15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/1

—

"Περισσότερη Ευρώπη", η οποία να είναι αμοιβαία επωφελής και ισχυρότερη από το άθροισμα των μερών της. Η ΕΕ πρέπει να εξοβελίσει την εικόνα της ως "εφιάλτη" λιτότητας, κοινωνικής οπισθοδρόμησης και φτώχειας. Η Νομισματική Ένωση πρέπει να συνοδεύεται πλέον από μια πολιτική ένωση που να διαθέτει μία πολιτική συνοχής μεταξύ των μέτρων για την οικονομία, τα δημοσιονομικά θέματα, την απασχόληση και τα κοινωνικά ζητήματα, προς όφελος των πολιτών. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να διαμορφωθεί με τρόπο ώστε να παρέχει τα δέοντα κίνητρα για ανταγωνιστικότητα, ανάπτυξη και αύξηση της απασχόλησης. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να ενισχυθεί και να στηριχθεί με μηχανισμούς ιδίων πόρων, με ενιαία πολιτική συνοχής όπου θα συμμετέχει ενεργά η κοινωνία των πολιτών και με μεγαλύτερη δυνατότητα παρέμβασης της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητά από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων αυτών επιτυγχάνοντας ανάλογο αποτέλεσμα κατά την Ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής της 22ας και 23ης Νοεμβρίου 2012.

—

Συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία διαμόρφωσης των πολιτικών και των αποφάσεων της ΕΕ, πράγμα ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμότητας των ευρωπαϊκών οργάνων και της δράσης της ΕΕ, αλλά και για την ενθάρρυνση μίας κοινής αντίληψης για το τι είναι και πού βαδίζει η Ευρώπη, καθώς και για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο οικοδόμημα της ΕΕ, μεριμνώντας ώστε οι Ευρωπαίοι πολίτες να διαδραματίζουν πλήρως τον ρόλο τους στην οικοδόμηση της Ευρώπης. Για τον σκοπό αυτό, είναι επιτακτικά αναγκαίο να εφαρμοστούν ταχέως οι σχετικές με τον πυλώνα της συμμετοχικής δημοκρατίας διατάξεις του άρθρου 11 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

—

Βιώσιμες επενδύσεις σε δεξιότητες, σε υποδομές, στην κοινωνική οικονομία, σε υπηρεσίες και προϊόντα, οι οποίες να αντανακλώνται στα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων και αυτό υπό μορφή συμφώνου κοινωνικών επενδύσεων, καθώς και μία ευρωπαϊκή δέσμη κινήτρων εστιασμένη στη δημιουργία πραγματικής απασχόλησης και συντονισμένη με τα εθνικά προγράμματα ανάπτυξης. Μόνον με αυτόν τον τρόπο θα καταστεί δυνατή η υλοποίηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Οι επενδύσεις στη φιλική προς το κλίμα ευφυή ενέργεια και βιομηχανική παραγωγή, σε συνδυασμό με τη δημιουργία μίας πράσινης οικονομίας, θα συμβάλουν στην επίλυση των μακροπρόθεσμων προβλημάτων κλιματικής αλλαγής και θα διασφαλίσουν βιώσιμη ανάπτυξη.

—

Προώθηση κοινών δράσεων στην Ευρωζώνη για τη σταθεροποίηση του χρέους και τη στήριξη της ανάκαμψης σε όλη την Ευρωζώνη. Η ΕΚΤ πρέπει να ενθαρρυνθεί να υλοποιήσει το οικείο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων που αποσκοπεί στη σταθεροποίηση του κόστους δανεισμού της Ευρωζώνης, όπως ανακοινώθηκε από τον Πρόεδρό της. Στο πλαίσιο αυτό, το πρόγραμμα πρέπει να εκτελεστεί με σεβασμό προς την εντολή της ΕΚΤ. Πρέπει επίσης να στηριχθεί η ΕΤΕπ για την έκδοση ομολόγων έργου που θα τονώσουν την ανάπτυξη. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την απόφαση 11 κρατών μελών να θεσπίσουν φόρο επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Στο πλαίσιο αυτό, καλεί την ΕΕ να εντείνει τις προσπάθειες ενθάρρυνσης της διαφάνειας και καταπολέμησης της παραοικονομίας, της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής, καθώς και της διαφθοράς εντός και εκτός ΕΕ. Στις δραστηριότητες της Ευρωζώνης πρέπει να έχουν πρόσβαση τα κράτη μέλη που επιθυμούν να προσχωρήσουν στη Νομισματική Ένωση.

—

Μια φορολογική, τραπεζική και χρηματοπιστωτική Ένωση, που να αποτελεί τον αναγκαίο πυλώνα στήριξης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Για την υλοποίηση αυτών των μέτρων απαιτείται κοινωνικός διάλογος και διάλογος με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.

—

Στήριξη των ΜμΕ προκειμένου να επανέλθουν σε τροχιά ανάπτυξης, ακολουθώντας την κατευθυντήρια γραμμή του "Small Business Act" για την Ευρώπη. Πρέπει να αποδεσμευθεί πλήρως το δυναμικό της Ενιαίας αγοράς, μεταξύ άλλων μέσω της ελευθέρωσης των υπηρεσιών και του ρόλου της κοινωνικής οικονομίας, της εξάλειψης των περιττών διοικητικών φραγμών και της προώθησης της πρόσβασης στην πληροφόρηση, στις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, σε χρηματοδότηση, πίστη, κεφαλαιαγορές, εργασία και τεχνολογία, χρηματοδοτικά μέσα καθώς και στις δανειακές εγγυήσεις της ΕΕ για τις ΜμΕ και τους επιχειρηματίες.

—

Σεβασμό της προστασίας και των δικαιωμάτων υπεράσπισης των καταναλωτών, ιδίως των πλέον αδύναμων που αντιμετωπίζουν καταστάσεις αυξανόμενης υπερχρέωσης, ανασφάλειας, ακραίας ένδειας και αποκλεισμού.

—

Δημιουργία μίας εν κατακλείδι πραγματικής αγοράς εργασίας που να επιτρέπει την κινητικότητα και την αξιοποίηση της ειδικευμένης γνώσης όπου αυτή είναι αναγκαία. Η ολοκλήρωση μιας ενιαίας αγοράς εργασίας θα πρέπει να αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος της υλοποίησης της στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

—

Μια ευκαιρία για τους νέους μας: η ΕΟΚΕ θα συνεχίσει να προτρέπει την ΕΕ να προωθήσει την έρευνα και την καινοτομία στην Ευρώπη, να επενδύσει περισσότερο στα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα και να εξακολουθήσει να διαθέτει τους απαραίτητους πόρους για τη χρηματοδότηση και την ενίσχυση προγραμμάτων κινητικότητας των νέων, όπως το πρόγραμμα Erasmus. Η ΕΟΚΕ θα καλέσει την Επιτροπή να αποσύρει την πρότασή της για τον προϋπολογισμό της ΕΕ εάν τα κράτη μέλη, τα οποία μιλούν συνεχώς για επενδύσεις και ανάπτυξη, δεν στηρίξουν έναν ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και ένα ΠΔΠ που ευνοούν την ανάπτυξη και τις μελλοντικές επενδύσεις. Χρειάζονται μέτρα στήριξης των ΜμΕ για την πρόσληψη νέων που είναι άνεργοι και δεν διαθέτουν ενδεχομένως επαγγελματική εμπειρία.

—

Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας με καινοτομίες και σταθερή χρηματοδότηση της έρευνας και της ανάπτυξης, καθώς και με μια πολιτική κατάρτισης και ειδικής στήριξης των επικεφαλής των μικρομεσαίων και πολύ μικρών επιχειρήσεων και των εργαζομένων σε αυτές, με μια πολιτική στήριξης των επενδύσεων, πρόσβασης στις αγορές και μείωσης των διοικητικών περιορισμών. Αυτό θα διευκολύνει επίσης την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας που αποτελεί σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης και απασχόλησης.

—

Τη θέσπιση ενός φιλικού νομοθετικού περιβάλλοντος, που να μην δημιουργεί περιττό διοικητικό κόστος και κόστος συμμόρφωσης. Η οικονομική νομοθεσία θα πρέπει να είναι σαφής, δίκαιη και ισορροπημένη. Αυτό είναι σημαντικό για κάθε επιχείρηση, αλλά πρωτίστως για τις ΜμΕ.

—

Την πραγματοποίηση ιδιαίτερων προσπαθειών ώστε η ΕΕ να θεωρηθεί ενεργός και παγκόσμιος εταίρος. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντική και η διεθνής εμπορική πολιτική, η οποία θα πρέπει να προωθεί τις αξίες της προς όφελος της αειφόρου ανάπτυξης και της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, μεταξύ άλλων μέσω της σύστασης οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για την παρακολούθηση της εφαρμογής των εμπορικών συμφωνιών.

—

Την εξασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ των φύλων μέσω της εφαρμογής της νομοθεσίας για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών και της αρχής των ίσων ευκαιριών. Υπάρχει διαφορά της τάξης του 17 % στις αμοιβές μεταξύ ανδρών και γυναικών για την ίδια εργασία. Επιπλέον, οι γυναίκες και οι νέοι έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/3

1.1

Στη σημερινή συγκυρία, όπου τα αναπτυξιακά επίπεδα που γνωρίσαμε στο παρελθόν θα αργήσουν να επαναληφθούν, έχει ουσιώδη σημασία να τεθεί ο καταναλωτής στο επίκεντρο των οικονομικών και δημοσιονομικών πολιτικών της Ένωσης, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής «Ευρώπη 2020 – Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη». Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος που διαδραματίζουν στην αγορά οι ανεξάρτητες και ισχυρές οργανώσεις καταναλωτών, στις οποίες πρέπει να εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι ανθρώπινοι, υλικοί και τεχνικοί πόροι για την εκπλήρωση της αποστολής τους, που είναι η προάσπιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των καταναλωτών.

1.2

Το δικαίωμα των καταναλωτών να οργανώνονται για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους αναγνωρίζεται στο πρωτογενές δίκαιο στο άρθρο 169 της ΣΛΕΕ, το οποίο κατοχυρώνει νομικά, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ότι οι οργανώσεις καταναλωτών διαδραματίζουν αναντικατάστατο ρόλο στην εξασφάλιση της εμπιστοσύνης και της ανάπτυξης της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.

1.3

Με την επιφύλαξη του σεβασμού της αρχής της επικουρικότητας, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναλάβει την πρωτοβουλία να προσδιορίσει ελάχιστα κοινά δικαιώματα για τις οργανώσεις καταναλωτών και για τα δικαιώματα που πρέπει να τους αναγνωρίζονται, μεταξύ των οποίων ιδίως: το δικαίωμα διαβούλευσης και ακρόασης μέσω εκπροσώπησης, τον νομικό ή/και διοικητικό προσδιορισμό των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των καταναλωτών, μέσω προκαταρκτικής ακρόασης και διαβούλευσης σχετικά με μέτρα που θίγουν δικαιώματα ή συμφέροντα νομικά κατοχυρωμένα, είτε σε εθνικό είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και το δικαίωμα συμμετοχής στη νομοθετική ρύθμιση των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος.

1.4

Οι πάροχοι υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος μοιράζονται την ίδια ενιαία βάση καταναλωτών των υπηρεσιών αυτών, στην οποία περιλαμβάνονται και πολλοί ευάλωτοι καταναλωτές. Το γεγονός αυτό επιβάλλει τη στενή παρακολούθηση των ιδιαιτεροτήτων κάθε αγοράς (του φυσικού αερίου, της ύδρευσης, της ηλεκτρικής ενέργειας κλπ.), χωρίς ωστόσο να χάνεται η ολοκληρωμένη θεώρηση όλων αυτών των υπηρεσιών, λόγω του αντικτύπου που συνολικά μπορούν να έχουν στην ποιότητα ζωής και στον προϋπολογισμό των οικογενειών. Οι οργανώσεις καταναλωτών είναι ιδιαίτερα κατάλληλες να αναλάβουν αυτό το έργο. Θα πρέπει να θεσπιστεί για τις πλημμελείς υπηρεσίες ένα σύστημα ανάλογο μ’ αυτό που ισχύει για τα ελαττωματικά προϊόντα (RAPEX), ώστε να μπορούν οι οργανώσεις καταναλωτών να προειδοποιούν, μέσω δικτύου, τους καταναλωτές σχετικά με την ύπαρξη τέτοιων υπηρεσιών.

1.5

Υπάρχει τεράστια ανομοιογένεια μεταξύ των οργανώσεων καταναλωτών ως προς την πρόσβαση στην πληροφόρηση και την εξειδικευμένη γνώση της λειτουργίας των αγορών των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος, ιδίως όσον αφορά τον τρόπο καθορισμού των τιμών, των αρχών και των στοιχείων που διαμορφώνουν την πρόσβαση στα δίκτυα και τον αντίκτυπό τους στους καταναλωτές, δεδομένου ότι το θέμα της ρύθμισης είναι πολύ τεχνικό και πολύπλοκο, παρότι, αναμφισβήτητα, ενδιαφέρον για τους καταναλωτές και για τις αντιπροσωπευτικές τους οργανώσεις.

1.6

Κατά κανόνα, οι καταναλωτές δυσκολεύονται περισσότερο να συγκρίνουν τις υπηρεσίες από ό,τι τα προϊόντα. Η σύγκριση αυτή είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη για τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος. Στις υπηρεσίες αυτές, όχι μόνο παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία οι όροι των συμβάσεων, όπως π.χ. η μέθοδος καθορισμού των τιμών, αλλά, επιπλέον, οι ρυθμιστικοί οργανισμοί πρέπει να εξηγούν επαρκώς και τα υπόλοιπα στοιχεία που περιλαμβάνονται στη σύμβαση, πέραν της υπηρεσίας αυτής καθαυτήν, να τα συζητούν με τις οργανώσεις εκπροσώπησης των συμφερόντων των καταναλωτών και να βεβαιώνονται ότι τα έχουν κατανοήσει.

1.7

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η Επιτροπή θα πρέπει να προτρέψει τα κράτη μέλη και τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές να προωθούν τη διαφάνεια, την πληροφόρηση και τη λήψη αποφάσεων, προάγοντας τον προβληματισμό σχετικά με τα αντικρουόμενα συμφέροντα (προσφορά και ζήτηση, ήτοι ρυθμιζόμενοι οικονομικοί τομείς και καταναλωτές) και υποστηρίζοντας τη θετική διάκριση υπέρ των οργανώσεων που εκπροσωπούν τα συμφέροντα των καταναλωτών, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν επί ίσοις όροις με τους οικονομικούς φορείς στα βήματα συζητήσεων και στα συμβουλευτικά όργανα των ρυθμιστικών αρχών και να εξασφαλιστεί έτσι η ενδυνάμωση αυτών των οργανώσεων και, μέσω αυτής, η ενίσχυση της θέσης των ίδιων των καταναλωτών.

2.1

Με την παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας, η ΕΟΚΕ, ως ευρωπαϊκό όργανο που προσφέρει βήμα στην οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, επιθυμεί να τονίσει την ανάγκη να υιοθετηθεί μια ανθρωπιστική οπτική της ενιαίας αγοράς και να υποστηριχθεί η οικονομική δημοκρατία (1), με όλα όσα αυτό συνεπάγεται, ιδίως σε επίπεδο ακρόασης, συμμετοχής και διαφάνειας κατά τις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων για τη ρύθμιση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, για την πρόσβαση στην πληροφόρηση και για τη συμμετοχή, διαβούλευση και εκπροσώπηση των καταναλωτών κατά τη ρύθμιση των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος, συμπεριλαμβανομένων —και εδώ— των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

2.2

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής «Ευρώπη 2020 – Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη», η οποία επιδιώκει να τοποθετήσει στο επίκεντρο της εσωτερικής αγοράς τους καταναλωτές και την πλήρη άσκηση των δικαιωμάτων τους, οι καταναλωτές πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη ότι οι οργανώσεις τους, εθνικές και ευρωπαϊκές, είναι ικανές να τους προστατεύουν και ότι διαθέτουν τα αναγκαία μέσα, γνώσεις και μηχανισμούς ώστε να ενεργούν για την προστασία τους. Οι κανόνες προς εξασφάλιση του ανόθευτου ανταγωνισμού εντός της εσωτερικής αγοράς «έχουν ως τελικό σκοπό την ευτυχία του καταναλωτή» (2).

2.3

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι, στη σημερινή συγκυρία, είναι πολύ σημαντικό να τεθεί ο καταναλωτής στο επίκεντρο των πολιτικών της ΕΕ και της οικοδόμησης της ενιαίας αγοράς· για τον σκοπό αυτό, αποτελεί πρώτιστο καθήκον των οργανώσεων καταναλωτών να είναι ανεξάρτητες και ισχυρές. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει ότι, για να διατηρηθεί η οικονομική ισορροπία, οι οργανώσεις αυτές πρέπει να είναι ικανές να διαδραματίζουν πλήρως τον ρόλο τους ως αντίβαρου στην αγορά και έχει συστήσει στην Επιτροπή να αυξήσει σημαντικά τη χρηματοδότησή τους, ιδίως για να μπορέσουν να αποκτήσουν τους εξειδικευμένους πόρους που χρειάζονται (3).

2.4

Η ΕΟΚΕ τονίζει και αναγνωρίζει ότι οι αποκλίσεις μεταξύ κρατών μελών ανακλώνται επίσης στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο ρόλος των οργανώσεων καταναλωτών, στην μορφή οργάνωσής τους, στα μέσα που διαθέτουν, στον βαθμό γνώσεων και ειδίκευσής τους ή ακόμη στο έργο της εκπροσώπησης που καλούνται να επιτελέσουν. Και, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν οργανώσεις ευρωπαϊκής εμβέλειας (π.χ. Ευρωπαϊκό Γραφείο Ενώσεων Καταναλωτών – ΕΓΕΚ, Ευρωπαϊκή Ένωση για τον Συντονισμό της Εκπροσώπησης των Καταναλωτών στην Τυποποίηση – ANEC), επειδή οι εθνικές οργανώσεις έχουν μεγάλη σημασία για τους καταναλωτές και για την ενιαία αγορά, η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστικό να αντιμετωπιστούν τα δικά τους προβλήματα σε επίπεδο ΕΕ.

Επίσης, η ΕΟΚΕ προωθεί τη συνεργασία μεταξύ οργανώσεων εκπροσώπησης των επαγγελματιών και οργανώσεων εκπροσώπησης των καταναλωτών, ως εξέχουσα μορφή διαλόγου, χρησιμότατη για την εξεύρεση των πλέον ισορροπημένων λύσεων για την ανάπτυξη της αγοράς, και υποστηρίζει προς τούτο τη δημιουργία βημάτων συζήτησης, σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που να αποβλέπουν στον στόχο αυτόν.

3.1

Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα έχουν επανειλημμένως αναγνωρίσει τη σημασία που έχει η εμπιστοσύνη των καταναλωτών για την πλήρη εγκαθίδρυση της ενιαίας αγοράς. Ήδη από το πρώτο πρόγραμμα για μια πολιτική προστασίας των καταναλωτών, το 1975 (4), στο οποίο τα κράτη μέλη επιβεβαίωναν τη βούλησή τους να εντείνουν τις προσπάθειες υπέρ των καταναλωτών, αναγνωρίζεται ρητώς το δικαίωμα εκπροσώπησης και ακρόασης. Τα μετέπειτα προγράμματα επιβεβαίωναν τους στόχους και τα δικαιώματα που περιλαμβάνονταν σε αυτό, μέχρις ότου εγκρίθηκαν οι αποκαλούμενες «στρατηγικές για την πολιτική καταναλωτών», οι οποίες προβλέπουν επαρκή συμμετοχή των οργανώσεων καταναλωτών στις κοινοτικές πολιτικές, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου όσο και διαδικασίας.

3.2

Σύμφωνα με αυτά τα προγράμματα και τις στρατηγικές, οι καταναλωτές και οι εκπρόσωποί τους έπρεπε να έχουν την ικανότητα και τους απαιτούμενους πόρους για να προστατεύουν τα συμφέροντά τους επί ίσοις όροις με τα άλλα μέρη που συμμετέχουν στην αγορά· προς τούτο, έπρεπε να αναθεωρηθούν οι μηχανισμοί συμμετοχής των οργανώσεων αυτών στη χάραξη των κοινοτικών πολιτικών.

3.3

Ωστόσο, στην τρέχουσα στρατηγική (5), η ενδυνάμωση των ενώσεων καταναλωτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο παύει να αποτελεί κύριο στόχο της πολιτικής για τους καταναλωτές και το ενδιαφέρον εστιάζεται, αντίθετα, στην ενδυνάμωση του καταναλωτικού κινήματος στα κράτη μέλη. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν έχουν αξιολογηθεί ποτέ, σε επίπεδο ΕΕ, τα αποτελέσματα των στόχων αυτών των στρατηγικών όσον αφορά τη συμμετοχή των καταναλωτών.

3.4

Το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Επιτροπή προώθησαν τα τελευταία χρόνια μια στρατηγική ενδυνάμωσης (empowerment) των καταναλωτών νοούμενων ως άτομα, ευελπιστώντας να επιτύχουν βεβιασμένα την προσδοκώμενη εμπιστοσύνη τους στην εσωτερική αγορά. Για την εφαρμογή της στρατηγικής αυτής, συνέδεσαν την αναθεώρηση του κεκτημένου σε θέματα προστασίας των καταναλωτών με την υποστήριξη της μέγιστης εναρμόνισης σε παραδοσιακούς τομείς της πολιτικής υπέρ των καταναλωτών, από τη μία πλευρά, ενώ, από την άλλη, ανέπτυξαν στο έπακρο τη θεωρία του μέσου καταναλωτή (6), ως του ανθρώπου «που έχει τη συνήθη πληροφόρηση και είναι ευλόγως προσεκτικός και ενημερωμένος» (7). Έτσι, η νομιμότητα οικοδομείται πάνω στην πλάνη ότι υπάρχει ένας ιδανικός καταναλωτής, προσεκτικός και ενημερωμένος, ενώ οι στατιστικές αποδεικνύουν ότι αυτός δεν υφίσταται.

3.5

Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι πολλοί καταναλωτές πόρρω απέχουν από το να διαδραματίζουν τον ενεργητικό, ενημερωμένο και σταθερό ρόλο που θα απαιτούσε μια ανταγωνιστική και καινοτόμος αγορά. Στην πραγματικότητα, η πλειονότητα των καταναλωτών στην Ευρώπη δεν αισθάνεται να έχει επαρκή εμπιστοσύνη, γνώση και προστασία (8).

3.6

Παράλληλα, όσον αφορά τους καταναλωτές νοούμενους ως σύνολο, η ευρωπαϊκή προσέγγιση υπήρξε πολύ περιορισμένη. Τα επιτεύγματα της ΕΕ σε θέματα αντιπροσωπευτικών οργανώσεων καταναλωτών είναι αρκετά ισχνά. Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή να παρουσιάσει συγκεκριμένη πρόταση για τη συλλογική αγωγή, ένα νομικό μέσο με τεράστια σημασία για την προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

3.7

Το δικαίωμα των καταναλωτών να οργανώνονται για την προάσπιση των συμφερόντων τους κατοχυρώνεται στο άρθρο 169 της Συνθήκης. Ως εκ τούτου, έχει καθοριστική σημασία να αναγνωριστεί, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ότι οι οργανώσεις που εκπροσωπούν τους καταναλωτές διαδραματίζουν απαράμιλλο και αναντικατάστατο ρόλο ως εγγυητές της εμπιστοσύνης και της ανάπτυξης της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς. Υπάρχει, λοιπόν, νομική βάση για την κατοχύρωση ορισμένων βασικών δικαιωμάτων και αρχών, κοινών για όλες τις εθνικές πολιτικές των κρατών μελών, με την επιφύλαξη της αυτονομίας τους ως προς τη συγκεκριμένη διατύπωσή τους.

3.8

Τον Ιανουάριο του 2001, η Ευρωπαϊκή Συμβουλευτική Ομάδα Καταναλωτών (ΕΣΟΚ) ανέφερε, μεταξύ άλλων, τους εξής κύριους λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητο να υπάρχουν ισχυρές οργανώσεις καταναλωτών:

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη τοποθετηθεί σχετικά με τις απαιτήσεις που θα πρέπει να πληρούν οι οργανώσεις καταναλωτών (10) – και επαναλαμβάνει εδώ τις θέσεις της.

3.9

Χωρίς ισχυρές οργανώσεις καταναλωτών, που να είναι ανεξάρτητες από την πολιτική και την οικονομική εξουσία, να συμβάλλουν ενεργά σε μια ελεύθερη και ανταγωνιστική αγορά, να αξιώνουν διαφανή πληροφόρηση και να ενεργούν για την υπεράσπιση των ατομικών και συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών, θα είναι πιο δύσκολο να εξασφαλιστεί η εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων καταναλωτών.

4.1

Οι οργανώσεις καταναλωτών είναι πολύτιμοι εταίροι για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και την οικοδόμηση της εσωτερικής αγοράς. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναλάβει την πρωτοβουλία προκειμένου να παρασχεθούν στις οργανώσεις καταναλωτών ορισμένα ελάχιστα κοινά δικαιώματα, και ειδικότερα το δικαίωμα να ζητείται η γνώμη τους και να εκφράζεται μέσω των εκπροσώπων τους, ένας νομικός και /ή διοικητικός ορισμός των δικαιωμάτων και συμφερόντων των καταναλωτών όσον αφορά την εκ των προτέρων διαβούλευση σχετικά με μέτρα που θίγουν τα δικαιώματά τους ή τα νομίμως προστατευόμενα συμφέροντά τους, είτε σε εθνικό ή σε επίπεδο ΕΕ, καθώς και το δικαίωμα συμμετοχής στη ρύθμιση των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος.

4.2

Καθώς, στην παρούσα γνωμοδότηση, δεν μπορούν να συζητηθούν όλες οι πτυχές που πρέπει να εξασφαλιστούν στις οργανώσεις καταναλωτών, η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις εξής:

4.3

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι το Πρωτόκολλο αριθ. 26 της Συνθήκης της Λισαβόνας, που αφορά τις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος, και το άρθρο 36 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων επισημαίνουν τη σημασία των υπηρεσιών γενικού συμφέροντος για την ΕΕ, η οποία καθορίζει τις αρχές που πρέπει να διέπουν την προσέγγισή τους. Υπενθυμίζει επίσης ότι οι υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος δεν θα μπορούσαν να παρασχεθούν από την αγορά χωρίς δημόσια παρέμβαση (ή θα μπορούσαν να παρασχεθούν υπό διαφορετικές συνθήκες ποιότητας, ασφάλειας, οικονομικής προσιτότητας, ίσης μεταχείρισης ή καθολικής πρόσβασης). Η ειδική υποχρέωση δημόσιας υπηρεσίας επιβάλλεται στον πάροχο με ανάθεση, βάσει του κριτηρίου του γενικού συμφέροντος, το οποίο εγγυάται ότι η υπηρεσία παρέχεται υπό όρους που εξασφαλίζουν την εκπλήρωση της αποστολής της (11).

4.4

Πολλές υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, όπως η διανομή ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, η ύδρευση, οι επικοινωνίες κλπ., παρέχονταν κατά παράδοση από τα κράτη, τα οποία ήταν ιδιοκτήτες των δικτύων διανομής. Η συζήτηση για τις υπηρεσίες αυτές συχνά αφορούσε τον κίνδυνο (υγεία, ασφάλεια, περιβάλλον), τις στρατηγικές πολιτικές για τους εθνικούς φυσικούς πόρους ή τις διαδικασίες ελευθέρωσης της αγοράς, όπως στην περίπτωση του κλάδου της ενέργειας.

4.5

Από την άποψη των καταναλωτών, τα κυριότερα ζητήματα σχετίζονται με τις εγγυήσεις ασφαλούς εφοδιασμού και με την ίδια την πρόσβαση, ενώ η τιμή αποτελεί καθοριστικό και σχεδόν αποκλειστικό κριτήριο για την επιλογή του παρόχου από τον καταναλωτή.

Οι καταναλωτές δυσκολεύονται περισσότερο να συγκρίνουν τις υπηρεσίες από ό,τι τα προϊόντα και το έργο αυτό καθίσταται ακόμη πιο επίπονο όταν βρίσκονται ενώπιον συμβατικών όρων —που συνήθως δεν εξηγούνται επαρκώς—, όπως π.χ. η ίδια η μεθοδολογία καθορισμού των τιμών και των τιμολογίων, που είναι ευρεία και περιλαμβάνει πολλές συνιστώσες, πέραν της υπηρεσίας αυτής καθαυτήν. Επιπροσθέτως, η μεθοδολογία αυτή ούτε συζητιέται ούτε είναι κατανοητή για τις οργανώσεις εκπροσώπησης των συμφερόντων των καταναλωτών.

Θα πρέπει να θεσπιστεί για τις πλημμελείς υπηρεσίες ένα σύστημα ανάλογο μ’ αυτό που ισχύει για τα ελαττωματικά προϊόντα (RAPEX), ώστε να μπορούν οι οργανώσεις καταναλωτών να προειδοποιούν, μέσω δικτύου, τους καταναλωτές σχετικά με την ύπαρξη τέτοιων υπηρεσιών.

4.6

Το Παρατηρητήριο της Αγοράς της Ενέργειας αναλύει την τιμή της ενέργειας σε τρεις μεγάλες συνιστώσες: πρώτον, ενέργεια, μεταφορά και διανομή (δίκτυα)· δεύτερον, λοιποί φόροι· και, τέλος, ΦΠΑ, και προβαίνει σε διάφορες συγκρίσεις μεταξύ κρατών μελών. Παρότι τα επιμέρους στοιχεία που συναπαρτίζουν σε κάθε κράτος μέλος τη συνιστώσα των «λοιπών φόρων» δεν προσδιορίζονται, ενώ θα έπρεπε, μια ανάλογη ανάλυση της τιμής θα μπορούσε να γίνει και για άλλες υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος (π.χ. ύδρευση, επικοινωνίες). Θα παρέχονταν, συνεπώς, χρήσιμες πληροφορίες εάν αυτή η ανάλυση γινόταν και για άλλους τομείς.

4.7

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκπονήσει αναλυτικές μελέτες σχετικά με την τιμή ορισμένων υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος, με βάση ιδίως τα δεδομένα που της παρείχε το Παρατηρητήριο της Αγοράς της Ενέργειας, στις οποίες καταλήγει, μεταξύ άλλων, στα εξής συμπεράσματα:

4.8

Είναι αλήθεια ότι, παρά την ύπαρξη πολλών και διάφορων ρυθμιστικών φορέων και τις ευρωπαϊκές προτροπές για διαφάνεια των αποφάσεών τους, υπάρχει τεράστια ανομοιογένεια μεταξύ των οργανώσεων καταναλωτών ως προς την πρόσβαση στην πληροφόρηση και την εξειδικευμένη γνώση της λειτουργίας των αγορών των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος, ιδίως όσον αφορά τον τρόπο διαμόρφωσης των τιμών, τις συνιστώσες τους, την πρόσβαση στα δίκτυα και τον αντίκτυπο όλων αυτών στους καταναλωτές.

4.9

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να προτρέψει τα κράτη μέλη και τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές να μην προωθούν μόνο τη διαφάνεια της πληροφόρησης και της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων αλλά και την ισορροπία μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων (ρυθμιζόμενων οικονομικών κλάδων και καταναλωτών), παρέχοντας στήριξη και θετική διάκριση στις οργανώσεις που εκπροσωπούν τα συμφέροντα των καταναλωτών (λόγου χάρη με ειδικευμένη κατάρτιση, παροχή συμβουλών, χρηματοδοτική στήριξη).

4.10

Η συμμετοχή των οργανώσεων καταναλωτών, επί ίσοις όροις με τους οικονομικούς φορείς, στα βήματα συζητήσεων και στα συμβουλευτικά όργανα είναι, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, ο καταλληλότερος μηχανισμός για να εξασφαλιστεί, σε μια ανταγωνιστική αγορά, η αναβάθμιση των οργανώσεων καταναλωτών και, μέσω αυτής, η ενίσχυση της θέσης των ίδιων των καταναλωτών (12).

4.11

Η ΕΟΚΕ πιστεύει, εντούτοις, ότι οι ενεχόμενοι κίνδυνοι (ο κυριότερος των οποίων αφορά την «παγίδευση» των οργανώσεων) πρέπει να υποχωρήσουν μπροστά στη σημασία της απόκτησης εξειδικευμένων γνώσεων για πολύπλοκους τομείς με σημαντική επίδραση επί της ποιότητας διαβίωσης των καταναλωτών, την οποία μόνον η ουσιαστική εκπροσώπηση των καταναλωτών μπορεί να διαφυλάξει.

4.12

Η συμμετοχή των οργανώσεων καταναλωτών στα όργανα και τα βήματα συζήτησης των ρυθμιστικών φορέων —με δυνατότητα επίδρασης στα βήματα συζήτησης τιμολογίων και τιμών (13) — μπορεί και πρέπει να προωθηθεί από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, και τούτο όχι μόνον ως εκδήλωση της ανεξαρτησίας και της διαφάνειας της ρυθμιστικής διαδικασίας —ιδίως όσον αφορά τη δομή των τιμολογίων— αλλά και ως συμβολή στην ενεργό συμμετοχή του πολίτη στα κοινά και στην εδραίωση ισχυρών οργανώσεων καταναλωτών.

4.13

Είναι γεγονός ότι η προβληματική αυτή προσεγγίζεται κατά κάποιον τρόπο, καθώς, στις οδηγίες που θεσπίζουν κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου (14), αναφέρονται τα εξής: «Διατηρώντας την ανεξαρτησία τους, με την επιφύλαξη των συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων τους και σύμφωνα με τις αρχές της βελτίωσης της νομοθεσίας, οι ρυθμιστικές αρχές συνεννοούνται, κατά περίπτωση, με τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς και, εφόσον συντρέχει περίπτωση, συνεργάζονται στενά με τις άλλες αρμόδιες εθνικές αρχές κατά την άσκηση των καθηκόντων [τους]». Η συμμετοχή των οργανώσεων εκπροσώπησης των καταναλωτών και ο διάλογος μαζί τους δεν συνιστώνται, ωστόσο, σε όλα τα ανταγωνιστικά περιβάλλοντα.

4.14

Σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα, η δομή των τιμολογίων επηρεάζει την πρόσβαση στην αγορά όχι μόνο των παρόχων υπηρεσιών, αλλά και των καταναλωτών, δεδομένου ότι επηρεάζει άμεσα τις τιμές, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αποκλεισμό και σε αδράνεια (μη αλλαγή παρόχου) των καταναλωτών (15).

4.15

Η πτυχή των τιμών και η ανάγκη συζήτησης, με τους εκπροσώπους των καταναλωτών, της δομής των τιμολογίων βάσει των οποίων αυτές ορίζονται, παραμελήθηκαν κατά τη διαμόρφωση της νομοθεσίας και απουσιάζουν από τις νομικές πράξεις της Ένωσης που διέπουν το ζήτημα (λ.χ. τις προαναφερθείσες οδηγίες). Ωστόσο, τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου της Αγοράς της Ενέργειας αποκαλύπτουν σαφώς ότι η τιμή των υπηρεσιών αυτών επηρεάζεται από δαπάνες (φόρους και άλλα) που βαρύνουν τους καταναλωτές και τις ίδιες τις επιχειρήσεις, ζημιώνοντας την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και καθιστώντας πιο ευάλωτους τους καταναλωτές εντός της εσωτερικής αγοράς.

4.16

Όσον αφορά τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, υπάρχουν επιλογές που έχουν άμεση επίδραση στο κόστος, το οποίο, τελικά, μετακυλίεται στην τιμή που πληρώνουν οι καταναλωτές. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο υγιής ανταγωνισμός στην ενιαία αγορά και η προστασία των καταναλωτών δικαιολογούν την παρέμβαση των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων ώστε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη διαφάνεια κατά τη διαμόρφωση των τιμών των βασικών υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος και να παρακολουθείται η εξέλιξη των διαφόρων συνιστωσών τους και των τιμολογίων. Προς τον σκοπό αυτόν, τα κράτη μέλη και οι εθνικοί ρυθμιστικοί φορείς πρέπει να ενθαρρυνθούν να στηρίξουν την ενεργό συμμετοχή των οργανώσεων που εκπροσωπούν τους καταναλωτές και τις ΜΜΕ στις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων σχετικά με τον καθορισμό των τιμολογίων (16).

4.17

Τέλος, η ΕΟΚΕ οφείλει να υπενθυμίσει ότι η εκπροσώπηση των καταναλωτών δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική εάν δεν εξασφαλισθεί η δυνατότητα δράσης μέσω συλλογικής προσφυγής και, επομένως, ζητά από την Επιτροπή να ανακινήσει τις εργασίες για τη θέσπιση ευρωπαϊκής συλλογικής αγωγής.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/8

1.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει καθοριστική σημασία η κατάρτιση προτάσεων για συγκεκριμένες δράσεις, προκειμένου τα διάφορα θεσμικά όργανα της Ένωσης να αναλαμβάνουν τις πρωτοβουλίες που τους αναλογούν για τον καθορισμό των κατάλληλων μέτρων όσον αφορά την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 11 της ΣΕΕ. Η διαδικασία αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία διεύρυνσης και ενίσχυσης του διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

1.2

Πυρήνας της δημοκρατίας παραμένει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η συμμετοχική δημοκρατία αποτελεί συμπληρωματική προσέγγιση και επ’ ουδενί εναλλακτική λύση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην οποία βασίζονται όλες οι κοινωνίες μας. Ομοίως, ο διάλογος των πολιτών δεν ανταγωνίζεται τον κοινωνικό διάλογο καθώς, σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης, ο καθένας διαδραματίζει πολύ συγκεκριμένο και χαρακτηριστικό ρόλο.

1.3

Είναι βεβαίως απαραίτητο να υλοποιηθεί μια αποτελεσματική, συμμετοχική δημοκρατία, όπως ορίζεται στη ΣΕΕ, που να αντανακλά τις αξίες και την ταυτότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, λόγω της σημερινής οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, η πλήρης εφαρμογή του άρθρου 11 αποκτά πρωταρχική σημασία για την εδραίωση της δημοκρατικής νομιμότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη συνείδηση των πολιτών της. Τέλος, μόνο με τη μεγαλύτερη διαφάνεια, την ενδυνάμωση του αισθήματος οικείωσης και την ευρύτερη συμμετοχή των πολιτών και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, θα είναι σε θέση η Ευρώπη να αποφύγει τους εξτρεμισμούς, να προασπιστεί τις δημοκρατικές αξίες της και να θέσει τις βάσεις για ένα «κοινό πεπρωμένο».

1.4

Η εφαρμογή του άρθρου 11 παράγραφος 1 και 2 της ΣΕΕ πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία καθοριστικής σημασίας για την πρόοδο των υφιστάμενων διαδικασιών διαβούλευσης και συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, που αναπτύχθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο από την εποχή της Λευκής Βίβλου 2001 για την Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση. Έχουν ήδη διαμορφωθεί διάφορες μέθοδοι συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, ορισμένες εκ των οποίων προχωρούν πέραν της ανταλλαγής πληροφοριών και οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν πρότυπα για την ανάπτυξη ενός πλαισίου διαρθρωμένου ευρωπαϊκού διαλόγου των πολιτών κατ' εφαρμογή του άρθρου 11 παράγραφοι 1 και 2.

1.5

Η ΕΟΚΕ διατυπώνει ωστόσο τις ακόλουθες συστάσεις:

1.6

Η σημαντική και ολοένα και πιο ουσιαστική συμμετοχή της ΕΟΚΕ στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου θα μπορούσε να συντελέσει στη μεγαλύτερη ενεργοποίηση του ρόλου της Επιτροπής, του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 11 της ΣΕΕ, και να φέρει σημαντικά αποτελέσματα τόσο από την άποψη της διαδικασίας, όσο και από την άποψη των επιδράσεών τους για το σύνολο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και των ευρωπαϊκών ΟΚΠ.

2.1

Τα τελευταία 12 χρόνια, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε ό,τι αφορά τον ευρωπαϊκό διάλογο των πολιτών, τον συμπληρωματικό του ρόλο στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τον διακριτό χαρακτήρα του σε σχέση με τον κοινωνικό διάλογο. Ο διάλογος των πολιτών είναι μια δημοκρατική διαδικασία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης που μπορεί να λάβει διάφορες μορφές ανάλογα με τους εμπλεκόμενους φορείς. Η ΕΟΚΕ έχει συμφωνήσει στον ορισμό των φορέων και των εννοιών του διαλόγου των πολιτών και της σύνδεσής του με τη συμμετοχική διακυβέρνηση  (1).

2.2

Η ΕΟΚΕ έχει επίσης επιβεβαιώσει την αρχή της επικουρικότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο· έχει προτείνει μια συγκεκριμένη ανάλυση 14 ποσοτικών και ποιοτικών κριτηρίων για την αξιολόγηση του βαθμού αντιπροσωπευτικότητας των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε οριζόντιο, κάθετο και τομεακό διάλογο των πολιτών· έχει καθορίσει με ακρίβεια τη διαφορά μεταξύ της διαβούλευσης (διαδικασία «από την κορυφή προς τη βάση») και του διαλόγου των πολιτών (διαδικασία «από τη βάση προς την κορυφή» ή ακριβέστερα κυκλική). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ έχει συμβάλει στις θεσμικές κατακτήσεις που κατοχυρώνονται τώρα με το άρθρο 11 της ΣΕΕ (2).

2.3

Η ΣΕΕ, που τέθηκε σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 2009, αναγνωρίζει επίσημα τον ρόλο της συμμετοχικής δημοκρατίας (διάλογος των πολιτών, διαβούλευση, ΠΕΠ-πρωτοβουλία των ευρωπαίων πολιτών). Οι διατάξεις του άρθρου 11 (3) επαυξάνουν και ενισχύουν τον θεσμό της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (άρθ. 10 και 12) (4), σηματοδοτώντας με τον τρόπο αυτό ένα καινοτόμο ευρωπαϊκό πρότυπο δημοκρατίας.

2.4

Πρέπει πλέον να αναληφθεί δράση για συγκεκριμένη εφαρμογή του άρθρου 11 και, ειδικότερα, πρέπει να ξεκινήσει η επεξεργασία των παραγράφων 1 και 2, δεδομένου ότι οι πρακτικές διαβούλευσης σύμφωνα με την παράγραφο 3 έχουν ήδη αναπτυχθεί ευρέως και η πρωτοβουλία των ευρωπαίων πολιτών έχει ήδη ρυθμιστεί (5). Στην πραγματικότητα, η ιστορία της ΕΟΚΕ μας έχει διδάξει ότι, για τη δημιουργία αποτελεσματικών δομών διαλόγου, πρέπει να υπάρχει ένα ακριβές ρυθμιστικό πλαίσιο και θεσμική συνέχεια.

2.5

Τον Μάρτιο του 2010, η ΕΟΚΕ κάλεσε την Επιτροπή να «υποβάλει μια Πράσινη Βίβλο για τον διάλογο με την κοινωνία των πολιτών σχετικά με τη συγκεκριμένη υλοποίηση του άρθρου 11, παράγραφος 1 και 2, που θα επιτρέψει την εξέταση των υφιστάμενων πρακτικών, τον σαφέστερο προσδιορισμό και την αξιολόγηση των διαδικασιών και των βασικών αρχών, καθώς και την επίτευξη βελτιώσεων σε συνεργασία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, και κυρίως τη δημιουργία σαφών δομών» (6). Ένα χρόνο μετά, το 2011, στο πλαίσιο μιας έκτακτης συνεδρίασης που διοργανώθηκε από την Ομάδα ΙΙΙ της ΕΟΚΕ με θέμα «Ποιες είναι οι προοπτικές για την συμμετοχική δημοκρατία στην Ευρώπη;» τέθηκαν εκ νέου αυτά τα θέματα και εγκρίθηκε ένας «χάρτης πορείας για τη συμμετοχική δημοκρατία» (7).

2.6

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, εκτός από την πρακτική της διαβούλευσης και τη ρύθμιση της ΠΕΠ, που τέθηκε σε ισχύ την 1η Απριλίου του 2012, δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος σε ορισμένα θεσμικά όργανα ως προς τις διατάξεις που σχετίζονται με τον διάλογο των πολιτών (παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 11) και δεν έχει δοθεί ακόμη θετική απάντηση στο αίτημα εκπόνησης Πράσινης Βίβλου.

2.7

Επιπλέον, σε όλη την Ευρώπη έχει εξαπλωθεί μια διαρθρωτική οικονομική κρίση, η οποία θέτει σε αμφισβήτηση τα ίδια τα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και συντελεί στην ανάπτυξη ενός διττού και επικίνδυνου φαινομένου. Από τη μία πλευρά, η αναδίπλωση των διακυβερνητικών διαπραγματεύσεων για την εξεύρεση λύσεων όσον αφορά την κρίση πολλαπλασιάζει τις συνόδους κορυφής, και από την άλλη, η απόσταση ανάμεσα στους πολίτες και τις οργανώσεις τους και τα θεσμικά όργανα της Ένωσης ολοένα και αυξάνεται. Σε όλα αυτά, προστίθεται και η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι η Ένωση, όχι μόνο αδυνατεί να ηγηθεί της εξόδου από την κρίση, αλλά επιβάλλει πολιτικές λιτότητας που επηρεάζουν τις ζωές όλων των ευρωπαίων πολιτών, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε όσα αποφασίζονται. Η αδυναμία κατανόησης και η απόσταση φαίνεται να έχουν αυξητική τάση, θέτοντας τις βάσεις για μια επικίνδυνη απώλεια νομιμότητας των θεσμικών οργάνων της Ένωσης.

2.8

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η δυναμική που δημιουργείται από τη ΣΕΕ, καθώς και η ποικιλία και το εύρος των θεμάτων και των προτεραιοτήτων που εντάσσονται πλέον στην πολιτική ατζέντα της Ένωσης, απαιτούν τη δραστική και αποφασιστική ανάκαμψη της «κοινοτικής μεθόδου». Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την ενίσχυση και την ανανέωση της μεθόδου αυτής, την ενίσχυση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που αποτελεί τη θεμελιώδη βάση των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, καθώς και με μια νέα εποχή όσον αφορά την άμεση συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών με στόχο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και την τόνωση του ενδιαφέροντος των πολιτών. Η μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών μέσω του διαλόγου των πολιτών, τόσο άμεσα όσο και μέσω των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων, όπως προβλέπεται από το άρθρο 11, αποτελεί πρόκληση ζωτικής σημασίας για το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Πρόκειται πράγματι για την οικείωση, τη συμμετοχή, τη διαφάνεια και τη μεγαλύτερη δημοκρατική νομιμότητα των διαδικασιών λήψης αποφάσεων.

2.9

Συνεπώς, το άρθρο 11 και η εφαρμογή του αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο για να αποκτήσει μια δυναμική η συμμετοχική δημοκρατία και η ΕΟΚΕ διαθέτει αναμφίβολα την εμπειρία ώστε να δράσει καταλυτικά στη διαδικασία ενίσχυσης της ευρωπαϊκής δημοκρατικής ζωής, συνεργαζόμενη στενά με τα διάφορα θεσμικά όργανα της Ένωσης και τα κύρια ευρωπαϊκά και εθνικά δίκτυα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

2.10

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει καλά ότι αντικατοπτρίζει μόνο μερικές από τις πτυχές του όρου «οργανωμένη κοινωνία των πολιτών» (8) και, για τον λόγο αυτόν, με μια ρεαλιστική προσέγγιση, έχει αναλάβει εδώ και αρκετό καιρό μια σειρά από πρωτοβουλίες για να εξασφαλίσει ακόμη ευρύτερη διάρθρωση των σχέσεών της με τις ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, σε περιόδους κρίσης, η ενίσχυση αυτού του είδους της «γέφυρας» μεταξύ των θεσμικών οργάνων και της κοινωνίας των πολιτών είναι πιο κρίσιμη παρά ποτέ και ότι μπορεί να δράσει επικουρικά στις διαρθρωτικές πολιτικές επιλογές και τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, στις οποίες πρέπει να προβεί η ΕΕ για να έχει μέλλον.

2.11

Το άρθρο 11 στο σύνολό του αποτελεί ένα σαφές μήνυμα εμπιστοσύνης στην προστιθέμενη αξία της ενεργού ιδιότητας του πολίτη, στην αξία της συμμετοχικής δημοκρατίας και στον ρόλο που αυτή μπορεί να διαδραματίσει στην ενίσχυση του αισθήματος συμμετοχής των πολιτών στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, ώστε να συμβάλει στην ανάδειξη μιας ολοένα και περισσότερο ενημερωμένης και ουσιαστικής ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Το άρθρο 11, εντάσσοντας τις ήδη καθιερωμένες διαδικασίες διαβούλευσης (παράγραφος 3) στο πλαίσιο της συμμετοχής, με τις παραγράφους 1 και 2, πραγματοποιεί μια σημαντική στροφή προς ένα πιο εξελιγμένο μοντέλο διαρθρωμένου διαλόγου.

2.12

Μετά από 15 χρόνια ανάπτυξης θεωριών και εκπόνησης σημαντικών μελετών, οι οποίες επαναλαμβάνονται στο εγχειρίδιο που έχει ήδη αναφερθεί (9), απαιτούνται σήμερα συγκεκριμένες δράσεις και ειδικά εργαλεία για κάθε θεσμικό όργανο της Ένωσης, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να αναπτυχθεί ένα συντονισμένο και συνεκτικό πλαίσιο που να συμβάλει στην επίτευξη του συνολικού στόχου που ορίζεται στο εν λόγω άρθρο.

2.13

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι πρέπει να αποφευχθεί ο πειρασμός της μετατροπής του δεσμευτικού χαρακτήρα του άρθρου 11 (ειδικότερα των παραγράφων 1 και 2) σε κάτι απλά περιγραφικό, σαν να ήταν μια φωτογραφία αυτού της υφιστάμενης πραγματικότητας. Αυτό δεν αντικατοπτρίζει σε καμία περίπτωση την πρόθεση του νομοθέτη, ούτε ανταποκρίνεται στις υψηλές προσδοκίες των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

3.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, για να ξεκινήσουν συγκεκριμένες δράσεις για την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 11, αφετηρία μας πρέπει να είναι οι υφιστάμενες ορθές πρακτικές.

3.2

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα τελευταία δέκα χρόνια, έχουν σταδιακά αναπτυχθεί μορφές συνεργασίας με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Σε πολύ μεγάλο βαθμό, πρόκειται για πρακτικές διαβούλευσης, που προωθούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

3.3

Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πολλές Γενικές Διευθύνσεις έχουν αναπτύξει μια σειρά παρόμοιων διαβουλεύσεων, με διαφορετικούς στόχους, συχνότητα, μορφή και αποτελέσματα. Έχουν εξελιχθεί με τρόπο αυτόνομο και, ορισμένες φορές, έχουν μετατραπεί σε πραγματικά «συμβουλευτικά φόρουμ». Πρόκειται για μια ποικιλία καταστάσεων και αποτελεσμάτων, που, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν ήδη μετατραπεί σε διαρθρωμένες μορφές μόνιμου διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών (10). Η ΕΟΚΕ εκτιμά ωστόσο απαραίτητο να επαναλάβει ότι δεν πρέπει να συγχέεται η νομική δομή των διαβουλεύσεων με τον νέο θεσμό του διαλόγου των πολιτών, ο οποίος εξάλλου πρέπει να καταστεί διαρθρωμένος και μόνιμος.

3.4

Αναφέρονται ενδεικτικά το Φόρουμ Υγείας της Γενικής Διεύθυνσης Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών (SANCO) της ΕΕ, η πλατφόρμα για τα θεμελιώδη δικαιώματα του Οργανισμού Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ΕΕ, η ομάδα επαφής για την κοινωνία των πολιτών της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης και Συνεργασίας της EuropeAid (DEVCO), ο Διάλογος με την κοινωνία των πολιτών που ξεκίνησε η Γενική Διεύθυνση Εμπορίου (TRADE).

3.5

Ο Διάλογος με την κοινωνία των πολιτών αποτελεί ίσως τον πιο εξελιγμένο διαρθρωμένο τομεακό διάλογο, τόσο όσον αφορά το μέγεθός του και τον αριθμό των φορέων που συμμετέχουν (περισσότεροι από 800 καταχωρημένοι οργανισμοί) όσο και λόγω του γεγονότος ότι σχεδόν οι μισοί από τους φορείς που συμμετέχουν βρίσκονται σε διαφορετικά κράτη μέλη και όχι στις Βρυξέλλες. Είναι, επίσης, ο μοναδικός που πραγματοποιεί εξωτερική αξιολόγηση (11), την οποία και διεξάγει η Γενική Διεύθυνση Εμπορίου.

3.6

Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι το «Ευρωπαϊκό Φόρουμ για την Ένταξη» (12), που συστάθηκε το 2009 έπειτα από κοινή πρωτοβουλία της ΕΟΚΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και απαρτίζεται σε μόνιμη βάση από εκατό περίπου ευρωπαϊκούς και εθνικούς φορείς. Επιπλέον, συμμετέχουν σταθερά σε αυτό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Επιτροπή Περιφερειών και οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των κρατών μελών της Ένωσης. Έπειτα από αρκετές δυσκολίες, το φόρουμ έχει πλέον εξελιχθεί σε βασικό εργαλείο του διαρθρωμένου διαλόγου με στόχο την πραγματική διεύρυνση της ατζέντας της Ένωσης ως προς τις πολιτικές ένταξης, ιδίως στην προκαταρκτική φάση.

3.7

Ένα τρίτο παράδειγμα είναι τα φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών στο πλαίσιο του περίπλοκου συστήματος των εξωτερικών σχέσεων της Ένωσης. Υπενθυμίζεται ειδικότερα η επιτυχία των μικτών συμβουλευτικών επιτροπών, που συστήνονται στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων προσχώρησης στην ΕΕ, ο ρόλος της συμβουλευτικής επιτροπής Cariforum-ΕΕ στην παρακολούθηση της ειδικής συμφωνίας οικονομικής εταιρικής σχέσης μεταξύ της ΕΕ και των κρατών Cariforum, ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στη Συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ ΕΕ και Κορέας.

3.8

Η περίπτωση της Συμφωνίας του Κοτονού (13) είναι ίσως η πιο περίπλοκη τόσο λόγω του αριθμού των εμπλεκόμενων χωρών και φορέων όσο και λόγω του αριθμού των δράσεων που έχουν υλοποιηθεί. Σε αυτή αναγνωρίζεται επίσημα ο «συμπληρωματικός ρόλος και η δυνητική συνεισφορά των μη κρατικών φορέων (ορίζονται ως μη κρατικοί φορείς ο ιδιωτικός τομέας, οι οικονομικοί και κοινωνικοί εταίροι και η κοινωνία των πολιτών) στην αναπτυξιακή διαδικασία» (14). Βάσει μιας ειδικής εντολής, η ΕΟΚΕ διοργανώνει τακτικές συνεδριάσεις με τους οικονομικοκοινωνικούς παράγοντες των χωρών ΑΚΕ και της Ένωσης και έχει επίσης αναπτυχθεί ένα ειδικό πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης προς αρκετές χώρες, το οποίο διαχειρίζονται οι αντίστοιχες αντιπροσωπείες της Ένωσης, με αυξανόμενη τη συμμετοχή αυτών των φορέων και των επενδύσεων στην δημιουργία υποδομών  (15).

3.9

Τέλος, σημειώνεται η πρωτοβουλία που έχει αναλάβει από το 2007 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που δεν διεξάγεται σε τακτική βάση και έχει ποικίλα αποτελέσματα, και η οποία αφορά τις τρεις Αγορές των Πολιτών με διαφορετικό θέμα η καθεμία, στις οποίες συμμετέχουν ευρέως οι ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (16). Το έργο αυτό αποτελεί σήμερα αντικείμενο ειδικής εσωτερικής αξιολόγησης στο ΕΚ, προκειμένου να επαναληφθεί αποφασιστικότερα και αποτελεσματικότερα στο μέλλον.

3.10

Αξίζει, επίσης, να σημειωθούν μερικά ακόμα παραδείγματα που καταδεικνύουν την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε διεθνές επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί η Σύμβαση του Aarhus (17) της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη (UNECE) και ο Κώδικας ορθής πρακτικής για τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που εγκρίθηκε από τη Διάσκεψη των Διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΔΜΚΟ) του Συμβουλίου της Ευρώπης (18).

3.11

Η Σύμβαση του Aarhus δεν παρέχει μόνο στο κοινό και στις σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών το δικαίωμα πρόσβασης σε «πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον» από δημόσιους φορείς, αλλά και το δικαίωμα «συμμετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον» και ενδεχομένως το δικαίωμα αμφισβήτησης των δημόσιων αποφάσεων. Επιπλέον, οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να ορίζουν μέλη τους στην Επιτροπή Συμμόρφωσης της Σύμβασης και να εκπροσωπούνται στο Προεδρείο. Τέλος, παρέχεται οικονομική ενίσχυση στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

3.12

Όσον αφορά το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο Κώδικας Καλών Πρακτικών, που έχει αναγνωριστεί από την Επιτροπή Υπουργών, αποσκοπεί στην ενίσχυση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στην διαδικασία λήψης αποφάσεων σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Ο Κώδικας Καλών Πρακτικών περιγράφει τέσσερα διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής (ενημέρωση, διαβούλευση, διάλογο και συνεργασία), τα οποία μπορούν να χρησιμοποιούνται ως βάση τόσο από την κοινωνία των πολιτών όσο και από τους δημόσιους φορείς.

3.13

Υπάρχουν επίσης αξιοσημείωτα παραδείγματα τόσο σε περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η γαλλική δράση «Grenelle Environnement» που διοργανώθηκε το 2007 με πρωτοβουλία του Γάλλου Προέδρου (19). Στο φόρουμ συμμετείχαν εκπρόσωποι κρατών, τοπικών αρχών, ΜΚΟ και κοινωνικών εταίρων με σκοπό την ενίσχυση του διαλόγου και της συνεργασίας. Οι διεργασίες του φόρουμ οδήγησαν τελικά στην ψήφιση δύο σημαντικών νομοθετικών πακέτων σχετικά με το περιβάλλον το 2008 και το 2010 αντίστοιχα. Επιπλέον, κατόπιν πρότασης της «Grenelle Environnement», το 2008 η γαλλική ΟΚΕ μετονομάστηκε σε «Οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική επιτροπή» και στους κόλπους της ορίστηκαν και εκπρόσωποι του περιβαλλοντικού τομέα (20). Υπενθυμίζονται τέλος άλλα πρότυπα διαλόγου των πολιτών που αναπτύχθηκαν σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, που εμφανίζονται με τη μορφή «πλατφόρμας συνεργασίας», «σύμβασης», «συμφωνίας ή πρωτοκόλλου συνεργασίας», κλπ., και ως τέτοια θα πρέπει να αξιολογηθούν.

4.1

Στη σημερνική κατάσταση υπάρχουν ενδιαφέροντα παραδείγματα, τα οποία, στην πραγματικότητα, έχουν υπερβεί τις απλές μορφές διαβουλεύσεων, επιτυγχάνοντας σε πολλές περιπτώσεις, πιο σταθερές και διαρθρωμένες διαδικασίες ενεργού συμμετοχής και ενίσχυσης της συνεργασίας, που προεικονίζουν πιθανές μορφές διαρθρωμένου διαλόγου των πολιτών, όπως προβλέπεται στο άρθρο 11 της ΣΕΕ. Αυτές οι πρακτικές, ωστόσο, πέραν των εμπλεκόμενων φορέων σε κάθε τομέα, δεν είναι επαρκώς γνωστές και είναι αναγκαία η αξιολόγηση, η προώθηση, η διεύρυνση και η καθιέρωσή τους.

4.2

Ο τρόπος με τον οποίο τα εν λόγω φόρουμ γίνονται αντιληπτά από διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς, ειδικότερα η αποτελεσματικότητά τους, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες: από το επίπεδο διαφοροποίησης της οικείωσης της διαδικασίας, από το επίπεδο αντιπροσωπευτικότητας των φορέων (21), από τις οικονομικές συνθήκες που στηρίζουν κατά το μάλλον ή ήττον τη συμμετοχή λιγότερο δομημένων φορέων που δεν βρίσκονται στις Βρυξέλλες, από την τεχνική ικανότητα ενεργού συμβολής στη συζήτηση και παρακολούθησης της διαδικασίας, από τη συνέχιση της επενδυτικής τακτικής των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

4.3

Θα πρέπει να επισημανθούν ορισμένες σημαντικές πτυχές αυτών των διαδικασιών:

4.4

Οι διαπιστώσεις αυτές αποκαλύπτουν τη δυνατότητα δημιουργίας μιας κρίσιμης μάζας που, εάν εισαχθεί στο σύστημα και γίνει επαρκώς γνωστή, θα μπορούσε να θέσει τις βάσεις για μία ισχυρή συμμετοχική δημοκρατία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εν πάση περιπτώσει, η κρίσιμη μάζα θα συνέβαλε στην προβολή αυτού του πυλώνα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας τόσο στην κοινή γνώμη όσο και στα θεσμικά όργανα. Με τον τρόπο αυτό, η εξαιρετικά πολύτιμη συμβολή των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και το έργο τους στους κόλπους της Ένωσης θα έχαιρε μεγαλύτερης αναγνώρισης και εκτίμησης.

4.5

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την ενεργό συνεργασία όλων των θεσμικών οργάνων, να προωθήσει και να ενθαρρύνει μια ευρύτερη και διαρθρωμένη μελέτη.

4.6

Δέκα χρόνια μετά τη Λευκή Βίβλο για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση  (23), η μελέτη αυτή θα πρέπει να προβεί σε έναν συνολικό απολογισμό όσον αφορά τα επιτευχθέντα αποτελέσματα, τον πραγματικό αντίκτυπο της νομοθετικής διαδικασίας, τις απρόσμενες αλλαγές και τα προβλήματα που εντοπίστηκαν, τις ελλείψεις, τις ασυνέπειες και τις δαπάνες, προσδιορίζοντας, τελικά, τα στοιχεία που είναι αναγκαία ώστε η συμμετοχή να καταστεί καταλληλότερη και ευρύτερη. Η μελέτη θα πρέπει επίσης να αξιολογήσει την πραγματική αποτελεσματικότητα και έκταση των υφιστάμενων δομημένων συνεργασιών με τις κοινωνίες των πολιτών, καθώς αποτελούν τις παραμέτρους και τις προϋποθέσεις της αποτελεσματικότητας και τις ορθές πρακτικές που πρέπει υιοθετηθούν ως πρότυπα περαιτέρω ανάπτυξης. Τέλος, θα πρέπει, επίσης, να αξιολογηθεί το κατά πόσον και με ποιον τρόπο το σημαντικό αυτό έργο θα γνωστοποιηθεί στο ευρύ κοινό, συμβάλλοντας στη διεύρυνση της δημοκρατικής συμμετοχής, της συμμετοχής στο ευρωπαϊκό εγχείρημα και, ως εκ τούτου, στη δημιουργία του ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου. Μια τέτοια μελέτη θα πρέπει, επίσης, να συνοψίσει και να αξιολογήσει τον αντίκτυπο τόσο στα θεσμικά όργανα όσο και στους διάφορους φορείς της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών.

4.7

Σύμφωνα με το άρθρο 11 (24), που ενθαρρύνει την άμεση και ενεργό συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, μια τέτοια μελέτη θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει τη βάση για τον προσδιορισμό των επόμενων κατευθυντήριων γραμμών και πρακτικών για την ανάπτυξη ενός διαρθρωμένου διαλόγου στο πλαίσιο του άρθρου 11 της ΣΕΕ. Θα μπορούσε να παράσχει τα στοιχεία που είναι αναγκαία για τον καθορισμό των επόμενων δράσεων που πρέπει να αναλάβουν η Επιτροπή και άλλα θεσμικά όργανα της Ένωσης, σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο που αναφέρεται στο σημείο 2.5 και τη σημασία της οποίας τονίζει η ΕΟΚΕ. Για να αναπτυχθεί μια σταθερή, αποτελεσματική, ολοκληρωμένη και διαφανής διαδικασία διαρθρωμένης συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, πρέπει να προσδιοριστούν οι πιθανές κοινές πρακτικές για όλα τα όργανα, με σεβασμό της αυτονομίας τους.

4.8

Η ΕΟΚΕ μπορεί βεβαίως να συμβάλλει με το έργο, την εμπειρία και τα δίκτυά της, συμμετέχοντας ενεργά στην υλοποίηση μιας τέτοιας μελέτης, από τη σύλληψη και την εκτέλεσή της έως τη διάδοση των αποτελεσμάτων της, κυρίως στα 27 κράτη.

4.9

Στις 23 Ιουνίου 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθιέρωσαν ένα κοινό μητρώο διαφάνειας, που αντικαθιστά εκείνο που θέσπισε η Επιτροπή το 2008. Αριθμεί ήδη χιλιάδες οργανώσεις, από διαφορετικές συνιστώσες της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες πρέπει να παράσχουν μια σειρά από δομημένα στοιχεία και να αναλάβουν την υποχρέωση να τηρούν τον κοινό κώδικα δεοντολογίας (25). Ένα ενιαίο μητρώο, κοινό και για τα δύο θεσμικά όργανα και με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να έχει ήδη εκφράσει την επιθυμία να προσχωρήσει σε αυτό, καταδεικνύει μια σαφή κατεύθυνση και βούληση για συντονισμένη δράση των θεσμικών οργάνων της Ένωσης για ένα τόσο σημαντικό και λεπτό ζήτημα ως προς τις σχέσεις με την κοινωνία των πολιτών.

4.10

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το εν λόγω μητρώο, που τώρα ασχολείται αποκλειστικά με τη διαφάνεια των φορέων που επικοινωνούν με τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για να επηρεάσουν τις πολιτικές τους, θα μπορούσε σταδιακά να μετατραπεί σε εργαλείο για τον προσδιορισμό των φορέων του διαλόγου των πολιτών αναφορικά με τα κριτήρια αντιπροσωπευτικότητας. Στο πλαίσιο της προαναφερθείσας μελέτης, πρέπει επίσης να διερευνηθούν οι δυνατότητες ενός τέτοιου μητρώου για την ανάπτυξη του διαρθρωμένου διαλόγου των πολιτών.

4.11

Η Συνθήκη της Λισαβόνας προσφέρει επίσης νέες ευκαιρίες σε σχέση με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που αποτελεί πλέον μια μόνιμη δομή του οποίου ο Πρόεδρος εκλέγεται για θητεία δυόμισι ετών, με δυνατότητα ανανέωσης. Με τον τρόπο αυτόν, τίθενται τα θεμέλια για την ανάπτυξη μακροπρόθεσμων και σταθερών σχέσεων με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι υποχρεωμένο να τηρεί τις δεσμεύσεις του άρθρου 11 της ΣΕΕ και το γεγονός ότι σήμερα είναι υπεύθυνο για τον καθορισμό των γενικών προσανατολισμών της πολιτικής της Ένωσης, καθιστά ακόμη πιο επιβεβλημένη την ανάπτυξη στρατηγικής συνεργασίας που θα εξελιχθεί σταδιακά σε διαρθρωμένο διάλογο των πολιτών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το Συμβούλιο πρέπει να συγκροτήσει μια ειδική ομάδα επιφορτισμένη με την ανάπτυξη του διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών και, στο πλαίσιο των ειδικών καθηκόντων της, η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να συνεργαστεί στενά με το Συμβούλιο για την υλοποίηση αυτής της προοπτικής.

5.1

Τα τελευταία δέκα χρόνια, η ΕΟΚΕ έχει τροποποιήσει σημαντικά τις μεθόδους εργασίας της και, κυρίως, έχει διευρύνει τη συμμετοχή φορέων, εμπειρογνωμόνων και ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στις εργασίες της.

5.2

Κάθε τομέας δράσης έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον: η παραδοσιακή εκτέλεση των εργασιών (οι γνωμοδοτήσεις) με αυξημένη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων και πολλαπλασιασμό (με πιο ποικίλες διαστάσεις) των ακροάσεων· η δημιουργία της ομάδας επαφής με τις ΟΚΠ (οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών)· τα συνέδρια και οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων των τμημάτων, των Ομάδων και των προεδριών είτε στις Βρυξέλλες είτε σε διάφορες χώρες της ΕΕ· το έργο που επιτελείται στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» με τις οικονομικές και κοινωνικές επιτροπές και παρεμφερείς οργανισμούς των κρατών μελών· τέλος δε, το ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο των εξωτερικών της σχέσεων.

5.3

Αυτό που προκύπτει είναι μια πραγματικότητα που οδηγεί σταθερά στην ανάπτυξη σχέσεων και διαλόγου με τις πλέον ευρείες και ανομοιογενείς ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Πρόκειται για μια αρκετά δομημένη και πολυτομεακή ανάπτυξη, όπου η δράση του κάθε φορέα συνήθως δεν καθίσταται ευρέως γνωστή στους άλλους φορείς και δεν συνυπολογίζονται επαρκώς όλες οι υφιστάμενες δυνατότητες.

5.4

Για τον λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ πρέπει να δεσμευτεί:

5.5

Η ΕΟΚΕ πρέπει να αναπτύσσει όλες τις χρήσιμες συνεργασίες με τα άλλα θεσμικά όργανα της Ένωσης για να εξασφαλίσει την ορθή εφαρμογή του άρθρου 11. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της να διευρύνει τις προοπτικές εργασίας με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθώς και να ενισχύσει και να επεκτείνει τις ήδη υπάρχουσες δυνατότητες συνεργασίας με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών.

5.6

Το νέο πρωτόκολλο συνεργασίας που υπέγραψε η ΕΟΚΕ με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή  (27), εδραιώνει και ενισχύει τον ρόλο της ΕΟΚΕ ως διαμεσολαβητή μεταξύ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και των θεσμικών οργάνων της Ένωσης, προσφέροντας πολλές δυνατότητες ανάπτυξης προς αυτή την κατεύθυνση. Το πρωτόκολλο αυτό εδραιώνει και ενισχύει τα πεδία συνεργασίας που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και θεσπίζει νέους, φιλόδοξους και συγκεκριμένους τρόπους για την από κοινού και σταδιακή εφαρμογή του άρθρου 11 της ΣΕΕ, προκειμένου να αναπτυχθεί η «συμμετοχική δημοκρατία σε επίπεδο Ένωσης, με στόχο να συμβάλουν στην ενίσχυση της δημοκρατικής της νομιμότητας» (28). Ειδικότερα, «η Επιτροπή εκλαμβάνει αυτή τη συνεργασία ως ένα προνομιακό μέσο για την οργάνωση ενός ανοικτού, διαφανούς και τακτικού διαλόγου με τις αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών, όπως αναφέρεται στο άρθρο 11 της ΣΕΕ» (29).

5.7

Ειδικότερα, το πρωτόκολλο καθορίζει δύο σημαντικές φάσεις στην ανάπτυξη της συνεργασίας αυτής, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν ένα σταθερό και διαρθρωμένο πλαίσιο το οποίο θα περιλαμβάνει σταδιακά ένα ολοένα και ευρύτερο δίκτυο ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αναπτύσσοντας τον διαρθρωμένο διάλογο των πολιτών, σύμφωνα με το άρθρο 11.2.

5.8

Η ΕΟΚΕ πρέπει, επίσης, να ασχοληθεί με τη σύναψη των πλέον κατάλληλων συνεργασιών με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την ανάπτυξη μιας διαρθρωμένης συνεργασίας και στα δύο επίπεδα.

5.9

Ειδικότερα, μια τέτοια δομημένη συνεργασία μπορεί να αναπτυχθεί σε εθνικό επίπεδο, στα πλαίσια της συμβολής που απαιτεί το πρωτόκολλο από την ΕΟΚΕ σχετικά με την «αξιολόγηση της εφαρμογής της νομοθεσίας της ΕΕ, ιδίως σε σχέση με τις οριζόντιες ρήτρες, όπως προβλέπεται από τα άρθρα 8 έως 12 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)  (30)». Για τον λόγο αυτό, ενδείκνυται η ενίσχυση της υφιστάμενης συνεργασίας με τις εθνικές ΟΚΕ και Παρεμφερείς Οργανισμούς.

5.10

Τέλος, το 2004 η ΕΟΚΕ δημιούργησε την ομάδα επαφής με τις ευρωπαϊκές οργανώσεις και τα δίκτυα της κοινωνίας των πολιτών, η οποία αναφέρεται στο αναθεωρημένο πρωτόκολλο. Στο πλαίσιο των προοπτικών που περιγράφονται, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την αναθεώρηση, την αναδιάρθρωση και την ανανέωση του ρόλου της ομάδας επαφής, καθιστώντας την ανοιχτή σε όλους τους τομείς της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και συσχετίζοντάς την με τη δομημένη σύνθεση των τριών Ομάδων της ΕΟΚΕ. Μια παρόμοια προοπτική ενίσχυσης θα μπορούσε να συμβάλει αποφασιστικά στην εφαρμογή κυρίως της παραγράφου 1 του άρθρου 11 της ΣΕΕ (οριζόντιος διάλογος με τους πολίτες), καθιστώντας την ΕΟΚΕ μια πλατφόρμα διευκόλυνσης της διαδικασίας αυτής. Η αναθεωρημένη και ενισχυμένη ομάδα επαφής θα μπορούσε να διαδραματίζει ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της ΕΟΚΕ, ιδίως όσον αφορά στην παρακολούθηση της εφαρμογής του άρθρου 11 της ΣΕΕ.

6.1

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πρέπει να προβάλλει ολοένα και περισσότερο ως κέντρο αριστείας του ευρωπαϊκού διαλόγου των πολιτών, αναπτύσσοντας και βελτιώνοντας συνεχώς τα υφιστάμενα μέσα, προωθώντας νέες μορφές διαρθρωμένου διαλόγου και ανοικτών και συμμετοχικών φόρουμ των ενδιαφερομένων μερών, στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής και με την ολοένα και μεγαλύτερη συμμετοχή των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, με σκοπό τον πολλαπλασιασμό των ορθών πρακτικών διαλόγου των πολιτών σε όλα τα επίπεδα. Με τον τρόπο αυτό, η ΕΟΚΕ θα συμβάλει καθοριστικά στην εφαρμογή του άρθρου 11.

6.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να υπάρξουν διορθωτικές ενέργειες για τη δημιουργία ενός χώρου που θα απεικονίζει αυτή τη νέα εποχή της συμμετοχικής δημοκρατίας, ο οποίος να αποτελεί καινοτομία από πλευράς ουσίας και μεθόδου, αλλά και ενθάρρυνση της συνολικής διαδικασίας καθώς και επικοινωνιακό γεγονός. Πρόκειται για μια σημαντική ευκαιρία προκειμένου να δοθεί μορφή και ουσία στην οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού χώρου ο οποίος κατά τον φιλόσοφο J. Habermas, αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για το ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα, που εξακολουθεί να απέχει πολύ από την υλοποίησή του. Η πορεία αυτή καθίσταται περισσότερο από ποτέ αναγκαία στο πλαίσιο της κρίσης και των ήδη ορατών κινδύνων φθοράς της δημοκρατικής ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

6.3

Η πρόταση για τη δημιουργία ενός τέτοιου χώρου έχει ήδη διατυπωθεί τόσο σε διασκέψεις που έχει διοργανώσει η ΕΟΚΕ (31), όσο και σε πρόσφατη και αξιόλογη γνωμοδότηση με θέμα την Ανανέωση της κοινοτικής μεθόδου  (32).

6.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι ένας τέτοιος διαρθρωμένο χώρος για τον ευρωπαϊκό διάλογο των πολιτών μπορεί να λάβει τη μορφή ετήσιας εκδήλωσης, με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά και σκοπούς:

6.5

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι μια τέτοια εκδήλωση θα αποτελέσει κίνητρο για όλα τα θεσμικά όργανα της Ένωσης, ώστε να δραστηριοποιηθούν στον διάλογο των πολιτών όλες οι Γενικές Διευθύνσεις της Επιτροπής, όλες οι ομάδες εργασίας του Συμβουλίου και όλες τις επιτροπές του Κοινοβουλίου, με τρόπο διαφανή και ισορροπημένο, σεβόμενες τις διάφορες συνιστώσες της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών, όπως έχει ζητήσει εδώ και πολύ καιρό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (35).

6.6

Για την ενίσχυση αυτής της προοπτικής, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η Επιτροπή πρέπει να προβεί στη διατύπωση μιας λεπτομερούς, τελικής πρότασης σχετικά με το ευρωπαϊκό καταστατικό των ευρωπαϊκών ενώσεων που ένθερμα υποστηρίζουν τόσο οι ευρωπαϊκές ΟΚΠ όσο και η ΕΟΚΕ στις γνωμοδοτήσεις της.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/16

1.3.1

Η ΕΟΚΕ συνιστά:

2.1

Το όραμα για την ενεργό και υγιή γήρανση που καθορίζει η Ομάδα καθοδήγησης για την ενεργό γήρανση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει τα εξής: «Η "ενεργός και υγιής γήρανση" αποτελεί διαδικασία, κατά την οποία οι δυνατότητες υγείας, συμμετοχής και ασφάλειας βελτιστοποιούνται, ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ανθρώπων κατά τη γήρανση. Ισχύει τόσο για άτομα, όσο και για πληθυσμιακές ομάδες. Η "υγεία" αναφέρεται στη βιολογική, πνευματική και κοινωνική ευημερία. Η "ενεργός" αναφέρεται στη διαρκή συμμετοχή σε κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά, πνευματικά ζητήματα και ζητήματα που αφορούν τον πολίτη, όχι μόνο στην ικανότητα φυσικής δραστηριότητας ή συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό  (1)».

2.2

Στόχος της παρούσας γνωμοδότησης είναι να τονιστεί η ενεργός συμμετοχή των ηλικιωμένων ατόμων στην Ευρώπη, να εξεταστούν τα εμπόδια που περιορίζουν τη συμμετοχή περισσότερων ατόμων και να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι η εν λόγω συμμετοχή συνεχίζεται σε ολόκληρη τη διάρκεια του βίου ενός ατόμου. Η δημιουργία μίας Ευρώπης φιλικής προς όλες τις ηλικίες (2) αρχίζει και απαιτεί μακροπρόθεσμο όραμα. Η γνωμοδότηση βασίζεται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ που σχετίζονται με τους ηλικιωμένους και τη γήρανση (3).

2.3

Επί του παρόντος υπάρχουν 85 εκατομμύρια άτομα ηλικίας άνω των 65 στην Ευρώπη και αυτός ο αριθμός θα ανέλθει στα 151 εκατομμύρια έως το 2060. Είναι σημαντικό να μην τίθεται στο επίκεντρο μόνο η χρονολογική ηλικία, αλλά να αναγνωρίζεται και να αυξάνεται η ικανότητα συμμετοχής σε όλες τις ηλικίες, καθώς και να αναγνωρίζεται το γεγονός ότι, ακόμη και εάν οι ηλικιωμένοι (για τους σκοπούς της παρούσας γνωμοδότησης ως ηλικιωμένοι λογίζονται οι έχοντες ηλικία άνω των 65) αντιμετωπίζουν περιορισμούς λόγω υγείας, αυτό δεν εμποδίζει απαραίτητα τη συμμετοχή τους.

2.4

«Η ενεργός κοινωνική, πολιτιστική, οικονομική και πολιτική συμμετοχή των ηλικιωμένων βασίζεται στην ορθή εικόνα για την ηλικία» (4). Πρέπει να αποθαρρύνουμε τη χρήση υπερβολικά αρνητικών εκφράσεων από τα μέσα ενημέρωσης και τις κυβερνήσεις για την περιγραφή της γηράσκουσας κοινωνίας.

2.5

Οι συμπεριφορές διακρίσεων λόγω ηλικίας πρέπει να εξαλειφθούν, διότι βλάπτουν την εικόνα των ηλικιωμένων και τους αποθαρρύνουν από τη συμμετοχή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμης συμβολής και την αύξηση των εντάσεων μεταξύ των γενεών. Θα πρέπει να χαιρετίζουμε τη μακρότερη και υγιέστερη ζωή, η οποία είναι αποτέλεσμα της καλύτερης εκπαίδευσης και διατροφής, καθώς και της έμφασης σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των γενεών.

2.6

Η αρνητική στάση έναντι των ηλικιωμένων δεν λαμβάνει υπόψη τον ρόλο τους ως εργαζομένων, καταναλωτών, συμμετεχόντων σε κοινά έργα και ως ατόμων που φροντίζουν άλλους. Οι αρνητικές αντιλήψεις για τους ηλικιωμένους είναι επιβλαβείς, διότι η διάκριση υπονομεύει την αυτοεκτίμηση και λειτουργεί ως φραγμός στη μεγαλύτερη συμμετοχή και συμβολή των ηλικιωμένων στην οικονομία. Το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί λόγω των νέων εξελίξεων στην ιατρική, τη φαρμακολογία και την τεχνολογία, σε συνδυασμό με την αυξημένη ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση σχετικά με την υγεία. «Έρευνες κατέδειξαν ότι η ποιότητα ζωής των πολύ ηλικιωμένων ατόμων, όπως την αξιολογούν οι ίδιοι, είναι συχνά πολύ καλύτερη από αυτό που θεωρείται ευρέως. Απαιτείται να μεταβάλουμε τη στάση μας έναντι της γήρανσης, η οποία κυριαρχείται πολύ συχνά από αρνητικές παρανοήσεις και προκαταλήψεις.» (5)

2.7

Η δημογραφική αλλαγή προσφέρει ευκαιρίες ανάπτυξης της «οικονομίας των ηλικιωμένων», διότι οι ηλικιωμένοι είναι καταναλωτές σε πολλούς τομείς και συμβάλλουν μέσω της απασχόλησης.

2.8

Η αντιμετώπιση των διακρίσεων λόγω ηλικίας μέσω της νομοθεσίας, της ηγεσίας και της οικοδόμησης νέας δυναμικής στη χάραξη πολιτικής θα πρέπει, επομένως, να αποτελεί προτεραιότητα στην προώθηση της ενεργού γήρανσης και στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ηλικιωμένων, ώστε αυτοί να διαδραματίσουν ολοκληρωμένο ρόλο στην ανάπτυξη του κοινωνικού και του οικονομικού κεφαλαίου του κράτους.

2.9

Θα πρέπει να αμφισβητήσουμε την άποψη ότι στα 65 γινόμαστε λήπτες υπηρεσιών και όχι πάροχοι. Τα εμπόδια λόγω ηλικίας θα πρέπει να αρθούν. Οι ηλικιωμένοι δεν καθίστανται μία ομοιογενής ομάδα λόγω της ηλικίας τους, αλλά διατηρούν τις διαφορές τους ως προς τις απόψεις, τα επίπεδα ενέργειας, τις εμπειρίες, τις προδιαθέσεις, τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Όλοι γηράσκουμε και η ανταπόκριση στις προσδοκίες το 2060 θα απαιτήσει συνεχή προσαρμογή.

2.10

Τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τους ηλικιωμένους πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή, ώστε να μην υποτεθεί ότι τα προβλήματα υγείας, τα ποσοστά συμμετοχής κ.λπ. είναι τα ίδια για τα άτομα ηλικίας μεταξύ 65 και 100 ετών, διότι οι ανάγκες και οι ικανότητες ποικίλλουν. Θα πρέπει να αποφευχθούν οι εικασίες βάσει ηλικίας και η δημιουργία στεγανών.

2.11

Είναι αδύνατο να εξεταστεί η αξιοπρέπεια και η ευημερία των ηλικιωμένων χωριστά από τις στρατηγικές που αφορούν το εισόδημα, την υγεία και την κοινωνική φροντίδα, καθώς και τη διατήρηση των τοπικών κοινωνικών δικτύων και των πρωτοβουλιών των κοινοτήτων. Τα εν λόγω ζητήματα υπογραμμίζονται σε σχέση με τα εμπόδια συμμετοχής που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν. Η δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες και η δυνατότητα ενεργού συμμετοχής εξαρτάται σημαντικά από την ύπαρξη επαρκούς εισοδήματος και αυτό πρέπει να ενταχθεί στη μεταρρύθμιση των συντάξεων.

3.1

Η πρόσφατη έκθεση "Gold Age Pensioners" (6) περιγράφει τους ηλικιωμένους ως «συγκολλητική ουσία της κοινωνίας». Δίδει έμφαση στη συμβολή τους στην οικογένεια και στις κοινότητες μέσω του εθελοντισμού και της συμμετοχής σε δημοκρατικούς θεσμούς.

3.2

Οι ηλικιωμένοι έχουν υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής σε όλες τις εκλογές. Η έκθεση της Eurostat (7) αναφέρει ότι 50 % των πολιτών άνω των 55 ψήφισε και ότι υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την πολιτική σε μεγαλύτερη ηλικία. Ο αυξανόμενος αριθμός ηλικιωμένων στην κοινωνία μας τους εγασφαλίζει σημαντική πολιτική επιρροή, γνωστή ως "grey power" στις ΗΠΑ. Η εν λόγω επιρροή ασκείται.

3.3

Ο μέσος όρος ηλικίας των εκλεγμένων βουλευτών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι τα 54 έτη και ο γηραιότερος βουλευτής είναι 84 ετών. Αυτό αντικατοπτρίζεται σε άλλους θεσμούς διακυβέρνησης και στην ΕΟΚΕ και τονίζεται έτσι το γεγονός ότι η ηλικία δεν θα πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στη συμμετοχή σε κανένα επίπεδο.

3.4

Πολλοί ηλικιωμένοι συμμετέχουν στα διοικητικά συμβούλια ΜΚΟ, δημοσίων αρχών και εταιριών συμβάλλοντας με την εμπειρία και την ειδικευμένη γνώση που απέκτησαν σε ολόκληρο τον εργασιακό τους βίο.

4.1

Δεδομένου του βαθμού στον οποίο οι ηλικιωμένοι συμβάλλουν στην κοινωνία με διάφορους τρόπους, η κοινωνική τους ένταξη και η συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διαφόρων εικασιών. Ωστόσο, οι ηλικιωμένοι συχνά αισθάνονται «παραγκωνισμένοι» όσον αφορά τις αποφάσεις που λαμβάνονται σχετικά με την ευημερία τους ή σχετικά με την κοινότητα στην οποία ζουν. Απαιτείται προσωπική ενθάρρυνση των ατόμων και οι οργανώσεις πρέπει να αναπτύξουν μηχανισμούς που να είναι ανοικτοί στις απόψεις των ηλικιωμένων.

4.2

Η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δημοσίευσε έκθεση το 2010 (8), η οποία παρουσίαζε τις μεθόδους που έχουν αναπτυχθεί σε διαφορετικά κράτη μέλη και περιλάμβανε διαβούλευση με εθνικά και τοπικά συμβούλια ηλικιωμένων και δημόσια διαβούλευση. Αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση της ευρωπαϊκής διαδικασίας κοινωνικής ένταξης να συμμετέχουν οι ενδιαφερόμενοι φορείς στην ανάπτυξη των λύσεων για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Η συμμετοχή είναι εξαιρετικά σημαντική, αλλά εξίσου σημαντικό είναι να εισακούεται κανείς, ώστε να προκύπτουν αλλαγές.

4.3

Αυτοί που αντιμετωπίζουν κοινωνικό αποκλεισμό λόγω κακής υγείας, αναπηρίας ή φτώχειας πρέπει να υποστηρίζονται και τα μεμονωμένα άτομα πρέπει να ενισχύονται. Η "Scottish Dementia Working Group" (Σκωτσέζικη Ομάδα Εργασίας για την Άνοια) αποτελεί λαμπρό παράδειγμα ατόμων στα οποία έχει διαγνωσθεί άνοια και τα οποία είναι αποφασισμένα να διατηρήσουν τη δυνατότητα επιλογής και τον έλεγχο στη ζωή τους. Απέκτησε εντυπωσιακή εθνική και διεθνή φήμη για τις ενθουσιώδεις και θαρραλέες εκστρατείες με στόχο τη βελτίωση της κατανόησης της άνοιας και την προώθηση της βελτίωσης των υπηρεσιών. Οι πάσχοντες από άνοια διαχειρίζονται την οργάνωση και αποτελούν βασικούς ομιλητές σε διασκέψεις ή υποστηρίζουν τα συμφέροντά τους ενώπιον της κυβέρνησης (9).

4.4

Η ενεργός συμμετοχή απαιτεί δομές που διευκολύνουν και δέσμευση των κυβερνητικών οργάνων και των ΜΚΟ, των εργοδοτών και άλλων θεσμών ότι ακούνε με σοβαρότητα τους ηλικιωμένους ως ενδιαφερόμενους φορείς· σημαίνει ότι χρησιμοποιείται γλώσσα απαλλαγμένη από τεχνική ορολογία, ότι οι χώροι συνεδριάσεων είναι προσβάσιμοι και ότι τα άτομα έχουν την οικονομική δυνατότητα συμμετοχής της χρησιμοποίησης μέσων μεταφοράς. Οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να γνωρίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους και θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να λάβουν εκ των προτέρων γνώση των ζητημάτων που θα συζητηθούν, επομένως η κατάρτιση – περιλαμβανομένης της κατάρτισης σε ΤΠΕ – αποτελεί απαραίτητο στοιχείο (10).

4.5

Δίδεται όλο και μεγαλύτερη έμφαση στη συμπαραγωγή, η οποία αφορά «άτομα, κοινότητες και οργανώσεις που έχουν τις ικανότητες, τη γνώση και τη δυνατότητα να συνεργαστούν δημιουργώντας ευκαιρίες και επιλύοντας προβλήματα» (11). Οι εφαρμοζόμενες αρχές είναι αυτές που διέπουν όλες τις συμμετοχικές δραστηριότητες και μπορούν να εφαρμοστούν σε ατομικό επίπεδο κατά τον σχεδιασμό μίας δέσμης μέτρων φροντίδας, έως και στο επίπεδο των εθνικών κυβερνήσεων, όπου μπορούν να εφαρμοστούν κατά τη χάραξη πολιτικής.

5.1

Η ΕΟΚΕ χαιρέτισε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις πρωτοβουλίες κοινού προγραμματισμού και την ανάπτυξη οδικών χαρτών για μελλοντικές ερευνητικές δραστηριότητες στον τομέα της γήρανσης και της δημογραφικής μεταβολής, που περιλαμβάνονται στο έγγραφο «Ορίζοντας 2020: χάρτες πορείας για την ενεργό γήρανση» (12).

5.2

Η συνέχιση της έρευνας σε όλες τις πτυχές της ζωής για τους ηλικιωμένους είναι σημαντική, προκειμένου να διασφαλιστεί η λήψη κατάλληλων πολιτικών αποφάσεων για την υγεία, την κοινωνική φροντίδα, την εκπαίδευση, το εισόδημα και τη συμμετοχή. Οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να συμμετέχουν στον προσδιορισμό των ζητημάτων και στις έρευνες. Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να πραγματοποιούνται οι δέουσες κλινικές δοκιμές φαρμάκων με τη συμμετοχή ηλικιωμένων ατόμων.

6.1

Καθώς ο πληθυσμός γηράσκει, οι αρμοδιότητες φροντίδας θα βαρύνουν έναν αυξανόμενο αριθμό ηλικιωμένων γυναικών και θα μπορούσαν να δημιουργήσουν οικονομικές προκλήσεις λόγω της απώλειας μισθών και του περιορισμού των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων. Οι ηλικιωμένοι συμβάλλουν σημαντικά παρέχοντας ανεπίσημα φροντίδα σε συγγενείς μεγαλύτερης ηλικίας που αντιμετωπίζουν σημαντικότερα προβλήματα υγείας, γεγονός που αποτελεί σημαντική εξοικονόμηση πόρων για τον προϋπολογισμό κρατικής πρόνοιας. Θα πρέπει να αναγνωριστούν η εμπειρία και οι ικανότητες των ανεπίσημων παρόχων φροντίδας, καθώς και η ανάγκη προσφοράς δυνατοτήτων εκπαίδευσης.

6.2

Επιπροσθέτως, πολλοί παππούδες και γιαγιάδες φροντίζουν τα εγγόνια τους εξ ανάγκης σε οικογένειες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ή προκειμένου να δώσουν στα παιδιά τους τη δυνατότητα να εργαστούν και να είναι, συνεπώς, οικονομικώς ενεργά.

6.3

Υπάρχει περιθώριο κοινωνικής καινοτομίας στον τομέα της ανεπίσημης φροντίδας και τα κράτη μέλη θα πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες προκλήσεις και ευθύνες που βαρύνουν τους παρόχους ανεπίσημης φροντίδας στο πλαίσιο των συρρικνούμενων ή ανεπαρκών υπηρεσιών φροντίδας.

7.1

«Υπάρχει αξιοσημείωτο εύρος εθελοντικών δραστηριοτήτων από ηλικιωμένους που υπερβαίνει τα παραδοσιακά, σχετιζόμενα με την ηλικία ζητήματα, όπως είναι η υποστήριξη σε αδύναμους ή ασθενείς ηλικιωμένους» (13). Οι εθελοντικές τους δραστηριότητες περιλαμβάνουν την ευημερία και την υγεία, την ψυχαγωγία, το περιβάλλον, τις θρησκευτικές οργανώσεις, τον πολιτισμό και την πολιτική.

7.2

Οι ηλικιωμένοι προσφέρουν εθελοντική εργασία διότι αυτό τους δίδει τη δυνατότητα να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τις δεξιότητες και τις κοινωνικές τους επαφές και να αποτρέψουν την κοινωνική απομόνωση και τον αποκλεισμό υπηρετώντας την κοινότητά τους. Ο εθελοντισμός αποφέρει αμοιβαία οφέλη. Μία έρευνα που διεξήχθη το 2009 κατέγραψε ότι το 78 % των πολιτών της ΕΕ των 27 είχε την άποψη ότι οι ηλικιωμένοι συμβάλλουν σημαντικά ως εθελοντές σε φιλανθρωπικές οργανώσεις ή οργανώσεις των τοπικών κοινοτήτων (14).

7.3

Σε περίπτωση έλλειψης ή περικοπών καθιερωμένων υπηρεσιών θα πρέπει να εκτιμάται και να ενθαρρύνεται το γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι προσφέρουν εθελοντικό έργο για να καλύψουν τα εν λόγω κενά.

7.4

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αναγνώριση και το εύρος των εθελοντικών δραστηριοτήτων ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με το κάθε κράτος μέλος, καθώς και ότι οι άνθρωποι που προσφέρουν εθελοντική εργασία σε μεγαλύτερη ηλικία συχνά έχουν υπάρξει εθελοντές καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Είναι σκόπιμο να ενθαρρύνονται και να υποστηρίζονται τα άτομα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ώστε να συμμετέχουν στον εθελοντισμό, γεγονός που αποφέρει οφέλη σε μεγαλύτερη ηλικία με τη μορφή της αποτροπής της απομόνωσης και του κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και της τόνωσης των επαφών και των φιλικών σχέσεων.

8.1

Πέραν της κατανάλωσης, η συμβολή των ηλικιωμένων στην οικονομία μπορεί να αποτιμηθεί με τις καταβολές φόρου στο εισόδημα και τις αγορές, την παροχή ανεπίσημης φροντίδας σε συγγενείς, που αποτελεί εξοικονόμηση κρατικών πόρων, τη μέριμνα για τα εγγόνια, που δίδει στα παιδιά τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας, καθώς και με την αξία του εθελοντισμού και της παραμονής στο εργατικό δυναμικό. Επιπλέον, υπάρχουν μεταφορές περιουσιακών στοιχείων σε νεότερα μέλη της οικογένειας για να υποστηριχθούν αυτά σε σημαντικές οικονομικές τους υποχρεώσεις (15).

8.2

Η αυξανόμενη αναγνώριση του γηράσκοντος πληθυσμού θα αυξήσει τη δυνατότητα των εταιριών και άλλων φορέων να αναπτύξουν και να προωθήσουν προϊόντα και υπηρεσίες που εξυπηρετούν το μέρος αυτό του πληθυσμού στο πλαίσιο της γηράσκουσας κοινωνίας και, επομένως, θα τονώσει την παραγωγή και την απασχόληση (16).

8.3

Υπάρχει ανεπαρκής αναγνώριση των ηλικιωμένων ως καταναλωτών, γεγονός που τροφοδοτεί αρνητικές συμπεριφορές έναντι της τρίτης ηλικίας. Τα στερεότυπα για τους ηλικιωμένους τείνουν να καλλιεργήσουν την εντύπωση ότι οι ηλικιωμένοι δεν χρειάζονται ή δεν επιθυμούν διαφορετικές δυνατότητες ή υπηρεσίες και ότι η «αγορά των νέων» είναι πολύ σημαντικότερη (17).

9.1

«Σχεδόν το 60 % των εργαζομένων θεωρεί ότι θα είναι ικανό να ασκεί τα εργασιακά του καθήκοντα στην ηλικία των 60» (18).

9.2

Δεδομένης της αυξημένης μακροβιότητας, είναι σημαντικό να μπορούν οι ηλικιωμένοι να επιλέξουν εάν θα παραμείνουν στο εργατικό δυναμικό έως τη νομοθετικά κατοχυρωμένη ηλικία συνταξιοδότησης ή και πέραν αυτής, εάν το επιλέξουν. Αυτό απαιτεί την αναγνώριση της ικανότητας του ηλικιωμένου, την προσαρμογή του εργασιακού περιβάλλοντος και του ωραρίου (γεγονός που αποφέρει οφέλη και καθ’ όλη τη διάρκεια του εργασιακού βίου), τη δυνατότητα συμμετοχής σε εκπαίδευση, ώστε να διατηρηθεί η επαφή με τις μεταβαλλόμενες μεθόδους, καθώς και τις προσπάθειες να καταπολεμηθούν οι διακρίσεις λόγω ηλικίας στον χώρο εργασίας. Η ΕΟΚΕ υιοθέτησε πρόσφατα γνωμοδότηση στην οποία προτεινόταν μία δέσμη συγκεκριμένων μέτρων που συμπεριλαμβάνουν τις εν λόγω απαιτήσεις και τονιζόταν ότι είναι σημαντικό να διαδραματίζουν οι κοινωνικοί εταίροι βασικό ρόλο, ώστε να διασφαλίζονται οι δέουσες πολιτικές και προσαρμογές (19).

9.3

Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ όσων εργάζονται πέραν της συνταξιοδοτικής ηλικίας τους επειδή το επιθυμούν οι ίδιοι και όσων εργάζονται πέραν της εν λόγω ηλικίας επειδή είναι υποχρεωμένοι λόγω των ανεπαρκών απολαβών τους από τη σύνταξη.

9.4

Οι ηλικιωμένοι συμβάλλουν με την πλούσια εμπειρία και τις ικανότητές τους στον χώρο εργασίας, γεγονός που είναι εξαιρετικά σημαντικό σε μία εποχή έλλειψης ικανοτήτων και που διασφαλίζει τη διαρκή συμβολή στην οικονομία. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να ενθαρρύνονται ώστε να αναπτύσσουν βέλτιστες πρακτικές στις στρατηγικές διαχείρισης της ηλικίας.

9.5

Υπάρχουν δυνατότητες για ηλικιωμένους να καταστούν ελεύθεροι επαγγελματίες ή επιχειρηματίες, γεγονός που τους προσδίδει αυξημένη αυτονομία και έλεγχο των συνθηκών εργασίας τους. Η συμβολή των ηλικιωμένων στον εν λόγω τομέα αυξάνεται. Τα στοιχεία της Eurostat για το 2010 κατέδειξαν ότι το 50 % του εργατικού δυναμικού ηλικίας άνω των 65 ετών ήταν άτομα που εργάζονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες (20). Τα κίνητρα για νέα έργα και υπηρεσίες που να αντικατοπτρίζουν τη μεταβαλλόμενη δημογραφία μπορούν να προέλθουν από τους ίδιους τους ηλικιωμένους και την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, τα δε άτομα θα πρέπει να ενθαρρύνονται ώστε να αξιοποιούν τις εν λόγω ευκαιρίες (21).

10.1

Η ΕΟΚΕ έχει τονίσει κατά τα προηγούμενα χρόνια τη σημασία που έχει η δια βίου μάθηση ως βασικός παράγοντας κοινωνικής ένταξης, παραμονής στην εργασία, προσωπικής ανάπτυξης και ικανότητας ενεργού συμμετοχής (22).

10.2

Ένας αυξανόμενος αριθμός ηλικιωμένων συμμετέχουν σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες, ωστόσο υπάρχουν ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών (23). Η συμμετοχή των ηλικιωμένων σε κοινότητες και ΜΚΟ παρέχει μία σημαντική πηγή ανεπίσημης μάθησης.

11.1

Ο ρόλος των ΤΠΕ έχει όλο και περισσότερη σημασία για όλους τους πολίτες. Η χρήση του Διαδικτύου και του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μπορεί να δώσει στους ηλικιωμένους τη δυνατότητα να διατηρούν την επαφή με ζητήματα πέραν του σπιτιού τους και να έχουν τακτική επικοινωνία με μέλη της οικογένειας που δεν ζουν σε κοντινή απόσταση. Αυτό μπορεί να ενισχυθεί με τη χρήση του Skype ή παρόμοιων μέσων που εξασφαλίζουν οπτική επικοινωνία. Η χρήση χώρων διαδικτυακής συζήτησης (chat rooms), οι οποίοι είναι υπό επιτήρηση, μπορεί να βοηθήσει ηλικιωμένους που είναι καθηλωμένοι στο σπίτι τους να επικοινωνήσουν με άλλους που έχουν παρόμοια ενδιαφέροντα, γεγονός που βοηθά στην άμβλυνση της απομόνωσης.

11.2

Υπάρχουν σημαντικά οφέλη που μπορούν να επιτευχθούν μέσω της ηλεκτρονικής υγείας σε σχέση με την παρακολούθηση προβλημάτων και την ανταπόκριση σε επείγουσες καταστάσεις. Οι μέθοδοι αυτές δεν θα πρέπει να αντικαταστήσουν την τακτική επαφή με άτομα «πρόσωπο με πρόσωπο», τα δε συστήματα ηλεκτρονικής υγείας πρέπει να ανταποκρίνονται στην ανάγκη για πραγματικές σχέσεις με ανθρώπους.

11.3

Πιο αμφιλεγόμενες εφαρμογές ΤΠΕ περιλαμβάνουν τα συστήματα προσωπικής επίβλεψης σε «έξυπνα» σπίτια, στην προσωπική ασφάλεια ή σε συσκευές παρακολούθησης για άτομα με άνοια. Στόχος είναι να δίδεται με ασφάλεια η δυνατότητα διαρκούς αυτονομίας και επιλογής για τις δραστηριότητες. Η χρήση τέτοιων μεθόδων πρέπει να βασίζεται σε ηθικές αποφάσεις και πρακτικές και να είναι σαφώς προς το συμφέρον του ηλικιωμένου· οι δε εν λόγω μέθοδοι δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως μηχανισμός ελέγχου ή ως τρόπος περιορισμού της υποστήριξης μέσω προσωπικού.

11.4

Η χρήση του Διαδικτύου για τις ηλεκτρονικές αγορές έχει σαφή πλεονεκτήματα για εκείνους που αντιμετωπίζουν προβλήματα κινητικότητας, ωστόσο θα πρέπει και πάλι να μετριάζεται λόγω της ανάγκης τους για συναναστροφή με ανθρώπους και για κίνηση εκτός της οικίας τους. Η προστασία των δεδομένων και η ιδιωτικότητα πρέπει να εξασφαλίζονται.

11.5

Η χρήση ΤΠΕ απαιτεί κατάρτιση και υποστήριξη, καθώς και πρόσβαση σε εξοπλισμό. Τα εν λόγω ζητήματα έχουν υπογραμμιστεί στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την «Ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού, των ηλεκτρονικών δεξιοτήτων και της ηλεκτρονικής ένταξης». (24)

12.1

Ενώ έχει υπογραμμιστεί η συμμετοχή των ηλικιωμένων σε διάφορες δραστηριότητες με αντίκτυπο στην κοινωνική και την οικονομική ζωή, εξακολουθούν να παραμένουν σημαντικά εμπόδια για πολλούς ηλικιωμένους, τα οποία κωλύουν τη συμμετοχή τους.

12.2

Η χρονολογική ηλικία είναι ένα μόνο από τα πολλά χαρακτηριστικά που καθορίζουν ένα άτομο. Η γνώση, οι ικανότητες και η εμπειρία που διαθέτουν διαφορετικές ηλικιακές ομάδες αποτελούν ζωτικής σημασίας πόρο στην κοινωνία. Μία κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς για κάθε ηλικία απαιτεί τη συλλογική ευθύνη των φορέων λήψης αποφάσεων, των ενδιαφερόμενων φορέων και των ίδιων των πολιτών για τη διαμόρφωση πολιτικών και πρακτικών που να εξασφαλίζουν την ισότητα και την ένταξη ανεξαρτήτως ηλικίας.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/21

1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί με ιδιαίτερη ικανοποίηση και μεγάλες ελπίδες τα μέτρα που έχουν ληφθεί προσφάτως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και άλλα όργανα της ΕΕ, καθώς και από τα διάφορα κράτη μέλη, για την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των Ευρωπαίων Ρομά και, ειδικότερα, το στρατηγικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά που έχουν ήδη υιοθετηθεί.

1.2

Παράλληλα, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι «οι συνδυασμένες αυτές προσπάθειες δεν συνέβαλαν σημαντικά στον περιορισμό των διακρίσεων που αντιμετωπίζουν πολλοί Ρομά, δεν βελτίωσαν την ποιότητα ζωής τους ούτε τις ευκαιρίες που τους παρέχονται …».

1.3

Ήδη το 2011, σε διερευνητική γνωμοδότησή της επί του θέματος (1), ΕΟΚΕ εξέφρασε τις ανησυχίες της σχετικά με τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και Ρομά στις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά και προέβη στη διατύπωση αρκετών προτάσεων.

1.4

Στα πορίσματα της μελέτης που ανατέθηκε από την ΕΟΚΕ και εκπονήθηκε για λογαριασμό της στα 27 κράτη μέλη –τα οποία είναι παρεμφερή προς εκείνα των μελετών που πραγματοποιήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Συμμαχία Πολιτικής για τους Ρομά (European Roma Policy Coalition - ERPC) και από άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών– διαπιστώνεται ότι υπάρχει όχι μόνον τεράστια έλλειψη πληροφόρησης και εκτεταμένη δυσαρέσκεια, αλλά και ευρέως διαδεδομένη απογοήτευση και δυσπιστία μεταξύ των εκπροσώπων της κοινότητας των Ρομά, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των εκπροσώπων τους. Φαίνεται ότι οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά δεν κατόρθωσαν να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες προσδοκίες και στις ειλικρινείς ελπίδες της συγκεκριμένης κοινότητας για ουσιαστική συμβολή των εν λόγω στρατηγικών στην αισθητή βελτίωση της κοινωνικής ένταξης των Ρομά.

1.5

Τα μέσα και οι πόροι που διατίθενται για την επίτευξη των στόχων των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά δεν φαίνεται να επαρκούν για την αντιστάθμιση των αρνητικών επιπτώσεων που προκύπτουν εξαιτίας των συνεχιζόμενων διακρίσεων και του αποκλεισμού εις βάρος της ποιότητας ζωής και των προοπτικών των πολιτών Ρομά. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ δίδει έμφαση στη σημασία που έχει ο συντονισμός των διαφόρων πολιτικών και η εξασφάλιση πόρων κατ’ αναλογία προς τους επιδιωκόμενους στόχους.

1.6

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά απαιτείται να εδράζονται στα δικαιώματα των πολιτών, με μέλημα την προάσπιση των ανθρωπίνων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

1.7

Η ΕΟΚΕ θεωρεί εξαιρετικά σημαντικό να δοθεί προτεραιότητα στην καταπολέμηση των διακρίσεων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.

1.8

Η ΕΟΚΕ τονίζει εκ νέου την ανάγκη γενίκευσης μιας θετικής προσέγγισης έναντι της κοινωνικής κατάστασης των Ρομά και επισημαίνει ότι, σε γενικές γραμμές, αποφασιστικό παράγοντα για την υλοποίηση των πολιτικών ένταξης αποτελεί το γεγονός ότι τα άτομα πρέπει να διαθέτουν τη δύναμη, τα μέσα και τη δυνατότητα να διαμορφώσουν τα ίδια το μέλλον τους.

1.9

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας του δικτύου των εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά, εφόσον διαθέτει τις δέουσες αρμοδιότητες που προβλέπονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και υπογραμμίζει ότι η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών –συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων των Ρομά και των εκπροσώπων των συμφερόντων της εν λόγω κοινότητας– απαιτείται να συμμετέχει πλήρως σε όλα τα στάδια της διαδικασίας διαμόρφωσης των στρατηγικών ένταξης των Ρομά (χάραξη, υλοποίηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση).

1.10

Η παρακολούθηση και αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά πρέπει να ενισχυθεί κατά τρόπο βιώσιμο, λαμβανομένης ως βάσης της χρήσης επιστημονικών επιχειρημάτων και τη συμμετοχή ανεξάρτητων αξιολογητών. Σημαντική θεωρείται επίσης η καθιέρωση ενδεδειγμένου συστήματος για τη χρηματοδότηση των εν λόγω διαδικασιών.

2.1

Τον Απρίλιο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια ανακοίνωση στρατηγικής σημασίας με τίτλο «Πλαίσιο της ΕΕ για εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά μέχρι το 2020» (2). Στην ανακοίνωση αυτή –για πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ και σε στενή συνάρτηση με τα κύρια σημεία της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», τις επιταγές του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα συμπεράσματα του Οδηγού με τίτλο «Οι δέκα κοινές βασικές αρχές για την ένταξη των Ρομά» (3)– καθορίζονται οι κυριότεροι στρατηγικοί στόχοι και εκτίθενται οι μείζονες προκλήσεις πολιτικής στους εξής τέσσερις τομείς: πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην απασχόληση, στην υγειονομική περίθαλψη και στη στέγαση. Στην προαναφερθείσα ανακοίνωση δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργασία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και με τις οργανώσεις των Ρομά, συνιστάται η καθιέρωση και εφαρμογή ενός σταθερού μηχανισμού παρακολούθησης και αξιολόγησης και, συγχρόνως, ζητείται από τα κράτη μέλη να εκπονήσουν, να υιοθετήσουν και να κοινοποιήσουν στην Επιτροπή έως το τέλος του 2012 τα εθνικά στρατηγικά έγγραφά τους.

2.2

Στα συμπεράσματά του (4), το Συμβούλιο υποστηρίζει τα θέματα που επισημάνθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωσή της (5) και επισημαίνει τα εξής:

«(Το Συμβούλιο χαιρετίζει) την ανακοίνωση της Επιτροπής (…) και ενθαρρύνει [τα κράτη μέλη] να καθορίσουν εφικτούς εθνικούς στόχους (…), καθώς και να θεσπίσουν έναν μηχανισμό παρακολούθησης και να καταστήσουν τα υπάρχοντα κονδύλια της ΕΕ πιο προσιτά για τα σχέδια ένταξης των Ρομά». Το Συμβούλιο τονίζει επίσης ότι τα κράτη μέλη απαιτείται:

3.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί με ιδιαίτερη ικανοποίηση και μεγάλες ελπίδες τα μέτρα που έχουν ληφθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και άλλα όργανα της ΕΕ, καθώς και από τα διάφορα κράτη μέλη, για την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των Ευρωπαίων Ρομά· επιδοκιμάζει δε την επίταση των σχετικών προσπαθειών κατά το τελευταίο διάστημα.

3.2

Η ΕΟΚΕ τονίζει «τη ζωτική ανάγκη να συμμετέχουν ενεργά εκπρόσωποι και μέλη των κοινοτήτων Ρομά τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην εφαρμογή σε όλα τα επίπεδα (ΕΕ, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό)».

3.3

Η ΕΟΚΕ «επιθυμεί να συμμετάσχει στην αξιολόγηση των πολιτικών αυτών, βάσει της εντολής που διαθέτει εκ μέρους της κοινωνίας των πολιτών και λόγω των εγγενών δεσμών της με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στα κράτη μέλη. Πρόθεσή της είναι να έχει συμμετοχή στη διαδικασία διαμεσολάβησης μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και να καταστεί ενεργός εταίρος στην Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την ένταξη των Ρομά, καθώς και σε άλλες μορφές διαρθρωμένου διαλόγου».

—

τα ποικίλα έγγραφα της Επιτροπής όσον αφορά τη διαδικασία διαμόρφωσης των εθνικών στρατηγικών και το περιεχόμενο τους·

—

τα έγγραφα που σχετίζονται με τις δραστηριότητες συμμετοχής/παρατήρησης και διάδοσης των πληροφοριών του OSI (Open Society Institute - Ίδρυμα Ανοικτής Κοινωνίας), ιδίως στα νέα κράτη μέλη (7)·

—

τα ερωτηματολόγια της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Πολιτικής για τους Ρομά (ERPC)·

—

οι εκθέσεις όσον αφορά το περιεχόμενο των στρατηγικών και τη διαδικασία διαμόρφωσής τους, οι οποίες συντάσσονται από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που ασχολούνται με θέματα σχετικά με τους Ρομά, όπως το ERIO (European Roma Information Office - Ευρωπαϊκό Γραφείο Πληροφόρησης για τους Ρομά - ERIO) ή το κέντρο AMALΙΡΕ· και

—

οι απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο της διαδικτυακής έρευνας που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της ΕΟΚΕ στα 27 κράτη μέλη.

5.5.1

Υφίσταται τεράστιος κίνδυνος το θετικό κλίμα που επικρατεί στην ΕΕ έναντι των θεμάτων που σχετίζονται με τους Ρομά να παραμείνει αναξιοποίητο και να παραχωρήσει τη θέση του σε μια νέα αποτυχία με σοβαρές συνέπειες. Γι’ αυτό τον λόγο, η ΕΟΚΕ θεωρεί εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι οι δημόσιες πολιτικές να υπόκεινται σε συνεχή παρακολούθηση και επανεξέταση όσον αφορά τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά, προκειμένου οι όποιες αρνητικές – ή ακόμη και επιβλαβείς επιπτώσεις τους – να μην επισκιάσουν τα προσδοκώμενα οφέλη από τις εν λόγω στρατηγικές. Κρίνεται σκόπιμο να τεθούν σε εφαρμογή αποτελεσματικοί μηχανισμοί για τον συντονισμό και τη διόρθωση των διαφόρων πολιτικών.

5.5.2

Η εξέταση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά καταδεικνύει την ύπαρξη ανησυχητικών διαφορών από πλευράς, αφενός, πολιτικής βούλησης για την εξάλειψη των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού εις βάρος των Ρομά και, αφετέρου, αποτελεσματικότητας των διαθέσιμων μέσων, πόρων και μηχανισμών. Η ΕΟΚΕ συνιστά την ανάληψη αποφασιστικότερης δράσης απ’ ό,τι κατά το παρελθόν για την αποτροπή της εκμετάλλευσης του συγκεκριμένου θέματος για πολιτικούς σκοπούς.

5.6.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί κεφαλαιώδους σημασίας οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά να διαπνέονται πάντοτε από ένα όραμα βασισμένο στο Δίκαιο προκειμένου να εγγυώνται στους πολίτες των κρατών μελών τη δυνατότητα πλήρους απολαβής των ίδιων θεμελιωδών δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται τόσο από την ευρωπαϊκή νομοθεσία όσο και από τις διεθνείς Συνθήκες και Συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

5.6.2

Ενδείκνυται να δοθεί προτεραιότητα στην καταπολέμηση των διακρίσεων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι πολιτικές της ΕΕ και των κρατών μελών της κατά των διακρίσεων θα πρέπει να συντελούν ακόμη περισσότερο στον εντοπισμό κρουσμάτων διακριτικής μεταχείρισης και στη συνακόλουθη επιβολή κυρώσεων, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές νομικές παραδόσεις.

5.6.3

Απαιτείται επίσης να επιδιωχθεί η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών Ρομά, καθώς και η διασφάλιση της πλήρους εφαρμογής των εν λόγω δικαιωμάτων. Προς τον σκοπό αυτό, χρειάζεται να προαχθεί το δικαίωμα στην εκπαίδευση και το δικαίωμα στην κατάλληλη υγειονομική περίθαλψη. Αντί των πολιτικών απέλασης, θα ήταν προτιμότερη η εφαρμογή, στο μέτρο του δυνατού, μιας πιο ισόρροπης πολιτικής για την ένταξη των μεταναστών Ρομά που προέρχονται από κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πολίτες της ΕΕ).

5.6.4

Ιδιαίτερη προσπάθεια θα πρέπει εξάλλου να καταβληθεί με σκοπό να καταστεί κοινή πρακτική η αποδοχή των Ρομά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την εκπαιδευτική κοινότητα και άλλους τομείς του δημόσιου βίου. Κρίνεται σκόπιμη η προώθηση προγραμμάτων για τη διάδοση της ιστορίας και του πολιτισμού των Ρομά, με παράλληλη ευαισθητοποίηση σχετικά με προβλήματα που αντιμετωπίζουν από πλευράς διακρίσεων και αποκλεισμού· κατά την εν λόγω διαδικασία ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης σημαντική θεωρείται η ενεργός συμμετοχή και των ίδιων των Ρομά.

5.6.5

Κρίνεται αναγκαίο να έρθουν στο φως όλα τα κρούσματα ρατσισμού και ξενοφοβίας στο πλαίσιο μιας συνεκτικής προσέγγισης και να επιβληθούν, εφόσον χρειάζεται, νομικές κυρώσεις. Εν προκειμένω, οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης, συμπεριλαμβανομένης της «αφρόκρεμας» του πολιτικού κόσμου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, έχουν εξαιρετικά σημαντική ευθύνη.

5.6.6

Οι Ρομά θα ήταν ευκταίο να μην διώκονται ως εθνοτική ομάδα και να μην συνδέονται συνειρμικά με αρνητικά κοινωνικά φαινόμενα (εγκληματικότητα, συμπεριφορές που αντίκεινται προς τα ευρέως αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα κλπ.), με σκοπό να εκλείψει ο κίνδυνος αυτού του είδους αντιμετώπισης και να διασφαλιστεί ότι τούτο θα εφαρμόζεται ιδιαίτερα στην περίπτωση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

5.6.7

Η ΕΟΚΕ τονίζει εκ νέου ότι απαιτείται να γενικευθεί μια θετική προσέγγιση έναντι της κοινωνικής κατάστασης των Ρομά. Η ΕΟΚΕ προτρέπει τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα δίκτυά τους να επιδιώξουν να μην παρουσιάζουν τους Ρομά και την κοινότητά τους αποκλειστικά και μόνο ως τμήμα ενός τεταμένου κοινωνικού πλαισίου και ως «φορείς» προβλημάτων και να προβάλλουν, αντ’ αυτού, ευρέως τα επιτυχή παραδείγματα μεμονωμένων ατόμων και κοινοτήτων Ρομά που αποτελούν πρότυπο κοινωνικής ένταξης και ανέλιξης και τα οποία είναι υπερήφανα για την ταυτότητά τους.

5.6.8

Αποφασιστικό παράγοντα για την υλοποίηση των πολιτικών ένταξης αποτελεί το γεγονός ότι τα άτομα πρέπει να διαθέτουν τη δύναμη, τα μέσα και τη δυνατότητα να διαμορφώσουν τα ίδια το μέλλον τους. Ως εκ τούτου, η πολιτική – στο σύνολό της, αλλά και όσον αφορά τις ιδιαίτερες πτυχές της – οφείλει να βοηθήσει, αφενός, τους ενδιαφερόμενους να αναπτύξουν την ικανότητα να καθορίζουν την τύχη τους – στο πλαίσιο του κράτους δικαίου – και, αφετέρου, το κοινωνικό σύνολο να αποδεχθεί αυτή την εξέλιξη βάσει της αρχής του αμοιβαίου συμφέροντος.

5.7.1

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η κοινωνία των πολιτών δεν θα πρέπει να έχει παθητικό ρόλο ως διακοσμητικό στοιχείο των διαδικασιών διαμόρφωσης των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά, αλλά να δραστηριοποιηθεί ενεργά προς αυτή την κατεύθυνση.

5.7.2

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας του δικτύου των εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά που προβλέπεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά επισημαίνει ότι αυτό έχει νόημα μόνο εφόσον διαθέτουν τις δέουσες αρμοδιότητες και τους κατάλληλους –κυρίως χρηματοπιστωτικούς– πόρους· σε κάθε περίπτωση, η δράση των εν λόγω σημείων επαφής πρέπει να λάβει τη μορφή στενής και θεσμοθετημένης συνεργασίας με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

5.7.3

Η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την ένταξη των Ρομά θα πρέπει να έχει επίσης συμμετοχή στη διαδικασία αξιολόγησης των στρατηγικών προγραμμάτων· προς τον σκοπό αυτό, απαιτείται να ενισχυθεί περαιτέρω η λειτουργία της.

5.7.4

Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών –συμπεριλαμβανομένων επίσης των οργανώσεων των Ρομά και των εκπροσώπων των συμφερόντων της εν λόγω κοινότητας– απαιτείται να συμμετέχει πλήρως σε όλα τα στάδια της διαδικασίας διαμόρφωσης των στρατηγικών ένταξης των Ρομά (χάραξη, υλοποίηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση), όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Η προσέγγιση αυτή χρήζει εφαρμογής σε όλα τα επίπεδα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και προς τον σκοπό αυτό απαιτείται να προσδιοριστεί ο τρόπος υλοποίησής της από πλευράς οργάνων διαβούλευσης, μεθόδων διασφάλισης της διαφάνειας, μέσων και πόρων.

5.7.5

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη καθιέρωσης μιας πολιτικής ικανής να διευκολύνει τη δραστηριοποίηση των πολιτών που θεωρούν τους εαυτούς τους ως μέλη κάποιας κοινότητας Ρομά και να προωθήσει την κοινωνική τους ένταξη, σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση κατάλληλου μηχανισμού στήριξης.

5.8.1

Δεδομένου ότι η παρακολούθηση και η αξιολόγηση είτε δεν προβλέπονται καθόλου στο πλαίσιο των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά των κρατών μελών είτε αποτελούν ανεπαρκώς ανεπτυγμένη συνιστώσα τους, η ΕΟΚΕ προτείνει να συμπληρώσει κάθε κράτος μέλος το δικό του πρόγραμμα από αυτή την άποψη και να καθορίσει τις αρμόδιες οργανικές οντότητες, τις ενδεδειγμένες θεσμικές διαδικασίες, τους κατάλληλους δείκτες για τους εν λόγω στόχους, τη μεθοδολογία αξιολόγησης, τις πηγές πληροφοριών κλπ.

5.8.2

Οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά θα πρέπει επίσης να επανεξετάζονται και να παρακολουθούνται συνεχώς προκειμένου να διαπιστώνεται εάν προκρίνουν σφαιρικές και συνεκτικές πολιτικές και στους πέντε βασικούς τομείς παρέμβασης του στρατηγικού πλαισίου, εάν καλύπτουν τις ανεπάρκειες των υφιστάμενων πλαισίων, καθώς και εάν προβλέπουν τα ενδεδειγμένα προς τον σκοπό αυτό προγράμματα σε συνδυασμό με την απαιτούμενη χρηματοδότηση.

5.8.3

Τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά συνάδουν με τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αναπτυξιακές πολιτικές και είναι σε θέση να αναχαιτίσουν ή να αντισταθμίσουν τις τυχόν ανεπιθύμητες επιπτώσεις των πολιτικών αυτών στους στόχους των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά.

5.8.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά να δημιουργήσει η Επιτροπή δίκτυο ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων σε κάθε κράτος μέλος, επιφορτισμένο με την τεκμηριωμένη αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να διαθέσουν πόρους –ακόμη και στο πλαίσιο των επιχειρησιακών προγραμμάτων– για την παρακολούθηση εκ μέρους της ΕΕ και για την (ανεξάρτητη) αξιολόγηση από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Η συνεκτίμηση της παραμέτρου «παρακολούθηση και αξιολόγηση» αποτελεί επιτακτική ανάγκη κατά τη χρηματοδότηση των προγραμμάτων.

5.8.5

Η ΕΟΚΕ προκρίνει επίσης, εκτός από τον συντονισμό στον οποίο προβαίνει η EUROSTAT, την κατάρτιση εκ μέρους του εξειδικευμένου προσωπικού των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών, των δεικτών που είναι αναγκαίοι για την παρακολούθηση των στρατηγικών σχετικά με τους Ρομά βάσει τεκμηριωμένων στοιχείων, σε συνδυασμό με την καθιέρωση μιας ενιαίας στατιστικής μεθόδου για τον καθορισμό των εν λόγω δεικτών.

5.9.1

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι απαιτείται να προβλεφθούν επαρκείς πόροι, από χωριστές γραμμές του προϋπολογισμού, για την υλοποίηση των στόχων που τίθενται στα διάφορα έγγραφα πολιτικής.

5.9.2

Η κρίση πλήττει πρωτίστως τους πιο ευάλωτους. Για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» μπορούν να πραγματοποιηθούν προσαρμογές όσον αφορά τόσο την πολιτική που διέπει τη διάθεση των πόρων όσο και τον καθορισμό των προτεραιοτήτων κατά τρόπο σύμφωνο προς την εξέλιξη της κατάστασης. Εντούτοις, οι προσαρμογές αυτές θα πρέπει να αποφασίζονται υπό συνθήκες διαφάνειας και βάσει μιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο της οποίας θα επιτυγχάνεται συναίνεση με τους εκπροσώπους των ενδιαφερομένων μερών.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/27

1.1

Στις 10 Μαΐου 2012, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας, σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των κουπονιών. Στόχος είναι να υπαχθούν τα κουπόνια σε ένα ευρύ, ουδέτερο και διαφανές καθεστώς φορολογίας.

1.2

Η Επιτροπή επιθυμεί να θεσπίσει κοινούς κανόνες για την πρόληψη της διπλής φορολόγησης και της φοροαποφυγής. Είναι δε πεπεισμένη ότι η διατήρηση της σημερινής κατάστασης θα αυξήσει τις ανισορροπίες στην ενιαία αγορά, πράγμα που οδηγεί σε στρέβλωση του ανταγωνισμού ως αποτέλεσμα συνθηκών που δεν είναι οι ίδιες για όλους τους συμμετέχοντες στην εν λόγω αγορά.

1.3

Τον τελευταίο καιρό, ειδικότερα, σημειώθηκε σημαντική αύξηση στη χρήση κουπονιών. Οι διάφορες εφαρμογές και χρήσεις τους δημιουργούν ασάφεια σε ό,τι αφορά τις φορολογικές υποχρεώσεις. Συνεπώς, χρειάζεται να θεσπιστούν όσο το δυνατό περισσότερο σαφείς κανόνες για όλα τα κράτη μέλη, προκειμένου να αποφευχθούν ανισορροπίες στην ενιαία αγορά.

1.4

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσπάθεια για τον όσο το δυνατό ακριβέστερο καθορισμό των διαφόρων ειδών κουπονιών. Το ζητούμενο είναι να αποτραπούν οι απόπειρες φοροαποφυγής όταν χρησιμοποιούνται κουπόνια. Ταυτόχρονα, οι κανόνες θα εξασφαλίσουν ότι οι εκδότες κουπονιών δεν θα ευρίσκονται σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τους ανταγωνιστές τους.

1.5

Η ΕΟΚΕ επικροτεί ιδιαιτέρως την προσπάθεια της Επιτροπής να καταργήσει τον υπερβολικό διοικητικό φόρτο στη διανομή κουπονιών πολλαπλών σκοπών, όπου φόρο θα πρέπει να καταβάλλει μόνο ο εξοφλών, δεδομένου ότι είναι το μόνο που γνωρίζει πότε και πώς χρησιμοποιήθηκε ένα κουπόνι.

1.6

Δεν πρόκειται να προκύψει καμία προστιθέμενη αξία από τον καθορισμό των κανόνων για τις φορολογικές υποχρεώσεις σε σχέση με την αντιμετώπιση των κουπονιών, αν οι κανόνες αυτοί δεν τηρηθούν από όλα τα κράτη μέλη. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να τηρούνται οι κοινοί κανόνες και να καταργηθούν οι διάφορες απαλλαγές που στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και διαβρώνουν το ανταγωνιστικό περιβάλλον.

1.7

Η Επιτροπή επιδιώκει να τροποποιήσει την οδηγία για τον ΦΠΑ, όπως ισχύει και για κουπόνια, λόγω της επέκτασης των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, όπου τα προπληρωμένα κουπόνια τηλεπικοινωνιών αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος του συνολικού όγκου των κουπονιών.

1.8

Η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε να επιστήσει την προσοχή σε μια σειρά από ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν πριν από την έναρξη ισχύος της οδηγίας. Αυτά αφορούν κυρίως πιθανά προβλήματα με διαφορετικά όρια φορολογικής απαλλαγής στα επιμέρους κράτη μέλη, όταν προσφέρονται κουπόνια δωρεάν, την έλλειψη μεταβατικών διατάξεων αλλά και κανόνων για την κάλυψη της μη εξαργύρωσης κουπονιών συγκεκριμένου σκοπού.

2.1

Η οδηγία του Συμβουλίου 2006/112/ΕΚ της 28ης Νοεμβρίου 2006 σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας θεσπίζει κανόνες σχετικά με τον χρόνο και τον τόπο παροχής αγαθών και υπηρεσιών, το φορολογητέο ποσό, το απαιτητό του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) και το δικαίωμα σε έκπτωση. Ωστόσο, οι κανόνες αυτοί δεν αρκούν για να εξασφαλιστεί η συνοχή σε όλες τις πτυχές της φορολογίας κουπονιών. Το αποτέλεσμα είναι ανισορροπίες στην αγορά, αρκετά σοβαρές ώστε να επηρεάσουν αρνητικά την ορθή λειτουργία της ενιαίας αγοράς.

2.2

Η ασυντόνιστη προσέγγιση που επικρατεί σήμερα μεταξύ των κρατών μελών οδηγεί σε σημαντικές ανισορροπίες στην αγορά και πρέπει να καταργηθεί. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή προτείνει τη θέσπιση κοινών κανόνων για την εξασφάλιση μιας βέβαιης και ενιαίας αντιμετώπισης, την αποφυγή ασυνεπειών, στρέβλωσης του ανταγωνισμού, διπλής ή μη φορολόγησης και τη μείωση του κινδύνου φοροαποφυγής σε σχέση με τα κουπόνια.

2.3

Τα κουπόνια έχουν ποικίλα χαρακτηριστικά, γεγονός που τα καθιστά προβληματικά από φορολογική άποψη. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να γίνεται διάκριση μεταξύ των διαφόρων ειδών τους και να θεσπιστούν σαφείς κανόνες με τους οποίους αυτό θα καταστεί εφικτό.

2.4

Στόχος της οδηγίας είναι η διάκριση των μέσων πληρωμής από τα κουπόνια και ο ορισμός των τελευταίων που μπορεί να έχουν φυσική ή ηλεκτρονική μορφή, ανάλογα με τη χρήση τους. Ορίζονται επίσης οι υποχρεώσεις του εκδότη κουπονιών.

2.5

Το δικαίωμα λήψης αγαθών ή υπηρεσιών ή το δικαίωμα έκπτωσης είναι εγγενές χαρακτηριστικό ενός κουπονιού. Ωστόσο, το δικαίωμα αυτό μπορεί να μεταβιβαστεί από πρόσωπο σε πρόσωπο πριν την τελική εξόφληση του κουπονιού. Για να αποφευχθεί ο κίνδυνος διπλής φορολόγησης όσον αφορά τη φορολογία της υπηρεσίας που σχετίζεται με αυτό το δικαίωμα, πρέπει να προβλεφθεί ότι η εκχώρηση του εν λόγω δικαιώματος και η εξαγορά των αγαθών ή των υπηρεσιών θα πρέπει να θεωρούνται μία ενιαία συναλλαγή.

2.6

Για να εξασφαλίζεται η ουδετερότητα, η φορολογική υποχρέωση πρέπει να συνδέεται με μία μόνο συναλλαγή για αγαθά ή υπηρεσίες που παρέχονται με αντάλλαγμα το κουπόνι.

2.7

Η οδηγία προβλέπει ότι κουπόνια που εκδίδονται από ταξιδιωτικούς πράκτορες πρέπει να φορολογούνται στο κράτος μέλος στο οποίο είναι εγκατεστημένος ο ταξιδιωτικός πράκτορας. Για να αντιμετωπιστούν πιθανές προσπάθειες αλλαγής του τόπου φορολόγησης, αγαθά ή υπηρεσίες που παρέχονται με αυτά τα κουπόνια υπάγονται επίσης στην εν λόγω διάταξη.

2.8

Σε περίπτωση που τα κουπόνια κυκλοφορούν μέσα ενός δικτύου διανομής, η Επιτροπή προτείνει η τελική τιμή τους να καθορίζεται κατά την έκδοση, πράγμα που σημαίνει ότι το επίπεδο του ΦΠΑ παραμένει αμετάβλητο καθ 'όλη τη διαδικασία διανομής των κουπονιών πολλαπλών σκοπών.

2.9

Αν τα κουπόνια διανέμονται από υποκείμενο σε φόρο πρόσωπο που ενεργεί στο όνομά του αλλά για λογαριασμό τρίτου, το υποκείμενο στον φόρο πρόσωπο θα πρέπει να θεωρείται ότι λαμβάνει και παρέχει το ίδιο τα κουπόνια. Σε περίπτωση που η διανομή περιλαμβάνει κουπόνια πολλαπλών σκοπών και η φορολογία επιβάλλεται μόνο μια φορά όταν το κουπόνι εξοφλείται, θα προκύψουν προσαρμογές σε όλα τα στάδια της αλυσίδας διανομής, με αποτέλεσμα περιορισμένα ή μηδενικά νέα φορολογικά έσοδα. Για να αποφευχθεί ο υπερβολικός διοικητικός φόρτος, το υποκείμενο σε φόρο πρόσωπο που διανέμει τέτοια κουπόνια δεν πρέπει να θεωρείται ότι έχει λάβει και προμηθεύσει το ίδιο τα κουπόνια.

2.10

Η Επιτροπή καθορίζει τη φορολόγηση των κουπονιών πολλαπλών σκοπών όταν διανέμονται. Όταν ο διανομέας αποκομίζει κέρδος από την πώληση σε άλλο διανομέα, η υπηρεσία διανομής θα πρέπει να φορολογείται με βάση το περιθώριο κέρδους του διανομέα.

2.11

Η πρόταση οδηγίας προβλέπει την κατάργηση όλων των εξαιρέσεων που έχουν ζητηθεί από τα κράτη μέλη σχετικά με την φορολόγηση της παροχής αγαθών ή υπηρεσιών σε διασυνοριακό επίπεδο. Η διάταξη αυτή θα απέκλειε το ενδεχόμενο διπλής ή μη φορολόγησης.

2.12

Κατά την Επιτροπή, τα κουπόνια διαιρούνται σε κουπόνια συγκεκριμένου σκοπού και σε κουπόνια πολλαπλών σκοπών, ανάλογα με τη χρήση. Τα κουπόνια συγκεκριμένου σκοπού αντιπροσωπεύουν το δικαίωμα λήψης αγαθών ή υπηρεσιών, όπου ο τόπος παροχής και το ποσό που ελήφθη για το κουπόνι είναι γνωστά. Στην περίπτωση των κουπονιών συγκεκριμένου σκοπού, ο ΦΠΑ καταβάλλεται επί του ποσού που εισπράχθηκε για το κουπόνι, ακόμα και αν η πληρωμή έγινε πριν από την παράδοση των αγαθών ή την παροχή των υπηρεσιών. Στην περίπτωση των κουπονιών πολλαπλών σκοπών, φορολογική υποχρέωση γεννάται μόνο όταν ένα κουπόνι εξοφλείται.

2.13

Εάν χορηγείται έκπτωση στην τιμή των αγαθών ή των υπηρεσιών με αντάλλαγμα το κουπόνι, η Επιτροπή κρίνει ότι η δυνατότητα εξόφλησης του κουπονιού από τον πάροχο των αγαθών ή των υπηρεσιών αποτελεί υπηρεσία που παρέχεται από τον ίδιο στον εκδότη.

2.14

Σε περίπτωση που η έκπτωση στις τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών παρέχεται ως αντάλλαγμα για ένα κουπόνι, η επιστροφή που λαμβάνει ο εξοφλών από τον εκδότη του κουπονιού αποτελεί το φορολογητέο ποσό για την υπηρεσία που παρέχεται από τον εξοφλούντα στον εκδότη.

2.15

Στην περίπτωση των κουπονιών πολλαπλών χρήσεων, μόνο ο εξοφλών γνωρίζει τι παρασχέθηκε, πού και πότε. Για να εξασφαλιστεί η καταβολή ΦΠΑ για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παρασχέθηκαν, μόνος υπεύθυνος για την απόδοσή του στις φορολογικές αρχές πρέπει να είναι ο εξοφλών.

2.16

Η Επιτροπή εξετάζει τη διασφάλιση της ορθής εφαρμογής και είσπραξης του οφειλόμενου ΦΠΑ όταν η διανομή ή η εξαγορά ενός κουπονιού αυτή καθαυτή δημιουργεί ξεχωριστή παροχή υπηρεσιών διαφορετική από τα αγαθά ή τις υπηρεσίες που αποκτώνται με το κουπόνι.

2.17

Δεδομένου ότι η απλούστευση, ο εκσυγχρονισμός και η εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με τον ΦΠΑ που εφαρμόζονται στα κουπόνια δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη, η Επιτροπή προτείνει την υιοθέτηση της παρούσας οδηγίας σε επίπεδο ΕΕ, σύμφωνα με το άρθρο 5 της ΣΕΕ.

3.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσπάθεια της Επιτροπής για την απλοποίηση, την εναρμόνιση και τον εκσυγχρονισμό των κανόνων που ισχύουν για τον φόρο προστιθέμενης αξίας στην ενιαία αγορά. Όπως έχουν τα πράγματα, όταν τα κράτη μέλη ρυθμίζουν τα ίδια τη φορολογία σε σχέση με τα κουπόνια, προκύπτουν ζητήματα διπλής φορολόγησης ή φοροαποφυγής, κατάσταση η οποία στρεβλώνει την ενιαία αγορά.

3.2

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση της Επιτροπής για την επέκταση της οδηγίας για τον ΦΠΑ όσον αφορά την αντιμετώπιση των κουπονιών. Ωστόσο, καλεί την Επιτροπή, να εξετάσει στο εγγύς μέλλον και άλλες - καθόλου αμελητέες - αγορές αγαθών και υπηρεσιών, όπως αυτές των μεταφορών, των έξυπνων τηλεφώνων, του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων.

3.3

Οι τροποποιήσεις της οδηγίας δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα των δελτίων τα οποία χρησιμοποιούνται κατά παρόμοιο τρόπο με τα κουπόνια. Εάν οι κανόνες αλλάξουν μόνο για τα κουπόνια, μπορεί να αναμένεται αύξηση της χρήσης μέσων που είναι παρόμοια στη φύση, αλλά για τα οποία δεν υπάρχουν σαφώς καθορισμένοι κανόνες. Θα ήταν σκόπιμο, συνεπώς, να προστεθεί η έννοια του «δελτίου» στην οδηγία και να θεσπιστούν κανόνες για τη μεταχείριση των δελτίων.

3.4

Η οδηγία τροποποιείται, κυρίως λόγω της αύξησης της χρήσης κουπονιών στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, όπου τα κουπόνια αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να ορίσει προσεκτικά τη χρήση των τηλεφωνικών κουπονιών, δεδομένου ότι οι σύγχρονες τεχνολογίες διευρύνουν πολύ τις δυνητικές εφαρμογές τους.

3.5

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την επέκταση της οδηγίας για την κάλυψη του ΦΠΑ σε σχέση με τα κουπόνια. Ούτε η έκτη οδηγία για τον ΦΠΑ (1), ούτε η οδηγία για τον ΦΠΑ (2) προβλέπουν κανόνες για τη μεταχείριση των συναλλαγών που περιλαμβάνουν χρήση κουπονιών. Έτσι, προκύπτουν προβλήματα με το φορολογητέο ποσό, τον χρόνο ή τον τόπο της συναλλαγής. Στην περίπτωση της διασυνοριακής διανομής κουπονιών, έχει επικρατήσει αβεβαιότητα γύρω από τις συναλλαγές και υπήρξαν δυσκολίες ερμηνείας για τους εκδότες και τους διανομείς κουπονιών.

3.6

Οι κοινοί κανόνες για τον ΦΠΑ εγκρίθηκαν το 1977 και η ενιαία αγορά πρέπει τώρα να αντιμετωπίσει μια σειρά από αλλαγές που προέκυψαν με την πάροδο του χρόνου ως αποτέλεσμα των νέων τρόπων επιχειρηματικής δραστηριότητας. Για το λόγο αυτό, οι κανόνες για τον ΦΠΑ πρέπει να ενημερώνονται σύμφωνα με τις αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι παράγοντες της αγοράς. Τα κουπόνια και ο τρόπος με τον οποίο φορολογούνται περιλαμβάνονται στις αλλαγές που δεν είχαν προβλεφθεί κατά το παρελθόν και που τώρα θα πρέπει να καλυφθούν από τους ισχύοντες κανόνες.

3.7

Η καθιέρωση σαφών κανόνων θα ρυθμίσει αρκετά ζητήματα που αντιμετωπίζει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επ' αυτού, το Δικαστήριο έχει εκδώσει μια σειρά από επιμέρους κατευθυντήριες γραμμές, με τις οποίες όμως δεν ρυθμίστηκε το θέμα στο σύνολό του. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει συνεπώς τη θέσπιση όρων όσον αφορά τον ΦΠΑ σε σχέση με τα κουπόνια με τους οποίους καθιερώνονται σαφείς κανόνες για τις επιχειρήσεις, και για την εξάλειψη της διπλής φορολόγησης, αλλά και της μη φορολόγησης.

3.8

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον ορισμό των κουπονιών συγκεκριμένου σκοπού, των κουπονιών πολλαπλών σκοπών και των εκπτωτικών κουπονιών, με τον οποίο αποσαφηνίζονται οι κανόνες που πρέπει να τηρούν οι παράγοντες της αγοράς σε ένα ιδιαίτερα εκτενή χώρο.

4.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη διάκριση που γίνεται μεταξύ υπηρεσιών πληρωμής και κουπονιών. Επικροτεί επίσης τη διάκριση που προβλέπεται στο άρθρο 30α της πρότασης οδηγίας μεταξύ κουπονιών συγκεκριμένου σκοπού, κουπονιών πολλαπλών σκοπών και εκπτωτικών κουπονιών. Έτσι ορίζονται πλέον τα διάφορα είδη κουπονιών.

4.2

Πρέπει να καθιερωθεί ένα μέγιστο χρονικό διάστημα για την εξόφληση των κουπονιών από τους καταναλωτές, αφού διαφορετικά θα προκύψουν προβλήματα επιστροφής του ΦΠΑ, εάν αλλάξουν οι φορολογικοί συντελεστές.

4.3

Ο ορισμός στο άρθρο 30β μιας ενιαίας συναλλαγής, όπως η χορήγηση κουπονιών με δικαίωμα παροχής αγαθών ή υπηρεσιών και συνακόλουθης παροχής αυτών των αγαθών ή υπηρεσιών, είναι ευπρόσδεκτος και απλοποιεί την εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων. Αυτό το άρθρο θα πρέπει επίσης να συνδεθεί με το άρθρο 74γ.

4.4

Το άρθρο 65, το οποίο ορίζει τόσο πότε ο ΦΠΑ καθίσταται απαιτητός όσο και τη βάση επιβολής του φόρου, απλοποιεί σημαντικά τη χρήση των κουπονιών συγκεκριμένου σκοπού.

4.5

Θα πρέπει να καθοριστεί η διαδικασία για τα κουπόνια συγκεκριμένου σκοπού. Τα κουπόνια συγκεκριμένου σκοπού φορολογούνται τη στιγμή της πώλησής τους. Στην περίπτωση, ωστόσο, που ένα κουπόνι συγκεκριμένου σκοπού δεν εξοφληθεί, τότε, όπως επιβεβαιώθηκε με την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν προκύπτει δικαίωμα ανάκτησης του φόρου από τον εκδότη του κουπονιού. Εντούτοις, ο εκδότης έχει ήδη πληρώσει ΦΠΑ.

4.6

Χρειάζεται λεπτομερέστερη επεξεργασία της διαδικασίας που πρέπει να τηρείται στην περίπτωση των κουπονιών πολλαπλών σκοπών όπου το περιθώριο κέρδους του διανομέα είναι ανύπαρκτο ή αρνητικό όπου ισχύουν διαφορετικές φορολογητέες βάσεις ή μηδενικοί συντελεστές – π.χ. για τα φαρμακευτικά προϊόντα, σε ορισμένα κράτη μέλη.

4.7

Η Επιτροπή προβλέπει ότι στον βαθμό που φορολογούνται τα αγαθά ή οι υπηρεσίες που παρέχονται κατά την εξόφληση ενός κουπονιού, το υποκείμενο στον φόρο πρόσωπο δικαιούται έκπτωσης του ΦΠΑ επί των δαπανών σε σχέση με την έκδοση του κουπονιού. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το κόστος του ΦΠΑ εκπίπτει, ακόμη και αν τα εν λόγω αγαθά ή υπηρεσίες παρέχονται από πρόσωπο διαφορετικό από τον εκδότη του δελτίου.

4.8

Η ΕΟΚΕ θεωρεί πιθανό να υπάρξουν προβλήματα σε σχέση με τις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 74α, όπου μπορεί να προκύψουν επιπλοκές στην περίπτωση των κουπονιών πολλαπλών σκοπών που χρησιμοποιούνται σε διασυνοριακή βάση. Ενδέχεται να είναι δύσκολο να υπολογιστεί το φορολογητέο ποσό και η ονομαστική αξία της συναλλαγής σε σχέση με διαφορετικούς συντελεστές ΦΠΑ στις χώρες όπου χρησιμοποιούνται κουπόνια.

4.9

Η ΕΟΚΕ διακρίνει επίσης άλλο ένα πρόβλημα σχετικά με τις μεταβατικές ρυθμίσεις που απαιτούνται κατά την εισαγωγή ενιαίων φορολογικών κανόνων για τα κουπόνια – όπως συγκεκριμένα με τη διάρκεια των εν λόγω ρυθμίσεων, δεδομένου ότι η περίοδος εξόφλησης πολλών κουπονιών πολλαπλών σκοπών είναι μακρά.

4.10

Υπερβολική διοικητική επιβάρυνση μπορεί να προκύψει όταν μέρη μιας συναλλαγής πραγματοποιούνται σε διαφορετικά κράτη μέλη. Ένα σχετικό παράδειγμα είναι η μερική κατανάλωση πιστώσεων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών σε διάφορα κράτη μέλη.

4.11

Προκύπτουν επίσης ορισμένα ερωτήματα όταν τα κουπόνια χορηγούνται ως μέσο για την προώθηση αγαθών ή υπηρεσιών. Σε αυτή την περίπτωση, συχνά τα κουπόνια δεν εξοφλούνται καθόλου ή εξοφλούνται χωρίς τη γνώση του εκδότη, πράγμα που δυσχεραίνει στη συνέχεια τη φορολόγηση.

4.12

Όπως έχουν τα πράγματα, σε πολλά κράτη μέλη ισχύουν ανώτατα όρια απαλλαγής διαφόρων διαφημιστικών κουπονιών παροχής αγαθών ή υπηρεσιών για επιχειρήσεις. Τα όρια αυτά διαφέρουν σημαντικά λόγω των διαφορών οικονομικής ισχύος και μεγέθους των αγορών των κρατών μελών. Οι χώρες αυτές θα πρέπει να καταργήσουν τις εν λόγω απαλλαγές, προκειμένου να αποφευχθούν στρεβλώσεις στην ενιαία αγορά. Αυτό θα σταματήσει την πιθανή κερδοσκοπία εκ μέρους εταιρειών που επιθυμούν να ελαφρύνουν όσο το δυνατό περισσότερο τις φορολογικές τους υποχρεώσεις με την έκδοση και τη διανομή διαφημιστικών κουπονιών σε χώρες στις οποίες ισχύουν όρια φορολογικής απαλλαγής για τέτοια κουπόνια. Ενώ ένα όριο μπορεί να διατηρηθεί, θα πρέπει να είναι το ίδιο για όλους και θα πρέπει πιθανώς να περιορίζεται στα κουπόνια, δεδομένου ότι η επιβολή ενός γενικού ορίου για διαφημιστικό υλικό θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα.

4.13

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η καθιέρωση κοινών κανόνων σε όλα τα κράτη μέλη και η εξάλειψη των ευκαιριών φοροδιαφυγής, θα αυξήσουν τις εισπράξεις ΦΠΑ από κουπόνια και, ως εκ τούτου, τα φορολογικά έσοδα των κρατών μελών, και θα ενισχύσουν το πεδίο εφαρμογής, την ουδετερότητα και τη διαφάνεια αυτής της μορφής φορολογίας. Η τροποποίηση της οδηγίας θα έχει ως εκ τούτου αντίκτυπο στον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και μάλιστα θετικό, κατά την ΕΟΚΕ - αν και αυτό είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί ποσοτικά.

4.14

Υπήρξε σημαντική αύξηση, ιδίως τα τελευταία χρόνια, στη χρήση απλών ή εκπτωτικών κουπονιών για την παροχή αγαθών ή υπηρεσιών. Τα είδη και οι χρήσεις αυτών των κουπονιών συνεχώς επεκτείνονται και αυτό αναμφίβολα θα συνεχιστεί. Κατά συνέπεια, πρέπει να υποτεθεί ότι θα χρειαστούν νέοι κανόνες για νέα είδη κουπονιών που δεν θα έχουν σαφώς καθορισμένη χρήση.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/31

1.1

Η παρούσα γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) έχει ως θέμα την πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου που θα εισαγάγει έναν Μηχανισμό Ταχείας Αντίδρασης (ΜΤΑ) για να δώσει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα αποτελεσματικότερης καταπολέμησης της απάτης με τον φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ), πρωτίστως μέσω της μείωσης του χρόνου που απαιτείται για την εισαγωγή παρέκκλισης σχετικά με τον καθορισμό των προσώπων που υποχρεούνται να καταβάλλουν ΦΠΑ. Το μέτρο αίρει επίσης τον κίνδυνο θέσπισης εθνικών μέτρων για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ που δεν θα είχαν νομική βάση στην ευρωπαϊκή νομοθεσία.

1.2

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον στόχο της πρότασης – να καταστεί αποτελεσματικότερος ο αγώνας κατά της φορολογικής απάτης – και θεωρεί ότι ο τρόπος που προωθείται αποτελεί πρόοδο σε σχέση με το ισχύον νομικό καθεστώς. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ, στην παρούσα γνωμοδότηση, επισημαίνει ορισμένες ελλείψεις της πρότασης και διατυπώνει παρατηρήσεις και εναλλακτικές προτάσεις που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μελλοντική βελτίωση του status quo.

1.3

Η απάτη στον τομέα του ΦΠΑ αποτελεί εξαιρετικά επιβλαβή πρακτική που απομυζά σημαντικά ποσά από τα δημοσιονομικά έσοδα των κρατών μελών και, με τον τρόπο αυτόν, αντιβαίνει στις προσπάθειές τους για εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών. Τα είδη απάτης στον τομέα του ΦΠΑ εξελίσσονται σχετικά γρήγορα, οπότε η νομοθεσία που συντελεί στην εξάλειψη παρόμοιων δραστηριοτήτων πρέπει να θεσπιστεί με τον αποτελεσματικότερο δυνατό τρόπο.

1.4

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της διότι η πρόταση οδηγίας δίδει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να αντιδρούν με ευελιξία έναντι της απάτης σε έναν συγκεκριμένο τομέα και να λαμβάνουν μέτρα σχεδόν άμεσα, ώστε να αποτρέπεται η πιθανή απώλεια φορολογικών εσόδων. Η μείωση του χρόνου που απαιτείται για τη χορήγηση παρεκκλίσεων από το κοινό σύστημα ΦΠΑ συμβάλλει στον αγώνα κατά της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής.

1.5

Η ΕΟΚΕ εκφράζει ορισμένες επιφυλάξεις σχετικά με την εισαγωγή παρέκκλισης από τη διαδικασία εξέτασης που προβλέπεται στο άρθρο 3, παρ. 5, του κανονισμού (ΕΕ) αρ. 182/2011, ιδίως με δεδομένο ότι η προτεινόμενη διαδικασία καθιστά πρακτικώς αδύνατον να συζητηθεί από εμπειρογνώμονες σε συνεδρίαση της επιτροπής μία αίτηση παρέκκλισης ενός κράτους μέλους από το κοινό σύστημα ΦΠΑ.

1.6

Όσον αφορά την ανάγκη για αποτελεσματική καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ, τα είδη της οποίας εξελίσσονται σχετικά γρήγορα, η ΕΟΚΕ προτείνει να εξασφαλίζεται και η τεχνογνωσία των ειδικών του τομέα – πολλοί από τους οποίους βρίσκονται στην οργανωμένη κοινωνία των πολιτών– κατά τον σχεδιασμό και την αναζήτηση περαιτέρω αποτελεσματικών μέτρων. Απαιτούνται συνεδριάσεις των ομάδων εμπειρογνωμόνων στις οποίες να μπορεί να συζητηθεί το ζήτημα με τους ευρύτερους δυνατούς όρους.

1.7

Δεδομένου ότι η απάτη στον τομέα του ΦΠΑ αποτελεί μία περίπλοκη διεθνή εγκληματική δράση που είναι εξαιρετικά επιβλαβής για τα δημόσια οικονομικά, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη για αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των φορολογικών αρχών των κρατών μελών με στόχο την εξάλειψή της. Επομένως, θα επικροτούσε μία πιο σύντονη προσπάθεια εκ μέρους των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων για την ανάληψη δραστηριοτήτων που να έχουν θετική συμβολή στην εν λόγω συνεργασία.

2.1

Στην παρούσα δύσκολη περίοδο, όπου όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες για την αποτελεσματική εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή χαιρετίζει κάθε πρωτοβουλία που μπορεί να ενισχύσει τις εν λόγω προσπάθειες, όσον αφορά τόσο τα έσοδα όσο και τις δαπάνες των δημόσιων προϋπολογισμών. Με την πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ως στόχο να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της καταπολέμησης της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής, συμβάλλοντας έτσι στην εξυγίανση όσον αφορά τα έσοδα.

2.2

Η οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης διέρχεται την πλέον δύσκολη περίοδο από τη δημιουργία της και η αποτελεσματική φορολογία αποτελεί, επί του παρόντος, ιδιαιτέρως σημαντικό στοιχείο της προσπάθειας για ταχεία εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών των κρατών μελών.

2.3

Σύμφωνα με την Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης 2012, η αποφασιστική δημοσιονομική εξυγίανση αποτελεί τρόπο επίτευξης αποτελεσμάτων και είναι εξαιρετικά σημαντική για την αποκατάσταση της μακροοικονομικής σταθερότητας, η οποία αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη και την εξασφάλιση του μέλλοντος του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της είσπραξης φόρων και της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής θα συμβάλει στην αύξηση των εσόδων των κρατικών προϋπολογισμών πολλών κρατών μελών. Η αποτελεσματικότερη εφαρμογή των κανόνων που σχετίζονται με όλα τα είδη φόρων μπορεί επίσης να έχει θετική συμβολή στο πλαίσιο αυτό.

2.4

Σύμφωνα με το παράρτημα IV του COM(2011) 815 final, ο φορολογικός συντονισμός, ο οποίος αφορά κυρίως διασυνοριακές δραστηριότητες, μπορεί να καταστήσει την ενιαία αγορά της ΕΕ πιο αποτελεσματική. Ο εν λόγω ισχυρισμός βασίζεται στην υπόθεση ότι οι περισσότεροι εναπομείναντες φραγμοί στην ενιαία αγορά προκύπτουν από την έλλειψη συντονισμού της φορολογικής πολιτικής. Η εισαγωγή του Μηχανισμού Ταχεία Αντίδρασης (ΜΤΑ) μπορεί εν μέρει να εξαλείψει τέτοιες διαφορές, μολονότι η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η εφαρμογή του ΜΤΑ μπορεί επίσης να έχει πολύ αρνητική επίδραση στα φορολογικά έσοδα ορισμένων κρατών μελών.

2.5

Μία από τις τρέχουσες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν επί του παρόντος τα κράτη μέλη και σε σχέση με τη φορολογία είναι η καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής. Τα αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής μπορούν να βελτιώσουν την είσπραξη φόρων και να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αύξηση των φορολογικών εσόδων· ένα από τα πιθανά μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης είναι η καλύτερη είσπραξη του ΦΠΑ.

2.6

Η Europol εκτιμά ότι η απάτη στον τομέα του ΦΠΑ και η φοροδιαφυγή που συνδέεται με τα δικαιώματα αερίων θερμοκηπίου προκάλεσαν απώλεια περίπου 5 δισεκατομμυρίων ευρώ στους προϋπολογισμούς διαφόρων κρατών μελών της ΕΕ το 2008 και το 2009. Σύμφωνα με τον κ. Rob Wainwright, Διευθυντή της Europol: «Η οργανωμένη απάτη στον τομέα του ΦΠΑ παραμένει μία σημαντική εγκληματική δραστηριότητα στην Ευρώπη. Είναι υπεύθυνη για την απομύζηση τεράστιων πόρων από τα έσοδα των κεντρικών κυβερνήσεων και υπονομεύει τον στόχο της μετατροπής της Ευρώπης σε μία ανταγωνιστική και πιο οικολογική οικονομία».

2.7

Η πράσινη βίβλος σχετικά με το μέλλον του ΦΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, κατά το 2006, το έλλειμμα είσπραξης του ΦΠΑ αποτελούσε το 12% των θεωρητικών εσόδων από ΦΠΑ, ενώ σε ορισμένα κράτη οι εκτιμώμενες απώλειες ανέρχονταν σε ποσοστό άνω του 20%. Μέρος του εν λόγω ελλείμματος μπορεί να αποδοθεί σε απάτη που εκμεταλλεύεται ελλείψεις του υπάρχοντος συστήματος, ιδίως τη δυνατότητα διασυνοριακών αγορών προϊόντων και υπηρεσιών χωρίς την καταβολή ΦΠΑ. Ένας αποτελεσματικός μηχανισμός που επιτρέπει την εξάλειψη της φορολογικής απάτης θα μπορούσε να αποτελέσει μέσο καταπολέμησης της τεράστιας οικονομικής ζημίας που προκαλείται από τέτοιες δραστηριότητες και να συμβάλει στην εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών.

2.8

Τα ειδικά μέτρα που υιοθετούνται βάσει του άρθρου 395α θα καταστήσουν τον αγώνα κατά της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ και της φοροδιαφυγής πιο λειτουργικό και αποτελεσματικό, διότι θα λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες του φορολογικού συστήματος και της διοίκησης της χώρας που υποβάλλει την αίτηση. Τα εν λόγω μέτρα θα συμβάλουν στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος αναζήτησης και ανίχνευσης νέων μορφών φορολογικής απάτης και φοροδιαφυγής. Ωστόσο, υπάρχει λόγος ανησυχίας σχετικά με την πιθανή απώλεια σημαντικών εξουσιών των κρατών μελών στον τομέα της φορολόγησης.

2.9

Βάσει των πληροφοριών που συλλέγονται μέσω της διαδικασίας χορήγησης παρεκκλίσεων από την οδηγία για το κοινό σύστημα ΦΠΑ (στο εξής «η οδηγία»), η Επιτροπή θα λαμβάνει σημαντικές πρακτικές πληροφορίες και ιδέες «από χαμηλότερα επίπεδα» που θα τη βοηθήσουν να βελτιώσει περαιτέρω την οδηγία. Οι εν λόγω πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν για να εξαλειφθούν οι αδυναμίες και οι παρωχημένες διατάξεις, καθώς και για να επικαιροποιηθούν παρωχημένα μέρη της οδηγίας.

3.1

Η πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας επεκτείνει τις εξουσίες της Επιτροπής όσον αφορά τη χορήγηση παρεκκλίσεων για την αποτροπή της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ. Η εν λόγω απάτη προκαλεί σημαντικές δημοσιονομικές απώλειες και παρακωλύει τον ανταγωνισμό και τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει κάθε προσπάθεια για την καλύτερη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και για να καταστεί αποτελεσματικότερη η καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής.

3.2

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι στο πλαίσιο της δεύτερης υποπαραγράφου του άρθρου 395 παρ. 1 της οδηγίας 2006/112/ΕΚ, τα μέτρα που προορίζονται για την απλούστευση της διαδικασίας είσπραξης ΦΠΑ δεν μπορούν, παρά μόνο σε αμελητέο βαθμό, να επηρεάσουν το συνολικό ποσό των φορολογικών εσόδων του κράτους μέλους που εισπράττεται στο στάδιο της τελικής κατανάλωσης. Στο πλαίσιο της πρότασης, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία μήπως ο αντίκτυπος των αιτήσεων στο συνολικό ποσό των φόρων που εισπράττονται από τα κράτη μέλη δεν εξετασθεί επαρκώς.

3.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον αντίκτυπο που θα έχει η πρόταση στη διάρκεια της διαδικασίας έγκρισης των ειδικών μέτρων που εφαρμόζονται από ένα κράτος μέλος για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής, γεγονός που θα αυξήσει την πιθανότητα αποτελεσματικής αντιμετώπισης των εν λόγω δραστηριοτήτων.

3.4

Δεδομένου ότι η απάτη στον τομέα του ΦΠΑ προκύπτει κυρίως σε σχέση με το διασυνοριακό εμπόριο (η λεγόμενη αλυσιδωτή απάτη και η απάτη του αφανούς εμπόρου), η δυνατότητα ανάληψης αποτελεσματικής δράσης με την εφαρμογή παρεκκλίσεων σε ένα μεμονωμένο κράτος μέλος θα είναι ιδιαιτέρως περιορισμένη, ο δε περαιτέρω συντονισμός των διαδικασιών από τις φορολογικές αρχές των κρατών μελών θα είναι απαραίτητος.

3.5

Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης το γεγονός ότι οι εξουσίες που θα αναλάβει η Επιτροπή βάσει της εν λόγω πρότασης είναι εξαιρετικά εξειδικευμένες και περίπλοκες. Σημειώνει ότι άτομα με ειδικευμένη επαγγελματική γνώση, ιδίως από την πράξη, θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της ομάδας που θα ασχοληθεί με την υποβολή μελλοντικών προτάσεων για μέτρα βάσει της διαδικασίας που ορίζεται στα προτεινόμενα νέα άρθρα της οδηγίας. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών αποτελεί κατάλληλη πηγή ατόμων με ανάλογη ειδικευμένη γνώση και πρακτική εμπειρία.

4.1

Στην παρούσα μορφή της, η πρόταση επιτρέπει μόνο την ταχύτερη έγκριση (εντός ενός μήνα) των ειδικών μέτρων που παρεκκλίνουν από την οδηγία 2006/112/ΕΚ σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το κράτος μέλος ζητά παρέκκλιση όσον αφορά τον καθορισμό του λήπτη ως του προσώπου που είναι υπεύθυνο για την καταβολή ΦΠΑ για συγκεκριμένες προμήθειες προϊόντων και υπηρεσιών, κατά παρέκκλιση του άρθρου 193 (το οποίο επί του παρόντος φαίνεται να αποτελεί αποτελεσματικό εργαλείο για την καταπολέμηση της απάτης)· ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις απαιτείται ομόφωνη συμφωνία στο Συμβούλιο, γεγονός που ενδέχεται να αποδυναμώσει σημαντικά την προσπάθεια αποτελεσματικής καταπολέμησης της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι οι παραβάτες συνεργάζονται πλέον αποτελεσματικά, οπότε θα ήταν σκόπιμο για τις φορολογικές και τις αστυνομικές αρχές ορισμένων χωρών να ενημερωθούν για τη χορήγηση παρεκκλίσεων βάσει των προτεινόμενων νέων άρθρων της οδηγίας και να συμμετάσχουν σε αυτήν. Αυτό αφορά ιδίως χώρες στις οποίες ενδέχεται να μεταφερθούν οι παράνομες δραστηριότητες λόγω της χορήγησης παρέκκλισης.

4.2

Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης να μην αποκλείει η διαδικασία έγκρισης στην επιτροπή βάσει του άρθρου 395β, παρ. 2 και 3, τη δυνατότητα ενός μέλους της επιτροπής να ζητά τον τερματισμό της γραπτής διαδικασίας χωρίς αποτέλεσμα, κυρίως για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική προστασία των έννομων συμφερόντων του εν λόγω μέλους, τα οποία ενδέχεται να πληγούν από το αίτημα άλλου κράτους μέλους για την έγκριση ειδικών μέτρων. Ένας άλλος τρόπος αντιμετώπισης της εν λόγω έλλειψης θα ήταν να καθιερωθεί μηχανισμός που να περιλαμβάνει την περαιτέρω έγκριση του ειδικού μέτρου από το Συμβούλιο των Υπουργών, στο πλαίσιο του οποίου το μέτρο θα παύει να ισχύει εάν δεν εγκριθεί.

4.3

Με την εισαγωγή του ΜΤΑ, η πρόταση οδηγίας θα περιορίσει σημαντικά τον χρόνο που απαιτείται για την έγκριση ειδικών μέτρων με στόχο την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής, από τους οκτώ μήνες, που ενδεχομένως να απαιτούνταν έως τώρα για μία θετική πρόταση της Επιτροπής και μετέπειτα την ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου, σε έναν μήνα, με τη μεταβίβαση της εξουσίας έγκρισης στην Επιτροπή. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την υποστήριξή της στην εν λόγω επιτάχυνση ως τρόπου βελτίωσης του αγώνα κατά της φορολογικής απάτης. Ωστόσο, τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα, εάν αυτό κριθεί αναγκαίο, να εξασφαλίζουν την εκ των προτέρων συζήτηση του σχεδίου αίτησής τους για παρέκκλιση στη συμβουλευτική επιτροπή, ώστε να προλαμβάνονται έτσι πιθανές διαδικασίες ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.

4.4

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα «κατάλληλα μέτρα ελέγχου από τα κράτη μέλη» δεν ορίζονται με επαρκή σαφήνεια στο άρθρο 395α, παρ. 1, της πρότασης. Συνεπώς, προτείνει να αρθεί η εν λόγω ανακολουθία από το Συμβούλιο και να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής των μέτρων, ώστε να καλύπτονται εκείνα που αναφέρονται στο άρθρο 395α, παρ. 1β, της πρότασης.

4.5

Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η παρέκκλιση που χορηγείται βάσει της διαδικασίας του άρθρου 395 αποδεικνύεται, κατά τη διάρκεια ισχύος της, αποτελεσματική για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και φοροδιαφυγής, η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση μηχανισμού, με τον οποίο το εκάστοτε μέτρο θα μπορεί να εφαρμόζεται – στο πλαίσιο της διάδοσης βέλτιστων πρακτικών – σε άλλα κράτη μέλη μέσω απλουστευμένης διαδικασίας, παρόμοιας με αυτήν που ορίζεται στην υπό εξέταση πρόταση.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/34

1.1

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι είναι απαραίτητo, αλλά ανεπαρκές, το εκτεταμένο ρυθμιστικό πρόγραμμα οικονομικών μεταρρυθμίσεων που προβλέπεται από τη "Δέσμη για την Τραπεζική Ένωση" για την αντιμετώπιση της κρίσης και τη σταθεροποίηση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) (1), με στόχο να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στη ζώνη του ευρώ και στο μέλλον της ΕΕ, καθώς και για να βελτιωθεί η διακυβέρνηση και να καταπολεμηθεί ο αυξανόμενος κατακερματισμός των τραπεζικών αγορών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ κρίνει κατάλληλη τη δέσμη μέτρων που περιγράφονται στον οδικό χάρτη COM (2012) 510 και σε δύο νομοθετικές πράξεις COM (2012) 511 και COM (2012) 512, η δεύτερη αποτελεί επίσης αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης.

1.2

Η ΕΟΚΕ συγχαίρει την Επιτροπή για το εμπεριστατωμένο έργο της αλλά, παράλληλα, απευθύνει έκκληση να υιοθετηθούν τα μέτρα πριν από το τέλος του 2012 και να υπάρξει προσεκτική προετοιμασία όσον αφορά τον αντίκτυπο για τις τράπεζες και τις εθνικές οικονομίες. Θα είναι ουσιαστικής σημασίας για το κύρος των κυβερνήσεών μας να οικοδομήσουμε περισσότερη και καλύτερη Ευρώπη, εκχωρώντας αρμοδιότητες και στηρίζοντας τη δυνατότητα εφαρμογής τους με μια υψηλής ποιότητας εποπτεία και μεγαλύτερη ενσωμάτωση με στόχο μια πραγματική ευρωπαϊκή διακυβέρνηση, κοινωνικά χρήσιμη και οικονομικά αποδοτική.

1.3

Ο επείγων χαρακτήρας και η ανεπάρκεια των μέτρων οφείλεται στο κόστος που υπερβαίνει κατά πολύ τα 4,5 τρισεκατομμύρια ευρώ φορολογικών εσόδων που έχουν δεσμευτεί μέχρι σήμερα για τη διάσωση των τραπεζών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η χρηματοπιστωτική κρίση έχει προκαλέσει τη χειρότερη παγκόσμια ύφεση μετά τη Μεγάλη Ύφεση, ιδιαίτερα στην ευρωζώνη, όπου η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο ευρώ και στη διακυβέρνηση των θεσμών του καθίσταται ακόμη πιο επιτακτική και επείγουσα. Οι αυστηρότεροι κανόνες παρέχουν ασφάλεια στους πολίτες και τις αγορές, αν και η αμφισβήτηση των υφιστάμενων, η αβεβαιότητα των νέων και η καθυστέρηση της εφαρμογής τους μπορεί να αποτελέσουν πηγή μεγαλύτερης αβεβαιότητας. Συνεπώς, ο χρόνος προσαρμογής των θεσμών που στηρίζουν το ευρώ θα πρέπει επίσης να είναι πιο σύντομος και ακριβής.

1.4

Η ΕΟΚΕ καλεί να υπάρξει ταχεία συμφωνία για τη θέση σε ισχύ του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού (ΕΕΜ). Τούτο σημαίνει ότι πρέπει να αρχίσει η ενοποίηση από το 2013 χωρίς οριστούν αβέβαιοι στόχοι, καθώς ο αρχικός βασικός στόχος είναι να σωθεί το ευρώ, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί το κόστος για τους φορολογούμενους πριν από οποιαδήποτε αναδιάρθρωση ή κλείσιμο με επαρκή εκ των προτέρων χρηματοδότηση και κάλυψη του κόστους εξυγίανσης από τους μετόχους και τους πιστωτές.

1.5

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, για το σκοπό αυτό, η ΕΚΤ συνεργάζεται από την αρχή με ένα εποπτικό συμβούλιο, προκειμένου να αποφεύγονται πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων με τη νομισματική δραστηριότητά της.

1.6

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η ΕΚΤ αναλαμβάνει την ευθύνη της εποπτείας του συνόλου των τραπεζών στην Ένωση, όσο μικρές και να είναι, και ιδίως των ενοποιημένων ισολογισμών των διασυνοριακών δραστηριοτήτων, και τη θέση σε ισχύ ενιαίου εγχειριδίου κανόνων. Επίσης, ανατίθενται στην ΕΚΤ καθήκοντα, αρμοδιότητες και οι απαραίτητοι πόροι για να εξασφαλίζεται η ανίχνευση των κινδύνων που απειλούν τη βιωσιμότητα καθώς και για να απαιτεί τη λήψη κατάλληλων διορθωτικών μέτρων, με την ενεργό συμμετοχή των εθνικών εποπτικών αρχών στον ΕΕΜ. Ακόμη, είναι σκόπιμο να παραμείνουν υπεύθυνες για την προστασία των καταναλωτών, αν και η πρόταση της Επιτροπής δεν αναφέρεται στην πρόληψη των πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων μεταξύ του ευρωπαϊκού επιπέδου προληπτικής εποπτείας και των αρμοδιοτήτων των εθνικών αρχών.

1.7

Όσον αφορά την μακροπροληπτική πολιτική, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει να δοθεί σημαντικότερος ρόλος στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ) και στην ΕΚΤ στο πλαίσιο ενός πιο ολοκληρωμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος και ζητεί από την Επιτροπή να διασαφηνίσει την αλληλεπίδραση εθνικών αρχών και ΕΚΤ.

1.8

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την προώθηση της συμμετοχής των χωρών εκτός ευρωζώνης να ασκήσουν τη ρήτρα προσχώρησης (opt-in), με αντίστοιχα δικαιώματα με τις χώρες της ευρωζώνης μέσω πιο απλών και ελκυστικών διαδικασιών συμμετοχής, χωρίς να παραβιάζεται η ΣΛΕΕ.

1.9

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να επιτευχθεί καλή σύνδεση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΑΤ) και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, γνωρίζοντας ότι, σε πρώτη φάση, θα υπάρξουν επικαλύψεις λειτουργιών. Όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων, η αναθεώρηση των κανόνων ψηφοφορίας με αλλαγή του κανονισμού ΕΑΤ και οι μεγαλύτερες αρμοδιότητες λήψης αποφάσεων της ανεξάρτητης επιτροπής χρειάζονται περαιτέρω εξέταση και ανάλυση, προκειμένου να επιτευχθεί ισορροπία στα συμφέροντα των κρατών μελών στην εσωτερική αγορά που δεν συμμετέχουν στον ΕΕΜ και, παράλληλα, να αποφευχθεί ο κίνδυνος παράλυσης της ολοκλήρωσης της Ευρωζώνης από μειοψηφίες. Είναι σημαντικό να αποφευχθεί η δημιουργία μιας αγοράς δύο βαθμίδων για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και, για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ επισημαίνει το ζήτημα αυτό.

1.10

Επιπλέον, η ΕΚΤ, το ΕΣΣΚ και οι νέες ευρωπαϊκές αρχές χρηματοπιστωτικής εποπτείας, συμπεριλαμβανομένης της ανεξάρτητης επιτροπής, θα πρέπει να περιλαμβάνουν στις εργασίες τους τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ιδιαίτερα τις οργανώσεις καταναλωτών και τα συνδικάτα (2), διατηρώντας υψηλή την ανεξαρτησία τους, τη διαφάνεια και την αντίσταση σε πολιτικές πιέσεις.

1.11

Η ταχύτητα μεταφοράς της εποπτείας των πιστωτικών ιδρυμάτων και οι σχετικές αλλαγές στην Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΑΤ), (της οποίας ο ρόλος πρέπει να επικεντρωθεί στην εξασφάλιση της συνοχής και της εναρμόνισης των κανονιστικών και τεχνικών προτύπων και η επέκτασή τους σε όλη την ΕΕ), αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία, όπως οι αυστηρότερες απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας για τις τράπεζες (3), τα μέτρα για την ενίσχυση και τη βελτίωση του κοινού συστήματος προστασίας των καταθέσεων (4), καθώς και η ολοκληρωμένη διαχείριση της κρίσης με εργαλεία διάσωσης και εξυγίανσης των τραπεζών (5) προκειμένου να ενισχυθεί ο ευρωπαϊκός τομέας και να αποφευχθούν μελλοντικές αλυσιδωτές επιπτώσεις, ιδιαίτερα εκείνων που οφείλονται στον υψηλότερο κίνδυνο που λαμβάνουν οι πελάτες των επενδυτικών τραπεζών. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ορίσει συγκεκριμένους χρονικούς και λειτουργικούς στόχους στο ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων.

1.12

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προτείνει χρονοδιάγραμμα και λεπτομέρειες για τον ενιαίο μηχανισμό εξυγίανσης (ΕΜΕ) (6), καθώς και για άλλα σημαντικά ζητήματα προς διασαφήνιση, όπως η διαχείριση κρίσεων στις κοινές δράσεις ελέγχου. Με τον τρόπο αυτό, η τραπεζική ένωση θα αποκτήσει αξιοπιστία και θα αποτελέσει την κοινή βάση ολόκληρης της ενιαίας αγοράς. Θα αποφευχθούν σχετικά μικρές πτωχεύσεις που είναι αιτίες συστημικής βλάβης ή δυσπιστίας, προκαλούν μεταφορές καταθέσεων σε άλλες χώρες και αποδυναμώνουν τα εθνικά τραπεζικά συστήματα. Θεωρούμε ότι, στη συνέχεια, ο ΕΜΕ μπορεί να αναλάβει πρόσθετα καθήκοντα συντονισμού της διαχείρισης κρίσεων. Όμως, η παρακολούθηση και η εξυγίανση θα πρέπει να πραγματοποιούνται παράλληλα, έτσι ώστε να αποφεύγονται αποφάσεις κλεισίματος τράπεζας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και το κόστος πληρωμής των καταθέσεων να βαρύνει το κράτος μέλος.

1.13

Η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να τηρήσουν τις βασικές αρχές οι οποίες πρέπει να διέπουν όλη την παράγωγη νομοθεσία και άλλα κεκτημένα, και να στηρίζονται στην ισχύ του νόμου και όχι στην εξουσία. Η αποκατάσταση της συμμόρφωσης είναι ολοένα και πιο επιτακτική στην ευρωζώνη, προκειμένου να βοηθηθεί η τραπεζική ένωση από τη δημοσιονομική ένωση μέσω ενός κοινού μηχανισμού για την έκδοση χρέους και άλλου μηχανισμού δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι κύκλοι που παράγουν ασύμμετρες κρίσεις, όπως αυτές που βιώνουν με σφοδρότητα οι περισσότερες χώρες της ευρωζώνης τα τελευταία χρόνια. Ο ΕΕΜ θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από τα τέλη εποπτείας που επιβάλλονται στις τράπεζες, τα οποία θα πρέπει να αντανακλούν το προφίλ κινδύνου του οργανισμού που θα εποπτεύεται. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Επιτροπή θα πρέπει να καταρτίσει πράσινη ή λευκή βίβλο με θέμα τον εναρμονισμένο τρόπο χρηματοδότησης της τραπεζικής ένωσης, προκειμένου να λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με φόρους ή εισφορές στις χρηματοπιστωτικές και τραπεζικές συναλλαγές, οι οποίες είναι απαραίτητες, αλλά σήμερα προκαλούν κατακερματισμό.

1.14

Μια τραπεζική ένωση θα αποτελέσει ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της ευρωζώνης και του συνόλου της ΕΕ για την είσοδο σε ένα ενάρετο κύκλο που να υπερβαίνει τις αδυναμίες σχεδιασμού και να επιτρέπει στην ενιαία αγορά να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της, έτσι ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της στρατηγικής Ευρώπη 2020. Έτσι θα μπορούσε να αποτραπεί το κύμα της χρηματοπιστωτικής καινοτομίας που προκύπτει από το "σκιώδες τραπεζικό σύστημα" με βάση τη σύμβαση Βασιλεία ΙΙΙ, όπως επισημαίνεται στις πιο πρόσφατες εκθέσεις του ΔΝΤ. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενεργήσει ταχύτατα για να προωθήσει τα νέα πρότυπα για τις επενδυτικές και εμπορικές τράπεζες, δεδομένου ότι το σκιώδες τραπεζικό σύστημα σε πολλές χώρες τείνει να ξεπεράσει τον συμβατικό και ρυθμισμένο νομοθετικά τραπεζικό τομέα.

1.15

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στους ευρωπαίους συννομοθέτες να μετατρέψουν αυτό το σχέδιο σε εργαλείο για την χρηματοπιστωτική και την ψηφιακή ένταξη. Τα στελέχη του ΕΕΜ πρέπει να ενεργούν με υπευθυνότητα, να υπόκεινται σε δημοκρατικό έλεγχο, να παρουσιάζονται τακτικά ή όποτε ζητηθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να απαντούν για τη διαχείρισή τους. Τούτο θα ενισχύσει την πολιτική προβολή των θεμάτων αυτών και θα ενισχύσει τη στήριξη των πολιτών στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα.

1.16

Τέλος, το πεδίο εφαρμογής της τραπεζικής ένωσης δεν πρέπει να περιορίζεται στην ευρωζώνη και στην ΕΕ στο σύνολό της, αλλά θα πρέπει να προβάλει τους στόχους συνεργασίας και ανταγωνιστικότητας, ιδίως σε περιοχές επιρροής του ευρώ, και στον υπόλοιπο κόσμο.

2.1

Την 1η Ιανουαρίου 2011, άρχισε να λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΑΤ) που συστάθηκε με τον κανονισμό 1093/2010/ΕΕ, με βάση τις συστάσεις που διατυπώνονται στην έκθεση Larosière και με σκοπό, αφενός, τη μεταρρύθμιση της εποπτικής διάρθρωσης και, αφετέρου, τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού συστήματος που να περιλαμβάνει τρεις αρχές (για τις τράπεζες, τα χρηματιστήρια και τις ασφάλειες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία), μαζί με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ).

2.2

Παράλληλα, από τον Ιούλιο του 2010, έχει ενισχυθεί η προστασία των καταναλωτών και η εμπιστοσύνη στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες με τα συστήματα εγγύησης των καταθέσεων στις τράπεζες (MEMO/10/318), αποζημίωσης των επενδυτών (MEMO/10/319) και εγγύησης των ασφαλίσεων (MEMO/10/320), ενώ στις 6 Ιουνίου 2012, η Επιτροπή ανακοίνωσε νέα μέτρα διαχείρισης κρίσεων με στόχο την αποφυγή μελλοντικών επιχειρήσεων διάσωσης τραπεζών. Η Επιτροπή πρότεινε αυτό το πλαίσιο εποπτείας στην ανακοίνωσή της με θέμα «Η υλοποίηση της ευρωπαϊκής ανάκαμψης», η οποία δημοσιεύθηκε στις 4 Μαρτίου 2009 και, στη συνέχεια, επεξεργάστηκε τις λεπτομέρειες της νέας αρχιτεκτονικής στην ανακοίνωσή της «Ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική εποπτεία», της 27ης Μαΐου 2009. Και οι δύο επιβεβαιώθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 19ης Ιουνίου 2009, σύμφωνα με το οποίο το σύστημα θα πρέπει να έχει ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας και της συνέπειας της εθνικής εποπτείας, την ενίσχυση της εποπτείας των διασυνοριακών ομίλων, καθώς και τη θέσπιση ενός ενιαίου εγχειριδίου κανόνων που θα εφαρμόζεται σε όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στην εσωτερική αγορά. Τόνισε επίσης ότι οι νέες ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές θα πρέπει να έχουν αρμοδιότητες επί των οργανισμών αξιολόγησης (και για το λόγο αυτό τροποποιήθηκαν ανάλογα οι κανονισμοί ΕΚ/1060/2009 και ΕΕ/513/2011).

2.3

Για να ολοκληρωθεί αυτή η επίπονη ρυθμιστική διαδικασία, η Επιτροπή με την ανακοίνωσή της "Χάρτης πορείας προς την τραπεζική ένωση", προτείνει τη θέσπιση των βάσεων ενός κοινού, υψηλού επιπέδου πλαισίου προληπτικής ρύθμισης για όλες τις τράπεζες και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς σε όλη την ΕΕ, το οποίο να ενοποιεί τους μηχανισμούς εποπτείας, εξυγίανσης και ασφάλισης των καταθέσεων υπό την σκέπη ενός ενιαίου εγχειριδίου κανόνων.

2.4

Για το σκοπό αυτό, ζητεί να συμφωνηθούν πέντε βασικές ενέργειες πριν από το τέλος του 2012. Τρεις από αυτές είναι νομοθετικές προτάσεις για τις οποίες η ΕΟΚΕ έχει ήδη γνωμοδοτήσει ή επεξεργάζεται τη γνωμοδότησή της: εγγύηση της εφαρμογής των κεφαλαιακών απαιτήσεων για τις τράπεζες (ΟΚΑ4) (7), οδηγία περί των συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων και οδηγία σχετικά με την ανάκαμψη και εξυγίανση των τραπεζών. Ακόμη δύο προτάσεις, μαζί με τον οδικό χάρτη, αφορούν την παρούσα γνωμοδότηση: ένας νέος κανονισμός για την ανάθεση στην ΕΚΤ της προληπτικής εποπτείας των τραπεζών και η τροποποίηση του κανονισμού 1093/2010/ΕΕ σχετικά με τη σύσταση Ευρωπαϊκής Εποπτικής Αρχής (ΕΕΑ). Αυτό είναι απαραίτητο για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ της Αρχής και της μελλοντικής ενιαίας εποπτικής αρχής, και προκειμένου να εξισορροπείται η λήψη αποφάσεων μεταξύ των κρατών του ΕΕΜ και των υπολοίπων, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ακεραιότητα της ενιαίας αγοράς. Μεταξύ αυτών των πέντε δράσεων, η Επιτροπή προτείνει ένα ενιαίο μηχανισμό εξυγίανσης (ΕΜΕ) και το συντονισμό των μέσων του.

2.5

Ο χάρτης πορείας έρχεται ακριβώς τη στιγμή που το μοντέλο χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης με βάση το ευρώ έχει αρχίσει να χωλαίνει λόγω της κρίσης που ξεκίνησε το 2007. Τα επιτεύγματα της ταχείας ολοκλήρωσης των αγορών μετοχών και ομολόγων στην Ευρώπη καθυστέρησαν να έρθουν στο τραπεζικό τομέα, περισσότερο στις αγορές χονδρικής (διατραπεζική, τίτλων κ.λπ.) σε σχέση με τις αγορές λιανικής πώλησης των τραπεζικών δανείων και καταθέσεων. Όμως, λόγω της κρίσης, οι αγορές λιανικής επηρεάζονται από τις πρόσφατες τάσεις κατακερματισμού και την επακόλουθη επανεθνικοποίηση των αγορών χονδρικής, ωθούμενη από το συνεχιζόμενο εθνικό χαρακτήρα της εποπτείας, των πλαισίων εξυγίανσης και εγγύησης των καταθέσεων (8). Η επανεθνικοποίηση των αγορών χρέους ήταν ιδιαίτερα γρήγορη.

2.6

Στη ευρωζώνη, οι προσαρμογές και τα σχέδια λιτότητας λόγω της κρίσης και με αποτέλεσμα την μείωση του ΑΕγχΠ και της απασχόλησης, ήταν πολύ μεγαλύτερες. Στις 23 Οκτωβρίου 2011, ο Πρόεδρος της Επιτροπής είπε στους ευρωπαίους ηγέτες ότι η ΕΕ είχε χάσει τρισεκατομμύρια ευρώ οικονομικής ανάπτυξης μεταξύ 2007 και 2010 λόγω της κρίσης (9).

2.7

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, στο τέλος του 2010, οι Ηνωμένες Πολιτείες και επτά ευρωπαϊκές χώρες ανέκτησαν σχεδόν το ένα τρίτο του δημόσιου κόστους από τις διασώσεις τραπεζών από την αρχή της κρίσης (1,8 τρισεκατομμύρια από τα 5,2 τρισεκ. δολάρια). Το υπόλοιπο θα μπορούσε να ανακτηθεί σχεδόν στο σύνολό του τα επόμενα χρόνια μέσω επιβολής φόρων ή άλλων πρωτοβουλιών, εκτός αν εμποδιστεί από τις επιπτώσεις μιας νέας ύφεσης εξαιτίας μιας νέας τραπεζικής κρίσης λόγω του χρέους.

2.8

Ο χάρτης πορείας καθορίζει συγκεκριμένες ημερομηνίες θέσης σε ισχύ της εποπτείας στην ευρωζώνη (10), αλλά όχι για το σύνολο του ΕΕΜ ή του ΕΜΕ, παρόλο που η Επιτροπή θεωρεί τον πρώτο ιδιαίτερα σημαντικό για τη σταθεροποίηση της κατάστασης και προαπαιτούμενο για την άμεση κεφαλαιοποίηση των τραπεζών από τον ΕΜΣ.

2.9

Τέλος, προκειμένου να ολοκληρωθούν οι διεργασίες της τραπεζικής ένωσης, είναι απαραίτητο να επιταχυνθούν και να ενισχυθούν οι πρωτοβουλίες που εξετάζει η Επιτροπή: ρύθμιση του σκιώδους τραπεζικού συστήματος (IP/12/253), ενίσχυση της αξιοπιστίας των αξιολογήσεων πιστοληπτικής ικανότητας (IP/11/1355), αυστηρότεροι κανόνες για τα αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου (IP/09/669), ανοικτές πωλήσεις (IP/10/1126), παράγωγα (IP/10/1125), ανάσχεση των ανεύθυνων πρακτικών στις τράπεζες αμοιβές (IP/09/1120), μεταρρύθμιση των τομέων ελέγχου (IP/11/1480) και λογιστικής (IP/11/1238). Είναι επίσης σημαντικό να συνεκτιμηθούν οι συστάσεις της ΕΟΚΕ σχετικά με την εξάλειψη των φορολογικών παραδείσων (11).

3.1

Το αυξανόμενο κόστος της κρίσης στην ΕΕ (12) επιδείνωσε τις ανισορροπίες και τις ασυμμετρίες μεταξύ των διαφόρων μερών, με αποτέλεσμα την απώλεια της αποτελεσματικότητας πολύ σημαντικών πολιτικών που ορίζονται από τις Συνθήκες όπως η νομισματική, η εμπορική, η πολιτική συνοχής και βιωσιμότητας, με συνέπεια τον κατακερματισμό των χρηματοπιστωτικών και τραπεζικών αγορών και το διευρυνόμενο χάσμα με τους στόχους της στρατηγικής Ευρώπη 2020 για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και τη βελτίωση της οικονομικής διακυβέρνησης (13). Ενώ για ορισμένες χώρες μειώθηκε το κόστος δανειοδότησης, οι χώρες που αντιμετωπίζουν τις ισχυρότερες κρίσεις χρέους αύξησαν τις δημόσιες δαπάνες τους για τοκοχρεωλύσια και αναγκάστηκαν να μειώσουν τους μισθούς στο δημόσιο τομέα, τις συντάξεις, τις δαπάνες για την εκπαίδευση, την υγεία και τις επενδύσεις σε τεχνικές και κοινωνικές υποδομές (14).

3.2

Η απαραίτητη ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών πρέπει να είναι συμβατή με το στόχο της τραπεζικής ένωσης και να διευκολύνει την τραπεζική διαμεσολάβηση μεταξύ αποταμιεύσεων και επενδύσεων, πρωταρχική λειτουργία των τραπεζών, η οποία ενέχει τον έλεγχο της τεχνικής αποτελεσματικότητας και της αποτελεσματικής κατανομής πόρων, συμβάλλοντας στις αρχές του δικαίου της ΕΕ και επηρεάζοντας ελευθερίες και συμφέροντα του συνόλου των πολιτών.

3.3

Παρά το γεγονός ότι, από την έναρξη της κρίσης, ελήφθησαν πολλά μέτρα για να αποφευχθεί ότι η απώλεια εμπιστοσύνης στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα επηρεάσει το δημόσιο χρέος των χωρών της ευρωζώνης, αυτός ο φαύλος κύκλος δεν έχει ακόμη διαρραγεί. Συνεπώς, προκειμένου τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να επιστρέψουν στο ρόλο της διαμεσολάβησης μεταξύ αποταμιεύσεων και επενδύσεων, η οικονομική θεωρία συμβουλεύει την ανάπτυξη πολιτικών αναδιανομής, θετικής και όχι αρνητικής, όπως κοινοί μηχανισμοί έκδοσης χρεογράφων ή δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι κύκλοι που δημιουργούν ασύμμετρες κρίσεις (15).

3.4

Σύμφωνα με τις τελευταίες εκθέσεις του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι εργασίες για την προώθηση της διαφάνειας και τη μείωση των κινδύνων που επηρεάζουν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα είναι ιδιαίτερα συμβατές με τις προσπάθειες της ΕΕ για οικονομική και ψηφιακή ένταξη και την προστασία των δικαιωμάτων των καταναλωτών και ενισχύουν περαιτέρω την στρατηγική Ευρώπη 2020.

3.5

Τελικά, η ενίσχυση του δημοκρατικού ελέγχου πρέπει να συμβάλει στην προώθηση τόσο της συμμόρφωσης με τις συνθήκες και τις αρχές, όσο και να συνδυάσει την τραπεζική ένωση με τη στρατηγική Ευρώπη 2020, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον του πολιτικού σχεδιασμού.

4.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί τον οδικό χάρτη που πρότεινε η Επιτροπή κατάλληλη συμβολή στην ευρωπαϊκή διακυβέρνηση, και συμφωνεί με την ανάγκη και τον επείγοντα χαρακτήρα των δύο νέων νομοθετικών πράξεων, καθώς και με τις επικείμενες δράσεις που έχουν ανακοινωθεί, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την αναστροφή της έλλειψης εμπιστοσύνης στο ευρώ και στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

4.2

Ο πρωταρχικός στόχος του ΕΕΜ πρέπει να είναι να επιτευχθεί μια πιο αποτελεσματική κεντρική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων από αυτήν που ασκείται από το υφιστάμενο δίκτυο εθνικών αρχών καθώς και να εξασφαλιστεί ότι λειτουργεί σύμφωνα με τον ΕΜΕ, αποφεύγοντας τις πολιτικές πτυχές που απορρέουν από την απόφαση για εκκαθάριση μιας τράπεζας.

4.3

Πολυάριθμοι λόγοι καθιστούν την ΕΚΤ το πλέον κατάλληλο όργανο για να συγκεντρώσει την εποπτεία: το δίκτυό της, η ανεξαρτησία της και το γεγονός ότι τούτο προβλέπεται από τη ΣΛΕΕ, έτσι ώστε να μην χρειάζεται τροποποίηση της Συνθήκης για την επίτευξη εποπτείας υψηλής ποιότητας.

4.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει να διατηρήσουν οι εθνικές εποπτικές αρχές τις εξουσίες για την καταπολέμηση της νομιμοποιήσεως εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της τρομοκρατίας, σύμφωνα με την οδηγία 2005/60/ΕΚ (16), καθώς και για την εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων τρίτων χωρών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ζητεί τον αποκλεισμό από τον ενιαίο μηχανισμό εξυγίανσης των χωρών οι οποίες – για διάφορους λόγους – αδυνατούν να εφαρμόσουν αυστηρά την οδηγία. Επίσης, για να διευκολυνθεί η λειτουργία κεντρικής εποπτείας, πρέπει να επιταχυνθεί η τροποποίηση των καταστατικών των σχετικών εθνικών κεντρικών τραπεζών, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι πληροφορίες διαβιβάζονται χωρίς παρεμβολές.

4.5

Τα νεοσυσταθέντα όργανα οφείλουν να θεσπίσουν κανόνες σχετικά ψηφοφορίας, ούτως ώστε να αποκλείονται τα μέλη που ενδεχομένως να βρίσκονται σε καθεστώς σύγκρουσης συμφερόντων. Η ανεξαρτησία και η υπευθυνότητα των ατόμων που βρίσκονται σε ανώτερες θέσεις πρέπει να συνοδεύονται από κυρώσεις εναντίον εκείνων οι οποίοι παραβαίνουν τους κανόνες, εάν λάβουμε υπόψη τη ζημία που προκαλούν οι παραβάσεις αυτές σε τράπεζες και στην ορθή λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθώς και στην οικονομία, στις επιχειρήσεις και στους πολίτες.

4.6

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας αντιδρά στο νέο κανονιστικό πλαίσιο με τη διαμόρφωση νέων προϊόντων που παρακάμπτουν τους νέους κανόνες. Στις πιο πρόσφατες εκθέσεις του, το ΔΝΤ προειδοποιεί για ένα νέο κύμα χρηματοπιστωτικής καινοτομίας, σε ορισμένες περιπτώσεις παρόμοιο με αυτό που προκάλεσε την τρέχουσα κρίση. Συνεπώς, οι δαπάνες κεντρικής εποπτείας πρέπει να αντικατοπτρίζουν το προφίλ κινδύνου των διαφόρων φορέων, έτσι ώστε να μην επιβαρύνονται οι φορείς που δεν ακολουθούν τέτοιες πρακτικές.

4.7

Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί, επομένως, για τον σαφή κίνδυνο επέκτασης του σκιώδους τραπεζικού συστήματος στην ΕΕ, το οποίο θα αντιταχθεί και πάλι στις δύο λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού τομέα και στις αρχές, τις αξίες και τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ.

4.8

Προκειμένου να μεγιστοποιηθούν οι ευκαιρίες, η νέα ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση θα πρέπει να συνεργαστεί στενότερα με άλλες υφιστάμενες ή μελλοντικές ενώσεις έτσι ώστε να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι δυνατότητες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, ιδίως των πιο παγκοσμιοποιημένων από αυτά, και ιδιαίτερα εκείνων που βρίσκονται πιο κοντά, έχουν ήδη συνδεθεί ή εξαρτώνται από το ευρώ (ήδη άμεσα ή έμμεσα, το ευρώ είναι το νόμισμα περισσότερων από 50 χωρών).

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/39

1.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Πράσινη Βίβλο (ΠΒ), την οποία και θεωρεί ένα βήμα προς την ορθή κατεύθυνση.

1.2

Αν και είναι αδιαμφισβήτητη η ανάγκη του χρηματοπιστωτικού συστήματος για ρευστότητα, η οποία, από την εμφάνιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σκιώδες τραπεζικό σύστημα (ΣΤΣ), η εμπειρία της κρίσης δείχνει ότι στο πλαίσιο της ρυθμιστικής διαδικασίας πρέπει εντούτοις να δοθεί προτεραιότητα στην απαραίτητη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

1.3

Παρότι αυτό δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία, στην πράξη οι κυβερνήσεις, οι κεντρικές τράπεζες και τα δημόσια ασφαλιστικά ιδρύματα αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν τις ζημίες που προκλήθηκαν από τις σκιώδεις τράπεζες (shadow banks – ΣΤ).

1.4

Η αποφυγή του κινδύνου του ρυθμιστικού αρμπιτράζ πρέπει να είναι ένας από τους κεντρικούς στόχους της Πράσινης Βίβλου.

1.5

Οι πρώτες συμφωνίες της Βασιλείας ήταν ο κύριος παράγοντας που συνέβαλε στην ανάπτυξη του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, εφόσον θεσπίστηκαν αυστηρές ρυθμίσεις για τους ισολογισμούς των τραπεζών και αφέθηκαν εκτός ελέγχου οι δραστηριότητες εκτός ισολογισμών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι πρόσφατες συμφωνίες της Βασιλείας, τις οποίες η Επιτροπή έχει μεταφέρει στις ευρωπαϊκές οδηγίες για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις III και IV, θα αποκαταστήσουν αυτά τα σφάλματα. Στην ουσία, δεν θα πρέπει να υπάρχουν «σκιώδεις» δραστηριότητες, καθώς το ΣΤΣ θα πρέπει να υπόκειται στις ίδιες απαιτήσεις ρύθμισης και προληπτικής εποπτείας όπως και το συνολικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.

1.6

Η νέα ρύθμιση πρέπει επίσης να αποσκοπεί στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών στην ΕΕ.

1.7

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της παγκόσμιας εποπτείας και της ανταλλαγής πληροφοριών.

1.8

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα πρέπει σε όλες τις μορφές του να εξυπηρετεί την πραγματική οικονομία και όχι την κερδοσκοπία.

1.9

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε ό,τι αφορά τις επενδύσεις, τη δημιουργία απασχόλησης και την κοινωνική ευημερία.

1.10

Η νέα ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών έχει καθοριστική σημασία για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας της οικονομίας.

—

δύο δραστηριότητες:

—

πέντε είδη οντοτήτων:

—

διάδραση μεταξύ τραπεζών και οντοτήτων σκιώδους τραπεζικής (Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία - BCBS),

—

συστημικοί κίνδυνοι των Αμοιβαίων Κεφαλαίων Χρηματαγοράς (Διεθνής Οργάνωση Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς - IOSCO),

—

απαιτήσεις τιτλοποίησης (IOSCO και BCBS),

—

άλλες οντότητες σκιώδους τραπεζικής (FSB), και

—

δανεισμός κινητών αξιών και «repos» (FSB).

3.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΠΒ αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την ορθή κατεύθυνση και περιλαμβάνει μια επίκαιρη ανάλυση των προβλημάτων που συνδέονται με το ΣΤΣ.

3.2

Παραδοσιακά, οι τράπεζες χρηματοδοτούσαν τις εργασίες τους με ίδια κεφάλαια και εμπορικές καταθέσεις. Για να αυξήσουν τη δανειοδοτική τους ικανότητα έκαναν συνήθη πρακτική την τιτλοποίηση των χαρτοφυλακίων δανείων. Αν και η τιτλοποίηση μπορεί να είναι χρήσιμη σε ορισμένες περιπτώσεις, έγινε κατάχρησή της πριν την κρίση, καθώς τα χαρτοφυλάκια δανείων ήταν κακής ποιότητας (ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου) και οι τίτλοι "ανακυκλώνονταν" συνεχώς (παράγωγα) για να αυξηθούν τα κέρδη των τραπεζών. Ο όγκος των συναλλαγών των τραπεζών προσδιορίζεται από το μέγεθος της μόχλευσης των περιουσιακών στοιχείων τους. Αν και οι συμφωνίες της Βασιλείας ρύθμισαν τη μόχλευση του ισολογισμού, η μόχλευση εκτός ισολογισμού, η οποία πραγματοποιείτο σε τεράστια κλίμακα, δεν ρυθμίστηκε ποτέ. Η κατάχρηση των ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου και η υπερβολική μόχλευση έγιναν μέσω του σκιώδους τραπεζικού συστήματος. Επιπλέον, ο μετασχηματισμός λήξεων (δηλαδή η χορήγηση μεσοπρόθεσμων ή μακροπρόθεσμων δανείων με βάση βραχυπρόθεσμες καταθέσεις), ο οποίος αποτελούσε τη βασική λειτουργία των τραπεζών, μετατράπηκε σε δραστηριότητα υψηλού κινδύνου, εφόσον άρχισε να στηρίζεται υπερβολικά στη βραχυπρόθεσμη διατραπεζική χρηματοδότηση. Αυτή η εξάρτηση επιτάχυνε την κρίση ρευστότητας όταν κατέρρευσε η αγορά παραγώγων. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι νέες συμφωνίες της Βασιλείας θα ρυθμίσουν τα παράγωγα, τη μόχλευση και τη ρευστότητα.

3.3

Με την άρση των ρυθμιστικών παρεμβάσεων, προέκυψε μια ριζική μεταμόρφωση των τραπεζικών δραστηριοτήτων. Λόγω της κρίσης, η παραδοσιακή εμπορική τραπεζική, η οποία συνέβαλε στην ευημερία και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού για δεκαετίες, υπέστη ισχυρό πλήγμα. Αφού εξαλείψουν τις σημαντικότερες υπερβολές του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, οι ρυθμιστικές αρχές θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην απαραίτητη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

3.4

Οι σκιώδεις τράπεζες ανέπτυξαν δραστηριότητα μετατροπής, ωρίμανσης και λήξης των πιστώσεων παρόμοια με τις παραδοσιακές τράπεζες. Παρότι, σε αντίθεση με εκείνες, δεν διαθέτουν επίσημη πρόσβαση σε δανειστές εσχάτης ανάγκης (κεντρικές τράπεζες), στην πράξη, όπως αποδείχτηκε από την πρόσφατη εμπειρία, οι κυβερνήσεις, οι κεντρικές τράπεζες και τα δημόσια ιδρύματα ασφάλισης καταθέσεων αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν διάφορους μηχανισμούς προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις ζημιές που προκλήθηκαν από τις σκιώδεις τράπεζες. Οι μεγάλοι χαμένοι της υπόθεσης ήταν οι φορολογούμενοι.

3.5

Το ΣΤΣ δεν υπόκειτο στους ίδιους κανόνες προληπτικής εποπτείας όπως οι παραδοσιακές τράπεζες. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι σκιώδεις τράπεζες «αντιγράφουν» τις παραδοσιακές τράπεζες και οι περισσότερες σκιώδεις τράπεζες ελέγχονταν από παραδοσιακές τράπεζες. Η αποφυγή του κινδύνου του ρυθμιστικού αρμπιτράζ πρέπει να είναι ένας από τους κεντρικούς στόχους της ΠΒ."

3.6

Εύστοχα, η έκθεση του FSB επικεντρώνεται στον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η προληπτική μακροεποπτεία στον εντοπισμό σωρευμένων συστημικών κινδύνων. Είναι σημαντικό να παρακολουθούνται εκ του σύνεγγυς οι διασυνδέσεις και οι δίαυλοι μέσω των οποίων ο κίνδυνος μπορεί να μεταδοθεί από το σκιώδες τραπεζικό σύστημα στον ρυθμιζόμενο τομέα. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ακόλουθη διάκριση:

Δεν θα πρέπει να υπάρχουν «σκιώδεις» δραστηριότητες, καθώς το ΣΤΣ –στον βαθμό που τούτο θα επιτρέπεται από τη νέα νομοθεσία– θα πρέπει να υπόκειται στις ίδιες απαιτήσεις ρύθμισης και προληπτικής εποπτείας όπως και το συνολικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι μεταρρυθμίσεις που έχουν ήδη γίνει ή που επίκεινται —ΟΚΑ ΙΙΙ, ΟΚΑ IV, Φερεγγυότητα II, Βασιλεία ΙΙΙ— θα πρέπει να συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου αυτού.

3.7

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ρύθμιση του ΣΤΣ θα πρέπει να στοχεύει, επίσης, στην προστασία των Ευρωπαίων καταναλωτών μέσω της διαφάνειας των διατιθέμενων προϊόντων. Οι πελάτες έχουν δικαίωμα σε αμερόληπτες και ορθές συμβουλές. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη ταχθεί υπέρ της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Οργανισμού Προστασίας των Καταναλωτών Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών, παρόμοιου με το Bureau of Consumer Financial Protection (Γραφείο Χρηματοπιστωτικής Προστασίας των Καταναλωτών) που συστάθηκε με τον νόμο Dodd-Frank (1) για την ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών, τη βελτίωση της διαφάνειας και την αποτελεσματικότερη διευθέτηση των ενστάσεων.

3.8

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υποστήριξε, επίσης, την προστασία και την ενθάρρυνση των καταγγελλόντων, προκειμένου να συμβάλουν στην εξυγίανση του χρηματοπιστωτικού συστήματος με τρόπους που τους εξασφαλίζουν ασυλία όταν επισύρουν την προσοχή των αρχών σε παράνομες πράξεις.

3.9

Χρειάζεται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση των προβλημάτων του σκιώδους τραπεζικού συστήματος και πρόταση πολιτικών απαντήσεων. Θα πρέπει να τονιστούν ο γενικός συντονισμός της εποπτείας και η ανταλλαγή πληροφοριών. Σε κάθε περίπτωση, η έλλειψη διεθνών συμφωνιών δεν πρέπει να εμποδίσει την ΕΕ να θεσπίσει τα κατάλληλα νομοθετικά μέτρα.

3.10

Ένα δίδαγμα που πρέπει να αντλήσουμε από τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση είναι ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα, σε όλες τις μορφές του, πρέπει να είναι στην υπηρεσία της πραγματικής οικονομίας. Η εγκατάλειψη των παραδοσιακών κανόνων που ίσχυαν για τις τραπεζικές δραστηριότητες επί δεκαετίες οδήγησε σε εκρηκτική αύξηση των κερδοσκοπικών προϊόντων και, τελικά, αποδείχθηκε εξαιρετικά επιζήμια για την οικονομία.

3.11

Από ιστορική άποψη, οι τράπεζες και όλα τα πιστωτικά ιδρύματα που ρυθμίζονται από το κράτος διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην οικονομία, καθώς είναι θεματοφύλακες και δίαυλοι των αποταμιεύσεων των πολιτών και των επιχειρήσεων για τη χρηματοδότηση επενδύσεων, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και, τελικά, την κοινωνική ευημερία. Δεν ήταν όμως πάντα αυτός ο ρόλος που επικράτησε κατά τα χρόνια που προηγήθηκαν της κρίσης.

3.12

Η ΕΟΚΕ προτείνει να συμπεριληφθούν στους στόχους της ΠΒ η κοινωνική ευθύνη του χρηματοπιστωτικού κλάδου και ο στόχος «της εξασφάλισης ότι όλες οι χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη». Η νέα ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών είναι απαραίτητο μέσο για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας της οικονομίας.

3.13

Λαμβάνοντας υπόψη τη νομοθεσία που τέθηκε σε ισχύ τα τελευταία χρόνια ή που πρόκειται να τεθεί σε ισχύ, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τον στόχο της θέσπισης "καλών νόμων", με έμφαση στην απλότητα και τη σαφήνεια. Είναι απαραίτητο να αποφευχθούν οι επικαλύψεις και οι στρεβλώσεις που μπορεί να προκαλέσουν ρυθμιστική αβεβαιότητα και ευκαιρίες αρμπιτράζ.

3.14

Οι δομές που έχουν δημιουργηθεί για την προληπτική εποπτεία - μεταξύ των οποίων, κυρίως, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ) - θα πρέπει να είναι υπεύθυνες για την παρακολούθηση της εξέλιξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος και ιδίως των δραστηριοτήτων της σκιώδους τραπεζικής, με σκοπό τον προσδιορισμό της εμφάνισης συστημικών κινδύνων και την εισήγηση μέτρων για τον μετριασμό τους.

3.15

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι είναι ανάγκη να συμβάλει η ΕΕ στο έργο του FSB στην περίπτωση της σκιώδους τραπεζικής και να συντονίσει τις προσπάθειές της με τον οργανισμό αυτό, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνοχή από άποψη περιεχομένου αλλά και χρονοδιαγράμματος.

3.16

Η ΕΟΚΕ θα πρέπει να τονίσει την ανάγκη να αποφευχθεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός στο χρηματοπιστωτικό σύστημα με τα κατάλληλα ρυθμιστικά πρότυπα προληπτικής εποπτείας.

α)

Συμφωνείτε με τον προτεινόμενο ορισμό της σκιώδους τραπεζικής;

Ναι. Το εύρος των όρων επιτρέπει να συμπεριληφθεί στον ορισμό το περίπλοκο σύνολο των οντοτήτων και των οικονομικών δραστηριοτήτων που χαρακτηρίζουν το ΣΤΣ. Σε κάθε περίπτωση, η έλλειψη αποδεκτού ορισμού δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο για τη ρύθμιση και την εποπτεία από τις αρχές.

β)

Συμφωνείτε με τον προκαταρκτικό κατάλογο οντοτήτων και δραστηριοτήτων σκιώδους τραπεζικής; Θα έπρεπε να αναλυθούν περισσότερες οντότητες ή/και δραστηριότητες; Εάν ναι, ποιες;

α)

Συμφωνείτε ότι η σκιώδης τραπεζική μπορεί να συμβάλει θετικά στο χρηματοπιστωτικό σύστημα; Υπάρχουν άλλες θετικές πτυχές από τις εν λόγω δραστηριότητες που πρέπει να ληφθούν υπόψη και να προωθηθούν στο μέλλον;

Το σκιώδες τραπεζικό σύστημα συνέβαλε στη χρηματιστηριοποίηση της οικονομίας και στη στεγαστική "φούσκα", που πλήττουν από το 2007 διάφορες αναπτυγμένες χώρες, φέρνοντας τις οικονομίες τους στο χείλος της κατάρρευσης· ως εκ τούτου, πρέπει να θεωρηθεί βασικός —αν και όχι μοναδικός— υπαίτιος της μεγάλης ύφεσης που έπληξε τις ΗΠΑ και πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα πρέπει εξ ολοκληρου να εξυπηρετεί την πραγματική οικονομία.

β)

Συμφωνείτε με την περιγραφή των διαύλων μέσω των οποίων οι δραστηριότητες σκιώδους τραπεζικής δημιουργούν νέους κινδύνους ή τους μεταφέρουν σε άλλα τμήματα του χρηματοπιστωτικού συστήματος;

Συμφωνούμε. Οι τέσσερεις ομάδες κινδύνων ανταποκρίνονται στην πείρα που αποκομίσθηκε από τη χρηματοπιστωτική κρίση.

γ)

Θα πρέπει να εξεταστούν άλλοι δίαυλοι μέσω των οποίων οι δραστηριότητες σκιώδους τραπεζικής δημιουργούν νέους κινδύνους ή τους μεταφέρουν σε άλλα τμήματα του χρηματοπιστωτικού συστήματος;

α)

Συμφωνείτε με την ανάγκη στενότερης παρακολούθησης και ρύθμισης των οντοτήτων και δραστηριοτήτων της σκιώδους τραπεζικής;

β)

Συμφωνείτε με τις προτάσεις όσον αφορά την ταυτοποίηση και παρακολούθηση των σχετικών οντοτήτων και των δραστηριοτήτων τους; Πιστεύετε ότι η ΕΕ χρειάζεται μόνιμες διαδικασίες συλλογής και ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με τις μεθόδους ταυτοποίησης και τις εποπτικές πρακτικές μεταξύ όλων των εποπτικών αρχών της ΕΕ, της Επιτροπής, της ΕΚΤ και άλλων κεντρικών τραπεζών;

γ)

Συμφωνείτε με τις γενικές αρχές που διέπουν την εποπτεία του σκιώδους τραπεζικού συστήματος που αναφέρθηκαν ανωτέρω;

δ)

Συμφωνείτε με τις γενικές αρχές που διέπουν τα μέτρα κανονιστικής ρύθμισης που αναφέρθηκαν ανωτέρω;

Η απάντηση στις παραπάνω τέσσερεις ερωτήσεις είναι καταφατική. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει, πρώτον, ότι χρειάζεται συνολική εποπτεία, που θα καλύπτει όλους τους τομείς του χρηματοπιστωτικού συστήματος, και, δεύτερον, ότι οι ελεγκτικοί και οι ρυθμιστικοί φορείς στα διάφορα επίπεδα πρέπει να διαθέτουν επάρκεια εξειδικευμένων στελεχών και υλικών πόρων.

ε)

Τι μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν ώστε να εξασφαλιστεί διεθνώς η συνεπής μεταχείριση του σκιώδους τραπεζικού συστήματος και αποφευχθεί το παγκόσμιο ρυθμιστικό αρμπιτράζ;

Καθοριστική σημασία έχουν ο συντονισμός και η πλήρης σύμπνοια στους κόλπους της G20. Ο κωδικός ταυτοποίησης νομικού προσώπου (Legal Entity Identifier – LEI), σύμφωνα με την πρόταση του FSB (8/6/2012), θα συμβάλει στην κάλυψη των στατιστικών ελλείψεων, στη βελτίωση της διαχείρισης των κινδύνων στις επιχειρήσεις, στη βελτίωση της αξιολόγησης των κινδύνων σε επίπεδο μακροπροληπτικής και μικροπροληπτικής εποπτείας, στην καταπολέμηση των καταχρήσεων της αγοράς και στην αναχαίτιση της χρηματοπιστωτικής απάτης.

α)

Ποια είναι η γνώμη σας για τα τρέχοντα μέτρα που έχουν ληφθεί σε ενωσιακό επίπεδο για τον χειρισμό ζητημάτων που αφορούν τη σκιώδη τραπεζική;

Η ΕΟΚΕ έχει υποστηρίξει σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της τα μέσα που εγκρίθηκαν από την ΕΕ, εκ των οποίων μπορούν να αναφερθούν τα ακόλουθα: η οδηγία MiFID (2), η οδηγία ΔΟΕΕ (3), οι κανόνες για τους οργανισμούς πιστοληπτικής αξιολόγησης (4) κ.ά. Αξίζει να σημειωθούν μεταξύ αυτών οι οδηγίες ΟΚΑ III (5), ΟΚΑ IV (6) και Φερεγγυότητα II (7).

α)

Συμφωνείτε με την ανάλυση των ζητημάτων που καλύπτονται επί του παρόντος από τα πέντε βασικά πεδία στα οποία η Επιτροπή εξετάζει περαιτέρω επιλογές;

Ναι. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επιτευχθεί η αποτελεσματικότερη ρύθμιση, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και διεθνώς. Τα αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς (MMF), για παράδειγμα, εδρεύουν κυρίως στις ΗΠΑ.

β)

Υπάρχουν πρόσθετα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν; Εάν ναι, ποια;

γ)

Ποιες τροποποιήσεις, εάν υπάρχουν, στο ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ θα ήταν αναγκαίες για την κατάλληλη αντιμετώπιση των προαναφερθέντων κινδύνων και ζητημάτων;

Απάντηση στα β) και γ): δεκάλογος που προτάθηκε από τον Paul Tucker, υποδιοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας και μέλος του FSB (Διάσκεψη των Βρυξελλών, 27-4-2012):

δ)

Ποιες άλλες ενέργειες πρέπει να εξεταστούν (π.χ. αυξημένη εποπτεία ή θέσπιση μη δεσμευτικών μέτρων);

Η ΕΟΚΕ συνιστά:

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/44

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί την ανακοίνωση της Επιτροπής, που αποδίδει μεγάλη σημασία στην ταχεία μετάβαση σε ένα γενικευμένο σύστημα ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων, το οποίο έχει δοκιμαστεί με επιτυχία σε ορισμένα κράτη μέλη. Η αγορά των δημοσίων συμβάσεων αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο μέγεθος, που αντιστοιχεί περίπου στο 20 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ.

1.2

Σε μια πολύ αρνητική συγκυρία όπως η παρούσα, με την εφαρμογή μέτρων δημοσιονομικής λιτότητας ιδιαίτερα επαχθών για τους πολίτες, τόσο η εικόνα όσο και οι πρωτοβουλίες της ΕΕ εμφανίζονται ιδιαίτερα αρνητικές. Επομένως, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να καταβάλλουν περισσότερη προσπάθεια προκειμένου να γίνουν πιο προσιτά και να καταστήσουν πιο σαφείς και προφανείς τους λόγους των αποφάσεών τους. Η Επιτροπή, ως μόνο αρμόδιο όργανο για την υποβολή νομοθετικών προτάσεων, φέρει τη συγκεκριμένη ευθύνη, όχι μόνο να ενημερώνει, αλλά και να πείθει τους πολίτες της ΕΕ για τη χρησιμότητα των προτάσεών της. Προς αυτή την κατεύθυνση η ΕΟΚΕ καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια και η Επιτροπή πρέπει να συνεργάζεται εν προκειμένω με τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ακόμα και αν αυτά έχουν απλώς συμβουλευτικό χαρακτήρα.

1.3

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι οριζόντιες περικοπές στους κρατικούς προϋπολογισμούς με την πρόωρη αποχώρηση του αρχαιότερου και πιο καταρτισμένου προσωπικού σε θέματα δημοσίων συμβάσεων, αποδυναμώνει σταδιακά το ανθρώπινο δυναμικό της δημόσιας διοίκησης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αποφεύγουν τις αδιάκριτες περικοπές, οι οποίες έχουν μόνο βραχυπρόθεσμα οφέλη για τον κρατικό προϋπολογισμό, με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να αναγκάζονται οι κρατικές αρχές να καταφεύγουν σε εξωτερικούς εργολάβους καθότι το εναπομείναν προσωπικό δεν διαθέτει ακόμα τις απαραίτητες γνώσεις.

1.4

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων λόγω των ακόλουθων πλεονεκτημάτων τους:

1.5

Η Επιτροπή θεωρεί εφικτό τον στόχο της ολοκλήρωσης της μετάβασης έως τα μέσα του 2016 (δηλαδή μάλλον από το 2017, δεδομένων των δύο ετών που απαιτούνται για τη μεταφορά της), με την ταχύρρυθμη υλοποίηση σε σύγκριση με ό, τι έχει επιτευχθεί κατά τα τελευταία 8 χρόνια. Η ΕΟΚΕ θεωρεί θεμιτό και φιλόδοξο τον στόχο, επισημαίνοντας ότι μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν τηρηθούν κάποιοι όροι τυποποίησης, διαλειτουργικότητας και δυνατότητας πρόσβασης, στους οποίους γίνεται μνεία στην παρούσα γνωμοδότηση. Η μη τήρηση των όρων αυτών, ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέρω κατακερματισμό της αγοράς.

1.6

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τους προτεινόμενους στόχους, επισημαίνει ωστόσο ότι, μέχρι σήμερα, παρ’ όλες τις ενέργειες που έχουν γίνει το ποσοστό των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων εξακολουθεί να είναι πολύ μικρό. Η Επιτροπή ολοκληρώνει επί του παρόντος μια μελέτη – θα δημοσιευτεί εντός του τρέχοντος έτους– όπου θα παρουσιάζονται ανά χώρα, τα επίπεδα που έχουν επιτευχθεί· η Ιταλία για παράδειγμα είναι στο 4 %.

1.7

Η ΕΟΚΕ στηλιτεύει την έλλειψη πνεύματος συνεργασίας εκ μέρους ορισμένων κρατών μελών, τα οποία αντιστέκονται στην αλλαγή και δεν έχουν σκοπό να ανοίξουν την αγορά των δημοσίων συμβάσεων στον ανταγωνισμό, προκειμένου να προστατεύσουν τις εγχώριες επιχειρήσεις και να μην στερηθούν μιας σημαντικής οικονομικής και πολιτικής δύναμης.

1.8

Η Επιτροπή, στην ανακοίνωσή της αποκαλεί τούτο «αδράνεια», η δε ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι μάλλον «παθητική αντίσταση» στην αλλαγή και υποχωρητικότητα στις εθνικές πιέσεις υπέρ του προστατευτισμού. Η δημοσιοποίηση όλων των συμβάσεων σε ηλεκτρονική μορφή θα καταστήσει άχρηστο και ασύμφορο τον καθορισμό ενός κατώτατου ορίου για τους διαγωνισμούς ενωσιακού τύπου, στοιχείο που επιθυμούν σφόδρα κυρίως οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.

1.9

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η διατήρηση των κατώτατων ορίων είναι αντίθεση προς την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς και βλάπτει τον ανταγωνισμό επί ίσοις όροις.

1.10

Επικοινωνία. Οι πολίτες, οι εταιρείες καθώς και οι τοπικές και περιφερειακές αρχές πρέπει να πειστούν για τη χρησιμότητα αυτών των μέσων. Γι’ αυτόν τον λόγο, πρέπει να διατεθούν πόροι για την πληροφόρηση, την προβολή και λοιπές ενημερωτικές δραστηριότητες κατά τρόπο ολοκληρωμένο και χωρίς μεμονωμένες ενέργειες.

1.11

Διαφάνεια. Ένα από τα άμεσα οφέλη από την ηλεκτρονική κοινοποίηση των προκηρύξεων των δημοσίων συμβάσεων είναι η αύξηση της διαφάνειας. Η ΕΟΚΕ προτείνει την ηλεκτρονική δημοσίευση, πέραν της πρόσκλησης υποβολής προσφορών, της προόδου των έργων σε σχέση με τις προβλεπόμενες προθεσμίες, της ημερομηνίας ολοκλήρωσης των ανατιθέμενων έργων ή παράδοσης του αντικειμένου της σύμβασης. Με την ενίσχυση του αδιάτρητου χαρακτήρα των συμβάσεων δυσχεραίνεται η εκδήλωση φαινομένων απάτης με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση χρημάτων για την εκάστοτε δημόσια αρχή και την αποτελεσματικότερη λειτουργία της αγοράς.

1.12

Διαλειτουργικότητα και τυποποίηση. Η ΕΟΚΕ δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα που σχετίζονται με τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφόρων πλατφορμών (συχνά δικτυακών πυλών) και την τυποποίηση των διαδικασιών και των ηλεκτρονικών εγγράφων που ανταλλάσσονται κατά τις διάφορες φάσεις της διαδικασίας των συμβάσεων. Ο πολλαπλασιασμός των μεμονωμένων διαύλων, μεγεθών και διαδικασιών αποτελεί εμπόδιο για την αυτοματοποίηση των δημοσίων συμβάσεων και αποθαρρύνει την υιοθέτησή της από τους προμηθευτές και δη από τις ΜΜΕ. Πρέπει η Επιτροπή να εισηγηθεί χωρίς χρονοτριβή τη χρήση ενιαίων ενωσιακών (ή διεθνών) προτύπων για τις διαδικασίες που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις (και πιο συγκεκριμένα τις εργασίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης στα πλαίσια του εργαστηρίου της με τίτλο Επιχειρηματικές διεπιφάνειες διαλειτουργικότητας για τις δημόσιες συμβάσεις στην Ευρώπη  (1), καθώς και την εφαρμογή τους στις προδιαγραφές του προγράμματος Πανευρωπαϊκών Ηλεκτρονικών Δημόσιων Συμβάσεων - PEPPOL.

1.13

Κατακερματισμός. Η απουσία μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής οδήγησε στην υιοθέτηση διαύλων και μέσων εντοπισμού που δεν επικοινωνούν, που έχουν υιοθετηθεί τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο (Γερμανία, Ιταλία κ.ά.). Αυτό έχει οδηγήσει, σύμφωνα με τις ενώσεις των ΜΜΕ, σχεδόν πάντα, στην άρνηση υποβολής προσφορών, ή μερικές φορές σε υπερβολικό κόστος διαχείρισης, ιδίως για τις ΜΜΕ.

1.14

Δυνατότητα πρόσβασης και απλότητα. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα οφέλη για την αγορά, τη δημόσια διοίκηση και τους πολίτες μπορούν να επιτευχθούν μόνο εάν τα συστήματα είναι προσιτά, εξασφαλίζουν χαμηλό κόστος, είναι εύκολη η διαχείριση και η συντήρησή τους, περιλαμβάνουν τυποποιημένα υποδείγματα και διαδικασίες, τον καθορισμό ενός κοινού λεξιλογίου, ένα έγκυρο εργαλείο επίλυσης των γλωσσικών προβλημάτων (επίσης προσιτό και εύχρηστο), σύμφωνα με τις αρχές που η ίδια η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να τηρήσει στην Small Business Act.

1.15

Κοινωνικές επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ συνιστά η μετάβαση στα ηλεκτρονικά μέσα να πραγματοποιηθεί με τη μέγιστη προσοχή προκειμένου οι κοινωνικές επιχειρήσεις να έχουν έμπρακτα τη δυνατότητα χρήσης τους. Πολλές κοινωνικές υπηρεσίες παρέχονται επί του παρόντος από αυτές τις κοινωνικές επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν έναν πολύ σημαντικό παράγοντα στον τομέα των επιχειρήσεων παροχής φροντίδας και περίθαλψης.

1.16

Οι ΜΜΕ θα πρέπει να υποστηρίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις συμβάσεις πάνω από το όριο προκειμένου να ανταποκρίνονται στις κεφαλαιακές απαιτήσεις του κεφαλαίου και στην απαιτούμενη εμπειρία, μεταξύ άλλων μέσω κοινοπραξιών ή προσωρινών ενώσεων επιχειρήσεων. Η περίπτωση της Πορτογαλίας είναι χαρακτηριστική: το 87 % των συμβάσεων κερδήθηκαν μεν από ΜΜΕ, αλλά αντιπροσωπεύουν μόνο το 19 % της συνολικής τους αξίας.

2.1

Στην παρούσα ανακοίνωση προβάλλεται η στρατηγική σημασία των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων (e-procurement) και παρουσιάζονται οι κύριες ενέργειες με τις οποίες η Επιτροπή προτίθεται να υποστηρίξει τη μετάβαση σε πλήρως ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις στην ΕΕ.

2.2

Η εξοικονόμηση χρημάτων που έχουν πετύχει όσες δημόσιες διοικήσεις έχουν ήδη επιλέξει τις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις κυμαίνεται μεταξύ 5 και 20 %. Δεδομένου του μεγέθους της συνολικής αγοράς δημοσίων συμβάσεων στην ΕΕ, κάθε εξοικονόμηση της τάξης του 5 % μπορεί να επιφέρει οικονομία χρηματικών πόρων για το Δημόσιο που εκτιμάται περίπου σε 100 δισεκατομμύρια ευρώ.

2.3

Όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις (2), όπως προβλέπεται στην Πράξη για την Ενιαία Αγορά του 2011 (3) η Επιτροπή υπέβαλε ορισμένες προτάσεις που αποσκοπούν στην πλήρη μετάβαση στις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις στην ΕΕ μέχρι τα μέσα του 2016 (4). Απώτερος στόχος είναι να πραγματοποιείται ηλεκτρονικά η διαδικασία των δημοσίων συμβάσεων από την αρχή μέχρι το τέλος, δηλαδή η διαδικασία να γίνεται ηλεκτρονικά από την υποχρέωση κοινοποίησης (ηλεκτρονική κοινοποίηση) μέχρι την πληρωμή (ηλεκτρονική πληρωμή) (5).

2.4

Οι ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της διαφάνειας και της πρόσβασης στις δημόσιες συμβάσεις –ιδίως για τις ΜΜΕ– ενισχύοντας έτσι τον διασυνοριακό ανταγωνισμό, την καινοτομία και την ανάπτυξη στην ενιαία αγορά.

2.5

Η Επιτροπή εντοπίζει δύο βασικά εμπόδια στη διάδοση των ηλεκτρονικών συμβάσεων:

2.6

Για την υλοποίηση των προτεινόμενων στόχων η Επιτροπή καθορίζει ένα σχέδιο δράσης με 15 σημεία.

3.1

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία της αναθεώρησης του νομικού πλαισίου για τις δημόσιες συμβάσεις και τη σταδιακή μετάβαση προς την πλήρη αυτοματοποίηση, καθιστώντας υποχρεωτική τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας για ορισμένες φάσεις της διαδικασίας σύναψης δημοσίων συμβάσεων.

3.2

Ο οδικός χάρτης που προτείνει η Επιτροπή για τη σταδιακή εφαρμογή των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων είναι πολύ φιλόδοξος και, εφόσον υιοθετηθεί σωστά, θα αποβεί προς μεγάλο όφελος όλων των συμμετεχόντων στην αγορά των δημόσιων συμβάσεων. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά επίπεδα υιοθέτησης των ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων στις διάφορες χώρες –όπου ήδη διαπιστώνεται ένας κατακερματισμός όσον αφορά τις λύσεις και τους διαύλους που επιλέγονται–, την απουσία στρατηγικών ή λειτουργικών κατευθύνσεων, καθώς και τη μη τήρηση ορισμένων ελάχιστων όρων, επισημαίνεται το ενδεχόμενο περαιτέρω πολυδιάσπασης της αγοράς.

3.3

Η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων δεν πρέπει ωστόσο να αποβαίνει σε βάρος του κριτηρίου της "καλύτερης προσφοράς", όπως προβλέπεται στην πρόταση Οδηγίας "Δημόσιες συμβάσεις" (6).

3.4

Η ΕΟΚΕ δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα που σχετίζονται με τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφόρων διαύλων (συχνά δικτυακών πυλών) και την τυποποίηση των διαδικασιών και των ηλεκτρονικών εγγράφων που ανταλλάσσονται κατά τις διάφορες φάσεις της διαδικασίας των συμβάσεων. Θα ήταν σκόπιμο να καθιερωθεί ένα ευρωπαϊκό (ή διεθνές) πρότυπο συμβατό με τις εφαρμογές (λογισμικού) που χρησιμοποιούνται στις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις προμηθειών του δημόσιου τομέα. Ο πολλαπλασιασμός των μεμονωμένων διαύλων, μεγεθών και διαφορετικών διαδικασιών, αποτελεί εμπόδιο για την αυτοματοποίηση των δημοσίων συμβάσεων και αποθαρρύνει την υιοθέτησή τους από τους προμηθευτές, ιδιαίτερα δε από τις ΜΜΕ. Στο εργαστήριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης με τίτλο Επιχειρηματικές διεπιφάνειες διαλειτουργικότητας για τις δημόσιες συμβάσεις στην Ευρώπη, προτάθηκαν διαλειτουργικά πρότυπα για την επιλογή τυποποιημένων λύσεων όσον αφορά τις εφαρμογές (λογισμικού).

3.5

Για να ξεπεραστούν τα υφιστάμενα εμπόδια, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη χρησιμοποίηση από την Επιτροπή συγκεκριμένων δράσεων προκειμένου να καταστεί υποχρεωτική η χρήση διεθνών ή ευρωπαϊκών «ανοικτών» προτύπων για την εφαρμογή διαλειτουργικών τεχνικών λύσεων. Ενδείκνυται η πρόβλεψη κατευθυντήριων γραμμών για την ορθή εφαρμογή των προσιτών προτύπων βάσει των εργασιών του προαναφερθέντος εργαστηρίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης καθώς και η εφαρμογή τους στις προδιαγραφές του προγράμματος PEPPOL. Το Ευρωπαϊκό ψηφιακό θεματολόγιο προβλέπει ρητά (7) την ανάληψη δράσης για την προώθηση της τυποποίησης των ηλεκτρονικών συμβάσεων με τη χρήση ειδικών τεχνικών που μπορούν να εφαρμοστούν από όλους τους παρόχους υπηρεσιών και λύσεων ΤΠΕ.

3.6

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημαντική συμβολή των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων στη διαφάνεια κατά τις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων στον δημόσιο τομέα και στην καταπολέμηση της απάτης. Τα ηλεκτρονικά εργαλεία καθιστούν δυνατή την εποπτεία και την αξιολόγηση της όλης διαδικασίας, καθώς και του τρόπου εφαρμογής της από τον προμηθευτή. Αυτές οι πληροφορίες είναι σημαντικές για την εξασφάλιση της μέγιστης διαφάνειας (e-transparency) του δημόσιου τομέα και μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό κίνητρο για την υιοθέτηση των εργαλείων ηλεκτρονικών συμβάσεων, ιδίως για τις ΜΜΕ· χαρακτηριστικά παραδείγματα βέλτιστης πρακτικής στον τομέα αυτό είναι η Πορτογαλία (8), μαζί με τη Λιθουανία, όπου η χρήση της ηλεκτρονικής κοινοποίησης, της ηλεκτρονικής πρόσβασης και της ηλεκτρονικής υποβολής έχουν καταστεί υποχρεωτικές, με αδιαμφισβήτητα οφέλη όσον αφορά τη μείωση των τιμών (14 - 55 %) των αγαθών και των υπηρεσιών που αγοράζονται, την αύξηση του αριθμού των προμηθευτών που συμμετέχουν στους διαγωνισμούς (20-90 %), τη μείωση των ημερών που απαιτούνται για τη διαδικασία προμηθειών από 46 σε 11 ημέρες.

3.7

Εξάλλου, είναι σημαντικό οι πρωτοβουλίες ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων να παρέχουν επιμόρφωση στις ΜΜΕ όσον αφορά τη χρήση της τεχνολογίας και την κατανόηση των ωφελειών της. Οι επενδύσεις στην επιμόρφωση των υπαλλήλων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα συνιστούν ζήτημα θεμελιώδους σημασίας. Η ΕΟΚΕ κρίνει ιδιαίτερα χρήσιμη την παροχή υποστήριξης σε τέτοιου είδους δράσεις, οι δε ΜΜΕ θα μπορούσαν εν προκειμένω να απευθύνονται στις ενώσεις τους.

3.8

Οι γλωσσικοί φραγμοί αποτελούν γεγονός το οποίο δεν λαμβάνεται επαρκώς υπόψη στην υπό εξέταση ανακοίνωση. Οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τους διαύλους των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων θα πρέπει να είναι διαθέσιμες σε μία ακόμη ευρωπαϊκή γλώσσα εκτός από την επίσημη γλώσσα του εκάστοτε κράτους μέλους. Ωστόσο, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε υπερβολικό πρόσθετο κόστος. Μια λύση θα ήταν η ανάπτυξη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενός «μεταφραστή» σε απευθείας σύνδεση, ειδικά για τις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις.

3.9

Η Επιτροπή δεν επισημαίνει το πρόβλημα της ορατότητας των αγορών κάτω από το όριο (below thresholds) σε όλη την ενιαία αγορά, καθοριστικής σημασίας κυρίως για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει έρθει η στιγμή να αξιολογηθεί η σκοπιμότητα διατήρησης αυτού του ορίου, δεδομένου ότι με την ηλεκτρονική τους κοινοποίηση, θα έχουν όλοι πρόσβαση στο σύνολο των δημόσιων συμβάσεων.

4.1

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη πλήρους μετάβασης στις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις. Ενώ η Επιτροπή εφιστά την προσοχή στα πρώτα στάδια της διαδικασίας προμηθειών (δημοσίευση των προκηρύξεων, πρόσβαση στα έγγραφα του διαγωνισμού, υποβολή των προσφορών, αξιολόγηση των προτάσεων και ανάθεση της σύμβασης), είναι επίσης σημαντικό να ενσωματωθούν οι διάφορες φάσεις που έπονται της ανάθεσης της σύμβασης (παραγγελίες, τιμολόγια, πληρωμές) και να δημοσιεύονται στοιχεία σχετικά με την πρόοδο του έργου, τα προβλήματα που έχουν ανακύψει, τον χρόνο εκτέλεσης και το κόστος του.

4.2

Η εναρμόνιση των τεχνικών απαιτήσεων είναι αίτημα θεμελιώδους σημασίας για την ανάπτυξη λύσεων και υπηρεσιών πληροφορικής που να μπορούν να υιοθετηθούν και να χρησιμοποιηθούν σε τοπικό, εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να προκρίνει την ενέργεια 2 που προβλέπεται για το θέμα αυτό. Οι επιπτώσεις έχουν ιδιαίτερη σημασία, όχι μόνο για τις δημόσιες διοικήσεις, αλλά κυρίως για τους προμηθευτές που θα μπορούν να χρησιμοποιούν τυποποιημένες και διαλειτουργικές λύσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.3

Η χρήση των ηλεκτρονικών υπογραφών αποτελεί πολύπλοκο θέμα για τις διασυνοριακές συναλλαγές. Συνεπώς ενδείκνυνται δράσεις που να διευκολύνουν τη διαλειτουργικότητα των λύσεων αυτών. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι χώρες όπως η Πορτογαλία, μεταξύ των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν κατά τη χρήση των ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων, επισημαίνουν τις υπερβολικές απαιτήσεις των ηλεκτρονικών υπογραφών, το κόστος των υπηρεσιών χρονοσήμανσης (time stamping), καθώς και τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφορετικών διαύλων των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων (e-procurement) (9).

4.4

Η προώθηση απλών λύσεων και βέλτιστων πρακτικών αποτελεί βεβαίως χρήσιμη υποστήριξη έργων για τις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις. Οι ανάγκες των ΜΜΕ, ιδίως κατά τη διάρκεια της ηλεκτρονικής υποβολής, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την ανάπτυξη των σχετικών λύσεων. Τα αποτελέσματα της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής (e-Tendering Expert Group) είναι επομένως σημαντικά και θα μπορούσαν να αποτελούν αντικείμενο αξιολόγησης από τα ενδιαφερόμενα μέρη.

4.5

Η πιο σημαντική δράση στην οποία η Επιτροπή θα πρέπει να εστιάσει την προσοχή της αφορά τους όρους εφαρμογής των διαφόρων λύσεων για τις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις στην εσωτερική αγορά. Ειδικότερα, στο πρόγραμμα PEPPOL συμμετέχουν 11 χώρες που έχουν αναπτύξει ειδικές τεχνικές για την ανάπτυξη τυποποιημένων λύσεων για τις πιο κρίσιμες φάσεις της διαδικασίας προμηθειών και έναν ανοικτό δίαυλο για την ανταλλαγή των τυποποιημένων εντύπων, επιτυγχάνοντας έτσι πλήρη διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφόρων διαύλων στην ΕΕ.

4.5.1

Οι παράμετροι του προγράμματος PEPPOL περιλαμβάνουν τα εξής: μέσα επικύρωσης των ηλεκτρονικών υπογραφών που βασίζονται σε ηλεκτρονικά πιστοποιητικά που εκδίδονται από τις αρμόδιες ενωσιακές αρχές· έναν εικονικό φάκελο της εταιρείας (Virtual Company Dossier) για την παρουσίαση των εταιρικών πληροφοριών με τυποποιημένο τρόπο (πιστοποιητικά και βεβαιώσεις)· έναν ηλεκτρονικό κατάλογο για την παρουσίαση των προσφορών για προϊόντα και υπηρεσίες σε τυποποιημένη μορφή· ηλεκτρονικές παραγγελίες και τιμολόγια που παρέχουν στον αγοραστή και στον προμηθευτή διαδικασίες θεσπισμένες για την ανταλλαγή πληροφοριών όσον αφορά τις κοινές δραστηριότητες. Τέλος, περιλαμβάνουν την υποδομή μεταφοράς των ηλεκτρονικών εγγράφων (το δίκτυο), με βάση κοινά συμβατά πρότυπα σε εθνικό επίπεδο και τη διασύνδεση των απομονωμένων κοινοτήτων με συστήματα ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων.

4.5.2

Το ευρωπαϊκό σύστημα εικονικού φακέλου της εταιρείας (European Virtual Company Dossier System / EVS) παρέχει, κατά τρόπο παρόμοιο με το eCertis [ένα σύστημα πληροφοριών που βοηθά στον εντοπισμό των διάφορων πιστοποιητικών και βεβαιώσεων που απαιτούνται συχνά ως δικαιολογητικά στις προκηρύξεις των δημόσιων συμβάσεων στα 27 κράτη μέλη, την υπό προσχώρηση Κροατία, την Τουρκία (ως υποψήφια χώρα) και τις 3 χώρες του ΕΟΧ (Ισλανδία, Λίχτενσταϊν και Νορβηγία)] πληροφορίες σχετικά με τα κριτήρια και τα αποδεικτικά στοιχεία / πιστοποιητικά που απαιτούνται για τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς στα κράτη μέλη. Ωστόσο, ενώ η βάση δεδομένων του eCertis έχει σήμερα σχεδιαστεί ως μια βάση πληροφοριών, το EVS παρέχει πρόσθετες διεπαφές προκειμένου να συνδεθούν άλλες υπηρεσίες σε αυτό. Το eCertis θα πρέπει να έχει χαρακτηριστικά παρόμοια με το EVS, ειδικότερα δε την ικανότητα χαρτογράφησης των κριτηρίων, των απαιτήσεων, των πιστοποιητικών, που απαιτούνται για ένα υποδειγματικό, τυποποιημένο και διαλειτουργικό φάκελο (VCD package skeleton). Η Επιτροπή θα πρέπει να εξασφαλίζει την συμμόρφωση και την ενημέρωση του σχετικού συστήματος νόμιμων πληροφοριών, παρέχοντας και υποστηρίζοντας τεχνικά την υπηρεσία αυτή.

4.5.3

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα υποστηρίξουν αποφασιστικά τη ενίσχυση του ρόλου της ένωσης OpenPEPPOL και τονίζει τη σημασία της προκειμένου οι τεχνικές προδιαγραφές να διατηρηθούν, να αναπτυχθούν και να υιοθετηθούν από τον ευρωπαϊκό δημόσιο τομέα για την εφαρμογή των δημόσιων συμβάσεων, με την εξασφάλιση της τυποποίησης και της διαλειτουργικότητας σε διάφορα στάδια της διαδικασίας προκήρυξης δημόσιων συμβάσεων, όχι μόνο των φάσεων που προηγούνται της ανάθεσης, αλλά και των επόμενων, προκειμένου να αποφευχθεί ο κατακερματισμός της αγοράς.

4.6

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη χρηματοδότησης και υποστήριξης της ανάπτυξης της υποδομής των ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων μέσω της διευκόλυνσης «Συνδέοντας την Ευρώπη», στηριζόμενη σε ό,τι έχει ήδη αναπτυχθεί στα κράτη μέλη του PEPPOL, με την υφιστάμενη υποδομή μεταφορών (το δίκτυο) που συνδέει τα διάφορα συστήματα στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της διατήρησης ανοικτών, προσιτών και ασφαλών υποδομών, με βάση κοινά πρότυπα. Ενδείκνυται η χρήση των διαρθρωτικών ταμείων ώστε να διευκολυνθεί η υιοθέτηση των δημοσίων συμβάσεων.

4.7

Η ΕΟΚΕ συνιστά την εφαρμογή μιας στρατηγικής ολοκληρωμένης επικοινωνίας, με βάση τις υφιστάμενες κοινότητες, ιδίως του OpenPEPPOL, σε συνεργασία με το Enterprise Europe Network και χρησιμοποιώντας προγράμματα δικτύωσης για τις περιφέρειες και τους δήμους. Η στρατηγική επικοινωνίας θα μπορούσε να κατανεμηθεί μεταξύ της Επιτροπής και του OpenPEPPOL και του νέου πιλοτικού προγράμματος Α (CIP ICT PSP) Basic Cross Sector Services (BCSS), για το μέρος που αφορά τις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις.

4.8

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απόφαση της Επιτροπής για την αυτοματοποίηση της όλης διαδικασίας σύναψης συμβάσεων στο εσωτερικό των οργάνων της και τη διάθεση των λύσεων ανοιχτής πηγής (open source) που έχουν αναπτυχθεί.

4.9

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη παρακολούθησης της υιοθέτησης των ηλεκτρονικών δημοσίων συμβάσεων και του καθορισμού των οφελών της. Από την υιοθέτηση της σχετικής οδηγίας και στο εξής, η Επιτροπή πρέπει να δημοσιεύει κάθε τρίμηνο ενημερωτική έκθεση με θέμα την ποσοτική και ποιοτική πρόοδο των δημόσιων συμβάσεων σε κάθε κράτος μέλος καταγράφοντας έτσι την εξέλιξη των σχετικών διαδικασιών.

4.10

Παράλληλα, ένας διεθνής διάλογος σχετικά με τη χρήση των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων είναι απαραίτητος για να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη διαφάνεια και καλύτερος ανταγωνισμός. Η χρήση των διεθνών προτύπων επαναβεβαιώθηκε ως ένα απαραίτητο εργαλείο για τον σκοπό αυτό και ως εκ τούτου ενδείκνυται η παρακολούθηση των σχετικών εξελίξεων. Συγκεκριμένα κρίνεται απαραίτητη η εποπτεία και η ενθάρρυνση της χρήσης των προτύπων (του εργαστηρίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης με τίτλο Επιχειρηματικές διεπιφάνειες διαλειτουργικότητας για τις δημόσιες συμβάσεις στην Ευρώπη, και του προγράμματος PEPPOL) στην εφαρμογή των ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων στον δημόσιο τομέα της ΕΕ.

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/49

1.1

Η ευρωπαϊκή πολιτική περί κρατικών ενισχύσεων παρουσιάζει στρατηγική σημασία για την ΕΕ, σε μια άκρως ανταγωνιστική παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

1.2

Η ΕΕ εκτιμά ότι η μεταρρύθμιση που προτείνει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της πρέπει να υποστηριχτεί, λαμβανομένων υπόψη των στόχων της:

1.3

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμμερίζεται την άποψη που εκφράζει η Επιτροπή ότι η σχέση μεταξύ των αποτελεσματικών κρατικών ενισχύσεων και του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς είναι θετική και πρέπει να ενισχυθεί. Μια στοχοθετημένη πολιτική περί κρατικών ενισχύσεων θα δώσει ώθηση στην καινοτομία (συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής καινοτομίας), την προσφυγή σε πράσινες τεχνολογίες και την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, αποφεύγοντας παράλληλα τις περιβαλλοντικές ζημίες. Μια καλά στοχοθετημένη δυναμική πολιτική περί κρατικών ενισχύσεων μπορεί να συμβάλει ενεργά στην επίτευξη υψηλών επιπέδων απασχόλησης και κοινωνικής συνοχής.

1.4

Η μεταρρύθμιση αυτή, φιλόδοξη ως προς τους στόχους, τις διαδικασίες και το χρονοδιάγραμμα, αξίζει ωστόσο να διασαφηνιστεί σε ορισμένα σημεία.

1.5

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να διευκρινίσει ορισμένες έννοιες που αναφέρονται στην ανακοίνωση:

1.6

Η ΕΟΚΕ διατυπώνει ορισμένες απορίες σχετικά με τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις:

1.7

Τέλος, η ΕΟΚΕ προτείνει ορισμένες τροποποιήσεις που κρίνει ότι απαιτούνται, λαμβανομένης υπόψη της αναγνωρισθείσας από την Επιτροπή και το Συμβούλιο αναγκαιότητας να υποστηριχθούν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), ειδικότερα όταν υφίστανται ανταγωνιστική πίεση από επιχειρήσεις τρίτων χωρών που λαμβάνουν άμεσες και έμμεσες κρατικές ενισχύσεις υψηλότερες σε όγκο και πιο αδιαφανείς ως προς τους όρους χορήγησης.

1.7.1

Λαμβάνοντας υπόψη το χαμηλό τους ύψος, τη θετική τους επίδραση στις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και την περιορισμένη τους επίδραση στην εσωτερική αγορά, η ΕΟΚΕ προτείνει να αυξηθεί, σε μόνιμη βάση, το ανώτατο όριο των ενισχύσεων ήσσονος σημασίας («de minimis») από 200 000 ευρώ σε 500 000 ευρώ, δεδομένου ότι εκτιμάται για 3 συνεχή έτη όσον αφορά κάθε επιχείρηση, κατ’ αναλογία με όσα πρόσφατα αποφασίστηκαν για τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος.

1.7.2

Λαμβάνοντας υπόψη ότι πρέπει να βοηθηθούν οι ευρωπαϊκές ΜΜΕ να αναπτύξουν την αγορά τους σε διεθνές επίπεδο, η ΕΟΚΕ προτείνει τροποποίηση του άρθρου 27 παράγραφος 3 του γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία 800/2008, ώστε να κηρυχθούν συμβατές με την κοινή αγορά οι ενισχύσεις προς τις ΜΜΕ με στόχο τη συμμετοχή τους σε εμπορικές εκθέσεις και επιδείξεις για περίοδο που να μην υπερβαίνει τα τρία συναπτά έτη.

1.8

Υπό το φως της εμπειρίας της, η ΕΟΚΕ απευθύνει στην Επιτροπή τρεις πρακτικές συστάσεις:

2.1

Η Επιτροπή επιδιώκει τη μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής πολιτικής περί κρατικών ενισχύσεων προς τρεις κύριες κατευθύνσεις:

2.2

Η μεταρρύθμιση ανταποκρίνεται στον ανομοιογενή απολογισμό της ισχύουσας πολιτικής:

2.3

Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αυτή, σε μια συγκυρία όπου απαιτείται η αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων της ενιαίας αγοράς (ενέργεια, μεταφορές, ψηφιακές τεχνολογίες), η Επιτροπή προτείνει την υιοθέτηση μιας μεταρρύθμισης φιλόδοξης ως προς τους στόχους, τις διαδικασίες και το χρονοδιάγραμμά της.

2.4

Ως προς τους στόχους, η προτεινόμενη μεταρρύθμιση είναι φιλόδοξη δεδομένου ότι επιδιώκεται, αφενός, να τεθεί στην υπηρεσία της ευρωπαϊκής οικονομικής ανάπτυξης μία από τις παλαιότερες και τις πιο ολοκληρωμένες πολιτικές της ΕΕ και, αφετέρου, να επιτευχθούν αρκετά ριζοσπαστικές διαδικαστικές βελτιώσεις, παρότι δεν αξιολογούνται ποσοτικά ούτε αναλύονται συγκεκριμένα στην ανακοίνωση.

2.5

Ως προς τις διαδικασίες, η μεταρρύθμιση είναι φιλόδοξη επειδή η Επιτροπή προτείνει την ταυτόχρονη προώθηση ενός συνεκτικού συνόλου αναθεωρήσεων, στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής:

2.6

Τέλος, ως προς το χρονοδιάγραμμα, η μεταρρύθμιση είναι φιλόδοξη εφόσον η Επιτροπή αποβλέπει στην υιοθέτηση των προτάσεων αναθεώρησης των διαδικαστικών και των εξουσιοδοτικών κανονισμών εντός του φθινοπώρου του 2012 και στην υιοθέτηση των άλλων στοιχείων της δέσμης έως τα τέλη του 2013, δηλαδή πριν από την έναρξη της ισχύος των δημοσιονομικών προοπτικών 2014-2020.

3.1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τους στόχους που εξαγγέλλει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της, οι οποίοι αναμένεται να «διευκολύνουν την εξέταση εκείνων των ενισχύσεων οι οποίες είναι καλά σχεδιασμένες, στοχοθετημένες σε προσδιορισμένες αδυναμίες της αγοράς και σε στόχους κοινού συμφέροντος», χάρη στη συγκέντρωση των ελέγχων στις υποθέσεις που έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά, με απλούστευση των κανόνων και με ταχύτερη λήψη αποφάσεων.

Η προσέγγιση αυτή εγγράφεται στα πλαίσια μιας γενικότερης εξέλιξης του δικαίου περί ανταγωνισμού, τόσο σε επίπεδο δικαίου των πρακτικών αθέμιτου ανταγωνισμού (συμπράξεις και κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης) όσο και σε επίπεδο ελέγχου των συγκεντρώσεων.

3.1.2

Πρακτικές αθέμιτου ανταγωνισμού: ο εκσυγχρονισμός του δικαίου περί ανταγωνισμού, που δρομολογήθηκε με τον κανονισμό αριθ. 1/2003 (1) και τις πράξεις που τον συνοδεύουν, σηματοδότησε την έναρξη μιας αποκέντρωσης όσον αφορά την εφαρμογή του δικαίου περί ανταγωνισμού, μέσα από την κατάργηση του συστήματος της εκ των προτέρων κοινοποίησης. Έτσι, η Επιτροπή έχει την ευχέρεια να εστιάζει τη δράση της στην καταπολέμηση των σοβαρότερων περιορισμών και καταχρήσεων, ειδικότερα δε των συμπράξεων. Ο εκσυγχρονισμός αυτός συνοδεύτηκε από ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών αρχών ανταγωνισμού, συγκροτημένων σε δίκτυο, αφενός, και της Επιτροπής, αφετέρου.

3.1.3

Έλεγχος των συγκεντρώσεων: ο Επίτροπος κ. J. Almunia ανήγγειλε πρόσφατα το ενδεχόμενο προσεχούς μεταρρύθμισης του ευρωπαϊκού συστήματος ελέγχου των συγκεντρώσεων, με στόχο, ειδικότερα, να μπορεί η Επιτροπή να εστιάσει την προσοχή της στις συγκεντρώσεις που κινδυνεύουν περισσότερο να επηρεάσουν την αγορά (2). Βραχυπρόθεσμα, το ζητούμενο είναι να απλουστευθεί η διευθέτηση των λιγότερο προβληματικών περιπτώσεων με βελτίωση της «απλουστευμένης διαδικασίας» και να αναθεωρηθεί η διαδικασία της προηγούμενης κοινοποίησης. Σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, το ίδιο το καθεστώς ελέγχου των συγκεντρώσεων ενδέχεται να αναθεωρηθεί, με εξέταση των περιπτώσεων εξαγοράς μειοψηφικής μη ελέγχουσας συμμετοχής, καθώς και με καλύτερη συνάρθρωση μεταξύ του ευρωπαϊκού συστήματος και των εθνικών σχετικά με τις παραπομπές και τα κατώτατα όρια.

3.2.1

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι υποστηρίζει μια γενική πλαισίωση των κρατικών ενισχύσεων, με άξονα τα παρακάτω κριτήρια (3):

3.3.1

Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι η επικέντρωση των ελέγχων της Επιτροπής στις πλέον προβληματικές υποθέσεις θα μπορούσε να στηριχτεί κυρίως στη διεύρυνση των μέτρων ενίσχυσης που απαλλάσσονται από την υποχρέωση κοινοποίησης. Αυτό θα έπρεπε κατ’ ανάγκη να συνοδεύεται από ενισχυμένες ευθύνες των κρατών μελών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι αυτό προϋποθέτει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες του δικαίου περί κρατικών ενισχύσεων. Το κράτος, και γενικότερα το σύνολο των κρατικών και δημόσιων φορέων που δύνανται να χορηγήσουν ενισχύσεις, κατά κάποιον τρόπο γίνονται ταυτόχρονα κριτής και κρινόμενος.

3.3.2

Η αύξηση των αρμοδιοτήτων των κρατών μελών σε θέματα ελέγχου των ενισχύσεων θα κινδύνευε να οδηγήσει σε υποκειμενική εφαρμογή των κανόνων από τα κράτη μέλη και σε αθέμιτους ελιγμούς μεταξύ κρατών, με την επάνοδο ενός οικονομικού πατριωτισμού, που θα οδηγούσε τελικά σε μεγαλύτερη έλλειψη ασφάλειας δικαίου για τις επιχειρήσεις.

3.3.3

Για να περιοριστεί στο ελάχιστο αυτός ο κίνδυνος, μπορούν να εξεταστούν διάφορες μέθοδοι:

3.4.1

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη έχουν επιδείξει ικανότητες αντίδρασης στην οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση μεταξύ 2008 και 2011, υιοθετώντας μια δέσμη ειδικών πράξεων (5). Χάρη, κυρίως, στην αυξημένη συνεργασία εκ μέρους των κρατών μελών και στην έντονη κινητοποίηση των υπηρεσιών της Επιτροπής, στάθηκε δυνατή η ταχεία λήψη αποφάσεων, προς ικανοποίηση των κρατών μελών και των επιχειρήσεων.

3.4.2

Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, οι διαδικασίες παραμένουν υπερβολικά χρονοβόρες και περίπλοκες για τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει, λοιπόν, τη βούληση της Επιτροπής να αντιμετωπίσει τη βραδύτητα διεκπεραίωσης των υποθέσεων βελτιώνοντας τις διοικητικές πρακτικές και επικαλούμενη την ευθύνη των κρατών μελών για την εξασφάλιση διαφάνειας και αποτελεσματικότητας. Οι προθεσμίες διεκπεραίωσης είναι σημαντικό να συντονίζονται, κατά το δυνατόν, με τον ρυθμό της οικονομικής δραστηριότητας.

3.4.3

Υπό την έννοια αυτή, η «απλοποιημένη διαδικασία» για την εξέταση ορισμένων κατηγοριών κρατικών ενισχύσεων (6) θα μπορούσε να επεκταθεί, παραμένοντας οριοθετημένη. Δυνάμει της διαδικασίας αυτής, η Επιτροπή εξακριβώνει μόνο τη συμβατότητα του εκάστοτε μέτρου ενίσχυσης με τις υφιστάμενες διατάξεις και πρακτικές.

3.5.1

Η αποτελεσματική εφαρμογή του δικαίου περί κρατικών ενισχύσεων έχει καίρια σημασία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι συχνά τα εθνικά δικαιοδοτικά όργανα δεν είναι σε θέση να την εξασφαλίσουν, ιδίως όσον αφορά την εγγύηση των δικαιωμάτων των επιχειρήσεων που θίγονται από τη χορήγηση παράνομων ενισχύσεων σε ανταγωνιστές τους. Διάφοροι λόγοι θα μπορούσαν να αναφερθούν, μεταξύ των οποίων η ανεπαρκής γνώση του ευρωπαϊκού δικαίου περί ανταγωνισμού εκ μέρους των δικαστών και οι εγγενείς σε οιαδήποτε ένδικη διαδικασία δικονομικοί περιορισμοί.

3.5.2

Πρέπει να εξευρεθούν λύσεις ώστε να ενισχυθεί στην πράξη η επιβολή του δικαίου περί κρατικών ενισχύσεων. Οι επιχειρήσεις, αλλά και τα εθνικά δικαιοδοτικά όργανα, θα πρέπει να διαθέτουν αποτελεσματικότερους μηχανισμούς και διαδικασίες.

4.1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο να εγκρίνονται αποκλειστικά τα μέτρα ενίσχυσης τα οποία: (i) συντελούν στην υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης, επιδιώκοντας την αντιμετώπιση μιας ανεπάρκειας της αγοράς (η χορήγηση κρατικής ενίσχυσης δεν πρέπει να υποκαθιστά αλλά να συμπληρώνει μια ιδιωτική δαπάνη) και (ii) λειτουργούν ως κίνητρο, δηλαδή παροτρύνουν τον δικαιούχο να αναπτύξει δραστηριότητες τις οποίες δεν θα αναλάμβανε χωρίς την ενίσχυση.

4.1.2

Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια της «ανεπάρκειας της αγοράς» πρέπει οπωσδήποτε να αποσαφηνιστεί και να δοθούν σχετικά παραδείγματα σε διαφόρους τομείς, ειδικότερα βάσει της υφιστάμενης ευρωπαϊκής νομολογίας, ώστε να βοηθηθούν τόσο οι δημόσιες αρχές όσο και οι επιχειρήσεις να αποδίδουν ενιαία ερμηνεία στην έννοια αυτή και να την ενσωματώσουν στο στάδιο της χάραξης των μέτρων ενίσχυσης.

4.2.1

Στα σημεία 16 και 17 της ανακοίνωσης, θίγεται το ζήτημα της πολιτικής ανταγωνισμού των τρίτων χωρών. Η Επιτροπή συμπεραίνει ότι η ΕΕ διαθέτει διαφανέστερο πλαίσιο, το οποίο επιτρέπει παράλληλα την επίτευξη ενισχύσεων ανάλογου επιπέδου. Η δήλωση αυτή στηρίζεται σε συγκριτική μελέτη που διεξήγαγε ο ΠΟΕ το 2006. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ζητήσει από τον ΠΟΕ τη διεξαγωγή πιο επίκαιρης μελέτης, δεδομένου ότι, λόγω της κρίσης, πολλές χώρες μέλη του ΠΟΕ που δεν είναι μέλη της ΕΕ προσέφυγαν σε μαζικές επιδοτήσεις, ιδίως στους κλάδους της μεταποιητικής βιομηχανίας. Η μελλοντική πολιτική ανταγωνισμού που θα ισχύει από το 2013 θα ήταν ευκταίο να στηριχτεί σε μια πρόσφατη και ακριβή εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα, την Ινδία και τη Βραζιλία, λόγου χάρη (συμπεριλαμβανομένων των ενισχύσεων που χορηγούνται από τις ομόσπονδες αρχές), σε μια περίοδο όπου ο οικονομικός ανταγωνισμός επιτείνεται λόγω της παγκόσμιας κρίσης.

4.2.2

Η εφαρμογή των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων πρέπει να επιτρέπει την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων στην εσωτερική και στη διεθνή αγορά. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, όμως, αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό από επιχειρήσεις με έδρα τρίτες χώρες, η νομοθεσία των οποίων ενίοτε δεν προβλέπει κανέναν περιορισμό στις κρατικές ενισχύσεις. Η κατάσταση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές στρεβλώσεις του ανταγωνισμού εις βάρος των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, όπως επισημαίνει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της (7).

4.2.3

Στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της, η Επιτροπή αναλαμβάνει πρωτοβουλίες με σκοπό την καθιέρωση ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε παγκόσμια κλίμακα, που βασίζονται στην έννοια του θεμιτού ανταγωνισμού. Κάθε μεταρρύθμιση των κανόνων για τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων θα πρέπει συνεπώς να συντονίζεται με τις δράσεις που αναλαμβάνει η Επιτροπή σε επίπεδο μέσων εμπορικής πολιτικής (κανόνες του ΠΟΕ, διμερείς συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών).

4.3.1

Στην πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση προγράμματος για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (2014-2020) [COM(2011) 834 final], η Επιτροπή αναγνωρίζει την ανάγκη στήριξης των ΜΜΕ για εξαγωγές στο εσωτερικό της ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο, με στόχο την αναζήτηση ευκαιριών ανάπτυξης. Προβλέπεται η παροχή στήριξης και υπηρεσιών υποστήριξης μέσω του δικτύου «Enterprise Europe Network» στις ΜΜΕ με προοπτικές ανάπτυξης.

4.3.2

Παράλληλα, όμως, το «δόγμα» της Επιτροπής φαίνεται υπερβολικά περιοριστικό, εφόσον, για παράδειγμα, όσον αφορά τη συμμετοχή των ΜΜΕ σε εμπορικές εκθέσεις και επιδείξεις, βάσει του άρθρου 27 του κανονισμού αριθ. 800/2008, της 6ης Αυγούστου 2008, θέτει πολλές σωρευτικές προϋποθέσεις: οι ενισχύσεις πρέπει να μην υπερβαίνουν το 50 % των επιλέξιμων δαπανών, να χορηγούνται σε επιχειρήσεις που εμπίπτουν στον ορισμό της ΕΕ για τις ΜΜΕ και αποκλειστικά για την πρώτη συμμετοχή τους σε συγκεκριμένη έκθεση.

4.3.3

Το τελευταίο κριτήριο, της πρώτης συμμετοχής, κρίνεται ότι δεν αρμόζει σε μια στρατηγική διεθνούς ανάπτυξης, που προϋποθέτει την παρουσία σε μια συγκεκριμένη αγορά τουλάχιστον για τριετή περίοδο προτού να μπορέσει να προσδιοριστεί η στρατηγική ανάπτυξης (αντιπρόσωπος, εγκατάσταση, διανομή). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει να αντικατασταθεί το κριτήριο της «πρώτης συμμετοχής», του άρθρου 27 παράγραφος 3, από το κριτήριο της «συμμετοχής σε συγκεκριμένη έκθεση εντός ορίου τριών συνεχόμενων ετών», χωρίς τροποποίηση των δύο άλλων κριτηρίων.

4.4.1

Η ΕΕ οφείλει να εγγυάται ότι οι κρατικές ενισχύσεις θα παρέχουν κίνητρα για καινοτομία —συμπεριλαμβανομένης της καινοτομίας στον κοινωνικό τομέα, με τις ενισχύσεις για «κοινωνική καινοτομία», που ήδη αναγνωρίζονται στην εμβληματική πρωτοβουλία «Ένωση καινοτομίας»—, για προσφυγή στις πράσινες τεχνολογίες και για πλήρη ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου σύμφωνα με ένα πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σταδιακή αναγνώριση των ενισχύσεων προς την κοινωνική καινοτομία ως ενισχύσεων συμβατών με την κοινή αγορά (8) και ελπίζει η τάση αυτή να ενταθεί στο μέλλον, στο πλαίσιο της διαδικασίας εκσυγχρονισμού των κρατικών ενισχύσεων.

4.4.2

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης μια αντίληψη περί κρατικών ενισχύσεων για έρευνα και ανάπτυξη, η οποία συμπεριλαμβάνει τη σύλληψη, κατασκευή και διάθεση στην αγορά προϊόντων, προγραμμάτων και υπηρεσιών προσβάσιμων σε ευάλωτες ομάδες (ειδικότερα στα άτομα με αναπηρία) κατά τη συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή (9).

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/54

1.1

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε στις 22 Μαΐου 2012 το Ευρωπαϊκό θεματολόγιο για τους καταναλωτές. Το εν λόγω έγγραφο καθορίζει το στρατηγικό πλαίσιο για την πολιτική των καταναλωτών μέσω τεσσάρων βασικών στόχων: ενίσχυση της ασφάλειας των καταναλωτών, βελτίωση της πληροφόρησης, βελτίωση των μέτρων που λαμβάνονται για την προστασία των δικαιωμάτων και την παροχή νέων δυνατοτήτων έννομης προστασίας, προσαρμογή των δικαιωμάτων και των βασικών πολιτικών στην οικονομική και κοινωνική αλλαγή. Εντάσσεται στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2002».

1.2

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάλυση της Επιτροπής για τον βασικό ρόλο των καταναλωτών ως φορέων ανάπτυξης, καθώς και με την ανάγκη να ληφθεί υπόψη το πλαίσιο στο οποίο αυτοί λειτουργούν.

1.3

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τους στόχους που καθορίζονται στο θεματολόγιο, αλλά διερωτάται για τη σχέση μεταξύ αυτού και του προγράμματος «Καταναλωτές», καθώς και για την επάρκεια των χορηγούμενων μέσων, τα οποία θεωρεί ότι είναι σε σαφή αναντιστοιχία με τη δεδηλωμένη φιλοδοξία.

1.4

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι τα συμφέροντα των καταναλωτών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη χάραξη και υλοποίηση όλων των ενωσιακών πολιτικών. Εκφράζει την ικανοποίησή της διότι με το θεματολόγιο για τους καταναλωτές η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να συγκεντρωθούν σε ένα μόνο κείμενο οι περισσότερες πρωτοβουλίες της ΕΕ που αφορούν την πολιτική για τους ευρωπαίους καταναλωτές, οι οποίες στο παρελθόν ήταν διασκορπισμένες. Το εν λόγω θεματολόγιο αποτελεί σημαντικό βήμα που δείχνει τη σημασία η οποία δίδεται στις ανάγκες και στις προσδοκίες των καταναλωτών κατά τη χάραξη των πολιτικών της ΕΕ.

1.5

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την αναγνώριση της σημασίας που έχει ο ρόλος των ενώσεων καταναλωτών, οι οποίες θα πρέπει να διαθέτουν μέσα αντίστοιχα με τις αποστολές που τους ανατίθενται. Εκφράζει ιδίως την ικανοποίησή της διότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε στο θεματολόγιο την πρόθεσή της να συνεργαστεί με τις εθνικές κυβερνήσεις, προκειμένου να εξασφαλιστεί μία καλύτερη αναγνώριση του ρόλου των εν λόγω ενώσεων.

1.6

Η ΕΟΚΕ δίδει ιδιαίτερη σημασία στην ενασχόληση με τα ευάλωτα άτομα, ιδίως εντός του παρόντος οικονομικού και κοινωνικού πλαισίου. Υποστηρίζει, κατά συνέπεια, τις πρωτοβουλίες που προβλέπονται στο θεματολόγιο υπέρ της οικονομικής ένταξης και της πρόσβασης στις βασικές υπηρεσίες.

1.7

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία που αποδίδει σε όλες τις δράσεις που αφορούν την αειφόρο ανάπτυξη. Συμφωνεί, συνεπώς, με τις ανησυχίες της Επιτροπής σχετικά με τη διαχείριση της ενέργειας και τη συνθεώρηση του οικολογικού σχεδιασμού. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη λήψης αποτελεσματικών μέτρων προκειμένου να ενισχυθούν οι ηθικοί και οικολογικοί κανόνες στην παραγωγή και τη διανομή των αγαθών, ιδίως αυτών που εισάγονται από τρίτες χώρες.

1.8

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ενίσχυση της διατροφικής ασφάλειας είναι απαραίτητη για την εγγύηση της ασφάλειας των προϊόντων από τον τόπο παραγωγής έως τον τόπο κατανάλωσης και για την εξασφάλιση ενός υγιούς και ανοικτού ανταγωνισμού. Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν θα συμβάλουν επίσης στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, η οποία έχει κλονιστεί από διάφορες κρίσεις δημόσιας υγείας.

1.9

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για όλες τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται προκειμένου να καταστεί δυνατόν στους καταναλωτές να ωφελούνται από πληροφόρηση που είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες τους. Υπενθυμίζει ωστόσο ότι η εκπαίδευση των καταναλωτών δεν μπορεί να οδηγήσει σε απαλλαγή των επαγγελματιών από τις υποχρεώσεις τους.

1.10

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες που έχουν ως στόχο τη διαφύλαξη του δικαιώματος κατανάλωσης, την εξέλιξή του και τη δημιουργία αποτελεσματικών μέσων έννομης προστασίας. Στο πλαίσιο αυτό, υπενθυμίζει ότι τα συστήματα εναλλακτικών τρόπων ρύθμισης των διαφορών πρέπει να είναι ανεξάρτητα από τους διαδίκους στη διαφορά. Τέλος, όπως υπογράμμισε σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της θέσπισης της συλλογικής αγωγής και θεωρεί ότι η δημιουργία ενός εργαλείου σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν μπορεί να καθυστερήσει περαιτέρω.

3.1

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάλυση της Επιτροπής όσον αφορά τον βασικό ρόλο των καταναλωτών ως φορέων ανάπτυξης, τις προκλήσεις των επόμενων ετών και την απόλυτη ανάγκη να ληφθεί υπόψη το πλαίσιο στο οποίο ζούμε. Η αγοραστική ισχύς των καταναλωτών επηρεάζεται αρνητικά από την κρίση. Επίσης, οι τρόποι κατανάλωσης εξελίσσονται. Απαιτούν περισσότερες τεχνικές γνώσεις και έχουν συχνά μεγάλο κόστος.

3.2

Παρά την ύπαρξη σταθερής βάσης κανόνων της Ένωσης, εξακολουθούν να υφίστανται δυσκολίες που συνδέονται με την εφαρμογή τους: η ανεπάρκεια των μέσων που διαθέτουν οι καταναλωτές για την εφαρμογή των δικαιωμάτων τους, μολονότι ο αριθμός των καταγγελιών αυξάνεται όλο και περισσότερο, καθώς και η έλλειψη αξιόπιστων πληροφοριών για τους καταναλωτές, αν και υπάρχει πληθώρα πληροφοριών διάφορων μορφών.

3.3

Πέραν των διακηρύξεων αρχών που περιέχονται στο θεματολόγιο και τυγχάνουν ευρείας αποδοχής, η ΕΟΚΕ διερωτάται για τη σχέση μεταξύ του προγράμματος «Καταναλωτές» και του θεματολογίου, καθώς και για τον τρόπο υλοποίησης της εν λόγω πολιτικής.

3.4

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ είχε υπογραμμίσει στη γνωμοδότησή της στις 28 Μαρτίου 2012 (1) την ελλιπή διάθεση μέσων στην πολιτική «καταναλωτών» και είχε εκφράσει την ανησυχία της για τη δυνατότητα εφαρμογής ενός φιλόδοξου προγράμματος εφόσον τα ποσά του προϋπολογισμού που χορηγούνται βρίσκονται σε σαφή αναντιστοιχία με τη φιλοδοξία.

3.5

Η Επιτροπή παρουσίασε έναν σημαντικό κατάλογο πρωτοβουλιών που θα αναληφθούν, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι του θεματολογίου. Σε κάθε περίπτωση, είναι πραγματικά σημαντικό να είναι οι εν λόγω πρωτοβουλίες καλής ποιότητας και εφαρμόσιμες στις ΜΜΕ, καθώς επίσης και να εξασφαλίζουν την αναγκαία αποτελεσματικότητα, ώστε να παράγεται ένα πραγματικά υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή. Εφόσον υιοθετηθούν τα μέτρα του θεματολογίου και υλοποιηθούν αυτά από τα κράτη μέλη και τα λοιπά ενδιαφερόμενα μέρη, τότε μόνο θα παραγάγουν τα πλεονεκτήματά τους για τους καταναλωτές.

3.6

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι απουσιάζει μία διαφανής και αποτελεσματική διαδικασία αξιολόγησης της υλοποίησης και των αποτελεσμάτων του εν λόγω θεματολογίου. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προσθέσει κριτήρια αξιολόγησης και δείκτες ποιότητας για να αξιολογείται η ετήσια πρόοδος, καθώς και να δημοσιεύει έκθεση ανά 18 μήνες σχετικά με την υλοποίηση του θεματολογίου.

3.7

Το θεματολόγιο καταδεικνύει το ιδιαιτέρως ευρύ πεδίο που καλύπτει η πολιτική «καταναλωτών», γεγονός που επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα την οποία έχει ήδη τονίσει η ΕΟΚΕ να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα των καταναλωτών κατά τη χάραξη και την εφαρμογή όλων των ενωσιακών πολιτικών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την έκπληξή της για το γεγονός ότι το θεματολόγιο δεν περιλαμβάνει στοιχεία προστασίας των καταναλωτών στον ιατρικό τομέα: φαρμακευτικά προϊόντα, ιατρικά βοηθήματα, μολονότι έγινε πολύς λόγος για τα προϊόντα αυτά σε πολλά κράτη μέλη λόγω των βλαβών που προκλήθηκαν σε καταναλωτές και σε ασθενείς. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι μία ολιστική πολιτική προστασίας των καταναλωτών πρέπει επίσης να περιλαμβάνει το ιατρικό και φαρμακευτικό πεδίο, από άποψη ασφάλειας, πληροφόρησης και τήρησης των δικαιωμάτων των καταναλωτών.

3.8

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί με ικανοποίηση ότι η Επιτροπή επιθυμεί την υποστήριξη των επαγγελματιών για τις πολιτικές που εφαρμόζονται σχετικά με την προστασία των καταναλωτών. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να προβλεφθεί επειγόντως κατάρτιση σε επίπεδο επιχειρήσεων σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών. Τα δίκτυα οργανώσεων επιχειρήσεων που σχετίζονται με το μέτρο αυτό ενθαρρύνονται να προσφέρουν, το ταχύτερο δυνατό και με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προγράμματα κατάρτισης ειδικά για τις ΜΜΕ.

3.9

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συμπεριλάβει τα ενδιαφερόμενα μέρη στην εφαρμογή του θεματολογίου και να ενισχύσει τη διαβούλευση, ιδίως με τις οργανώσεις καταναλωτών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η δέουσα συμμετοχή κατά τη χάραξη των εν λόγω πολιτικών.

4.1.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την επανεξέταση του νομοθετικού πλαισίου που αφορά την ασφάλεια των προϊόντων, προκειμένου να υπάρξει εγγύηση της ασφάλειας των προϊόντων και των υπηρεσιών προς τους καταναλωτές.

4.1.2

Θεωρεί ότι η θέσπιση σύγχρονων, πρακτικών και ενοποιημένων κανόνων ελέγχου καθώς και μεθόδων συνεργασίας, από κοινού με τις αρμόδιες αρχές στους τόπους παραγωγής, θα επιτρέψει την καλύτερη εποπτεία της αγοράς, προκειμένου να δημιουργηθεί θεμιτός ανταγωνισμός, ο οποίος θα ωφελήσει όλες τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές. Επίσης, η ΕΟΚΕ διερωτάται σχετικά με τη θέση και τα μέσα που παραχωρούνται για την τυποποίηση.

4.1.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ενίσχυση της ασφάλειας είναι απαραίτητη για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, η οποία έχει κλονιστεί από διάφορες κρίσεις δημόσιας υγείας. Είναι, συνεπώς, απαραίτητο να βελτιωθούν τα μέτρα εφαρμογής του νόμου και ο συντονισμός των κρατών μελών.

4.2.1

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τη γνώμη της Επιτροπής σχετικά με την αναντιστοιχία που υπάρχει μεταξύ της πληθώρας διαθέσιμων πληροφοριών και των αναγκών των καταναλωτών. Υποστηρίζει την ανάγκη να διαθέτουν οι καταναλωτές αξιόπιστες, σαφείς και συγκρίσιμες πληροφορίες, οι οποίες να μην είναι μόνο προσβάσιμες ηλεκτρονικά, αλλά και με άλλα μέσα.

4.2.2

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τον ρόλο που αναγνωρίζεται στις οργανώσεις των καταναλωτών και υπενθυμίζει ότι ο ρόλος αυτός θα πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί με τη χορήγηση πόρων από τις ευρωπαϊκές και τις εθνικές αρχές· οι εν λόγω πόροι θα πρέπει να είναι αντίστοιχοι με τους προς επίτευξη στόχους, ιδίως μέσω δοκιμών των προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρονται στον καταναλωτή.

4.2.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τη μετάδοση πληροφοριών στους καταναλωτές εφόσον είναι εύστοχα και έχουν πραγματικό αντίκτυπο.

4.2.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει όλες τις πρωτοβουλίες που σχετίζονται με την εκπαίδευση των καταναλωτών και τονίζει ιδιαιτέρως την ανάγκη όχι μόνο για πληροφόρηση των καταναλωτών, αλλά και για αύξηση των γνώσεών τους. Αυτό θα πρέπει να αρχίζει στο σχολείο, π.χ. όσον αφορά τις ψηφιακές και οικονομικές ικανότητες. Οι εν λόγω γνώσεις θα πρέπει να έχουν χρονικό ορίζοντα και δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να υποκαταστήσουν τις πληροφορίες που πρέπει να δίδονται από τους επαγγελματίες.

4.3.1

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση την απόφαση της Επιτροπής να εξασφαλίσει την τήρηση του καταναλωτικού δικαίου, γεγονός που ανταποκρίνεται σε μία ευρύτερη προσδοκία, καθότι η σώρευση κειμένων δεν αποτελεί την ενδεδειγμένη απόκριση στο αίτημα για υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών.

4.3.2

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ύπαρξη των ευρωπαϊκών δικτύων, το παλαιότερο των οποίων, ήτοι το ευρωπαϊκό δικαστικό δίκτυο, έχει δημιουργηθεί το 2001. Για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητά τους ζητεί την τακτική αξιολόγηση των εν λόγω δικτύων, προκειμένου να αντληθούν τα απαραίτητα διδάγματα.

4.3.3

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει όλες τις πρωτοβουλίες που επιτρέπουν να υπάρξει πληρέστερη γνώση για τη νομοθεσία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

4.3.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες αυτορρύθμισης και από κοινού ρύθμισης, όπως είναι η δημοσίευση κατευθυντηρίων γραμμών, υπό την προϋπόθεση να ανταποκρίνονται οι εν λόγω πρωτοβουλίες με αποτελεσματικό τρόπο στους στόχους δημόσιας πολιτικής. Επιπλέον, ο τακτικός έλεγχος και οι αξιολογήσεις των εν λόγω πρωτοβουλιών θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι, σε περίπτωση που οι εν λόγω στόχοι δεν επιτυγχάνονται, θα μπορούν να αντικαθίστανται από δεσμευτικά μέτρα.

4.3.5

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις ενέργειες της Επιτροπής για τη διευκόλυνση της εξώδικης διευθέτησης των διαφορών, υπό την προϋπόθεση να είναι τα εν λόγω συστήματα, όπως υπογράμμισε στη γνωμοδότησή της (2), ανεξάρτητα και αμερόληπτα από τους διαδίκους, καθώς και να μην αποκλείουν τα ένδικα μέσα.

4.3.6

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προάγει αποτελεσματικά μέτρα για την προώθηση των ηλεκτρονικών εμπορικών συναλλαγών σε συνδυασμό με τα συστήματα ηλεκτρονικής επίλυσης καταναλωτικών διαφορών (RLL). Παράλληλα, εκφράζει την ικανοποίησή της για τη σχεδιαζόμενη δημιουργία πλατφόρμας των ενδιαφερόμενων φορέων, προκειμένου να συζητηθεί ένα ευρωπαϊκό «trustmark» (σήμα αξιοπιστίας) για τους ευρωπαϊκούς ιστοτόπους.

4.3.7

Όσον αφορά τη συλλογική αγωγή, η ΕΟΚΕ εκφράζει την απογοήτευσή της διότι το θεματολόγιο αναφέρεται με μεγάλη επιφυλακτικότητα στη δυνατότητα εισαγωγής ενός τέτοιου εργαλείου για την εφαρμογή του δικαίου των καταναλωτών· θεωρεί δε ότι, δεδομένης της υφιστάμενης κατάστασης σε ορισμένες χώρες και στις διασυνοριακές διαφορές, και μετά από τις διαβουλεύσεις που πραγματοποιήθηκαν, είναι πλέον ώρα να παύσει η χρονοτριβή και να καθιερωθεί άμεσα η εν λόγω δυνατότητα.

4.4.3.1

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή αποφάσισε να ενισχύσει την εποπτεία της επί των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που προτείνονται στους καταναλωτές και ειδικότερα στους πλέον ευάλωτους εξ αυτών. Υποστηρίζει την εν λόγω προσέγγιση, η οποία θα επιτρέψει τη μεγαλύτερη διαφάνεια και τη δυνατότητα σύγκρισης προσφορών και χρεώσεων.

4.4.3.2

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι δίδει ιδιαιτέρως μεγάλη σημασία σε όλες τις πτυχές της οικονομικής συμμετοχής.

4.4.4.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί ανεπιφύλακτα την υιοθέτηση κανόνων που αφορούν τις πληροφορίες σχετικά με τα τρόφιμα και τους διατροφικούς ισχυρισμούς για λόγους δημόσιας υγείας οι οποίοι επηρεάζουν σημαντικά τους καταναλωτές.

4.4.4.2

Τα πρόσφατα προβλήματα σε ορισμένα κράτη μέλη όσον αφορά την παράνομη διακίνηση αλκοολούχων ποτών καταδεικνύουν εκ νέου τη σημασία της εποπτείας και του ελέγχου της αγοράς.

4.4.4.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ιδέα μίας δράσης που θα στοχεύει τους διάφορους κρίκους της αλυσίδας τροφίμων γεωργικής προέλευσης, προκειμένου να αποφεύγεται η σπατάλη τροφίμων.