσεων θα προσφέρει τη δυνατότητα στους αερομεταφορείς από την ΕΕ να επεκτείνουν τη συνεργασία τους με άλλες αεροπορικές εταιρείες από εκείνα τα σημεία του πλανήτη και να προσελκύσουν περισσότερες μεταφορές στα αεροδρόμια της ΕΕ.

7.4

Επίσης, οποιαδήποτε σχετική συμφωνία πρέπει να είναι αμοιβαία επωφελής για την ΕΕ και τις τρίτες χώρες-εταίρους. Μέσα σε αυτό το περίγραμμα, η Ρωσία πρέπει να τηρήσει επειγόντως τη δέσμευσή της, βάσει της συμφωνίας του 2011, να εφαρμοστούν οι «Συμφωνηθείσες αρχές εκσυγχρονισμού του συστήματος υπερπτήσης της Σιβηρίας». Σε περίπτωση αθέτησης των συμφωνηθέντων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την υποστήριξη των κρατών μελών, πρέπει να λάβει τα απαραίτητα μέτρα.

7.5

Οι σχέσεις με τα κράτη του Περσικού Κόλπου τα τελευταία έτη συνίστανται σε μια μονόπλευρη κυρίως διαδικασία ανοίγματος των αγορών της ΕΕ για τους αερομεταφορείς του Περσικού Κόλπου, η οποία έχει προκαλέσει σημαντικές ανισορροπίες ως προς τις ευκαιρίες. Εξαιτίας δε της ενδεχόμενης συνέχισης των «διαρροών» εναέριας κυκλοφορίας εκτός Ευρώπης, προτείνεται να μην δοθεί άμεσα έμφαση στις περαιτέρω διαπραγματεύσεις με τα εν λόγω κράτη.

8.1

Η ΕΟΚΕ κατανοεί τις ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως προς την ανάγκη για επενδύσεις στις υποδομές των αεροδρομίων. Ωστόσο, το συγκεκριμένο τμήμα της ανακοίνωσης χρήζει περαιτέρω διευκρινίσεων ως προς τα μέτρα που προτείνονται για την εκπλήρωση των στόχων, καθώς και ως προς τη σχέση τους με την προηγούμενη εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα τη «Δέσμη μέτρων για τους αερολιμένες» (3).

8.2

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει την επείγουσα ανάγκη να διασφαλιστούν οι αερολιμενικές δυνατότητες της ΕΕ έτσι ώστε να μην υστερεί σε ανταγωνιστικότητα σε σχέση με άλλες περιοχές που βρίσκονται σε ανάπτυξη και να αποφευχθεί επομένως η μετατόπιση της κίνησης σε γειτονικές περιοχές.

8.3

Το πλήγμα στις οικονομίες της ΕΕ θα δοθεί πολύ πριν η ζήτηση υπερβεί την προσφορά. Σύμφωνα με τη Eurocontrol, αφ’ ης στιγμής τα κομβικά αεροδρόμια ξεκινήσουν να χρησιμοποιούνται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 75% της θεωρητικά μέγιστης δυναμικότητάς τους, θα μειωθεί γρήγορα η ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα φαινόμενα κακοκαιρίας, τις καθυστερήσεις λόγω λειτουργίας ή την εξασφάλιση αξιόπιστων συνδέσεων των πτήσεων.

8.4

Εξάλλου, στις ώρες αιχμής οι επιβάτες πληρώνουν περισσότερο απ’ ό,τι θα πλήρωναν εάν τα αεροδρόμια διέθεταν μεγαλύτερες δυνατότητες. Λόγου χάρη, η Επιτροπή Μεταφορών του Βρετανικού Κοινοβουλίου ενημερώθηκε πρόσφατα ότι, εάν δεν υπάρξει επέκταση των αεροδρομίων στη νοτιοανατολική Αγγλία, οι ταξιδιώτες θα μπορούσαν να πληρώνουν 1,2 δισ. λίρες Αγγλίας για αεροπορικά ναύλα έως το 2030.

8.5

Οι δυνατότητες των αεροδρομίων πρέπει να εποπτεύονται σε επίπεδο ΕΕ και να ακολουθούνται οι ενωσιακές κατευθυντήριες γραμμές, έτσι ώστε να διαθέτουν οι τοπικές αρχές ένα ενιαίο και διεξοδικό πλαίσιο κάθε φορά που θα εξετάζουν προτάσεις επέκτασης ενός αεροδρομίου.

8.6

Ενώ η διεύρυνση της δυναμικότητας των κύριων αεροδρομίων προβάλλει ως αδήριτη ανάγκη σε βάθος χρόνου, πρέπει εντωμεταξύ να αξιοποιηθούν πλήρως οι υπάρχουσες υποδομές, ιδίως όσον αφορά τις αερολιμενικές χρονοθυρίδες. Πρέπει τα αεροδρόμια να μπορούν να ανταποκρίνονται στις μεταβολές της προσφοράς και της ζήτησης και να μπορούν να κατευθύνουν τη χρήση των χρονοθυρίδων τους με γνώμονα τα βέλτιστα οικονομικά αποτελέσματα. Υπό αυτή την έννοια είναι σημαντικό το τμήμα των χρονοθυρίδων της υπό εξέτασης «Δέσμης μέτρων για τους αερολιμένες» (4) να προβλέπει τη συνέχιση της διευκόλυνσης της αξιοποίησης της δυναμικότητας των αεροδρομίων, συνεκτιμώντας τις τοπικές ιδιαιτερότητες κατά τη χορήγηση χρονοθυρίδων, καθότι αυτός θα ήταν ουσιαστικά ο μόνος τρόπος για να αναπτυχθούν στο μέλλον ορισμένα αεροδρόμια. Η χρήση των διαδρόμων απογείωσης-προσγείωσης στα μεγάλα αεροδρόμια συχνά είναι η μέγιστη δυνατή, ενώ στα γειτονικά περιφερειακά αεροδρόμια υπάρχουν πολλά περιθώρια περαιτέρω χρήσης.

8.7

Τα μη κομβικά αεροδρόμια μπορούν επίσης να συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στην αποσυμφόρηση των κυριότερων κομβικών αεροδρομίων της Ευρώπης, επιτρέποντας έτσι στον ευρωπαϊκό τομέα αερομεταφορών να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία του. Δεδομένου του μεγάλου χρονικού διαστήματος που απαιτείται για την επέκταση ενός διαδρόμου απογείωσης-προσγείωσης ή των υποδομών ενός τερματικού σταθμού στα μεγάλα αεροδρόμια, μια λύση για την πιο άμεση ανακούφιση της υπερφόρτωσής τους, θα ήταν η χρήση των μη κομβικών αεροδρομίων και η πραγματοποίηση κατάλληλων επενδύσεων σε αυτά. Ένα καλά ανεπτυγμένο δίκτυο τέτοιων μη κομβικών και περιφερειακών αερολιμένων θα βελτιώσει και την ασφάλεια των επιβατών, καθότι εγγυάται, μεταξύ άλλων, τη διαθεσιμότητα ενός δικτύου αεροδρομίων ως εναλλακτικής λύσης ή λύσης εκτάκτου ανάγκης σε περίπτωση επιδείνωσης του καιρού ή σε άλλα ενδεχόμενα.

8.8

Επιπροσθέτως, η ΕΟΚΕ ζητά εκ νέου να καθιερωθεί χωρίς άλλες καθυστερήσεις το σύστημα «ενιαίας ασφάλειας» καθότι θα επιτρέψει την εξοικονόμηση αφ’ ενός μεν τεράστιου μέρους του κόστους που επιβαρύνει τις αεροπορικές εταιρείες, αφ’ ετέρου δε χρόνου για τους ταξιδιώτες. Επομένως, οι βασικοί εταίροι πρέπει να εξετάσουν το ζήτημα αυτό κατά προτεραιότητα.

9.1

Η δημιουργία λειτουργικών τμημάτων εναέριου χώρου (FABs) κρίνεται απαραίτητη για την πρόοδο του εγχειρήματος του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού. Υποτίθεται ότι όλα τα λειτουργικά τμήματα του εναέριου χώρου θα ήταν έτοιμα και ενεργά στις 4 Δεκεμβρίου 2012. Δεδομένης της σημασίας αυτής της παραμέτρου για τη βελτιστοποίηση της παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας και την αποτελεσματική διαχείριση του όγκου της εναέριας κυκλοφορίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να προσφύγει ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά των κρατών μελών που δεν τήρησαν τα συμφωνηθέντα.

9.2

Η ταχεία και συνεπής εφαρμογή των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μπορεί να βοηθήσει τον τομέα να αναπτυχθεί με τρόπο βιώσιμο και, άρα, να συμβάλει στην ανάκαμψη της οικονομίας της ΕΕ.

10.1

Οι ολοκληρωμένες συμφωνίες υπηρεσιών αεροναυτιλίας με γειτονικές χώρες και μεγάλους και παρόμοιας νοοτροπίας εταίρους θα πρέπει να πραγματεύονται και να συγχρονίσουν τις ρυθμιστικές συνθήκες ενός θεμιτού ανταγωνισμού και ενός βιώσιμου τομέα αερομεταφορών περιλαμβάνοντας ουσιώδεις πτυχές, όπως η ασφάλεια πτήσεων, η ασφάλεια από έκνομες ενέργειες, το περιβάλλον και η οικονομική ρύθμιση.

10.2

Ακόμα δεν είναι σαφές τι μορφή ακριβώς θα έχει ο νέος μηχανισμός προστασίας των ευρωπαϊκών συμφερόντων από περιπτώσεις αθέμιτου ανταγωνισμού, αλλά θα πρέπει να μοιάζει με μια γενικότερη διαδικασία υποβολής καταγγελλιών αναφορικά με τις «έμμεσες επιδοτήσεις» που αντανακλώνται στα ναύλα. Προφανώς τούτο θα κατοχυρώνεται νομικά μέσω των ρητρών περί θεμιτού ανταγωνισμού, τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει να υπογράψει με τις εν λόγω τρίτες χώρες.

10.3

Εύλογα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι η προσπάθεια εξασφάλισης ίσων όρων διεθνώς πρέπει να συνοδεύεται από ανάλογο μέλημα εντός της ΕΕ. Ο τομέας αερομεταφορών της ΕΕ υπόκειται σε ολοένα και περισσότερους ρυθμιστικούς περιορισμούς και αναντιστοιχίες. Η ανακοίνωση προσφυώς συμπεριλαμβάνει τους φόρους αερομεταφορών, τις ακατάλληλες κρατικές ενισχύσεις, τη συμφόρηση των αεροδρομίων και του εναέριου χώρου, τις σχετικές με την προστασία του καταναλωτή υποχρεώσεις και το κόστος των ανθρακούχων εκπομπών στους διαστρεβλωτικούς παράγοντες που πρέπει να διορθωθούν.

10.4

Το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ αποτελεί εν προκειμένω αξιόλογη περίπτωση. Το συγκεκριμένο σύστημα έχει εξελιχθεί σε ένα ιδιαίτερα επίμαχο ζήτημα στο πλαίσιο της προβληματικής για την εξωτερική πολιτική αερομεταφορών. Η Κίνα και η Ινδία αρνούνται να συμμορφωθούν, ενώ το Αμερικανικό Κογκρέσο έχει ψηφίσει νομοθεσία που καθιστά παράνομη την αποδοχή των κανόνων της ΕΕ εκ μέρους των αεροπορικών της εταιρειών. Με βασικό μέλημα πάντα τη διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος, η ΕΕ πρέπει να δώσει στον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) την ευκαιρία να καταθέσει, στην προγραμματισμένη για το ερχόμενο φθινόπωρο συνέλευση του οργανισμού, πρόταση για την εξεύρεση μιας παγκόσμιας εμβέλειας λύσης που θα τυγχάνει της αποδοχής όλων των χωρών-εταίρων, αντί να φέρει τον τομέα των αερομεταφορών της ΕΕ σε μειονεκτική θέση (5).

10.7.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 198/56

1.1

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη υποστηρίξει την ενίσχυση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας –και υπό τη μορφή βιοενέργειας. Ωστόσο, στη γνωμοδότησή της σχετικά με την οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας διατύπωσε ήδη επιφυλάξεις όσον αφορά τη χρήση αγροκαυσίμων στον τομέα των μεταφορών. Συνεπώς, επικροτεί τον σχεδιαζόμενο από την Επιτροπή περιορισμό των «συμβατικών βιοκαυσίμων» στο 5%.

1.2

Η Επιτροπή επιθυμεί να προωθήσει περισσότερο την ενεργειακή αξιοποίηση των καταλοίπων, των παραπροϊόντων και των απορριμμάτων για την παραγωγή καυσίμων. Η ΕΟΚΕ επικροτεί καταρχήν την εν λόγω πρόθεση, θεωρεί όμως ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να εφαρμοστεί μία συνεκτική πολιτική και να μην δημιουργηθούν νέα προβλήματα. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, αυτό ακριβώς το σημείο της πρότασης της Επιτροπής ενέχει κινδύνους.

1.3

Η βιομάζα αποτελεί μεν ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, όμως οι καλλιεργούμενες γι’ αυτήν εκτάσεις γης είναι περιορισμένες. Ως εκ τούτου, είναι εύλογο να εισαχθεί η έμμεση αλλαγή της χρήσης γης (ΕΑΧΓ) –εφόσον με τον όρο αυτόν περιγράφεται ο ανταγωνισμός για τη χρήση γης– στις πολιτικές αναλύσεις. Ωστόσο, τέτοιες αλλαγές ή ανταγωνισμοί προκύπτουν μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η έως τώρα παραγωγή τροφίμων ή ζωοτροφών π.χ. καταργείται λόγω της παραγωγής βιοενέργειας, όχι όμως και όταν υπάρχουν μόνο περιφερειακές μετατοπίσεις καλλιεργειών.

1.4

Η προσέγγιση ΕΑΧΓ που επελέγη από την Επιτροπή αποτελεί μέρος μίας συγκριτικής αξιολόγησης ορυκτών και βιογενών πηγών ενέργειας, η οποία προσανατολίζεται μονοδιάστατα προς τις μετρήσεις των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Ζητήματα όπως είναι η ασφάλεια εφοδιασμού ή ο πεπερασμένος χαρακτήρας των ορυκτών πρώτων υλών δεν μπορούν να ενταχθούν στην εν λόγω εξίσωση και τίθενται στο περιθώριο. Με τον τρόπο αυτόν η ΕΑΧΓ δεν κατορθώνει να αποκτήσει την αξία που αρμόζει σε μια πολιτική βιωσιμότητας.

1.5

Η προσέγγιση ΕΑΧΓ που επελέγη από την Επιτροπή δημιουργεί ερωτηματικά, διότι θα ισχύει για πηγές ενέργειας με υγρή μορφή, όχι όμως και για πηγές ενέργειας με αέρια ή στερεή μορφή. Η ΕΟΚΕ δεν είναι σύμφωνη με αυτό.

1.6

Με την παρούσα πρόταση τίθεται σε αμφιβολία η ευρωπαϊκή παραγωγή πρωτεϊνών και συνεπώς η ιδιαιτέρως εύλογη άμεση ενεργειακή αξιοποίηση φυτικών ελαίων σε συγκεκριμένους τομείς, διότι τα φυτικά έλαια καλύπτονται από την Επιτροπή με έναν συντελεστή ΕΑΧΓ και επομένως πρόκειται να περιοριστούν. Η απόφαση αυτή δεν δικαιολογείται. Τα φυτικά έλαια δεν αποτελούν «κύρια προϊόντα», αλλά προκύπτουν ως παραπροϊόν στο πλαίσιο της επιθυμητής καλλιέργειας πρωτεϊνούχων φυτών στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο των βιώσιμων γεωργικών μεθόδων καλλιέργειας, θα πρέπει να προωθηθεί και όχι να περιοριστεί η καλλιέργεια ελαιούχων φυτών στην Ευρώπη, τα οποία αποφέρουν ταυτόχρονα πρωτεϊνούχες ζωοτροφές και φυτικά έλαια (αντικαθιστώντας έτσι τις εισαγωγές σόγιας).

1.7

Όσον αφορά τα περιγραφόμενα ως «προηγμένα» βιοκαύσιμα, τα οποία επιθυμεί τώρα να προωθήσει η Επιτροπή, η ΕΟΚΕ διαβλέπει τον κίνδυνο να χρησιμοποιούνται πολύτιμοι εν δυνάμει συλλέκτες διοξειδίου του άνθρακα (όπως είναι το ξύλο, το άχυρο και το φύλλωμα) ως βάση για βιοκαύσιμα, γεγονός που θα οδηγούσε στην αύξηση των συγκεντρώσεων CO2- στην ατμόσφαιρα (πρβλ. σημείο 4).

1.8

Στην παρούσα τροποποίηση της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν διαπιστώνεται από την ΕΟΚΕ η ύπαρξη ελπιδοφόρας βάσης για μια στρατηγική που θα μειώνει πραγματικά τη χρήση ορυκτών καυσίμων, θα εξασφαλίζει την ασφάλεια εφοδιασμού της Ευρώπης και θα συμβάλλει στην προστασία του κλίματος.

1.9

Τα βιοκαύσιμα κάθε είδους δεν αποτελούν βιώσιμο μέσο καταπολέμησης της εκτεταμένης υπέρμετρης κατανάλωσης ενέργειας. Ακόμα και μόνο από την άποψη της διαθεσιμότητας, δεν θα καταστεί δυνατόν να αντικαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα. Επομένως, ιδίως όσον αφορά τις μεταφορές ιδιωτικής χρήσης, για τις οποίες εμφανίζονται εναλλακτικές λύσεις στα υγρά καύσιμα, πρόκειται στην καλύτερη περίπτωση για μια μεταβατική λύση με ενδεχόμενες σημαντικές παρενέργειες, η οποία οφείλει να μην παρεκκλίνει από τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, που είναι απαραίτητη ανεξαρτήτως πηγής.

1.10

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι σε ορισμένους τομείς των μεταφορών, της γεωργίας και της δασοκομίας δεν υφίστανται προς το παρόν εφαρμόσιμες εναλλακτικές λύσεις για τη χρήση υγρών καυσίμων. Τα καθαρά φυτικά έλαια μπορούν να αποτελέσουν μια πρακτική εναλλακτική λύση· ωστόσο, παράγονται σε περιορισμένες ποσότητες και, επομένως, πρέπει να χρησιμοποιούνται κατόπιν στρατηγικού σχεδιασμού.

1.11

Επίσης, η ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Καθαρή ενέργεια για τις μεταφορές: Μια ευρωπαϊκή στρατηγική εναλλακτικών καυσίμων» (1), η οποία σχετίζεται στρατηγικά με την πολιτική για τα βιοκαύσιμα, δεν προσφέρει κατάλληλες λύσεις (2).

1.12

Συνολικά, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει σημαντικές ασυνέπειες μεταξύ διαφόρων πολιτικών προσεγγίσεων της Επιτροπής, οι οποίες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν επειγόντως. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να επανεξετάσει συνολικά την πολιτική της για τη βιοενέργεια, ιδίως στον τομέα των μεταφορών. Παράλληλα, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη ο πεπερασμένος χαρακτήρας του φυσικού πόρου «εκτάσεις γης» (επομένως και της βιομάζας), το ενεργειακό ισοζύγιο και η ενεργειακή απόδοση των αντίστοιχων πηγών βιοενέργειας (και επομένως οι διαφορετικές δυνατότητες μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου), καθώς και η οικονομική βιωσιμότητα. Θα πρέπει οπωσδήποτε να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στις ενεργειακές απώλειες κατά τις διαδικασίες μετατροπής και στην ανάπτυξη και προαγωγή εναλλακτικών προς τους κινητήρες καύσης λύσεων για τον τομέα των μεταφορών (ηλεκτροκίνηση, τεχνολογίες με υδρογόνο) καθώς και να χαραχθεί μια ανεξάρτητη ευρωπαϊκή στρατηγική για τη βιώσιμη ευρωπαϊκή παραγωγή πρωτεϊνών και φυτικών ελαίων και για την αξιοποίησή τους.

2.1

Με την οδηγία 2009/28/ΕΚ («οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας») καθορίζονται δεσμευτικοί στόχοι για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (στο εξής «ΑΠΕ»)· η χρήση τους θα πρέπει να ανέρχεται στο 20 % της κατανάλωσης ενέργειας έως το 2020. Με τον τρόπο αυτόν παρέχεται σημαντική ευελιξία κατά την υλοποίηση στα κράτη μέλη, διότι τα τελευταία μπορούν να αποφασίσουν τα ίδια σε ποιον τομέα (ηλεκτρική ενέργεια, ψύξη/θέρμανση ή μεταφορές) θα δραστηριοποιηθούν κατά κύριο λόγο.

2.2

Ωστόσο, υπήρξε παρέκκλιση από την εν λόγω ευελιξία όσον αφορά τον τομέα των μεταφορών, για τον οποίο καθορίστηκε δεσμευτικό ελάχιστο ποσοστό 10% της κατανάλωσης ενέργειας. Αρχικά είχε σχεδιαστεί να προβλεφθεί το εν λόγω ποσοστό υπό τη μορφή βιοκαυσίμων (3), ωστόσο μετά την κριτική της ΕΟΚΕ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ) υπήρξε συμφωνία να επιτραπούν και άλλες μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (π.χ. ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές για τη λειτουργία αυτοκινήτων και τρένων, βιοαέριο κ.λπ.).

2.3

Οι προτάσεις τροποποίησης που υποβάλλονται αποτελούν συνέπεια της έκθεσης που είχε δημοσιεύσει η Επιτροπή το 2010 σχετικά με την έμμεση αλλαγή της χρήσης γης λόγω των βιοκαυσίμων και των βιορευστών (4), στην οποία αναγνωρίζεται ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί το θέμα της έμμεσης αλλαγής της χρήσης γης λόγω της αυξημένης ανάγκης σε βιοκαύσιμα.

2.4

Η χρήση καυσίμων από φυτικό υλικό στον τομέα των μεταφορών, την οποία επέκρινε η ΕΟΚΕ, διατηρείται καταρχήν, ωστόσο απαιτείται πλέον ο περιορισμός των «συμβατικών αγροκαυσίμων» και η μετάβαση προς τα αποκαλούμενα «προηγμένα» βιοκαύσιμα, από τα οποία θεωρείται ότι δεν προκύπτει κίνδυνος έμμεσης αλλαγής της χρήσης γης. Όσον αφορά τα βιοκαύσιμα που ορίζονται από την Επιτροπή ως «προηγμένα», πρόκειται για καύσιμα σε υγρή μορφή, τα οποία παρασκευάζονται π.χ. από βιογενή απορρίμματα/κατάλοιπα ή από φύκια. Η παραγωγή τους πρέπει, σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής, να προωθηθεί, διότι επί του παρόντος δεν διατίθενται στο εμπόριο σε σημαντικές ποσότητες. Θα δημιουργηθούν κίνητρα για τα «προηγμένα βιοκαύσιμα», τα οποία θα βασίζονται σε αύξηση του συντελεστή στάθμισής τους, σε σύγκριση με τα συμβατικά αγροκαύσιμα, όσον αφορά τον στόχο του 10% που καθορίζεται στην οδηγία 2009/28/ΕΚ για τον τομέα των μεταφορών.

2.5

Συνοπτικά, με τις προτάσεις της η Επιτροπή επιδιώκει τους ακόλουθους στόχους:

3.1

Η ΕΟΚΕ, σε μία γνωμοδότησή της (5) για την προηγούμενη πρόταση οδηγίας σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είχε μεν επικροτήσει και υποστηρίξει τους γενικούς στόχους της οδηγίας, είχε όμως εκφράσει επιφυλάξεις για τη χρήση βιοενέργειας στον τομέα των μεταφορών.

3.2

Η Ευρώπη χρειάζεται μια συνεπή ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά και συνεπή εξοικονόμηση ενέργειας, αποτελεσματικές και συνολικές βελτιώσεις ενεργειακής απόδοσης, καθώς και διαρθρωτικές αλλαγές σε διάφορους τομείς (π.χ. στην πολιτική μεταφορών).