Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

458η σύνοδος ολομέλειας της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/1

458Η ΣΫΝΟΔΟΣ ΟΛΟΜΈΛΕΙΑΣ ΤΗΣ 16ΗΣ ΚΑΙ 17ΗΣ ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2009

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Εμπόριο και επισιτιστική ασφάλεια»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

(2010/C 255/01)

Εισηγητής: ο κ. CAMPLI

Συνεισηγητής: ο κ. PEEL

Με την επιστολή της 21ης Ιανουαρίου 2009, η κ. Margot WALLSTRÖM, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, να καταρτίσει γνωμοδότηση με θέμα:

Εμπόριο και επισιτιστική ασφάλεια.

Το ειδικευμένο τμήμα «Εξωτερικές σχέσεις», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, επεξεργάστηκε τη γνωμοδότησή του στις 19 Νοεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. CAMPLI και του συνεισηγητή κ. PEEL.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 191 ψήφους υπέρ, 1 ψήφο κατά και 6 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και Συστάσεις

1.1 Συμπεράσματα

1.1.1 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι μεταξύ των θεμελιωδών δικαιωμάτων του πολίτη συγκαταλέγονται το δικαίωμα στην τροφή και το δικαίωμα της κοινωνίας των πολιτών να παρεμβαίνει σε όλες τις πτυχές του θέματος. Θεωρεί δε ότι η παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

1.1.2 Σε έναν κόσμο όπου παράγεται επαρκής ποσότητα τροφίμων για τη σίτιση όλων των ανθρώπων, περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή ποσότητα τροφής. Το κύριο αίτιο αυτής της κατάστασης επισιτιστικής ανασφάλειας είναι η φτώχεια, μέσα σε ένα πλαίσιο αποδιάρθρωσης της οικονομίας, των διατροφικών παραδόσεων και των τοπικών υποδομών της αγοράς που προκάλεσαν οι διεθνείς στρατηγικές από τη δεκαετία του 80 και μετά.

1.1.3 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, στα πλαίσια των συμπληρωματικών πολιτικών ανάπτυξης που αποσκοπούν στη μείωση της φτώχειας και την αύξηση του εισοδήματος, η ρύθμιση του εμπορίου μπορεί να συμβάλει στην έξοδο ατόμων και ομάδων από μια κατάσταση επισιτιστικής ανασφάλειας, ακόμα και μέσω της ανάπτυξης των περιφερειακών αγορών.

1.1.4 Η ευρεία προσφυγή σε προστατευτικά μέτρα δεν συμβάλλει στην επιδίωξη της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας, καθώς δεν εγγυάται την απαραίτητη ευελιξία και εμποδίζει, ιδίως στην Αφρική, κάθε μορφή περιφερειακής ολοκλήρωσης.

1.1.5 Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η ρύθμιση του εμπορίου θα πρέπει να εντάξει στην διαδικασία λήψεως αποφάσεων και μέτρων εφαρμογής της τις αρχές του δικαιώματος στη διατροφή και ότι τα κράτη θα πρέπει να αποφύγουν την ανάληψη διεθνών δεσμεύσεων αντίθετων προς αυτές τις αρχές.

1.1.6 Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι οι πολιτικές που αποβλέπουν στην διατροφική αυτάρκεια είναι δαπανηρές και δε συνάδουν με την προσέγγιση της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Ταυτόχρονα αναγνωρίζει την προσέγγιση της διατροφικής κυριαρχίας ως νόμιμο δικαίωμα ενός λαού να ορίζει αυτόνομα τις πολιτικές για την επίτευξη της δικής του επισιτιστικής ασφάλειας και για να σιτίσει με σταθερότητα τον πληθυσμό του, σεβόμενος τη διατροφική κυριαρχία των άλλων.

1.1.7 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη μεταρρύθμισης των μέσων, των οργανισμών και των πολιτικών της παγκόσμιας διακυβέρνησης της επισιτιστικής ασφάλειας και του εμπορίου, σύμφωνα με την αρχή και την πρακτική της Πολιτικής συνοχής για την ανάπτυξη (Policy coherence for Development).

1.1.8 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι όλες οι δυνατές και χρήσιμες στρατηγικές με στόχο την καταπολέμηση της φτώχειας και την αύξηση της επισιτιστικής ασφάλειας μπορούν να επιφέρουν καρποφόρα και σταθερά αποτελέσματα, αν παράλληλα προχωρήσουν οι δημοκρατικές διαδικασίες και ενισχυθεί το κράτος δικαίου στις χώρες που αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια.

1.2 Συστάσεις

1.2.1 Η ΕΟΚΕ, στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας πολιτικής προσέγγισης, προβαίνει στις ακόλουθες γενικές συστάσεις:

1.2.1.1 συνιστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής συναίνεσης για την ανάπτυξη ούτως ώστε να επικρατήσει ομόφωνη πολιτική στρατηγική που θα αναγνωρίζεται από τους παγκόσμιους εταίρους και να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε εκ βάθρων μεταρρύθμιση του συστήματος FAO-WFP-IFAD·

1.2.1.2 συνιστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση να εντάξει τις αρχές του δικαιώματος στη διατροφή στις εμπορικές της πολιτικές και να προβεί σε διαβουλεύσεις με τα άλλα μέλη του ΠΟΕ, ώστε οι αρχές αυτές να αποτελέσουν δομικό στοιχείο των πολυμερών διαπραγματεύσεων·

1.2.1.3 συνιστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση να αναζητήσει τρόπους ελέγχου, στο πλαίσιο των πολιτικών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (CSR), των οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων των ευρωπαϊκών ή με έδρα εντός της ΕΕ επιχειρήσεων και του αντικτύπου τους στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Προς τούτο η ΕΟΚΕ προτίθεται να καταρτίσει σχετική γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα «Οι αγροτικές επιχειρήσεις της Ευρώπης στον κόσμο: στρατηγικές, προκλήσεις και καλές πρακτικές»·

1.2.1.4 συνιστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση να συμπεριλάβει στις μελλοντικές συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης και στις λοιπές συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών θεσμικό ρόλο για την κοινωνία των πολιτών, όπως προβλέπεται ήδη στη συμφωνία Cariforum-CE·

1.2.1.5 συνιστά στους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς να θεσπίσουν κατάλληλη ρύθμιση των χρηματαγορών που θα εμποδίζει την κερδοσκοπία επί των αγροτικών πρώτων υλών·

1.2.1.6 συνιστά στις διεθνείς οργανώσεις για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον να αποθαρρύνουν τις δίαιτες που κάνουν υπερβολική χρήση ζωικών πρωτεϊνών·

1.2.1.7 συνιστά στη διεθνή κοινότητα να δημιουργήσει ένα σύστημα διεθνών αποθεμάτων τροφίμων που θα δρα σε αυστηρό συντονισμό με το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης του FAO·

1.2.1.8 συνιστά στη διεθνή κοινότητα, να αναθεωρήσει την ταξινόμηση του ΟΗΕ ώστε να υπάρξει σαφής διαφοροποίηση μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών μεσαίου εισοδήματος, των φτωχότερων και των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών·

1.2.1.9 συνιστά σε όλα τα μέλη του ΠΟΕ, και πρωτίστως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να εντάξουν στις διαπραγματευτικές τους εντολές τις αναλύσεις αντικτύπου και κινδύνων για χώρες και για συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού·

1.2.1.10 συνιστά στα μέλη του ΠΟΕ να επιτρέψουν τη λήψη δικαιολογημένων προσωρινών μέτρων για τον περιορισμό των εξαγωγών τα οποία, καθιστώντας δυνατή την αποτελεσματική συγκράτηση των τιμών των τροφίμων στις αναπτυσσόμενες χώρες, θα συμβάλλουν στη διαχείριση των επισιτιστικών κρίσεων που πλήττουν ειδικές ομάδες πληθυσμού·

1.2.1.11 συνιστά στις κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών να συνδέσουν μόνιμα τις γεωργικές οργανώσεις με τον προγραμματισμό της αγροτικής ανάπτυξης και να ενισχύσουν όλες τις μορφές οργάνωσης της παραγωγής που δημιούργησαν οι αγρότες και όσες προωθούν οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές.

1.2.2 Η ΕΟΚΕ συνιστά στην ΕΕ, αναφερόμενη ιδιαιτέρως στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις για τις συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης (ΣΟΕΣ):

1.2.2.1 να εργασθεί, ιδίως στην Αφρική, υπέρ της μεγαλύτερης περιφερειακής ολοκλήρωσης, η οποία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την προώθηση της ανάπτυξης και της επισιτιστικής ασφάλειας και ουσιαστικό στοιχείο της αναθεώρησης της Συμφωνίας του Κοτονού που προβλέπεται για το 2010·

1.2.2.2 να διασφαλίσει τις συνέργειες μεταξύ των διαφόρων πρωτοβουλιών περιφερειακής ολοκλήρωσης που αλληλεπικαλύπτονται και μεταξύ των διαφόρων προσωρινών συμφωνιών ΣΟΕΣ και των γενικών συμφωνιών ΣΟΕΣ·

1.2.2.3 να επιδιώξει την ταχεία προσαρμογή των διαπραγματεύσεων στις δυνατότητες και τη δυναμική των χωρών ΑΚΕ, πράγμα που θα διασφαλίσει άμεσα αποτελέσματα σε τομείς όπως η απλοποίηση των κανόνων προέλευσης·

1.2.2.4 να ενθαρρύνει το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό χωρών ΑΚΕ (Αφρικής, Καραϊβικής και Ομάδας Κρατών του Ειριηνικού) να επιλέξουν τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη ως τομείς προτεραιότητας·

1.2.2.5 να αυξήσει περαιτέρω το ποσό των 2 και πλέον δισεκατομμυρίων ευρώ που διαθέτει η ΕΕ για την ενίσχυση του εμπορίου και τη στήριξη για ζητήματα εμπορίου, λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης·

1.2.2.6 να προωθήσει την ανάπτυξη και τη μεγέθυνση των αφρικανικών βιομηχανιών μεταποίησης με υψηλή προστιθέμενη αξία, ιδίως στον τομέα των τροφίμων, μεταξύ άλλων και μέσω της βελτίωσης των συστημάτων υποδομών·

1.2.2.7 να ευνοήσει σημαντικά την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο, ιδίως σε τομείς που συνδέονται με τη γεωργία.

1.2.3 Η ΕΟΚΕ συνιστά, σχετικά με τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις του Αναπτυξιακού Προγράμματος της Ντόχα (DDA):

1.2.3.1 στα μέλη του ΠΟΕ να χρησιμοποιήσουν την στρατηγική επανεξέταση της εμπορικής πολιτικής για την επανέναρξη του διαλόγου ως προς τον τρόπο διεξαγωγής των μελλοντικών εμπορικών διαπραγματεύσεων στον αγροτικό τομέα, αναγνωρίζοντας ειδικό καθεστώς στην επισιτιστική ασφάλεια, και ως προς το πώς θα πρέπει να τροποποιηθεί μελλοντικά η τεχνική υποστήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών·

1.2.3.2 στα μέλη του ΠΟΕ να ολοκληρώσουν το γύρο διαπραγματεύσεων της Ντόχα εντός του 2010, όπως ζητά η ομάδα G20, προκειμένου να αποδείξουν τη δέσμευσή τους σε ζητήματα ανάπτυξης και επίτευξης των ΑΣΧ (Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας) ·

1.2.3.3 στην ΕΕ να παγιώσει τα προνόμια που δόθηκαν στις αναπτυσσόμενες χώρες αντί να αναζητά επιπλέον προνόμια για την ίδια·

1.2.3.4 στην ΕΕ να επεκτείνει την πρωτοβουλία ΟΕΟ (Όλα εκτός από όπλα) σε όλες τις χώρες στις οποίες ο FAO διακρίνει «επισιτιστική κρίση» ή «υψηλό κίνδυνο», ακόμη και αν δεν ανήκουν στις ΛΑΧ και στις χώρεςΑΚΕ·

1.2.3.5 στην ΕΕ να χρησιμοποιήσει εμπορικά μέσα για την προώθηση μεγαλύτερης επισιτιστικής ασφάλειας, όπως για παράδειγμα την πρώιμη εφαρμογή της συμφωνίας για τη «Διευκόλυνση των συναλλαγών» που προτείνει ο ΠΟΕ, τη στήριξη σε υγειονομικά και φυτοϋγειονομικά ζητήματα ή τη στήριξη των μικρών ανεξάρτητων αγροτών που δεν υπάγονται στις διατάξεις του ελεγχόμενου εφοδιασμού.

2. Η επισιτιστική ασφάλεια ενώπιον των δύο κρίσεων

2.1 Ορισμοί

2.1.1 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον διεθνώς αποδεκτό ορισμό που έδωσε η Παγκόσμια Σύνοδος Κορυφής για τη Διατροφή (1996) στην επισιτιστική ασφάλεια ως κατάσταση στην οποία «κάθε άνθρωπος, ανά πάσα στιγμή, έχει φυσική, οικονομική και κοινωνική πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή και θρεπτική τροφή που καλύπτει τις διατροφικές του ανάγκες και προτιμήσεις για ενεργό και υγιή βίο».

2.1.2 Σε αυτό το πλαίσιο η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η επισιτιστική ασφάλεια αποτελεί περίπλοκο ζήτημα με τέσσερις πτυχές που πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνονται υπόψη:

α)	διαθέσιμη ποσότητα τροφής·

β)	φυσική, οικονομική και κοινωνική πρόσβαση·

γ)	ορθή χρήση·

δ)	χρονική σταθερότητα της διαθέσιμης ποσότητας, της πρόσβασης και της χρήσης.

2.2 Η σημερινή κατάσταση και οι δύο κρίσεις (επισιτιστική και χρηματοπιστωτική)

2.2.1 Από την ανάλυση της επισιτιστικής ανασφάλειας προκύπτουν τα ακόλουθα κύρια χαρακτηριστικά (1): α) αυξάνεται συνεχώς και σήμερα, μετά τις δύο κρίσεις, πλήττει περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους· β) είναι ολοένα και πιο συγκεντρωμένη (το 89 % εντοπίζεται στην Ασία, τον Ειρηνικό και την υποσαχάρια Αφρική)· γ) παραμένει έντονα αγροτική (το 70 % των ατόμων υπό επισιτιστική ανασφάλεια διαμένει σε αγροτικές περιοχές), ωστόσο αυξάνεται η αστική και περιαστική της διάσταση.

2.2.2 Η συνδυασμένη δράση της κρίσης των τιμών των αγροτικών προϊόντων και της χρηματοπιστωτικής κρίσης αποτέλεσε την κύρια αιτία της πρόσφατης αύξησης του αριθμού των ατόμων που υποφέρουν από επισιτιστική ανασφάλεια. Επιπλέον, φαίνεται ότι πολλαπλασιάζονται οι καταστροφές που επιτείνουν την επισιτιστική ασφάλεια. Ωστόσο μεταξύ των ανθρωπογενών καταστροφών, αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία όσες έχουν κοινωνικοοικονομικό χαρακτήρα, έναντι των πολέμων και συγκρούσεων.

2.2.3 Οι τιμές των αγροτικών πρώτων υλών χαρακτηρίσθηκαν από ποικίλες διακυμάνσεις κατά την τελευταία τριακονταετία, στο πλαίσιο μιας μεσοπρόθεσμης τάσης, η οποία ωστόσο εξασθενεί σε πραγματικούς όρους. Η άνοδος των τιμών κατά την περίοδο 2007-2008 ήταν ιδιαίτερα απότομη, τόσο ως προς το μέγεθος όσο και ως προς την ταχύτητά της (σε διάστημα που μόλις ξεπερνούσε τους 12 μήνες ο δείκτης τιμών τροφίμων του FAO ανέβηκε κατά 60 % περίπου). Πρέπει ωστόσο να ληφθεί υπόψη ότι οι τιμές, ακόμα και στην κορύφωσή τους (Μάρτιος 2008), παραμένουν χαμηλότερες από το ιστορικά υψηλό επίπεδο των αρχών της δεκαετίας του '70.

2.2.4 Όσον αφορά τις πιο πρόσφατες εξελίξεις, υπογραμμίζεται πως μετά την έκρηξη της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπικής φούσκας, οι τιμές των γεωργικών προϊόντων σημείωσαν σταθερή πτώση, αλλά παραμένουν σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά που επικρατούσαν πριν την κρίση 2007-2008.

2.2.5 Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι στη βάση αυτής της ανόδου των τιμών και της συνεχούς και αυξανόμενης μεταβλητότητάς τους βρίσκονται δομικά, συγκυριακά καθώς και κερδοσκοπικά αίτια.

2.2.6 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει, ειδικότερα, τη στενή σχέση μεταξύ της πρόσφατης ανόδου των τιμών των αγροτικών προϊόντων και της τιμής του πετρελαίου, που επηρεάζει το κόστος παραγωγής της γεωργίας και την ικανότητα παραγωγής βιοκαυσίμων, ιδίως όταν αυτή στηρίζεται με δημόσιες ενισχύσεις.

2.2.7 Έτερα αίτια της επισιτιστικής κρίσης αποτελούν η σταδιακή μείωση των αγροτικών επενδύσεων και η χρόνια χαμηλή παραγωγικότητα των αγροτών από φτωχές χώρες, η επιταχυνόμενη αστικοποίηση, η άνοδος του εισοδήματος σε ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες (Κίνα και Ινδία) που προκάλεσαν μετατόπιση της διατροφής σε μεγαλύτερη κατανάλωση κρέατος, καθώς και η αποδόμηση των συστημάτων αποθεμάτων τροφίμων.

2.2.8 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, σε αυτή τη νέα σκηνή, παρατηρείται αυξημένη τάση των κερδοσκοπικών κεφαλαίων και των επενδυτικών ταμείων, συμπεριλαμβανομένων και των ευρωπαϊκών, να εντάσσουν στο χαρτοφυλάκιό τους τίτλους που σχετίζονται με αγροτικές πρώτες ύλες, αυξάνοντας έτσι τη μεταβλητότητα των τιμών τους και στρεβλώνοντας την προθεσμιακή αγορά (futures).

2.2.9 Επισημαίνει δε ότι εάν δεν υπάρξει παρέμβαση με ταχείες και αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις στις χρηματαγορές, θα επαναληφθούν κατά τους προσεχείς μήνες και στο μέλλον κερδοσκοπικές κινήσεις επί των τιμών των αγροτικών πρώτων υλών, με σημαντικές δυνητικές συνέπειες στην αύξηση της επισιτιστικής ανασφάλειας.

2.2.10 Η χρηματοπιστωτική κρίση, που προστέθηκε στην κρίση των τιμών των αγροτικών πρώτων υλών, προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η μείωση της εισροής εξωτερικών επενδυτικών κεφαλαίων, η μείωση των εμβασμάτων, η αδυναμία των κυβερνήσεων να καταρτίσουν προγράμματα δημόσιων δαπανών, η στροφή σε «συνδεδεμένες ενισχύσεις», η μείωση των εσωτερικών επενδύσεων, η αύξηση της φτώχειας, η μείωση της σποράς και η πρόβλεψη για μικρότερη συγκομιδή και νέες ανόδους στις τιμές των τροφίμων.

2.2.11 Οι κοινωνικές ομάδες που επλήγησαν περισσότερο είναι και οι πλέον ευάλωτες: οι ακτήμονες κάτοικοι αγροτικών περιοχών, τα νοικοκυριά με επί κεφαλής γυναίκες και οι φτωχοί κάτοικοι των αστικών περιοχών. Όσον αφορά τις χώρες, επλήγησαν περισσότερο όσες χαρακτηρίζονται από στρατηγική εξάρτηση από τις εισαγωγές, πράγμα που δείχνει τη ζωτική ανάγκη για τοπική αγροτική ανάπτυξη.

2.2.12 Μπροστά σε αυτήν την εικόνα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την επιτακτική ανάγκη να αυξηθούν οι διεθνείς δημοσιονομικοί πόροι που διατίθενται για την ανάπτυξη. Προς τούτο, στηρίζει την ιδέα να επιβληθεί φόρος στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές (2), και να διατεθούν τα έσοδα που θα προκύψουν σε παρεμβάσεις για την επισιτιστική ασφάλεια.

2.2.13 Είναι επίσης ουσιαστική η αλλαγή της χρήσης των πόρων του ΕΤΑ από τις χώρες ΑΚΕ για την αύξηση της επισιτιστικής ασφάλειας. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι το 70 % του πληθυσμού υπό επισιτιστική ανασφάλεια κατοικεί σε αγροτικές περιοχές, οι κυβερνήσεις των κρατών ΑΚΕ δεν επενδύουν στην αγροτική ανάπτυξη παρά το 7,5 % του 9ου Ευρωπαϊκού ταμείου ανάπτυξης (2000-2007), και μόλις το 1,5 % σε δραστηριότητες που σχετίζονται άμεσα με τη γεωργία.

2.3 Αναδυόμενα προβλήματα

2.3.1 Μια μακροπρόθεσμη ανάλυση της επισιτιστικής ανασφάλειας απαιτεί τη γνώση άλλων αναδυόμενων φαινομένων τα οποία συνδέονται δομικά με αυτήν:

—

Νερό: η σύνδεση της επισιτιστικής ασφάλειας με το ζήτημα του νερού επιβεβαιώθηκε στο ψήφισμα του ΟΗΕ της 20ης Απριλίου 2001. Η έννοια του «δικαιώματος πρόσβασης στο νερό» πρέπει να αναγνωρισθεί πολιτικά και νομικά, καθώς η πρόσβαση σε πόσιμο νερό αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη δημόσια υγεία και συστατικό στοιχείο της ποιοτικά κατάλληλης διατροφής.

—

Γη σε τιμή ευκαιρίας: πρόσφατα, ελλείψει αξιοποιήσιμων αγροτικών εκτάσεων, παρουσιάστηκε ένα νέο φαινόμενο οικονομικής και πολιτικής σημασίας, δηλαδή η απόκτηση μεγάλων εκτάσεων γης από κράτη, ιδιωτικές εταιρίες ή επενδυτικά ταμία που διασφαλίζουν έτσι τον έλεγχο της παραγωγής και απειλούν την ανεξαρτησία των κρατών (3). Κρίνεται, ως εκ τούτου, επιτακτική η θέσπιση διμερούς και πολυμερούς νομικού πλαισίου που θα ορίζει την ίση κατανομή των αγαθών, με αναφορά στην εργασία, τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές, την τεχνολογική ανάπτυξη και την επισιτιστική ασφάλεια της ενδιαφερόμενης χώρας.

—	Κλίμα: οι ιδιώτες που πλήγονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι οι μικροί γαιοκτήμονες με περιορισμένη δυνατότητα προσαρμογής και οι επαγγελματίες του αλιευτικού κλάδου στις αναπτυσσόμενες χώρες.

—	Βιοκαύσιμα: η ΕΟΚΕ έχει ήδη υπογραμμίσει σε άλλες γνωμοδοτήσεις τον αντίκτυπο της παραγωγής βιοκαυσίμων στην άνοδο των τιμών των τροφίμων και της μεταβλητότητάς των.

—	Δημογραφικό ζήτημα: τα τελευταία χρόνια, η παγκόσμια δημογραφική άνοδος δε συνοδεύτηκε από ανάλογη αύξηση της αγροτικής παραγωγής, δεδομένων των χαμηλών επενδύσεων στον κλάδο. Συνεπώς, έχουν αποφασιστική σημασία οι ειδικές δημογραφικές πολιτικές, ιδίως στις χώρες που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

3. Το δικαίωμα στη διατροφή

3.1 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη να συνοδευθούν τα μέσα διαχείρισης των τάσεων της αγοράς και τα ειδικά θεσμικά όργανα από την θέσπιση νέων κανόνων διεθνούς δικαίου. Ο συνδυασμός της αποτελεσματικής άσκησης των δικαιωμάτων των λαών και της προοδευτικής βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των μέσων της οικονομίας της αγοράς μπορεί να αποτελέσει το νέο στρατηγικό πλαίσιο για τη διακυβέρνηση του πολύπλοκου και οικουμενικού ζητήματος που αποτελεί η επισιτιστική ασφάλεια.

3.2 Αυτή η στρατηγική θα μπορέσει να επιφέρει καρποφόρα και σταθερά αποτελέσματα, εάν παράλληλα προχωρήσουν οι δημοκρατικές διαδικασίες και ενισχυθεί το κράτος δικαίου στις χώρες υπό επισιτιστική ανασφάλεια.

3.3 Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τον ορισμό του δικαιώματος στη σίτιση «το δικαίωμα τακτικής, μόνιμης και ελεύθερης πρόσβασης, είτε άμεσα είτε μέσω χρηματικών αγορών, σε ποσοτικά και ποιοτικά κατάλληλη και επαρκή τροφή, σύμφωνα με τις πολιτιστικές παραδόσεις του πληθυσμού στον οποίο ανήκει ο καταναλωτής και με στόχο τη διασφάλιση ψυχικής και σωματικής, ατομικής και συλλογικής, χωρίς άγχος, ικανοποιητικής και αξιοπρεπούς ζωής (4)». Ο ορισμός συνδέεται στενά με την έννοια της επισιτιστικής ασφάλειας που αναφέρεται στην πρώτη παράγραφο του «σχεδίου δράσης της παγκόσμιας συνόδου κορυφής για τη διατροφή» και αναλύεται στο προηγούμενο σημείο της παρούσας γνωμοδότησης.

3.4 Τον Νοέμβριο του 2004 τα κράτη μέλη του FAO απέκτησαν «Voluntary guidelines (Προαιρετικές κατευθυντήριες γραμμές)» (5) για την ερμηνεία αυτού του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτιστικού δικαιώματος και για την πρόταση συγκεκριμένων δράσεων με στόχο την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος στη σίτιση.

3.5 Σήμερα, πολλές χώρες του κόσμου διαθέτουν Σύνταγμα στο οποίο γίνεται σαφής αναφορά στο δικαίωμα στη σίτιση, αλλά λίγες έχουν υιοθετήσει εσωτερικούς νόμους με στόχο την πραγματική προστασία αυτού του δικαιώματος, μεταξύ των οποίων η Νότια Αφρική και η Βραζιλία, οι οποίες έχουν επίσης υιοθετήσει νομοθεσία στην οποία αναγνωρίζεται πως το δικαίωμα στην τροφή και το νερό μπορεί να αποτελέσει τη βάση νομικής πράξης (προσφυγής σε δικαστήριο κλπ).

3.6 Εμβαθύνοντας, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών απέστειλε νέο Ειδικό Εισηγητή για το Δικαίωμα στη Διατροφή, στην αποστολή του στον ΠΟΕ, ο οποίος ανέφερε τέσσερεις βασικούς πυλώνες (6): ο ρόλος του εμπορίου πρέπει να καθορίζεται από κοινού με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους αναπτυξιακούς στόχους, πρέπει να δοθεί έμφαση στη σημασία ενός πολυμερούς πλαισίου για το εμπόριο, πρέπει να επιδιωχθεί αλλαγή προσέγγισης που δε θα υπολογίζει πλέον τον αντίκτυπο της απελευθέρωσης των αγορών στην προστιθέμενη αξία (π.χ. κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ), αλλά τις ανάγκες των ατόμων που ζουν σε κατάσταση επισιτιστικής ανασφάλειας, και, τέλος, πρέπει να ενσωματωθούν μόνιμα στις διαπραγματεύσεις οι επιπτώσεις στην υγεία, τη διατροφή και το περιβάλλον. Κατά συνέπεια, τα κράτη θα πρέπει να αποφύγουν την ανάληψη διεθνών υποχρεώσεων που συγκρούονται με αυτούς τους πρωταρχικούς στόχους.

3.7 Προς τούτο, ορισμένα κράτη έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν συγκεκριμένες στρατηγικές και να αναγνωρίζουν στην επισιτιστική ασφάλεια καθεστώς δημόσιου αγαθού. Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν με τη σειρά τους ζητήσει συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία της διατροφικής τους ασφάλειας, εντάσσοντας την κατηγορία ανάπτυξη/επισιτιστική ασφάλεια στις συμφωνίες για τη γεωργία. Άλλες χώρες, στην πορεία των διαπραγματεύσεων, πρότειναν τη δημιουργία «ρήτρας επισιτιστικής ασφάλειας», η οποία θα αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες ανάγκες επισιτιστικής ασφάλειας. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας ρήτρας, θα ήταν δυνατό να ενταχθούν στην ατζέντα των διαπραγματεύσεων ενδεχόμενες εξαιρέσεις που θα δώσουν σε ορισμένες χώρες μεγαλύτερη αυτονομία για την προστασία της παραγωγής βασικών γεωργικών προϊόντων, θεωρώντας την επισιτιστική ασφάλεια θεμελιώδες συστατικό της εθνικής ασφάλειας.

3.8 Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να αναλάβει ισχυρή πολιτική πρωτοβουλία με στόχο τη ρητή υιοθέτηση των αρχών του δικαιώματος στη διατροφή και της ένταξης στις μελλοντικές διαπραγματευτικές εντολές της «ρήτρας» του δικαιώματος στη σίτιση, όπως ορίζεται από τον ΟΗΕ.

4. Εμπόριο και επισιτιστική ασφάλεια

4.1 Διασυνδέσεις και αντίκτυπος

4.1.1 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των διεθνών, ανοικτών και υπαγόμενων σε κανόνες αγορών για τη βελτίωση της παγκόσμιας παραγωγικής αποδοτικότητας της γεωργίας.

4.1.2 Η ΕΟΚΕ εκφράζει ωστόσο την ανησυχία της γύρω από την αυξημένη ευαισθησία των χωρών που εξειδικεύουν την παραγωγή τους και ούτως καθίστανται πιο εξαρτώμενες από τις διεθνείς αγορές. Η επισιτιστική ασφάλεια μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο από την υπερβολική εξάρτηση από τις τιμές των εξαγωγών και των εισαγόμενων τροφίμων, οι οποίες τα τελευταία χρόνια εμφανίζουν ιδιαίτερα μεγάλες διακυμάνσεις.

4.1.3 Επίσης, καθίσταται εμφανές ότι το άνοιγμα των αγορών παράγει άνισες επιπτώσεις σε επίπεδο διανομής και εμφανίζει κόστος προσαρμογής που αποδεικνύεται δυσβάσταχτο για ορισμένα τμήματα του πληθυσμού.

4.1.4 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι το άνοιγμα των αγορών μπορεί να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες αγροτικής ανάπτυξης μέσω της ανόδου των εξαγωγών, εφόσον αντιμετωπισθούν οι ανισόρροπες δυνάμεις της παραγωγικής αλυσίδας και οι ελλείψεις στους τομείς υποδομών, τεχνολογίας ή θεσμικές, οι οποίες μπορούν να μετατρέψουν από θετικές σε αρνητικές τις συνέπειες των ανοιχτών αγορών στην πρόσβαση στην τροφή.

4.1.5 Η πλειονότητα των ατόμων υπό επισιτιστική ανασφάλεια αποτελείται από μικρούς ιδιοκτήτες γης ή γεωργικούς εργάτες. Δηλαδή από όλους εκείνους, οι οποίοι, επειδή δεν διαθέτουν κεφάλαιο, υποδομές και γνώσεις, τεχνολογικές ή της αγοράς, δεν είναι σε θέση να προσαρμόσουν την παραγωγική τους συμπεριφορά κατά τρόπον ώστε να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες ανάπτυξης που παρέχει το άνοιγμα των αγορών.

4.1.6 Η ΕΟΚΕ εφιστά εκ νέου την προσοχή στο φαινόμενο της αυξανόμενης συγκέντρωσης του παγκοσμίου εμπορίου προϊόντων τροφίμων στα χέρια λίγων παραγόντων, ιδίως στον κλάδο των δημητριακών. Παρατηρεί δε με ανησυχία ότι το φαινόμενο αυτό επεκτείνεται σε όλο το φάσμα της αγρο-βιομηχανο-διατροφικής αλυσίδας, ξεκινώντας από το στρατηγικό τομέα των σπόρων.

4.1.7 Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι αυτές οι ολιγοπωλιακές τάσεις μπορούν να ενισχυθούν από το σταδιακό άνοιγμα των αγορών, εάν η διαδικασία αυτή δεν αποτελέσει αντικείμενο κατάλληλης διαχείρισης και ρύθμισης. Είναι, συνεπώς, αναγκαία η προστασία της ανταγωνιστικότητας των αγορών, βάσει των κανόνων όμως που ισχύουν για τον ανταγωνισμό.

4.1.8 Οι δεσμοί εμπορίου και επισιτιστικής ασφάλειας είναι, συνεπώς πολλαπλοί, οι δε συνέπειες αντιφατικές. Σε γενικές γραμμές, οι οικονομετρικές αναλύσεις αποκαλύπτουν ότι η οικονομική μεγέθυνση που επιφέρει η διαδικασία εμπορικής απελευθέρωσης δεν θα είναι αφεαυτής επαρκής για την ουσιαστική μείωση του αριθμού των ατόμων σε κατάσταση φτώχειας και επισιτιστικής ανασφάλειας εάν δε συνοδεύεται από άλλες συμπληρωματικές πολιτικές και δράσεις.

4.1.9 Μια παγκόσμια στρατηγική για την επισιτιστική ασφάλεια οφείλει λοιπόν να διαρθρωθεί γύρω από τις ακόλουθες δράσεις και πολιτικές: περιορισμός της φτώχειας και αύξηση του εισοδήματος· κοινωνικές πολιτικές και πολιτικές πρόνοιας· γεωργικές πολιτικές και πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης· έρευνα και ανάπτυξη· εμπόριο και ολοκληρωμένη περιφερειακή ανάπτυξη·επισιτιστική βοήθεια· δημογραφικές πολιτικές· καταπολέμηση της διαφθοράς.

4.2 Εμπορικές διαπραγματεύσεις: τα προβλήματα και οι προκλήσεις σήμερα

4.2.1 Είναι αναγκαίο να αναληφθεί άμεση δράση στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ (Γύρος διαπραγματεύσεων της Ντόχα). Πρέπει εξάπαντος να δρομολογηθεί και πάλι το αναπτυξιακό πρόγραμμα της Ντόχα (DDA), ώστε να τηρηθούν οι υποσχέσεις και να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις έως το 2010, όπως προτείνεται από την ομάδα G20,

4.2.2 Η Επιτροπή διαβεβαιώνει ότι, αν και η εμπορική πολιτική έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης, δεν αποτελεί ωστόσο βασικό παράγοντα. Η κλιματική αλλαγή, η πολιτική αστάθεια και η έλλειψη ασφάλειας, οι ανεπάρκειες όσον αφορά τη διαχείριση και το κράτος δικαίου, η διαφθορά, η δημογραφική αύξηση και η οικονομική και ενεργειακή κρίση αποτελούν σημαντικούς παράγοντες εδώ, χωρίς να λησμονούνται οι αυξανόμενες απειλές ως προς την ύδρευση πολυάριθμων περιοχές του πλανήτη και η αύξηση των τιμών των καυσίμων. Μολαταύτα, η εμπορική πολιτική μπορεί να περιορίσει το πρόβλημα, εάν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί όμως και να το επιδεινώσει, εάν δεν χρησιμοποιηθεί ορθά. Πρέπει άλλωστε να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ της άμεσης ανάγκης επισιτιστικής βοήθειας και της πιο μακροπρόθεσμης επισιτιστικής ασφάλειας.

4.2.3 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι υπό την πίεση της επισιτιστικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, ορισμένες χώρες υιοθέτησαν μέτρα προστατευτικού χαρακτήρα (εκ των οποίων περισσότερα από 60 γνωστοποιήθηκαν στον ΠΟΕ κατά το 2008), που δεν συντελούν στην επίτευξη της επισιτιστικής ασφάλειας, διότι δεν εγγυώνται την απαραίτητη ευελιξία, αντιβαίνουν προς κάθε μορφή συγκεκριμένης περιφερειακής ολοκλήρωσης, ιδίως στην Αφρική, και αντιφάσκουν προς την παγκόσμια προσέγγιση της επισιτιστικής ασφάλειας.

4.2.4 Όπως τονίζει η έκθεση που εκπόνησε η ΕΟΚΕ (7) για το δέκατο περιφερειακό σεμινάριο ΑΚΕ-ΕΕ που έλαβε χώρα στο Gaborone τον Ιούνιο του 2009, το διεθνές εμπόριο γεωργικών προϊόντων και τροφίμων καλύπτει μόλις το 10-11 % (σε επίπεδο ποσολογίας) των αποθεμάτων τροφίμων που είναι διαθέσιμα σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο.

4.2.5 Ωστόσο, η εμπορική πολιτική της ΕΕ θα πρέπει να εξετασθεί, τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα. Βραχυπρόθεσμα, αξίζουν αναφοράς πρωτίστως οι πολυμερείς διαπραγματεύσεις DDA του ΠΟΕ, που έχουν παγώσει για την ώρα, καθώς και η σειρά διμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων της ΕΕ που προβλέπονται από την ανακοίνωση της Επιτροπής «Παγκόσμια Ευρώπη» του Οκτωβρίου 2006, και τέλος οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις ΣΟΕΣ (συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης) με τις χώρες ΑΚΕ. Ως προς τις τελευταίες, η μόνη ΣΟΕΣ που έχει υπογραφεί μέχρι σήμερα είναι αυτή με το Cariforum, συμφωνία με αξιοσημείωτες συνέπειες για τη μελλοντική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Επίσης, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν και οι προσωρινές συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης (ΣΟΕΣ), που έχουν συναφθεί με άλλες χώρες ΑΚΕ.

4.2.6 Μακροπρόθεσμα, ζωτικής σημασίας θα αποβεί η στρατηγική αναθεώρηση. Πρόκειται για ευκαιρία επανέναρξης του διαλόγου για τον τύπο ισορροπίας (ειδικά μεταξύ ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών, και δεδομένης της κλιματικής αλλαγής, της προβλεπόμενης έλλειψης υδάτινων πόρων και των άλλων αναλόγων προβλημάτων) που θα πρέπει να διέπει τις μελλοντικές γεωργικές διαπραγματεύσεις του ΠΟΕ. Επίσης, κρίνεται σκόπιμο να ορισθεί ο τύπος τεχνικής υποστήριξης που θα παρέχεται από εδώ και εμπρός στις αναπτυσσόμενες χώρες και να εξετασθεί εάν είναι αναγκαία η συνέχιση της λεγόμενης «ενιαίας δέσμευσης» που λειτουργεί επιζήμια για αυτές τις χώρες. Η τεχνική υποστήριξη θα πρέπει να αποσκοπεί στην ανάπτυξη της ικανότητας των χωρών ή περιφερειών να διαμορφώνουν και να διαπραγματεύονται την εμπορική τους πολιτική και όχι να τις βοηθά απλά ως προς την εφαρμογή της.

4.2.7 Βραχυπρόθεσμα, είναι σημαντικό να καθοριστούν, σε ένα ανοιχτό και ρυθμισμένο σύστημα συναλλαγών, τα καταλληλότερα εργαλεία για την αντιμετώπιση της επισιτιστικής ανασφάλειας στις φτωχότερες χώρες και την επίτευξη του πρώτου αναπτυξιακού στόχου της χιλιετίας (ΑΣΧ 1), τη μείωση του ποσοστού του πληθυσμού που υποσιτίζεται και την αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων για να ανταποκρίνεται στην προβλεπόμενη αύξηση της ζήτησης.

4.2.8 Ο FAO (Οργανισμός επισιτισμού και γεωργίας) έχει αναγνωρίσει 17 χώρες σε κατάσταση επισιτιστικής ανασφάλειας, που χαρακτηρίζονται ως χώρες «σε επισιτιστική κρίση», ενώ άλλες 17 χαρακτηρίζονται ως χώρες εκτιθέμενες «σε υψηλό κίνδυνο». Από αυτές τις 34 χώρες (8), 23 είναι μέλη του ΠΟΕ, 25 είναι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, ενώ 25 είναι χώρες ΑΚΕ. Ορισμένες εξ αυτών είναι παλαιά μέλη του ΠΟΕ, αλλά έχουν περιορισμένο ρόλο στις διαπραγματεύσεις DDA. Άλλες, όπως η Κένυα και η Ζιμπάμπουε, γνώρισαν δυσχερείς περιόδους. Η Κένυα είναι η πιο δραστήρια χώρα στις διαπραγματεύσεις. Σήμερα, μόνο η Νικαράγουα συμμετέχει στις διμερείς διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανταγωνιστική Ευρώπη στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία», ενώ οι περισσότερες χώρες συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις ΣΟΕΣ.

4.2.9 Με την ένταξη ορισμένων αναπτυσσόμενων χωρών στην ομάδα G20, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ταξινόμηση του ΟΗΕ πρέπει να αναθεωρηθεί, ώστε να υπάρξει σαφής διαφοροποίηση μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών μεσαίου εισοδήματος, των φτωχότερων και των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών.

4.2.10 Όσον αφορά τις γεωργικές διαπραγματεύσεις DDA (αναπτυξιακό πρόγραμμα της Ντόχα):

—	δε θα ήταν θεμιτή για τα διαπραγματευτικά μέρη, και στο πλαίσιο της μεγαλύτερης επισιτιστικής ασφάλειας, η επιστροφή στις εθνικές επιδοτήσεις και στη στήριξη των εξαγωγών·

—

δεν είναι αναγκαία η ριζική αλλαγή της θέσης της ΕΕ σχετικά με τον τρίτο πυλώνα, την πρόσβαση στις αγορές, όπου επανέρχονται τα ζητήματα των προβλεπόμενων δασμολογικών εκπτώσεων και τα λοιπά ζητήματα που οδήγησαν στη σημερινή τελμάτωση του αναπτυξιακού προγράμματος της Ντόχα, παρόλο ότι τους τελευταίους μήνες του 2008 επιτεύχθηκε σημαντική πρόοδος σε πολλούς τομείς, όπως η ευελιξία των αναπτυσσόμενων χωρών που είναι καθαρά εισαγωγείς ειδών διατροφής (NFIDC), πράγμα που η ΕΟΚΕ κρίνει ιδιαίτερα θετικό·

—

κατά την ΕΟΚΕ, η ΕΕ πρέπει να επικεντρωθεί στην υλοποίηση των αναληφθέντων δεσμεύσεων σε βασικούς τομείς, όπως ο ειδικός μηχανισμός προστασίας (που δίνει στις αναπτυσσόμενες χώρες το δικαίωμα να αυξήσουν προσωρινά τους δασμούς εφόσον διαπιστώνονται απότομες αυξήσεις των εισαγωγών και αποπληθωρισμός των τιμών), τα ειδικά προϊόντα (για τα οποία επιτρέπονται πιο συγκρατημένες δασμολογικές μειώσεις, ιδίως για λόγους επισιτιστικής ασφάλειας) ή οι δασμολογικές ποσοστώσεις, και όχι να αναζητά πιο επωφελή συμφωνία σε βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών. Αυτά τα μέτρα δεν πρέπει, ωστόσο, να αποτελούν απειλή για το εμπόριο «Νότου-Νότου»·

—

η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την ΕΕ να επεκτείνει την πρωτοβουλία της «Όλα εκτός από τα όπλα» (που αποτελεί καθαυτή θετικό αποτέλεσμα) και τις προβλεπόμενες παραχωρήσεις στις 49 ΛΑΧ σε ζητήματα εξαίρεσης από δασμούς και ποσοστώσεις στο πλαίσιο του DDA, στις άλλες 9 (9) χώρες που περιλαμβάνονται στην έκθεση του FAO (εφόσον αυτό δεν κριθεί πολιτικά απαράδεκτο), σύμφωνα με τις προσωρινές συμφωνίες ΣΟΕΣ και με τη δυνατότητα ένταξης και άλλων χωρών, εφόσον ο FAO τις εντάξει στην έκθεσή του. Με αυτό το πνεύμα, η ΕΕ θα μπορέσει να συμβάλει κατά τρόπο λυσιτελέστερο στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια μέσω των εμπορικών μέσων.

4.2.11 Κατά την ΕΟΚΕ, ωστόσο, η Επιτροπή μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια μέσω των τρεχουσών διαπραγματεύσεων ΣΟΕΣ και ιδίως μέσω της αναθεώρησης της Συμφωνίας Κοτονού που προβλέπεται για το 2010.

4.2.12 Η ΕΟΚΕ θεωρεί δικαίως το εμπόριο ως έναν εκ των τομέων προτεραιότητας της αναπτυξιακής της πολιτικής. Στο πλαίσιο των εν λόγω διαπραγματεύσεων, η ΕΕ και οι χώρες ΑΚΕ προβλέπεται να συνάψουν επτά νέες εμπορικές συμφωνίες περιφερειακής βάσης και σύμφωνες με τον ΠΟΕ, με στόχο την προοδευτική εξάλειψη των φραγμών στις εμπορικές συναλλαγές και την ενθάρρυνση της συνεργασίας σε όλους τους σχετικούς με το εμπόριο τομείς. Αυτό θεωρείται κυρίως μέσο ανάπτυξης. Αξίζει να υπενθυμισθεί ότι μεταξύ των αρχικών στόχων συμπεριλαμβάνονταν η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, η εξάλειψη της φτώχειας, η περιφερειακή ολοκλήρωση και η προοδευτική ένταξη των χωρών ΑΚΕ στην παγκόσμια οικονομία. Αυτοί οι στόχοι πρέπει να παραμείνουν στο κέντρο όλων των τρεχουσών διαπραγματεύσεων.

4.2.13 Μέσω αυτών των διαπραγματεύσεων, η ΕΟΚΕ οφείλει να καταβάλει προσπάθειες για την επίτευξη των ακόλουθων στόχων:

—	μεγαλύτερη περιφερειακή ολοκλήρωση: πρόκειται για σημαντικό στόχο, ιδίως στην Αφρική, διότι αποτελεί καθοριστικός παράγοντα για την προώθηση της ανάπτυξης και της επισιτιστικής ασφάλειας και ουσιαστικό στοιχείο της αναθεώρησης της Συμφωνίας του Κοτονού·

—	προώθηση συνεργιών μεταξύ των διαφόρων πρωτοβουλιών περιφερειακής ολοκλήρωσης που αλληλεπικαλύπτονται και μεταξύ των διαφόρων προσωρινών συμφωνιών ΟΕΣ και των οικουμενικών συμφωνιών·

—

προσαρμογή των διαπραγματεύσεων στις ικανότητες και τη δυναμική των χωρών ΑΚΕ, πράγμα που θα διασφαλίσει άμεσα αποτελέσματα σε τομείς όπως η απλοποίηση των κανόνων προέλευσης (οι οποίοι πρέπει να προωθούν τη γεωργική βιομηχανία) και η ασφάλεια δικαίου για τη διασφάλιση της πρόσβασης χωρίς δασμούς και ποσοστώσεις στις αγορές της ΕΕ. Αυτές οι διαπραγματεύσεις δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα για την εισαγωγή ζητημάτων που δεν σχετίζονται άμεσα με τις ΣΟΕΣ ή για την άσκηση πιέσεων προς τούτο, ιδίως για τις δημόσιες συμβάσεις·

—

να καταστεί η επιλογή της γεωργίας και της αγροτικής ανάπτυξης τομέας προτεραιότητας από το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό χωρών ΑΚΕ (μόνο 4 από τις 78 χώρες έχουν επιλέξει τη γεωργία, μόνο 15 επιπλέον χώρες έχουν επιλέξει την αγροτική ανάπτυξη στο πλαίσιο του 9ου ΕΤΑ -Ευρωπαϊκού ταμείου ανάπτυξης- σύμφωνα με το οποίο η ΕΕ διέθεσε 522 περίπου εκατομμύρια Ευρώ για την περιφερειακή ολοκλήρωση και την στήριξη σε εμπορικά ζητήματα), με πρόσθετους πόρους που θα διατίθενται πρωτίστως για την ουσιαστική προώθηση της έρευνας και της ανάπτυξης του γεωργικού και επισιτιστικού τομέα σε τοπικό επίπεδο·

—

περαιτέρω αύξηση του, ήδη θεσπισμένου από την ΕΕ και εγκεκριμένου από την ΕΟΚΕ, ποσού των 2 και πλέον δισεκατομμυρίων ευρώ που διατίθεται για εμπορική βοήθεια από το 2010 και υποστήριξη σε εμπορικά ζητήματα. Αυτή η αύξηση κρίνεται αναγκαία για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

4.2.14 Η ΕΟΚΕ (10) έχει υποστηρίξει ότι η οικονομική ανάπτυξη της Αφρικής πρέπει να «εξαρτάται πρωτίστως από την εμβάθυνση της εσωτερικής αγοράς της, ώστε να μπορέσει να αναπτύξει μια ενδογενή οικονομική μεγέθυνση που θα επιτρέψει τη σταθεροποίηση και την εδραίωση της θέσης της ηπείρου στην παγκόσμια οικονομία. Η περιφερειακή ολοκλήρωση και η ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς αποτελούν σημεία στήριξης, εφαλτήρια, που θα επιτρέψουν στην Αφρική να ανοιχθεί θετικά στο παγκόσμιο εμπόριο». Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει αυτή τη θέση, ιδίως με στόχο την εγγύηση μεγαλύτερης επισιτιστικής ασφάλειας.

4.2.15 Επειδή οι βιομηχανίες μεταποίησης δημιουργούν τα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, η ΕΕ πρέπει να ενθαρρύνει την ανάπτυξη και μεγέθυνσή τους. Ιδίως στο γεωργικό τομέα, μια τοπική βιομηχανία μεταποίησης τροφίμων δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς την παρουσία μιας επαρκώς ευρείας τοπικής αγοράς. Ωστόσο το ενδοαφρικανικό εμπόριο παραμένει εξαιρετικά περιορισμένο, και αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 15 % του συνολικού αφρικανικού εμπορίου.

4.2.16 Οι ΣΟΕΣ είναι ουσιαστικά περιφερειακές ή διμερείς συμφωνίες. Συνεπώς, θα πρέπει να μην αποτελούν εμπόδιο στις[πολυμερείς συμφωνίες. Θα πρέπει να στηρίζουν την πολυμερή προσέγγιση και να είναι συμβατές με την ίδια την πολυμέρεια, της οποίας θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράγοντα ενίσχυσης (11). Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι τα αποτελέσματα σε περιφερειακό και διμερές επίπεδο μπορούν να τονώσουν την πολυμερή διαδικασία, μέσω της εμβάθυνσης του διαλόγου επί συγκεκριμένων προσεγγίσεων και της μεγαλύτερης ευθυγράμμισης των θέσεων. Είναι σημαντικό να μην υπονομευθεί σε κανένα επίπεδο διαπραγματεύσεων η διαπραγματευτική ισχύς των φτωχότερων αναπτυσσόμενων χωρών και των ΛΑΧ.

4.2.17 Η ΕΟΚΕ πρέπει επίσης να επιδιώξει τη μεγαλύτερη συμβολή της στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια μέσω άλλων μηχανισμών που σχετίζονται με τις εμπορικές συναλλαγές, όπως:

—

η ενίσχυση των πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην τόνωση της ικανότητας των χωρών υπό επισιτιστική ανασφάλεια, μεταξύ των οποίων ένα αποτελεσματικό σύστημα εμπορικής στήριξης, ως αναπόσπαστο μέρος των πολυμερών διαπραγματεύσεων, ιδίως μέσω της προώθησης της τοπικής Ε & Α, της ενίσχυσης της μετάδοσης τεχνολογιών και της εισαγωγής καλύτερων προδιαγραφών παραγωγής, και η μεγαλύτερη χρήση της τεχνικής υποστήριξης σε εμπορικά ζητήματα όπως προβλέπεται ήδη στις διαπραγματεύσεις ΣΟΕΣ·

—	η διευκόλυνση των συναλλαγών: σύναψη και εφαρμογή κάθε συμφωνίας ενόψει της ένταξης στην ενιαία δέσμευση στο πλαίσιο της Ατζέντας της Ντόχα·

—	μεγαλύτερη στήριξη σε ζητήματα υγειονομικών και φυτοϋγειονομικών μέτρων (ΥΦΠ): ζητήματα δημόσιας υγείας, υγείας των ζώων και των φυτών, όπως η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών, η γρίπη των χοίρων ή ο αφθώδης πυρετός·

—

πρωτοβουλίες όπως το «Σύστημα Γενικευμένων Προτιμήσεων συν», η ένταξη στο οποίο προϋποθέτει την συμμόρφωση με διεθνείς κανόνες σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την χρηστή διακυβέρνηση, τα εργασιακά δικαιώματα και τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές και το ηθικό εμπόριο (που ενθαρρύνει τις αρχές του «δίκαιου εμπορίου» που λαμβάνουν υπόψη το ζήτημα της ιχνηλασιμότητας, και επεκτείνει την έννοια ώστε να συμπεριλαμβάνει και τις δημοπρασίες)·

—	η στήριξη της ανάπτυξης μεγαλύτερης ικανότητας μεταποίησης στις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως μέσω της απόσπασης κύριων παραγόντων της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, πράγμα που ήδη έχει εφαρμόσει η Επιτροπή στο πλαίσιο της UNCTAD·

—	η αναζήτηση δυνατών προστατευτικών μέτρων ενάντια στις δυνητικές επιπτώσεις της κερδοσκοπίας επί των πρώτων υλών που συναντάται αλλού στους καλλιεργητές και στην παραγωγή (κακάο, καφές κλπ.).

4.2.18 Παρότι οι ΣΟΕΣ δρομολογήθηκαν εν μέρει για να αντιμετωπισθεί η κατάργηση των δασμολογικών προτιμήσεων, εγείρουν ουσιαστικά ζητήματα σχετικά κυρίως με τις συναλλαγές Νότου-Νότου. Ορισμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής επιθυμούν ταχύτερη και πληρέστερη απελευθέρωση του καθεστώτος για τα τροπικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένης της μπανάνας και της ζάχαρης – πηγή επιζήμιων διαφορών – σε βάρος των συμφερόντων άλλων μερών, και ιδίως των χωρών ΑΚΕ. Αυτό που διακυβεύεται είναι η δυνατότητα ορισμένων χωρών που είναι καθαρά εξαγωγείς προϊόντων διατροφής να ανταγωνιστούν άλλες χώρες επί των τιμών των τροφίμων, συμπεριλαμβανομένης της ζάχαρης, πράγμα που υπονομεύει την κερδοφορία αυτών των καλλιεργειών ακριβώς εκεί όπου αυτή είναι πιο αναγκαία. Αυτό το πρόβλημα βρίσκεται επίσης στην καρδιά του φαινομένου της επισιτιστικής ανασφάλειας.

4.2.19 Έχει σημασία επίσης ο αντίκτυπος της απώλειας φορολογικών εσόδων των αναπτυσσόμενων χωρών που καλούνται να μειώσουν τους τελωνειακούς δασμούς, πράγμα που επηρεάζει την κοινωνική τους πολιτική.

4.2.20 Παρόλα αυτά, η ΕΕ πρέπει να προωθήσει τις συναλλαγές Νότου-Νότου εν γένει, πρωτίστως επειδή αποτελούν σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης, και επειδή επιτρέπουν την σε βάθος αντιμετώπιση της απειλής μιας αυξανόμενης επισιτιστικής ανασφάλειας.

4.3 Μεταρρυθμίσεις της παγκόσμιας διακυβέρνησης

4.3.1 Η ΕΟΚΕ τονίζει με έμφαση ότι η επισιτιστική ασφάλεια προϋποθέτει την υλοποίηση ενός παγκόσμιου σχεδιασμού κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης, που θα προκύψει από μια διπλή σύγκλιση: αφενός, μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών (κοινωνικών, οικονομικών και εδαφικών) και αφετέρου, μεταξύ των διαφόρων εθνικών και διεθνών οργανισμών. Αυτή η δράση της κυβέρνησης χρειάζεται τη συμμετοχή και συνεργασία της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών.

4.3.2 Όσον αφορά, συγκεκριμένα, τη δράση των οργανισμών και λοιπών φορέων που είναι σήμερα αρμόδιοι για την παγκόσμια διακυβέρνηση της επισιτιστικής ασφάλειας, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πιο σημαντική από την ανάγκη νέων οργανισμών είναι η ανάγκη σε βάθος αναδιοργάνωσης και μεταρρύθμισης των υφισταμένων, σύμφωνα με το διπλό κριτήριο της ειδίκευσης των λειτουργιών του καθενός (προκειμένου να αποφευχθούν επικαλύψεις και σπατάλη ανθρωπίνων και δημοσιονομικών πόρων) και της ενότητας της παγκόσμιας διακυβέρνησης, ιδίως όσον αφορά το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών (FAO, IFAD και WFP), το οποίο θα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση σε ζητήματα επισιτιστικής ασφάλειας. Μια σωστά ρυθμισμένη και οργανωμένη επιτροπή για την επισιτιστική ασφάλεια (ΕΕΑ) μπορεί να αποτελέσει μέσο συντονισμού των πολιτικών για την επισιτιστική ασφάλεια και των διαφόρων επιπέδων στα οποία αυτές αναπτύσσονται.

4.3.3 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει παράλληλα ότι είναι επιτακτική ανάγκη να εξασφαλισθεί ο συντονισμός των δράσεων της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΠΟΕ και άλλων συναφών οργάνων για την επισιτιστική ασφάλεια, ενώπιον των οποίων η ΕΕ πρέπει να εκφράζεται με μία φωνή.

4.3.4 Τονίζει δε ότι όσον αφορά τις ροές επισιτιστικής βοήθειας από Βορρά προς Νότο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι παρεμβάσεις μαζικής επισιτιστικής βοήθειας ενδέχεται να διαταράξουν τις τοπικές αγορές, υπονομεύοντας την επισιτιστική ασφάλεια των ίδιων των αγροτικών προϊόντων. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ στηρίζει το WFP στην απόφασή του να στραφεί σε διαφοροποιημένη προσέγγιση των παρεμβάσεων.

5. Οι θέσεις και ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών

Οι θέσεις της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών

5.1 Σχετικά με τη ζωτική προβληματική της τροφής, η ΕΟΚΕ τονίζει τα ακόλουθα:

α)	μεγάλο μέρος του καθημερινού προβληματισμού των ατόμων αφορά τη σίτιση (τα τρόφιμα ως τροφή)·

β)	οι φιλοδοξίες των ατόμων για μια καλή και ευχάριστη ζωή αφορούν σε μεγάλο βαθμό την σίτιση (τα τρόφιμα ως κουλτούρα και τρόπος ζωής)·

γ)	για σημαντικότατο κομμάτι της ανθρωπότητας, ακόμα και στις αρχές της τρίτης χιλιετίας, η σίτιση αποτελεί μια αβέβαιη καθημερινή κατάκτηση (τα τρόφιμα ως επιβίωση).

5.2 Κατόπιν αυτών, η ΕΟΚΕ, ως έκφραση της ευρωπαϊκής οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, αφενός επισημαίνει ότι το σύγχρονο επισιτιστικό ζήτημα (υγεία, ποιότητα και διαθεσιμότητα των τροφίμων) έχει καταστεί μόνιμος παράγων των σχέσεων μεταξύ ιδιωτών και κοινωνικών ομάδων και συστατικό των κυκλωμάτων ενημέρωσης των ΜΜΕ, και αφετέρου συγκαταλέγει μεταξύ των δικαιωμάτων του πολίτη τη δυνατότητα παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών σε κάθε σχετικό με τη σίτιση ζήτημα. Συμπεριλαμβάνει δε την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια μεταξύ των δικαιωμάτων: η πρόσβαση στην τροφή πρέπει να συγκαταλέγεται μεταξύ των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

5.3 Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει παράλληλα ότι στο πλαίσιο της επισιτιστικής κρίσης, καταρχάς, και της χρηματοπιστωτικής κρίσης έπειτα, έχουν παρατηρηθεί εντός των διαφόρων συστατικών στοιχείων της κοινωνίας των πολιτών σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο διαφορετικές και ενίοτε αντίθετες αντιδράσεις, που αποδεικνύουν τη μείζονα συμμετοχή της σε ζητήματα σίτισης, αλλά και τη σύγχυση που επικρατεί: από τις εξεγέρσεις λόγω της πείνας (τουλάχιστον 22 το 2008, με θύματα) μέχρι την ευαισθητοποίηση μέρους των ευρωπαίων καταναλωτών ως προς συγκεκριμένα κερδοσκοπικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα που συνδέονται με τις τιμές των γεωργικών προϊόντων, την ευρεία ανησυχία μεταξύ των αγροτών στην Ευρώπη και τον κόσμο και, γενικότερα, την αυξανόμενη ανησυχία όλων των πολιτών μπροστά στα ζητήματα επισιτιστικής ασφάλειας, δημόσιας υγείας και διαχείρισης των υδάτων.

Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στις αναπτυσσόμενες χώρες

5.4 Στο πλαίσιο της αναζήτησης μιας δίκαιης ισορροπίας μεταξύ επισιτιστικής ασφάλειας και ρυθμισμένου εμπορίου, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών και την ανάγκη πιο διαρθρωμένου διαλόγου μεταξύ αυτής και των υπευθύνων λήψης αποφάσεων στις διάφορες βαθμίδες. Ιδίως δε επισημαίνει τη συμβουλευτική λειτουργία των οργανώσεων των αγροτών και τη σημασία του ρόλου των διαφόρων μορφών οργάνωσης της παραγωγής.

5.5 Η ΕΟΚΕ κρίνει, συνεπώς, στρατηγική τη συμμετοχή των αγροτικών οργανώσεων στη χάραξη των εθνικών αναπτυξιακών πολιτικών και τη συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στις αξιολογήσεις αντικτύπου που σχετίζονται με εμπορικές διαπραγματεύσεις και την εφαρμογή τους.

5.6 Προς τούτο, είναι απαραίτητος ο καθορισμός συγκεκριμένων χρηματοπιστωτικών ενισχύσεων της επαγγελματικής κατάρτισης των αγροτών, και ιδίως των γυναικών, λόγω του στρατηγικού τους ρόλου στις αγροτικές περιοχές, προκειμένου οι αγρότες και οι αγρότισσες να αναδειχθούν σε πρωταγωνιστικούς παράγοντες των πολιτικών διαδικασιών και της τεχνολογικής ανάπτυξης.

5.7 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης τη σημασία της κοινωνικής οικονομίας και των εταιριών και οργανώσεών της στις χώρες ΑΚΕ για την αντιμετώπιση των διαφόρων επιπτώσεων της επισιτιστικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, ιδίως όσον αφορά άτομα που εργάζονται στην άτυπη οικονομία και στις αγροτικές περιοχές (12).

5.8 Τέλος, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τον ενεργό της ρόλο. Η εμπειρία της τής επιτρέπει να αναγνωρίσει δυνητικούς εταίρους σε άλλες χώρες, σε κάθε τομέα της κοινωνίας των πολιτών (παραγωγοί, εργαζόμενοι και καταναλωτές) για να ενισχύσει το ρόλο τους στις χώρες τους, πράγμα ζωτικής σημασίας για την επίλυση των προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, η ΕΕ διαθέτει χάρη στην ΕΟΚΕ ένα «βαρόμετρο» για να ελέγχει κατά πόσον αποτελεσματικές είναι οι πρωτοβουλίες της σε μεμονωμένες χώρες και να βελτιώσει τη λειτουργία τους. Από αυτή την άποψη, η συμβουλευτική επιτροπή της κοινωνίας των πολιτών Cariforum-CE είναι ένα καλό παράδειγμα.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Βλ. FAO, Η κατάσταση της επισιτιστικής ανασφάλειας στον κόσμο, έκθεση 2008 και έκθεση 2009.

(2) Βλ. ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σ. 57, «Έκθεση Larosière»

(3) Βλ. FAO, IIED και IFAD, Αρπαγή γης ή ευκαιρία ανάπτυξης; 2009.

(4) ΟΗΕ, Το δικαίωμα στην τροφή: Ψήφισμα 2001/25 της Επιτροπής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έκθεση του ειδικού εισηγητή για το δικαίωμα στην τροφή κ. Jean ZIEGLER, παράγραφος 14, 7 Φεβρουαρίου 2001.

(5) Συμβούλιο FAO, «Προαιρετικές κατευθυντήριες γραμμές για τη στήριξη της προοδευτικής πραγμάτωσης του δικαιώματος σε κατάλληλη διατροφή στο πλαίσιο της εθνικής επισιτιστικής ασφάλειας», Νοέμβριος 2004

(6) Έκθεση του ειδικού εισηγητή Oliver DE SCHUTTER, Αποστολή στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, 9 Μαρτίου 2009

(7) DI CESE 34/2009 Διασφάλιση βιώσιμης επισιτιστικής ασφάλειας στις χώρες ΑΚΕ, Εισηγητής: Yves SOMEVILLE.

(8) Καμερούν, Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, Κομόρες, Κονγκό, Ακτή του Ελεφαντοστού, Τζιμπουτί, Ερυθραία, Αιθιοπία, Γκάμπια, Γουινέα, Γουινέα Μπισσάου, Αϊτή, Κένυα, Λεσόθο, Λιβερία, Μαδαγασκάρη, Μογγολία, Μοζαμβίκη, Νικαράγουα, Δημοκρατία του Νίγηρα, Παλαιστίνη, Ρουάντα, Σενεγάλη, Σιέρα Λεόνε, Νήσοι Σολομώντα, Σομαλία, Σουαζιλάνδη, Τανζανία, Τατζικιστάν, Ανατολικό Τιμόρ, Υεμένη, Ζάμπια και Ζιμπάμπουε.

(9) Καμερούν, Ακτή του Ελεφαντοστού, Κένυα, Μογγολία, Νικαράγουα, Παλαιστίνη, Σουαζιλάνδη, Τατζικιστάν, Ζιμπάμπουε.

(10) Βλ. ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 148–156, Στρατηγική ΕΕ-Αφρικής.

(11) Βλ. ΕΕ C 211 της 19.8.2008, σ. 82–89, «Διαπραγματεύσεις για τη σύναψη νέων εμπορικών συμφωνιών».

(12) ΔΟΕ, «Δήλωση και σχέδιο δράσης για την προώθηση των εταιριών και οργανώσεων κοινωνικής οικονομίας στην Αφρική.» Γιοχάνεσμπουργκ 19-21 Οκτωβρίου 2009

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/10

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής με θέμα «Η χρηματοπιστωτική κρίση και οι συνέπειές της στην πραγματική οικονομία»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2010/C 255/02)

Εισηγητής: ο κ. CEDRONE

Στις 26 Φεβρουαρίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 29, εδάφιο 2 του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Η χρηματοπιστωτική κρίση και οι συνέπειές της στην πραγματική οικονομία.

Το ειδικευμένο τμήμα «Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 13 Νοεμβρίου 2009, με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. CEDRONE.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και της 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 122 ψήφους υπέρ, 75 κατά και 33 αποχές.

1. Συμπεράσματα και προτάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αντιμετώπιση μιας κρίσης όπως η σημερινή απαιτεί ισχυρή βούληση ως προς τον συντονισμό των παρεμβάσεων, με την ανάληψη κοινών δεσμεύσεων που να ανταποκρίνονται στη σοβαρότητα της κατάστασης, ούτως ώστε να προσδιοριστούν οι δράσεις και οι προτάσεις που θα μπορούσαν να ευνοήσουν, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα, την οικονομική ανάκαμψη και να αποτρέψουν την επανάληψη των γεγονότων που ευθύνονται για την τρέχουσα καταστροφή.

1.2 Διεθνής χρηματοπιστωτικός τομέας : με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές που έχει ήδη εκθέσει η ΕΟΚΕ, κρίνεται σκόπιμο να υπενθυμιστεί ότι απαιτείται να εγκριθεί ταχέως σύστημα κανόνων που να επιτρέπουν την ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων, και ταυτόχρονη εισαγωγή συστήματος επιτήρησης και επιβολής κυρώσεων που θα είναι σε θέση να αποτρέπει την επανεμφάνιση των αρνητικών επιπτώσεων ενός «ανεξέλεγκτου» συστήματος. Οι κανόνες θα πρέπει να αποκαταστήσουν μια πιο ακέραιη και διαφανή αγορά, πράγμα στο οποίο θα συντελέσει περαιτέρω και η εξάλειψη των φορολογικών παραδείσων, του τραπεζικού απορρήτου και ορισμένων στρεβλών μηχανισμών του παρελθόντος που συνδέονται με κερδοσκοπικούς τίτλους. Πρέπει επίσης να επανέλθουμε στη διάκριση μεταξύ εμπορικών τραπεζών και τραπεζών επενδύσεων.

1.3 Ευρωπαϊκός χρηματοπιστωτικός τομέας : είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ενιαία αγορά για τον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τομέα προκειμένου να διασφαλιστεί όχι μόνο μεγαλύτερη διαφάνεια, ευελιξία των συναλλαγών και παροχή των ενδεδειγμένων πληροφοριών σε όλους τους φορείς αλλά και σύστημα εποπτείας υπαγόμενο στην αρμοδιότητα της ΕΚΤ και στο σύστημα των κεντρικών τραπεζών (ΕΣΚΤ-ΕΚΤ) όσον αφορά τα καθήκοντα της καθοδήγησης και του διεθνούς συντονισμού των δραστηριοτήτων επιτήρησης. Η αποστολή της καθημερινής διαχείρισης, του ελέγχου και της παρακολούθησης των χρηματοπιστωτικών αγορών των μεμονωμένων κρατών μελών μπορεί να ανατεθεί στους εθνικούς οργανισμούς εποπτείας (1).

1.4 Νομισματικό σύστημα : η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο και απαραίτητο να εξεταστεί σε βάθος το ζήτημα του διεθνούς νομισματικού συστήματος για τη σταθεροποίηση των αγορών συναλλάγματος και την αποφυγή αθέμιτου ανταγωνισμού στο εσωτερικό του ΠΟΕ, στο πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου.

1.5 Στήριξη της πραγματικής οικονομίας και των επιχειρήσεων : οικονομική διακυβέρνηση

—

Είναι απαραίτητο να εκπονηθεί ένα δεύτερο ευρωπαϊκό σχέδιο μαζικότερης στήριξης όσον αφορά τους πόρους και τις παρεμβάσεις που απαιτούνται σε ποικίλους τομείς της οικονομίας διαφόρων χωρών, ακόμα και μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ή τουλάχιστον ένα εξαιρετικά συντονισμένο σχέδιο προκειμένου να δοθεί θετικό μήνυμα στις επιχειρήσεις και στους πολίτες της Ευρώπης σχετικά με την προστιθέμενη αξία και την ποιότητα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης·

—	απαιτείται ριζική αναμόρφωση των διαφόρων πολιτικών που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της ΕΕ (διαρθρωτικά ταμεία, συνοχή, ΚΓΠ, περιβάλλον, κατάρτιση, έρευνα, στρατηγική της Λισσαβώνας κλπ.), αρχής γενομένης από την απλοποίηση των διαδικασιών και των κανονισμών·

—	χρηματοδότηση ενός συστήματος ευρωπαϊκών δικτύων (ενέργεια, μεταφορές, επικοινωνία) με την προώθηση κοινοτικού «δανείου», και με την στήριξη της ανάπτυξης συμπράξεων ιδιωτικού και δημόσιου τομέα·

—

επίτευξη συμφωνίας σχετικά με κοινή γραμμή παρέμβασης για τις ευρωπαϊκές τράπεζες προκειμένου να ενθαρρυνθούν να ανοίξουν και πάλι κανονικά τον κρουνό των πιστώσεων στις επιχειρήσεις, με ειδικούς όρους για τις ΜΜΕ, π.χ. μέσω παράτασης της πίστωσης, ενεργοποίησης ταμείου εγγυήσεων ή άμεσων χρηματοδοτήσεων από το κράτος και την ΕΤΕπ·

—	δυνατότητα πρόσβασης των εργαζομένων των ΜΜΕ, όπου δεν υφίσταται, στους μηχανισμούς απορρόφησης των κοινωνικών κραδασμών, για τη στήριξη της απασχόλησης·

—	συντονισμός παρεμβάσεων στη δημοσιονομική πολιτική για την τόνωση της ζήτησης, της ανάκαμψης και της απασχόλησης από κοινού με τις παρεμβάσεις μακροοικονομικής και νομισματικής φύσεως·

—

«εξευρωπαϊσμός» της υπερβολικά κατακερματισμένης σήμερα αγοράς εργασίας μέσω της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων και της εξάλειψης των φραγμών εντός των χωρών ή μεταξύ αυτών· απαιτείται μια αγορά εργασίας χωρίς αποκλεισμούς, δηλαδή μια αγορά ικανή να επανεντάξει όχι μόνο τους βραχυχρόνια ή μακροχρόνια ανέργους αλλά και άτομα που δεν είχαν ποτέ εργασία (περίπου 100 εκατομμύρια Ευρωπαίοι και Ευρωπαίες). Βεβαίως τούτο πρέπει να γίνει τηρουμένων των κοινωνικών και οικονομικών προτύπων των εργαζομένων των χωρών προορισμού·

—

να υπάρξει κινητοποίηση για την προσέλκυση επενδύσεων στη βιομηχανία, συμπεριλαμβανομένων των εσωτερικών επενδύσεων, με τη διασφάλιση ότι η Ευρώπη προσφέρει συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι άλλων περιοχών του κόσμου από άποψη κανόνων ανταγωνισμού, κανόνων και συμφωνιών που προωθούν την απασχόληση, παραγωγικότητας της εργασίας και φορολογικών καθεστώτων. Το ύψος της ανεργίας δείχνει τον βαθμό άγνοιας των επιχειρηματιών και των διεθνών επιχειρήσεων όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό της ΕΕ.

1.6 Βοήθεια προς τους ευρωπαίους πολίτες : συνοχή και κοινωνική διακυβέρνηση

—

Επίτευξη συμφωνίας μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων μερών, ή σύναψη ευρωπαϊκού συμφώνου για την οικονομική μεγέθυνση, την αειφόρο ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση, το οποίο να θέτει τα πρόσωπα, τη συνοχή και την αλληλεγγύη στο επίκεντρο του οικονομικού συστήματος και να προφυλάσσει τους πολίτες και τους εργαζόμενους από τις ολέθριες επιπτώσεις της κρίσης·

—	πρόβλεψη μορφών συμμετοχής των εργαζομένων στη ζωή της εταιρίας για τη δημιουργία και/ή την επέκταση της «οικονομικής δημοκρατίας»· ανάγκη βελτίωσης και επέκτασης του κοινωνικού διαλόγου·

—	ενθάρρυνση στροφής της «πολιτικής της κατανάλωσης» από την ιδιωτική στη συλλογική κατανάλωση (όπως τα μεγάλα δίκτυα) μέσω επενδύσεων που να βελτιώνουν την ποιότητα και διαθεσιμότητα των υπηρεσιών·

—

αύξηση των πόρων του Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση· εκπόνηση προγράμματος (μαζί με τα πανεπιστήμια) για τους νέους που θέλουν να συστήσουν επιχείρηση και για τους απολυμένους εργαζόμενους που επιλέγουν να αυτοαπασχοληθούν, συμπεριλαμβανομένων επιχειρήσεων κοινωνικής ή εναλλακτικής οικονομίας·

—	υιοθέτηση μέτρων σχετικά με τη μείωση της φορολόγησης της εργασίας,

—	σταδιακή επέκταση του προγράμματος Erasmus σε όλους τους πανεπιστημιακούς φοιτητές που επιθυμούν να συμμετάσχουν·

—	όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ΑΠΛΟΠΟΙΗΣΗ όλων των κοινοτικών διαδικασιών·

—	επέκταση του συμφώνου στις εγχώριες και στις διεθνείς επιχειρήσεις και στους επιχειρηματίες προκειμένου να επενδύουν στα κράτη μέλη αντί αλλού, ώστε να αρχίσουν να δημιουργούνται θέσεις εργασίας για τους πλεονάζοντες ανθρώπινους πόρους της ΕΕ.

Οικοδόμηση μιας Πολιτικής Ευρώπης εκ των κάτω : πολιτική διακυβέρνηση (μελλοντικά)

1.7.1 Απαιτείται να εξασφαλιστεί ότι οι πολίτες δεν θα συνεχίσουν να πληρώνουν στο μέλλον το τίμημα της ΜΗ Ευρώπης όπως καταδεικνύουν περίτρανα οι περιορισμένες κοινοτικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αυτή η περιορισμένη αντίδραση δεν οφείλεται σε «πλεόνασμα Ευρώπης» αλλά, αντίθετα, σε «έλλειμμα Ευρώπης». Η Συνθήκη της Λισσαβώνας αποτελεί σημαντικό βήμα προόδου προς αυτήν την κατεύθυνση. Η ΕΟΚΕ θα συμμετάσχει στις νέες θεσμικές ρυθμίσεις και θα εκθέσει τις απόψεις της στην νέα Επιτροπή και στο νέο Κοινοβούλιο σύμφωνα με τις νέες αρμοδιότητες που τις ανατίθενται από τη Συνθήκη.

1.7.2 Η ΕΕ πρέπει να θέσει στο κέντρο της προβληματικής της το ζήτημα του «δημοκρατικού ελλείμματος» και της δημοκρατίας στα θεσμικά της όργανα μέσω νέων μορφών άμεσης συμμετοχής τόσο των μεμονωμένων πολιτών όσο και της «κοινωνίας των πολιτών» που δεν μπορεί πλέον να παραμένει αδιάφορη απέναντι στις νέες αδικίες και στις νέες εξουσίες.

1.7.3 Για όλους αυτούς τους λόγους επιβάλλεται η αποτελεσματική αντιπροσώπευση της ΕΕ στο εξωτερικό με τη δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού πολιτικού χώρου» ικανού να αντισταθμίσει τις νέες ισορροπίες που διαμορφώνονται διεθνώς σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο ως άμεση συνέπεια της κρίσης και ενέχουν τον κίνδυνο της αποδυνάμωσης των δικαιωμάτων των πολιτών και της οικονομικής εξασθένησής τους. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η ΕΟΚΕ θα στηρίξει τη δράση της νέας Ύπατου Εκπρόσωπου για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας της Ένωσης και θα συνεχίσει να δίδει τη γνώμη της σε ό,τι αφορά την κοινωνία των πολιτών στη διεθνή σκηνή.

2. Εισαγωγή

2.1 Η ΕΟΚΕ θεώρησε σκόπιμο να καταρτίσει την παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας για να δώσει σφαιρική εικόνα της κρίσης και για να υποβάλει προτάσεις στην Επιτροπή και στο Συμβούλιο, ως εκπρόσωπος της πραγματικής οικονομίας και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, και ιδίως σε σχέση με την ανάκαμψη των πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις, την οικονομική μεγέθυνση και την απασχόληση.

2.2 Πράγματι, για χρόνια επικρατούσε ένα είδος γενικευμένης ευφορίας (Samuelson) προερχόμενη από ανακριβή πληροφόρηση που έδινε έμφαση στη φωνή των «ειδικών», οι οποίοι εγγυούνταν την «εγκυρότητα» όσων συνέβαιναν, την ανωτερότητα του ισχύοντος μοντέλου, και υποστήριζαν ότι η αγορά, αργά ή γρήγορα, θα ρύθμιζε τα πάντα και θα εξάλειφε τα «ελλείμματα».

2.3 Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη εντούτοις ότι οι προσπάθειες που καταβάλλουν επιχειρήσεις και εργαζόμενοι λόγω της οικονομικής και κοινωνικής ευθύνης τους θα μπορέσουν να συμβάλλουν στη θετική εξέλιξη της κρίσης εάν υποστηριχθούν καταλλήλως από τα εθνικά και ευρωπαϊκά κέντρα εξουσίας.

3. Που βρισκόμαστε; Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση

Γενεσιουργές αιτίες : οι αιτίες της κρίσης είναι πλέον τόσο γνωστές, ώστε δεν χρειάζεται να εξετασθούν εκ νέου. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμο να υπενθυμίσει τουλάχιστον δύο αιτίες που προκάλεσαν την απαρχή της: η εξέλιξη του διεθνούς χρηματοπιστωτικού τομέα, υποστηριζόμενη από ένα υπερβολικά φιλελεύθερο πνεύμα, κατέληξε να αυτοτροφοδοτείται περισσότερο από την πραγματική οικονομία, προκαλώντας έτσι έναν τεράστιο χρηματοπιστωτικό «πληθωρισμό». Και όλα αυτά με ελάχιστους κανόνες, ανεπαρκείς και ανεφάρμοστους: η δεύτερη αιτία της κρίσης. Οι κανόνες που ίσχυαν δεν λειτούργησαν ή δεν εφαρμόσθηκαν από τους οργανισμούς εποπτείας και τα γραφεία αξιολόγησης, η συμπεριφορά των οποίων κατέστησε λιγότερο διαφανείς τις αγορές (2).

3.1.1 Είναι πλέον προφανές ότι, στο πλαίσιο της κερδοσκοπικής φούσκας, οι τράπεζες, συνειδητά ή μη, συμμετείχαν σε δραστηριότητες υψηλού κινδύνου, για τις οποίες οι διατάξεις και τα προληπτικά μέτρα ήταν εντελώς ανεπαρκή. Στις λιανικές τραπεζικές υπηρεσίες, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί ο όγκος συναλλαγών, χορηγήθηκαν απερίσκεπτα δάνεια μέσω υποθηκών και πιστωτικών καρτών. Στις επενδυτικές τραπεζικές υπηρεσίες, αυτά και άλλα δάνεια, όπως η χρηματοδότηση εσωτερικών εξαγορών (LBO), συγκεντρώθηκαν και ανασυντάχθηκαν σε σύνθετα παράγωγα και εμπορευματοποιήθηκαν χωρίς τη δέουσα επιμέλεια ή επαρκή αποθεματικά. Είναι σαφές ότι ήταν ακατάλληλα τα κίνητρα για τα στελέχη και το προσωπικό των οποίων οι δραστηριότητες επηρέαζαν τον βαθμό κινδύνου που αναλάμβανε η τράπεζα, και ότι, ως αποτέλεσμα αυτών των κινήτρων, προσωπικά οφέλη υπερίσχυσαν των συμφερόντων της πλειοψηφίας των μετόχων στο τραπεζικό σύστημα και των αδαών πολιτών που είχαν αγοράσει τους τίτλους. Τίποτε δεν δικαιολογεί όμως τις παράτυπες καταχρήσεις που είδαμε να υιοθετούνται. Μια συμπεριφορά που έθιξε το κύρος και έβλαψε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

3.2 Λόγοι : ο εκφυλισμός που προέκυψε από την απουσία πολιτικής, τις παραλείψεις και τα σφάλματα στα οποία υπέπεσαν οι κυβερνήσεις όχι μόνο σε χρηματοοικονομικό επίπεδο, αλλά και στις ίδιες τις μακροοικονομικές και νομισματικές πολιτικές, ακόμα και σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως η χαλαρή δημοσιονομική πολιτική στις ΗΠΑ. Με μια ΕΕ χωρίς επαρκή μέσα δράσης, με ένα οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο το οποίο οι περισσότερες πλευρές θεωρούν ως αιτία όλων των κακών. Με διεθνείς οργανισμούς αδύναμους να παρέμβουν. Η διάρκεια της περιόδου αυτής ήταν υπερβολικά μεγάλη. Η πολιτική εξουσία οχυρώθηκε συχνά πίσω από την παγκοσμιοποίηση, θεωρώντας την υπαίτιο για όλα, και φέρει συνεπώς μεγάλη ευθύνη για τις αιτίες που προκάλεσαν την κρίση (1).

Συνέπειες : τα αποτελέσματα υπήρξαν καταστροφικά, αλλά δεν πρέπει να επικρατήσει απαισιοδοξία. Δυστυχώς ένα μέρος της χρηματοπιστωτικής οικονομίας βασίστηκε στην ευφορία και στην απληστία, στην κερδοσκοπία και στη διάχυτη ανευθυνότητα. Επίσης η έντονη συγκέντρωση τραπεζών (σε σημείο που να κυριαρχεί η πεποίθηση ότι «οι τράπεζες είναι τόσο μεγάλες, ώστε κανείς δεν πρόκειται να τις αφήσει να πτωχεύσουν»!) και η αποτυχία της διαχείρισης των κινδύνων δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει στις σημερινές συνέπειες, μέσω ενός ανεμπόδιστου φαινόμενου ντόμινο. Έτσι η κρίση από χρηματοπιστωτική που ήταν στην αρχή μετατράπηκε σε μακροοικονομική και μεταφέρθηκε στην πραγματική οικονομία. Αντιμετωπίζουμε συνεπώς σήμερα κρίση χρηματοπιστωτική, που εξαπλώθηκε στους παραγωγικούς τομείς προκαλώντας κρίση οικονομική, νομισματική, εμπορική και κοινωνική και κατ’ επέκταση κρίση εμπιστοσύνης.

3.3.1 Πρέπει να ληφθεί ωστόσο υπόψη ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια σημειώθηκε μια άνευ προηγουμένου οικονομική ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Μια ανάπτυξη που κατέστη δυνατή μεταξύ άλλων και από την ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών αγορών την οποία εκμεταλλεύθηκαν πολλοί, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι αυτή η πορεία θα μπορούσε να συνεχιστεί άνετα επ` άπειρον.

3.3.2 Η κρίση θα έχει σίγουρα συνέπειες στην αναδιανομή των εξουσιών σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο, όπως έδειξε η σύνοδος της G 20 στο Pittsburgh. Θα επικρατήσει μια νέα οικονομική και πολιτική «γεωγραφία» όταν τερματισθεί η κρίση. Η αρχικά χρηματοπιστωτική κρίση μετατράπηκε σε μακροοικονομική, η οποία μεταφέρθηκε στην πραγματική οικονομία με αποτέλεσμα τη μείωση του ΑΕΠ και την έντονη αύξηση της ανεργίας. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ διερωτάται ποια θα είναι η θέση και ο ρόλος που θα πρέπει να έχει η ΕΕ στο μέλλον.

4. Τι πρέπει να γίνει; Τα μέσα παρέμβασης και καταπολέμησης της κρίσης

4.1 Αναδιάταξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ικανοποιητικά τα αποτελέσματα της G20 στο Λονδίνο και της G8 στην Άκουιλα, διότι διέψευσαν τις απαισιόδοξες προβλέψεις που διατυπώνονταν την παραμονή των συναντήσεων και κατέδειξαν ότι η παγκόσμια οικονομία και ο χρηματοπιστωτικός τομέας πρέπει να αποτελούν αντικείμενο κοινής διακυβέρνησης, διαφορετικά είναι αδύνατη η διαχείρισή τους. Εδραιώθηκε πλέον η αρχή της «παγκόσμιας διακυβέρνησης», και η Πολιτική ανακτά τη θέση της. Ελπίζουμε ότι και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα συναγάγουν τα απαραίτητα συμπεράσματα (σημείο 4.4). Τα αποτελέσματα ωστόσο πρέπει να τύχουν συγκεκριμένης και αποτελεσματικής εφαρμογής, πέραν των τροποποιήσεων της Βασιλείας 2, μέσω μιας Βασιλείας 3, με την αναδιάταξη και την μεταρρύθμιση των διεθνών οργανισμών.

4.1.1.1 Σίγουρα, θα ήταν θετικό εάν τις καλές προθέσεις, που διατυπώθηκαν στην επόμενη σύνοδο της G 20 στο Pittsburgh, ακολουθούσαν οι πράξεις. Όντως, απεφεύχθη η αντιμετώπιση των πραγματικών προβλημάτων που βρίσκονται επί τάπητος: οι κανόνες και η μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος (1), οι εμπορικές ανισορροπίες μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, η δομή των ανωνύμων εταιρειών, η αύξηση της ανεργίας κλπ. Έτσι, σε περίπτωση μη παρέμβασης, παραμένει ο κίνδυνος «κάποιοι φορείς χρηματοπιστωτικών συμφερόντων να θεωρήσουν την κρίση ως ένα ασήμαντο συμβάν και κατά συνέπεια να ξαναρχίσουν να συμπεριφέρονται όπως πρώτα» (3).

4.1.2 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να ενισχυθούν οι αρμοδιότητες των οργανισμών εποπτείας (4), αλλά πριν απ’ όλα πρέπει να τεθούν σε λειτουργία, να είναι αυτόνομοι σε σχέση με την πολιτική εξουσία και να μπορούν να επιβάλλουν κυρώσεις. Κρίνεται σκόπιμο να καταργηθούν και να καταστούν διαφανείς οι φορολογικοί παράδεισοι, προκειμένου να μην μετατραπούν σε μέσα ανακύκλωσης «βρώμικου χρήματος» και φοροδιαφυγής. Πράγματι, η έλλειψη διαφάνειας αποτελεί το κυριότερο πρόβλημα. Πρέπει να γνωρίζουν οι πάντες την πραγματική φύση των τραπεζικών δανείων, των στοιχείων ενεργητικού, των αποθεματικών και του προφίλ κινδύνου των τραπεζών.

4.1.3 Η ΕΟΚΕ εύχεται οι κατευθύνσεις και οι (λίγες!) αποφάσεις που ελήφθησαν στο Λονδίνο, στην Άκουιλα και στο Pittsburgh να χρησιμεύσουν στον καθορισμό μιας μεταστροφής, σε εύλογο χρονικό διάστημα, στην εισαγωγή (ή εκ νέου εισαγωγή) ενός νέου οικονομικού και εμπορικού πνεύματος, λιγότερο ιδεολογικού και περισσότερο διαφανούς. Εξάλλου, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν μιλάμε για ηθική ή δεοντολογία της χρηματοπιστωτικής αγοράς όπως θα ήθελαν ορισμένοι, διότι θα μπορούσε να εκληφθεί ως κοροϊδία από εκείνους που πληρώνουν το υψηλό τίμημα της κρίσης. Είναι καλύτερα να μιλάμε για δικαιώματα, για κυρώσεις, για κανόνες και για τα μέσα εφαρμογής τους.

4.1.4 Είναι ο πλέον πειστικός και αποτελεσματικός τρόπος για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και, κατά συνέπεια, για την αναθέρμανση της ζήτησης. Χρειάζεται μια νέα οικονομική γλώσσα, μια γλώσσα που να μιλάει για την πραγματική οικονομία, για τις επενδύσεις, για την εργασία, για τους κινδύνους, για τα δικαιώματα, για τις υποχρεώσεις, για την περιφρούρηση του ανταγωνισμού.

4.1.5 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι φορείς της πραγματικής οικονομίας, επιχειρήσεις και εργαζόμενοι οφείλουν να προβάλλουν περισσότερο τα επιχειρήματά τους, οφείλουν να ανακτήσουν τον ρόλο τους που έχει ζωτική σημασία για την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα, την καινοτομία, την οικονομική μεγέθυνση, την απασχόληση, και θα ήταν ευχής έργο να γίνει το ίδιο και στην πολιτική.

Θα πρέπει επίσης να αναθεωρηθεί και το διεθνές νομισματικό σύστημα. Πράγματι, κατά τη διάρκεια της συνόδου της G 20 στο Λονδίνο, της G8 στην Άκουιλα και της G20 στο Pittsburgh, το θέμα της λειτουργίας και της μεταρρύθμισης του διεθνούς νομισματικού συστήματος πέραν της ανακατανομής των ποσοστώσεων στο ΔΝΤ δεν αναδείχθηκε ως θέμα προτεραιότητας για την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας με στόχο την αειφόρο ανάπτυξη. Επίσης, ορισμένες από τις δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν από τη G20 και τη G8, εάν εφαρμοσθούν, ενδέχεται να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην αγορά συναλλάγματος και κατά συνέπεια στους όρους λειτουργίας του συστήματος αυτού.

4.1.6.1 Οι αποφάσεις που ελήφθησαν σχετικά με την παροχή συνδρομής στις αναπτυσσόμενες χώρες και ιδίως στην Αφρική, τον τριπλασιασμό των πόρων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (έως και 750 δισεκατομμύρια δολάρια) και τη διάθεση άλλων 250 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (ΕΤΔ), προκειμένου να στηριχθούν χρηματοπιστωτικά οι οικονομίες των χωρών που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση παρέχουν ένα πρώτο στοιχείο προβληματισμού για την τεράστια μάζα δολαρίων που θα κυκλοφορήσουν προκειμένου να στηρίξουν τις χώρες με υψηλό τρέχον έλλειμμα.

4.1.6.2 Κατά δεύτερο λόγο, η αύξηση του δημόσιου χρέους των Ηνωμένων Πολιτειών (το οποίο κατά την επόμενη τριετία θα ανέλθει στο 100 % του ΑΕγχΠ) η οποία ευνοείται από την νέα πολιτική δαπανών που χρηματοδοτείται με έλλειμμα του προϋπολογισμού (deficit «spending») και την οποία υιοθέτησε ο Πρόεδρος Ομπάμα για να βγάλει τη χώρα από την ύφεση θα δώσει ένα επιπλέον κίνητρο για την έκδοση τεράστιου όγκου δολαρίων με σημαντικές συνέπειες στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Πρόκειται για γνωστή κατάσταση που εμφανίστηκε μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και κατέληξε στην υποτίμηση του δολαρίου και στην κατάρρευση το 1971 του συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods.

4.1.6.3 Η κατάσταση αυτή ανησυχεί ιδιαίτερα τους Κινέζους, των οποίων τα συναλλαγματικά διαθέσιμα αυξήθηκαν πλέον των 5 000 δισεκατομμυρίων δολαρίων κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας και θα συνεχίσουν πιθανόν να αυξάνονται τα προσεχή έτη, έστω και με πιο συγκρατημένους ρυθμούς. Οι Κινέζοι φοβούνται ότι η αποδυνάμωση του δολαρίου θα υπονομεύσει την αξία του τεράστιου όγκου των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων.

4.1.6.4 Το ευρώ έχει καταστεί, μέσα σε λίγα χρόνια, το δεύτερο αποθεματικό νόμισμα διεθνώς· δεν αποτελεί έγκυρη εναλλακτική λύση για την υποκατάσταση του δολαρίου, ακόμη και αν αυτό είναι θεμιτό και σκόπιμο, ούτε είναι προς σκέψη, όπως θα ήθελαν οι νομισματικές αρχές της Κίνας, ένα «υπερεθνικό αποθεματικό νόμισμα» που να αντιπροσωπεύεται από τα ΕΤΔ και να χρησιμοποιείται, όχι όπως σήμερα μόνον μεταξύ των κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών, αλλά και ως μέσο πληρωμής των εμπορικών και των διεθνών χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Η έκδοση νέων ΕΤΔ αποτελεί ασφαλώς χρήσιμο μέσο για τη δημιουργία πρόσθετων αποθεματικών για τις οικονομίες που έχουν τρέχοντα ελλείμματα αλλά δεν μπορεί να αποτελέσει μακροπρόθεσμα τη λύση της σημερινής κρίσης.

4.1.6.5 Είναι όμως πιθανό και μάλιστα ευκταίο το ευρώ να προσλάβει ολοένα και περισσότερο τα χαρακτηριστικά διεθνούς αποθεματικού νομίσματος και νομίσματος αναφοράς για τον καθορισμό των τιμών των αγαθών στις παγκόσμιες αγορές. Η ΕΟΚΕ εύχεται ωστόσο και το νόμισμα της Κίνας, που αποτελεί έκφραση μιας οικονομίας η οποία εδραιώνεται ολοένα και περισσότερο στην παγκόσμια οικονομική σκηνή, να εξέλθει από τον προστατευτισμό των κινεζικών αρχών. Επί δέκα χρόνια το ρενμίμπι υπήρξε στενά συνδεδεμένο με το δολάριο και μόνο από το 2005 η συναλλαγματική ισοτιμία του συνδέεται με ένα καλάθι που περιέχει και άλλα νομίσματα. Το ρενμίμπι πρέπει να καταστεί ένα ελεύθερα μετατρέψιμο νόμισμα στις διεθνείς αγορές.

4.1.6.6 H EOKE εκτιμά ότι χρειάζονται περισσότερες προσπάθειες σε διεθνές επίπεδο· ότι η Κίνα δεν μπορεί να συνεχίσει όπως κατά το παρελθόν να επιδιώκει μια ανάπτυξη βασισμένη στις εξαγωγές, συσσωρεύοντας τρέχοντα πλεονάσματα και ζητώντας από τους άλλους να αναλάβουν τα προβλήματα της διαχείρισης των συναλλαγματικών ισοτιμιών σε διεθνές επίπεδο ενώ και η ίδια συμβάλει στον καθορισμό τους με τις νομισματικές και φορολογικές πολιτικές της που ευνοούν τη συσσώρευση αποταμιεύσεων και παρεμποδίζουν τις εσωτερικές δαπάνες.

4.1.6.7 Το παγκόσμιο νομισματικό σύστημα, που εδράζεται σε καθεστώς κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών, χαρακτηρίζεται από συνεχείς και ισχυρές διακυμάνσεις των τιμών του συναλλάγματος, λόγω κερδοσκοπίας. Η κατάσταση αυτή έχει εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία, θα μπορούσε όμως να διορθωθεί εάν συναφθεί πολιτική συμφωνία μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των κυριότερων εκβιομηχανισμένων χωρών. Με τη συμφωνία αυτή, οι εν λόγω τράπεζες θα μπορούσαν να δεσμευθούν να παρεμβαίνουν από κοινού όταν ένα νόμισμα υφίσταται υπερβολικές πιέσεις — ανοδικές ή καθοδικές—, προκειμένου να συγκρατούν την αστάθεια των συναλλαγματικών ισοτιμιών εντός ευλόγων ορίων.

4.1.7 Θέσπιση ευρωπαϊκών κανόνων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα – υλοποίηση ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς στον χρηματοπιστωτικό τομέα (5). Παρά τους πανευρωπαϊκής εφαρμογής κανόνες και παρά το ευρώ, απέχουμε ακόμα πολύ από αυτόν τον στόχο, ακόμα και εντός της Ευρωζώνης. Η κρίση έδειξε ότι πρέπει να προχωρήσουμε χωρίς καθυστερήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση, προχωρώντας πολύ μακρύτερα από όσα έχουν γίνει μέχρι τώρα, μέσω κατάλληλων μεταρρυθμίσεων, όπως ζητά η έκθεση Larosière και οι προτάσεις της Επιτροπής. Με τον τρόπο αυτόν η ΕΚΤ θα έχει τη δυνατότητα να δρα πιο άμεσα και πιο ευέλικτα. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι κύριος στόχος του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι η στήριξη των επιχειρήσεων, η τόνωση της επιχειρηματικότητας, η οικονομική μεγέθυνση και η απασχόληση: στην επίτευξη του στόχου θα συμβάλει η μεταρρύθμιση της χρηματοπιστωτικής αγοράς, που θα την καταστήσει πιο ανταγωνιστική και διαφανή και με μεγαλύτερο βαθμό ολοκλήρωσης ως προς τις διάφορες πτυχές της.

4.2 Στήριξη της πραγματικής οικονομίας

4.2.1 Στην ανακοίνωση της Επιτροπής προς το εαρινό Συμβούλιο του 2009 με τον φιλόδοξο τίτλο «Η υλοποίηση της ευρωπαϊκής ανάκαμψης» (6), η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών και των οικονομικών φορέων βρίσκεται στην πρώτη θέση των μέτρων παρέμβασης προκειμένου να ξεπεραστεί η υφιστάμενη κρίση, να αυξηθεί η ζήτηση και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Τα προτεινόμενα μέτρα πρέπει να παράγουν συγκεκριμένα αποτελέσματα και να μην παραμείνουν διακηρύξεις καλών προθέσεων.

4.2.2 Ειδικότερα η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το βασικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η απασχόληση και η έλλειψη ρευστότητας των επιχειρήσεων (7). Πρόσφατες εκτιμήσεις της ΔΟΕ δείχνουν απώλεια θέσεων εργασίας από την έναρξη της κρίσης τον Δεκέμβριο του 2007 που ανέρχεται περίπου σε 40 εκατομμύρια (εκ των οποίων 7 εκατομμύρια μόνον στις χώρες του ΟΟΣΑ) και οι προβλέψεις για το μέλλον είναι μάλλον δυσοίωνες. Αυτή η δραματική κοινωνική κατάσταση μπορεί να υπερνικηθεί μόνον με την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη λειτουργία των αγορών και με την προώθηση δημόσιων παρεμβάσεων προς όφελος της οικονομικής μεγέθυνσης, της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας και της απασχόλησης. Η Ευρώπη χρειάζεται οικονομική πολιτική και πρόγραμμα που να προσελκύουν τις επιχειρήσεις, να τις βοηθούν να αναπτυχθούν και να δημιουργούν θέσεις εργασίας!

4.2.3 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί πλήρως με τον στόχο που έχει θέσει η Επιτροπή. Οι παρεμβάσεις που αναφέρονται στην ανακοίνωση πρέπει να υποστηριχθούν διότι αφορούν επείγοντα μέτρα που πρέπει να ληφθούν στον χρηματοπιστωτικό και τραπεζικό τομέα για τη στήριξη της πραγματικής οικονομίας και την αξιοποίηση της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς. Μαρτυρούν ωστόσο μια παραδοσιακή και σίγουρα όχι καινοτόμο προσέγγιση που επικεντρώνεται στην καλύτερη εφαρμογή των τομεακών οικονομικών πολιτικών, την άμεση διαχείριση ή τον συντονισμό των οποίων ασκεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

4.2.4 Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των οικονομικών φορέων και των ευρωπαίων πολιτών στις ικανότητες των κοινοτικών θεσμικών οργάνων να ξεπεράσουν την κρίση θα προέλθει από την αναγνώριση ότι η κρίση δεν πρέπει να αποδοθεί αποκλειστικά και μόνον σε φαινόμενα –έστω και αν είναι δραματικά– συγκυριακού τύπου ή σε ατέλειες ή πτωχεύσεις της αγοράς.

4.2.5 Η ιδιαιτερότητα της κρίσης που πλήττει την παγκόσμια και την ευρωπαϊκή οικονομία οφείλεται σε βαθύτερα και πιο συστημικά αίτια που συνδέονται με ηθικές και δεοντολογικές αξίες (ευθύνη, νομιμότητα, κοινωνική δικαιοσύνη) οι οποίες αποτελούν τη βάση των σύγχρονων κοινωνιών μας και εμπνέουν τις δράσεις σε όλους τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης όσον αφορά τη λειτουργία των οικονομικών και χρηματοπιστωτικών συστημάτων δεν πρέπει να επιδιωχθεί απλώς και μόνο με ενέργειες στους μηχανισμούς της αγοράς που δεν λειτούργησαν καλά και με μακροοικονομικές και μικροοικονομικές ευρωπαϊκές πολιτικές.

4.2.6 Ενώ συμφωνούμε με αυτή την προσέγγιση για τα σημερινά προβλήματα, οι λύσεις που προτείνει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της είναι ανεπαρκείς ή ελάχιστα αποτελεσματικές σε σχέση με τις αλλαγές που πρέπει να επέλθουν στα διάφορα εθνικά παραγωγικά συστήματα, αλλά και στις ευρωπαϊκές και διεθνείς πολιτικές για τη στήριξη της οικονομικής μεγέθυνσης των κρατών μελών. Και τούτο συμβαίνει ενώ οι αρνητικές συνέπειες της κρίσης γίνονται περισσότερο αισθητές στην Ευρώπη (που έχει χαμηλότερο ΑΕγχΠ) απ’ ό,τι στις ΗΠΑ, καθώς η συγκεκριμένη χώρα αντέδρασε επιλέγοντας ένα ισχυρό κοινό πρόγραμμα και πιο μαζικές και αποτελεσματικές δημόσιες παρεμβάσεις. Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει την εφαρμογή εναρμονισμένων μέτρων μεταξύ των κρατών μελών. Προς τούτο κρίνεται σκόπιμο η ΕΕ να χαράξει ένα δεύτερο σχέδιο παρέμβασης, πιο αποτελεσματικό και πιο ομοιογενές από το πρώτο.

4.2.7 Αναφερόμενη μόνο στα μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η προσοχή και οι οικονομικοί πόροι της ΕΕ και των κρατών μελών θα πρέπει αρχικά να επικεντρωθούν σε περιορισμένο αριθμό παρεμβάσεων αλλά με μεγάλο αντίκτυπο στις διάφορες αγορές και στους οικονομικούς φορείς γενικότερα. Οι παρεμβάσεις αυτές θα πρέπει να αφορούν: την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τις βελτιώσεις του ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης της οικονομίας, τις τροποποιήσεις που πρέπει να γίνουν στις κυριότερες πολιτικές παρέμβασης της Ένωσης, τη στήριξη των κρατών μελών που πλήττονται περισσότερο από την κρίση αρχής γενομένης από τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.

Αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας μπορεί να υλοποιηθεί εάν ανακτήσουν σταθερότητα και λειτουργικότητα οι χρηματοπιστωτικές αγορές βάσει νέων κανόνων και νέων συστημάτων μακρο- και μικροεποπτείας που θα εγγυώνται την ομαλή και υπεύθυνη λειτουργία τους σε διεθνές επίπεδο. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας πρέπει να ανακτήσει τον παραδοσιακό και αναντικατάστατο ρόλο του που έγκειται στην προαγωγή της μεγέθυνσης της οικονομίας: χρηματοδότηση των πραγματικών δραστηριοτήτων των φορέων (επιχειρήσεις, οικογένειες, δίκτυα και υπηρεσίες, υποδομές, περιβάλλον και ενέργεια).

4.2.8.1 Παραμένει ανεπίλυτο ωστόσο το ζήτημα της έντονης και δυστυχώς αναπόφευκτης παρέμβασης του κράτους προς στήριξη του τραπεζικού συστήματος. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχίζεται επί μακρόν και ότι είναι αναγκαία μια «στρατηγική εξόδου» από τέτοιες παρεμβάσεις, που θα θέτει όρους στο τραπεζικό σύστημα μέσω συστημικής προσέγγισης, όπως με εσωτερική αναδιάρθρωση που θα βελτιώνει ποιοτικά και ποσοτικά τα αποθεματικά του προϋπολογισμού. Μια στρατηγική που θα θέσει ξανά σε κίνηση μια ανεξάρτητη και διαφανή πιστωτική και διεθνή χρηματαγορά, και θα αποτρέψει την επανάληψη του φαινομένου.

4.2.8.2 Όσον αφορά τον μεγαλύτερο έλεγχο και τη διαφάνεια των χρηματοπιστωτικών ενεργειών που επιθυμεί η Επιτροπή και επανέλαβε η G20 στο Λονδίνο, η G8 στην Άκουιλα και η G20 στο Pittsburgh και λαμβανομένης υπόψη της πρότασης μεταρρύθμισης του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος που υπέβαλε η Επιτροπή και το Συμβούλιο, η ΕΟΚΕ θα αξιολογήσει την πρόταση. Είναι της γνώμης, ωστόσο, ότι εάν ανατεθεί η χρηματοπιστωτική εποπτεία σε έναν νέο αυτόνομο ευρωπαϊκό οργανισμό, αυτός θα πρέπει να έχει πραγματικές παρεμβατικές αρμοδιότητες (8).

4.2.8.3 Αυτή η επιλογή θα πρέπει να στηρίζει τη διαδικασία εναρμόνισης των διαφόρων νομοθεσιών που υπάρχουν στην Ευρώπη στον τομέα της χρηματοπιστωτικής εποπτείας από κοινού με την επιβολή κυρώσεων.

4.2.9 Βελτιώσεις στο ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας

4.2.9.1 Σε προηγούμενη γνωμοδότησή της (9) η ΕΟΚΕ είχε προβάλει τη θέση μιας σε βάθος αναθεώρησης του σχεδίου ανάκαμψης που προτείνει η Επιτροπή όχι μόνο όσον αφορά τους οικονομικούς πόρους που θεωρούνται ανεπαρκείς σε σχέση με τη σοβαρότητα της κρίσης αλλά και όσον αφορά μια διαφορετική προσέγγιση και διάρθρωση των παρεμβάσεων που πρέπει να γίνουν στο εσωτερικό των κρατών μελών για την προώθηση της ανάκαμψης.

4.2.9.2 Οι προϋποθέσεις πρόσβασης σε αυτές τις παρεμβάσεις, ανεξαρτήτως των τομέων που θεωρούνται σήμερα σημαντικοί από την άποψη των χρηματοοικονομικών αναγκών (αυτοκινητοβιομηχανία, οικοδομικός τομέας, ΜΜΕ, κλπ.) πρέπει να εξασφαλίζουν συνοχή και ομοιομορφία των εφαρμοζόμενων μέτρων με πλήρη τήρηση των κανόνων που καθορίζει η ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά.

4.2.9.3 Πράγματι δεν ενδείκνυται η ανάληψη μεμονωμένων πρωτοβουλιών που θα χρηματοδοτούνται βάσει του ευρωπαϊκού σχεδίου από τον κοινοτικό προϋπολογισμό ή τις εθνικές κυβερνήσεις για επείγουσες παρεμβάσεις σε επιχειρήσεις, τομείς ή χώρες που διέρχονται κρίση διότι θα οδηγήσουν στην εκ νέου δημιουργία καταστάσεων προνομίων ή προστασίας ορισμένων επιχειρήσεων εις βάρος άλλων.

4.2.9.4 Η ενιαία αγορά αποτελεί τον βασικό μοχλό της ευρωπαϊκής οικονομίας, η δε ενίσχυση και ανάπτυξή της είναι η καλύτερη εγγύηση για την ανάληψη παραγωγικών πρωτοβουλιών και την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ο συντονισμός και η εποπτεία των παρεμβάσεων που προβλέπει το σχέδιο σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο πρέπει να εξασφαλίσουν στους ευρωπαίους πολίτες ότι η Κοινότητα είναι σε θέση να διαχειριστεί τις οικονομικές ενισχύσεις σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία και προς το συμφέρον των λαών και των περιοχών που είναι πιο ευάλωτες έναντι της κρίσης.

4.2.9.5 Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, στο πλαίσιο αυτών των παρεμβάσεων στήριξης της παραγωγικής δραστηριότητας πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα των ΜΜΕ (μέσω ειδικού σχεδίου επιδοτούμενων δανείων και με απλοποιημένες διαδικασίες, όπως η «Small Business Act»). Στο ευρωπαϊκό σχέδιο δεν διευκρινίζονται επαρκώς οι τύποι παρέμβασης για την ενεργοποίηση και τη στήριξη της ανάκαμψης των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις μικρότερων διαστάσεων, η συμβολή των οποίων στη συνολική απασχόληση της ΕΕ είναι σημαντικότατη, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι πρωτοβουλίες πρέπει να σχεδιάζονται εντός μακροοικονομικού πλαισίου αναφοράς που να λαμβάνει υπόψη τις εθνικές και τοπικές ιδιαιτερότητες, τα διάφορα επίπεδα εξειδίκευσης του κλάδου, τις διάφορες ανάγκες όσον αφορά τις νέες δεξιότητες, τις καινοτόμες τεχνολογίες και τις υποδομές στην υπηρεσία των επιχειρήσεων.

4.2.9.6 Χωρίς το κατάλληλο ευρωπαϊκό και εθνικό πλαίσιο αναφοράς για τις προοπτικές της μελλοντικής ανάπτυξης των ΜΜΕ ο κίνδυνος έγκειται, όπως και κατά το παρελθόν, στον κατακερματισμό και τον τεμαχισμό των παρεμβάσεων με αποτέλεσμα όλοι να λαμβάνουν ενίσχυση χωρίς όμως να μπορεί κανείς να αυξήσει το μέγεθος και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών.

4.2.9.7 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η υπέρβαση της κρίσης μπορεί να στηριχθεί μέσω του κοινωνικού διαλόγου και της διαβούλευσης, και άρα μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής των εταιριών και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας.

4.2.10 Τροποποιήσεις που πρέπει να επέλθουν στις βασικές πολιτικές της ΕΕ

4.2.10.1 Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των ευρωπαίων φορέων θα επιτευχθεί και μέσα από βαθειά αλλαγή των λειτουργικών όρων με τους οποίους η Επιτροπή έχει διαχειριστεί κοινές πολιτικές σε σημαντικούς οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς, ειδικότερα δε μέσω της πολιτικής για τη συνοχή. Σχετικά με την πολιτική αυτή, η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκδώσει γνωμοδότηση (10) στην οποία προτείνει πολλές τροποποιήσεις.

4.2.10.2 Η σοβαρή οικονομική κρίση που πλήττει όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και η οποία προβλέπεται ότι θα συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια του 2010 επιβάλλει ριζική μεταρρύθμιση της διαχείρισης των διαρθρωτικών ταμείων (ΕΤΠΑ και ΕΚΤ) και αναθεώρηση των παρεμβάσεων που έχουν καθοριστεί για την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013. Η Επιτροπή επεξεργάζεται ορισμένες προτάσεις τροποποίησης για την απλοποίηση των διαδικασιών, την επιτάχυνση των πληρωμών και τον εκ νέου καθορισμό των πεδίων παρέμβασης ορισμένων τομεακών πολιτικών, αλλά τα μέτρα αυτά παραμένουν ανεπαρκή. Ωστόσο τέτοιου είδους μέτρα είναι απαραίτητα για τη διαφύλαξη της συνοχής της ΕΕ η οποία σήμερα απειλείται από την κρίση.

4.2.10.3 Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να προσαρμόσει τις προβλεπόμενες παρεμβάσεις στις νέες πραγματικότητες που εμφανίζονται λόγω της διεθνούς κρίσης. Επίσης η σύγκρουση που διαπιστώνεται μεταξύ των κεντρικών και των περιφερειακών διοικήσεων όσον αφορά τη διαχείριση των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων για την αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων αποτελεί ένα επιπλέον στοιχείο προβληματισμού για την επανεξέταση των ενισχύσεων προς τις πλέον μειονεκτικές περιοχές της Ένωσης.

4.2.10.4 Ακόμη και στην περίπτωση των πολιτικών συνοχής η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι για κάθε χώρα αποδέκτη των πόρων αυτών πρέπει να τίθενται ειδικές τομεακές και τοπικές προτεραιότητες προκειμένου οι κοινοτικοί και οι εθνικοί πόροι να συγκλίνουν σε προγράμματα και έργα που θεωρούνται μείζονος οικονομικής και κοινωνικής σημασίας. Συνοχή στην επιλογή των παρεμβάσεων, συντονισμός σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο των πολιτικών ενίσχυσης των επιχειρήσεων, κοινά προγράμματα για την κατάρτιση σε θέματα εξειδίκευσης και την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων είναι οι αρχές στις οποίες πρέπει να βασίζεται η πολιτική συνοχής κατά την επανεξέταση των κατευθυντήριων γραμμών της.

4.2.10.5 Συνοπτικά, η κρίση θα έπρεπε να αποτελέσει για την ΕΕ μια ευκαιρία όχι μόνο να χρησιμοποιήσει καλύτερα τις υφιστάμενες πολιτικές αλλά και να εφαρμόσει νέες: να βελτιώσει τις υποδομές και να εγκαινιάσει για παράδειγμα ένα σχέδιο για το περιβάλλον, να δημιουργήσει νέα ευρωπαϊκά δίκτυα για την ενέργεια και την επικοινωνία (όπως τα ευρυζωνικά) μέσω δημόσιας ευρωπαϊκής χρηματοδότησης (Ευρωομόλογα;)· παρόμοιες πρωτοβουλίες θα έδιναν μεγάλη ώθηση στην οικονομική ανάκαμψη.

4.2.10.6 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για να μελετηθεί σε βάθος το ζήτημα της σημερινής μορφής του κοινοτικού προϋπολογισμού τόσο από την άποψη της ποιότητας όσο και της ποσότητας αλλά και για να τεθεί επί τάπητος, π.χ. μέσω ομάδας εμπειρογνωμόνων, η φορολογική πολιτική, ζήτημα ζωτικής σημασίας για την οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη, το οποίο δεν μπορεί πλέον να αποφεύγεται ή να χρησιμοποιείται για κοινωνικό και οικονομικό ντάμπινγκ σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.2.11 Στήριξη των κρατών μελών που πλήττονται περισσότερο από την κρίση, αρχής γενομένης από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης

4.2.11.1 Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η Επιτροπή πρέπει να προβλέψει, εάν όχι ένα ειδικό Ταμείο για τις χώρες που πλήττονται περισσότερο από την κρίση (πρόταση που απέρριψαν οι ισχυρότερες χώρες της ΕΕ), τουλάχιστον ένα σύνολο χρηματοπιστωτικών παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένων και παρεμβάσεων μέσω της ΕΤΑΑ, για τις πρωτοβουλίες σταθεροποίησης των ασθενέστερων οικονομιών της ΕΕ όπως ήδη έχει αρχίσει να κάνει. Σε αυτό το πλαίσιο ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και πρέπει κατά συνέπεια να διατεθούν ειδικές ενισχύσεις για τον σκοπό αυτό. Είναι πολλοί οι λόγοι που συνηγορούν υπέρ της παροχής ειδικών ενισχύσεων στις εν λόγω χώρες. Σε αντίθετη περίπτωση διακυβεύεται ο δεύτερος πυλώνας της ολοκλήρωσης που αφορά τη διεύρυνση και μαζί με αυτόν η ενιαία αγορά.

4.2.11.2 Η ΕΕ οφείλει να αντιμετωπίσει κατά τους επομένους μήνες και έτη δυσεπίλυτες καταστάσεις: οικονομική κρίση και κρίση της απασχόλησης, κοινωνικές συγκρούσεις, θεσμικές μεταρρυθμίσεις που πρέπει να ξεκινήσουν, εσωτερικές διαφορές των κρατών μελών, τούτο δε σε ένα περιβάλλον αυξανομένου ευρωσκεπτικισμού σε επίπεδο πολιτικών κομμάτων, εθνικών κυβερνήσεων πολλών χωρών της ΕΕ και της κοινής γνώμης που είναι δυσαρεστημένη από τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.2.11.3 Η εμπιστοσύνη στο οικονομικό και κοινωνικό ευρωπαϊκό μοντέλο και στις ικανότητές του να βρίσκει λύσεις κατάλληλες προς το συμφέρον όλων των κρατών μελών θα αποκατασταθεί εάν η ΕΕ επιλύσει τα προβλήματα των ασθενέστερων χωρών και τις βοηθήσει να ξεπεράσουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.

4.2.11.4 Η κρίση που πλήττει πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης στους τομείς της πίστωσης, των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και των μεταποιητικών επιχειρήσεων δεν είναι τόσο μεγάλη ώστε να μην μπορεί να την αντιμετωπίσει η ΕΕ. Πολλές από τις δραστηριότητες αυτές οφείλονται στη συνδρομή και στις επενδύσεις των 15 χωρών της ΕΕ και τώρα, μετά τη διαδρομή που τους επιβλήθηκε για να καταστούν πλήρη μέλη, είναι δύσκολη η προσφυγή, στην κατά περίπτωση πολιτική, με ελάχιστες οικονομικές και μικρού όγκου παρεμβάσεις. Πρόκειται για στρατηγικό και οικονομικό σφάλμα που δεν θα είναι δυνατόν να διορθωθεί βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, όπως και για μια μορφή σοβαρότατης πολιτικής μυωπίας που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

4.3 Βοήθεια προς τους ευρωπαίους πολίτες

4.3.1 Μετά την κρίση «θα βρεθεί μια νέα ισορροπία, αλλά όχι στα προηγούμενα επίπεδα: πρέπει να μάθουμε να ζούμε με λιγότερα». Εάν επαληθευθεί αυτή η πρόβλεψη (11), το μόνο σίγουρο θα είναι η βεβαιότητα αυτών που θα πρέπει να αποδεχτούν ακόμη «χαμηλότερο» βιοτικό επίπεδο, ας ελπίζουμε μόνο ότι αυτό θα διαρκέσει για μικρό χρονικό διάστημα.

4.3.2 Ο κίνδυνος που πρέπει να αποφευχθεί είναι το να πληρώσουν και πάλι οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι το τίμημα της σωτηρίας της αγοράς ενώ το κεφάλαιο θα συνεχίζει να μετακινείται προς ασφαλέστερες αγορές και να φοροδιαφεύγει. Σε διαφορετική περίπτωση, θα γίνουμε μάρτυρες της περαιτέρω αποδυνάμωσης του εισοδήματος από μισθωτές υπηρεσίες, η οποία θα προκαλέσει την απώλεια της κοινωνικής νομιμοποίησης της οικονομίας της αγοράς. Εάν θέλουμε να αποφύγουμε αυτόν τον κίνδυνο, πρέπει να ενισχύσουμε και να επεκτείνουμε το ευρωπαϊκό μοντέλο της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς με την εκ νέου τοποθέτηση του ανθρώπου στο επίκεντρο του οικονομικού συστήματος.

4.3.3 Για τους λόγους αυτούς η ΕΟΚΕ φρονεί ότι και η φορολογική πολιτική πρέπει να αποτελεί αντικείμενο μεγαλύτερης προσοχής από τις κυβερνήσεις και την ΕΕ, και να προχωρήσει στο δρόμο του συντονισμού για την αποφυγή των διακρίσεων που έρχονται σε αντίθεση με την ενιαία αγορά. Επιπλέον, θα πρέπει να ευνοηθούν οι μεταρρυθμίσεις που αυξάνουν τη φορολογική βάση αντί των συντελεστών φορολόγησης, λαμβάνοντας υπόψη τον πλούτο και όχι τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων και της εργασίας.

4.3.4 Κρίνεται επίσης σκόπιμο να αποφευχθεί το ενδεχόμενο καταστροφικών επιπτώσεων στα συνταξιοδοτικά συστήματα των κρατών μελών εξαιτίας της χρηματοπιστωτικής κρίσης, όπως συνέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ορισμένοι φορείς διαχείρισης συνταξιοδοτικών προγραμμάτων συσσώρευσαν σημαντικές απώλειες λόγω της κρίσης που έπληξε τα αμοιβαία κεφάλαια υψηλού κινδύνου (hedge funds) με αποτέλεσμα να μειωθεί κατά το ήμισυ η αξία των αποταμιεύσεων των εργαζομένων που συμμετείχαν στα εν λόγω προγράμματα. Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη θέσπιση κανονιστικών πλαισίων και συνταξιοδοτικών μοντέλων που θα προστατεύουν τα συμφέροντα των ευρωπαίων πολιτών και εργαζομένων.

4.3.5 Η αύξηση της αδικίας και των ανισοτήτων μείωσε και θα μειώσει ακόμη περισσότερο τους χώρους ελευθερίας, ενδέχεται δε να θέσει σε κίνδυνο τη δημοκρατία των ευρωπαϊκών χωρών και ιδίως της ΕΕ η οποία έχει να καλύψει επίσης ένα βαρύ «δημοκρατικό έλλειμμα», καθότι περιορίζει τη συναίνεση των νεόπτωχων στις πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν για να ξεπεραστεί η κρίση και να προαχθεί η αειφόρος ανάπτυξη.

4.3.6 Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ήρθε πλέον η ώρα για την ΕΕ να κάνει αισθητή την παρουσία της με συγκεκριμένες και απτές πρωτοβουλίες προς όφελος των πολιτών, των επιχειρήσεων και των εργαζομένων που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση.

Τούτο πρέπει να γίνει με μέτρα που θα προστατεύουν τα δικαιώματα: για τον λόγο αυτό η ΕΕ πρέπει να παρέμβει στην κοινωνική πολιτική με δικές της πρωτοβουλίες. Το κοινωνικό ζήτημα πρέπει να ενταχθεί εκ νέου στο στρατηγικό σύμφωνο που αναφέρεται στο σημείο 4.4.3. Ένα άλλο σκέλος των παρεμβάσεων πρέπει να αφορά τις οικονομικές πολιτικές (μεταξύ των οποίων έκτακτη χρηματοδότηση στη στρατηγική της Λισσαβώνας) και τη στήριξη των πιο ευάλωτων επιχειρήσεων που πρέπει να θέσει σε εφαρμογή η ΕΕ μαζί με τα κράτη μέλη (σημείο 4.2).

4.3.7.1 Διαρθρωτικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας η οποία πρέπει να γίνει πιο προσβάσιμη και χωρίς αποκλεισμούς, με κανόνες που να έχουν συμφωνηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τη χρήση του ΕΚΤ, την απλοποίηση των διαδικασιών και την πρόβλεψη των πληρωμών.

4.3.7.2 Πρέπει να αναληφθούν δράσεις υπέρ των επιχειρήσεων που δεσμεύονται να εφαρμόσουν και να τηρήσουν την αρχή της κοινωνικής ευθύνης στην Ευρώπη και την αρχή της κοινωνικής ρήτρας εκτός της ευρωπαϊκής επικράτειας.

4.3.8 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί και ζητεί από την Επιτροπή να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια, ακόμη και μέσω οικονομικών κινήτρων, όπως για παράδειγμα μέσω των διαρθρωτικών ταμείων, από κοινού με τους άλλους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους για την προώθηση συμφωνιών ή την εξεύρεση λύσεων που να μειώνουν τις συνέπειες της κρίσης στις επιχειρήσεις και στους εργαζόμενους ακόμη και μέσω της διάδοσης των βέλτιστων πρακτικών που εμφανίζονται σε ορισμένες χώρες.

4.3.9 Η ΕΟΚΕ ζητεί από το Συμβούλιο να εφαρμόσει τα αναγκαία μέτρα, έναν ευρωπαϊκό κώδικα, που θα ορίζουν τα πλαίσια δράσης για τη μείωση της μισθολογικής ψαλίδας και την εδραίωση μιας νέας διανεμητικής δικαιοσύνης που θα επεκτείνεται πέρα από τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Πρόκειται για την ψαλίδα που οδήγησε σε τεράστια αύξηση των ανισοτήτων εντελώς αδικαιολόγητα. Θα ήταν ευχής έργο η διαδικασία αυτή να ολοκληρωθεί με μια ευρωπαϊκή συμφωνία στην οποία να εμπλέκονται όλα τα μέρη.

4.4 Δρομολόγηση μιας Πολιτικής ΕΕ: μια Πολιτική ΕΕ κοντά στη βάση

4.4.1 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι για την αντιμετώπιση και την υπέρβαση της κρίσης, η ΕΕ έχει ανάγκη από μέσα λήψεως αποφάσεων που δεν διαθέτει σήμερα και που αποτελούν τη βασική αιτία του ελλείμματος δράσης, εξαιτίας του οποίου κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί έναντι των μεγάλων δυνάμεων που αποτελούν η Κίνα και οι ΗΠΑ. Για τον λόγο αυτό η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΕΕ πρέπει να αποκτήσει μια συγκεκριμένη ικανότητα δράσης, έστω και με προσωρινά μέσα, για να μην πάει χαμένο το έργο και οι δεσμεύσεις αυτής της περιόδου των ριζικών αλλαγών.

Πολιτική διακυβέρνηση : η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι μία εκ των βασικών αιτιών της σημερινής κρίσης είναι οι διασπάσεις και τα λάθη της «πολιτικής»· χωρίς κοινό όραμα, η πολιτική στάθηκε ανίκανη να δράσει, απαρνούμενη τελικώς τον καθοδηγητικό της ρόλο τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά σε όλους μας.

4.4.2.1 Διεθνής διακυβέρνηση : η ΕΕ δεν διαθέτει ακόμη ούτε κοινή εξωτερική πολιτική ούτε αυτόνομη εξουσία για τη διαχείριση της κρίσης, τη στιγμή μάλιστα που θα έπρεπε να έχει ενιαία φωνή, τουλάχιστον σε επίπεδο Ευρωζώνης, στα διεθνή βήματα συζήτησης και ειδικότερα στους κόλπους των οργανισμών που επιχειρούμε να αναδιοργανώσουμε ώστε να αντισταθμιστεί η εξουσία λήψεως αποφάσεων των άλλων οικονομικών και πολιτικών συνασπισμών. Η ΕΕ αποτελεί αφενός τη μεγαλύτερη παγκόσμια αγορά αγαθών και υπηρεσιών και αφετέρου τον σημαντικότερο συνεισφέροντα στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων που χορηγούνται για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης των φτωχότερων χωρών ενώ το νόμισμά της, το ευρώ, είναι το δεύτερο διεθνές αποθεματικό νόμισμα. Επομένως η ΕΕ είναι από πολλές απόψεις «οικονομικός γίγαντας» αλλά «πολιτικός νάνος» όσον αφορά την ικανότητά της να λαμβάνει αποφάσεις σε διεθνές επίπεδο: πρόκειται για πραγματικό παράδοξο που αδυνατούν να καταλάβουν οι ευρωπαίοι πολίτες. Είναι ανάγκη, συνεπώς, η παγκόσμια πολιτική να επηρεασθεί περισσότερο από τις ευρωπαϊκές προτάσεις και αξίες.

4.4.2.2 Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων πρέπει συνεπώς να έχουν το θάρρος να αναγνωρίσουν αυτήν την αδυναμία και να επιδιώξουν την επίτευξη του εν λόγω στόχου· αυτή τη στιγμή φέρονται ως πλήρωμα χωρίς καπετάνιο, πράγμα που έχει σημαντικό οικονομικό και πολιτικό κόστος. Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε σε ιστορικούς και/ή σε Πατέρες του Έθνους για να πειστούμε («Εάν τελικά υπάρξει Ευρωπαϊκή Ένωση η ευτυχία, η ευημερία και η δόξα των 400 εκατομμυρίων κατοίκων της θα είναι χωρίς όρια», W. Churchill, 1946). Απαιτείται να συναφθεί εν ολίγοις ένα δεσμευτικό σύμφωνο για τη διαχείριση της κρίσης το οποίο στη συνέχεια θα μετατραπεί σε κοινοτική μέθοδο και όχι το αντίθετο όπως συμβαίνει σήμερα.

4.4.3 « Οικονομική διακυβέρνηση »: ο μείζων προς επίτευξη στόχος είναι να παρασχεθούν στην ΕΕ τα μέσα που απαιτούνται για τη χάραξη και την προώθηση κοινών μακροοικονομικών και τομεακών πολιτικών κατευθύνσεων (τουλάχιστον στην ευρωζώνη, με θετικά αποτελέσματα και για τις 27 χώρες)· να συνδυαστεί η ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική με μια κοινή οικονομική πολιτική, ξεκινώντας από την Ευρωζώνη, η οποία δεν μπορεί να παραμένει αιωνίως μια απλή επιδίωξη συντονισμού και να προβλέπει παρεμβάσεις σε στρατηγικούς τομείς ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (όπως το περιβάλλον, η ενέργεια, η καινοτομία, η μετανάστευση, η απασχόληση, η συνοχή, κ.ά.). Απαιτείται να εκπονηθεί ένα νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο για την οικονομική μεγέθυνση, την αειφόρο ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση, σύμφωνο το οποίο θα αναδεικνύει ειδικότερα την κοινωνική και περιβαλλοντική οικονομία της αγοράς και θα στοχεύει στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, όπως αναφέρεται στη «στρατηγική της Λισσαβώνας».

4.4.4 Κοινωνική διακυβέρνηση : το ευρωπαϊκό σύμφωνο πρέπει επίσης να περιλαμβάνει μεταξύ των πρωταρχικών του στόχων την κοινωνική πολιτική και την πολιτική συνοχής. Η ΕΕ θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη δυνατότητα παρέμβασης στην κοινωνική πολιτική (12) προκειμένου να καθοριστεί το ελάχιστο όριο των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων. Όλοι αυτοί οι λόγοι προϋποθέτουν μια Ευρώπη πιο ικανή να αναλαμβάνει δράση. Θα πρέπει δε να αρχίσει υπενθυμίζοντας ότι η ΕΕ ξεκίνησε ως ένα οικονομικό σχέδιο (ΕΚΑΧ, ΕΟΚ και Ευρώ) με σκοπό την επίτευξη πολιτικών στόχων.

4.4.5 Για τον λόγο αυτό η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να διευρυνθεί την περίοδο αυτή η συμμετοχή των πολιτών, ιδίως των νέων, στη διαδικασία οικοδόμησης της ΕΕ με νέες μορφές συμμετοχής της βάσης. Αυτό είναι ένα θέμα που δεν πρέπει να αφεθεί στην τύχη. Θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην κοινή γνώμη, για παράδειγμα, εάν η ΕΕ υποβάλει μια πρόταση αποτελεσματική και όχι εφήμερη, που θα θέτει τους πολίτες στην πρώτη γραμμή, με νέες συμμετοχικές διαδικασίες στις αποφάσεις επί των σημαντικότερων ευρωπαϊκών πολιτικών. Θα είναι το βέλτιστο μέσο προσέγγισης των ευρωπαίων πολιτών με τα θεσμικά τους όργανα και θα συμβάλλει στη μείωση του δημοκρατικού ελλείμματος της ΕΕ. Αποτελεί θέμα ζωτικής σημαίας για το μέλλον της ΕΕ, και δεν μπορεί να συνεχίσει να παραπέμπεται στις καλένδες, έστω αν και με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας κάνει ένα μικρό βήμα προς τα εμπρός.

4.4.6 Σημαντική συμβολή προς αυτήν την κατεύθυνση ενδέχεται να προέλθει από την «ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών», η οποία δεν πρέπει να αναφέρεται περιστασιακά, να παραμένει σε μια ξεχωριστή σφαίρα ή να χρησιμεύει μόνο ως προκάλυμμα. Ιδού η πρόκληση για την ΕΟΚΕ, για το «Πρόγραμμα για την Ευρώπη».

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την Έκθεση της ομάδας Larosière ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σελ. 57.

(2) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την Έκθεση της ομάδας Larosière ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σελ. 57 και γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Ένα ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας», (ECO/246), ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σελ. 71.

(3) Κατάσταση του χρηματοπιστωτικού και τραπεζικού συστήματος – Άρθρο των Christine LAGARDE, υπουργού οικονομίας, βιομηχανίας και ανάπτυξης της Γαλλίας, Anders BORG, υπουργού οικονοικών της Σουηδίας, Wouter BOS, υπουργού οικονοικών της Ολλανδίας, Jean-Claude JUNCKER, υπουργού οικονοικών του Λουξεμβούργου, Elena SALGADO MENDEZ, υπουργού οικονοικών της Ισπανίας, Peer STEINBRÜCK, υπουργού οικονοικών της Γερμανίας, και Giulio TREMONTI, υπουργού οικονοικών της Ιταλίας, το οποίο δημοσίευτηκε σε πολλές ευρωπαϊκές εφημρίδες στις 4 Σεπτεμβρίου 2009.

(4) Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την κοινοτική μακροπροληπτική εποπτεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη σύσταση Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου, COM(2009) 499 τελικό της 23.9.2009· Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών COM(2009) 501 τελικό της 23.9.2009· Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη σύσταση μιας Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων COM(2009) 502 τελικό της 23.9.2009· Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών COM(2009) 503 τελικό της 23.9.2009.

(5) Βλ. υποσημείωση 3.

(6) COM(2009) 114 τελικό, «Η υλοποίηση της ευρωπαϊκής ανάκαμψης», 4.3.2009

(7) Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα τα Αποτελέσματα της συνόδου κορυφής για την απασχόληση ΕΕ C 306 της 16.12.2009, σελ. 70.

(8) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την Έκθεση της ομάδας Larosière ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σελ. 57. Κατά την παρέμβασή του στη Σύνοδο ολομέλειας της ΕΟΚΕ στις 30 Σεπτεμβρίου 2009, ο κ. Barroso εξέφρασε παρόμοια άποψη.

(9) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ένα ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας», ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σελ. 71.

(10) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για την «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών για τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων σχετικά με τις στρατηγικές και τα προγράμματα της πολιτικής της συνοχής για την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013»ΕΕ C 228 της 22.9.2009.

(11) John Nash, Νόμπελ οικονομίας, Οκτώβριος 2008

(12) Κατά την παρέμβασή του στη Σύνοδο ολομέλειας της ΕΟΚΕ στις 30 Σεπτεμβρίου 2009, ο κ. Barroso εξέφρασε παρόμοια άποψη.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/19

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα: «Συντονισμένη δράση για να ευνοηθεί η σταδιοδρομία και η κινητικότητα των ερευνητών στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2010/C 255/03)

Μόνος εισηγητής: ο κ. Pedro ALMEIDA FREIRE

Στις 16 Ιουλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

«Συντονισμένη δράση για να ευνοηθεί η σταδιοδρομία και η κινητικότητα των ερευνητών στην Ευρωπαϊκή Ένωση»

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 10 Νοεμβρίου 2009, με μόνο εισηγητή τον κ. Pedro Almeida Freire.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009) η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 174 ψήφους υπέρ και 8 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συστάσεις

—

Η ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Ευρώπη και η προώθηση της κινητικότητας συνιστούν παράγοντες που συμβάλλουν καθοριστικά ώστε να υλοποιηθεί ο ευρωπαϊκός χώρος έρευνας, να διατηρήσει η ΕΕ την ανταγωνιστικότητά της σε παγκόσμιο επίπεδο και να σταθεί ικανή να ανταποκριθεί στις κυριότερες μελλοντικές προκλήσεις.

—

Απαιτείται επείγουσα ανάληψη δράσεων ώστε να διευκολυνθεί ο συντονισμός μεταξύ πολιτικών εκπαίδευσης, έρευνας, απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλισης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συντονισμένη ανάπτυξη μηχανισμών της εκπαιδευτικής, της επιστημονικής και της κοινωνικής πολιτικής, για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ στον χώρο αυτόν.

—

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) προτείνει, αφενός, την ενίσχυση και, αφετέρου, τον καλύτερο συντονισμό των υφιστάμενων προγραμμάτων όσον αφορά τους ανθρώπινους πόρους και την προώθηση της κινητικότητας, ειδικότερα δε συνιστά να αξιοποιηθεί η ευκαιρία που προσφέρει ο προβληματισμός σχετικά με το 8ο Πρόγραμμα Πλαίσιο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης της ΕΕ, ώστε στις ερευνητικές δράσεις, μεταξύ άλλων μέτρων, να ενισχυθεί η συνιστώσα του ανθρώπινου κεφαλαίου και να προωθηθεί η δημιουργία μιας πλατφόρμας προηγμένης επιμόρφωσης.

—

Η ΕΟΚΕ προτείνει, επίσης, τη σύσταση παρατηρητηρίου των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Ευρώπη, το οποίο θα συγκεντρώνει και θα αναλύει τα δεδομένα και θα παρέχει συνεκτικές και συγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα και με τις εθνικές πολιτικές για θέματα ανθρώπινων πόρων, είτε στην Ευρώπη είτε σε παγκόσμια κλίμακα.

—	Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για συντονισμένη δράση με στόχο την ενίσχυση της σταδιοδρομίας και της κινητικότητας των ερευνητών στην ΕΕ, όσον αφορά θέματα συνθηκών απασχόλησης και εξέλιξης της σταδιοδρομίας, ιδίως ως προς την πρόσληψη, την επαγγελματική ανέλιξη και τα κοινωνικά δικαιώματα.

—

Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητά, στο νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Καινοτομία που πρόκειται να εκπονήσει η ΕΕ, καθώς και στην προσεχή αναθεώρηση της Στρατηγικής της Λισσαβώνας, να συνεκτιμηθεί δεόντως η σημασία που αντιπροσωπεύουν η αύξηση και η ειδίκευση των ανθρώπινων πόρων στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας.

2. Εισαγωγή

2.1 Οι πολιτικές έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας διαδραματίζουν ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισσαβώνας, και σε κοινοτική και σε εθνική κλίμακα.

2.2 Η νέα ώθηση που δόθηκε στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (ΕΧΕ) και, στο πλαίσιο αυτό, στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου εντός της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ανταγωνιστικότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση καταδεικνύει ότι η ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη και η κινητικότητά τους συνιστούν καθοριστικούς παράγοντες για την επιτυχία της στρατηγικής αυτής.

2.3 Η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται να χαράξει μια νέα στρατηγική για την καινοτομία, πιο ολοκληρωμένη και πιο κοινωνική, στην οποία το τρίγωνο της γνώσης θα πρέπει να τοποθετηθεί στο επίκεντρο των προσπαθειών. Στο πλαίσιο αυτό, το ανθρώπινο δυναμικό κατέχει καίρια θέση ώστε να εξασφαλιστεί ότι η ΕΕ θα διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της σε παγκόσμιο επίπεδο και θα σταθεί ικανή να ανταποκριθεί στις κυριότερες προκλήσεις που επιφυλάσσουν οι προσεχείς δεκαετίες.

2.4 Η ελεύθερη κυκλοφορία της γνώσης και η κινητικότητα έχουν αναγνωριστεί από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων ως καθοριστικοί παράγοντες για τις πολιτικές εκπαίδευσης και έρευνας στην ΕΕ και για την ευρωπαϊκή συνεργασία. Πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα επιχειρούν, το καθένα στον οικείο χώρο δράσης, να ανταποκριθούν στις προκλήσεις αυτές, ειδικότερα δε τα εξής: – το πρόγραμμα Erasmus για την κινητικότητα των φοιτητών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης· – το πρόγραμμα Erasmus Mundus για την ενίσχυση της συνεργασίας με τρίτες χώρες μέσω κοινών προγραμμάτων μεταπτυχιακών και διδακτορικών και μέσω της δημιουργίας συμπράξεων μεταξύ ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης· – το πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, εντός του οποίου το ειδικό πρόγραμμα «Άνθρωποι» για την προώθηση της κινητικότητας των ερευνητών, ευρύτερα γνωστό ως «Δράσεις Marie Curie», κατέχει πρωταρχική θέση. Η ίδια η διαδικασία της Μπολόνια στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποβλέπει στην προώθηση της ευρωπαϊκής διάστασης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην κινητικότητα και στη συνεργασία. Ωστόσο, παρά τα υπάρχοντα προγράμματα και τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί, είναι ευρέως αποδεκτό ότι απομένουν ακόμη να γίνουν πολλά.

2.5 Ως συνέχεια της γνωμοδότησής της για την ανακοίνωση της Επιτροπής «Καλύτερες σταδιοδρομίες και περισσότερη κινητικότητα: μια ευρωπαϊκή σύμπραξη για τους ερευνητές» (1), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει την παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας, προκειμένου να προσφέρει για άλλη μία φορά τη συμβολή της σε μια στρατηγική ενίσχυσης του ανθρώπινου κεφαλαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην επιδίωξη μιας νέας ερευνητικής πολιτικής και μιας νέας στρατηγικής για την καινοτομία, που θα λαμβάνουν υπόψη τους ανθρώπινους πόρους, υπό το πρίσμα των πολιτικών ένταξης που ανέκαθεν η ΕΟΚΕ υποστήριζε καθώς και στο πλαίσιο μιας ατζέντας κοινωνικής πολιτικής.

2.6 Το 2010 θα σημάνει την ανανέωση της Στρατηγικής της Λισσαβώνας και την έναρξη του νέου ευρωπαϊκού σχεδίου για την καινοτομία, ενώ παράλληλα ανανεώνεται το «όραμα για το 2020» του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.

2.7 Στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης, η επιδίωξη της αύξησης των επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη, είτε ιδιωτικών είτε δημοσίων, και η ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας πρέπει να εξακολουθήσουν να κατέχουν θέση προτεραιότητας στην πολιτική ατζέντα τόσο της ΕΕ όσο και του των κρατών μελών.

2.8 Αποτελεί, λοιπόν, επιτακτική ανάγκη ο καθορισμός κοινών στόχων σε επίπεδο ΕΕ και η προώθηση δράσεων για την επίτευξη του απαιτούμενου επιπέδου ανθρώπινων πόρων στην έρευνα και την ανάπτυξη, ώστε να μπορούν να υλοποιηθούν οι φιλόδοξοι στόχοι που έχει τάξει η ΕΕ.

2.9 Οι στόχοι αυτοί προϋποθέτουν να εξασφαλιστεί η αύξηση του αριθμού των νέων που ακολουθούν επιστημονικές και τεχνολογικές σπουδές (από τα μαθηματικά στις φυσικές επιστήμες και από τις σπουδές μηχανικών στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες), καθώς και των διδακτορικών διατριβών στους κλάδους αυτούς, δίνοντας κίνητρα για την αύξηση του αριθμού των γυναικών στην επιστημονική κοινότητα, καθώς επίσης και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις προσέλκυσης και παραμονής στην Ευρώπη ανθρώπινων πόρων ειδικευμένων στην επιστήμη και την τεχνολογία, ούτως ώστε να εξισορροπηθεί το σημερινό έλλειμμα στις διατλαντικές σχέσεις και να διασφαλιστεί ο θετικός αντίκτυπος στις σχέσεις της Ευρώπης με τον υπόλοιπο κόσμο. Πρόκειται για νέους στόχους, σύμφωνα με τους οποίους πρέπει να ανανεωθεί η ατζέντα της Λισσαβώνας.

2.10 Για την υλοποίηση των στόχων αυτών, χρειάζεται να αναπτυχθούν στην Ευρώπη κέντρα και δίκτυα εξαιρετικής αριστείας σε παγκόσμια κλίμακα, ικανά να προσελκύσουν τα καλύτερα ταλέντα διεθνώς, παράλληλα με την αναγκαία διεύρυνση της κοινωνικής βάσης της επιστημονικής και τεχνολογικής εκπαίδευσης και παιδείας.

3. Ανάγκη ισχυρής πολιτικής σε θέματα ανθρώπινων πόρων στην Ε & Τ, σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο

3.1 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ευκαιρία που προσφέρουν η Πράσινη βίβλος για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (ΕΧΕ) (2) — η οποία ορίζει ως μία από τις κύριες προτεραιότητες του ΕΧΕ την ευρωπαϊκή σύμπραξη για τους ερευνητές, με καλύτερες σταδιοδρομίες και μεγαλύτερη κινητικότητα—, καθώς και η προαναφερθείσα ανακοίνωση της Επιτροπής, επί της οποίας η ΕΟΚΕ έχει ήδη γνωμοδοτήσει. Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιχειρεί να προχωρήσει περαιτέρω και να υποστηρίξει τις προτάσεις που περιλαμβάνονται στο έγγραφο «Ευρωπαϊκή σύμπραξη για τη βελτίωση της ελκυστικότητας των σταδιοδρομιών στον τομέα της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης (ΕΤΑ) και των όρων κινητικότητας των ερευνητών στην Ευρώπη – Προτεινόμενες δράσεις προτεραιότητας» (3), το οποίο εκπόνησαν οι υπουργοί του Λουξεμβούργου και της Πορτογαλίας François Biltgen και José Mariano Gago αντιστοίχως, στις 30 Απριλίου 2009, με τη συνεργασία των ομολόγων τους υπουργών συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην πρόοδο, μέσω συγκεκριμένων δράσεων, της πολιτικής της ΕΕ επί θεμάτων ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία.

3.2 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το σημαντικό έργο που έχει επιτελεσθεί σε επίπεδο ΕΕ στα θέματα αυτά. Η ίδια η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκπονήσει πολλές γνωμοδοτήσεις πρωτοβουλίας για θέματα που συνδέονται με το συγκεκριμένο ζήτημα.

3.3 Οι ανθρώπινοι πόροι στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας αποτελούν συστατικό στοιχείο της στρατηγικής της ΕΕ ήδη από τον Μάρτιο του 2000. Το 2002, στη σύνοδο κορυφής της Βαρκελώνης, ορίστηκε ο ευρωπαϊκός στόχος της αύξησης σε 3 % του ποσοστού του ΑΕγχΠ που επενδύεται σε έρευνα και ανάπτυξη (Ε & Α) έως το 2010. Η αύξηση των ανθρώπινων πόρων που αντιστοιχεί στον στόχο αυτόν έχει εκτιμηθεί σε μισό εκατομμύριο ερευνητών επιπλέον (4).

3.4 Ως εκ τούτου, δικαίως αναγνωρίστηκε η ανάγκη μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα αυτόν, που να προχωρά πολύ πέρα από την λεγόμενη ανοιχτή μέθοδο συντονισμού των εθνικών πολιτικών, και μάλιστα να περιλαμβάνει την μεταβολή των συνθηκών απασχόλησης και εξέλιξης της σταδιοδρομίας των ίδιων των ερευνητών, συμπεριλαμβανομένων των νέων ερευνητών, όσον αφορά την πρόσληψη, την επαγγελματική εξέλιξη και τα κοινωνικά δικαιώματα.

3.5 Παρότι ο στόχος των επενδύσεων σε Ε & Α ορίζει ότι το 2 από το 3 % επί του ΑΕγχΠ θα προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα, η βιομηχανία δεν δύναται να καταβάλει μόνη της αυτήν την προσπάθεια και, συνεπώς, οι κυβερνήσεις έχουν αυξημένη ευθύνη. Εφόσον οι περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες για τους ερευνητές προσφέρονται από τη βιομηχανία, θα πρέπει να δημιουργηθούν στην Ευρώπη καλύτερες συνθήκες για την ανάπτυξη της έρευνας στον ιδιωτικό τομέα και με δική του πρωτοβουλία, συμπεριλαμβανομένων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ώστε να επιτευχθούν οι ταχθέντες στόχοι, μέσω, λόγου χάρη, της παροχής κινήτρων για τη δημιουργία δικτύων και συνεργατικών σχηματισμών επιχειρήσεων σε καίριους για την ευρωπαϊκή οικονομία κλάδους.

3.6 Το επίπεδο της δημόσιας χρηματοδότησης ανά ερευνητή στην Ευρώπη είναι ακόμη πολύ κατώτερο απ’ ό,τι στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία. Οι συνθήκες και οι προοπτικές απασχόλησης στον δημόσιο τομέα θα έπρεπε, λοιπόν, να εντάσσονται ως συστατικό στοιχείο στους στόχους της επιστημονικής πολιτικής των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Από την άλλη πλευρά, σε σύγκριση πάντα με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, παρατηρείται μεγάλη δυσαναλογία όσον αφορά το ποσοστό των ερευνητών επί του συνόλου του πληθυσμού: περίπου 6 ερευνητές ανά 1 000 κατοίκους στην ΕΕ, μεταξύ 9 και 10 ανά 1 000 κατοίκους στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία.

3.7 Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ως κύριοι φορείς κατάρτισης των ερευνητών, πρέπει να προχωρήσουν σε καινοτομίες ως προς τους τρόπους καλύτερης ολοκλήρωσης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στα προγράμματα σπουδών και καλύτερης συνεργασίας με τη βιομηχανία, σε μια προοπτική δια βίου μάθησης. Πράγματι, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να αλλάξουν την θεώρηση και την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού στα πλαίσια της αποστολής τους να καταρτίζουν ανθρώπινους πόρους για μια κοινωνία της γνώσης: πρέπει να διευρύνουν το φάσμα των προγραμμάτων σπουδών, να επιδιώκουν την κατάρτιση σε συνεργασία με την Ε & Α στο χώρο της βιομηχανίας, να προσφέρουν νέες ευκαιρίες, ακόμη και σ’ εκείνους που ξεκινούν όψιμα μια ερευνητική σταδιοδρομία, να παρέχουν πρόσβαση στις γυναίκες, στις εθνοτικές μειονότητες και στις μειονεκτούσες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των πολιτών με ειδικές ανάγκες, οι οποίοι μπορούν να αναζητήσουν στην έρευνα και στη γνώση ένα πεδίο κοινωνικής και προσωπικής ανάδειξης στη σύγχρονη κοινωνία.

3.8 Η συμμετοχή των φοιτητών σε ερευνητικές δραστηριότητες, ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα, ως κανονικό τμήμα του προγράμματος σπουδών, όχι μόνο του δεύτερου και του τρίτου, αλλά και του πρώτου κύκλου των τριτοβάθμιων σπουδών, είναι ακόμη πολύ περιορισμένη και πρέπει να προωθηθεί.

3.9 Επίσης, χρειάζονται μέτρα που να καθιστούν πιο ελκυστική για τους νέους την επαγγελματική σταδιοδρομία του επιστήμονα, του μηχανικού, του τεχνολόγου, χωρίς να παραμελούνται οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Η διαφορά επαγγελματικής εξέλιξης ανάμεσα στη βιομηχανία και το πανεπιστήμιο ή τον δημόσιο τομέα είναι μεγάλη. Οι εθνικές κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να αναλάβουν καίριο ρόλο στο ζήτημα αυτό και να ενεργούν σε συντονισμό μεταξύ τους. Πρόκειται για παράγοντα καθοριστικό για την εξέλιξη του ΕΧΕ και για την μελλοντική ευημερία και ανταγωνιστικότητα της ΕΕ.

3.10 Η επιστημονική παιδεία συνιστά άλλον ένα σημαντικό παράγοντα, καθώς μπορεί να κεντρίσει την περιέργεια και το ενδιαφέρον των παιδιών και των νέων για τα επιστημονικά επαγγέλματα. Για την επιτυχία του ΕΧΕ, χρειάζεται να αποδοθεί εξέχουσα σημασία στα προσόντα που παρέχει η εκπαίδευση και στην ποιότητά της, ήδη από τη βασική και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μέσα από την πειραματική εργασία και από την επαφή με τους επιστημονικούς και τους βιομηχανικούς κύκλους, πέρα από τη σημασία στην ίδια την κατάρτιση των εκπαιδευτικών (5).

3.11 Οι στρατηγικές για την εκλαΐκευση της επιστήμης και την ευρεία διάδοση των επιστημονικών γνώσεων αναγνωρίζονται ήδη ως καθοριστικές για την κατανόηση της επιστήμης από το κοινό και για την προσέγγιση της επιστήμης με την κοινωνία, και κυρίως με τους νέους. Πρέπει, ωστόσο, οι στρατηγικές αυτές να προωθούνται ολοένα και περισσότερο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσα από την υποστήριξη πρωτοβουλιών κοινού ενδιαφέροντος, δεδομένου ότι παρουσιάζουν ύψιστο ενδιαφέρον, κυρίως μάλιστα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, όπου η ανάγκη κατανόησης αμφιλεγόμενων ζητημάτων, αφενός, και γνωστοποίησης των επιτευγμάτων της επιστήμης, αφετέρου, λαμβάνει καίρια σημασία.

3.12 Το ζήτημα της παρουσίας των γυναικών στους επιστημονικούς κύκλους συνιστά ακόμα ένα σημαντικό στοιχείο. Παρότι τα ποσοστά έχουν αλλάξει πολύ εδώ και μια εικοσαετία, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σε πολλούς τομείς επιστημονικής έρευνας, σε πολλές χώρες, και κυρίως δεν φθάνουν σε ηγετικές θέσεις. Έχει επιτελεσθεί σημαντικό έργο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από ορισμένα κράτη μέλη: ωστόσο, μένει ακόμη πολύς δρόμος. Οι γυναίκες συνεχίζουν να συνιστούν την πιο εμφανή πηγή αύξησης των ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη, παρότι δεν υπάρχει μεγάλος συντονισμός των κινήτρων μεταξύ των επιστημονικών πολιτικών και των κοινωνικών και οικονομικών πολιτικών στήριξης των γυναικών.

3.13 Η διεθνής διάσταση του ΕΧΕ δεν μπορεί να παραγνωρίζεται όταν γίνεται λόγος για ανθρώπινους πόρους στην επιστήμη και την τεχνολογία (6). Η ΕΕ καλείται να ανταγωνιστεί σε διεθνές επίπεδο για να προσελκύσει τους καλύτερους ειδικευμένους ανθρώπινους πόρους και να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις για την παραμονή τους στην Ευρώπη, μέσα από έναν καλύτερο συντονισμό μεταξύ εθνικών και κοινοτικών πολιτικών. Ωστόσο, θα πρέπει να επικρατήσει μια αντίληψη συνεργασίας, ώστε να προωθείται η κυκλοφορία και η μετάδοση γνώσης, καθώς και η κινητικότητα, με πνεύμα αμοιβαιότητας και, κυρίως όσον αφορά τους ερευνητές από αναπτυσσόμενες χώρες, να προωθηθεί παράλληλα και η ενίσχυση της ειδίκευσης στις χώρες προέλευσής τους.

4. Ανάγκη ανάληψης συγκεκριμένων πολιτικών δράσεων για την επίτευξη άμεσης προόδου στην ευρωπαϊκή ατζέντα για την ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία

4.1 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει τη σημασία μιας κοινής ευρωπαϊκής προσέγγισης, με συγκεκριμένες πολιτικές δράσεις για την επίτευξη άμεσης προόδου σε θέματα ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη.

Επαναλαμβάνοντας τα όσα εκτίθενται στη γνωμοδότηση για την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την ευρωπαϊκή σύμπραξη για τους ερευνητές, κυρίως όσον αφορά την πρόσληψη ερευνητών και τις σχετικές προϋποθέσεις, κρίνουμε ευκταίο και ρεαλιστικό στόχο την σταθερή και συνεχή αύξηση του επιστημονικού δυναμικού στην ΕΕ με ρυθμούς 5 % περίπου ανά έτος κατά μέσον όρο κατά την προσεχή δεκαετία. Με τους ρυθμούς αυτούς, τα σημερινά επίπεδα ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία θα αυξηθούν κατά 50 % μέσα σε μια δεκαετία. Η ΕΟΚΕ προτείνει να αναπτυχθούν δράσεις ιδίως στις ακόλουθες πτυχές:

4.2.1 Να αυξηθεί ο αριθμός και η αναλογία των νέων που επιλέγουν να ακολουθήσουν σπουδές στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας.

4.2.2 Να αυξηθεί ο αριθμός και η αναλογία πτυχιούχων που εγγράφονται στον τρίτο κύκλο των τριτοβάθμιων σπουδών, να διευρυνθεί το φάσμα των διδακτορικών διατριβών, να ενισχυθούν οι μηχανισμοί εξασφάλισης της ποιότητας.

4.2.3 Να προσελκύεται στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, και να παραμένει σε αυτά, μεγαλύτερο ποσοστό φοιτητών και ερευνητών από τον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας, προερχόμενων από την Ευρώπη και από τον υπόλοιπο κόσμο, και να διπλασιαστεί ο αριθμός διδακτορικών εκτός της χώρας καταγωγής.

4.2.4 Να τονιστεί για άλλη μία φορά η σημασία της εξασφάλισης ενός νομικού, διοικητικού και χρηματοδοτικού πλαισίου που θα προωθεί την υλοποίηση των προαναφερόμενων δράσεων σε θέματα συντονισμού των ερευνητικών πολιτικών με τις εργασιακές και τις κοινωνικές πολιτικές.

4.3 Ο αριθμός των νέων που επιλέγουν τις σπουδές στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας έχει όντως αυξηθεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αυτό όμως δεν ισχύει και όσον αφορά την αναλογία τους προς τον συνολικό αριθμό των φοιτητών. Διάφορες δράσεις θα μπορούσαν να αναληφθούν για να προσελκύσουν τους νέους στην επιστήμη και την τεχνολογία, όπως για παράδειγμα: – να βελτιωθεί η διδασκαλία στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας και να προωθηθεί η ανάπτυξη επιστημονικών δικτύων σχολών, καθηγητών και ερευνητών, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο· – να υποστηριχθούν οι δράσεις προώθησης του επιστημονικού πνεύματος και η διεύρυνση της κοινωνικής βάσης της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης, ιδίως τα επιστημονικά κέντρα και τα μουσεία επιστημών· – να παρέχονται υπηρεσίες ενημέρωσης και υπηρεσίες σχολικού και επαγγελματικού προσανατολισμού, ικανές να ανταποκριθούν στις κοινωνικές ανάγκες όσον αφορά τις σπουδές επιστημών και τεχνολογίας.

4.4 Χωρίς να παραμελείται η εγγύηση της ποιότητας, άλλος άμεσος στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των διδακτορικών διατριβών και τη διεύρυνση του φάσματος αυτών, με τη συμμετοχή της βιομηχανίας όταν ενδείκνυται. Αυτός ο στόχος περιλαμβάνει δράσεις: — για να αυξηθεί η αναλογία των υποτροφιών για σπουδές τρίτου κύκλου που χορηγούνται μέσω γενικών διαγωνισμών, σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο· — για να προσελκυσθούν στην Ευρώπη πτυχιούχοι τρίτων χωρών για να ακολουθήσουν σπουδές διδακτορικού· — για να επεκταθεί και σε άλλους επαγγελματικούς χώρους, εκτός της έρευνας, η σημασία που έχει πρόσφατα αποκτήσει η κατοχή διδακτορικού για την ανέλιξη σε υψηλά επίπεδα επαγγελματικής ευθύνης.

4.5 Η ελκυστικότητα σε διεθνή κλίμακα πρέπει να συνιστά στόχο προς επίτευξη, και αυτός προϋποθέτει: — να βελτιωθεί και να προωθηθεί η κινητικότητα φοιτητών, ερευνητών και καθηγητών μεταξύ ιδρυμάτων, κλάδων και χωρών, ιδίως μεταξύ του ακαδημαϊκού χώρου και της βιομηχανίας· — να προωθηθεί η ανοιχτή, ανταγωνιστική και διαφανής πρόσληψη των ερευνητών· — να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των οικογενειών των ερευνητών και να διευκολυνθεί η πρόσβαση των συντρόφων των ερευνητών στην αγορά εργασίας· — να περιοριστεί δραστικά η γραφειοκρατία που απαιτείται για τη δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας.

4.6 Η βελτίωση των όρων και των συνθηκών εργασίας και απασχόλησης των ερευνητών συνιστά καθοριστικό παράγοντα για την αύξηση της κινητικότητας και του ενδιαφέροντος για τα επιστημονικά επαγγέλματα, συμπεριλαμβανομένης και της αύξησης της αναλογίας των γυναικών στο χώρο της έρευνας, με την δέουσα κοινωνική προστασία. Η σταδιακή γενίκευση των συμβάσεων εργασίας που καθιστούν ανταγωνιστικές και ελκυστικές τις επαγγελματικές σταδιοδρομίες, παρέχοντας κατάλληλες συνθήκες απασχόλησης για άνδρες και γυναίκες, συμπεριλαμβανομένης της άδειας εγκυμοσύνης και της γονικής άδειας, καθώς και άλλων μέτρων κοινωνικής πρόνοιας που ευνοούν την κινητικότητα των ερευνητών, συνιστά αποφασιστικό παράγοντα για την επιτυχία οιασδήποτε πολιτικής υπέρ της έρευνας και της καινοτομίας.

4.7 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προσπάθειες των κρατών μελών για την διερεύνηση μέτρων που να διευκολύνουν την μεταφορά των δικαιωμάτων συμπληρωματικής συνταξιοδότησης των διακινούμενων ερευνητών, με αξιοποίηση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου μέσω διμερών και πολυμερών συμφωνιών. Προσβλέπει, επίσης, στα αποτελέσματα της μελέτης βιωσιμότητας ενός ενδεχόμενου πανευρωπαϊκού συνταξιοδοτικού ταμείου για τους ερευνητές της ΕΕ, η οποία διενεργείται με κοινοτική χρηματοδότηση, ενώ υποστηρίζει και θεωρεί επείγοντα οιαδήποτε μέτρα θα μπορούσαν να διευκολύνουν την μεταφορά των δικαιωμάτων συμπληρωματικής συνταξιοδότησης των ερευνητών.

4.8 Η ΕΟΚΕ τάσσεται επίσης υπέρ της επείγουσας ανάληψης δράσεων που να διευκολύνουν τον συντονισμό των πολιτικών εκπαίδευσης, έρευνας, απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλισης, ώστε να εξασφαλιστεί η συντονισμένη ανάπτυξη μηχανισμών της εκπαιδευτικής, της επιστημονικής και της κοινωνικής πολιτικής, που θα συμβάλλουν στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων σε θέματα ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Ως συγκεκριμένα μέτρα σε επίπεδο ΕΕ για την επίτευξη των στόχων που εκτίθενται ανωτέρω, η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε τα εξής:

4.9.1 Στα πλαίσια του προβληματισμού που πρόκειται να αναπτυχθεί προσεχώς σχετικά με το μελλοντικό 8ο πρόγραμμα πλαίσιο (8ο ΠΠ) έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης (Ε & ΤΑ) της ΕΕ, να οριστεί ότι οι ερευνητικές δράσεις που θα λάβουν υποστήριξη από το 8ο ΠΠ θα πρέπει υποχρεωτικά να συνιστούν μια προηγμένη πλατφόρμα επιμόρφωσης, ιδίως για ανώτατες σπουδές τρίτου κύκλου, υπό συνθήκες ανοιχτού ανταγωνισμού, ελεύθερου στους φοιτητές οιασδήποτε χώρας.

4.9.2 Να συσταθεί παρατηρητήριο των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Ευρώπη, το οποίο να παρέχει συνεκτικές και συγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη του ζητήματος και με τις εθνικές πολιτικές για τα συγκεκριμένα θέματα, είτε στην Ευρώπη είτε σε παγκόσμια κλίμακα (7).

4.9.3 Στο πλαίσιο, και πάλι, του 8ου ΠΠ Ε & ΤΑ, να διευρυνθούν οι λεγόμενες «δράσεις Marie Curie», για την προώθηση της κινητικότητας των ερευνητών, και οι συναφείς δράσεις, και να ενισχυθεί η διάσταση της διεθνούς συνεργασίας ως προς την πτυχή των ανθρώπινων πόρων. Να ενισχυθεί, επίσης, το πρόγραμμα Erasmus Mundus, ως κίνητρο για τη συνεργασία με τρίτες χώρες σε θέματα προηγμένης επιμόρφωσης.

4.10 Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητά η μελλοντική αναθεώρηση της Στρατηγικής της Λισσαβώνας να λαμβάνει δεόντως υπόψη τη σημασία που έχει η αύξηση και η ειδίκευση των ανθρώπινων πόρων στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας και η εξασφάλιση της σταθερής ανάπτυξης μιας κοινής πολιτικής για το ζήτημα αυτό σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) ΕΕ C 175 της 28.7.2009, σ. 81.

(2) Πράσινη βίβλος «Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας: Νέες προοπτικές» [COM(2007) 161 τελικό], της 4ης Απριλίου 2007.

(3) Έγγραφο 10003/09 του Συμβουλίου, της 18ης Μαΐου 2009.

(4) Βλ. την έκθεση της ομάδας υψηλού επιπέδου για τους ανθρώπινους πόρους στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη «Report by the High Level Group on Increasing Human Resources for Science and Technology in Europe 2004», Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2004.

(5) Βλ. τις δημοσιεύσεις: «Encouraging Student Interest in Science and Technology Studies», Παγκόσμιο επιστημονικό φόρουμ, ΟΟΣΑ 2008, «Mathematics, Science and Technology Education Report, The Case for a European Coordinating Body», Ευρωπαϊκή Στρογγυλή Τράπεζα Βιομηχάνων (European Roundtable of Industrialists – ERT), Αύγουστος 2009.

(6) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, για την «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Ευρωπαϊκό στρατηγικό πλαίσιο για διεθνή επιστημονική και τεχνολογική συνεργασία», εισηγητής: ο κ. Gerd Wolf (Βλ. ΕΕ C 306 της 16.12.2009, σ. 13).

(7) Πρόκειται για πρόταση που διατυπώθηκε ήδη το 2004, από το High Level Group on Human Resources for Science and Technology in Europe (βλ. υποσημείωση αριθ. 4).

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/24

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Επιτροπής με θέμα «Τρόποι στήριξης των ΜΜΕ για την προσαρμογή τους στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2010/C 255/04)

Εισηγητής: ο κ. CAPPELLINI

Συνεισηγητής: ο κ. PAETZOLD

Στις 26 Φεβρουαρίου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 29, παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Τρόποι στήριξης των ΜΜΕ (1) για την προσαρμογή τους στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς.

Η Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών, στην οποία ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή της στις 26 Νοεμβρίου 2009 με εισηγητή τον κ Cappellini και συνεισηγητή τον κ. Paetzold.

Κατά τη 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 180 ψήφους υπέρ και 3 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

Μέρος 1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι ΜΜΕ ακολουθούν ποικίλες οδούς προς τη διεθνοποίηση, αξιοποιώντας διαφορετικές στρατηγικές και διαφορετικά επίπεδα υποστήριξης. Η παρούσα γνωμοδότηση παρουσιάζει οκτώ συστάσεις, οι οποίες θα κατευθύνουν και θα εμπνεύσουν μια σειρά δράσεων για τη στήριξη των ΜΜΕ με στόχο την προσαρμογή τους στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς. Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ απευθύνεται στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, στα κράτη μέλη, στις ΜΜΕ και τις ενώσεις τους, καθώς και στην ευρύτερα οργανωμένη κοινωνία των πολιτών της ΕΕ.

1.2 Σύσταση 1: Σεβασμός των επιχειρηματιών, του δικαιώματός τους να λαμβάνουν αποφάσεις και της ανάγκης τους να υφίστανται στις συνέπειες των αποφάσεων αυτών. Η στήριξη των επιχειρήσεων θα πρέπει να βοηθά τους επιχειρηματίες να αντιμετωπίζουν τις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς, αλλά δεν πρέπει ούτε να υποκαθιστά την ίδια την επιχειρηματική απόφαση ούτε να προστατεύει τον επιχειρηματία από τον κίνδυνο που απορρέει από την εν λόγω απόφαση. Η πολιτική στήριξη των ΜΜΕ θα πρέπει να επιβραβεύει ουσιαστικά την καινοτομία (με την ενεργό συμμετοχή στις διατομεακές τεχνολογικές πλατφόρμες του προγράμματος-πλαισίου 7 (ΠΠ7)) και να μην ενέχει κινδύνους, εκτός εάν απαντά σε συγκεκριμένες αδυναμίες της αγοράς. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς μπορεί να έχουν δυσανάλογα μεγάλο αντίκτυπο στις μικρότερες επιχειρήσεις (όπως εκείνες που λειτουργούν σε παγκόσμιες αλυσίδες αξίας ή οικονομίες στις οποίες κυριαρχούν μικρότερες εταιρείες).

1.3 Σύσταση 2: Μείωση των εμποδίων του εμπορίου. Η προώθηση των ανοικτών αγορών μέσω της διεξαγωγής επιτυχημένων εμπορικών διαπραγματεύσεων και της διασφάλισης ότι οι τρίτες χώρες κάνουν χρήση νομικώς ορθών μηχανισμών προστασίας του εμπορίου, η ενίσχυση των παγκόσμιων προτύπων συναλλαγών και η προστασία της εσωτερικής αγοράς, χωρίς να παραγκωνίζεται η συμμετρική πρόσβαση στην αγορά, παραμένουν οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι στήριξης των εξαγωγικών ΜΜΕ. Η καλύτερη πολιτική αντίδραση είναι εκείνη που διασφαλίζει ότι οι εταιρείες, οι οποίες είναι σε θέση να πραγματοποιούν εξαγωγές, δεν εμποδίζονται από δασμολογικούς ή μη δασμολογικούς φραγμούς.

1.4 Σύσταση 3: Προώθηση της ανταγωνιστικότητας του εμπορίου με τη βελτίωση της ποιότητας. Τα πλεονεκτήματα της τήρησης των ευρωπαϊκών προτύπων και απαιτήσεων, καθώς και της πλήρους συμμετοχής σε προγράμματα προώθησης της ποιότητας, όπως το ΠΠ7 και το ΠΑΚ, πρέπει να γίνουν γνωστά με διαφημιστικές εκστρατείες σε τρίτες χώρες, που διοργανώνονται από τα κράτη μέλη, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις επιχειρηματικές ενώσεις. Ταυτόχρονα θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η τήρηση των κοινοτικών προτύπων είναι προϋπόθεση για την εισαγωγή εμπορευμάτων και υπηρεσιών στην ΕΕ.

1.5 Σύσταση 4: η πολιτική εμπορίου πρέπει να δίνει«Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις». Με δεδομένο ότι η ανάπτυξη συμπράξεων εξυπηρετεί την πρόσβαση στην αγορά, οι ΜΜΕ χρειάζονται καλύτερο συντονισμό για να ανταποκρίνονται στη σύνθετη διαδικασία των εμπορικών διαπραγματεύσεων. Η διαφάνεια των διαπραγματεύσεων θα μπορούσε να βελτιωθεί με την ανάδειξη της διάστασης των ΜΜΕ σε όλες τις εκτιμήσεις αντικτύπου για την αειφορία (SIA). Θα πρέπει επίσης να υπάρχει μεγαλύτερη ενημέρωση όσον αφορά την αντιπροσωπευτικότητα των επιχειρηματικών αντιπροσώπων. Η βάση δεδομένων για την πρόσβαση στην αγορά και τα γραφεία αρωγής για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στις νέες αγορές θα βοηθήσουν επίσης σε αυτήν την κατεύθυνση. Περισσότερες προσπάθειες μπορούν εξίσου να γίνουν στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων και των άμεσων πληρωμών εντός της ΕΕ για τη βελτίωση των συναλλαγών των ΜΜΕ.

1.6 Σύσταση 5: Προσαρμογή των πολιτικών στις ανάγκες των ΜΜΕ. Υπάρχει απόκλιση μεταξύ των εμπειριών που έχουν οι ΜΜΕ σχετικά με τα εμπόδια για τη διεθνοποίηση και της αντίληψης αυτών των εμποδίων από τους φορείς χάραξης πολιτικών. Η στήριξη πρέπει να παρέχεται μέσω τοπικών και εθνικών ενδιαμέσων που γνωρίζουν τις ΜΜΕ, με πρακτικό και εύκολο τρόπο. Η προώθηση των προσωπικών επαφών μεταξύ των εταιρειών μέσω της επιδότησης των πρώτων επισκέψεων είναι ένα καλό παράδειγμα. Απαιτούνται πολλές προσπάθειες για τη σύνδεση των αναγκών των ΜΜΕ και των σχετικών πολιτικών, όπως φανερώνει το παράδειγμα της πρόσβασης στη χρηματοδότηση. Απαραίτητη είναι η προώθηση πρακτικών μεθόδων για τη στήριξη των ΜΜΕ όπως η διαμεσολάβηση, οι φορολογικές ελαφρύνσεις, οι άμεσες πληρωμές και τα μέτρα που διευκολύνουν την ταχεία διανομή κεφαλαίων μέσω εξαιρέσεων στις κρατικές ενισχύσεις, ιδίως για τους τομείς που είναι πιο εκτεθειμένοι στην παγκοσμιοποίηση και την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση (μεταξύ άλλων η αυτοκινητοβιομηχανία).

1.7 Σύσταση 6: Στήριξη των ΜΜΕ μέσω των εργαζομένων τους. Σκοπός είναι να διασφαλιστεί ότι οι ΜΜΕ είναι σε θέση να αξιοποιήσουν ένα καταρτισμένο και αφοσιωμένο εργατικό δυναμικό από την αγορά εργασίας. Για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ της ΕΕ, πρέπει να διατηρηθεί το υψηλότερο επίπεδο κατάρτισης σε τομείς όπως η μηχανική, η τεχνική συντήρηση ή οι κατασκευές. Η «κοινή δέσμευση για την απασχόληση» της Επιτροπής προσθέτει αξία σε αυτήν τη διαδικασία. Ο κοινωνικός διάλογος, ιδίως ο τομεακός κοινωνικός διάλογος, πρέπει να βοηθήσει τις ΜΜΕ και τους εργαζομένους τους να διατηρήσουν και να αναπτύξουν νέες δεξιότητες προκειμένου να είναι οι πρώτες που θα επωφεληθούν από νέες και υπάρχουσες ευκαιρίες στην εσωτερική αγορά. Για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων αλλαγών, οι συμπράξεις και τα σχέδια σε επίπεδο ΕΕ θα πρέπει να διευκολύνονται μεταξύ των οργανώσεων των ΜΜΕ, των πανεπιστημίων και των ερευνητικών οργανισμών, σε συνεργασία με θεσμούς των αναδυόμενων οικονομιών.

1.8 Σύσταση 7: Τα δίκτυα είναι σημαντικά για τις ΜΜΕ, ιδίως όσο αποκτούν παγκόσμιο χαρακτήρα. Τα δίκτυα παρέχουν στις ΜΜΕ ευκαιρίες, αλλά και συγκεκριμένα προβλήματα που σχετίζονται με την πνευματική ιδιοκτησία και τους κυρίαρχους πελάτες, τα οποία μπορούν να εξεταστούν καλύτερα στο πλαίσιο μιας τομεακής προσέγγισης. Ως παγκόσμιος παράγοντας, η ΕΕ δεν έχει καταφέρει να βελτιώσει το ρόλο των ΜΜΕ ως εξαγωγέων προς, και εισαγωγέων από, τρίτες χώρες. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη για τη στήριξη των ΜΜΕ που είναι αρκούντως ανταγωνιστικές για να αναλάβουν ρόλο αρχικών και ενδιάμεσων εταιρειών σε αλυσίδες αξίας. Μεγαλύτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο θέμα αυτό σύμφωνα με προηγούμενες παρατηρήσεις της CCMI και με δεδομένες τις απαιτήσεις επαναπροσδιορισμού των βιομηχανικών πολιτικών της ΕΕ στις παγκόσμιες αγορές.

1.9 Σύσταση 8: Καινοτομία και αξιολόγηση. Οι φορείς χάραξης πολιτικών πρέπει να υιοθετούν καινοτόμες προσεγγίσεις στην πραγματική οικονομία, ιδίως σε περιόδους απαιτητικών οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών συνθηκών. Η πολιτική πρέπει να αντιδρά γρήγορα στις νέες προκλήσεις, να αξιολογείται με βάση αξιόπιστες αποδείξεις ποιότητας και να προσεγγίζει αντιπροσωπευτικούς φορείς για να αντλήσει διδάγματα από τις επιτυχίες και τις αλλαγές στην απόδοση. Οι ΜΜΕ θα μπορούσαν συνεισφέρουν σημαντικά σε πιο ενεργειακώς αποδοτικά προϊόντα/υπηρεσίες και στη λεγόμενη «πράσινη οικονομία».

2. Οι ΜΜΕ διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντίδραση της ΕΕ στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς

2.1 Τα 23 εκατομμύρια ΜΜΕ της ΕΕ συνεισφέρουν καθοριστικά στην προσαρμογή της οικονομίας της ΕΕ στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς. Απασχολούν τα δύο τρίτα των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα, διατηρούν τη δυναμικότητα της αγοράς εργασίας και συνεισφέρουν στην ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικής και καινοτόμου οικονομίας της ΕΕ, χωρίς αποκλεισμούς. Οι διαδικασίες οικονομικού κατακερματισμού και εξειδίκευσης που χαρακτηρίζουν την παγκοσμιοποίηση παρέχουν στις ΜΜΕ ευκαιρίες προς αξιοποίηση. Η συμβολή των ΜΜΕ στην ευημερία της ΕΕ και στην επιτυχία των διαφόρων κοινωνικών, επιχειρηματικών και πολιτιστικών της μοντέλων χρειάζεται μεγαλύτερη αναγνώριση. Οι ΜΜΕ είναι η ραχοκοκαλιά του παραγωγικού συστήματος της ΕΕ και θα μπορούσαν να συνεισφέρουν περισσότερο στην απασχόληση και την προστιθέμενη αξία της ΕΕ (2).

2.2 Ως ο μεγαλύτερος εξαγωγέας και χορηγός αναπτυξιακής βοήθειας παγκοσμίως, η ΕΕ έχει ήδη παγκόσμιο προσανατολισμό. Οι ΜΜΕ αποτελούν μια ανομοιογενή ομάδα και πολλές από αυτές δεν θα έχουν τη δύναμη, τους πόρους ή τη βούληση να αντιμετωπίσουν τις παγκόσμιες αγορές. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να υπογραμμίσει ότι η «παγκοσμιοποίηση» και η «διεθνοποίηση» αποτελούν σημαντικά ζητήματα ακόμη και για τις ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται μόνο σε τοπικές και περιφερειακές αγορές (3). Η παγκοσμιοποίηση έχει επαναπροσδιορίσει τους κοινωνικούς συμβιβασμούς που εδραίωσαν τις ΜΜΕ στα εθνικά οικονομικά συστήματα και η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η παρούσα κρίση θα αλλάξει και πάλι τον τρόπο με τον οποίο οι ΜΜΕ συνδέονται με τις εθνικές και διεθνείς αγορές (4). Ο ενισχυμένος ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών στον τομέα αυτόν χρειάζεται συζήτηση και πρέπει να ενταχθεί στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ. Μια ενιαία φωνή της ΕΕ στα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (όπως έχει ήδη ζητηθεί από τον εκπρόσωπο του Eurogroup στο Συμβούλιο) και ένα κοινό όραμα του Eurogroup για την ευρωζώνη θα μπορούσαν επίσης να στηρίξουν το ρόλο των ΜΜΕ στην παγκόσμια σκηνή.

2.3 Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την αντίδραση των ΜΜΕ στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς. Παρά τη δέσμευση υλοποίησης της ενιαίας αγοράς, ελάχιστες ΜΜΕ των 27 κρατών μελών της ΕΕ πραγματοποιούν εξαγωγές ή αγορές από το εξωτερικό (5). Οι μικρότερες χώρες και οι μεγαλύτερες εταιρείες τείνουν να είναι πιο διεθνοποιημένες (6). Ο τομέας των υπηρεσιών, ο οποίος κυριαρχείται από ΜΜΕ, προσφέρει περίπου το 70 % της μεικτής προστιθέμενης αξίας της ΕΕ των 27 κρατών μελών, ωστόσο η συνολική του συνεισφορά στο διασυνοριακό εμπόριο έφτασε μόλις το 20 % κατά τη διάρκεια της σχετικά ανθηρής περιόδου του 2006 (7). Οι προορισμοί και οι τομείς διεθνοποίησης ποικίλουν, όπως και οι επιλεγμένες οδοί (π.χ. εξαγωγές ή κοινές επιχειρήσεις) και η κατεύθυνση του εμπορίου. Τα εμπόδια για τη διεθνοποίηση ποικίλουν εξίσου, με κυριότερο εμπόδιο για τις εξαγωγές των ΜΜΕ την έλλειψη γνώσης των ξένων αγορών (13 % των εξαγωγικών ΜΜΕ το αναφέρουν ως το κύριο εμπόδιό τους) και στη συνέχεια τους εισαγωγικούς δασμούς στις χώρες προορισμού και την έλλειψη κεφαλαίου (και τα δύο σε ποσοστό 9 %) (8).

2.4 Οι ΜΜΕ έχουν λιγότερες διασυνοριακές δραστηριότητες από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις εντός και εκτός της εσωτερικής αγοράς. Το γεγονός αυτό μπορεί να δημιουργεί την εσφαλμένη εντύπωση ότι η ΕΕ είναι για τις μεγάλες επιχειρήσεις και τα κράτη μέλη είναι για τις ΜΜΕ. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι ΜΜΕ είναι η ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής οικονομίας και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική οικονομία της ΕΕ, ιδίως όταν οι μεγάλες επιχειρήσεις προβαίνουν σε εξωτερικές αναθέσεις σε τρίτες χώρες.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την εξέλιξη των πολιτικών της ΕΕ για τις ΜΜΕ με την πάροδο των ετών, αρχής γενομένης από το σχέδιο δράσης του 1986 για τις ΜΜΕ, το ολοκληρωμένο πρόγραμμα του 1994, τα ποικίλα πολυετή προγράμματα, την ατζέντα της Λισαβώνας του 2000, τον ευρωπαϊκό χάρτη για τις μικρές επιχειρήσεις του 2000, το πρόγραμμα για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία (ΠΑΚ) και τον νόμο για τις μικρές επιχειρήσεις της Ευρώπης (SBA).

2.5 Πολλές εταιρείες λειτουργούν αναζητώντας τη στήριξη της δημόσιας πολιτικής αποκλειστικά για την εξάλειψη διοικητικών και ρυθμιστικών εμποδίων. Για αυτές, ο κύριος λόγος για τις παρεμβάσεις της πολιτικής της ΕΕ για τις ΜΜΕ είναι η διόρθωση των αδυναμιών της αγοράς. Η ΕΟΚΕ όμως κατέστησε σαφές σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (9) ότι η στήριξη των ΜΜΕ πρέπει να περάσει σε άλλο επίπεδο προκειμένου να ικανοποιηθούν οι φιλοδοξίες του SBA και οι ανάγκες των 23 εκατομμυρίων ΜΜΕ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εβδομάδα για τις ΜΜΕ έχει διευρύνει το πεδίο εφαρμογής της πολιτικής για τις ΜΜΕ, καθώς επιδιώκει την «ενημέρωση», «υποστήριξη», «έμπνευση», «ανταλλαγή» και «προώθηση» των ΜΜΕ (10), όπως επισημαίνεται ήδη για την υλοποίηση του SBA στη γνωμοδότηση INT/445 της ΕΟΚΕ και πρόσφατα από την Επιτροπή των Περιφερειών.

2.6 Η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζει στην παροχή συστάσεων προς τις ΜΜΕ που θα τις βοηθήσουν να αναπτύξουν εξαγωγές και να διαχειριστούν τις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς. Απευθύνεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στα κράτη μέλη, καθώς και στις ΜΜΕ και στις ενώσεις τους, τομεακές και διατομεακές. Η γνωμοδότηση διευκρινίζει αρχικά τους λόγους για τους οποίους η παραδοσιακή αιτιολογία παρέμβασης για την αντιμετώπιση των αδυναμιών της αγοράς μπορεί να αποτελεί καίρια συνιστώσα της εν λόγω πολιτικής. Επίσης υποστηρίζει ότι οι μηχανισμοί εντοπισμού των αδυναμιών της αγοράς, καθορισμού των πολιτικών λύσεων και κατανομής των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων δεν είναι πάντοτε σαφείς ή ορθά συνδεδεμένοι. Για τους λόγους αυτούς, πρέπει να αναπτυχθούν άλλες αρχές που θα κατευθύνουν την πολιτική πιο κοντά στις ΜΜΕ και μακριά από την αόριστη έννοια της «αγοράς». Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να προωθήσει, μαζί με άλλους ενδιαφερόμενους κοινοτικούς και εθνικούς φορείς, την κατάρτιση μιας εξαμηνιαίας έκθεσης παγκόσμιου επιπέδου για τη μέτρηση της παρουσίας των ΜΜΕ στην παγκόσμια αγορά μέσω κατάλληλων δεικτών της αγοράς.

3. Σύσταση 1: Οι επιχειρηματίες λαμβάνουν τις αποφάσεις

3.1 Τα μέτρα πρέπει να σέβονται τους επιχειρηματίες, το δικαίωμά τους να λαμβάνουν αποφάσεις και την ανάγκη τους να υφίστανται τις συνέπειες των αποφάσεων αυτών. Τα κίνητρα εξαγωγικά μπορεί να είναι εξαιρετικά επιζήμια, στρεβλώνοντας τις αγορές και ενθαρρύνοντας τις εταιρείες να αναλαμβάνουν κινδύνους, τους οποίους δεν είναι έτοιμες να διαχειριστούν. Η πολιτική θα πρέπει κατά κανόνα να επιβραβεύει την καινοτομία και να στηρίζει την ανάληψη εμπορικών κινδύνων, αλλά να μην ενέχει εμπορικούς κινδύνους, εκτός εάν απαντά σε συγκεκριμένες αδυναμίες της αγοράς.

3.2 Η παγκοσμιοποίηση παρουσιάζει σύνθετες προκλήσεις, κινδύνους μαζί και ευκαιρίες, για τις ΜΜΕ και τους φορείς χάραξης πολιτικών. Η πρόσβαση στις παγκόσμιες αγορές απαιτεί πολύτιμη πληροφόρηση και αξιόπιστους προμηθευτές, ενώ οι αλυσίδες αξίας παρουσιάζουν προκλήσεις σε επίπεδο δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τις ΜΜΕ. Οι ΜΜΕ ακολουθούν ποικίλες οδούς προς τη διεθνοποίηση, με ορισμένες να είναι «γεννημένες» για μια τέτοια πορεία και άλλες να μαθαίνουν σταδιακά τρόπους προσαρμογής. Η πρόκληση για τους φορείς χάραξης πολιτικών είναι να διασφαλίσουν ότι η αντίληψή τους ως προς τις ανάγκες των ΜΜΕ αντιστοιχεί πράγματι στις ανάγκες των ΜΜΕ, τις οποίες επιθυμούν να στηρίξουν. Για αυτόν το λόγο, η προσοχή πρέπει να παραμείνει στην παροχή υποστήριξης και ταυτόχρονα στον σεβασμό της διακριτικής ευχέρειας των επιχειρήσεων.

4. Σύσταση 2: Οι αγορές πρέπει να είναι ελεύθερες

4.1 Η έμφαση στη διακριτική ευχέρεια των επιχειρήσεων είναι ο κύριος λόγος για τη στήριξη των ελεύθερων αγορών και κοινή αρχή της πολιτικής της ΕΕ για τις ΜΜΕ. Ο SBA αναφέρεται στην καλύτερη αξιοποίηση της εσωτερικής αγοράς, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η βελτίωση της εσωτερικής αγοράς είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος βελτίωσης των εξαγωγικών ικανοτήτων των ΜΜΕ (11), και η καλύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ στις εξαγωγικές αγορές είναι κεντρικό θέμα της εξωτερικής διάστασης της στρατηγικής της Λισαβώνας (12). Η μείωση των εμποδίων του εμπορίου και η προώθηση των ανοικτών και ανταγωνιστικών αγορών, μέσω της διεξαγωγής εμπορικών διαπραγματεύσεων, της επιβολής παγκόσμιων εμπορικών προτύπων και της προστασίας της εσωτερικής αγοράς, παραμένουν επομένως ο αποτελεσματικότερος τρόπος στήριξης των εξαγωγικών ΜΜΕ, με την προϋπόθεση ότι η απελευθέρωση των αγορών σέβεται τη «συμμετρική πρόσβαση» και δεν θέτει σε κίνδυνο το «κοινοτικό κεκτημένο». Η καλύτερη πολιτική αντίδραση είναι εκείνη που διασφαλίζει ότι οι μικρές εταιρείες, οι οποίες είναι σε θέση να πραγματοποιούν εξαγωγές, δεν εμποδίζονται από δασμολογικούς ή μη δασμολογικούς φραγμούς. Ορισμένα παραδείγματα κατάλληλων δράσεων είναι τα εξής:

α)

η ολοκλήρωση του Γύρου της Ντόχα, των συμφωνιών του ΠΟΕ/ΣΔΣ και διμερών συμφωνιών, και άλλων διεθνών εμπορικών διαπραγματεύσεων για την αντιμετώπιση των εμπορικών φραγμών τόσο στα σύνορα (π.χ. δασμολογικοί φραγμοί, τελωνειακές διαδικασίες) όσο και πέραν των συνόρων (μη δασμολογικοί φραγμοί, πρότυπα, τεχνικοί κανόνες και κανονισμοί) (13),

β)

δράσεις για την αντιμετώπιση της ελλιπούς ή υπερβολικής προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συναφών θεμάτων, όπως η μεταφορά τεχνολογίας με το δίκτυο «Enterprise Europe Network», το γραφείο βοήθειας IPR του σχεδίου IPeuropAware, το «China IPR SME Helpdesk» και το «European Business and Technology Centre», το οποίο ξεκίνησε στην Ινδία το 2008 και στο οποίο συμμετέχει το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας,

γ)	συνεχείς δράσεις για την αντιμετώπιση κρατικών πρακτικών διακριτικής μεταχείρισης κατά την ανάθεση δημοσίων συμβάσεων,

δ)	οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως απάντηση στις προτάσεις του ευρωβουλευτή Guardans Cambo, τις οποίες η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναφέρει (14).

5. Σύσταση 3: Προώθηση της ανταγωνιστικότητας του εμπορίου μέσω της ποιότητας

5.1 Η πολυπλοκότητα των θεμάτων που περιβάλλουν την απόφαση ενός επιχειρηματία να διεθνοποιηθεί συνεπάγεται ότι η στήριξη των ΜΜΕ πρέπει να λαμβάνει υπόψη την εκάστοτε επιλεγμένη οδό, τις συμμαχίες που έχουν δημιουργηθεί και τους εμπλεκόμενους τομείς. Η ΕΟΚΕ στηρίζει συνεπώς το νέο γενικό κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία, ο οποίος καθιστά το πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων πιο ανοικτό απέναντι στις ανάγκες των ΜΜΕ. Ο κανονισμός αυτός θα επιτρέψει τη διοχέτευση σημαντικής βοήθειας προς τις ΜΜΕ, όπου αποδεδειγμένα η αγορά δεν έχει συμβάλει σε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα για τις ΜΜΕ (15). Η ΕΟΚΕ έχει προβάλλει την ανάγκη πλήρους συμμετοχής των ΜΜΕ σε προγράμματα προώθησης της ποιότητας, όπως το ΠΠ7 (16), και αξιοποίησης του νέου εγχειριδίου της Επιτροπής για τις κρατικές ενισχύσεις προς τις ΜΜΕ. Οι οργανώσεις των ΜΜΕ θα πρέπει να ενημερώνονται για τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες (17) της Επιτροπής. Οι ευρύτερες αλλαγές στην επιχειρηματική νοοτροπία, στις αλυσίδες αξίας και στη θέση των ΜΜΕ στην αγορά θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο πολιτικής παρακολούθησης ανά τομέα σε επίπεδο ΕΕ. Σημαντική πρόοδος απαιτείται στον τομέα αυτόν.

5.2 Όλες οι εταιρείες που ξεκινούν συναλλαγές από το εσωτερικό της ΕΕ καλούνται να τηρούν τα υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας των καταναλωτών, εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Πρόκειται για σημαντικές επενδύσεις, στις οποίες υποχρεούνται οι εταιρείες να προβαίνουν, ενώ θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερες προσπάθειες για την αύξηση της απόδοσης των επενδύσεων αυτών. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει επομένως τα κράτη μέλη, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αντιπροσωπευτικές ενώσεις ΜΜΕ να εξετάσουν τρόπους παρουσίασης της ποιότητας των κοινοτικών προϊόντων/υπηρεσιών σε εξωτερικές αγορές. Η οριζόντια διαφήμιση για την ενημέρωση σχετικά με την ποιότητα των προϊόντων της ΕΕ δεν θα πρέπει να αφορά αποκλειστικά τις εκστρατείες σήμανσης «CE» ή «made in Europe». Η παροχή ενημέρωσης, ωστόσο, στις τρίτες χώρες σχετικά με την ποιότητα των εμπορευμάτων ανά τομέα θα αποτελούσε ένα σημαντικό διαφημιστικό εργαλείο που θα βοηθούσε πολλές ΜΜΕ, ιδίως όσες δραστηριοποιούνται σε νέους τομείς (όπως η πράσινη ενέργεια). Οι πρωτοβουλίες «δίκαιου εμπορίου» σε περιφερειακό/παγκόσμιο επίπεδο για την επιτυχή συμμετοχή των οργανώσεων ΜΜΕ της ΕΕ θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο συστηματικής έρευνας και αξιολόγησης.

5.3 Οι ΜΜΕ πραγματοποιούν τόσες αγορές από χώρες εκτός της ενιαίας αγοράς όσες και εξαγωγές (5). Οι ΜΜΕ από μικρότερα κράτη μέλη, ιδίως όσες δραστηριοποιούνται στον τομέα του χονδρικού και του λιανικού εμπορίου, και στον τομέα της μεταποίησης, εξασφαλίζουν συνήθως προμήθειες από περιοχές εκτός των εθνικών τους συνόρων (8), αλλά όχι από τρίτες χώρες. Η συνεχής προώθηση ευρωπαϊκών προτύπων και της σήμανσης «CE», καθώς και οι δυνατότητες καλύτερης εκτίμησης της συμμόρφωσης και ελέγχου των αγορών στις τρίτες χώρες θα διεύρυναν το φάσμα των προμηθευτών για εισαγωγές στην ΕΕ. Η ανάπτυξη της ικανότητας με την οποία οι εταιρείες τρίτων χωρών θα μπορούν να επιτύχουν την επιθυμητή συμμόρφωση θα παρέχει επίσης στήριξη στις επιχειρήσεις σύμφωνα με την ατζέντα της ΕΕ «βοήθεια για το εμπόριο» και, όπως επισημάνθηκε από τον Πρόεδρο της επιτροπής ΠΟΕ-ΤΕΕ, θα αυξήσει την εμπιστοσύνη και θα προάγει το ελεύθερο και δίκαιο εμπόριο (18).

6. Σύσταση 4: Η πολιτική εμπορίου πρέπει να δίνει «προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις»

6.1 Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι συγκεκριμένα θέματα του SBA έχουν σχέση με τη χάραξη της πολιτικής εμπορίου. Οι ΜΜΕ δεν έχουν την ευχέρεια να αντιμετωπίσουν ρυθμιστικά βάρη και να κάνουν αισθητές τις θέσεις τους σε πολιτικούς κύκλους (19). Αυτό ισχύει επίσης για τους δασμολογικούς και μη δασμολογικούς φραγμούς. Σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής για «ισχυρότερη εταιρική σχέση για την πρόσβαση στην αγορά» (20), οι επιχειρηματικές οργανώσεις θα πρέπει να δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης για την πρόσβαση στην αγορά και της συμβουλευτικής επιτροπής της (MAAC). Επιπλέον, θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα συμφέροντα των ΜΜΕ λαμβάνονται πλήρως υπόψη σε όλες τις εμπορικές διαπραγματεύσεις. Οι υφιστάμενοι μηχανισμοί προστασίας του εμπορίου, όπως τα μέτρα κατά των επιδοτήσεων και τα μέτρα αντιντάμπινγκ, δεν είναι κατάλληλοι για τις ΜΜΕ που δεν διαθέτουν πόρους και ικανότητες να υποβάλλουν καταγγελίες. Οι συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης ΕΕ-Κίνας και ΕΕ-Ινδίας που διοργανώθηκαν από την ΕΟΚΕ θα μπορούσαν επίσης να διευκολύνουν το διάλογο και τις προπαρασκευαστικές εργασίες στις αντίστοιχες κοινωνίες των πολιτών της ΕΕ (ιδίως στις ΜΜΕ και τις κατηγορίες της κοινωνικής οικονομίας).

6.2 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι ο κύριος δίαυλος για την εκπροσώπηση των θέσεων των ΜΜΕ είναι τα κράτη μέλη και η επιτροπή του άρθρου 133, καθώς και τα συνδικάτα και οι κλαδικές ομοσπονδίες που ασκούν πιέσεις στην Επιτροπή στο πλαίσιο του ΠΟΕ. Ωστόσο, οι εμπορικές διαπραγματεύσεις είναι σύνθετες και πρέπει να αναπτυχθούν ισχυρότερες συμπράξεις για την ευρύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ στην αγορά, με καλύτερο συντονισμό εντός του δικτύου της πολιτικής εμπορίου. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να ενισχύσουν το συντονισμό των συμφερόντων των ΜΜΕ για την καλύτερη εκπροσώπησή τους σε άλλους οργανισμούς τυποποίησης, όπως ο ISO. Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα κατάλληλων δράσεων:

α)	Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να προβούν σε δηλώσεις post hoc στο πλαίσιο εκτιμήσεων αντικτύπου για την αειφορία (SIA) όσον αφορά τις διαδικασίες, μέσω των οποίων ζήτησαν τη γνώμη των ΜΜΕ, και την αντιπροσωπευτικότητα των οικείων ενώσεων (21).

β)

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη βάση δεδομένων για την πρόσβαση στην αγορά (MADB) και τα μέσα για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως τα γραφεία βοήθειας IPR. Οι τακτικές τοποθετήσεις υπαλλήλων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε ΜΜΕ και στα αντίστοιχα εθνικά γραφεία επαφής IPR θα συμβάλλουν σημαντικά στην κατανόηση των θεμάτων που σχετίζονται με αυτούς τους τομείς εμπορίου.

γ)

Οι πολιτικές διακριτικής μεταχείρισης κατά την ανάθεση δημοσίων συμβάσεων και οι καθυστερημένες πληρωμές είναι τομείς κρατικής δράσης που ζημιώνουν δυσανάλογα τις ΜΜΕ (22). Η ΕΟΚΕ επικροτεί την αναθεώρηση του 2006 σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας, αλλά θεωρεί ότι πρέπει να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης. Με αυτόν τον τρόπο θα ασκηθεί ηθική πίεση και θα αναδειχθούν ορθές πρακτικές, όπως οι ρυθμίσεις της ιρλανδικής κυβέρνησης τον Ιούνιο του 2009 για τη μείωση της περιόδου πληρωμών από τις κεντρικές κρατικές υπηρεσίες προς τους προμηθευτές τους, από 30 σε 15 ημέρες.

7. Σύσταση 5: Προσαρμογή των πολιτικών στις ανάγκες των ΜΜΕ

7.1 Οι πολιτικές πρέπει να προσαρμόζονται στις ανάγκες των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ, και όχι στις ανάγκες του φορέα χάραξης πολιτικών, του μηχανισμού παραγωγής ή της αρχής της επικουρικότητας. Η σύνοδος κορυφής ΟΟΣΑ-APEC του 2006 για τη διεθνοποίηση των ΜΜΕ και η ομάδα εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής υπογράμμισαν τα εμπόδια για τις εξαγωγές (23) των ΜΜΕ. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες αναφέρουν ότι οι απόψεις των φορέων χάραξης πολιτικών και των ΜΜΕ αποκλίνουν όσον αφορά τον προσδιορισμό των εμποδίων και συνεπώς των πιθανών λύσεών τους (24). Οι ΜΜΕ έχουν διαφορετικά νομικά και εμπορικά πλαίσια και προσεγγίζουν τη διεθνοποίηση με πολλούς τρόπους: ορισμένες σταδιακά, μέσω της στρατηγικής επιχειρηματικότητας, της κατάρτισης, της εγγύτητας και της στοχευμένης διαφήμισης, ενώ άλλες είναι «γεννημένες με παγκόσμια προοπτική» και στοχεύουν εξαρχής στην παγκόσμια αγορά (25).

7.2 Η ΕΟΚΕ έχει προτείνει μια σειρά μη οικονομικών μέτρων για την προώθηση των ΜΜΕ (26), όπως εκδηλώσεις συνεργασίας (π.χ. το καταργηθέν πρόγραμμα INTERPRISE, εκθέσεις παρουσίασης υπεργολάβων), οι οποίες διευκολύνουν τις προσωπικές επαφές μεταξύ των επιχειρηματιών (27), και προγράμματα κατάρτισης των εκπαιδευτών για την υπεράσπιση των συμφερόντων των ΜΜΕ από τις σχετικές οργανώσεις, με στόχο τη βελτίωση της παροχής ειδικών συμβουλών στις ΜΜΕ.

7.3 Ένα σημερινό παράδειγμα αδυναμίας προσαρμογής των πολιτικών στις ανάγκες των ΜΜΕ είναι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση και την ασφάλιση πιστώσεων. Πρόκειται για κύριες ανησυχίες των ΜΜΕ, ιδίως όσων πραγματοποιούν εξαγωγές. Παρά τη μαζική δημόσια οικονομική υποστήριξη του τραπεζικού συστήματος, οι επιχειρήσεις απολαμβάνουν ελάχιστες πιστώσεις και ασφάλιση πιστώσεων. Το φαινόμενο αυτό φανερώνει θεσμικές αδυναμίες των χρηματοπιστωτικών αγορών και απαιτεί συγκεκριμένες δράσεις για τη βελτίωση της παροχής πιστώσεων και ασφάλισης πιστώσεων στις επιχειρήσεις (28). Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ στηρίζει τα συμπεράσματα των συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης του ΟΟΣΑ στο Τορίνο, που επιβεβαιώνουν τη σημασία μελέτης του πλαισίου στο οποίο λειτουργούν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, απευθύνοντας έκκληση για αξιόπιστη διακυβέρνηση και φορολογικά, ρυθμιστικά και νομικά πλαίσια που παρέχουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού για όλες τις οικονομικές οντότητες ανεξαρτήτως μεγέθους (29).

7.4 Η ΕΟΚΕ στηρίζει επίσης τις λοιπές πρακτικές συστάσεις που προέκυψαν από τις συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης του Τορίνο σχετικά με την παροχή βοήθειας στις ΜΜΕ σε θέματα οικονομικής διαχείρισης:

α)	αποτελεσματικές εγγυήσεις χάρη στην καλύτερη μεσολάβηση μεταξύ των πιστωτικών φορέων και των ΜΜΕ

β)	αντιμετώπιση προβλημάτων ταμειακής ροής μέσω ευνοϊκών φορολογικών απαλλαγών και απαλλαγών από τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης ή συστημάτων διακοπών ή φορολογικών ελαφρύνσεων για ιδιώτες επενδυτές σε ΜΜΕ

γ)	μολονότι αυτό δεν είναι ένα στοιχείο που αφορά αποκλειστικά τις ΜΜΕ, όλες οι εταιρείες πρέπει να λαμβάνουν άμεσα πληρωμές από τις αλυσίδες αξίας και τις κρατικές υπηρεσίες (30).

7.5 Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει επίσης τα μέτρα του προσωρινού πλαισίου κρατικών ενισχύσεων που συμφωνήθηκαν το Δεκέμβριο και ανακοινώθηκαν στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού σχεδίου οικονομικής ανάκαμψης. Αξιοσημείωτα είναι τα ακόλουθα:

α)	το νέο συμβατό περιορισμένο ποσό βοήθειας ύψους 500 000 EUR κατά ανώτατο όριο για δύο χρόνια,

β)

παροχή δυνατότητας στα κράτη μέλη να χορηγούν χωρίς κοινοποίηση μεμονωμένων περιπτώσεων κρατικές εγγυήσεις για δάνεια με μειωμένη πριμοδότηση, ενίσχυση με τη μορφή επιδοτούμενου επιτοκίου που εφαρμόζεται σε όλα τα είδη δανείων και επιδοτούμενα δάνεια για την παραγωγή πράσινων προϊόντων που περιλαμβάνουν την πρόωρη προσαρμογή σε μελλοντικά κοινοτικά πρότυπα για τα προϊόντα ή την εφαρμογή ακόμη πιο νεωτεριστικών προτύπων,

γ)	οι αλλαγές σχετικά με τις οδηγίες για τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου με στόχο την αύξηση της ετήσιας επιτρεπόμενης εισροής κεφαλαίου επιχειρηματικού κινδύνου στις ΜΜΕ από 1,5 εκατ. EUR σε 2,5 εκατ. EUR, και η μείωση του επιπέδου ιδιωτικής συμμετοχής από 50 % σε 30 %.

7.6 Οι ΜΜΕ πρέπει να έχουν προτεραιότητα πρόσβασης στα 5 τρισ. EUR που θα διατεθούν σε δύο έτη, σύμφωνα με την ανακοίνωση της G20 (31). Οι χορηγήσεις απαιτούν αυστηρό έλεγχο προκειμένου να διασφαλισθεί ότι φθάνουν στο στόχο τους. Οι ΜΜΕ των νέων κρατών μελών δικαιούνται έκτακτη υποστήριξη δυνάμει των Συνθηκών.

7.7 Μια ενιαία φωνή της ΕΕ στα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στο πλαίσιο του ενιαίου νομίσματος και μια ΕΕ με πιο συνεκτική και συντονισμένη οικονομική, βιομηχανική και εμπορική πολιτική σε παγκόσμιο επίπεδο θα λειτουργήσουν προς όφελος των ΜΜΕ (όπως έχει ήδη επισημανθεί από την ΕΟΚΕ σε ορισμένες εαρινές ακροάσεις σχετικά με την τρέχουσα παγκόσμια οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση) και των κρατών μελών.

8. Σύσταση 6: Στήριξη των ΜΜΕ μέσω των εργαζομένων τους

8.1 Οι εργαζόμενοι και οι δεξιότητες τους έχουν κεντρικό ρόλο στην ανταγωνιστικότητα των ΜΜΕ. Στην ΕΕ οι ΜΜΕ απασχολούν περισσότερο εργατικό δυναμικό από ό,τι οι ΜΜΕ στις ΗΠΑ ή στην Ιαπωνία· ως εκ τούτου χρειάζονται περαιτέρω προσπάθειες για τη συμμετοχή των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων των ΜΜΕ στον κοινωνικό διάλογο και σε άλλους τομείς πολιτικής. Για παράδειγμα, η ευρύτερη προσφορά δεξιοτήτων καταρτισμένων μηχανικών και τεχνικά ειδικευμένων εργαζομένων θα ήταν δυνατή, εάν υπήρχε πιο αποτελεσματική συμμετοχή των ΜΜΕ σε δραστηριότητες (συλλογικής) έρευνας και ανάπτυξης και εμπορικής εκμετάλλευσης της έρευνας αυτής (π.χ. μέσω συμφωνιών αδειοδότησης).

8.2 Οι ΜΜΕ θα πρέπει να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σχέδιο δράσης της Επιτροπής του Ιουνίου 2009 για τις θέσεις εργασίας και την πολιτική καλύτερης πρόβλεψης των διαρθρωτικών και εργασιακών αλλαγών. Η ανακοίνωση «Κοινή δέσμευση για την απασχόληση» (32) προβάλλει τρεις κύριες προτεραιότητες: διατήρηση της απασχόλησης, δημιουργία θέσεων εργασίας και προώθηση της κινητικότητας, αναβάθμιση δεξιοτήτων, κάλυψη των αναγκών της αγοράς εργασίας και αύξηση της πρόσβασης στην απασχόληση. Ορισμένα σημεία που παρουσιάζουν ενδιαφέρον είναι τα εξής:

α)	μηχανισμός μικροχρηματοδότησης 100 εκατ. EUR με τη μορφή δανείων ύψους 25 000 EUR κατ'ανώτατο όριο για επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερα από 10 άτομα,

β)	πέντε εκατομμύρια μαθητείες και λοιπή βοήθεια για νέους ανέργους,

γ)	ανάλυση της αγοράς εργασίας της ΕΕ ανά τομέα για την αναβάθμιση και τη σύνδεση των δεξιοτήτων με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας σήμερα και στο μέλλον (33);

δ)	πρακτικός οδηγός για τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους τους για την καλύτερη διαχείριση της αναδιάρθρωσης των επιχειρήσεων,

ε)	οδηγός κατάρτισης για τις μικρές επιχειρήσεις προκειμένου οι ΜΜΕ να διατηρήσουν και να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες.

9. Σύσταση 7: Η σημασία των δικτύων στη διεθνοποίηση των ΜΜΕ

9.1 Πολλές ΜΜΕ είναι αποδέκτες και όχι διαμορφωτές τιμών και πολλές δραστηριοποιούνται στις διεθνείς αγορές μέσω αλυσίδων προσφοράς και αξίας και μέσω εισαγωγικών παρά εξαγωγικών δραστηριοτήτων. Τα δίκτυα αυτά παρέχουν ευκαιρίες στις ΜΜΕ, αλλά παρουσιάζουν και ειδικά προβλήματα που σχετίζονται με την πνευματική ιδιοκτησία και τους κυρίαρχους πελάτες, τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν καλύτερα μέσω μιας τομεακής προσέγγισης. Ως παγκόσμιος παράγοντας, η ΕΕ δεν έχει καταφέρει να βελτιώσει το ρόλο των ΜΜΕ ως εξαγωγέων προς, και εισαγωγέων από, τρίτες χώρες. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη για τη στήριξη των ΜΜΕ που είναι αρκούντως ανταγωνιστικές για να αναλάβουν ρόλο αρχικών και ενδιάμεσων εταιρειών σε αλυσίδες αξίας. Μεγαλύτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα ακόλουθα σημεία:

α)	στήριξη των ΜΜΕ της ΕΕ για να ανέλθουν στα τμήματα υψηλής προστιθέμενη αξίας της παγκόσμιας παραγωγής (με σύνδεση με τα προγράμματα καινοτομίας, έρευνας και κατάρτισης, καθώς και με τα αντίστοιχα προγράμματα των πανεπιστημίων),

β)	παρουσίαση διεθνών ξένων άμεσων επενδυτών που ενδιαφέρονται για τις ευκαιρίες των ΜΜΕ στην εσωτερική αγορά της ΕΕ με στόχο την προώθηση μακροπρόθεσμων συνεργασιών,

γ)	στήριξη των ΜΜΕ για την αντιμετώπιση προβλημάτων που τους δημιουργούν οι αλυσίδες αξίας και τα δίκτυα (δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, άμεση πληρωμή όσον αφορά τις θεσμικές και συμβατικές υποχρεώσεις, κλπ.),

δ)

συντονισμός και στήριξη των υφιστάμενων δικτύων, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών και κοινοτικών εξαγωγικών κοινοπραξιών ΜΜΕ της ΕΕ, τοπικών ομίλων και αντιπροσωπευτικών οργανώσεων ΜΜΕ, για την παροχή ειδικής βοήθειας στις ΜΜΕ με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των δεξιοτήτων τους στην εσωτερική αγορά και στις γειτονικές αγορές (π.χ. διασυνοριακές περιοχές). Η στήριξη που προέρχεται από το δίκτυο Enterprise Europe Network της Επιτροπής, τα εμπορικά επιμελητήρια και τα διμερή εμπορικά επιμελητήρια είναι χρήσιμη, ωστόσο θα μπορούσε να υπάρχει περαιτέρω στήριξη και καλύτερος συντονισμός μεταξύ τους και με τα άλλα υφιστάμενα δίκτυα και τις οργανώσεις ΜΜΕ που ενεργοποιούνται στον τομέα αυτόν. Οι διάφορες μορφές ΜΜΕ και οι λύσεις τεχνικής υποστήριξης επιχειρήσεων που συνάδουν με τις πολιτικές κρατικών ενισχύσεων και με τον ΠΟΕ θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο περαιτέρω μελετών και μέτρων.

9.2 Η ΕΟΚΕ έχει εκπονήσει μια σειρά γνωμοδοτήσεων σχετικά με τις εξωτερικές αναθέσεις και τις αλυσίδες αξίας (34). Αυτές έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή οικονομία και ιδιαίτερα στις ΜΜΕ, οι οποίες διεθνοποιούνται μαζικά χάρη σε αυτές τις μοναδικές σχέσεις. Οι ΜΜΕ επωφελούνται από αυτά τα παγκόσμια δίκτυα αντιμετωπίζοντας κοινούς κινδύνους της διεθνοποίησης, αποκτώντας πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες και βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητά τους με τις περαιτέρω εξωτερικές αναθέσεις και την εξειδίκευση στις κύριες δραστηριότητές τους. Αντιμετωπίζουν ωστόσο ειδικές προκλήσεις όσον αφορά την κατανόηση της σύνδεσής τους με την υπόλοιπη αλυσίδα αξίας, τη δυνατότητα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας τους μέσα σε αυτήν και τη δυνατότητα ανέλιξης σε πιο κερδοφόρα επίπεδα της αλυσίδας αξίας (35). Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη πολιτικής για τις αρχικές και ενδιάμεσες εταιρείες και έχει επισημάνει τα θέματα που χρήζουν εξέτασης στις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της.

10. Σύσταση 8: Πολιτική καινοτομία και αξιολόγηση

10.1 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι απαιτείται καλύτερη κατανόηση του αντικτύπου των ανωτέρω πολιτικών μέσω της ουσιαστικής παρακολούθησης και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων και της τακτικής επανεκτίμησης των στόχων σχετικά με τη διεθνοποίηση των ΜΜΕ που αντιμετωπίζουν τις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς μέσω της καινοτομίας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα:

α)	Η δοκιμή και το λάθος θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως σημαντική πηγή πολιτικής καινοτομίας που επιτρέπει στα πολιτικά συστήματα να μαθαίνουν και να βελτιώνονται.

β)	Η πολιτική βάσει αποδείξεων θα πρέπει να χρησιμοποιείται συστηματικά για την ενημέρωση των πολιτικών αποφάσεων, και η συλλογή περισσότερων δεδομένων από διάφορες πηγές θα πρέπει να πραγματοποιείται πιο συντονισμένα (π.χ. μέσω της αξιολόγησης της απόδοσης των ΜΜΕ της ΕΕ) (36).

γ)	Μια ομάδα εργασίας για τη διεθνοποίηση θα πρέπει να στηρίζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην εφαρμογή των πολιτικών της, σε συνεργασία με εκπροσώπους από τα κράτη μέλη, τις αντιπροσωπευτικές οργανώσεις ΜΜΕ, την ΕΟΚΕ και την Επιτροπή των Περιφερειών.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Για τον ορισμό των ΜΜΕ, βλέπε σύσταση 2003/361/EΚ της 6.5.2003, ΕΕ L 124 της 20.5.2003, σ. 36 και εξής.

(2) Βάση δεδομένων EUROSTAT SBS, 2004-2005.

(3) Επιτροπή της ΕΕ 2003 «Διεθνοποίηση των ΜΜΕ», Παρατηρητήριο των ευρωπαϊκών ΜΜΕ, αριθ. 4.

(4) ΕΟΚΕ «Ένα πρόγραμμα για την Ευρώπη: προτάσεις της κοινωνίας των πολιτών», το οποίο παρουσιάστηκε στις 24 Μαρτίου 2009.

(5) Τελική έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής για τη στήριξη της διεθνοποίησης των ΜΜΕ: τελική έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων, Δεκέμβριος 2007.

(6) Παρατηρητήριο των ευρωπαϊκών ΜΜΕ, Διεθνοποίηση των ΜΜΕ, αριθ. 4, 2003.

(7) Η Ευρώπη σε αριθμούς – Ετήσια στατιστικά στοιχεία Eurostat 2008.

(8) Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο #196.

(9) Τα διάφορα πολιτικά μέτρα, εκτός της κατάλληλης χρηματοδότησης, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ΕΕ C 27 της 3.2.2009, σ. 7., Διεθνείς δημόσιες συμβάσεις, ΕΕ C 224 της 30.8.2008, σ. 32. και «Small Business Act» («Νόμος για τις μικρές επιχειρήσεις», ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σ. 30.

(10) «Τι είναι η εβδομάδα των ΜΜΕ;» http://ec.europa.eu/enterprise/policies/entrepreneurship/sme-week/about/index_en.htm.

(11) Ενιαία αγορά για την Ευρώπη του 21ου αιώνα, ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 15.

(12) Ανακοίνωση της Επιτροπής COM(2008) 874 τελικό.

(13) Βλέπε «Global Europe» http://ec.europa.eu/trade/issues/sectoral/competitiveness/global_europe_en.htm και «Market Access Strategy» http://ec.europa.eu/trade/issues/sectoral/mk_access/index_en.htm), κανονισμός για τους εμπορικούς φραγμούς http://ec.europa.eu/trade/issues/respectrules/tbr/index_en.htm etc.).

(14) Εισηγητής Ignasi Guardans Cambó, έκθεση A6-0002/2008, υιοθετήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2008.

(15) Για παραδείγματα ορθής πρακτικής των κρατών μελών, βλέπε ΓΔ ENTR 2008 Supporting the Internationalisation of SMEs – a good practice guide (Στήριξη της διεθνοποίησης των ΜΜΕ – οδηγός ορθών πρακτικών).

(16) Προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης για τις ΜΜΕ, ΕΕ C 224 της 30.8.2008, σ. 18.

(17) Βλέπε σελ. 24 «Εγχειρίδιο κοινοτικών κανόνων για τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων σε ΜΜΕ 2009» της Επιτροπής, Βρυξέλλες 25/02/09 http://ec.europa.eu/competition/state_aid/studies_reports/sme_handbook.pdf

(18) Fact Sheet: Aid for Trade Βρυξέλλες, 3 Απριλίου 2009. Παράρτημα A παρ. (2) του Programming Guide for Strategy Papers Aid for trade (AfT) Βρυξέλλες, Νοέμβριος 2008. Έκθεση του Προέδρου της επιτροπής ΤΕΕ TBT Committee Workshop on the Role of International Standards in Economic Development, τελικό, 19 Μαρτίου 2009.

(19) Βελτίωση της εφαρμογής της κοινοτικής νομοθεσίας, ΕΕ C 24 της 31.1.2006, σ. 52.

(20) Η Ευρώπη στον κόσμο: ισχυρότερη εταιρική σχέση για την πρόσβαση στην αγορά για ευρωπαίους εξαγωγείς COM(2007) 183 τελικό.

(21) Βλέπε EIM 2009 Study on the Representativeness of business organisations for SMEs in the EU Zoetermeer, Μάιος.

(22) Η Επιτροπή έχει εκδώσει μια «Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της ευρωπαϊκής κοινοτικής νομοθεσίας για την καταπολέμηση των καθυστερημένων πληρωμών» http://ec.europa.eu/enterprise/policies/single-market-goods/files/late_payments/doc/finalreport_fr.pdf

(23) ΟΟΣΑ-APEC «Το σχέδιο δράσης της Αθήνας για την εξάλειψη των εμποδίων πρόσβασης των ΜΜΕ στις διεθνείς αγορές», υιοθετήθηκε στην παγκόσμια διάσκεψη ΟΟΣΑ-APEC που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 8 Νοεμβρίου 2006.

(24) ΟΟΣΑ 2008 «Removing Barriers to SME Access to International Markets», C. Dannreuther 2008 «A Zeal for a Zeal? SME Policy and the Political Economy of the EU»Comparative European Politics 23, σσ. 377-399, C. Dannreuther 2007 «EU SME policy: On the edge of governance» Φόρουμ CESifo 2/2007.

(25) Η εταιρεία με σύμφυτη παγκόσμια προοπτική έχει τέσσερα χαρακτηριστικά: ένα παγκόσμιο όραμα κατά τη ίδρυσή της, προϊόντα με δυνατότητες ανταγωνισμού στην παγκόσμια αγορά, ανεξαρτησία και ικανότητα ταχείας διεθνοποίησης. Σελίδα 389 των Mika Gabrielsson, V.H. Manek Kirpalani, Παύλου Δημητράτου, Carl Arthur Solberg, Antonella Zucchella (2008) «Born globals: Propositions to help advance the theory» International Business Review 17, σσ. 385–401.

(26) Βλ. υποσημείωση 9.

(27) Βλέπε http://ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/partnership/interprise.htm.

(28) ΔΝΤ 2009 «Trade Finance Stumbles Finance and Development».

(29) ΟΟΣΑ «Turin Round Table on the Impact of the Global Crisis on SME & Entrepreneurship Financing and Policy Responses» που πραγματοποιήθηκε στο Intesa Sanpaolo, Palazzo Turinetti, Τορίνο, Ιταλία 26-27 Μαρτίου 2009.

(30) Νόμος για τις μικρές επιχειρήσεις, βλ. υποσημείωση 9 και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές»ΕΕ C 407 της 28.12.1998, σ. 50.

(31) Δήλωση των αρχηγών της G20 «The Global Plan for Recovery and Reform» (Παγκόσμιο σχέδιο ανάκαμψης και μεταρρύθμισης) στις 2 Απριλίου 2009.

(32) COM/2009/0257 τελικό

(33) Ανακοίνωση «Νέες δεξιότητες για νέες θέσεις εργασίας», COM/2008/0868 τελικό.

(34) Η ανάπτυξη των αλυσίδων αξίας και εφοδιασμού, ΕΕ C 168 της 20.7.2007, σ. 1. & Ολοκλήρωση του παγκόσμιου εμπορίου και υπεργολαβία, ΕΕ C 10 της 15.1.2008, σ. 59.

(35) ΟΟΣΑ – Προώθηση του ρόλου των ΜΜΕ στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

(36) ΟΟΣΑ 2008 Making Local Strategies Work: Building the Evidence Base

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/31

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόγραμμα αρωγής της ευρωπαϊκής αεροπορικής βιομηχανίας»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2010/C 255/05)

Εισηγητής: ο κ. KRAWCZYK

Συνεισηγητής: ο κ. PHILIPPE

Στις 16 Ιουλίου 2009, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε, βάσει του άρθρου 29 § 2 του Εσωτερικού Κανονισμού της, να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Πρόγραμμα αρωγής της ευρωπαϊκής αεροπορικής βιομηχανίας.

Η Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών, στην οποία ανατέθηκαν οι προπαρασκευαστικές εργασίες για το θέμα, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή της στις 26 Νοεμβρίου 2009, με βάση την έκθεση του εισηγητή κ. Krawczyk και του συνεισηγητή κ. Philippe.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την παρούσα γνωμοδότηση με 167 ψήφους υπέρ και 2 αποχές.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Πρόκειται για μια άνευ προηγουμένου κρίση, που έχει αντίκτυπο σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας αξίας των αεροπορικών μεταφορών (στο εξής «αλυσίδα αξίας»), με διαφορετικούς όμως τρόπους. Σε ένα μερικώς απορυθμισμένο περιβάλλον, όπου μόνο ο τελευταίος κρίκος της αλυσίδας (οι αεροπορικές εταιρείες) υπεβλήθησαν στη δέουσα ελευθέρωση, οι άλλοι κρίκοι μπορούν μερικώς ή πλήρως να μετριάσουν τις απώλειες εισοδήματος που οφείλονται στη μείωση των μεταφορών είτε λόγω της ακατάλληλης χρήσης της αποκαλούμενης «αρχής κάλυψης του κόστους» είτε λόγω κατάχρησης της ανταγωνιστικής τους θέσης.

1.2 Η ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής αεροπορικής βιομηχανίας και, συνεπώς, η διεθνής ανταγωνιστικότητά της τίθενται σε κίνδυνο. Ενώ σε άλλες περιοχές του κόσμου ελήφθησαν ταχέως μέτρα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της προσωρινής πτώσης του αριθμού των επιβατών και του όγκου των εμπορευμάτων, στην Ευρώπη οι αντίστοιχες εταιρείες αντιμετωπίζουν προβλήματα άλλης φύσης, με σημαντικά αρνητικά αποτελέσματα για τους προμηθευτές τους. Η επιβολή παντός είδους κρατικών φόρων, που επαυξάνουν το κόστος χρήσης των υποδομών [αερολιμένες, έλεγχος εναέριας κυκλοφορίας (ΕΕΚ)], η έλλειψη διαθέσιμων πόρων, οι μονομερείς περιβαλλοντικοί περιορισμοί αποτελούν μόνο λίγα παραδείγματα της πραγματικότητας που αντιμετωπίζει ο τομέας των ευρωπαϊκών αεροπορικών μεταφορών.

1.3 Στην παρούσα γνωμοδότηση περιγράφονται τα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα μέτρα που πρέπει να μελετηθούν και να εφαρμοσθούν από τους αρμόδιους για τη λήψη αποφάσεων, προκειμένου η ευρωπαϊκή αεροπορική βιομηχανία να αντιμετωπίσει με επιτυχία την κρίση και να εξέλθει από αυτή τόσο ανθεκτική όσο ήταν και πρώτα.

1.4 Η αναδιάρθρωση της αλυσίδας αξίας πρέπει να κατανοηθεί και να εφαρμοσθεί από όλους τους συμμετέχοντες στην εναέρια κυκλοφορία: αερολιμένες, φορείς παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας (ANSP), φορείς παροχής υπηρεσιών εδάφους, αεροπορικές εταιρείες και κατασκευαστές αεροσκαφών.

1.5 Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι ο τομέας της ευρωπαϊκής αεροπορικής βιομηχανίας ως σύνολο θεωρείται στρατηγικής σημασίας για την Ευρώπη· πρόκειται για φορέα ανάπτυξης, διότι το προσωπικό του διαθέτει υψηλής ποιότητας προσόντα και εξειδίκευση. Για τον λόγο αυτό, χρειάζεται να ληφθούν μέτρα –για να αντιμετωπιστεί η κρίση που πλήττει τον τομέα– που θα επιτρέψουν να διατηρηθούν οι δεξιότητες που είναι απαραίτητες για να διασφαλισθεί η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης.

1.6 Προκειμένου να προβλεφθούν καλύτερα οι μελλοντικές εξελίξεις στη βιομηχανία και στον τομέα, πρέπει να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων, η ανάληψη δράσεων κατάρτισης και η προορατική διαχείριση των δεξιοτήτων και των θέσεων εργασίας. Οι εμπλεκόμενοι του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα οφείλουν να προωθήσουν, με συγκεκριμένες δράσεις, τις ανταλλαγές μεταξύ σχολείων και βιομηχανιών και να υποστηρίξουν την Ε & Α, που είναι απαραίτητη για την εξέλιξη του εν λόγω τομέα.

1.7 Προτάσεις για ένα πρόγραμμα αρωγής της ευρωπαϊκής βιομηχανίας περιέχονται στο σημείο 9 της παρούσας γνωμοδότησης. Περιλαμβάνουν πρωτοβουλίες που αφορούν τα εξής:

—	προσαρμογή και κόστος των υποδομών,

—	οικονομικές προκλήσεις που οφείλονται στην έλλειψη διαθέσιμων πόρων χρηματοδότησης και στη συρρίκνωση των κερδών,

—	ανησυχίες για το περιβάλλον,

—	ρυθμιστικό περιβάλλον,

—	διεθνής ανταγωνισμός,

—	έρευνα και ανάπτυξη.

2. Ο αντίκτυπος της κρίσης στον τομέα των αερομεταφορών

2.1 Τον Μάρτιο του 2009, η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών (IATA) προέβλεψε ότι οι απώλειες για το σύνολο του τομέα των αεροπορικών μεταφορών θα ανέλθουν σε 4,7 δισ. δολάρια ΗΠΑ το 2009, τον Μάιο όμως αναθεώρησε την εκτίμησή της για τις απώλειες του 2009 σε 9 δισ. δολάρια ΗΠΑ και εν συνεχεία τον Σεπτέμβριο σε 11 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Το 2010 οι απώλειες θα συνεχιστούν και υπολογίζονται σε επίπεδο 3,8 δισ. δολαρίων ΗΠΑ.

2.2 Όσον αφορά τη ζήτηση, τα μέλη της Ένωσης Ευρωπαϊκών Αεροπορικών Εταιρειών (ΑΕΑ) αντιμετώπισαν πτώση του αριθμού των επιβατών της τάξεως του 8,2 % κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2009. Οι μεταφορές στην πρώτη και στη διακεκριμένη θέση (premium traffic) μειώθηκαν κατά περισσότερο από –19,9 %. Η ζήτηση στον τομέα των αερομεταφορών εμπορευμάτων σημείωσε πτώση –22,1 % τους πρώτους έξι μήνες του 2009. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώθηκαν από το Διεθνές Συμβούλιο Αερολιμένων (ACI), το οποίο εκτιμά την πτώση της ζήτησης σε 8,1 % για τους επιβάτες και 21,1 % για τα εμπορεύματα. Σύμφωνα με το ACI, κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2009, 25 κορυφαίοι ευρωπαϊκοί αερολιμένες έχασαν 41 εκατ. επιβάτες. Η Ένωση Ευρωπαϊκών Περιφερειακών Γραμμών (ERAA), η οποία εκπροσωπεί τους μεταφορείς που δραστηριοποιούνται σε ενδοευρωπαϊκές πτήσεις, ανακοίνωσε ότι η μεταφορά επιβατών σημείωσε, συλλογικά, πτώση 7,2 % το πρώτο εξάμηνο του 2009.

2.3 Το 2008, ο τομέας των αεροπορικών μεταφορών συνέβαλε, κατά προσέγγιση, με 1,5 εκατομμύριο θέσεις απασχόλησης στην Ευρώπη, οι περισσότερες από τις οποίες (το 49 %) ανήκαν και με μεγάλη διαφορά, στον κλάδο των αεροπορικών εταιρειών. Κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου μόνο του 2009, τα μέλη της ΑΕΑ μείωσαν το προσωπικό τους κατά 34 000 άτομα (περίπου το 8 % του συνόλου του εργατικού δυναμικού) με σωρευτικές συνέπειες για 90 000«έμμεσες» θέσεις απασχόλησης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, σε ολόκληρη την Ευρώπη, από τις οποίες οι περισσότερες είναι υψηλής επαγγελματικής εξειδίκευσης. Ο αερολιμένας του Άμστερνταμ μείωσε επίσης, δραστικά, το προσωπικό του.

2.4 Οι αερομεταφορείς χαμηλού κόστους (LCC) έχουν καλύτερες αποδόσεις από άλλα επιχειρηματικά μοντέλα στην Ευρώπη. Παρόλο που δεν απέφυγαν τις πτωχεύσεις: ήδη από τον Αύγουστο του 2008, κήρυξαν πτώχευση πέντε από αυτούς. Το μερίδιο αγοράς τους στην ΕΕ έχει τριπλασιαστεί και αγγίζει το 37 % το 2009 από το 12 % όπου βρισκόταν το 2003. Τον Ιούλιο του 2009, στη χειρότερη στιγμή της κρίσης, η ικανότητα τους προς αναπροσαρμογή ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, καθώς η ζήτηση για αερομεταφορείς χαμηλού κόστους δεν είχε, ή είχε μόνο οριακά, υποχωρήσει. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από την ικανότητά τους να αποφεύγουν τους κορεσμένους κεντρικούς αερολιμένες και, ως εκ τούτου να αναδιοργανώνουν τις δραστηριότητές τους σύμφωνα με την εκάστοτε οικονομική αναγκαιότητα. Ωστόσο, η εξάρτησή τους από άμεσες ή έμμεσες κρατικές ενισχύσεις, σε μια εποχή «χαμένων δημόσιων οικονομικών», δημιουργεί αμφιβολία για τη μεσοπρόθεσμη βιωσιμότητά τους. Σημειώνουμε ότι η ανάπτυξη των αερομεταφορέων χαμηλού κόστους αποτελεί πλέον κοινωνική πραγματικότητα. Θα πρέπει να διερωτηθούμε ποιο είναι το μέλλον αυτού του τρόπου μεταφοράς και ποια μπορεί να είναι η επίδραση του σε όλη την αλυσίδα αξίας.

2.5 Παρά τις σοβαρές περικοπές όσον αφορά τις προμήθειες, τα λειτουργικά αποτελέσματα του δικτύου των μεταφορέων μειώθηκαν από ένα αρνητικό –0,2 δισ. ευρώ το 1ο τρίμηνο του 2008 σε –1,9 δισ. το 1ο τρίμηνο του 2009. Σύμφωνα με την IATA, οι ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες θα πληγούν με την υψηλότερη απώλεια, που θα είναι της τάξεως των 3,8 δισ. δολαρίων το 2009. Το ACI προβλέπει ότι οι ευρωπαϊκοί αερολιμένες θα χάσουν 98 εκατομμύρια επιβάτες το 2009, ενώ οι πολύ μικροί αερολιμένες θα πληγούν σκληρότερα από όλους.

2.6 Στην Ευρώπη, περισσότεροι από 33 αερομεταφορείς χρεοκόπησαν ή έφθασαν στα πρόθυρα χρεοκοπίας, από την αρχή της κρίσης μέχρι σήμερα (Σεπτέμβριος 2008 έως Σεπτέμβριος 2009).

2.7 Σύμφωνα με τις πρόσφατες αναλύσεις της ευρωπαϊκής αγοράς αερομεταφορών για το 2008, που έγιναν για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η εταιρεία Airbus έλαβε το 2008 41,3 % λιγότερες παραγγελίες σε σύγκριση με το 2007, έτος εξαιρετικό από άποψης παραγγελιών.

2.8 Σύμφωνα με τους κατασκευαστές, μέχρι σήμερα το 2009 ήταν εξίσου κακό. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2009, η εταιρεία Boeing είχε συνολικά 195 παραγγελίες και 111 ακυρώσεις, δηλαδή καθαρό υπόλοιπο παραγγελιών μόνο 84. Την ίδια περίοδο, η εταιρεία Airbus έλαβε 149 παραγγελίες και 26 ακυρώσεις, δηλαδή καθαρό υπόλοιπο παραγγελιών μόνο 123. Συγκριτικά, πέρυσι και οι δύο εταιρείες είχαν καταγράψει, αντίστοιχα, 662 και 777 παραγγελίες.

2.9 Οι βιομηχανίες κατασκευής αεροσκαφών, επειδή αντιμετωπίζουν πτώση των παραγγελιών και/ή παράταση των προθεσμιών παράδοσης και/ή περικοπές, διαθέτουν μικρό περιθώριο ελιγμών και προσπαθούν να προστατεύσουν τα αποτελέσματά τους μειώνοντας τις δαπάνες τους. Συγχρόνως, οι περικοπές επηρεάζουν τη δυνατότητά τους να προβούν σε επενδύσεις, σε αναπτυσσόμενες νέες τεχνολογίες και σε νέα αεροσκάφη.

3. Μακροπρόθεσμες συνέπειες για τον τομέα

3.1 Η στρατηγική που υιοθέτησαν οι κυριότεροι κατασκευαστές (Airbus, Boeing, Dassault, ATR, Alenia, Safran, Goodrich, Thales, Liebherr κλπ.) στοχεύει στη μείωση των προθεσμιών ανάπτυξης και των δαπανών και στη μετεγκατάσταση της παραγωγής και της έρευνας εκτός Ευρώπης. Οι προμηθευτές και οι υπεργολάβοι είναι υποχρεωμένοι να εφαρμόσουν τη στρατηγική αυτή και έναντι των δικών τους εταίρων (1).

3.2 Στην περίπτωση που συμπέσει σημαντική μείωση των παραγγελιών με τη στρατηγική των κατασκευαστών, αυτό θα δημιουργήσει δυσκολίες όγκου εργασίας για πολλούς υπεργολάβους, των οποίων πιθανόν να κινδυνεύσει η επιβίωση. Με την ίδια λογική, πρέπει να αμφισβητηθούν οι στρατηγικές εταιρειών που συμπεριλαμβάνουν μέτρα μετεγκατάστασης και μεταφοράς τεχνολογίας εκτός Ευρώπης, λόγω του κοινωνικού τους αντικτύπου (όσον αφορά τη διαρροή πόρων, την απώλεια ανταγωνιστικότητας και την προστιθέμενη αξία, το περιβάλλον και τον κοινωνικοοικονομικό ιστό).

3.3 Η πολιτική αυτή μπορεί μακροπρόθεσμα να οδηγήσει σε τεράστιες απώλειες εξειδικευμένων θέσεων στην Ευρώπη. Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας πιθανόν να επιδεινωθεί σοβαρά από τις εν λόγω απώλειες θέσεων εργασίας.

3.4 Η αύξηση της ανεργίας, η συρρίκνωση των ιδιωτικών εισοδημάτων και η κρίση αξιοπιστίας ανάγκασαν τους επιβάτες να μειώσουν τα ταξίδια τους, να εγκαταλείψουν τη διακεκριμένη θέση (business class) και να χρησιμοποιούν εναλλακτικούς τρόπους μεταφοράς και όχι τις αεροπορικές εταιρείες.

3.5 Εάν το 2001 μειώθηκαν τα εισοδήματα των μελών της Ένωσης Ευρωπαϊκών Αεροπορικών Εταιρειών (ΑΕΑ) κατά 7 % και οι εταιρείες χρειάστηκαν τρία χρόνια για να «εξέλθουν από το κόκκινο», η κατάσταση σήμερα είναι δύο φορές χειρότερη. Μια συνολική απώλεια της τάξεως του 15 % θα έχει ως συνέπεια να χρειαστούν οι αεροπορικές εταιρείες περισσότερα από τρία χρόνια για να επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση.

Οι περικοπές των δαπανών των αεροπορικών εταιρειών δεν υποστηρίχθηκαν με ταυτόχρονες ενέργειες από τους αερολιμένες και τους φορείς παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας (ANSP). Η αντίδραση στην οικονομική ύφεση δεν είναι ενιαία σε όλη την αλυσίδα αξίας.

4.1 Επιπλέον, ένα δύσκολο δίκτυο συχνά αντιφατικής νομοθεσίας περιορίζει την ικανότητα της αεροπορικής βιομηχανίας να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της κρίσης.

Οι αεροπορικές εταιρείες ελέγχουν άμεσα μόνο το 37 % των λειτουργικών τους δαπανών. Σχεδόν το ένα τρίτο ακόμη, οφείλεται σε παράγοντες εκτός ελέγχου τους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται:

5.1 Οι «εξωτερικές» λειτουργικές δαπάνες, των οποίων το σύνολο ανήλθε σε 50,5 δισεκατομμύρια ευρώ το 2008, και οι ακόμη ευρέως ανεξέλεγκτες τιμές των καυσίμων, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος (άνω του 45 %) των εν λόγω δαπανών. Το υπόλοιπο 55 % (27,5 δισεκατομμύρια ευρώ) αποτελούνταν, μεταξύ άλλων, από τα τέλη αερολιμένων και ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας (ΕΕΚ).

5.2 Τα. τέλη αερολιμένων, τα οποία το περασμένο έτος ανήλθαν συνολικά σε 2,8 δισεκατομμύρια ευρώ, αυξήθηκαν ξαφνικά άνω του 5 % σε πολλούς αερολιμένες. Μόνο λίγοι αερολιμένες σε ολόκληρη την Ευρώπη κατόρθωσαν να προσθέσουν στις προσπάθειες των χρηστών τους αντίστοιχες μειώσεις των τελών τους. Ο μέσος όρος των τελών αερολιμένα ανά επιβάτη αυξήθηκε κατά 15 % το πρώτο τρίμηνο του 2009.

5.3 Η αύξηση των τιμών των καυσίμων αποτελεί απειλή για τη βιωσιμότητα των αεροπορικών εταιρειών. Η τιμή των καυσίμων των αεροπλάνων αυξήθηκε σχεδόν κατά 50 % από την αρχή του έτους. Σύμφωνα με την IATA, η μέση τιμή των καυσίμων θα αυξηθεί από 61 δολάρια ΗΠΑ το βαρέλι το 2009, σε 72 δολάρια ΗΠΑ το 2010.

5.4 Ομοίως, η ανά μονάδα τιμή του ΕΕΚ αυξήθηκε το πρώτο τρίμηνο του 2009 κατά μέσο όρο κατά 3,4 % σε όλη την Ευρώπη. Η αύξηση αυτή αιτιολογήθηκε από την «αρχή κάλυψης του κόστους», που επιτρέπει σε κάθε φορέα παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας (ANSP) να αντισταθμίσει τη μείωση της κίνησης με την αύξηση των τελών.

5.5 Η ιδέα του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού –μέχρι τώρα χάθηκε η ευκαιρία, η οποία θα συνέβαλλε στη μείωση των δαπανών μέχρι 5 δισ. ευρώ ετησίως, καθώς και σε βελτιώσεις χάρη στις πιο ευθείες διαδρομές των πτήσεων, που θα μείωναν κατά 16 εκατ. τόνους τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα– δεν θα επηρεάσει βραχυπρόθεσμα την οικονομική πραγματικότητα. Τα Λειτουργικά Τμήματα Εναέριου Χώρου (ΛΤΕΧ- FAB) δεν θα τεθούν σε ισχύ μέχρι το 2012.

5.6 Η διάρθρωση των δαπανών των αεροπορικών εταιρειών τις εκθέτει στην παραμικρή διακύμανση των τιμών των καυσίμων. Για λόγους οικονομίας καθώς και εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, απαιτείται άμεση και επείγουσα δράση για να προωθηθεί η χρήση «επαναστατικών» μηχανών και καυσίμων. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να υποστηριχθεί σθεναρά η χρηματοδότηση της έρευνας και τεχνολογίας.

5.7 Οι δαπάνες για τα προγράμματα της βιομηχανίας αεροπλάνων αυξάνονται διαρκώς, έτσι η χρηματοδότηση των παραδόσεων νέων αεροπλάνων καθίσταται πιο δύσκολη. Όταν οι αεροπορικές εταιρείες δεν έχουν πρόσβαση στην τραπεζική χρηματοδότηση, ολόκληρος ο τομέας της βιομηχανίας αεροπλάνων εξασθενεί.

5.8 Είναι ανάγκη να μελετηθούν νέες ρυθμίσεις χρηματοδότησης για την ανάπτυξη και την παραγωγή αεροσκαφών, προκειμένου να απαλλαγούν οι βιομήχανοι και οι μεταφορείς από τις υποχρεώσεις πληρωμής τοις μετρητοίς, μέσω μηχανισμών διευκόλυνσης κατά τον χρόνο πληρωμής των αεροσκαφών.

5.9 Στο παρελθόν, οι δημόσιες συμβάσεις για στρατιωτικά προγράμματα αεροναυπηγικής υποστήριζαν πάντοτε τον τομέα (στην πλειονότητά του, διπλού χαρακτήρα) όταν η οικονομία ήταν στο ναδίρ. Πρέπει χωρίς αμφιβολία να εξετάσουμε αμέσως τη δυνατότητα να διασφαλισθεί παρόμοια υποστήριξη, που θα συντονίζεται σε επίπεδο ΕΕ, η οποία θα διευκολύνει επίσης την αναδιοργάνωση μιας βιομηχανίας, η οποία είναι ακόμη πολύ κατακερματισμένη.

5.10 Η χρησιμοποίηση δημόσιας χρηματοδότησης για την ενίσχυση των επιχειρήσεων (ήδη επιλέξιμη βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας) θα πρέπει να αξιολογηθεί με βάση τις δεσμεύσεις για την προστασία των θέσεων εργασίας και των εξειδικευμένων θέσεων στις σχετικές εταιρείες.

Είναι περισσότερο παρά ποτέ αναγκαία η ισχύς ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε διεθνές πλαίσιο. Η κρίση ανάγκασε πολλές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να σώσουν τις ασθενικές αεροπορικές τους εταιρείες. Η Κίνα επιδότησε άμεσα την China Eastern Airlines (με 750 εκατομμύρια ευρώ) και την China Southern Airlines (με 320 εκατομμύρια ευρώ) στις αρχές του 2009, τα τέλη στους κινεζικούς αερολιμένες ανεστάλησαν και μειώθηκαν οι τιμές των καυσίμων των αεροπλάνων. Στην Ινδία, η Air India έλαβε από την κυβέρνηση 600 εκατομμύρια ευρώ υπό τη μορφή ιδίων κεφαλαίων και δανείων υπό ευνοϊκούς όρους.

6.1 Ορισμένοι από τους αερομεταφορείς αυτούς είναι γνωστοί ως επιχειρηματίες της 5ης και 6ης ελευθερίας, που χρησιμοποιούν την Ευρώπη ως σημαντική και ενεργό δεξαμενή απομύζησης, όπως οι μεταφορείς του Κόλπου.

6.2 Οι εν λόγω μεταφορείς που ενισχύονται με κρατικές βοήθειες διατηρούν τις διηπειρωτικές τους πτήσεις, μολονότι τα ποσοστά πληρότητας μειώνονται δραματικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν ακόμη και να τις αυξάνουν, ενώ οι ευρωπαίοι μεταφορείς, που υφίστανται την πραγματικότητα της αγοράς, αναγκάζονται να τις μειώσουν (οι μεταφορείς του Κόλπου αύξησαν την ικανότητά τους, κυρίως μέσω των μεγάλων ευρωπαϊκών αερολιμένων, κατά 14 % το τρέχον έτος).

7. Η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σ’ αυτή την άνευ προηγουμένου κρίση μέχρι σήμερα: η αναστολή του κανόνα «use-it-or-lose-it» για τις χρονοθυρίδες το καλοκαίρι ήταν πολύ λίγη και θεσπίσθηκε πολύ αργά. Η επίσημη έγκριση και δημοσίευση του σχετικού κανονισμού στα τέλη του Ιουνίου, σχεδόν τρεις μήνες μετά την έναρξη της θερινής περιόδου, δεν επέτρεψε στον εν λόγω κανονισμό να βοηθήσει τη βιομηχανία ώστε να αντιδράσει με μεγαλύτερη ευελιξία στις ταχείες αλλαγές των συνθηκών της αγοράς.

Μολονότι οι ενώσεις των αεροπορικών εταιρειών απέρριψαν αρχικά την ιδέα της παροχής μεμονωμένης κρατικής βοήθειας, εντούτοις προσδιορίστηκαν ορισμένοι τομείς που χρειάζονταν την άμεση παρέμβαση της ρυθμιστικής αρχής για την αντιμετώπιση της κρίσης.

8.1 Ο στόχος της αναμενόμενης αναστολής του προαναφερθέντα κανόνα και κατά τον χειμώνα είναι η υποστήριξη της αεροπορικής βιομηχανίας και, ιδιαίτερα, των αεροπορικών εταιρειών για να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση προσαρμόζοντας τη μεταφορική τους ικανότητα στην περαιτέρω μείωση της ζήτησης. Το μέτρο δεν είναι δυσμενές, ευεργετεί όλες τις αεροπορικές εταιρείες και όλες τις μορφές επιχειρήσεων και αποτελεί βραχυπρόθεσμο και μεμονωμένο μέτρο. Πρέπει να εφαρμοσθεί εγκαίρως, για να παραγάγει αποτελέσματα. Ορισμένες εταιρείες χαμηλού κόστους υποστηρίζουν επίσης το εν λόγω μέτρο.

8.2 Όμως, με την κρίση που έπληξε πρώτα τον χρηματοοικονομικό τομέα, τα περισσότερα χρηματοοικονομικά ιδρύματα που ειδικεύονται στη χρηματοδότηση του τομέα των εναέριων μεταφορών είτε εξαφανίσθηκαν είτε αναπροσανατόλισαν τις στρατηγικές τους σε άλλους επιχειρηματικούς τομείς.

8.3 Για την ανανέωση του στόλου τους, τον Ιούλιο του 2009 οι αεροπορικές εταιρείες μέλη της ΑΕΑ έδωσαν παραγγελίες αξίας 29 δισ. δολαρίων για 535 αεροσκάφη για τα προσεχή χρόνια, σε σύγκριση με τα 561 που παρήγγειλαν την ίδια περίοδο το 2008.

8.4 Εκτιμάται ότι μόνο το 75-80 % των εν λόγω παραγγελιών θα το εγγυηθεί ή θα το χρηματοδοτήσει η χρηματοοικονομική αγορά. Το υπόλοιπο 20-25 % θα πρέπει είτε να ακυρωθεί είτε να βρει εναλλακτικούς τρόπους χρηματοδότησης που δεν υπάρχουν σήμερα.

8.5 Μόνο το 2008, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έδωσε δάνεια ύψους σχεδόν 52 δισεκατομμυρίων ευρώ σε προγράμματα των κρατών μελών, από τα οποία μόνο τα 2,7 δισ. χορηγήθηκαν στην ευρωπαϊκή βιομηχανία μεταφορών (αεροπορικές εταιρείες, αερολιμένες, εναέριος έλεγχος κυκλοφορίας και κατασκευαστική βιομηχανία).

8.6 Στην τελική της έκθεση τον Μάιο του 2009, η Ομάδα για τη Διεθνή Αεροπορία και την Κλιματική Αλλαγή (GIACC) της Διεθνούς Οργάνωσης Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) συνέστησε να υιοθετήσει η ICAO τους εξής τρεις γενικούς στόχους:

α.	βραχυπρόθεσμα μέχρι το 2012: βελτίωση της μέσης απόδοσης των καυσίμων του εν ενεργεία στόλου σε ποσοστό 2 % κατ’ έτος

β.	μεσοπρόθεσμα μέχρι το 2020: ετήσια βελτίωση της απόδοσης των καυσίμων κατά 2 %

γ.	από το 2021 έως το 2050: βελτίωση της συνολικής απόδοσης των καυσίμων σε ποσοστό 2 % ετησίως.

8.7 Είναι ζωτικής σημασίας να αντιπροσωπευθεί και να εξετασθεί η διεθνής αεροπορική βιομηχανία ως τομέας στη διάσκεψη COP-15 της Κοπεγχάγης τον Δεκέμβριο. Είναι επίσης σημαντικό να συμπεριληφθεί, στις διαπραγματεύσεις της Κοπεγχάγης, συμφωνία που θα καλύπτει τις συνολικές εκπομπές των αεροπορικών μεταφορών. Η συζήτηση πρέπει να αφορά τόσο τις αεροπορικές εταιρείες όσο και τους κατασκευαστές αεροσκαφών.

8.8 Με το επικείμενο Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (ΣΕΕ) της ΕΕ το 2012, έχει μεγάλη σημασία να αρχίσουν σταδιακά οι ευρωπαίοι μεταφορείς να αντικαθιστούν τα αεροσκάφη τους με πιο αποδοτικά. Η τελευταία γενιά των Β737 ή των Α320 επιτρέπει τη μείωση του αποτυπώματος των εκπομπών τους μέχρι και κατά 7-8 % σε σύγκριση με την προηγούμενη γενιά. Πρέπει να χορηγηθούν πόροι για ριζικές καινοτομίες στην τεχνολογία των μηχανών, της ατράκτου και των καυσίμων.

8.9 Οι εν ενεργεία στόλοι έχουν αυξημένο, σχετικά, μέσο όρο ηλικίας (πράγμα που έχει αντίκτυπο στα αποτελέσματα των αεροπορικών εταιρειών)· γι’ αυτό, χρειάζεται να οργανωθεί ο παροπλισμός του τομέα. Τα σημερινά παραδείγματα είναι πολύ σπάνια και ο συντονισμός τους ανεπαρκής· πρέπει να δημιουργηθεί ένας γνήσιος ευρωπαϊκός τομέας υπό την αιγίδα των δημόσιων αρχών.

8.10 Οι κατασκευαστές και οι υπεργολάβοι τους θα πρέπει, βέβαια, να συμμετάσχουν στις πρωτοβουλίες αυτές, οι οποίες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν πρόσθετες θέσεις εργασίας και πρόσθετο εισόδημα με την επέκταση της βιομηχανικής δραστηριότητας σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος, μέχρι την απόσυρση του αεροσκάφους.

8.11 Οι φορείς παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας (ANSP) λειτουργούν με βάση την αρχή της κάλυψης του κόστους: όταν μειώνεται η κίνηση, το ανά μονάδα κόστος αυξάνεται, επομένως η κρίση «πλήττει διπλά» τις αεροπορικές εταιρείες. Οι ANSP πρέπει να προσαρμόσουν τη βάση των δαπανών τους στο μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον και να μειώσουν σημαντικά την κίνηση στους αιθέρες.

8.12 Στη δέσμη μέτρων για τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Ουρανό θα συνεκτιμηθεί έμμεσα η αρχή κάλυψης του κόστους με την καθιέρωση στόχων επιδόσεων για τα ΛΤΕΧ και τα κράτη μέλη. Πάντως, θα εισαχθεί μόλις το 2012. Το ερευνητικό σχέδιο ΑΤΜ του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού (SESAR), που καταρτίσθηκε για να καθιερώσει μια ενιαία αρχιτεκτονική, θα αντικαταστήσει τα σημερινά 22 λειτουργικά συστήματα, τις 30 γλώσσες προγραμματισμού και τα 31 εθνικά συστήματα που ισχύουν σήμερα

8.13 Δεδομένου ότι τα κράτη μέλη έχουν ήδη υιοθετήσει την οδηγία για τα τέλη των αερολιμένων, θα έπρεπε να ενεργούν σε περιόδους κρίσης σαν να ισχύουν ήδη οι βασικές διατάξεις της οδηγίας. Η Επιτροπή διαθέτει τώρα, πραγματικά, αρμοδιότητα για τα τέλη αερολιμένων στην ΕΕ.

8.14 Πέρυσι, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφαλείας της Αεροπορίας (EASA) απέκτησε νομική αρμοδιότητα για τους κανόνες ασφαλείας των πτήσεων, την πιστοποίηση του ιπτάμενου προσωπικού και την εποπτεία των μεταφορέων τρίτων χωρών.

8.15 Οι βελτιώσεις της ασφάλειας πρέπει να συνεχίσουν να υποστηρίζονται από αναλύσεις δεδομένων και κινδύνου. Οι βελτιώσεις της ασφάλειας που επιτελέσθηκαν με πρωτοβουλία του τομέα σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις οδήγησαν σε ικανοποιητικές προόδους όσον αφορά την αύξηση της ασφάλειας των εναέριων μεταφορών και αυτή η ηγετική θέση πρέπει να διατηρηθεί, εφόσον η ασφάλεια είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της αεροπορικής βιομηχανίας. Πρέπει να διασφαλισθεί ότι ο ΕASA ασχολείται αποκλειστικά με τα θέματα ασφαλείας.

8.16 Ο τομέας της αεροπορικής βιομηχανίας ανέμενε για μεγάλο χρονικό διάστημα την τελική συμφωνία όσον αφορά την αμοιβαία αναγνώριση των μέτρων ασφαλείας από την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τώρα χρειάζεται πολιτική απόφαση προκειμένου να αναγνωρισθούν ως ισότιμα τα μέτρα ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών. Από την αναγνώριση αυτή θα ωφεληθούν 6 εκατ. επιβάτες από τις Ηνωμένες Πολιτείες που μεταφέρονται κάθε χρόνο σε αερολιμένες της ΕΕ.

Ο τομέας της αεροπορικής βιομηχανίας αποτελεί σημαντικό τμήμα της οικονομίας, διότι συμβάλλει ευρέως σε μια από τις θεμελιώδεις αρχές της, την κινητικότητα (αγαθών και προσώπων). Αποτελεί επίσης σημαντικό τμήμα της ισχυρής βιομηχανικής βάσης για την τεχνολογική και την οικονομική ανάπτυξη. Η μακροχρόνια προστασία της βάσης αυτής είναι υψίστης σημασίας και πρέπει να ενθαρρυνθεί. Αποτελεί επίσης γρανάζι για την οικονομική ανάκαμψη την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Γι’ αυτό, πρωταρχικοί στόχοι των κυβερνήσεων πρέπει να είναι η διασφάλιση των πυλώνων που στηρίζουν τις αδύναμες οικονομίες τους, συμπεριλαμβανομένης της αεροπορικής βιομηχανίας, η οικονομική επιβίωσή τους, αλλά και η δημιουργία των συνθηκών εκείνων που απαιτούνται για την ταχεία επάνοδο σε ένα υγιές περιβάλλον. Έτσι, η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά την ανάληψη των ακολούθων δράσεων και μέτρων αρωγής.

9.1 Η αλυσίδα αξίας (αερολιμένες, κατασκευαστές αεροσκαφών, προμηθευτές κηροζίνης, φορείς παροχής υπηρεσιών εδάφους, φορείς παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας, αεροπορικές εταιρείες) πρέπει να υπόκειται στα αποτελέσματα των οικονομικών κύκλων και στις πιέσεις του ανταγωνισμού, ως σύνολο. Η αναδιάρθρωση προοδεύει σταδιακά προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες της οικονομικής ύφεσης.

9.2 Η Επιτροπή πρέπει να θέσει σε κίνηση όλες τις διαδικασίες προκειμένου να διευκολυνθεί και να εφαρμοσθεί η απαλλαγή από την εφαρμογή του κανόνα 80:20 για τη χρήση των χρονοθυρίδων την περίοδο του χειμώνα 09/10.

9.3 Δεδομένου ότι η εναέρια κυκλοφορία προβλέπεται να αυξηθεί στο μεσοπρόθεσμο μέλλον κατά 4-5 % ετησίως, πράγμα που καθιστά πιθανή την κατασκευή, κατά τη διάρκεια των επόμενων είκοσι ετών, 25 000 αεροπλάνων των 100 και πλέον θέσεων, θα πρέπει να υπάρξει κατάλληλη διαχείριση των ευρωπαϊκών δυνατοτήτων παραγωγής. Εάν η αναδιάρθρωση είναι αναπόφευκτη, τότε θα πρέπει να ληφθεί υπόψη αυτή η πτυχή της διατήρησης των δεξιοτήτων και των εξειδικευμένων επαγγελμάτων.

9.4 Η ΕΟΚΕ συνιστά να τηρηθούν οι διαδικασίες ενημέρωσης και διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους όταν ξεκινήσει η αναδιάρθρωση. H EOKE προτρέπει όλους τους κοινωνικούς εταίρους να αναπτύξουν διαρθρωμένο και ενεργό κοινωνικό διάλογο σε εταιρικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

9.5 Οι δημόσιες αρχές πρέπει να βοηθήσουν τις ευπαθείς εταιρείες να διατηρήσουν τις δεξιότητες και τις θέσεις εργασίας τους, π.χ. με τη βελτίωση της πρόσβασης στην επαγγελματική επιμόρφωση κατά τη διάρκεια των περιόδων ύφεσης. Οι δημόσιοι οργανισμοί θα μπορούσαν να αναλάβουν την πρωτοβουλία, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη και την απόκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να εφαρμοσθεί ένα σύστημα προορατικής διαχείρισης των μελλοντικών θέσεων εργασίας και των δεξιοτήτων, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων.

9.6 Η ΕΟΚΕ έχει υπογραμμίσει στις γνωμοδοτήσεις της (τελευταία στην SOC/347) τη σημασία της εκπαίδευσης στην ανώτερη και στην πανεπιστημιακή βαθμίδα, καθώς και τους καλούς δεσμούς βιομηχανίας και σχολών/πανεπιστημίων, προκειμένου να διασφαλισθεί η ύπαρξη εργατικού δυναμικού με τις κατάλληλες γνώσεις και δεξιότητες.

9.7 Αυτή η μορφή συντονισμένης υποστήριξης από τις δημόσιες αρχές (ΕΕ, κράτη, περιφέρειες, κλπ.) είναι σημαντική για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της κρίσης που πλήττει τον βιομηχανικό τομέα σε καιρό ευρείας κλίμακας συνταξιοδότησης. Εάν δεν διατηρηθούν οι δεξιότητες στην κατασκευαστική βιομηχανία, δεν θα είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν οι μακροπρόθεσμες προκλήσεις.

9.8 Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ) όφειλε να επιστρέψει στην προ του 2007 πολιτική της, όταν οι ευρωπαίοι μεταφορείς μπορούσαν να επωφεληθούν από πιστώσεις· η επιστροφή αυτή πρέπει να πραγματοποιηθεί επειγόντως και να στοχεύει συγκεκριμένα στη χρηματοδότηση νέων αεροσκαφών και όχι στην επέκταση του στόλου.

9.9 Θα ήταν επίσης σκόπιμο να προβλεφθούν μηχανισμοί για την κάλυψη των χρηματοδοτικών κινδύνων, όπως εκείνων που οφείλονται στις διακυμάνσεις των ισοτιμιών συναλλάγματος (βλ. σημείο 4.6 της γνωμοδότησης CCMI/047). Οι μηχανισμοί αυτοί θα μπορούσαν, μεταξύ άλλων, να λάβουν τη μορφή εγγυημένων δανείων που βασίζονται σε επιστρεπτέες προκαταβολές ή δανείων της ΕΤΕ.

9.10 Πρέπει να παρασχεθεί πρόσθετη χρηματοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη στην αεροπορική βιομηχανία, προκειμένου να μπορέσει ο τομέας να ανταποκριθεί στις μελλοντικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων του Συστήματος Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ. Ωστόσο, η βέλτιστη λύση για την άμβλυνση των συνεπειών των κλιματικών αλλαγών σε διεθνές επίπεδο είναι μια συνολική τομεακή προσέγγιση για τις αερομεταφορές στο πλαίσιο του ΔΟΠΑ, καθώς θα διευκολύνει την επίτευξη λύσης σε ένα ζήτημα παγκοσμίων διαστάσεων.

9.11 Με δεδομένη την καινοτόμο και στρατηγική σημασία της αεροναυπηγικής βιομηχανίας για τη βιομηχανική και τεχνολογική βάση της Ευρώπης, θα μπορούσε να επιτευχθεί η ισχυρή στήριξη της έρευνας και ανάπτυξης (που εξασθένισε λόγω της κρίσης) με την καταβολή συνεχών προσπαθειών από την ΕΕ, από την φάση εφαρμογής του 7ου ΠΠ για την Ε & Α μέχρι το μελλοντικό 8ο ΠΠ για την Ε & Α. Δεν πρέπει να μειωθεί καθόλου η κρατική υποστήριξη της Ε & Α, προκειμένου να διασφαλισθεί η ευρωπαϊκή αριστεία στον τομέα αυτό. Επίσης, η Ε & Α και η συνεργασία είναι κρίσιμης σημασίας προκειμένου να διατηρηθεί η εστίαση στην περαιτέρω ανάπτυξη μιας μακροπρόθεσμης αειφόρου βιομηχανίας αερομεταφορών με εναλλακτικά καύσιμα και επιχειρησιακά μέτρα.

9.12 Οι εργολάβοι πρώτης βαθμίδας υποφέρουν λιγότερο από την ύφεση σε σύγκριση με τους προμηθευτές και τους υπεργολάβους τους, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των εξειδικευμένων επαγγελμάτων και θέσεων εργασίας της βιομηχανίας. Μια διαδικασία στήριξης θα μπορούσε να έχει τη μορφή αλληλέγγυου δανεισμού και εγγυήσεων των υπεργολάβων του τομέα. Οι κατασκευαστές θα πρέπει να υποστηρίξουν τις προσπάθειες που καταβάλλονται από τους προμηθευτές, παρέχοντάς τους εγγυήσεις όσον αφορά το εισόδημα και τον μακροπρόθεσμο όγκο εργασίας.

9.13 Η δεύτερη δέσμη μέτρων για τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Ουρανό (SES II) πρέπει να εφαρμοσθεί επειγόντως. Ο κατακερματισμός του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου δημιουργεί ένα πρόσθετο βαρύ φορτίο, όχι μόνο για τους επιβάτες, αλλά και για τους μεταφορείς. Η ΕΟΚΕ υποστήριξε σθεναρά το SES II στην τελευταία σχετική γνωμοδότησή της. Η αεροπορική βιομηχανία είναι μια παγκόσμια βιομηχανία και η διαλειτουργικότητα είναι απαραίτητη για να αποφευχθούν τα πρόσθετα βάρη και οι αναποτελεσματικότητες. Γι’ αυτό, είναι απαραίτητο να συνεχισθεί η έμφαση στη διαλειτουργικότητα μεταξύ του ερευνητικού σχεδίου ΑΤΜ του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού (SESAR) και του NextGen. Η Επιτροπή το 2010 πρέπει να επεξεργαστεί μηχανισμό χρηματοδότησης για την εφαρμογή του SESAR, προκειμένου να καταστεί δυνατή η ευρεία συμμετοχή σε αυτό το επαναστατικό εγχείρημα.

9.14 Πρέπει να ζητηθεί από όλα τα κράτη μέλη να επιταχύνουν την εφαρμογή της οδηγίας για τα τέλη αερολιμένων. Η Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να κάνει χρήση της αρμοδιότητας που της παρέχει η οδηγία.

9.15 Η Επιτροπή προτίθεται να εκδώσει ανακοίνωση προς τα κράτη μέλη και το EUROCONTROL, για να θεσπίσει αναστολή της εφαρμογής των τελών ΕΕΚ. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις προσπάθειες που έχει καταβάλει ήδη η Γενική Διεύθυνση Μεταφορών (DG TREN) όσον αφορά το θέμα αυτό και την παροτρύνει εντόνως να ασκήσει περισσότερη πίεση στα κράτη μέλη.

9.16 Τα ευρωπαϊκά όργανα πρέπει να διασφαλίσουν την εφαρμογή της διαβούλευσης μεταξύ των φορέων παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας και των αεροπορικών εταιρειών, που απαιτείται από τον κανονισμό αριθ. 1794/2006 περί κοινού συστήματος χρέωσης. Απαιτείται περαιτέρω επικαιροποίηση του εν λόγω κανονισμού, έτσι ώστε να αντανακλά το σύστημα επιδόσεων που εφαρμόζεται στα πλαίσια της δέσμης μέτρων SES II.

9.17 Πρέπει να διασφαλισθεί ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφαλείας της Αεροπορίας (EASA) ασχολείται αποκλειστικά με θέματα ασφαλείας. Πρέπει να εξασφαλισθεί ότι η ασφάλεια των πτήσεων διατηρείται και βελτιώνεται.

Από τον Απρίλιο του 2010 (ημερομηνία θέσης σε ισχύ των νέων κανόνων ασφαλείας του κανονισμού αριθ. 300/2008) θα πρέπει να εφαρμοσθεί σε όλη την ΕΕ η «ενιαία ασφάλεια» (One-Stop Security). Επιπλέον, η τελική πρόταση ΕΕ-Ηνωμένων Πολιτειών για την ενιαία ασφάλεια πρέπει να υποβληθεί στα κράτη μέλη, να βασίζεται στην αμοιβαία αξιολόγηση των μέτρων ασφάλειας της ΕΕ και των Ηνωμένων Πολιτειών και να εφαρμοσθεί το ταχύτερο δυνατόν.

9.18 Χρειάζονται περισσότερες διεθνείς αεροπορικές συμφωνίες μεταξύ ΕΕ και τρίτων χωρών για να εξασφαλισθούν συνθήκες ισότιμου ανταγωνισμού σε διεθνές επίπεδο. Η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της εξέφρασε την απόλυτη ικανοποίησή της για τη συμφωνία που συνήψε η Επιτροπή με τον Καναδά.

9.19 Σε γενικές γραμμές, η αύξηση των περιπτώσεων περιφερειακής και διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των βιομηχανικών παραγόντων (φορέων, κατασκευαστών, δημόσιων αρχών) θα μπορούσε να βοηθήσει στην ενίσχυση της προσφοράς και της συνολικής δραστηριότητας του τομέα, υπό την προϋπόθεση ότι οι όροι αυτού του «εμπορίου» είναι κοινωνικά υπεύθυνοι και υποδηλώνουν τη συμμετοχή του συνόλου των κοινωνικών εταίρων.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Βλ. επίσης τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευρωπαϊκή αεροναυτική βιομηχανία: κατάσταση και προοπτικές» (ΕΕ C 175, της 28.7.2009, σελ. 50-56).

Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

458η σύνοδος ολομέλειας της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/37

458Η ΣΫΝΟΔΟΣ ΟΛΟΜΈΛΕΙΑΣ ΤΗΣ 16ΗΣ ΚΑΙ 17ΗΣ ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2009

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις ονομασίες και τη συναφή επισήμανση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων»

COM(2009) 31 τελικό/2 — 2009/0006 (COD)

(2010/C 255/06)

Εισηγητής: ο κ. CAPPELLINI

Στις 27 Φεβρουαρίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 95 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την

Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις ονομασίες και τη συναφή επισήμανση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων

COM(2009) 31 τελικό/2 – 2009/0006(COD).

Το τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 17 Νοεμβρίου με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Cappellini.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 160 ψήφους υπέρ και 1 αποχή την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις ονομασίες και την επισήμανση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, η οποία αποτελεί σημαντικό βήμα για τη βελτίωση των καινοτόμων διαδικασιών και των λύσεων στα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τομέας της κλωστοϋφαντουργίας της ΕΕ, καθώς και για την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης και της ενημέρωσης του ευρωπαίου καταναλωτή, ιδίως σε περιόδους κρίσης. Όπως αναφέρει και σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις και ενημερωτικές εκθέσεις της σχετικά με το μέλλον της κλωστοϋφαντουργίας (1), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη εκπόνησης συνεκτικών και ολοκληρωμένων πολιτικών, ιδίως όσον αφορά την επισήμανση, από τις οποίες ο τομέας θα αποκομίσει ανταγωνιστικό όφελος.

1.2 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον κανονισμό και συμφωνεί με το άρθρο 4 που αναφέρεται στο εθνικό νομικό πλαίσιο σχετικά με τα προϊόντα προελεύσεως και τους κανόνες ανταγωνισμού.

1.3 Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα ενδιαφερόμενα μέρη να εξετάσουν με ποιο τρόπο μπορεί ο προτεινόμενος κανονισμός να επηρεάσει

—	το ευρωπαϊκό στρατηγικό θεματολόγιο έρευνας σχετικά με την ανάπτυξη και τη χρήση νέων ινών και καινοτόμων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και σχετικά με τη διαφάνεια·

—	την απλούστευση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου με πιθανές θετικές επιπτώσεις στον ιδιωτικό τομέα και τις δημόσιες διοικήσεις σε ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο·

—	τη βελτίωση και μεγαλύτερη συνοχή του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου (2).

1.4 Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει ότι είναι σημαντικότατο να παρέχονται στους καταναλωτές σαφείς, περιεκτικές και ολοκληρωμένες πληροφορίες για το προϊόν, ιδίως εάν πρόκειται για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, και υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απλούστευση των διαδικασιών και τη μείωση των εξόδων που απαιτούνται σήμερα κατά τη μεταφορά μιας οδηγίας στο εθνικό δίκαιο.

1.5 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί τη συστηματική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, των ευρύτερων κοινωνικών εταίρων της κλωστοϋφαντουργίας και των θεσμικών ενδιαφερόμενων στην επιτροπή για τις ονομασίες και την επισήμανση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων (άρθρο 20 της πρότασης κανονισμού). Θα πρέπει επίσης να προβλεφθεί τακτική αναθεώρηση του κανονισμού προκειμένου να εξασφαλισθούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα ως προς τις ονομασίες και την επισήμανση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων άλλων διεθνών βιομηχανιών (βλ. αγορές κλωστοϋφαντουργίας της ΕΕ (3)). Εφόσον τεθεί σε ισχύ ο κανονισμός, η αναθεώρησή του με τη συμμετοχή πολλών φορέων θα μπορούσε να δώσει το έναυσμα για ανοικτή συζήτηση σχετικά με τα περισσότερα προβλήματα υγείας (π.χ. αλλεργίες, δείκτες ιονισμού) που προέρχονται από τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, χωρίς να καταλογίζονται στις ίνες καθαυτές, αλλά στις χημικές ουσίες που εισήχθησαν κατά την αλυσίδα παραγωγής, δηλαδή κατά τη βαφή και την αποσκλήρυνση ή κατά τις μηχανικές επεξεργασίες όπως το χτένισμα ή το λανάρισμα.

1.6 Η ΕΟΚΕ προτείνει να συνοδευτεί η άμεση εφαρμογή του παρόντος κανονισμού από στοχοθετημένη εκστρατεία ενημέρωσης σχετικά με τις ονομασίες και την επισήμανση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων καθώς και από τομεακές μελέτες σε συνεργασία με οργανώσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ερευνητικά κέντρα, καταναλωτές και παραγωγούς κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Οι φορείς αυτοί μπορούν να συμβάλουν σε αυτό καθοριστικά τονίζοντας τη σημασία των περιβαλλοντικά βιώσιμων ινών και προϊόντων, και αναδεικνύοντας περισσότερο το δυναμικό της αγοράς.

1.7 Η παρούσα πρωτοβουλία θα μπορούσε επίσης να διευκολύνει το δημόσιο διάλογο με θέμα τη μη «υποχρεωτική» επισήμανση των τελικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, όπως τα είδη ένδυσης, αναφορικά με τη φροντίδα και τον καθαρισμό (σύμβολα για το σιδέρωμα, το πλύσιμο, τη λεύκανση κλπ.). Ωστόσο, εφόσον δεν υφίσταται σχετική κοινοτική υποχρέωση, οι πληροφορίες αυτές θα είναι προαιρετικές. Η εισαγωγή ενός συστήματος ανάλογου με εκείνο που χρησιμοποιείται από τον οργανισμό Ginetex (4), σε συμμόρφωση με το πρότυπο ISO 3758 ή ακόμη η υιοθέτηση του προτύπου ASTM D-5489 των Η.Π.Α. πιθανόν να έχει προστιθέμενη αξία, ιδίως για τους τελικούς χρήστες. Ένα τέτοιο σύστημα θα εξασφαλίσει, μεταξύ άλλων, ότι:

—	ο κύκλος ζωής των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων θα παραταθεί,

—	τα προϊόντα δεν θα φθείρονται και δεν θα προκαλούν φθορά σε άλλα προϊόντα κατά τον καθαρισμό και τη φροντίδα τους,

—	τα καθαριστήρια θα διαθέτουν σαφείς πληροφορίες σχετικά με την κατάλληλη και δέουσα φροντίδα,

—	τα προϊόντα θα διατηρούν την αρχική μορφή τους,

—	η επιλογή ενός προϊόντος θα βασίζεται σε πληροφόρηση.

Επιπλέον, η ευρύτερη χρησιμοποίηση επισημάνσεων σχετικά με τη συντήρηση και τον καθαρισμό συνεπάγεται μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και ύδατος για τη φροντίδα των ρούχων.

1.8 Η εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού θα επιφέρει επίσης τη σύγκλιση της νομοθεσίας της ΕΕ με άλλες παρόμοιες ρυθμίσεις που ισχύουν στις αγορές τρίτων χωρών όπως οι ΗΠΑ (5), η Ιαπωνία (6), η Αυστραλία (7), κλπ.

1.9 Υπάρχουν χιλιάδες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, με ακαθόριστες προσμίξεις επιπρόσθετων ουσιών, ορισμένες από τις οποίες είναι τοξικές. Οι ουσίες αυτές χρησιμοποιούνται για τη βαφή και τη μετατροπή των υφασμάτων. Στην ΕΕ, οι τοξικές ουσίες επιλέγονται προληπτικώς, εξουδετερώνονται ή υφίστανται κατεργασία σύμφωνα με την περιβαλλοντική νομοθεσία και την υγιεινή. Η ΕΟΚΕ προτείνει να υπάρξει συσχέτιση του κανονισμού για την επισήμανση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και του κανονισμού και της πλατφόρμας REACH με σκοπό την απλούστευση της διαδικασίας και την επιτάχυνση, ούτως ώστε να αποφευχθεί η υπερβολική συσσώρευση.

2. Ιστορικό

2.1 Η νομοθεσία της ΕΕ για τις ονομασίες και την επισήμανση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων βασίζεται στο άρθρο 95 της Συνθήκης ΕΚ. Στοχεύει στην καθιέρωση εσωτερικής αγοράς για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την επαρκή ενημέρωση του καταναλωτή. Τη δεκαετία του '70, τα κράτη μέλη αναγνώρισαν την ανάγκη εναρμόνισης της κοινοτικής νομοθεσίας στον τομέα των ονομασιών των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Οι διαφορετικές (μη εναρμονισμένες) ονομασίες των κλωστοϋφαντουργικών ινών στα κράτη μέλη της ΕΕ δημιουργούν τεχνικά εμπόδια στο εμπόριο στην εσωτερική αγορά. Επιπλέον, τα συμφέροντα των καταναλωτών προστατεύονται καλύτερα εάν οι πληροφορίες που παρέχονται σε αυτόν τον τομέα είναι ίδιες εντός της εσωτερικής αγοράς.

2.2 Η κλωστοϋφαντουργία της ΕΕ, ανταποκρινόμενη στις σημαντικές οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τομέας τα τελευταία χρόνια, ακολουθεί μακρά πορεία αναδιάρθρωσης, εκσυγχρονισμού και τεχνολογικής προόδου. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, ιδίως οι ΜΜΕ, βελτίωσαν τη θέση τους στην παγκόσμια αγορά δίνοντας βαρύτητα σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, όπως η ποιότητα, ο σχεδιασμός, η καινοτομία και σε προϊόντα με υψηλότερη προστιθέμενη αξία. Η βιομηχανία της ΕΕ διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο παγκοσμίως στην ανάπτυξη νέων προϊόντων, τεχνικών νημάτων και μη-υφασμένων νημάτων για καινοτόμες εφαρμογές, όπως γεω-κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, προϊόντα υγιεινής καθώς και στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας ή στον ιατρικό τομέα.

2.3 Βασικός τομέας της έρευνας είναι η ανάπτυξη νέων, εξειδικευμένων ινών και σύνθετων υλικών ινών για τα καινοτόμα προϊόντα κλωστοϋφαντουργίας, που αποτελεί μία από τις θεματικές προτεραιότητες του στρατηγικού θεματολογίου έρευνας της Ευρωπαϊκής Τεχνολογικής Πλατφόρμας για το μέλλον του τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και των ειδών ένδυσης. Οι καινοτόμες ίνες στο προγενέστερο στάδιο της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας της κλωστοϋφαντουργίας καθιστούν δυνατή την παραγωγή νέων προϊόντων, δημιουργούν δυνατότητες μεταποίησης και τομέων εφαρμογής για τους χρήστες σε μεταγενέστερο στάδιο (8). Όντως, ο αριθμός των αιτήσεων προσθήκης νέων ονομασιών ινών στη νομοθεσία της ΕΕ έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και η τάση αυτή αναμένεται να εδραιωθεί καθώς η ευρωπαϊκή κλωστοϋφαντουργία εξελίσσεται σε μια ολοένα και πιο καινοτόμο βιομηχανία.

2.4 Διάφορες επιχειρήσεις, μικρού ή μεγάλου μεγέθους, υποβάλλουν αιτήσεις για νέες ονομασίες ινών. Η βιομηχανία αναφέρει ότι, σε γενικές γραμμές, το 90-95 % των δραστηριοτήτων Ε & Α επικεντρώνεται σε βελτιώσεις και μετεξελίξεις υφιστάμενων ινών. Αν και μόνο από το 5-10 % των δραστηριοτήτων Ε & Α αναμένεται να προκύψει μία ίνα η οποία θα χρήζει νέας γενικής ονομασίας, οι νέες αυτές ίνες συχνά ανοίγουν τον δρόμο για νέες χρήσεις και τεχνολογικές διαδικασίες σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, όπως τα είδη ένδυσης και οι ιατρικές, περιβαλλοντικές και βιομηχανικές εφαρμογές.

2.5 Τα τελευταία χρόνια, οχτώ νέες ίνες προστέθηκαν, μέσω τροπολογιών, στα τεχνικά παραρτήματα των οδηγιών:

—	Η οδηγία 97/37/EΚ (9) προσέθεσε τέσσερις νέες ονομασίες στον κατάλογο των ονομασιών ινών (κασγκορά, lyocell, πολυαμίδιο, αραμιδική).

—	Η οδηγία 2004/34/EC (10) προσέθεσε τη νέα ίνα «πολυλακτίδιο» στον κατάλογο των ονομασιών ινών.

—	Η οδηγία 2006/3/EC (11) προσέθεσε τη νέα ίνα «ελαστοπολυεστέρας» στον κατάλογο των ονομασιών ινών.

—	Η οδηγία 2007/3/EC (12) προσέθεσε τη νέα ίνα «ελαστολεφίνη» στον κατάλογο των ονομασιών ινών.

—	Η οδηγία 2009/121/EC (13) προσέθεσε τη νέα ίνα «μελαμίνη» στον κατάλογο των ονομασιών ινών.

2.6 Αναμένεται ότι ο αριθμός των νέων ινών που προστίθενται στα τεχνικά παραρτήματα θα αυξηθεί πιθανόν κατά τα επόμενα έτη. Η βιομηχανία (που εκπροσωπείται από το Γραφείο BISFA (14)) σημειώνει ότι είναι δύσκολο να προβλεφθούν οι μελλοντικές τάσεις. Ωστόσο, θεωρεί ότι δύο αιτήσεις τον χρόνο αποτελούν μια ρεαλιστική εκτίμηση (15).

2.7 Η παρούσα πρόταση δεν μεταβάλλει την πολιτική ισορροπία μεταξύ των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προβλέπεται η σύσταση επιτροπής που θα επικουρεί την Επιτροπή και θα λαμβάνει θέση ως προς τα εκτελεστικά μέτρα που προτείνονται για την τροποποίηση του κανονισμού, σύμφωνα με τους κανόνες της «κανονιστικής επιτροπής με έλεγχο», πράγμα που ήδη συμβαίνει βάσει των υφιστάμενων οδηγιών.

2.8 Η ιδέα αναθεώρησης της νομοθεσίας για την επισήμανση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων προέκυψε τα τελευταία χρόνια, λόγω της εμπειρίας των τακτικών τεχνικών τροποποιήσεων για την εισαγωγή νέων ονομασιών ινών στις υπάρχουσες οδηγίες. Η αναθεώρηση της νομοθεσίας της ΕΕ για τις ονομασίες και την επισήμανση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων (16) ανακοινώθηκε το 2006 στην «Πρώτη έκθεση προόδου σχετικά με τη στρατηγική για την απλούστευση του ρυθμιστικού περιβάλλοντος» (17) και συμπεριλήφθηκε στο νομοθετικό πρόγραμμα και πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2008.

2.9 Η νομοθεσία αυτή χρήζει αναθεώρησης για τους εξής κυρίως λόγους:

—	για να απλουστευθεί το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο με πιθανές θετικές επιπτώσεις στον ιδιωτικό τομέα και τις δημόσιες διοικήσεις. Συνεπώς, η αναθεώρηση της εν λόγω νομοθεσίας έχει ως στόχο να επιταχύνει την εισαγωγή και τη διάθεση των νέων ινών

—	για να απλουστευθεί και να βελτιωθεί το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο ως προς την ανάπτυξη και τη διάδοση των νέων ινών

—	για να προωθηθεί η καινοτομία στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και της ένδυσης προκειμένου να επωφεληθούν ταχύτερα οι χρήστες ινών και οι καταναλωτές από τα καινοτόμα προϊόντα·

—	για να καταστεί πιο διαφανής η διαδικασία

—	για να εμπλουτιστεί ο κατάλογος των εναρμονισμένων ονομασιών ινών με νέες ίνες

—	για να υπάρξει μεγαλύτερη ευελιξία κατά την προσαρμογή της νομοθεσίας, ώστε να συμβαδίζει με τις ανάγκες που αναμένονται στην κλωστοϋφαντουργία λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων.

2.10 Δεν αποτελεί στόχο της αναθεώρησης η επέκταση της νομοθεσίας της ΕΕ σε άλλες απαιτήσεις επισήμανσης πέραν της σύνθεσης των ινών και της εναρμόνισης των ονομασιών υφαντικών ινών που καλύπτονται από τις υφιστάμενες οδηγίες.

3. Διαβουλεύσεις με θέμα την αναθεώρηση της οδηγίας

3.1 Λόγω του περιορισμένου εύρους της αναθεώρησης, διεξήχθησαν στοχοθετημένες διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Οι ενεχόμενοι φορείς, δηλαδή η βιομηχανία και οι ενώσεις λιανικού εμπορίου, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι οργανώσεις καταναλωτών, οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί τυποποίησης καθώς και οι εθνικές διοικήσεις συμμετείχαν στις διαβουλεύσεις.

3.2 Οι ενδιαφερόμενοι και οι εκπρόσωποι των κρατών μελών κλήθηκαν να παρουσιάσουν τις απόψεις, τα σχόλια και τις προτάσεις τους κατά το διάστημα Ιανουαρίου - Αυγούστου του 2008, τόσο στα πλαίσια συναντήσεων που διοργάνωσαν οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσο και γραπτώς.

3.3 Τα κυριότερα πορίσματα των διαβουλεύσεων μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:

—	η εισαγωγή νέων ονομασιών ινών στην ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι σημαντική για την προώθηση της καινοτομίας στην ευρωπαϊκή βιομηχανία και για την πληροφόρηση των καταναλωτών·

—	το πολιτικό περιεχόμενο των τεχνικών τροποποιήσεων της νομοθεσίας για τις ονομασίες των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων δεν δικαιολογεί τις πολύπλοκες διαδικασίες και τα έξοδα που συνεπάγεται η μεταφορά της οδηγίας

—	επομένως, πρέπει να χρησιμοποιηθεί μια προσφορότερη νομοθετική λύση.

3.4 Τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων περιλαμβάνονται στην έκθεση αξιολόγησης του αντικτύπου και τα παραρτήματά της.

4. Αξιολόγηση του αντικτύπου

4.1 Με βάση τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη και τη μελέτη: «Απλούστευση της νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα των ονομασιών και της επισήμανσης κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων – αξιολόγηση του αντικτύπου των επιλογών πολιτικής» (18), η Επιτροπή διενήργησε αξιολόγηση του αντικτύπου των διαφόρων επιλογών πολιτικής για την επίτευξη των προκαθορισμένων στόχων.

4.2 Η Επιτροπή Ανάλυσης Επιπτώσεων (ΕΑΕ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αξιολόγησε την προσωρινή έκθεση αξιολόγησης των επιπτώσεων που συνέταξε η αρμόδια υπηρεσία και την ενέκρινε με ορισμένες τροποποιήσεις (19).

4.3 Αναλύοντας και συγκρίνοντας τις διάφορες επιλογές και τις επιπτώσεις τους, καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα:

—

η ενσωμάτωση οδηγιών σχετικά με τα περιεχόμενα του φακέλου αίτησης και η υπόδειξη εργαστηρίων που μπορούν να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις κατά την κατάρτιση του φακέλου πιθανόν να αποδειχθούν επωφελείς, εάν έχουν ως αποτέλεσμα την υποβολή φακέλων αίτησης που θα αντιστοιχούν περισσότερο στις απαιτήσεις των υπηρεσιών της Επιτροπής. Αυτό μπορεί να συμβάλει σε σημαντική εξοικονόμηση χρόνου τόσο για τη βιομηχανία όσο και για τις δημόσιες αρχές·

—

τα μεγαλύτερα οφέλη για τη βιομηχανία προκύπτουν από τη μείωση του χρόνου που μεσολαβεί μεταξύ υποβολής της αίτησης για μια νέα ονομασία ινών και της διάθεσής τους στην αγορά με τη νέα ονομασία. Αυτό μεταφράζεται σε εξοικονόμηση διοικητικών εξόδων και γρηγορότερη αποκόμιση των εσόδων από την πώληση της ίνας·

—	τα μεγαλύτερα οφέλη για τις αρχές των κρατών μελών προκύπτουν από την αντικατάσταση των οδηγιών από έναν κανονισμό, διότι δεν θα χρειάζεται πλέον να μεταφέρουν τις τροποποιήσεις στην εθνική νομοθεσία. Αυτό πιθανόν να αποφέρει σημαντική μείωση του κόστους στα κράτη μέλη·

—	με την αναθεώρηση θα διατηρηθεί η βεβαιότητα, προς όφελος των καταναλωτών, ότι οι συγκεκριμένες ονομασίες ινών ανταποκρίνονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Πρόσθετα οφέλη για τους καταναλωτές μπορεί να προκύψουν και από τη συντομότερη εισαγωγή νέων ινών στην αγορά.

5. Γενικοί στόχοι

5.1 Τα οφέλη από τον παρόντα κανονισμό πρέπει να συνάδουν πάντοτε με την πρακτική ενίσχυσης της Ε & Α, της καινοτομίας και της τεχνολογίας, να διευκολύνουν τις εταιρικές σχέσεις μεταξύ των εθνικών/περιφερειακών δημόσιων διοικήσεων, της δημόσιας διοίκησης της ΕΕ και των ερευνητικών κέντρων, να συμβάλουν στη βελτίωση των υφιστάμενων τεχνικών δεξιοτήτων και της κατάρτισης και στη διάθεση προϊόντων με μεγάλη προστιθέμενη αξία στην κοινή αγορά και σε αγορές τρίτων χωρών (20) και να διασφαλίζουν την αειφόρο ανάπτυξη και βιώσιμα πρότυπα κατανάλωσης.

5.2 Επίσης, ο παρών κανονισμός θα πρέπει να συμβάλει θετικά με τους εξής τρόπους:

—	με προστιθέμενη αξία για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και συναφείς κλάδους, την τεχνογνωσία της ΕΕ και την οικονομική ανάπτυξη

—	με μεγαλύτερη διαφάνεια για τους καταναλωτές και νέα καταναλωτικά πρότυπα

—	με αυξημένη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην παρακολούθηση του παρόντος κανονισμού.

6. Ειδικοί στόχοι

6.1 Η ονομασία των ινών πρέπει να παρέχει την πληρέστερη δυνατή ενημέρωση σχετικά με τη σύνθεση των ινών, σε αντίθεση με π.χ. την αμερικανική νομοθεσία η οποία υιοθετεί διαφορετική προσέγγιση (21). Οι προδιαγραφές αυτές αντιστοιχούν στη μεθοδολογία του Γραφείου BISFA, σύμφωνα με την οποία η γενική ονομασία παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη χημική σύσταση του κυρίαρχου μονομερούς τμήματος της πολυμερούς ίνας καθώς και / ή επιπλέον βασικές μοναδικές ιδιότητες της ίνας ή τεχνολογίες επεξεργασίας αυτής.

6.2 Οι πληροφορίες της επισήμανσης θα πρέπει μεν να είναι πραγματικές, όμως η περίπτωση παράλειψης πληροφοριών δεν αποσαφηνίζεται στον κανονισμό. Συγκεκριμένα, ορισμένα άρθρα του κανονισμού δεν προβλέπουν ότι όλες τις πληροφορίες πρέπει να αναγράφονται στην επισήμανση. Σύμφωνα με το άρθρο 9 π.χ. (κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα με ύφασμα πολλών ινών) η επισήμανση είναι προαιρετική και μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ του πλήρους προσδιορισμού και του προσδιορισμού των ινών όταν αποτελούν άνω του 85 % της μάζας του κλωστοϋφαντουργικού προϊόντος. Αυτές οι πληροφορίες, έστω κι αν είναι πραγματικές, δεν είναι πλήρεις, εάν υιοθετηθεί η επιλογή (α) ή η επιλογή (β) του άρθρου 9. Ως εκ τούτου, στην ετικέτα πρέπει να αναγράφεται και το υπόλοιπο 15 %, εάν το ζητούμενο είναι η έγκυρη και ολοκληρωμένη πληροφόρηση.

6.3 Όλα τα χαρακτηριστικά που υποβάλλει ο κατασκευαστής πρέπει να αναφέρονται, σύμφωνα με όσα προσδιορίζουν οι κατάλογοι 1, 2, 3 και 6 του παραρτήματος ΙΙ του προτεινόμενου κανονισμού.

6.4 Ως προς το κόστος και τους χρονικούς περιορισμούς, υπολογίζεται ότι τα χρονικά όρια, χωρίς να προσμετράται σε αυτά ο χρόνος που απαιτείται για την προετοιμασία της αίτησης (εξαρτάται από την ταχύτητα προετοιμασίας εκ μέρους του αιτούντος), είναι τα εξής: (22):

—	Αξιολόγηση της εφαρμογής: 1 έως 3 μήνες

—	Σύγκληση της ομάδας εργασίας: 3 μήνες

—	ΚΚΕρ και δοκιμές δακτυλίου: 6 έως 9 μήνες

—	Έκθεση σχετικά με τεχνική εξέταση: 1 έως 3 μήνες

—	Σχέδια προτάσεων: 1 έως 3 μήνες

—	Τροποποίηση του κανονισμού: 6 έως 12 μήνες.

6.5 Για να υπολογισθεί η εξοικονόμηση κόστους για τη βιομηχανία αναπτύχθηκαν δύο πιθανά σενάρια, ένα σενάριο υψηλού κόστους και ένα χαμηλού κόστους, και τα δύο τόσο με τα ανώτερα όσο και με τα κατώτερα όρια. Τελικά όμως, το ποσό που θα εξοικονομηθεί κυμαίνεται από € 47 500 έως € 600 000 για κάθε αίτηση. Εξετάσθηκαν, επίσης, τα δυνητικά οφέλη που θα προκύψουν αν αποφευχθεί η καθυστέρηση 6 έως 21 μηνών για την εισαγωγή ινών στην αγορά, είτε λόγω καθυστέρησης ή/και λόγω απώλειας εσόδων. Τα ποσά αυτά κυμαίνονται από € 2 000 έως € 3 500 000. Αν υπολογισθεί το 25 % των εξόδων του ΚΚΕρ ως εξοικονόμηση κόστους των δημόσιων αρχών, θα προκύψει μείωση του κόστους της τάξεως των € 75 000 έως € 100 000 ανά ίνα (15).

6.6 Όταν εισάγονται ταχέως νέες ίνες στην αγορά, ο χρόνος που απαιτείται μεταξύ των διάφορων σταδίων αξιολόγησης και έγκρισης των πιο πρόσφατων εφαρμογών (των τελευταίων πέντε ετών) κυμαίνεται από 36 μήνες στην καλύτερη περίπτωση μέχρι 66 μήνες στη χειρότερη περίπτωση. Εφαρμόζοντας τον νέο κανονισμό, προβλέπεται ότι η διαδικασία θα διαρκεί από 18 έως 33 μήνες. Αυτό σημαίνει ότι ο κατ' εκτίμηση απαιτούμενος χρόνος θα μειωθεί κατά 50 %, τόσο σύμφωνα με το πιο αισιόδοξο όσο και σύμφωνα με το πιο απαισιόδοξο σενάριο (15).

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Η κλωστοϋφαντουργία, τα είδη ένδυσης και η υποδηματοποιία αποτελούν σημαντικό μέρος της μεταποιητικής βιομηχανίας της ΕΕ. Με 250 000 επιχειρήσεις και κύκλο εργασιών περίπου 240 δισ. ευρώ, αντιπροσωπεύουν γύρω στο 4 % της συνολικής προστιθέμενης αξίας της μεταποιητικής βιομηχανίας της ΕΕ στο σύνολό της (περίπου το ήμισυ των οποίων προέρχεται αποκλειστικά από την κλωστοϋφαντουργία). Στον τομέα αυτόν, που απασχολεί 3,2 εκατομμύρια υπαλλήλους και είναι ο μόνος στην ΕΕ όπου εργάζονται αναλογικά περισσότερες γυναίκες απ' ό,τι άνδρες (64,5 %), αντιστοιχεί ποσοστό 9,3 % των απασχολούμενων στη μεταποιητική βιομηχανία της ΕΕ-27, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων εργάζεται στον τομέα της ένδυσης (περίπου 1,5 εκατ.). Η ΕΕ είναι η βασική αγορά-στόχος και ο κυριότερος εξαγωγέας στον κλάδο, με μερίδιο στην παγκόσμια αγορά της τάξεως του 20 % (στοιχεία 2005). CCMI/041

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και τις προοπτικές του συμβουλευθείτε την ενημερωτική έκθεση ΣΕΒΜ στον ιστότοπο:

http://eescregistry.eesc.europa.eu/viewdoc.aspx?doc=%5C%5Cesppub1%5Cesp_public%5Cces%5Cccmi%5Cccmi041%5Cen%5Cces1572-2007_fin_ri_en.doc.

(2) Μία από τις οδηγίες (οδηγία 96/74/ΕΚ), που πρόκειται να αντικατασταθεί από τον κανονισμό, αντικαταστάθηκε ήδη από τον κανονισμό 2008/121/ΕΚ. Εάν ο νέος κανονισμός τεθεί σε ισχύ, πρέπει να εξασφαλισθεί η συνοχή μεταξύ του κανονισμού και της οδηγίας.

(3) 17 ΚΥΡΙΕΣ ΑΓΟΡΕΣ - Πηγή: Euratex

—	ΑΣΙΑ: Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία, Νότια Κορέα, Ταϊβάν, Ινδονησία, Πακιστάν, Ταϊλάνδη, Μαλαισία

—	ΒΟΡΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ: Ηνωμένες Πολιτείες, Καναδάς

—	ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ: Μεξικό

—	ΝΟΤΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ: Βραζιλία, Αργεντινή, Χιλή

—	ΩΚΕΑΝΙΑ: Αυστραλία

—	ΑΦΡΙΚΗ: Νότια Αφρική

(4) GINETEX: Groupement international d’étiquetage pour l’entretien des textiles (Διεθνής οργανισμός επισήμανσης για τη συντήρηση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων).

(5) Επισήμανση για τη φροντίδα κλωστοϋφαντουργικών ειδών ένδυσης και υφασμάτων σε τεμάχια - 16 CFR Τμήμα 423.

(6) Ιαπωνικό βιομηχανικό πρότυπο επισήμανσης για τη φροντίδα.

(7) Πρότυπο AS/NZS 1957:1998 της Αυστραλίας/Νέας Ζηλανδίας - «Επισήμανση για τη φροντίδα κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων».

(8) Βλ. στρατηγικό χρονοδιάγραμμα έρευνας της Ευρωπαϊκής Τεχνολογικής Πλατφόρμας για το μέλλον του τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και των ειδών ένδυσης.

(9) ΕΕ L 169 της 27.6.1997, σελ. 74.

(10) ΕΕ L 89 της 26.3.2004, σελ. 35.

(11) ΕΕ L 5 της 10.1.2006, σελ. 14.

(12) ΕΕ L 28 της 3.2.2007, σελ. 12.

(13) ΕΕ L 242 της 15.9.2009, σελ. 13.

(14) BISFA: Διεθνές γραφείο για την τυποποίηση τεχνητών και συνθετικών ινών.

(15) Πηγή: Μελέτη αξιολόγησης αντικτύπου με θέμα: «Απλούστευση της νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα των ονομασιών και της επισήμανσης κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων».

(16) Οδηγίες 96/74/ΕΚ (όπως τροποποιήθηκε), 96/73/ΕΚ (όπως τροποποιήθηκε) και 73/44/ΕΟΚ.

(17) COM(2006) 690 τελικό.

(18) Η μελέτη διατίθεται στην ιστοσελίδα: http://ec.europa.eu/enterprise/textile/documents/dir2008_0121_study.pdf

(19) http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=SEC:2009:0091:FIN:EN:PDF

(20) Σημειώνεται ότι τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα της ΕΕ βρίσκονται συχνά αντιμέτωπα με σοβαρούς «μη δασμολογικούς φραγμούς» στην πρόσβαση σε αγορές τρίτων χωρών. Ορισμένες απαιτήσεις ή πρακτικές όσον αφορά τη σήμανση, την επισήμανση, την περιγραφή ή τη σύνθεση του προϊόντος εισάγουν διακρίσεις σε σύγκριση με τα εγχώρια προϊόντα.

(21) Πηγή: Κανόνες βάσει του νόμου περί αναγνώρισης των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων - 16 CFR Τμήμα 303.

(22) BISFA: Διεθνές γραφείο για την τυποποίηση τεχνητών και συνθετικών ινών.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/42

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές (αναδιατύπωση) — Υλοποίηση της Small Business Act (πράξη για τις μικρές επιχειρήσεις)»

COM(2009) 126 τελικό — 2009/0054 (COD)

(2010/C 255/07)

Εισηγήτρια: η κ. Anna BONTEA

Την 1η Ιουλίου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 95 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές - (Αναδιατύπωση) -

Υλοποίηση της Small Business Act (Πράξης για τις μικρές επιχειρήσεις)

COM(2009) 126 τελικό - 2009/0054 (COD).

Το ειδικευμένο τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 17 Νοεμβρίου 2009 με βάση εισηγητική έκθεση της κ. BONTEA.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 145 ψήφους υπέρ, 3 ψήφους κατά και 2 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση:

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ επικροτεί και υποστηρίζει την υλοποίηση της Small Business Act (Πράξης για τις μικρές επιχειρήσεις) και την πρόταση οδηγίας, δεδομένου ότι η βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου, η οποία θα συμβάλει στη συντόμευση των προθεσμιών πληρωμής, και η καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικά και χρήσιμα μέτρα.

1.2 Οι νομοθετικές διατάξεις, όσο και αν είναι απαραίτητες και χρήσιμες, δεν επαρκούν για την εξάλειψη των καθυστερήσεων πληρωμών. Πρέπει να αναληφθούν πολλαπλές και πολύπλοκες δράσεις και να διευρυνθεί η συνεργασία σε όλα τα επίπεδα. Οι ίδιες οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και οι οργανώσεις τους θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία.

1.3 Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να καθοριστούν σύντομες προθεσμίες πληρωμών οι οποίες θα δεσμεύουν όλες τις δημόσιες αρχές και φορείς σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Συγχαίρει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα μέτρα που έλαβε όσον αφορά τις πληρωμές που υπάγονται στην άμεση διαχείρισή της και της εκφράζει την υποστήριξή της στη συνέχιση και την περαιτέρω ανάπτυξη αυτών των μέτρων σε όλα τα επίπεδα. Δεδομένου του χρόνου που απαιτείται για τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, η ΕΟΚΕ καλεί τους αρμόδιους φορείς να εφαρμόσουν αμέσως τις αρχές που τη διέπουν, προκειμένου να παράσχουν αποτελεσματική υποστήριξη στις επιχειρήσεις στην παρούσα χρονική συγκυρία της κρίσης.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η προτεινόμενη οδηγία πρέπει να βελτιωθεί και προτείνει συγκεκριμένα τα εξής:

—

για τις συμβάσεις δημόσιων προμηθειών:

—

να θεσπισθεί επειγόντως κανόνας σύμφωνα με τον οποίο οι πληρωμές θα πρέπει να διευθετούνται υποχρεωτικά εντός 30 ημερολογιακών ημερών και να καταργηθεί η εξαίρεση από τον κανόνα αυτόν ή, τουλάχιστον, να περιορισθεί σε προθεσμία 60 ημερολογιακών ημερών κατ’ ανώτατο όριο από την ημερομηνία της παράδοσης, καθώς οι δημόσιες αρχές δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες χρηματοδότησης των δραστηριοτήτων τους απ’ ό,τι οι ΜΜΕ·

—	να καταργηθεί ή, τουλάχιστον, να περιορισθεί με ανάλογο τρόπο η εξαίρεση από τη μέγιστη διάρκεια 30 ημερών της διαδικασίας αποδοχής·

—

για όλες τις εμπορικές συναλλαγές:

—	στις περιπτώσεις καθυστέρησης πληρωμής, να καθιερωθεί η (νομική) υποχρέωση καταβολής τόκων, αποζημιώσεων και ελάχιστων εσωτερικών εξόδων, εάν η σύμβαση δεν περιέχει ευνοϊκότερη ρήτρα για τους πιστωτές·

—	να αναπτυχθούν περαιτέρω οι ρυθμίσεις για τις κατάφωρα καταχρηστικές συμβατικές ρήτρες και τις μη αμφισβητούμενες οφειλές·

—	να εξασφαλισθεί ότι, κατά την άσκηση αυτής της συμβατικής ελευθερίας, λαμβάνονται υπόψη οι αρχές του θεμιτού ανταγωνισμού και τα συναλλακτικά ήθη, ώστε να περιορισθούν οι περιπτώσεις κατάχρησης δικαιώματος.

1.4 Επαναλαμβάνοντας παλαιότερες προτάσεις της (1), η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, για να επιτευχθεί πλήρως ο στόχος της οδηγίας, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα που θα διευκολύνουν την ευρύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ στις δημόσιες συμβάσεις, ώστε οι επιχειρήσεις αυτές να ωφεληθούν περισσότερο από τους θεσπιζόμενους κανόνες.

1.5 Η προώθηση της συνεργασίας και ενός ποιοτικού κοινωνικού διαλόγου μεταξύ των κυβερνήσεων, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων των ΜΜΕ είναι σημαντική παράμετρος για τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο και την παρακολούθηση των ληφθέντων μέτρων.

1.6 Στις περιπτώσεις ανάθεσης των δημοσίων συμβάσεων σε υπεργολάβους, καθώς και στις σχέσεις των ΜΜΕ με τις μεγάλες επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων του ΚΔΜΚ (2), θα πρέπει να αποφεύγεται η παράταση της προθεσμίας πληρωμής ή η καθυστερημένη καταβολή των πληρωμών. Στους τομείς όπου ο κίνδυνος αδικαιολόγητης επιμήκυνσης της προθεσμίας είναι εξαιρετικά μεγάλος, οι εθνικές αρχές θα μπορούσαν, ανάλογα με την περίπτωση, να ελέγχουν ή να καθορίζουν οι ίδιες τις προθεσμίες πληρωμής, χωρίς να επιβάλλουν πρόσθετες υποχρεώσεις ή έξοδα στις επιχειρήσεις.

1.7 Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να εντείνουν τη συνεργασία τους και να προβλέψουν κοινές δράσεις ενημέρωσης και υποστήριξης των ΜΜΕ όπου παρατηρούνται καθυστερήσεις πληρωμών στις διασυνοριακές συναλλαγές.

1.8 Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα ήταν σκόπιμη η δημιουργία ειδικής ιστοσελίδας, η οποία θα παρείχε, σε όλες τις διαδεδομένες γλώσσες, χρήσιμες πληροφορίες από κάθε κράτος μέλος σχετικά με τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, το νομικό πλαίσιο, τις διαδικασίες για την είσπραξη των απαιτήσεων, συμπεριλαμβανομένων των μέσων διαιτησίας και διαμεσολάβησης, και άλλες πρακτικές πληροφορίες. Σε εθνικό επίπεδο, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η ευρύτερη διάδοση αυτών των πληροφοριών μέσω των θυρίδων ενιαίας εξυπηρέτησης και των οργανώσεων των ΜΜΕ.

1.9 Τα μέτρα για την επιτάχυνση των πληρωμών των δημόσιων αρχών είναι επίσης χρήσιμα και στο πλαίσιο της φορολογικής νομοθεσίας (επιστροφή ΦΠΑ, διακανονισμός φόρων κλπ.), δεδομένου ότι και σε αυτόν τον τομέα παρατηρούνται, σε ορισμένα κράτη μέλη, λυπηρές πρακτικές, οι οποίες προξενούν χρηματοοικονομικούς περιορισμούς.

1.10 Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την παλαιότερη πρότασή της σχετικά με τη «σύσταση μιας συμβουλευτικής επιτροπής, στην οποία θα έχουν πρόσβαση τα ενδιαφερόμενα μέρη και η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει με τη βοήθεια της ΟΚΕ» (3).

2. Εισαγωγή

2.1 Υφιστάμενη κατάσταση και οι επιπτώσεις των καθυστερήσεων πληρωμών

2.1.1 Στις εμπορικές συναλλαγές εντός της ΕΕ:

—	κατά γενικό κανόνα, οι πληρωμές είναι προθεσμιακές·

—	υπάρχουν πολλές καθυστερήσεις στην εξόφληση των τιμολογίων, ιδίως για τις συμβάσεις δημόσιων προμηθειών, που φθάνουν κατά μέσο όρο τις 67 ημέρες (4), έναντι 57 ημερών στον ιδιωτικό τομέα·

—

σε ορισμένα κράτη μέλη έχει αναπτυχθεί μια «νοοτροπία καθυστέρησης των πληρωμών», η οποία αποτελεί ευρέως διαδεδομένη συμπεριφορά, με ιδιαίτερα σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, εφόσον προκαλεί μία στις τέσσερις πτωχεύσεις και απώλεια 450 000 θέσεων εργασίας ετησίως, οξύνεται δε σε περιόδους κρίσης (το 2009, λόγω της ακαταλληλότητας των σχετικών πρακτικών, οι επιχειρήσεις δεν θα μπορέσουν να εισπράξουν 270 δισεκατομμύρια ευρώ, ήτοι 2,4 % του ΑΕΠ της ΕΕ, προς σύγκριση με το 1,5 % του σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας (5))·

—	οι καθυστερήσεις των πληρωμών χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο των τραπεζικών δανείων·

—	σε πολλές περιπτώσεις, οι προθεσμίες πληρωμής είναι αδικαιολόγητα μακρές, πολύ συχνά ως αποτέλεσμα προνομιακής θέσης, και η κατάσταση αυτή μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα επιζήμια για τις μικρές, τις βιοτεχνικές ή ακόμη και τις μεσαίες επιχειρήσεις.

2.1.2 Οι ΜΜΕ κατέχουν ασθενή θέση κατά τις διαπραγματεύσεις, αν λάβει κανείς υπόψη:

—	το σημερινό επίπεδο της ανταγωνιστικότητάς τους και τη θέση τους στην αγορά,

—	την ανησυχία τους να μην πληγούν οι σχέσεις τους με τους πελάτες τους,

—	την περιορισμένη ικανότητά τους να φανούν ανταγωνιστικές στο επίπεδο των προθεσμιών πληρωμής που προσφέρουν στους πελάτες τους,

—	την έλλειψη εμπειρίας, ανθρώπινου δυναμικού και υλικών πόρων για να κινήσουν νομικές διαδικασίες είσπραξης των οφειλών και το γεγονός ότι οι δυσκολίες αυτές επιτείνονται περαιτέρω σε περίπτωση διασυνοριακών συναλλαγών.

2.1.3 Οι καθυστερήσεις πληρωμών:

—

προκαλούν σημαντικό πρόσθετο κόστος για τους πιστωτές και περιπλέκουν την οικονομική τους διαχείριση, περιορίζουν τη ροή των ρευστών κεφαλαίων, δημιουργούν σημαντικά πρόσθετα τραπεζικά έξοδα, περιορίζουν τις επενδυτικές δυνατότητες και αυξάνουν την αβεβαιότητα των πιστωτών και ειδικά των ΜΜΕ· μειώνουν την ανταγωνιστικότητά τους, τις επιδόσεις τους και την βιωσιμότητά τους, κυρίως σε περιόδους κατά τις οποίες είναι περιορισμένη και πολυδάπανη η πρόσβαση σε χρηματοδότηση·

—

προκαλούν συχνά καθυστερήσεις για τα μεταγενέστερα στάδια, όπως οι πληρωμές των προμηθευτών και των εργαζομένων (με σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις), οι φόροι, τα τέλη, οι εισφορές στον εθνικό προϋπολογισμό και στα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας (με αρνητικές συνέπειες όσον αφορά την είσπραξη των φόρων από το κράτος), αλλά επίσης εμποδίζουν την πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση (για παράδειγμα, καθυστέρηση της καταβολής των φόρων, τελών και εισφορών στα ταμεία κοινωνικής ασφάλειας, ως αποτέλεσμα της είσπραξης των τιμολογίων μετά τη λήξη της προθεσμίας για την χορήγηση κρατικών ενισχύσεων ή τη χορήγηση ενισχύσεων των διαρθρωτικών ταμείων)·,

—	ευθύνονται για την πτώχευση επιχειρήσεων οι οποίες, κάτω από κανονικές συνθήκες, θα ήταν απόλυτα βιώσιμες, με αποτέλεσμα να προκαλούν ενδεχομένως αλυσιδωτές πτωχεύσεις άλλων επιχειρήσεων της αλυσίδας προμηθειών, με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις.

—

αποθαρρύνουν τους οικονομικούς παράγοντες από τη συμμετοχή σε διαδικασίες δημόσιων προμηθειών, με αποτέλεσμα όχι μόνο να προκαλείται στρέβλωση του ανταγωνισμού και να πλήττεται η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, αλλά και να περιορίζονται οι δυνατότητες των δημόσιων αρχών να διασφαλίσουν την αποτελεσματική χρήση του δημόσιου χρήματος και να επιτύχουν τη βέλτιστη απόδοση του χρήματος των φορολογούμενων

—	ενδέχεται να διευκολύνουν τη διαφθορά (με στόχο να επισπευσθεί η πληρωμή των τιμολογίων σε περίπτωση δημόσιων προμηθειών) ή τη σύναψη συμβάσεων που υπερβαίνουν τα όρια του εγκριθέντος προϋπολογισμού.

—

επιδρούν αρνητικά στο ενδοκοινοτικό εμπόριο διότι η πλειονότητα των επιχειρήσεων θεωρεί ότι ο κίνδυνος καθυστέρησης των πληρωμών είναι πολύ μεγάλος όσον αφορά τις ενδοκοινοτικές εμπορικές συναλλαγές και τις αντιμετωπίζουν με δυσπιστία, γεγονός που συνεπάγεται αύξηση του κόστους αυτών των συναλλαγών.

2.2 Το νομικό πλαίσιο

2.2.1 Σε κοινοτικό επίπεδο, μόνο οι διατάξεις της οδηγίας 2000/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000 ρυθμίζουν την αποφυγή καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές (6).

2.2.2 Οι κανονισμοί (ΕΚ) 44/2001 (7), 805/2004 (8), 1896/2006 (9) και 861/2007 (10) εφαρμόζονται μόνο ως προς το προδικαστικό έγγραφο για την είσπραξη των χρεών που οφείλονται σε καθυστερήσεις πληρωμών.

2.3 Οι στόχοι σε επίπεδο ΕΕ

2.3.1 Η Small Business Act (11) (Πράξη για τις μικρές επιχειρήσεις - SBA) υπογράμμισε τη ζωτική σημασία των ΜΜΕ για την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, τονίζοντας ότι είναι σημαντικό να αποκτήσουν οι επιχειρήσεις αυτές αποτελεσματική πρόσβαση στη χρηματοδότηση και να αξιοποιήσουν αποτελεσματικότερα τις ευκαιρίες που προσφέρει η ενιαία αγορά.

2.3.2 Στο ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας (12) τονίζεται ότι η πρόσβαση των επιχειρήσεων σε επαρκείς και προσιτές πηγές χρηματοδότησης αποτελεί προϋπόθεση για τις επενδύσεις, την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στο πλαίσιο της οικονομικής ύφεσης, ζητείται δε από την ΕΕ και τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν ότι το Δημόσιο εξοφλεί τα τιμολόγιά του εντός προθεσμίας ενός μηνός.

2.3.3 Η πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές (αναδιατύπωση) υλοποιεί και προτίθεται να βελτιώσει την ικανότητα αυτοχρηματοδότησης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, προκειμένου να διευκολυνθεί, μέσω της εξάλειψης των φραγμών στο διασυνοριακό εμπόριο, η ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την υλοποίηση της SBA και την πρόταση οδηγίας, επειδή πιστεύει ότι η επείγουσα τροποποίηση του νομοθετικού πλαισίου σχετικά με την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό και χρήσιμο μέτρο.

3.2 Η ΕΟΚΕ έχει επίσης ταχθεί υπέρ της ταχείας υλοποίησης της Πράξης για τις μικρές επιχειρήσεις με προτεινόμενες σε κοινοτικό επίπεδο δράσεις και έχει υποστηρίξει ιδιαιτέρως το «σχέδιο αναθεωρημένης οδηγίας για τις καθυστερήσεις πληρωμών, που αναμένεται ότι θα επιτείνει τους περιορισμούς και τις κυρώσεις έναντι των δημοσίων αρχών σε περίπτωση καθυστέρησης μιας πληρωμής πέραν διαστήματος 30 ημερών» (13).

3.3 Η υποστήριξη αυτών των μέτρων από την EOKE απορρέει από τις αρνητικές, πολύπλοκες και εκτεταμένες επιπτώσεις που έχουν οι καθυστερήσεις πληρωμής για τις επιχειρήσεις, ιδίως τις ΜΜΕ, καθώς και για τους εργαζόμενους και τις ενδοκοινοτικές εμπορικές συναλλαγές.

3.4 Εκτός από την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών, είναι πολύ σημαντικό να συντομευθούν και οι προθεσμίες εξόφλησης των οφειλών. Ο τίτλος της οδηγίας θα μπορούσε να συμπληρωθεί αναλόγως και τα προβλεπόμενα μέτρα να καταταχθούν με βάση τους δύο στόχους.

3.5 Παρ’ όλη την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητά τους, οι νομοθετικές ρυθμίσεις δεν επαρκούν για να καταπολεμήσουν τις καθυστερήσεις πληρωμών, λόγω των πολλαπλών και πολύπλοκων αιτιών του φαινομένου αυτού, της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί στην πράξη οκτώ χρόνια μετά την έκδοση της οδηγίας 2000/35/ΕΚ και των τοπικών συνθηκών. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να συμμετάσχουν ενεργά στη χάραξη και την υλοποίηση των πλέον κατάλληλων μέτρων για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών και τονίζει τη σημασία της συνεργασίας και του ποιοτικού διαλόγου μεταξύ των αρχών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων των ΜΜΕ. Οι ίδιες οι ΜΜΕ μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σ’ αυτή τη διαδικασία: πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για ενημέρωση, βελτίωση των εσωτερικών τους διαδικασιών και δραστηριοποίηση έναντι των οφειλετών.

3.6 Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, τα σκόπιμα μέτρα που πιθανόν να φέρουν θετικά αποτελέσματα είναι τα εξής:

—	η καθιέρωση, για τις δημόσιες συμβάσεις, γενικής υποχρέωσης πληρωμής εντός προθεσμίας τριάντα ημερών· το μέτρο αυτό θα θεσπίσει τυποποιημένες και διαφανείς διαδικασίες, οι οποίες θα συμβάλουν στη συντόμευση των προθεσμιών πληρωμής·

—	η καθιέρωση του δικαιώματος του πιστωτή σε αποζημίωση ύψους τουλάχιστον 5 % του υπολοίπου οφειλόμενου ποσού, για την αποτροπή εκπρόθεσμων πληρωμών εκ μέρους των δημόσιων αρχών·

—	η ανάκτηση των εσωτερικών διοικητικών δαπανών που πραγματοποιήθηκαν από τον πιστωτή, η οποία, αν προστεθεί στην καταβολή των νόμιμων τόκων, θα λειτουργήσει ως αποτρεπτικός παράγοντας για τους οφειλέτες·

—	η κατάργηση της προβλεπόμενης δυνατότητας να εξαιρούνται οι αξιώσεις καταβολής τόκων ύψους κάτω των 5 ευρώ, επειδή πρόκειται για μικρές συναλλαγές·

—	η βελτίωση των ρυθμίσεων σχετικά με τις κατάφωρα καταχρηστικές συμβατικές ρήτρες, ως προς τις οποίες το άρθρο 6 του σχεδίου οδηγίας παρέχει σημαντικά στοιχεία·

—	η αυξημένη διαφάνεια όσον αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θεσπίζει η οδηγία·

—	η καθιέρωση ενός συστήματος αξιολόγησης και παρακολούθησης, το οποίο θα επιτρέπει στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και σε όλους τους ενδιαφερομένους να ενημερώνονται και να συμμετέχουν στην εφαρμογή της οδηγίας.

3.7 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση οδηγίας πρέπει να βελτιωθεί σημαντικά όσον αφορά το περιεχόμενο, ούτως ώστε, σε πρακτικό επίπεδο, να μπορέσουν πολλές επιχειρήσεις να ωφεληθούν πραγματικά από τη μείωση και την τήρηση των προθεσμιών πληρωμής και να καταστούν αποτελεσματικότερα τα ένδικα μέσα έναντι των οφειλετών.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι απαιτούνται σύντομες και αναγκαστικές προθεσμίες πληρωμής για όλες τις δημόσιες αρχές σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο

4.1.1 Στην πράξη, ένα σημαντικό θετικό αποτέλεσμα θα επιτευχθεί με την καθιέρωση της γενικής προθεσμίας πληρωμής εντός τριάντα ημερών για τις δημόσιες συμβάσεις, καθώς και προθεσμίας τριάντα ημερών για την εκτέλεση των διαδικασιών παραλαβής και επαλήθευσης.

4.1.2 Οι σύντομες προθεσμίες πληρωμής και η υποχρεωτική εξόφληση των τιμολογίων θα πρέπει να είναι ο κανόνας για όλες τις δημόσιες αρχές και φορείς σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

4.1.3 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη θέσπιση, εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, νέων, αυστηρότερων στόχων στον τομέα των πληρωμών που υπάγονται στην άμεση διαχείρισή της, για τη μείωση των χρονικών ορίων καταβολής των προχρηματοδοτικών και των αρχικών πληρωμών, για την απλούστευση των γενικών διαδικασιών που προηγούνται της δρομολόγησης των έργων και για την παρότρυνση να απλουστευθούν οι έλεγχοι. Επίσης, εκφράζει την υποστήριξή της στη συνέχιση και την περαιτέρω ανάπτυξη των μέτρων αυτών σε όλα τα επίπεδα. Η ΕΟΚΕ καλεί τις εθνικές αρχές να λάβουν επειγόντως μέτρα για τη μείωση και την τήρηση των προθεσμιών πληρωμής και συνιστά την αξιοποίηση των βέλτιστων πρακτικών που παρατηρούνται σε αυτόν τον τομέα.

4.1.4 Η ΕΟΚΕ θεωρεί, ωστόσο, ότι το άρθρο 5 της πρότασης οδηγίας, το οποίο αφορά τις πληρωμές για τις συμβάσεις δημοσίων προμηθειών, δεν πρόκειται να υλοποιήσει τις προσδοκίες και τους αξιέπαινους στόχους της Επιτροπής, και διατυπώνει τις ακόλουθες προτάσεις:

—

Για περισσότερη σαφήνεια και συνέπεια έναντι των αποδεκτών της πρότασης οδηγίας και για την επίτευξη του προτεινόμενου στόχου («οι προθεσμίες πληρωμής για τις συμβάσεις δημοσίων προμηθειών που αναθέτουν οι δημόσιες αρχές πρέπει κατά γενικό κανόνα να περιοριστούν στις 30 ημέρες κατ’ ανώτατο όριο» (14)), θα ήταν σκόπιμο να ορίζεται στο άρθρο 5 ρητά η υποχρέωση εξόφλησης των τιμολογίων που συνδέονται με δημόσιες συμβάσεις εντός προθεσμίας τριάντα ημερολογιακών ημερών κατ’ ανώτατο όριο και στη συνέχεια να θεσπίζεται ανώτατο χρονικό όριο για τη διαδικασία αποδοχής και μέτρων εφαρμογής σε περίπτωση αθέτησης των κανόνων αυτών, διευκρινίζοντας ότι αυτά τα όρια θα μπορούν να εφαρμοστούν αθροιστικά.

—

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της μήπως οι δημόσιες αρχές δεν προβούν σε ορθή εφαρμογή της παρέκκλισης που επιτρέπει τη διαπραγμάτευση παράτασης της προθεσμίας πληρωμής σε αιτιολογημένες περιπτώσεις (άρθρο 5 παράγραφος 4), δεδομένου ότι δεν προβλέπονται αντικειμενικά και επακριβή κριτήρια για την αξιολόγηση της αιτιολόγησης ούτε καθορίζεται ποιοι λόγοι θεωρούνται παραδεκτοί. Το Δημόσιο, στις περιπτώσεις αυτές, είναι ταυτόχρονα δικαστής και διάδικος, ενώ οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει για να χρηματοδοτήσει τις δραστηριότητές του δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να είναι μεγαλύτερες από εκείνες που ισχύουν για τις ΜΜΕ. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ προτείνει να διαγραφεί αυτή η παρέκκλιση ή, τουλάχιστον, να περιορισθεί, έτσι ώστε οι προθεσμίες πληρωμής στις εν λόγω περιπτώσεις να μην υπερβαίνουν τις 60 ημερολογιακές ημέρες από την ημερομηνία παράδοσης.

—	Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης την κατάργηση ή τουλάχιστον τον περιορισμό του πεδίου εφαρμογής της παρέκκλισης που εισάγει το άρθρο 5 παράγραφος 3, σχετικά με το ανώτατο όριο των 30 ημερών που προβλέπεται για τη διαδικασία αποδοχής.

4.1.5 Η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων συνεπάγεται ορισμένες ιδιαιτερότητες, οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπόψη:

—

Η οδηγία δεν περιλαμβάνει διατάξεις για τον περιορισμό των περιπτώσεων κατάχρησης της συμβατικής ελευθερίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, κατά την άσκηση της ελευθερίας αυτής, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι αρχές του θεμιτού ανταγωνισμού και των συναλλακτικών ηθών. Έχει μάλιστα ήδη αποφανθεί σχετικά σε προηγούμενη γνωμοδότησή της: «Για να υπάρξει υγιής ανταγωνισμός, τα κράτη μέλη πρέπει να κληθούν να προβλέψουν διατάξεις, στον τομέα του δικαίου του ανταγωνισμού, όσον αφορά την καταπολέμηση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών, με σκοπό την απαγόρευση καταχρηστικών ρητρών σε σχέση με ασυνήθιστα παρατεταμένες προθεσμίες πληρωμής που υπερβαίνουν το μέσο κύκλο πώλησης (δηλαδή τις 60 ημέρες), χωρίς νόμιμους λόγους» (15).

—	Στις συμβάσεις δημόσιων προμηθειών, εγγυήσεις ορθής εκτέλεσης απαιτούνται μόνο από τους επιχειρηματίες, ενώ οι αρχές δεν χορηγούν παρόμοιες εγγυήσεις ως προς τις εμπρόθεσμες πληρωμές – η κατάσταση αυτή πρέπει να εξισορροπηθεί.

—	Η αρχή της συμβατικής ελευθερίας δεν μπορεί να εφαρμοσθεί πλήρως όταν πρόκειται για τον καθορισμό των προθεσμιών πληρωμής και παραλαβής στις δημόσιες συμβάσεις, εφόσον οι επιχειρήσεις δεν διαθέτουν πραγματική διαπραγματευτική ισχύ έναντι του Δημοσίου.

—

Δεδομένου ότι η συμβατική ελευθερία πρέπει να ασκείται με τους ευνοϊκότερους δυνατούς για τον πιστωτή όρους, και όχι με διατάξεις αντικείμενες στους γενικούς κανόνες, προτείνεται να αντικατασταθεί η λέξη «διαφορετικά» στη φράση «εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά και αιτιολογείται δεόντως» (άρθρο 5 παράγραφος 3) με τη φράση «με ευνοϊκότερο για τον πιστωτή τρόπο». Η πρόταση αυτή ισχύει και για το άρθρο 4 παράγραφος 1, που αφορά την αποζημίωση για τα έξοδα είσπραξης.

4.2 Θέσπιση νομικής υποχρέωσης καταβολής τόκων υπερημερίας, αποζημιώσεων και επιστροφής ελάχιστων εσωτερικών εξόδων για τους οφειλέτες

4.2.1 Στη Φινλανδία και τη Σουηδία, οι τόκοι υπερημερίας των καθυστερημένων πληρωμών μπορούν να εισπράττονται αυτόματα, χωρίς να χρειάζονται δικαστικές αποφάσεις· η πρακτική αυτή πρέπει να γενικευθεί. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση νομικής υποχρέωσης (αξίωσης) καταβολής τόκων υπερημερίας, αποζημιώσεων και επιστροφής των ελάχιστων εσωτερικών εξόδων με την εφαρμογή της αρχής της συμβατικής ελευθερίας, ούτως ώστε οι διατάξεις να προβλέπουν τυπικά τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης ευνοϊκότερων για τον πιστωτή όρων ή ποσών και να μπορούν οι ΜΜΕ να ασκήσουν το σχετικό τους δικαίωμα χωρίς να χρειάζεται να καταβάλουν σημαντικές προσπάθειες ή να διστάσουν να διεκδικήσουν τα ποσά αυτά λόγω της ασθενούς τους θέσης.

4.3 Σχέσεις με τις επαγγελματικές ενώσεις

4.3.1 Για τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο και την εφαρμογή και την παρακολούθηση των μέτρων που λαμβάνονται για τη μείωση και την τήρηση των προθεσμιών πληρωμής, σκόπιμο είναι να ερωτηθούν σχετικά και να συμμετάσχουν στη διαδικασία οι οργανώσεις εκπροσώπησης των εργοδοτών και των ΜΜΕ. Επίσης, οι οργανώσεις αυτές πρέπει να βοηθηθούν ούτως ώστε να αναπτύξουν υπηρεσίες πληροφόρησης, απευθείας ή μέσω του Διαδικτύου, καθώς και παροχής συμβουλών και συνδρομής των μελών τους σε σχέση με τις καθυστερήσεις πληρωμών και τις καταχρηστικές ρήτρες.

4.3.2 Η ΕΟΚΕ προτείνει να περιληφθεί ρητή αναφορά στις «οργανώσεις των εργοδοτών και των ΜΜΕ» στο άρθρο 6 παράγραφος 3, το οποίο αφορά τα μέσα δράσης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αναστολή των κατάφωρα καταχρηστικών ρητρών, ενώ σημειώνει ότι ο επιλεχθείς όρος («οργανώσεις») μπορεί να αποδειχθεί προβληματικός κατά τη μεταφορά της διάταξης στο εθνικό δίκαιο.

4.3.3 Οι αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των εργοδοτών και ιδίως των ΜΜΕ μπορούν επίσης να συμβάλουν σημαντικά στην προετοιμασία της έκθεσης που προβλέπει το άρθρο 10 της προτεινόμενης οδηγίας, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει τις απόψεις τους.

4.4 Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την πρόβλεψη αποτελεσματικών και δραστικών ένδικων μέσων κατά των οφειλετών

4.4.1 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την καθοριστική σημασία της εφαρμογής διαδικασιών για την είσπραξη των οφειλών που θα είναι απλές, γρήγορες, δραστικές και προσβάσιμες στους επιχειρηματίες (ιδίως των ΜΜΕ), ζητεί δε να μπορεί να εκδίδεται εκτελεστός τίτλος για τις μη αμφισβητούμενες απαιτήσεις εντός 90 ημερών κατ’ ανώτατο όριο (άρθρο 9). Κρίνει επίσης αναγκαία τη βελτίωση των διαδικασιών εντοπισμού των κατάφωρα καταχρηστικών συμβατικών ρητρών.

5. Άλλα σχόλια και προτάσεις

5.1 Η ΕΟΚΕ ζητεί τη βελτίωση της ρύθμισης σχετικά με τις κατάφωρα καταχρηστικές συμβατικές ρήτρες (άρθρο 6) και προτείνει να συμπεριληφθούν στον ορισμό των εν λόγω ρητρών κριτήρια για τον χαρακτηρισμό τους, καθώς και να προστεθούν, στην απαρίθμηση οι ρήτρες που θεωρούνται κατάφωρα καταχρηστικές, όπως οι ρήτρες που αποκλείουν την καταβολή αποζημίωσης για τα έξοδα είσπραξης, η ρήτρα παρακράτησης της κυριότητας και η εγγύηση ορθής εκτέλεσης της υποχρέωσης πληρωμής.

5.2 Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη θέση της σχετικά με τους ιδιώτες, οι οποίοι, υπό στενά νομική έννοια, δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας όπως έχει σήμερα, αλλά υπόκεινται σε παρόμοιους όρους στις σχέσεις τους με ορισμένες επιχειρήσεις και με το Δημόσιο. Καλεί «την Επιτροπή να προβλέψει την πραγματοποίηση μελετών για τα θέματα αυτά προκειμένου να κριθεί κατά πόσο είναι ενδεδειγμένο να συμπεριληφθούν στην οδηγία ορισμένες από τις σχέσεις με τους καταναλωτές ή να καταρτιστούν ειδικές προτάσεις» (15).

5.3 Η ΕΟΚΕ προτείνει να προσδιορισθεί η έννοια των «μη αμφισβητούμενων οφειλών» (άρθρο 9). Οι αμφισβητήσεις θα πρέπει να θεωρούνται απαράδεκτες, από τη στιγμή που υπάρχει τιμολόγιο υπογεγραμμένο από τον δικαιούχο ή πιστοποιητικό αποδοχής των εμπορευμάτων.

5.4 Η ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στα ακόλουθα σημεία:

—	Θα πρέπει να διαγραφεί η διάταξη του άρθρου 1 παράγραφος 2 στοιχείο β, το οποίο εξαιρεί από το πεδίο εφαρμογής της νέας οδηγίας τις συμβάσεις που έχουν συναφθεί πριν από τις 8 Αυγούστου 2002, και να μεταφερθεί στο άρθρο 11 παράγραφος 4, που καθορίζει την ημερομηνία μεταφοράς στο εσωτερικό δίκαιο.

—	Στον ορισμό της έννοιας του «τόκου» (άρθρο 2 σημείο 5) θα πρέπει να προστεθεί η δυνατότητα διαπραγμάτευσης του ύψους του και με τις δημόσιες αρχές.

—

Για να αποφευχθούν προβλήματα κατά τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, είναι αναγκαία η ρητή και αναλυτική αναφορά και στις τρεις κατηγορίες δημοσίων συμβάσεων (συμβάσεις προμηθειών, συμβάσεις παροχής υπηρεσιών και συμβάσεις έργων) ή ο χαρακτηρισμός τους με τον γενικότερο όρο «συμβάσεις δημόσιων προμηθειών» (άρθρο 5 παράγραφοι 1, 2 και 6, όπου παραλείπονται οι συμβάσεις έργων).

—

Η αντικατάσταση της φράσης «μετά την ημερομηνία παραλαβής από τον οφειλέτη του τιμολογίου» (άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο β και άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο β) με τη φράση «μετά την ημερομηνία διαβίβασης στον οφειλέτη του τιμολογίου» θα συμβάλει στην απλοποίηση του κανόνα σχετικά με το βάρος της απόδειξης και στη μείωση των εξόδων ταχυδρομικής αποστολής ή κατάρτισης ηλεκτρονικών τιμολογίων.

—	Στο άρθρο 4 παράγραφος 1, πρέπει να διευκρινιστεί εάν ο όρος «χρέος» καλύπτει μόνο την αξία του προϊόντος ή περιλαμβάνει και τον ΦΠΑ και άλλα έξοδα, όπως τα έξοδα μεταφοράς.

—	Στο άρθρο 5 παράγραφος 5, που αφορά το δικαίωμα αποζημίωσης ίσης με το 5 % του οφειλόμενου ποσού, δεν διευκρινίζεται εάν υπάρχει δυνατότητα αποζημίωσης και άνω του 5 % όταν υπάρχουν σχετικά αποδεικτικά στοιχεία.

5.5 Πρέπει να αποφευχθεί η επιβολή αδικαιολόγητα μακρών προθεσμιών και οι καθυστερήσεις πληρωμών στις εξής περιπτώσεις:

—	εξωτερικής ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων (θα πρέπει να ισχύουν για τους υπεργολάβους οι ίδιοι κανόνες πληρωμής με εκείνους που ισχύουν για το Δημόσιο)·

—

προμηθειών στον κλάδο διανομής μεγάλης κλίμακας (ΚΔΜΚ): η ΕΟΚΕ έχει ήδη προτείνει να θεσπιστεί «ένας αυτορρυθμιζόμενος εθελοντικός κώδικας δεοντολογίας, ο οποίος θα στηρίζεται σε γραπτές συμβάσεις», προκειμένου να εξασφαλίζεται στις ΜΜΕ «πρόσβαση στον κλάδο διανομής μεγάλης κλίμακας (ΚΔΜΚ) με ένα ελάχιστο σύνολο εγγυήσεων» (16), εμποδίζοντας ταυτόχρονα την άσκηση πιέσεων εκ μέρους του ΚΔΜΚ και/ή των μεγάλων προμηθευτών.

5.6 Τουλάχιστον κατά τα τρία πρώτα έτη εφαρμογής της οδηγίας, η έκθεση που προβλέπει το άρθρο 10 θα πρέπει να καταρτίζεται και να υποβάλλεται σε ετήσια βάση, προκειμένου να αξιολογούνται τακτικά τα αποτελέσματα που σημειώνονται και να διευκολύνεται η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.

5.7 Αξιοποίηση και βελτίωση ορθών πρακτικών όσον αφορά την καταπολέμηση της καθυστέρησης πληρωμών και τη μείωση των προθεσμιών πληρωμής:

—

Ευρωπαϊκή Επιτροπή:

—

μέτρα για την συντόμευση από 30 σε 20 ημέρες της προθεσμίας για την καταβολή της αρχικής προχρηματοδότησης όσον αφορά μη επιστρεπτέες ενισχύσεις και τις συμβάσεις της ΕΕ (το ποσό που διακυβεύεται ανέρχεται σε 9,5 δισεκατομμύρια ευρώ). Όσον αφορά τις υπόλοιπες πληρωμές που υπόκεινται σε κεντρική διαχείριση, ο στόχος είναι να μειωθεί η προθεσμία πληρωμής από 45 σε 30 ημέρες (όταν πρόκειται για επιδοτήσεις);

—	συχνότερη χρήση κατ' αποκοπήν ποσοστών και ποσών για τη χρηματοδότηση μη επιστρεπτέων ενισχύσεων και τις εμπορικές συμβάσεις για τις οποίες ισχύει κεντρική διαχείριση

—

απλοποίηση των γενικών διαδικασιών εκκίνησης σχεδίων, γεγονός που θα μπορούσε να συμβάλλει στην επίσπευση των πληρωμών· προτείνονται μέτρα με τα οποία οι υπηρεσίες της Επιτροπής θα έχουν τη δυνατότητα να δημοσιεύουν διετείς προσκλήσεις για την υποβολή προσφορών και να χρησιμοποιούν τυποποιημένες διαδικασίες.

—	Παρότρυνση για την απλοποίηση των μέτρων ελέγχου στο μέτρο του δυνατού.

—	Ηνωμένο Βασίλειο: οι δημόσιες αρχές ανέλαβαν τη δέσμευση να πληρώνουν τα τιμολόγια εντός μιας προθεσμίας δέκα ημερών.

—	Ιρλανδία, Βέλγιο, Πολωνία, Πορτογαλία, Τσεχία: οι κυβερνήσεις ανέλαβαν τη δέσμευση να περιορίσουν τις καθυστερήσεις πληρωμών, ιδιαίτερα εκ μέρους των δημόσιων αρχών.

—	Βέλγιο: Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δημιούργησε, στα πλαίσια του βελγικού ομοσπονδιακού ταμείου επενδύσεων, μια νέα μορφή «πιστώσεων γεφύρωσης» για τη χρηματοδότηση καθυστερημένων πληρωμών που αφορούν όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης και όχι μόνο το ομοσπονδιακό κράτος.

—

Ισπανία: Το ισπανικό δημόσιο πιστωτικό ίδρυμα (ICO) δημιούργησε το 2009 μια ταμειακή διευκόλυνση ύψους δέκα δισεκατομμυρίων ευρώ για την παροχή δανείων με προτιμησιακό επιτόκιο που θα επιτρέπουν στις ΜΜΕ και στους ελεύθερους επαγγελματίες να καλύπτουν τις ανάγκες τους σε ρευστότητα. Οι πιστώσεις θα υπόκεινται στους κανόνες συγχρηματοδότησης, δηλαδή θα πρέπει να προέρχονται κατά 50 % από το ICO και κατά 50 % από άλλα πιστωτικά ιδρύματα. Επιπλέον, υπάρχει και ένα ταμείο για την προεξόφληση τιμολογίων που εκδίδονται από επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες για εργασίες και παροχή υπηρεσιών για λογαριασμό των τοπικών αρχών.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) ΕΕ C 224 της 30.8.2008 και ΕΕ C 182 της 4.8.2009.

(2) ΚΔΜΚ: Κλάδος διανομής μεγάλης κλίμακας.

(3) ΕΕ C 407/50, 28.12.1998.

(4) Με μεγάλες διαφορές από το ένα κράτος μέλος στο άλλο και σημαντικό χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου.

(5) Intrum Justitia, Ευρωπαϊκός Δείκτης Πληρωμών («European Payment Index») 2009.

(6) ΕΕ L 200 της 8.8.2000.

(7) ΕΕ L 12 της 16.1.2001.

(8) ΕΕ L 143 της 30.4.2004.

(9) ΕΕ L 399 της 30.12.2006.

(10) ΕΕ L 199 της 31.7.2007.

(11) EE C 182/30, 04.08.2009.

(12) COM(2008) 800 τελικό.

(13) COM(2008) 394 τελικό. ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σελ. 30.

(14) Προοίμιο της πρότασης οδηγίας, αιτιολογική σκέψη 16.

(15) ΕΕ C 407/50, 28.12.1998.

(16) ΕΕ C 175/57, 28.07.2009.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/48

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πράσινη βίβλος σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις»

COM(2009) 175 τελικό

(2010/C 255/08)

Εισηγητής: ο κ. HERNÁNDEZ BATALLER

Στις 21 Απριλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα:

Πράσινη βίβλος σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις

COM(2009) 175 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 17 Νοεμβρίου 2009 με εισηγητή τον κ. HERNÁNDEZ BATALLER.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 174 ψήφους υπέρ και 1 αποχή την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι η διαδικασία κήρυξης της εκτελεστότητας θα πρέπει να καταργηθεί, με σκοπό τη διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας των δικαστικών αποφάσεων στην εσωτερική αγορά και την εκτέλεση των αποφάσεων αυτών για τα άτομα και τις επιχειρήσεις.

1.2 Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού αριθ. 44/2001 στις διοικητικές ρυθμίσεις και, ως εκ τούτου, καλεί την Επιτροπή να εκπονήσει τις μελέτες που απαιτούνται για την εξάλειψη των υφιστάμενων φραγμών στη διαδικασία αυτή.

1.3 Η ΕΟΚΕ θεωρεί, επίσης, σημαντική τη λήψη μέτρων για τη διευκόλυνση της διακρατικής χρήσης της διαιτησίας, και τάσσεται υπέρ ενός υπερεθνικού και ενιαίου κανόνα συγκρούσεως σχετικά με την εγκυρότητα των συμφωνιών διαιτησίας, ο οποίος να παραπέμπει στο δίκαιο του κράτους στο οποίο λαμβάνει χώρα η διαιτησία. Όλα αυτά δε χωρίς να αλλάζει επ’ ουδενί ο τρόπος λειτουργίας της Σύμβασης της Νέας Υόρκης, ή τουλάχιστον θέτοντάς την ως βάση για τη λήψη νέων μέτρων.

1.4 Μια κοινή υπερεθνική προσέγγιση, η οποία θα καθορίζει σαφείς και ακριβείς κανόνες για τη διεθνή δικαιοδοσία, θα ενισχύσει τη νομική προστασία των πολιτών και θα εγγυάται την αρμονική εφαρμογή των δεσμευτικών διατάξεων της κοινοτικής νομοθεσίας. Προς τούτο, θα πρέπει να προβλεφθούν κανόνες σχετικά με εναγόμενους που κατοικούν σε τρίτες χώρες, να θεσπιστούν κανόνες σχετικά με την επικουρική αρμοδιότητα, μέτρα για την πρόληψη της επιλογής του ευνοϊκότερου δικαστηρίου (άγρα δικαστηρίου ή forum shopping) και να ενθαρρυνθεί η χρήση στερεότυπης ρήτρας παρέκτασης.

1.5 Επίσης, θα πρέπει να θεσπιστούν κανόνες για την ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου και τον περιορισμό του υψηλού κόστους που συνεπάγεται η ενδεχόμενη διπλή εκδίκαση από τα εθνικά δικαστήρια υπόθεσης που αφορά ζητήματα διανοητικής ιδιοκτησίας.

1.6 Όσον αφορά τις δίκες με αντικείμενο την εξέταση επιτακτικών δικαιωμάτων προστατευτικού χαρακτήρα — όπως τα δικαιώματα που απορρέουν από τις συμβάσεις εργασίας ή τις καταναλωτικές σχέσεις—, επιβάλλεται η τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 προκειμένου να είναι δυνατή η σώρευση των αγωγών, με την εξασφάλιση της δυνατότητας άσκησης συλλογικών αγωγών ενώπιον των δικαστηρίων.

2. Εισαγωγή

2.1 Σύμφωνα με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, ένας από τους στόχους της είναι «να διατηρήσει και να αναπτύξει την Ένωση ως χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης», ενώ το άρθρο 65 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ορίζει ότι τα μέτρα στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις με διασυνοριακές επιπτώσεις, τα οποία λαμβάνονται εφόσον είναι αναγκαία για την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, περιλαμβάνουν την αναγνώριση και εκτέλεση «αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, συμπεριλαμβανομένων αποφάσεων επί εξωδίκων υποθέσεων».

2.2 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Τάμπερε, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1999, ανήγαγε την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης (1) των δικαστικών αποφάσεων σε πραγματικό ακρογωνιαίο λίθο της δικαστικής συνεργασίας, τόσο σε αστικές όσο και σε ποινικές υποθέσεις, εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.3 Με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Νίκαιας, τον Φεβρουάριο του 2003, η διαδικασία λήψης αποφάσεων δυνάμει του άρθρου 67 αντικαταστάθηκε από την ειδική πλειοψηφία και τη διαδικασία συναπόφασης στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις, με εξαίρεση το οικογενειακό δίκαιο.

Η Σύμβαση των Βρυξελλών του 1968 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις συνιστά εξαιρετικά πολύτιμη συμβολή στο κοινοτικό κεκτημένο.

2.4.1 Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σχετικά με τη Σύμβαση αυτή και η έναρξη ισχύος της Συνθήκης του Άμστερνταμ κατέστησαν δυνατή την θέσπιση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (2). Επί της σχετικής πρότασης, η ΕΟΚΕ είχε τότε εκδώσει γνωμοδότηση (3), όπου επικροτούσε την ιδέα ενός κοινοτικού μέσου προς αντικατάσταση της Σύμβασης.

2.4.2 Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 44/2001 θεσπίζει ενιαίους κανόνες για την επίλυση των συγκρούσεων δικαιοδοσίας και για τη διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εκτελεστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση δικαστικών αποφάσεων, δικαστικών συμβιβασμών και δημοσίων εγγράφων. Ο κανονισμός αυτός έχει αποδειχθεί καίριας σημασίας σε διασυνοριακές αστικές και εμπορικές υποθέσεις.

2.4.3 Αρχικά, η Δανία δεν συμμετείχε στη δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις. Ο κανονισμός έχει πλέον τεθεί σε ισχύ στη εν λόγω χώρα από την 1η Ιουλίου 2007, βάσει των διατάξεων της Συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και του Βασιλείου της Δανίας σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (4).

2.4.4 Η Συνθήκη της Λισσαβώνας θα διευκολύνει την ανάληψη δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις, καθώς θα γενικευτεί η εφαρμογή της κοινοτικής μεθόδου (5), διά της έγκρισης με ειδική πλειοψηφία των προτάσεων της Επιτροπής, ενώ θα ενισχυθούν η ανάληψη πρωτοβουλίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η άσκηση του δημοκρατικού ελέγχου εκ μέρους των εθνικών κοινοβουλίων και ο ρόλος του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στον έλεγχο της νομιμότητας.

3. Η πράσινη βίβλος της Επιτροπής

3.1 Το άρθρο 73 του κανονισμού αριθ. 44/2001 προβλέπει ότι η Επιτροπή οφείλει να υποβάλει έκθεση σχετικά με την εφαρμογή αυτού, το αργότερο εντός πέντε ετών από την έναρξη της ισχύος του. Η έκθεση θα συνοδεύεται ενδεχομένως από προτάσεις για την προσαρμογή του κανονισμού.

3.2 Η πράσινη βίβλος περιλαμβάνει μια σειρά προτάσεων σχετικά με τις πτυχές που η Επιτροπή θεωρεί πιο κρίσιμες, βάσει της εμπειρίας από την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 και της σχετικής νομολογίας του ΔΕΚ.

3.3 Ορισμένα από τα θέματα που επιδιώκει να θέσει η πράσινη βίβλος προς δημόσια συζήτηση είναι η κατάργηση της διαδικασίας κήρυξης της εκτελεστότητας (exequatur) (6), η λειτουργία του κανονισμού στη διεθνή νομική τάξη, η επιλογή δικαστηρίου, η βιομηχανική ιδιοκτησία, η εκκρεμοδικία και οι σχετικές δράσεις, τα προσωρινά μέτρα, η σχέση μεταξύ του κανονισμού αυτού και της διαιτησίας, καθώς και το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού και η δικαιοδοσία.

3.4 Στην πράσινη βίβλο εξετάζονται, επίσης, η αναγνώριση και η εκτέλεση, ιδίως η ελεύθερη κυκλοφορία των δημόσιων εγγράφων, όπως είχε ζητηθεί στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 18ης Δεκεμβρίου 2008, ή ακόμη η δυνατότητα χρήσης ενιαίου τυποποιημένου εντύπου για το στάδιο της εκτέλεσης.

4. Γενικές παρατηρήσεις

4.1 Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 44/2001 έχει αποδειχθεί ότι είναι συνιστά πράξη καίριας σημασίας για τη δικονομική και την εμπορική πρακτική. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη του Συμβουλίου και της Επιτροπής ότι τα μέτρα στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις είναι αναγκαία για την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

4.2 Οι προβληματισμοί που προτείνει η Επιτροπή είναι εύστοχοι, δεδομένης της εμπειρίας από την εφαρμογή του κανονισμού τα τελευταία έτη. Στόχος είναι να ενισχυθεί το δικαίωμα των πολιτών να απολαύουν αποτελεσματικής νομικής προστασίας, το οποίο συνιστά θεμελιώδες δικαίωμα που προβλέπεται στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο άρθρο 65 της Συνθήκης (ΕΚ), ενώ αποτελεί και γενική αρχή του δικαίου, αναγνωρισμένη από τη νομολογία του ΔΕΚ.

Η κατάργηση της διαδικασίας κήρυξης της εκτελεστότητας σε όλες τις αποφάσεις που εκδίδονται από τις δικαιοδοτικές αρχές των κρατών μελών σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις είναι απολύτως σύμφωνη με τον στόχο να εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότητά τους, με την προάσπιση της ασφάλειας δικαίου στην εσωτερική αγορά και με το θεμελιώδες δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη (7) και σε αποτελεσματική νομική προστασία, όπως αναγνωρίζεται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΑΔ) και στο άρθρο 47 πρώτο εδάφιο του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (8).

4.3.1 Συνεπώς, η προσέγγιση αυτή συμβαδίζει με τη ρήτρα επικουρικότητας που περιλαμβάνεται εμμέσως στο άρθρο 5 πρώτο εδάφιο της Συνθήκης ΕΚ, το οποίο ορίζει ότι, στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις με διασυνοριακές επιπτώσεις, μπορούν να υιοθετούνται μέτρα μόνο στο βαθμό που είναι αναγκαία για την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

4.3.2 Αφενός, όσον αφορά τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την κήρυξη της εκτελεστότητας μιας απόφασης σε υπερεθνικό επίπεδο, ενδέχεται να επαρκούν οι εγγυήσεις που παρέχει ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003, της 27ης Νοεμβρίου 2003, («κανονισμός Βρυξέλλες ΙΙα»), τα άρθρα 41 και 42 του οποίου προβλέπουν άμεση εκτελεστότητα των αποφάσεων που καθορίζουν το δικαίωμα επικοινωνίας ή επιστροφής του παιδιού, υπό τη διπλή αίρεση, και για τις δύο περιπτώσεις, ότι α) οι αποφάσεις έχουν κηρυχθεί εκτελεστές στο κράτος μέλος προέλευσης και β) ότι έχει χορηγηθεί το αντίστοιχο πιστοποιητικό στο κράτος μέλος προέλευσης (9).

4.3.3 Υπό αυτή την έννοια, το μοναδικό κώλυμα που θα μπορούσε να ανακύψει είναι εάν ένα δεύτερο δικαστήριο έχει εκδώσει εκ των υστέρων άλλη εκτελεστή απόφαση· ωστόσο αυτό θα συνιστούσε ιδιαίτερα σπάνια περίπτωση στο πεδίο που καλύπτει η τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 που προτείνει η Επιτροπή.

4.3.4 Αφετέρου, όσον αφορά την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του εναγόμενου, μια ερμηνεία σύμφωνα με την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης παρέχει τη δυνατότητα στο δικαστήριο ενώπιον του οποίου έχει ασκηθεί προσφυγή να εφαρμόσει τους ίδιους κανόνες με αυτούς που προβλέπει η εθνική του νομοθεσία για τις περιπτώσεις κοινοποίησης της έναρξης της διαδικασίας σε αλλοδαπούς ή σε ημεδαπούς που δεν κατοικούν στο κράτος μέλος.

4.3.5 Ελλείψει ανάλογων διατάξεων, ή σε περίπτωση προφανούς αδυναμίας της ισχύουσας νομοθεσίας να κατοχυρώσει το δικαίωμα σε μια δίκαιη δίκη (για παράδειγμα, γλωσσική κατανόηση, αξιοπιστία των μέσων υποβολής και παραλαβής της προσφυγής κ.τ.λ.), κρίνεται σκόπιμο να θεσπιστούν επικουρικοί κανόνες για την παροχή εγγυήσεων στην υπερεθνική νομοθεσία.

4.3.6 Εντούτοις, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας περισσότερο εναρμονισμένης υπερεθνικής διαδικασίας αναθεώρησης, η οποία θα ισχύει γενικά για τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις, υπό την αίρεση ότι ο εναγόμενος θα διαθέτει ένδικα μέσα εκ των υστέρων προσφυγής (ειδική αναθεώρηση), εν είδει ασφαλιστικής δικλείδας.

Σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΚ (10), το κεφάλαιο ΙΙ του ισχύοντος κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 ενοποιεί τους κανόνες δικαιοδοσίας όχι μόνο για τις ενδοκοινοτικές δικαστικές διαφορές, αλλά και για όσες έχουν στοιχείο αλλοδαπότητας, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι περιπτώσεις όπου η μόνιμη κατοικία του εναγομένου δεν βρίσκεται εντός κάποιου κράτους μέλους.

4.4.1 Επομένως, αντί του ισχύοντος καθεστώτος που παραπέμπει στο εθνικό δίκαιο, δυνάμει του άρθρου 4 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001, θα μπορούσαν να θεσπιστούν ορισμένοι ειδικοί κανόνες δικαιοδοσίας που θα καθορίζουν ένα υπερεθνικό νομικό πλαίσιο για τέτοιες περιπτώσεις, οι οποίοι, ωστόσο, θα υπόκεινται στις εξαιρέσεις που ορίζουν τα άρθρα 22 και 23 του ιδίου κανονισμού.

Ως προς την εισαγωγή «κανόνων συντρέχουσας δικαιοδοσίας», κρίνονται κατάλληλοι οι τρεις προτεινόμενοι κανόνες, δηλαδή:

—

ο κανόνας που στηρίζει τη δικαιοδοσία στην άσκηση δραστηριοτήτων, εάν η δικαστική διαφορά αφορά τις εν λόγω δραστηριότητες (το άρθρο 3 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1346/2000 περί των διαδικασιών αφερεγγυότητας περιλαμβάνει ήδη σχετική διάταξη, βάσει της οποίας αναγνωρίζεται η δικαιοδοσία των δικαστηρίων του κράτους όπου βρίσκεται το κέντρο των κυρίων συμφερόντων του οφειλέτη)·

—	ο κανόνας που θέτει ως βάση της δικαιοδοσίας τον τόπο όπου βρίσκονται τα διεκδικούμενα για την αποπληρωμή της οφειλής περιουσιακά στοιχεία, και τέλος,

—

ο κανόνας της αναγκαστικής δικαιοδοσίας (forum necessitatis) (11), αν και σε αυτή την περίπτωση πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα οι κανόνες του διεθνούς δικαίου περί αρχής της αντικειμενικής εδαφικότητας (12), οι οποίοι τονίζουν ότι επιβάλλεται να αποδειχθεί η σκοπιμότητα και η λογική της παραπομπής σε συγκεκριμένο δικαστήριο.

4.5.1 Η κατ’ εξαίρεση χρήση των κανόνων της αναγκαστικής δικαιοδοσίας αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων διατάξεων, στο άρθρο 7 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 4/2009 (13), δυνάμει του οποίου το δικαστήριο ενός κράτους μέλους δύναται να επιληφθεί της διαφοράς, εφόσον δεν αναγνωρίζεται διεθνής δικαιοδοσία σε άλλο κράτος μέλος βάσει του ιδίου κανονισμού και «είναι ανέφικτη η έναρξη ή η διεξαγωγή διαδικασίας σε τρίτο κράτος με το οποίο η διαφορά παρουσιάζει στενό σύνδεσμο».

4.5.2 Εντούτοις, όσον αφορά τη διεύρυνση της χρήσης αυτής της διαδικασίας, δεδομένου του κινδύνου παράλληλης εκδίκασης της διαφοράς λόγω της θέσπισης ενιαίων κανόνων για προσφυγές εναντίον εναγομένων από τρίτες χώρες, οι υπερεθνικοί ενιαίοι κανόνες θα πρέπει να είναι αποκλειστικά εφαρμοστέοι στις περιπτώσεις που παρουσιάζουν τα ακόλουθα διαδικαστικά χαρακτηριστικά:

—	όταν οι διάδικοι έχουν συνάψει σύμβαση αποκλειστικής επιλογής δικαστηρίου (συμφωνία παρέκτασης) υπέρ των δικαστηρίων τρίτης χώρας,

—	όταν η δικαστική διαφορά εμπίπτει, για άλλους λόγους, στην αποκλειστική δικαιοδοσία των δικαστηρίων τρίτης χώρας, ή

—	όταν έχει ήδη κινηθεί παράλληλη διαδικασία σε τρίτη χώρα.

Ως προς την αναγνώριση και την εκτέλεση των αποφάσεων δικαστικής αρχής τρίτης χώρας με αποκλειστική δικαιοδοσία σε μια διαφορά, κρίνεται απαραίτητο να θεσπιστεί μια ενιαία υπερεθνική διαδικασία προς αποφυγή τυχόν ζημίας ή καθυστέρησης εξαιτίας των αποκλίσεων των εθνικών νομικών συστημάτων. Προτείνεται, δηλαδή, η θέσπιση ενιαίου συστήματος κανόνων για την αναγνώριση των αποφάσεων των δικαστηρίων τρίτων χωρών, στοιχείο μεγάλης σημασίας κατά την ΕΟΚΕ.

4.6.1 Επί του προκειμένου, βάσει της γνωμοδότησης 1/2003 του ΔΕΚ, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει αποκλειστική αρμοδιότητα για τη σύναψη των ενδεικνυόμενων διεθνών συμβάσεων σε διμερές και μονομερές επίπεδο· ως εκ τούτου, κρίνεται σκόπιμη η θέσπιση ενιαίας υπερεθνικής διαδικασίας.

4.7 Εκκρεμοδικία

4.7.1 Ως γνωστόν, ο κανόνας της εκκρεμοδικίας ορίζει ότι, όταν έχουν κατατεθεί δύο προσφυγές με το ίδιο αντικείμενο και για όμοια γεγονότα σε δύο διαφορετικά δικαστήρια, το μεταγενεστέρως επιληφθέν δικαστήριο πρέπει να διαπιστώνει αυτεπάγγελτα έλλειψη δικαιοδοσίας υπέρ του πρώτου επιληφθέντος δικαστηρίου.

4.7.2 Όσον αφορά τη θέσπιση υπερεθνικών κανόνων που να κατοχυρώνουν την αποτελεσματικότητα των συμφωνιών περί επιλογής δικαστηρίου (συμφωνίες παρέκτασης) που έχουν συνάψει οι διάδικοι σε περίπτωση παράλληλης εκδίκασης της υπόθεσης, για λόγους αποτελεσματικότητας, ταχύτητας και ασφάλειας δικαίου, συνιστάται η τροποποίηση του κανόνα περί εκκρεμοδικίας στον κανονισμό, με την παροχή της εγγύησης της υποχρέωσης άμεσης επικοινωνίας και συνεργασίας των δύο ενδιαφερομένων δικαστηρίων.

4.7.3 Θα ήταν δε χρήσιμη η δημιουργία ενός μηχανισμού συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ των ενδιαφερομένων δικαστηρίων, ο οποίος θα υποχρεώνει το δικαστήριο που είχε διαπιστώσει την έλλειψη δικαιοδοσίας του να επιληφθεί εκ νέου της υπόθεσης, εάν το πρώτο επιληφθέν δικαστήριο διαπιστώσει επίσης έλλειψη δικαιοδοσίας του. Με αυτό τον τρόπο, θα αποφεύγονται αρνητικές συγκρούσεις δικαιοδοσίας όπως αυτή που προκύπτει από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 (14).

4.7.4 Υπό αυτή την έννοια, η «εκκρεμοδικία με εγγυήσεις» επιτρέπει τον ορισμό προθεσμίας εντός της οποίας το κατά χρονολογική σειρά αρμόδιο δικαστήριο — κατ’ εφαρμογή του κανόνα της χρονικής προτεραιότητας— πρέπει να αποφανθεί ανέκκλητα για τη δικαιοδοσία του, και, εφόσον την διαθέτει, θα υποχρεούται να ενημερώνει ανά τακτά χρονικά διαστήματα, και εντός συγκεκριμένων αποκλειστικών προθεσμιών, το άλλο δικαστήριο για την εξέλιξη της εκδίκασης της υπόθεσης.

Η θέσπιση «κανόνα δέουσας επιμέλειας και σπουδής», που να επιβάλλει σε δύο ή περισσότερα δικαιοδοτικά όργανα ενώπιον των οποίων εκκρεμεί η ίδια υπόθεση, και τα οποία έχουν δηλώσει την αποκλειστική δικαιοδοσία τους, να κοινοποιούν έγκαιρα τα παρεμπίπτοντα που ενδέχεται να ανακύψουν, θα ενίσχυε αναμφισβήτητα την ασφάλεια δικαίου.

4.8.1 Τέλος, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, εάν περιληφθεί στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 44/2001 στερεότυπη ρήτρα παρέκτασης σε υπερεθνικό επίπεδο, θα διευκολυνθεί η παροχή νομικής προστασίας στους πολίτες και στις επιχειρήσεις, δεδομένου ότι θα αρθεί η ασάφεια ως προς την ισχύ της συμφωνίας παρέκτασης, με απώτερο σκοπό την αποφυγή — χάρη στη λήψη των απαραίτητων μέτρων— της άγρας δικαστηρίου.

4.9 Ασφαλιστικά μέτρα

4.9.1 Όσον αφορά τα ασφαλιστικά μέτρα, συντρέχουν επίσης λόγοι τροποποίησης ορισμένων πτυχών των άρθρων 31 και 47 του ισχύοντος κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001. Ειδικότερα, εφόσον κατατίθεται αίτηση ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον δικαστικής αρχής ενός κράτους μέλους, και ενώ δικαστήριο άλλου κράτους μέλους διαθέτει διεθνή δικαιοδοσία επί της ουσίας της υπόθεσης.

4.9.2 Δεδομένου ότι το αίτημα λήψης ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον ενός δικαστηρίου επιβάλλεται να γίνεται δεκτό προκειμένου να προστατευτεί η δικονομική κατάσταση του ενάγοντος, εφόσον πληρούνται, στην πλειονότητα των κρατών μελών, δύο προϋποθέσεις — η αληθοφάνεια της προβαλλόμενης αξίωσης (fumus boni juris) και ο σοβαρός κίνδυνος μη εκτέλεσης (periculum in mora) (15)—, και για λόγους αποφυγής της κατάχρησης δικαιώματος, θα πρέπει να εισαχθούν ορισμένοι περιορισμοί.

4.9.3 Πρώτον, η υποχρέωση του δικαιοδοτικού οργάνου ενώπιον του οποίου κατατίθεται η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων να ενημερώνει το δικαστήριο που έχει τη δικαιοδοσία επί της ουσίας της διαφοράς και, αφ’ ης στιγμής αξιολογηθεί αυτή η πληροφορία, να αποφαίνεται για τη σκοπιμότητα διαταγής των ασφαλιστικών μέτρων, με κύριο κριτήριο την ομαλή ολοκλήρωση της διαδικασίας.

4.9.4 Δεύτερον, η υποχρέωση του αιτούντος τη λήψη ασφαλιστικών ή προσωρινών μέτρων να καταθέσει εγγύηση, το ύψος της οποίας θα ορίσει — εντός λογικών πλαισίων— το αρμόδιο δικαιοδοτικό όργανο, σε συνάρτηση με το ύψος της ουσίας της υπόθεσης και με τον αποτρεπτικό χαρακτήρα που θα πρέπει να έχει προς αποφυγή τυχόν κατάχρησης δικαιώματος.

4.9.5 Στις περιπτώσεις όπου ο ενάγων επιδιώκει να του επιδικαστεί μια θετική υποχρέωση, καθώς και σε ανάλογες περιπτώσεις, όπου δεν πρόκειται για πληρωμή οφειλόμενου και απαιτητού ποσού, μπορεί να ρυθμιστεί η εξαίρεση από την κατάθεση εγγύησης, βάσει εκτίμησης από τον δικαστή των πραγματικών περιστατικών, προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν κωλύματα στην επιδίκαση της προσωρινής προστασίας.

4.10 Κατάργηση της κήρυξης εκτελεστότητας

4.10.1 Εξακολουθεί, επίσης, να ισχύει η δυνατότητα μη αναγνώρισης αποφάσεων, δυνάμει του άρθρου 34 του κανονισμού, για λόγους που σχετίζονται με τη δημόσια τάξη, την αδυναμία άμυνας των διαδίκων και την ασυμβατότητα των αποφάσεων.

4.10.2 Οι περιστάσεις αυτές παρέχουν στις αρμόδιες δικαστικές αρχές περιθώρια διακριτικής ευχέρειας που είναι δύσκολο να ελεγχθούν, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ασφάλεια δικαίου και ενδεχομένως να καθυστερεί αδικαιολόγητα η διαδικασία.

4.10.3 Από τη μια πλευρά, κρίνεται εύλογο, προκειμένου να καταργηθεί η κήρυξη εκτελεστότητας κατά την επιδίκαση προσωρινών μέτρων, να βασιστεί η τροποποίηση του άρθρου 47 του υπό εξέταση κανονισμού στη διαδικασία που ορίζει το ισχύον άρθρο 20 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 4/2009 (13), δηλαδή, αντίγραφο της απόφασης, και μεταφρασμένο απόσπασμα της απόφασης σύμφωνα με τυποποιημένο έντυπο.

4.10.4 Δεδομένου ότι οι προβλεπόμενες τροποποιήσεις του κανονισμού αποσκοπούν στη γενική εφαρμογή της αρχής της «αμοιβαίας αναγνώρισης» εντός του πεδίου εφαρμογής του, θα ήταν ασυνεπές να εξακολουθήσει να διακρίνεται η «αναγνώριση» από την «εκτέλεση».

4.10.5 Θα ήταν, συνεπώς, ευχής έργον να καταργηθεί η συγκεκριμένη ρήτρα, ή τουλάχιστον να αναθεωρηθούν προσεκτικά οι όροι εφαρμογής της.

4.10.6 Από την άλλη πλευρά, εάν ο στόχος είναι η «αναγνώριση» των αποφάσεων να καλύπτει όλο το φάσμα των αστικών και εμπορικών υποθέσεων, θα πρέπει να τροποποιηθεί το περιεχόμενο του ισχύοντος άρθρου 1 προκειμένου να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής του στις διοικητικές αποφάσεις, εφόσον έτσι θα ωφελούνταν περισσότερο οι πολίτες και οι επιχειρήσεις από τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

4.10.7 Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για την πρόταση να συμπεριληφθούν στον κανονισμό διαδικασίες οικονομικών κυρώσεων για τους οφειλέτες, καθώς και αντίστοιχων κυρώσεων που επιβάλλουν τα δικαστήρια ή οι φορολογικές αρχές των κρατών μελών.

4.10.8 Προκειμένου να απλοποιηθούν οι διαδικασίες και να διευκολυνθεί η εκτέλεση των αποφάσεων, μπορεί να βελτιωθεί η πρόσβασης στη δικαιοσύνη μέσω της εισαγωγής ενός τυποποιημένου εντύπου το οποίο θα διατίθεται σε όλες τις επίσημες κοινοτικές γλώσσες και το οποίο θα συμπεριλαμβάνει απόσπασμα της απόφασης.

4.10.9 Χάρη σε αυτό το έντυπο, μπορούν να περιοριστούν τα έξοδα της εκτέλεσης, με την κατάργηση της υποχρέωσης επιλογής κατοικίας ή διορισμού αντικλήτου, δεδομένου ότι ο κανονισμός (EΚ) αριθ. 1393/2007 (16), καθιστά παρωχημένη την εν λόγω υποχρέωση.

4.11 Το ευρωπαϊκό δημόσιο έγγραφο

4.11.1 Αρχικώς, το άρθρο 50 της Σύμβασης των Βρυξελλών αναφερόταν σε δημόσια έγγραφα γνήσια και εκτελεστά. Σύμφωνα με την ερμηνεία του ΔΕΚ (17), πρόκειται για έγγραφα που είναι εκτελεστά βάσει της νομοθεσίας του κράτους προέλευσης, και η γνησιότητα των οποίων έχει βεβαιωθεί από δημόσια αρχή ή άλλη αρχή εξουσιοδοτημένη προς τούτο από το εν λόγω κράτος.

4.11.2 Η ανωτέρω έννοια συμπεριλαμβάνεται στο άρθρο 57 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001. Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ζητήσει από την Επιτροπή την έναρξη εργασιών με αντικείμενο το ευρωπαϊκό δημόσιο έγγραφο.

4.11.3 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η Επιτροπή πρέπει εκπονήσει μελέτη με θέμα την ελεύθερη κυκλοφορία των δημόσιων εγγράφων, που να μπορέσει να καταλήξει στη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού δημόσιου εγγράφου.

4.12 Προστασία των καταναλωτών

4.12.1 Σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 13 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001, «στις συμβάσεις […] καταναλωτών είναι σκόπιμο να προστατεύεται ο αδύναμος διάδικος με ευνοϊκότερους για τα συμφέροντά του κανόνες δικαιοδοσίας». Το κριτήριο αυτό επικυρώνει και η νομολογία του ΔΕΚ (18).

4.12.2 Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τις ανησυχίες που διατυπώνει η Επιτροπή στις αιτιολογικές σκέψεις του κανονισμού και αυτές που εκφράζονται στη νομολογία του ΔΕΚ, δεδομένου ότι ανέκαθεν τασσόταν υπέρ της εξασφάλισης υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών, προϋπόθεση της οποίας είναι η ύπαρξη προστατευτικών κανόνων αναγκαστικού χαρακτήρα.

4.12.3 Για λόγους συνέπειας της κοινοτικής έννομης τάξης, θα ήταν σκόπιμο να εναρμονιστεί η διατύπωση του άρθρου 15 παράγραφος 1 στοιχεία α) και β) του υπό εξέταση κανονισμού προς τον ορισμό της καταναλωτικής πίστωσης και της συνδεδεμένης σύμβασης πίστωσης που περιλαμβάνεται στο άρθρο 3 στοιχεία γ) και ιδ) της οδηγίας 2008/48/ΕΚ (19).

4.12.4 Τέλος, όσον αφορά τις συλλογικές αγωγές, χάρη σε αυτό το είδος προστασίας, περιορίζονται τα δικαστικά έξοδα, που συχνά λειτουργούν αποτρεπτικά για τον καταναλωτή που επιθυμεί να κινήσει διαδικασία εναντίον ενός επιχειρηματία εγγεγραμμένου σε άλλο κράτος μέλος. Ιδιαίτερα δε, τα έξοδα που συνεπάγεται η εκδίκαση μιας υπόθεσης εκτός του τόπου μόνιμης κατοικίας του καταναλωτή και, στην περίπτωση όπου ο ενάγων θα παραστεί ενώπιον του δικού του δικαστή, το κόστος της εκτέλεσης της απόφασης, κατά μείζονα λόγο σε άλλο κράτος μέλος.

4.12.5 Δεδομένου ότι, βάσει του ισχύοντος κανονισμού (άρθρο 6 παράγραφος 1), δεν είναι δυνατή η συνεκδίκαση αγωγών, ιδίως σε περιπτώσεις πολλών εναγόντων κατά του ίδιου εναγομένου ενώπιον των δικαστηρίων ενός κράτους μέλους, θα πρέπει να τροποποιηθεί η συγκεκριμένη διάταξη, ώστε να διευκολύνεται η άσκηση, εκ μέρους των καταναλωτών, συλλογικών προσφυγών και αγωγών αποζημίωσης για παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ, υπέρ των οποίων έχει ήδη ταχθεί η ΕΟΚΕ.

4.13 Διανοητική ιδιοκτησία

4.13.1 Παρά το γεγονός ότι η οδηγία 2004/48/EΚ (20) σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας επιδιώκει την προσέγγιση ορισμένων διαδικαστικών ζητημάτων, απαιτούνται υπερεθνικοί κανόνες ικανοί να αντισταθμίσουν την έλλειψη ασφάλειας δικαίου και να περιορίσουν το υψηλό κόστος τυχόν παράλληλης εκδίκασης της υπόθεσης ενώπιον εθνικών δικαστηρίων.

4.13.2 Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα κατά της απομίμησης των εμπορικών σημάτων και προτρέπει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να υπογράψουν τη Σύμβαση για το ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, με πλήρη σεβασμό της γλωσσικής πολυμορφίας.

4.14 Η διαιτησία

4.14.1 Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι, στο πλαίσιο της τροποποίησης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001, πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για τη διασφάλιση της ελεύθερης διακίνησης των αποφάσεων στην Ευρώπη και για την αποφυγή παράλληλης εκδίκασης της ίδιας υπόθεσης.

4.14.2 Συγκεκριμένα, με τη (μερική) κατάργηση της εξαίρεσης της διαιτησίας από το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού:

—	θα μπορεί να διαταχθεί η λήψη ασφαλιστικών μέτρων προς στήριξη της διαιτησίας,

—	θα καταστεί δυνατή η αναγνώριση των αποφάσεων σχετικά με το κύρος συμφωνίας διαιτησίας, και

—	θα διευκολυνθεί η αναγνώριση και η εκτέλεση αποφάσεων που εμπεριέχουν διαιτητική ρύθμιση.

4.14.3 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την υιοθέτηση μέτρων για τη διευκόλυνση της υπερεθνικής χρήσης της διαιτησίας. Ως εκ τούτου, τάσσεται υπέρ της θέσπισης ενός ενιαίου και υπερεθνικού κανόνα συγκρούσεως σχετικά με το κύρος των συμφωνιών διαιτησίας, ο οποίος να παραπέμπει στο δίκαιο του κράτους εντός του οποίου πραγματοποιείται η διαιτησία.

4.14.4 Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πλέον ενδεδειγμένη λύση θα ήταν να μην αλλάξει καθόλου ο τρόπος λειτουργίας της Σύμβασης της Νέας Υόρκης του 1958 περί εκτέλεσης των διαιτητικών αποφάσεων, ή τουλάχιστον, να αποτελέσει τη βάση για τη λήψη νέων μέτρων.

4.15 Διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των διοικητικών αποφάσεων

4.15.1 Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του γεγονότος ότι ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 44/2001 εφαρμόζεται μόνο στις αποφάσεις επί αστικών και εμπορικών υποθέσεων. Ωστόσο, πιστεύει ότι, για την ορθή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα έπρεπε να εξετάσουν τη δυνατότητα διεύρυνσης του ουσιαστικού πεδίου εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού, ώστε να περιληφθούν οι τελεσίδικες διοικητικές αποφάσεις, και τούτο με όποια διαδικασία αυτοί κρίνουν κατάλληλη, συμπεριλαμβανομένης αυτής που προβλέπει το άρθρο 309 της Συνθήκης ΕΚ.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Η αρχή της «αμοιβαίας αναγνώρισης» εξασφαλίζει την ελεύθερη κυκλοφορία δικαστικών αποφάσεων χωρίς να είναι απαραίτητη η εναρμόνιση του δικονομικού δικαίου των κρατών μελών.

(2) ΕΕ L 12 της 16.1.2001, σ. 1.

(3) ΕΕ C 117 της 16.4.2000, σ. 51.

(4) ΕΕ L 299 της 16.11.2005, σ. 61.

(5) Η κοινοτική μέθοδος στηρίζεται στην άποψη ότι το γενικό συμφέρον των πολιτών προστατεύεται καλύτερα όταν τα κοινοτικά θεσμικά όργανα αναλαμβάνουν πλήρως τον ρόλο τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, χωρίς να θίγεται η αρχή της επικουρικότητας.

(6) Πρόκειται για διαδικασία που αποσκοπεί στο να εξακριβωθεί κατά πόσον είναι δυνατόν να αναγνωριστεί απόφαση που εκδόθηκε από δικαστήριο εκτός της δικαιοδοσίας του κράτους στο οποίο ζητείται η εκτέλεσή της, και αν η απόφαση αυτή μπορεί να εκτελεστεί σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο στο οποίο εκδόθηκε.

(7) Σύμφωνα με την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η πρόσβαση σε δίκαιη δίκη συμπεριλαμβάνεται στο δικαίωμα του άρθρου 6 παράγραφος 1 (βλ. μεταξύ άλλων, αποφάσεις Golder (21.2.1975, σκέψεις 28 έως 31) και Dewer).

(8) ΕΕ C 364 της 18.12.2000, σ. 1.

(9) Υπό την ίδια έννοια, πβ. τους κανονισμούς (ΕΚ) 4/2009, 1896/2006 και 861/2007.

(10) Απόφαση της 1ης Μαρτίου 2005, υπόθεση C-281/02 (Owusu κατά Jackson), και γνωμοδότηση 1/03 της 7ης Φεβρουαρίου 2006, σκέψεις 143-145.

(11) Αυτό σημαίνει ότι ένα δικαστήριο αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία επιληφθέντος δικαστηρίου άλλου κράτους, εάν κρίνει ότι το συγκεκριμένο δικαστήριο επελήφθη της υποθέσεως προκειμένου να αποφευχθεί η αρνησιδικία, ελλείψει αρμόδιας δικαστικής αρχής. Πρόκειται περισσότερο για μια πτυχή της πρόσβασης στη δικαιοσύνη, παρά για αναγνώριση αποφάσεων.

(12) Για παράδειγμα, πβ. τις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου της 7ης Σεπτεμβρίου 1927 στην υπόθεση «Lotus», και την αντίστοιχη της 5ης Φεβρουαρίου 1970 στην υπόθεση «Barcelona Traction».

(13) ΕΕ L 7 της 10.1.2009, σ. 1.

(14) ΕΕ L 338 της 23.12.2003, σ. 1.

(15) Τα ασφαλιστικά μέτρα προϋποθέτουν, κατ’ αρχήν, την προληπτική, και ενίοτε μερική, κήρυξη της εκτελεστότητας μιας αξίωσης πριν από την έκδοση απόφασης. Σύμφωνα με την κλασική διαδικαστική αρχή [βλ. Calamandrei, Introducción al Estudio sistemático de las Providencias cautelares («Εισαγωγή στη συστηματική μελέτη των ασφαλιστικών διατάξεων»)], η θέσπιση τέτοιων μέτρων συνεπάγεται την εκπλήρωση αμφότερων των προϋποθέσεων, ήτοι της αληθοφάνειας προβαλλόμενης αξίωσης και του σοβαρού κινδύνου μη εκτέλεσης. Επίσης το ΔΕΚ ακολούθησε την ίδια προσέγγιση με την αντίστοιχη της διάταξης του προέδρου του Δικαστηρίου της 19ης Ιουλίου 1995, της υπόθεσης Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά Atlantic Container Line AB και λοιπών (C-149/95), της διάταξης του προέδρου του Πρωτοδικείου της 30ης Ιουνίου 1999 στην υπόθεση Pfizer Animal Health SA κατά Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (T-13/99), της υπόθεσης Factortame της 19ης Ιουνίου 1990, καθώς και της διάταξης του προέδρου του Δικαστηρίου της 28ης Ιουνίου 1990.

(16) Κανονισμός (EΚ) αριθ. 1393/2007 περί επιδόσεως και κοινοποιήσεως στα κράτη μέλη δικαστικών και εξωδίκων πράξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις, ΕΕ L 324 της 10.12.2007, σ. 79.

(17) Απόφαση του ΔΕΚ της 17ης Ιουνίου 1999 υπόθεση C-260/97, Unibank κατά Christensen.

(18) Βλ. την απόφαση του ΔΕΚ της 17ης Σεπτεμβρίου 2009, υπόθεση C-347/08, Vorarlberger Gebietskrankenkasse.

(19) ΕΕ L 133 της 22.5.2008, σ. 66.

(20) ΕΕ L 157 της 30.4.2004, σ. 45.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/54

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Διεύρυνση των ορίων των ΤΠΕ — στρατηγική έρευνας για τις μελλοντικές και τις αναδυόμενες τεχνολογίες στην Ευρώπη»

COM(2009) 184 τελικό

(2010/C 255/09)

Εισηγήτρια: η κ. DARMANIN

Συνεισηγητής: ο κ. WOLF

Στις 20 Απριλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών - Διεύρυνση των ορίων των ΤΠΕ – στρατηγική έρευνας για τις μελλοντικές και τις αναδυόμενες τεχνολογίες στην Ευρώπη

COM(2009) 184 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 17 Νοεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση της κ. Darmanin και του συνεισηγητή κ. Wolf.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε ομόφωνα την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Για να επέλθει ανάκαμψη από την παρούσα οικονομική και χρηματοοικονομική κρίση πρέπει να ενισχυθούν σημαντικά η έρευνα και η ανάπτυξη (Ε & Α) καθώς και η καινοτομία.

1.2 Μεταξύ των καίριων θεμάτων της έρευνας και ανάπτυξης, όπως είναι το κλίμα, η ενέργεια και η υγεία, ο τομέας των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο ως εγκάρσια τεχνολογία που επηρεάζει όλες σχεδόν τις πτυχές της κοινωνίας, της οικονομίας, των επιστημών και της τεχνολογίας.

1.3 Σε ό,τι αφορά την Ε & Α στον τομέα των ΤΠΕ, το υποπρόγραμμα «Μελλοντικές και αναδυόμενες τεχνολογίες» (FET) ενεργεί ως ανιχνευτής ο οποίος - μακροπρόθεσμα - πιθανόν να οδηγήσει σε τελείως νέες, και μάλιστα επαναστατικές τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας.

1.4 Συνεπώς, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τις προτάσεις που περιέχονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής για τις μελλοντικές και αναδυόμενες τεχνολογίες, καθώς και την προτεινόμενη αύξηση του προϋπολογισμού FET στα πλαίσια των ΤΠΕ κατά 20 % ετησίως.

1.5 Ωστόσο, ενώ η προαναφερθείσα αύξηση αντιστοιχεί στην προβλεπόμενη αύξηση του προϋπολογισμού για το σύνολο του προγράμματος ΤΠΕ και δεν μεταβάλει το σχετικό μερίδιο του προγράμματος FET, η ΕΟΚΕ συνιστά να αυξηθεί σταδιακά το μερίδιο του σημερινού προγράμματος FET σε 15 %, στα πλαίσια του 7ου ΠΠ και η τάση αυτή να συνεχισθεί και στο 8ο ΠΠ.

1.6 Όσον αφορά τους κανόνες συμμετοχής στο 7ο πρόγραμμα πλαίσιο, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και τους χρηματοδοτικούς οργανισμούς τους να συμβάλουν με το απαιτούμενο μερίδιό τους για να διασφαλίσουν την επιτυχή εφαρμογή του προγράμματος.

1.7 Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη να αναπτύξουν δυναμικά εθνικά ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα στους τομείς ΤΠΕ και FET, προκειμένου να καταστούν ισχυροί εταίροι στην ευρωπαϊκή και την διεθνή συνεργασία. Μεγάλο μέρος των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων πρέπει να επενδυθεί για τον σκοπό αυτό. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόοδος στον τομέα αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο της νέας στρατηγικής της Λισσαβώνας (1) που θα πρέπει να επιτευχθεί με τη χρήση του ανοικτού συντονισμού.

1.8 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την προτεινόμενη διάρθρωση του προγράμματος FET σε δύο διαφορετικούς κλάδους, δηλαδή στον κλάδο για την προώθηση νέων ιδεών σε υποσχόμενους τομείς (προδραστικό FET) – συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατα προταθέντων εμβληματικών προγραμμάτων – και στον κλάδο για την «Διερεύνηση νέων ιδεών» (FET Open). Για την τόνωση του επιστημονικού και πνευματικού δυναμικού στα κράτη μέλη είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι ανοικτό το πρόγραμμα FET σε νέες ιδέες.

1.9 Στο προτεινόμενο πρόγραμμα FET, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης πρόσθετα χαρακτηριστικά όπως την πολυκλαδική προσέγγιση, τον κοινό προγραμματισμό μεταξύ των κρατών μελών και τη διεθνή συνεργασία. Πάντως, πρέπει να διασφαλισθεί ότι δεν θα καταρρεύσουν οι πολλά υποσχόμενες πρωτοβουλίες λόγω της πολυπλοκότητας των σχετικών διαδικασιών και ότι θα ενθαρρυνθεί η συμμετοχή διακεκριμένων επιστημόνων και ιδρυμάτων

1.10 Η ΕΟΚΕ ζητά την άμεση και συγκεκριμένη ανάληψη δράσης στον τομέα του ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας.

1.11 Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να προσελκύσουν τα κορυφαία ταλέντα του εν λόγω τομέα έρευνας και να αποφύγουν τη διαρροή εγκεφάλων μεταξύ των πιο ταλαντούχων νέων επιστημόνων. Παρατηρεί επίσης με ικανοποίηση ότι ορισμένοι ερευνητικοί οργανισμοί έχουν ήδη εφαρμόσει επιτυχώς προγράμματα για την αντιμετώπιση της εν λόγω πρόκλησης

1.12 Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την προηγούμενη σύστασή της για την εισαγωγή μιας νέας κατηγορίας «ΤΠΕ στον τομέα της επιστήμης και της έρευνας» στο γενικό πρόγραμμα των ΤΠΕ.,

2. Η ανακοίνωση της Επιτροπής

2.1 Στα πλαίσια του Ειδικού Προγράμματος«Συνεργασία», η Ε & Α στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) αποτελεί τον κεντρικό πυλώνα του 7ου προγράμματος πλαισίου για την Ε & Α της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (2007-2013) (2), που αποκαλείται συνοπτικά 7ο ΠΠ. Η έρευνα για τις μελλοντικές και αναδυόμενες τεχνολογίες (FET) δεν αποτελεί παρά μικρό μέρος του προγράμματος Ε & Α σχετικά με τις ΤΠΕ και ανέρχεται στο 10 % περίπου του ειδικού προϋπολογισμού του. Ενώ το μεγαλύτερο τμήμα του προγράμματος ΤΠΕ συνεπάγεται, κυρίως, την αξιοποίηση υφισταμένων επιστημονικών γνώσεων για την ανάπτυξη καινοτόμων ΤΠΕ, η έρευνα για τις FET διαδραματίζει ρόλο ανιχνευτή για το πρόγραμμα που αφορά τις ΤΠΕ εφόσον εξετάζει πιο θεμελιώδη επιστημονικά προβλήματα, των οποίων η λύση θα μπορούσε, μακροπρόθεσμα, να καταλήξει σε τελείως νέες και πιθανόν επαναστατικές ΤΠΕ.

2.2 Η ανακοίνωση της Επιτροπής ορίζει ως στόχο την ενίσχυση της έρευνας για τις μελλοντικές και αναδυόμενες τεχνολογίες (FET) ως τμήμα του προγράμματος ΤΠΕ. Αυτό θα συμπληρώσει και θα ενισχύσει τις δράσεις που περιέχονται στην πρόσφατη ανακοίνωση (3) της Επιτροπής σχετικά με τη στρατηγική για τις ΤΠΕ όσον αφορά την Ε & Α καθώς και την καινοτομία στην Ευρώπη.

2.3 Με την παρούσα χρηματοδότηση που ανέρχεται σε περίπου 100 εκατομμύρια ευρώ κατ' έτος, το πρόγραμμα FET υποστηρίζει εγχειρήματα επιστημόνων και μηχανικών σε αχαρτογράφητα πεδία πέρα από τα όρια των παραδοσιακών ΤΠΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει την αύξηση του προϋπολογισμού του 7ου ΠΠ για την έρευνα FET κατά 20 % ετησίως από το 2011 έως το 2013. Καλεί τα κράτη μέλη να ανταποκριθούν στην προσπάθεια αυτή με αντίστοιχες αυξήσεις.

2.4 Το Ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα FET είναι μοναδικό στον τρόπο με τον οποίο συνδυάζει τα εξής χαρακτηριστικά:

—	Θεμελιωτικό. Θέτει νέες βάσεις για το μέλλον των ΤΠΕ διερευνώντας νέες αντισυμβατικές ιδέες και επιστημονικά παραδείγματα που είναι πάρα πολύ μακροχρόνια ή παρακινδυνευμένα για τη βιομηχανική έρευνα.

—	Μετασχηματιστικό. Ωθείται από ιδέες που αμφισβητούν και μπορεί να μεταβάλουν ριζικά την κατανόησή μας για τις επιστημονικές έννοιες πίσω από τις υφιστάμενες τεχνολογίες πληροφοριών.

—	Υψηλού κινδύνου. Οι κίνδυνοι αυτοί εξισορροπούνται όμως από την υψηλή πιθανότητα κερδών και την ευκαιρία για επαναστατικές ανακαλύψεις.

—	Στοχοθετημένο. Αποβλέπει στον επηρεασμό των θεματολογίων της μελλοντικής βιομηχανικής έρευνας σε ΤΠΕ.

—	Πολυκλαδικό. Βασίζεται στην ανάπτυξη συνέργειας και στη γόνιμη αλληλεπίδραση μεταξύ διαφόρων επιστημονικών κλάδων, όπως η βιολογία, η χημεία, η νανο-, νευρο- και η γνωστική επιστήμη, η ηθολογία, οι κοινωνικές επιστήμες ή η οικονομία.

—	Συνεργατικό. Συγκεντρώνει τις καλύτερες ομάδες στην Ευρώπη και ολοένα περισσότερο από όλο τον κόσμο με στόχο τη συνεργασία για την κατάρτιση κοινών ερευνητικών θεμάτων.

2.5 Το πρόγραμμα FET υλοποιείται αφενός, μέσω θεματικής έρευνας σε αναδυόμενους τομείς (προδραστική FET) και αφετέρου, μέσω ανοικτής, απεριόριστης διερεύνησης νέων ιδεών (FET Open).

2.6 Η Επιτροπή στην ανακοίνωση της προτείνει μια στρατηγική με ορισμένα στοιχεία, όπως:

—	ενίσχυση των FET στο πλαίσιο του θεματικού τομέα ΤΠΕ/ICT

—	δρομολόγηση εμβληματικών πρωτοβουλιών FET

—	κοινός προγραμματισμός και πρωτοβουλίες FET στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας

—	αύξηση της συμμετοχής νέων ερευνητών στην έρευνα FET

—	ταχύτερη κεφαλαιοποίηση των επιστημονικών γνώσεων και επίσπευση των καινοτομιών

—	διευκόλυνση της συνεργασίας με ερευνητικά ιδρύματα παγκόσμιας περιωπής και προσέλκυση στην Ευρώπη ταλέντων παγκόσμιου επιπέδου.

2.7 Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να εγκρίνουν τους προτεινόμενους σκοπούς, στόχους και στρατηγική και να ενθαρρύνουν τις εθνικές και περιφερειακές αρχές, τα πανεπιστήμια και τους δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς και τους ιδιωτικούς φορείς να συμμετάσχουν στις προετοιμασίες για μελλοντική δράση.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1 Οι ΤΠΕ ως τμήμα του 7ου ΠΠ. Στη γνωμοδότησή της για το 7ο ΠΠ (2) η ΕΟΚΕ αναφέρει ότι «Η αποτελεσματική και άριστη έρευνα και ανάπτυξη που προωθείται επαρκώς συνιστά την καθοριστική βάση και προϋπόθεση για την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα και την ευημερία, και συνεπώς για την πολιτισμική ανάπτυξη και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. Οι επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη πολλαπλασιάζουν σημαντικά την ισχύ της οικονομίας.» Αυτό ισχύει περισσότερο παρά ποτέ και ενόψει της τρέχουσας σοβαράς οικονομικής και χρηματοοικονομικής κρίσης, η οποία μαζί με τα προεξάρχοντα προβλήματα στους τομείς της ενέργειας και του κλίματος αποδεικνύει ότι είναι επιτακτική η ανάγκη για περαιτέρω έρευνα και πρωτοποριακές καινοτομίες.

Αντίκτυπος των ΤΠΕ. Στα πλαίσια αυτά, οι ΤΠΕ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ως βασικές εγκάρσιες τεχνολογίες που στηρίζουν σχεδόν όλες τις πτυχές και τις διαδικασίες της σύγχρονης ζωής. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων λίγων δεκαετιών, οι ΤΠΕ και οι συναφείς τεχνολογίες επέφεραν επαναστατικές αλλαγές και προόδους στα πρότυπα εργασίας της κοινωνίας τα οποία επηρεάζουν τον ατομικό τρόπο ζωής, τη βιομηχανική παραγωγή, το εμπόριο, τη διοίκηση και την ίδια την επιστήμη.

3.2.1 Οι ΤΠΕ ως εργαλείο έρευνας. Οι ΤΠΕ είναι ένα εργαλείο που επιτρέπει την περαιτέρω έρευνα και ανάπτυξη και σε άλλους τομείς της καινοτομίας, όπως είναι η ενέργεια (4), το κλίμα, η υγεία και η γήρανση της κοινωνίας καθώς και σε πολλά άλλα κοινωνικοοικονομικά θέματα. Γι' αυτό οι ΤΠΕ δεν αποτελούν μόνο ένα καθεαυτού τομέα καινοτομίας αλλά και ένα εργαλείο καινοτομίας για άλλους τομείς της επιστήμης, της κοινωνίας και της τεχνολογίας. Η περαιτέρω ανάπτυξη των ΤΠΕ αναμένεται να επιταχύνει και να βελτιώσει την πρόοδο αυτή.

3.3 Η Ε & Α στις ΤΠΕ. Η Ε & Α στις ΤΠΕ αξιοποιεί κυρίως τις υπάρχουσες επιστημονικές γνώσεις για να αναπτύξει ή να βελτιώσει νέα συστήματα, μεθόδους και εργαλεία υπολογισμού και επικοινωνίας. Τα θέματα αυτά εκτείνονται από το κατανεμημένο σύστημα πληροφορικής έως τα UMTS· τα διάφορα προγράμματα έχουν καταχωρηθεί στον ιστότοπο http://cordis.europa.eu/fp7/ict/projects/home_en.html.

3.4 Το πρόγραμμα FET. Επιπλέον, η Ε & Α στις ΤΠΕ απαιτεί επίσης, τη βαθύτερη κατανόηση των νόμων της φύσης και ιδιαίτερα τον τρόπο με τον οποίο η φύση επεξεργάζεται την πληροφορία προκειμένου να ξεπεράσει τους σημερινούς περιορισμούς μας και να προχωρήσει σε τελείως νέους τομείς γνώσεων που υπόσχονται νέες δυνατότητες για καινοτομία και ΤΠΕ. Αυτός είναι ο προορισμός του προγράμματος FET που ήδη προσήλκυσε τη διεθνή επιστημονική ελίτ.

3.5 Ο ρόλος του ανιχνευτή. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το πρόγραμμα FET της Επιτροπής είχε μεγάλη επιτυχία και ότι έδρασε πράγματι ως ανιχνευτής. Γι' αυτό η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη συνέχιση και την επέκταση του προγράμματος όπως προτείνεται από την Επιτροπή, καθώς και την προτεινόμενη αύξηση του προϋπολογισμού του προγράμματος FET κατά 20 % ετησίως, καθώς και την ιδέα να διερευνηθούν αχαρτογράφητα πεδία για την αναζήτηση νέων ουσιαστικών ευκαιριών.

3.6 Αύξηση του σχετικού μεριδίου του FET. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι σημερινές επενδύσεις στα FET είναι ο σπόρος των μελλοντικών ΤΠΕ. Επιπλέον, επειδή η αύξηση του προϋπολογισμού του προγράμματος FET κατά 20 % ετησίως αντιστοιχεί απλά με την προβλεπόμενη αύξηση του προϋπολογισμού για το σύνολο των προγραμμάτων ΤΠΕ και δεν θα τροποποιήσει το σχετικό μερίδιο του προγράμματος FET, η ΕΟΚΕ συνιστά να αυξηθεί σταδιακά το σημερινό μερίδιο του FET στο 15 %, στα πλαίσια του 7ου ΠΠ και η τάση αυτή να συνεχισθεί και στο 8ο ΠΠ.

3.7 Δύο κλάδοι. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης τη διάρθρωση του προγράμματος FET στους εξής δύο διαφορετικούς κλάδους: στον κλάδο της προδραστικής θεματικής έρευνας Προώθηση νέων ιδεών σε αναδυόμενους τομείς (προδραστική FET) - συμπεριλαμβανομένων των προτεινόμενων εμβληματικών προγραμμάτων (5) (π.χ. αποκεντρωμένα συστήματα αυτοοργάνωσης), και στον κλάδο για τη «Διερεύνηση νέων ιδεών» (FET Open), η οποία υιοθετεί την προσέγγιση εκ των κάτω προς τα άνω και είναι ανοιχτή στους αιτούντες που προτείνουν εντελώς νέες ιδέες. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι ανοικτό το πρόγραμμα FET προκειμένου να τονώνει την επιστημονική και πνευματική δυναμικότητα στα κράτη μέλη.

3.8 Κράτη μέλη και κανόνες συμμετοχής. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης των ΤΠΕ οφείλεται στη βιομηχανία και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (6), το πρόγραμμα FET που εξετάζεται εδώ απευθύνεται βασικά στα πανεπιστήμια και τους δημόσιους οργανισμούς έρευνας της Ένωσης. Σύμφωνα με τους «κανόνες συμμετοχής (7)» στο 7ο ΠΠ για την Ε & Α, το πρόγραμμα FET στοχεύει στην τόνωση της συνεργασίας των κρατών μελών και στην χρηματοδότησή του από αυτά. Γι' αυτό η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση προς τους οργανισμούς χρηματοδότησης των κρατών μελών να συμβάλουν με το μερίδιό τους προκειμένου να διευκολύνουν ή να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή στο σημαντικό αυτό πρόγραμμα.

3.9 Η εθνική Ε & Α των κρατών μελών για τα FET. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη να αναπτύξουν δικά τους δυναμικά εθνικά προγράμματα για την έρευνα και ανάπτυξη στους τομείς των ΤΠΕ (8) και των FET προκειμένου να καταστούν ισχυροί εταίροι για την ευρωπαϊκή και τη διεθνή συνεργασία. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να επενδυθεί μεγαλύτερο μέρος των διαρθρωτικών ταμείων.

Κριτήρια επιλογής. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι ο κύριος στόχος για την εξέταση και την υποστήριξη νέων θεματικών μεθοδικών και τεχνολογικών ιδεών είναι άριστος και άξιος υποστήριξης και ότι οι άλλοι στόχοι που αναφέρονται στα σημεία 2.3 και 2.6 είναι ελκυστικοί και σημαντικοί. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της διότι τα χαρακτηριστικά και τα στοιχεία των σημείων 2.3 και 2.6 - ιδίως όταν συνδυάζονται - ευνοούν την επιστημονική πρωτοτυπία και αριστεία, που αποτελούν τα βασικά κριτήρια επιλογής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πρωτοτυπία, η αριστεία και η συνάφεια έχουν πρωταρχική σημασία. Αυτό ίσχυε στο παρελθόν και θα πρέπει να ισχύει και στο μέλλον.

3.10.1 Όχι στην«ενιαία»προσέγγιση. Για το λόγο αυτό, το πρόγραμμα FET πρέπει να αποφύγει την εφαρμογή ενιαίας προσέγγισης στα εργαλεία του. Ενώ το πρόγραμμα περιλαμβάνει και συνδυάζει διάφορα χαρακτηριστικά (9), καθένα από τα οποία ισχύει και είναι σημαντικό, τα προγράμματα που πρέπει να υποστηριχθούν δεν πρέπει να επιλέγονται με βάση το κατά πόσον πληρούν όλα τα διάφορα χαρακτηριστικά: με άλλα λόγια δεν πρέπει να είναι υποχρεωτική η εξέταση όλων των κριτηρίων.

3.11 Δεκτές οι αποτυχίες. Εφόσον η εξερεύνηση νέων πεδίων οδηγεί γενικά σε σημαντική ανταμοιβή, πρέπει να γίνονται επίσης αποδεκτές οι αποτυχίες στα προγράμματα «υψηλού κινδύνου» τα οποία είναι χαρακτηριστικά του προγράμματος FET, και δεν πρέπει να στιγματίζουν τους συμμετέχοντες ερευνητές ή να αμφισβητείται η υποστήριξη που παρείχε το 7ο ΠΠ. Ακόμη και στα εμβληματικά προγράμματα δεν μπορεί να αποκλεισθεί ο κίνδυνος της αποτυχίας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της που η Επιτροπή στο έγγραφό της περιλαμβάνει και δίνει έμφαση στην αρχή αυτή.

3.12 Πρόγραμμα FET και κατάλογος ESFRI. Πρέπει να ενθαρρυνθεί και να υποστηριχθεί ο οδικός χάρτης για το Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών (κατάλογος ESFRI (10)) προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό των υπαρχουσών και των νέων ερευνητικών υποδομών και να διασφαλισθεί η ανάπτυξη συνδέσμων μεταξύ αυτών και του προγράμματος FET.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

Στο σημείο αυτό εξετάζονται ορισμένα από τα θέματα που περιέχονται στα ως άνω σημεία 2.4 και 2.6.

4.1 Πολυκλαδικές προσεγγίσεις. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει και δίνει έμφαση στις προκλήσεις που περιγράφονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής. Μια από τις προκλήσεις αφορά την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των κλάδων, η οποία είναι καίριας σημασίας για την επιτυχία του FET. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ εκτιμά το ότι οι πολυκλαδικές προσεγγίσεις αποτελούν εγγενή απαίτηση των επιλεγμένων προγραμμάτων και των πρόσφατα προταθέντων «εμβληματικών θεμάτων (11)».

4.2 Συμμετοχή της βιομηχανίας, των ΜΜΕ και της κοινωνίας. Προκειμένου να διασφαλισθεί η κατάλληλη εφαρμογή των μελλοντικών βιομηχανικών ή κοινωνικών εφαρμογών για το πρόγραμμα FET που είναι πιο βασικού χαρακτήρα, πρέπει να συμμετέχουν στα σχετικά συμβουλευτικά συμβούλια εκπρόσωποι της βιομηχανίας, των ΜΜΕ και της κοινωνίας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι αυτό συμβαίνει (12) και συνιστά τη διατήρηση της πρακτικής αυτής και στο μέλλον. Ζητά επίσης πιο δραστήρια συμμετοχή των ερευνητών στους κοινωνικούς τομείς.

4.3 Προσέλκυση κορυφαίων ταλέντων και αποφυγή διαρροής εγκεφάλων. Η προσέλκυση κορυφαίων ταλέντων στον τομέα της έρευνας και η αποφυγή διαρροής εγκεφάλων μεταξύ των πιο ταλαντούχων νέων επιστημόνων, αποτελεί σοβαρή πρόκληση την οποία η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα επισημάνει (13). Παρατηρεί επίσης με ικανοποίηση ότι ορισμένοι ερευνητικοί οργανισμοί (14) έχουν ήδη εφαρμόσει επιτυχώς προγράμματα για την αντιμετώπιση της εν λόγω πρόκλησης. Η ΕΟΚΕ συνιστά να δραστηριοποιηθούν προς την ίδια κατεύθυνση περισσότεροι οργανισμοί των κρατών μελών και η Επιτροπή να υποστηρίξει την πολιτική αυτή. Ακόμη, η ΕΟΚΕ προτείνει να ενισχυθούν τα προγράμματα για τους φοιτητές ώστε να προσελκύσουν πτυχιούχους σε συγκεκριμένους ερευνητικούς τομείς, ενώ θα πρέπει να προσελκύεται ήδη από το γυμνάσιο το ενδιαφέρον των μαθητών για την καινοτομία, τις επιστήμες και την έρευνα. Τα προγράμματα αυτά θα πρέπει να εφαρμόζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί η αριστεία να προσδιορίζεται σε προπτυχιακό στάδιο

4.4 Κοινός προγραμματισμός (8). Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η Ε & Α χρηματοδοτείται κατά το μεγαλύτερο μέρος της από το δημόσιο και πραγματοποιείται ή χρηματοδοτείται από τα κράτη μέλη και επαναλαμβάνει την έκκλησή της για το συντονισμό της διαδικασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό της Ε & Α των κρατών μελών, και να υποστηριχθεί από την Κοινότητα το πρόγραμμα πλαίσιο για την Ε & Α.

4.5 Ερευνητική συνεργασία σε πεδία FET. Η ΕΟΚΕ αναφέρεται και πάλι στην πρόσφατη γνωμοδότηση της (8) για το θέμα αυτό και εκφράζει την ικανοποίησή της για τη σύσταση της Επιτροπής να αντιμετωπισθεί ο κατακερματισμός των τρεχουσών ευρωπαϊκών ερευνητικών δράσεων και να ενισχυθεί περαιτέρω η ερευνητική συνεργασία σε επιλεγμένα πεδία. Επειδή οι απαιτήσεις που ορίζονται στους κανόνες συμμετοχής δεν είναι ακόμη ικανοποιητικές, η ΕΟΚΕ συνιστά να καλέσει η Επιτροπή, το ταχύτερο δυνατό, τα κράτη μέλη να ξεκινήσουν κοινές πρωτοβουλίες με βάση τον κοινό προγραμματισμό για ερευνητικές πρωτοβουλίες σε πεδία όπως οι κβαντικές και οι νευρο- τεχνολογίες πληροφοριών όπου υπάρχουν ευρωπαϊκοί χάρτες πορείας για την έρευνα και να επεκτείνουν αργότερα τις πρωτοβουλίες αυτές και σε άλλα πεδία FET, κοινού ενδιαφέροντος. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόοδος στον τομέα αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο της νέας στρατηγικής της Λισσαβώνας (1), που θα πρέπει να επιτευχθεί με τη χρήση του ανοικτού συντονισμού.

4.6 Διεθνής συνεργασία. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι η έρευνα FET προσιδιάζει ιδιαίτερα στην (παγκόσμια) διεθνή συνεργασία, εφόσον θέτει τα θεμέλια των μελλοντικών ΤΠΕ και εξετάζει τις γενικές επιστημονικές προκλήσεις. Η ΕΟΚΕ αναφέρεται στην πρόσφατη γνωμοδότησή της (15) επί του θέματος. Συμφωνεί, επίσης, με την Επιτροπή ότι οι κυριότεροι ανταγωνιστές της Ευρώπης έχουν αναγνωρίσει την αξία της θεμελιώδους έρευνας για την κατάκτηση και διατήρηση ηγετικής θέσης στις ΤΠΕ.

4.7 Πολύπλοκες διαδικασίες. Όσον αφορά τα θέματα που εξετάζονται στα σημεία 4.4 και 4.5 η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι οι σχετικές διαδικασίες μπορεί να προσθέσουν τεράστιες δυσκολίες στην τεχνική και επιστημονική προσπάθεια. Πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε να διασφαλιστεί ότι οι ελπιδοφόρες πρωτοβουλίες δεν θα καταρρεύσουν από τα προβλήματα των εν λόγω διαδικασιών και ότι θα ενθαρρυνθεί η συμμετοχή διακεκριμένων επιστημόνων και ιδρυμάτων.

4.8 Ανάγκη για ευρωπαϊκό κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Η ΕΟΚΕ δίνει έμφαση στο γεγονός ότι ένα ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας θα βοηθήσει στην ταχύτερη και καλύτερη προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που προέρχονται από τις ευρωπαϊκές επενδύσεις στην Ε & Α. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη βαθιά λύπη της που εδώ και δέκα χρόνια δεν έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος.

4.9 ΤΠΕ για την επιστήμη και την έρευνα. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την προηγούμενη σύστασή της (15) για την εισαγωγή μιας νέας κατηγορίας «ΤΠΕ στον τομέα της επιστήμης και της έρευνας» στο γενικό πρόγραμμα των ΤΠΕ, που να επικεντρώνεται κυρίως στον τομέα του λογισμικού. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι μια τέτοια ενέργεια θα ωφελήσει το διευρυμένο πρόγραμμα FET.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) ΕΕ C 277 της 17.11.2009, σελ. 1.

(2) ΕΕ C 65 της 17.3.2006, σελ. 9.

(3) COM(2009) 116 τελικό.

(4) Βλ. επίσης C(2009) 7604 τελικό, της 9.10.2009

(5) Βλ. έκθεση της ISTAG, συμβουλευτική επιτροπή του προγράμματος ΤΚΠ (ISTAG), 31 Ιουλίου 2009, τελική έκδοση

(6) Στα πλαίσια αυτά, η ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στη χρησιμότητα του EUREKA, που προσφέρει στους εταίρους των σχεδίων ταχεία πρόσβαση σε αφθονία γνώσεων, δεξιοτήτων και εμπειρογνωμοσύνης σε ολόκληρη την Ευρώπη και διευκολύνει την πρόσβαση σε εθνικά προγράμματα δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης. (http://www.eureka.be/about.do).

(7) ΕΕ C 309 της 16.12.2006, σ. 35

(8) ΕΕ C 228 της 22.9.2009, σ. 56

(9) COM(2009) 184 τελικό, σημ. 2.

(10) ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σ. 40

(11) Βλ. π.χ. Έκθεση της Επιτροπής με θέμα Διαβουλεύσεις FET 2007-2008, Μελλοντικές και αναδυόμενες τεχνολογίες (Commission Report on the FET-Consultations 2007-2008, Future and Emerging Technologies), ISBN 978-92-79-09565-8, Sept. 2008.

(12) Βλ. έκθεση της ISTAG, Μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής του προγράμματος ΤΚΠ (ISTAG), βλ. http://cordis.europa.eu/fp7/ict/projects/home_en.html.

(13) ΕΕ C 110 της 30.4.2004, σ. 3

(14) Π.χ. Ένωση Helmholtz των γερμανικών Ερευνητικών Κέντρων και Max-Planck-Society

(15) INT/461 – CESE 1021/2009 (δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στην ΕΕ)

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/61

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή — Προώθηση της χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα»

COM(2009) 201 τελικό

(2010/C 255/11)

Εισηγητής: ο κ. BURANI

Στις 28 Απριλίου2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την:

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή - Προώθηση της χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα

COM(2009) 201 τελικό.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε ομόφωνα την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η Ανακοίνωση αποτελεί τη συνεισφορά της Επιτροπής στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και των φορολογικών παραδείσων, την οποία είχε προαναγγείλει η G-2O και επιβεβαίωσε αργότερα το Συμβούλιο Ecofin και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Ο στόχος της χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα επιδιώκεται εδώ και καιρό: για το θέμα αυτό έχουν θεσπιστεί κανόνες συνεργασίας μεταξύ των χωρών της ΕΕ και τρίτων χωρών, αμοιβαίας συνδρομής, φορολόγησης των εσόδων από αποταμιεύσεις, είσπραξης φορολογικών απαιτήσεων· έχει δε υιοθετηθεί κώδικας συμπεριφοράς για την αποφυγή επιζήμιου φορολογικού ανταγωνισμού. Όλα αυτά δείχνουν ότι η Ευρώπη θεωρεί, και το αποδεικνύει στην πράξη, ότι η χρηστή διακυβέρνηση στον φορολογικό τομέα είναι καθοριστικής σημασίας.

1.2 Στην υπό εξέταση Ανακοίνωση καθορίζονται οι βασικές δράσεις που προτίθεται να αναλάβει η Επιτροπή, ειδικότερα στο τμήμα αναφορικά με τη συνέχεια που δίνεται (follow-up) στις πρωτοβουλίες του ΟΟΣΑ· το σύνολο αποτελεί ένα δομημένο σχέδιο ρυθμίσεων, διαπραγματεύσεων, καινοτομιών όσον αφορά τα κριτήρια που διέπουν ορισμένες πολιτικές. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμφωνεί πλήρως με όλα τα μέτρα και τις συστάσεις της Επιτροπής. Ειδικότερα δε για το σημείο που αφορά τη συνοχή μεταξύ της χρηματοδοτικής υποστήριξης, η οποία παρέχεται σε πολλές χώρες με διάφορες μορφές, και του επιπέδου συνεργασίας τους σε φορολογικά θέματα, εκφράζεται η ευχή η ΕΕ να υιοθετήσει μια σταθερή και υπεύθυνη στάση: πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να θέσει τέλος στην πολιτική των άνευ όρων ενισχύσεων, χωρίς ανταλλάγματα.

1.3 Δεν έχει νόημα να απαριθμήσουμε τα σημεία συμφωνίας: θα αυξανόταν ανώφελα το κείμενο χωρίς καμιά προστιθέμενη αξία· η ΕΟΚΕ όμως θεωρεί ότι οφείλει να αναφερθεί σε ορισμένα προβλήματα ουσίας, τα οποία κατά τη γνώμη της χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής.

Στην εισαγωγή της Ανακοίνωσης της Επιτροπής η διακυβέρνηση στον φορολογικό τομέα θεωρείται ως μέσο συντονισμένης απάντησης για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, της διαφθοράς και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας· επαναλαμβάνεται συνεπώς η αρχή καταπολέμησης αυτών των φαινομένων σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην πράξη, η δήλωση αυτή δημιουργεί ορισμένες αμφιβολίες: η φορολογική διακυβέρνηση από μόνη της δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις καταπολέμησης ορισμένων άλλων φαινομένων με μεγαλύτερη ή μικρότερη φορολογική σημασία αλλά με διαφορετική προέλευση: η νομιμοποίηση εσόδων ως προϊόν του οργανωμένου εγκλήματος, της τρομοκρατίας και της διαφθοράς..

1.4.1 Η τρίτη οδηγία για τη «νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (1) (MLD) θεωρεί τη φορολογική απάτη«σοβαρή αξιόποινη πράξη», η οποία θα πρέπει να υπόκειται στους κανόνες της οδηγίας· στην πράξη όμως δεν συμβαίνει αυτό: η φοροδιαφυγή (ή απάτη) αποτελεί αντικείμενο σειράς ειδικών οδηγιών δυνάμει των οποίων αυτή δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα των αρχών για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, υπάγεται δε μόνο στην αρμοδιότητα των φορολογικών αρχών. Προκύπτει συνεπώς ένα πρόβλημα επικάλυψης των κανόνων ή μάλλον η ανάγκη να καθοριστούν με σαφήνεια οι εξουσίες και οι αρμοδιότητες: η MLD θα πρέπει να οριοθετηθεί στον δηλωμένο στόχο της, με τον αποκλεισμό των φορολογικών και των χρηματοοικονομικών αξιόποινων πράξεων όταν δεν προέρχονται από υποκείμενη εγκληματική ή τρομοκρατική ενέργεια. Αντιθέτως, οι φορολογικές οδηγίες θα πρέπει να αποκλείουν από το πεδίο αρμοδιοτήτων των φορολογικών αρχών παραβάσεις καθαρά εγκληματικής ή τρομοκρατικής προέλευσης. Θα υπάρχει πάντα μια «γκρίζα ζώνη» στα όρια των δύο αυτών φαινομένων, αλλά θα έχουν τουλάχιστον θεσπιστεί σαφείς βασικές αρχές.

1.4.2 Οι οδηγίες για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και οι φορολογικές οδηγίες φαίνεται σήμερα να ακολουθούν δύο διαφορετικές κατευθύνσεις· ωστόσο, η ευθύνη δεν μπορεί να αποδοθεί στην Επιτροπή αλλά μάλλον στην κατανομή των εξουσιών και των αρμοδιοτήτων: σε παγκόσμιο επίπεδο η καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος είναι υπό την αιγίδα της GAFI (2), ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι αρμοδιότητα του Συμβουλίου Εσωτερικών Υποθέσεων και Δικαιοσύνης· η φοροδιαφυγή αντιμετωπίζεται από την G-20 και στην Ευρώπη από το Συμβούλιο Ecofin. Σε κανένα έγγραφο δεν αναφέρεται η ανάγκη συνεργασίας, ανταλλαγής πληροφοριών και κατανομής καθηκόντων μεταξύ των διαφόρων αρχών. Η ΕΟΚΕ καλεί να τακτοποιηθεί αυτή η κατάσταση, η οποία καθιστά αόριστο και ανέφικτο τον απώτερο στόχο της «ολιστικής προσέγγισης».

1.5 Ειδικότερα όσον αφορά την ολιστική προσέγγιση προκύπτει το πρόβλημα των φορολογικών παραδείσων, που είναι αντικείμενο της προσοχής μόνον όταν πρόκειται για την φοροδιαφυγή· ενώ παραμένει στην αφάνεια το θέμα των χρημάτων που συνδέονται με το οργανωμένο έγκλημα ή προορίζονται για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Το φαινόμενο δεν επηρεάζει μόνο τα πιο γνωστά κέντρα με τα οποία οι φορολογικές αρχές βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις, αλλά πάνω από όλα και ορισμένα αναδυόμενα χρηματοπιστωτικά κέντρα σε περιοχές όπου γεωπολιτικές εκτιμήσεις μπορούν να επηρεάσουν την έναρξη διαπραγματεύσεων.

1.6 Ένα δύσκολο πρόβλημα για το οποίο δεν γίνεται λόγος είναι οι σημαίες ευκαιρίας, (3) πηγή σημαντικής ροής κεφαλαίων καθ 'όλα νόμιμων, και μη φορολογούμενων· προορισμός τους είναι συνήθως οι φορολογικοί παράδεισοι, από τους οποίους εξέρχονται για να επενδυθούν εκ νέου. Αν και αμφιλεγόμενες από πολλές απόψεις, οι σημαίες ευκαιρίας υπάρχουν με τη σιωπηρή συναίνεση όλων των χωρών· στον αγώνα κατά των φορολογικών παραδείσων πρέπει να αποφευχθούν ανεπιθύμητες συνέπειες σε νόμιμες δραστηριότητες και η προώθηση κεφαλαίων σε λιγότερο συνεργάσιμα κέντρα.

1.7 Συμπέρασμα: η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, καθώς και σε ό,τι αφορά τις οικονομικές πτυχές της καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας, η Ευρώπη έχει κάνει και εξακολουθεί να κάνει πολλά. Επιθυμεί ωστόσο να επιστήσει την προσοχή των νομοθετών σε ορισμένες σοβαρές ελλείψεις: δεν υπάρχει συστηματικός συντονισμός μεταξύ της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής και της καταπολέμησης της εγκληματικότητας, ούτε σαφής διαχωρισμός των καθηκόντων και των αρμοδιοτήτων των αρχών που έχουν αναλάβει την καταπολέμηση των διαφόρων φαινομένων. Τα φαινόμενα αυτά παρουσιάζουν συχνά πτυχές που συνδέονται είτε με τη φοροδιαφυγή είτε με εγκληματικές ή τρομοκρατικές δράσεις, και έτσι είναι δύσκολο να χαρακτηριστούν: αυτό συνιστά έναν επιπλέον λόγο που καθιστά αναγκαία τη δομημένη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων αρχών. Στα προγράμματα του Συμβουλίου και της Επιτροπής δεν υπάρχει καμιά αναφορά στη συνεργασία αυτή.

2. Κύρια σημεία της Ανακοίνωσης

2.1 Στο έγγραφο της Επιτροπής περιλαμβάνεται μια σειρά σκέψεων όσον αφορά τη διακυβέρνηση στον φορολογικό τομέα. Αυτές οι σκέψεις αντανακλώνται στα αποτελέσματα μιας σειράς συναντήσεων: των χωρών της G-20 τον Νοέμβριο του 2008, του Συμβουλίου Ecofin τον Δεκέμβριο του 2008, των Υπουργών Οικονομικών και των Διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών της G-20 της 14ης Μαρτίου 2009, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 19ης και 20ης Μαρτίου 2009, και, τέλος, της G-20 της 2ας Απριλίου 2009. Από τα συμπεράσματα αυτών των συναντήσεων προκύπτει η βούληση να ληφθούν μέτρα κατά των μη συνεργάσιμων κέντρων, συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών παραδείσων, με τη θέσπιση κυρώσεων για την προστασία των δημόσιων οικονομικών και των χρηματοπιστωτικών συστημάτων. Ειδικότερα, κατά τη σύνοδο κορυφής της G-20 επισημάνθηκε ότι «η εποχή του τραπεζικού απορρήτου, παρήλθε».

2.2 Η Ανακοίνωση έχει ως στόχο να προσδιορίσει την ενδεχόμενη συμβολή της ΕΕ στο θέμα διακυβέρνησης των άμεσων φόρων· σε τρία ξεχωριστά κεφάλαια του εγγράφου εξετάζονται οι τρόποι βελτίωσής της, τα μέσα προώθησης στην πράξη και ο ρόλος των κρατών μελών όσον αφορά την υποστήριξη των προσπαθειών των ΟΟΣΑ και του ΟΗΕ μέσω συντονισμένων δράσεων τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο σε διεθνές επίπεδο.

2.3 Η χρηστή διακυβέρνηση στον φορολογικό τομέα είναι ένας στόχος τον οποίο η Επιτροπή επιδιώκει εδώ και καιρό με συνεργασία στο εσωτερικό της ΕΕ και, σε ευρύτερη κλίμακα, σε συνεργασία με τον ΟΟΣΑ για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μέσω των φορολογικών παραδείσων.

Το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τη συνεργασία στον φορολογικό τομέα μπορεί να θεωρηθεί, κατ 'αρχήν, ικανοποιητικό: έχουν θεσπιστεί ή είναι υπό συζήτηση οδηγίες κανόνες περί αμοιβαίας συνδρομής, φορολόγησης των εισοδημάτων από αποταμιεύσεις, είσπραξης φορολογικών απαιτήσεων. Απομένει να διαπιστωθεί εάν και με πόση προσοχή, τα κράτη μέλη θα μεταφέρουν στην πράξη τους κοινοτικούς κανόνες στο εθνικό δίκαιο..

2.4.1 Όσον αφορά τον επιζήμιο φορολογικό ανταγωνισμό εκπονήθηκε ο «Κώδικας δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων» (4), που έχει μεν θετικά αποτελέσματα αλλά επιδέχεται περαιτέρω βελτίωσης. Ο κώδικας υιοθετήθηκε από τα κράτη μέλη και από τα εξαρτώμενα εδάφη τους· η επέκτασή του σε τρίτες χώρες περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα εργασίας 2009-2010. Το θέμα που επανέρχεται συνεχώς στο κείμενο είναι το θέμα της διαφάνειας· επίσης σαφής είναι η θέση της Επιτροπής όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στα μέτρα άμεσης φορολόγησης.

Η Επιτροπή προτίθεται να προτείνει μια συντονισμένη δράση των κρατών μελών για να εξασφαλιστεί η δέουσα συνέχεια στις πρωτοβουλίες του ΟΟΣΑ στο διεθνές πεδίο, εν αναμονή προς το παρόν της τήρησης των «πρόσφατα αναληφθεισών σημαντικών δεσμεύσεων». Οι δεσμεύσεις αυτές είναι δύο: πρώτον, ο ΟΟΣΑ προτίθεται να καταργήσει τα προτιμησιακά φορολογικά καθεστώτα των 30 χωρών μελών του, δεύτερο, έχει αρχίσει - και θα συνεχίσει – να ασκεί πίεση σε χώρες μη μέλη, με στόχο τη δέσμευσή τους για πολιτική συνεργασία με τις χώρες του ΟΟΣΑ.

2.5.1 Ο ΟΟΣΑ έχει έλθει σε επαφή με πολλές χώρες, σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο, και έχει ήδη σημειώσει τις πρώτες επιτυχίες: 35 χώρες μη μέλη, συμπεριλαμβανομένων πολλών φορολογικών παραδείσων, έχουν αναλάβει την πολιτική δέσμευση να συνεργάζονται στους τομείς της διαφάνειας και της ανταλλαγής πληροφοριών σε φορολογικά θέματα. Πολλές άλλες χώρες (5) δεσμεύτηκαν πρόσφατα να τηρούν τους κανόνες του ΟΟΣΑ όσον αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών κατόπιν αιτήσεως, ανεξάρτητα από τις εθνικές ανάγκες και το τραπεζικό απόρρητο.

Στον τομέα της διεθνούς πολιτικής, το έργο της Επιτροπής αποσκοπεί στην επίτευξη συμφωνίας με διάφορες χώρες (6) όσον αφορά τις ορθές πρακτικές διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα· κατά τρόπο πιο δομημένο, το Συμβούλιο ECOFIN του Μαΐου 2008 ζήτησε την εισαγωγή ενός κανόνα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης στις συμφωνίες μεταξύ της Κοινότητας και τρίτων χωρών. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, η εισαγωγή του κανόνα αυτού έλαβε πιο δεσμευτικό χαρακτήρα, με το αίτημα της αποφασιστικότερης καταπολέμησης των φορολογικών παραδείσων και των δικαιοδοτικών φορέων που αρνούνται να συνεργαστούν.

2.6.1 Όσον αφορά τη φορολόγηση των αποταμιεύσεων, η Επιτροπή πέτυχε από ορισμένες τρίτες χώρες (7) και από τα εξαρτημένα ή συνδεδεμένα εδάφη των κρατών μελών (ορισμένα από τα οποία είχαν ταξινομηθεί προηγουμένως ως φορολογικοί παράδεισοι) να εφαρμόζουν τα ίδια ή ισοδύναμα με των κοινοτικών οδηγιών μέτρα. Διερευνητικές συνομιλίες βρίσκονται σε εξέλιξη με άλλες χώρες (8), αλλά ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει επίσημες διαπραγματεύσεις.

2.6.2 Διαπραγματεύσεις βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη με τις χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) (9) και με την Ελβετία. Οι χώρες του ΕΟΧ εφαρμόζουν άμεσα τις αρχές της εσωτερικής αγοράς, ενώ για τις κρατικές ενισχύσεις ισχύουν «ανάλογοι κανόνες». Οι σχέσεις με την Ελβετία διέπονται από τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών του 1972, της οποίας όμως ορισμένες πτυχές αποτέλεσαν πρόσφατα αντικείμενο επανεξέτασης. Με το Λιχτενστάιν διεξάγονται διαπραγματεύσεις με σκοπό μια νέα συμφωνία κατά της απάτης. Το όλο θέμα βρίσκεται σε εξέλιξη.

2.6.3 Οι αρχές της διαφάνειας, της συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών έχουν συμπεριληφθεί στα σχέδια δράσης και στις συμφωνίες που έχουν συναφθεί με αρκετές χώρες στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και της πολιτικής της διεύρυνσης. Η Επιτροπή καταβάλλει προσπάθειες να επεκτείνει τις αρχές αυτές και σε πολλές άλλες χώρες: οι πρώτες επαφές κρίνονται θετικές όσον αφορά ορισμένες χώρες, αλλά πρέπει να ληφθεί απόφαση για την αντιμετώπιση των χωρών οι οποίες έχουν μέχρι στιγμής απορρίψει την ιδέα.

2.6.4 Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις διαπραγματεύσεις με τις αναπτυσσόμενες χώρες (ΑΧ): ενώ ορισμένες είναι ανοικτές, άλλες αντιδρούν και τούτο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί, ενδεχομένως με χρηματοδοτήσεις από το ΕΜΓΕΣ (Ευρωπαϊκό Μέσο Γειτονίας και Εταιρικής Σχέσης) και το 10ο ΕΤΑ (Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης) προκειμένου να αποδεχτούν τους κανόνες διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα.

2.7 Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της Ανακοίνωσης είναι αφιερωμένο στην απαρίθμηση των πρωτοβουλιών που βρίσκονται σε εξέλιξη: εσωτερικές, με τη μορφή των οδηγιών που αναφέρονται στο σημείο 2.4, και εξωτερικές, προκειμένου να δοθεί συνέχεια στην πράξη, που αναφέρονται στο σημείο 2.5. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Επιτροπή δικαίως ζητεί από το Συμβούλιο να της παράσχει επαρκή ευελιξία στις διαπραγματεύσεις, προϋπόθεση απαραίτητη για την προσαρμογή της γενικής πολιτικής στις συγκεκριμένες ανάγκες της κάθε χώρας. Ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στα κίνητρα για την αναπτυξιακή συνεργασία, τα οποία θα πρέπει να χρησιμοποιούνται έναντι δύσπιστων χωρών ως παρότρυνση για μεγαλύτερα ανοίγματα (βλ. σημείο 2.6.4 ανωτέρω).

2.8 Η Επιτροπή καταλήγει εφιστώντας την προσοχή του Συμβουλίου στη σημασία των προτεινόμενων μέτρων και στην ανάγκη να διασφαλιστεί η ταχεία εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο των οδηγιών που έχουν ήδη εγκριθεί, να επιταχυνθεί η διαδικασία των υπο εξέταση οδηγιών, να υιοθετηθούν πιο συνεκτικές και καλύτερα συντονισμένες πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ, και, τέλος, να διασφαλιστεί μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ των επιμέρους θέσεων των κρατών μελών και των συμφωνημένων αρχών περί διακυβέρνησης.

3. Παρατηρήσεις και σχόλια

3.1 Η ΕΟΚΕ εκφράζει ιδιαίτερη ικανοποίηση για την Ανακοίνωση της Επιτροπής: ήταν πράγματι καιρός να χαραχθεί μια γραμμή δράσης και συμπεριφοράς στον περίπλοκο τομέα της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, στο πλαίσιο μιας χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει και επικροτεί κάθε αναφερθείσα πτυχή καθώς και τα μέτρα που προτείνει η Επιτροπή. Θεωρεί, επίσης, υποχρέωσή της να επιστήσει την προσοχή σε ορισμένα βασικά προβλήματα και άλλες λεπτομέρειες, οι οποίες κατά την άποψή της χρήζουν προσεκτικής εξέτασης.

Η Επιτροπή θέτει το ζήτημα της συνοχής μεταξύ της χρηματοδοτικής υποστήριξης της ΕΕ σε ορισμένες χώρες και του επιπέδου συνεργασίας τους με τις αρχές της διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα (βλ. ανωτέρω 2.7). Αναφέρεται η δυνατότητα «λήψης των κατάλληλων μέτρων» κατά την προσεχή ενδιάμεση αναθεώρηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης (ΕΤΑ) και θέσπισης ειδικών μέτρων στη συμφωνία της Κοτονού (10). Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να είναι η μείωση των ενισχύσεων στις χώρες που δεν συνεργάζονται και η παροχή κινήτρων, με τη μορφή τεχνικής βοήθειας και συμπληρωματικών πόρων, σε χώρες που δηλώνουν πρόθυμες να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους.

3.2.1 Κατά συνέπεια, προτείνεται να εισαχθεί στην κοινοτική πολιτική στήριξης άλλων χωρών η έννοια ότι η βοήθεια πρέπει να κερδηθεί με απτή απόδειξη τη θέληση συνεργασίας στον τομέα της φορολογίας - και όχι μόνον. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι πράξεις με τις οποίες καθορίζονται οι όροι της βοήθειας θα πρέπει να περιλαμβάνουν μια σαφή ρήτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Θα πρέπει να υπάρξει μια σαφής και ριζική μεταστροφή της πολιτικής σε ό,τι αφορά τη χορήγηση κεφαλαίων, προκειμένου να καταστεί μέσο προώθησης μιας συγκεκριμένης και επαληθεύσιμης διαδικασίας ηθικής, κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης. Οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις μένουν αδιάφορες στις πιέσεις για συνεργασία: ο μόνος τρόπος για να πεισθούν είναι να τεθούν σε κίνδυνο τα συμφέροντά τους. Απομένει να διαπιστωθεί σε ποιο βαθμό η πολιτική που προτείνει η Επιτροπή μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη: εμπόδια πολιτικής και κοινωνικής φύσεως θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο σε σχέση με την εφαρμογή της.

Από την εισαγωγική δήλωση της Επιτροπής, η οποία αφορά τη χρηστή διακυβέρνηση στον τομέα της φορολογίας ως μέσο για να δοθεί μια «συντονισμένη απάντηση» στα προβλήματα που δημιουργούνται από τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη διαφθορά και την τρομοκρατία προκύπτουν ορισμένες άλλες παρατηρήσεις. Επιβεβαιώνεται συνεπώς η έννοια, η οποία έχει επανειλημμένα αναφερθεί, και την οποία συμμερίζεται η ΕΟΚΕ ότι μόνο η ολιστική προσέγγιση θα συμβάλει στην εφαρμογή μιας στρατηγικής για την υπεράσπιση της κοινωνίας από κάθε είδους αξιόποινη οικονομική πράξη, είτε είναι εγκληματικής, τρομοκρατικής ή φορολογικής φύσεως.

3.3.1 Όλα τα μέτρα που αναφέρει η Επιτροπή στην Ανακοίνωσή της είναι ορθά σε ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση στον φορολογικό τομέα· ωστόσο η ΕΟΚΕ επισημαίνει την έλλειψη σαφούς και συστηματικής αναφοράς σε μια παγκοσμίου επιπέδου στρατηγική. Οι τρέχουσες ή οι προβλεπόμενες δράσεις στον φορολογικό τομέα θα πρέπει να είναι παράλληλες και συνεκτικές με τις δράσεις που αφορούν την καταπολέμηση της διαφθοράς και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, το οργανωμένο έγκλημα ή την τρομοκρατία. Ένα πρώτο βήμα συνίσταται στην εξάλειψη ορισμένων γκρίζων ζωνών και αντιφάσεων που υφίστανται μεταξύ των οδηγιών φορολογικής φύσεως και των οδηγιών για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

Στις οδηγίες σχετικά με την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης δεν υπάρχει καμιά αναφορά στις διατάξεις της τρίτης οδηγίας «νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (MLD) (11), παρόλο που η οδηγία αυτή περιλαμβάνει μεταξύ των σοβαρών εγκλημάτων και τη φορολογική απάτη (ή τουλάχιστον ορισμένες πτυχές της) (12). Τίθεται συνεπώς το ερώτημα εάν οι διατάξεις της MLD μπορούν να εφαρμοστούν στον φορολογικό τομέα, ειδικότερα όσον αφορά τις υποχρεώσεις αναφοράς, τα καθήκοντα των ΜΧΠ (13), τη συμμετοχή τρίτων, μεταξύ των οποίων και οι ελεύθεροι επαγγελματίες (14). Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ωστόσο αρνητική: στις «φορολογικές» οδηγίες η καταπολέμηση της απάτης ανατίθεται αποκλειστικά στις φορολογικές αρχές, δεν υπάρχει καμιά αναφορά των αρμοδιοτήτων των ΜΧΠ ή σύνδεση με αυτές, ούτε λαμβάνονται υπόψη οι διατάξεις της ΜΧΠ.

3.4.1 Υπάρχει συνεπώς, στις κοινοτικές οδηγίες, ασυμφωνία μεταξύ κανονιστικών και πρακτικών πτυχών. Τα όρια μεταξύ της φοροδιαφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αν και στη θεωρία ορίζονται, στην πράξη μπορεί να είναι αβέβαια ή ανύπαρκτα: για παράδειγμα, η μη καταβολή του ΦΠΑ μπορεί να θεωρηθεί ως λαθρεμπόριο (νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες) ή ως φορολογική απάτη, και μπορεί να συμβάλει στην ανάδειξη σχέσεων φαινομενικά «κανονικών» επιχειρήσεων με το λαθρεμπόριο ναρκωτικών, όπλων, κλπ. Η διαφθορά προϋποθέτει πάντοτε τη φοροδιαφυγή, αλλά συχνά υπάρχουν κρυφά εγκλήματα πολύ πιο σοβαρά και διαφορετικής φύσεως· οι μεταφορές φορολογικά «ύποπτων» ποσών ενδέχεται να καλύπτουν τρομοκρατικές δραστηριότητες. Είναι πολλές οι αμφιβολίες ερμηνείας και οι πιθανές συγκρούσεις αρμοδιοτήτων.

3.5 Το όλο θέμα χρήζει επανεξέτασης και συστηματικής αναθεώρησης· η οδηγία MLD πρέπει να επανέλθει στον δηλωμένο στόχο της, δηλαδή στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας και να αποκλείει ρητά τα φορολογικά και οικονομικά εγκλήματα όταν δεν έχουν εγκληματική ή τρομοκρατική προέλευση. Από την άλλη πλευρά, οι φορολογικές οδηγίες θα πρέπει να αποκλείουν από τις αρμοδιότητες των φορολογικών αρχών οιαδήποτε αξιόποινη πράξη εγκληματικής ή τρομοκρατικής φύσεως. Χωρίς να γίνει μια ιεράρχηση αξιών, η καταπολέμηση της εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας έχει μεγαλύτερη πολιτική και κοινωνική σημασία από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Τα δύο πεδία συνδέονται εξάλλου στενά, όχι μόνο λόγω των ήδη αναφερθεισών αμφιβολιών όσον αφορά τα όριά τους, αλλά και λόγω της εφαρμογής στην πράξη της έννοιας «της ολιστικής προσέγγισης», που συνεπάγεται την υποχρέωση συνεργασίας και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων αρχών. Η ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων αρχών αναφέρεται πράγματι σε μια ανακοίνωση του 2004 (15), αλλά δεν αναφέρεται σε καμιά οδηγία.

3.6 Ο κερματισμός των αρμοδιοτήτων ή η επικάλυψή τους αντικατοπτρίζουν την κατανομή των αρμοδιοτήτων σε επίπεδο Συμβουλίου: τα προβλήματα της φοροδιαφυγής και των φορολογικών παραδείσων καλύπτονται από το Συμβούλιο Ecofin, τα προβλήματα σχετικά με την καταπολέμηση της εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας από το Συμβούλιο των Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων. Από την άλλη πλευρά, ο ίδιος κερματισμός υπάρχει και σε παγκόσμιο επίπεδο: η G-20 και η GAFI/FATF (16) φαίνεται να ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους. Στον ΟΟΣΑ υπάρχει μια σύνδεση, αλλά μόνο σε κεντρικό επίπεδο: σε εθνικό επίπεδο, οι συνομιλητές του διαφέρουν ανάλογα με τις υπουργικές τους ευθύνες.

Οι επίσημες δηλώσεις δείχνουν ότι υπάρχει η πολιτική βούληση να προωθηθεί αποτελεσματικά η ολιστική προσέγγιση, αλλά δεν διαφαίνονται πρακτικές λύσεις, εκτός εάν στα υψηλότερα επίπεδα της πολιτικής και της οικονομίας οι αρμόδιοι συνειδητοποιήσουν το πρόβλημα. Μια προκαταρκτική εξέταση ορισμένων ουσιαστικών πτυχών είναι επιτακτική και άμεση. Μεταξύ αυτών, περιλαμβάνεται σαφώς η αξιολόγηση του φαινομένου των φορολογικών παραδείσων (17), στο σύνολό του. Χάρη στη δράση του ΟΟΣΑ και της Επιτροπής, τον τελευταίο καιρό πολλοί «παράδεισοι» έχουν συμφωνήσει να συνεργαστούν για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής (18), με την κατάργηση ή τη χαλάρωση του τραπεζικού απορρήτου, ώστε καμιά χώρα να μην εμφανίζεται πλέον στη «μαύρη λίστα» (19). Το εγγύς μέλλον θα δείξει εάν και κατά πόσον αυτές οι υποσχέσεις θα τηρηθούν.

3.7.1 Οι διάφορες λίστες δεν είναι εξάλλου πλήρεις, ή τουλάχιστον αφήνουν περιθώρια αβεβαιότητας. Η έλλειψη διαφάνειας φαίνεται να χαρακτηρίζει τα αναδυόμενα οικονομικά κέντρα, ορισμένα από τα οποία έχουν, ή μπορεί να έχουν στο μέλλον, τα χαρακτηριστικά του «καταφυγίου» - αν όχι του «παραδείσου» - φορολογικής ή άλλης φύσεως όπως ορισμένες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, οι χώρες του Κόλπου, αλλά και ως έναν βαθμό, η Ινδία, η Σινγ καπούρη, η Κίνα (της Χονγκ Κονγκ είναι μόνο η αιχμή του δόρατος της κινεζικής οικονομίας). Αν και το θέμα της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας περιλαμβάνεται στις πάγιες ρήτρες, στις διαπραγματεύσεις συχνά αγνοείται, διότι η εν λόγω χρηματοδότηση διοχετεύεται μέσω διαύλων καθόλου πρόθυμων να εκδηλωθούν, πόσο μάλλον να διαπραγματευτούν. Αυτά και άλλα προβλήματα είναι τόσο λεπτά που είναι κατανοητό το απόρρητο που τα περιβάλλει, τούτο όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να αγνοούνται.

3.7.2 Και άλλες πτυχές δεν αναφέρονται: το λαθρεμπόριο των όπλων, που συχνά πωλούνται νόμιμα και με τις κατάλληλες επίσημες άδειες· το λαθρεμπόριο αυτό τροφοδοτεί διαδοχικά μέσω μυστικών οδών τους πολέμους και την τρομοκρατία σε πολλές χώρες και συχνά χρηματοδοτείται με έσοδα από το λαθρεμπόριο ναρκωτικών: όλα αυτά τροφοδοτούν μια τεράστια ροή χρήματος που χάνεται σε μια απύθμενη «μαύρη τρύπα». Το φαινόμενο είναι γνωστό, αλλά σίγουρα δεν επιλύεται με οδηγίες, συμφωνίες ή έρευνες: είναι εντελώς διαφορετικής φύσεως και πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της διεθνούς πολιτικής.

3.7.3 Το φαινόμενο των φορολογικών παραδείσων στο σύνολό του είναι συνεπώς ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, λαμβανομένων παράλληλα υπόψη των γεωπολιτικών πτυχών που επηρεάζουν κάθε λύση. Όσον αφορά τις πρακτικές δυνατότητες, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (αλλά, κυρίως, της τρομοκρατίας) πρέπει να είναι συνολική, στα πλαίσια του εφικτού, έχοντας επίγνωση του γεγονότος ότι η νίκη σε παγκόσμιο επίπεδο παραμένει ακόμη μακρινός στόχος. Κυρίως όμως χρειάζεται επαγρύπνηση ώστε να προληφθεί η μετατόπιση δραστηριοτήτων από γνωστά κέντρα σε άλλα λιγότερο γνωστά, ίσως εχθρικά ή λιγότερο πρόθυμα να διαπραγματευτούν. Η σημερινή κρίση επιταχύνει τη σταδιακή αλλαγή των σχέσεων εξουσίας μεταξύ των οικονομικών κέντρων του κόσμου: η Ασία και ο ισλαμικός κόσμος αποτελούν νέες αναδυόμενες δυνάμεις, η λογική και η συμπεριφορά των οποίων δεν ανταποκρίνονται απαραίτητα στην παραδοσιακή λογική και συμπεριφορά του δυτικού κόσμου.

Ένα άλλο πρόβλημα το οποίο συνδέεται κατά κάποιο τρόπο με τους φορολογικούς παραδείσους, είναι οι σημαίες ευκαιρίας (FOC - flags of convenience), που αποτελούν το 63 % του παγκόσμιου εμπορικού στόλου και ένα μεγάλο ποσοστό των σκαφών αναψυχής: η έδρα τους είναι κυρίως σε φορολογικούς παράδεισους όπου συρρέουν συνήθως αρχικά νόμιμα κεφάλαια, ακόμη και αν απαλλάσσονται τελείως ή σχεδόν από τους φόρους. Μεταξύ των χωρών που φιλοξενούν τα μητρώα αυτά συγκαταλέγονται και ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ. Τα πλοία με σημαία ευκαιρίας έχουν προνομιακούς όρους ανταγωνισμού σε σχέση με τα πλοία με εθνικές σημαίες, και οι ναύλοι είναι παράγωγα της φοροαποφυγής, αλλά ασφαλώς όχι μιας «επίσημης» φοροδιαφυγής. Επιπλέον, δεν υπόκεινται στις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις συμβάσεις των συνδικαλιστικών οργανώσεων των ναυτικών.

3.8.1 Δεν προβλέπεται καμιά παρέμβαση φορολογικού τύπου σε ό,τι αφορά τις σημαίες ευκαιρίας, όχι μόνο διότι δεν υπάρχουν νομικές βάσεις για οποιαδήποτε δράση, αλλά και επειδή παρεμβάσεις που βασίζονται σε καθαρά φορολογικές εκτιμήσεις ενδέχεται να ζημιώσουν μια ζωτική οικονομική δραστηριότητα για τον κόσμο ολόκληρο και να στερήσουν μια σημαντική ροή επενδύσεων στην παγκόσμια οικονομία. Πέραν των καθαρά ηθικής φύσεως θεωρήσεων, οι σημαίες ευκαιρίες στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και δεν τηρούν τις συλλογικές συμβάσεις, με τη σιωπηρή συναίνεση ή αποδοχή των κυβερνήσεων του κόσμου ολόκληρου. Σε κοινοτικό επίπεδο οι μόνοι κανόνες που αφορούν τις σημαίες αυτές είναι οι κανόνες σχετικά με την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και τη ρύθμιση της κυκλοφορίας.

3.8.2 Τα θέματα αυτά αναφέρονται προκειμένου να τονιστεί το γεγονός ότι όλα τα κεφάλαια που συρρέουν στους φορολογικούς παράδεισους και εξέρχονται από αυτούς για να επενδυθούν στα παγκόσμια χρηματοοικονομικά κέντρα (20), δεν είναι αποτέλεσμα φοροδιαφυγής, νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, ή χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Στο πλαίσιο αυτό, εγκρίνονται οι δράσεις που προτείνει η G-20 και αναπτύσσει η Επιτροπή στον τομέα της φορολογίας: οι δράσεις αυτές πρέπει επίσης να αφορούν θέματα σχετικά με την νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και την τρομοκρατία, αλλά χρειάζεται να ληφθεί μέριμνα ώστε να αποφευχθούν ανεπιθύμητα αποτελέσματα σε νόμιμες ή τουλάχιστον όχι παράνομες ροές κεφαλαίων και δραστηριότητες.

3.8.3 Η επίτευξη διαφάνειας και συνεργασίας από την πλευρά των φορολογικών παραδείσων θα είναι μια πολύ σημαντική επιτυχία· οι ζώνες αδιαφάνειας που παραμένουν, και οι οποίες κατά πάσα πιθανότητα θα παραμείνουν, καταδεικνύουν ότι πέραν των μεγάλων αρχών πρέπει να τεθούν λογικοί αν και όχι βέλτιστοι στόχοι. Σε τελική ανάλυση θεωρείται αναγκαίο, οι πρωτοβουλίες στον χρηματοοικονομικό και φορολογικό τομέα να καθοδηγούνται και να ελέγχονται από τις πολιτικές δυνάμεις στο πλαίσιο των στρατηγικών τους για τις διεθνείς σχέσεις. Σε ό,τι αφορά τις διεθνείς σχέσεις η ΕΕ χρειάζεται μια κοινή πολιτική: ένας στόχος τον οποίο οι κυβερνήσεις θα πρέπει να θεωρούν πρωταρχικό αλλά που στη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων μοιάζει ακόμη πολύ μακρινός.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Οδηγία 2005/60/CE για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, ΕΕ L 309 της 25.11.2005.

(2) Ομάδα χρηματοοικονομικής δράσης, συγκροτήθηκε από τον ΟΟΣΑ

(3) Ένα πλοίο φέρει «σημαία ευκαιρίας» (FOC – flag of convenience, με τον συνήθη αγγλικό όρο), όταν είναι νηολογημένο σε μια ξένη χώρα, η οποία διαθέτει λίγους κανόνες, προκειμένου να μειωθεί το κόστος λειτουργίας του ή να παραγκωνισθούν οι επαχθείς διατάξεις. Η Διεθνής Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Μεταφορές κατάρτισε κατάλογο με 32 «μητρώα» τα οποία θεωρούνται «σημαία ευκαιρίας».

(4) Υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο ECOFIN στις 1 Δεκεμβρίου 1997.

(5) Μεταξύ άλλων, η Ελβετία, η Αυστρία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, το Χόνγκ Κόνγκ, το Μακάο, Η Σινγκαπούρη, η Χιλή, η Ανδόρα, το Λιχτενστάιν, το Μονακό.

(6) Χώρες της Καραϊβικής, νησιά του Ειρηνικού.

(7) Ελβετία, Λιχτενστάιν, Σαν Μαρίνο, Μονακό και Ανδόρα.

(8) Χόνγκ Κόνγκ, Μακάο και Σινγκαπούρη.

(9) Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία.

(10) Συμφωνία εταιρικής σχέσης μεταξύ των μελών της ομάδας κρατών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού αφενός, και της ΕΕ και των κρατών μελών της αφετέρου· συμφωνία που υπεγράφη στην Κοτονού στις 23.6.2000.

(11) Οδηγία 2005/60/CE για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, ΕΕ L 309 της 25.11.2005, σελ. 15, (στα αγγλικά 3rd Money Laundering Directive (MLD).

(12) Βλ. άρθρο 3, §5, δ) της MLD: «σοβαρά εγκλήματα νοούνται … η απάτη, …, όπως ορίζεται με το άρθρο 1, παράγραφος 1, και το άρθρο 2 της σύμβασης σχετικά με την προστασία των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων»: η φοροδιαφυγή, τουλάχιστον όσον αφορά τον ΦΠΑ, εμπίπτει συνεπώς στα αδικήματα που εξετάζει η MLD.

(13) Μονάδα χρηματοοικονομικών πληροφοριών, βλ. άρθρο 21 της MLD.

(14) Βλ. άρθρο 2, § 3 της MLD.

(15) Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση αθέμιτων εταιρικών και χρηματοοικονομικών πρακτικών COM(2004) 611 τελικό.

(16) Ομάδα χρηματοοικονομικής δράσης, συγκροτήθηκε από τον ΟΟΣΑ.

(17) Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο αγγλικός όρος «fiscal haven» μεταφράστηκε στις περισσότερες γλώσσες ως φορολογικός παράδεισος. Η διαφορά μεταξύ «haven» (καταφύγιο) και «heaven» (παράδεισος) δεν έχει ακόμη αποδοθεί σε ένα απλό λάθος μετάφρασης: δείχνει μια διαφορετική νοοτροπία.

(18) Στην πραγματικότητα, στις συμφωνίες με τους φορολογικούς παραδείσους περιλαμβάνεται η «πάγια ρήτρα» που αφορά το οργανωμένο έγκλημα και την τρομοκρατία, αλλά υπερισχύει πάντα η «φορολογική» πτυχή.

(19) Υπάρχουν άλλες δύο λίστες, «γκρίζα ανοικτή» και «γκρίζα σκούρα» ανάλογα με τον βαθμό συνεργασίας που έχει εξασφαλιστεί.

(20) Υπολογίζεται ότι το 35 % των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών ροών διέρχεται από τους φορολογικούς παράδεισους· αγνοείται ωστόσο σε ποια βάση γίνονται αυτοί οι υπολογισμοί.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/66

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με θέμα «Μια νέα εταιρική σχέση για τον εκσυγχρονισμό των πανεπιστημίων: το φόρουμ της ΕΕ για τον διάλογο πανεπιστημίων-επιχειρήσεων»

COM(2009) 158 τελικό

(2010/C 255/12)

Εισηγητής: ο κ. BURNS

Στις 2 Απριλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με θέμα μια νέα εταιρική σχέση για τον εκσυγχρονισμό των πανεπιστημίων: το φόρουμ της ΕΕ για τον διάλογο πανεπιστημίων-επιχειρήσεων

COM(2009) 158 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 15 Οκτωβρίου 2009, με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Burns.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας της που πραγματοποιήθηκε στις 16 και 17 Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 60 ψήφους υπέρ, 12 ψήφους κατά και 11 αποχές.

1. Συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η χρήση του όρου «πανεπιστήμιο» για κάθε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ούτε η ονομασία, ούτε το καθεστώς που έχουν στα κράτη μέλη, προκαλεί σύγχυση. Εφόσον το θέμα είναι να ευνοηθούν οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και επιχειρήσεων, πρέπει να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ των κλάδων στους οποίους αρμόζει η σύναψη εταιρικής σχέσης, οι δε ενδιαφερόμενοι να κρίνουν ελεύθερα κατά πόσον τους ευνοεί αμφοτέρους. Η ΕΟΚΕ προτείνει συνεπώς τον γενικότερο όρο «ίδρυμα ανώτατης εκπαίδευσης» και ζητεί κατά συνέπεια να συμπεριληφθεί ο όρος αυτός στον τίτλο του φόρουμ για τον διάλογο πανεπιστημίων-επιχειρήσεων.

1.2 Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς και το Φόρουμ της ΕΕ για τον διάλογο μεταξύ των Πανεπιστημίων/ή ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και των Επιχειρήσεων πρέπει να επικεντρώσουν την προσοχή τους στο ζήτημα της στοχοθετημένης συνεργασίας και παρέμβασης, και αυτό προϋποθέτει ορθή ανάλυση, ειδικότερα στο πλαίσιο της σημερινής κρίσης, η οποία δεν μας επιτρέπει να γνωρίζουμε μετά βεβαιότητος εάν οι επιχειρήσεις θα έχουν τη δυνατότητα να επενδύσουν στους μελλοντικούς διπλωματούχους (σε μία πιο μακροπρόθεσμη προοπτική). Το Φόρουμ θα πρέπει να είναι ο χώρος διατύπωσης του κοινού συμφέροντος μακροπροθέσμως όσον αφορά τους τομείς της εκπαίδευσης και της εξέλιξης της αγοράς εργασίας.

1.3 Καλό θα ήταν από την άποψη αυτή να διενεργηθεί διαβούλευση των κοινωνικών εταίρων και των εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών. Η συνεργασία με τις επιχειρήσεις και η δημιουργία του Φόρουμ πρέπει να έχει νόημα και να μη καταντήσει ένας μηχανισμός με μοναδικό σκοπό τη συγκέντρωση περισσότερων χρημάτων για τις τρέχουσες δραστηριότητες των πανεπιστημίων. Ούτε πρέπει άλλωστε η εν λόγω διαδικασία συνεργασίας και δημιουργίας να αποβεί μέσο «κυριαρχίας» των επιχειρήσεων επί των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

1.4 Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας μιας πιο ισότιμης εταιρικής σχέσης μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων, στο πλαίσιο της οποίας και τα δύο μέρη θα ενθαρρύνονται να καταστούν «παράγοντες» αλλαγής, να συνεισφέρουν σημαντικά, να αναγνωρίζουν το ένα τους διαφορετικούς στόχους και την κοινωνική αποστολή του άλλου και ταυτόχρονα να προσδιορίζουν και να χρησιμοποιούν αυτούς τους θεματικούς τομείς και τα σημεία επαφής που θα μπορούν να οδηγήσουν σε συνεργασία (1).

1.5 Σε ό,τι αφορά τη διά βίου μάθηση, θα πρέπει να προηγηθεί μία εμπειρική έρευνα για να προσδιοριστεί με σαφήνεια ποιες εργασίες εκτελούνται στις επιχειρήσεις και ποια τα αναμενόμενα αποτελέσματα, και τότε μόνο το Φόρουμ θα μπορεί να θέσει στόχους σχετικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση.

1.6 Οι επιχειρήσεις πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη τους όσον αφορά τον προσδιορισμό των αποτελεσμάτων των σχεδίων έρευνας σε σχέση με το τι έγινε ή τι πρέπει να γίνει στον χώρο εργασίας, και να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες δια βίου μάθησης των απασχολουμένων.

1.7 Η πρόσβαση στα προγράμματα δια βίου μάθησης δεν πρέπει να έχει σχέση με προγενέστερες πανεπιστημιακές επιδόσεις ή με την απόκτηση ειδικών προσόντων. Η δια βίου μάθηση πρέπει να στηρίζεται στις πρακτικές ανάγκες του εργαζόμενων και του χώρου εργασίας τους. Η κατάρτιση στον χώρο εργασίας πρέπει να βασίζεται στα αποτελέσματα. Η απόκτηση τίτλων δεν θα πρέπει να αποτελεί τον βασικό σκοπό της διά βίου μάθησης.

1.8 Στον κόσμο των επιχειρήσεων τίποτε δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πρακτική εμπειρία. Το Φόρουμ θα έπρεπε, συνεπώς, να περιλαμβάνει προτάσεις για τον τρόπο με τον οποίο οι ακαδημαϊκοί μπορούν να αποκτήσουν έγκυρη εμπειρία τόσο στις μεγάλες όσο και στις μικρές επιχειρήσεις. Υπάρχουν ήδη πολλές εμπειρίες σε αυτό τον τομέα και πρέπει να αναλυθούν τα παραδείγματα ορθών πρακτικών.

1.9 Οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις πρέπει να ενθαρρυνθούν να συμμετέχουν πιο ενεργά στο Φόρουμ.

1.10 Πρέπει να υιοθετηθεί ένας πιο πρακτικός ορισμός των ΜΜΕ για τις εργασίες του Φόρουμ. Προτείνεται ο ακόλουθος:

Κατηγορία Επιχείρησης	Αριθμός εργαζομένων
Μεσαία	<100
Μικρή	<20
Πολύ μικρή	<5

2. Ιστορικό

2.1 Η εκπαίδευση και η κατάρτιση θεωρούνται βασικοί παράγοντες για την επίτευξη των γενικών στόχων της στρατηγικής της Λισσαβώνας. Προκειμένου να επιζήσει και να είναι ανταγωνιστική η ευρωπαϊκή κοινωνία στη νέα παγκόσμια οικονομία, οι πολίτες πρέπει να επιδείξουν μεγαλύτερη επιχειρηματικότητα. Για την επίτευξη των στόχων αυτών, πρέπει να αντιμετωπισθεί το ζήτημα του εκσυγχρονισμού των εκπαιδευτικών συστημάτων και να αναγνωρισθεί ότι ο ρόλος των πανεπιστημίων και των επιχειρήσεων αποτελεί βασικό κινητήριο μοχλό της συγκεκριμένης διαδικασίας.

2.2 Υπάρχουν ήδη εταιρικές σχέσεις μεταξύ μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων και πανεπιστημίων, ερευνητικών οργανισμών και εταιρειών. Οι κοινές τεχνολογικές πρωτοβουλίες, οι ευρωπαϊκές τεχνολογικές πλατφόρμες, οι πόλοι αριστείας και το νεοσυσταθέν Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας αποτελούν θετικά παραδείγματα νέων μορφών συνεργασίας και εταιρικών σχέσεων. Ατυχώς όμως, δεν έχουν αναπτυχθεί αρκετά παρόμοιες σχέσεις μεταξύ των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των πολύ μικρών επιχειρήσεων ή των ΜΜΕ.

2.3 Η έρευνα χρειάζεται να ακολουθήσει νέες κατευθύνσεις για να βελτιωθεί η γνώση γύρω από τον μεταβαλλόμενο κόσμο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και τον ρόλο των πανεπιστημιακών. Παρόλον ότι τα πανεπιστήμια φέρονται να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής «κοινωνίας της γνώσης», πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι αυξάνονται ολοένα και περισσότερο οι προσδοκίες μας από τα πανεπιστήμια, αυτά δε έρχονται αντιμέτωπα με πιέσεις που είναι δύσκολο να εξισορροπηθούν: καλούνται να αναπτύξουν περισσότερο την έρευνα, να είναι ανταγωνιστικά και οικονομικώς αποδοτικά και ταυτοχρόνως να εξασφαλίζουν μια πιο εξατομικευμένη εκπαίδευση σε ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών διατηρώντας τα υψηλά ακαδημαϊκά πρότυπα. Η αποστολή τους έτσι γίνεται θολή, κινδυνεύουν δε να απολέσουν τον ρόλο τους όσον αφορά την δημιουργία και τη διάδοση γνώσης (2).

2.4 Στην ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2006 σχετικά με τον εκσυγχρονισμό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (3), διατυπώνεται η άποψη ότι οι επιχειρήσεις θα μπορούσαν να συμβάλουν στους εξής τρεις τομείς:

—	διακυβέρνηση: πρέπει να εισαχθούν μοντέλα διοίκησης επιχειρήσεων στην πανεπιστημιακή κοινότητα·

—	χρηματοδότηση: οι επιχειρήσεις θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ρόλο στη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης και της έρευνας·

—

προγράμματα σπουδών: οι φοιτητές πρέπει να λαμβάνουν το είδος της εκπαίδευσης που θα τους προετοιμάσει για το σημερινό και μελλοντικό κόσμο της εργασίας. Οι επιχειρήσεις πρέπει να συμμετάσχουν στη διαδικασία αυτή και να προσφέρουν θέσεις εργασίας που θα βοηθήσουν τους φοιτητές στη μετάβαση από τις σπουδές στην εργασία. Οι επιχειρήσεις πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται να αποδεσμεύουν το προσωπικό τους για περαιτέρω μάθηση και επικαιροποίηση των δεξιοτήτων τους καθ' όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου.

2.5 Το 2008 η Επιτροπή συγκρότησε ένα Φόρουμ Πανεπιστημίων-Επιχειρήσεων, για να υποστηριχθεί η συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων με σκοπό να βοηθήσει τα πανεπιστήμια «να ανταποκρίνονται καλύτερα και γρηγορότερα στις απαιτήσεις της αγοράς και να αναπτύσσουν εταιρικές σχέσεις με σκοπό την εκμετάλλευση των επιστημονικών και τεχνολογικών γνώσεων».

2.6 Στο Φόρουμ συμμετείχαν ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, εταιρείες, ενώσεις επιχειρήσεων, φορείς διαμεσολάβησης και δημόσιες αρχές. Το Φόρουμ έδωσε τη δυνατότητα να συζητηθούν θέματα σχετικά με την ανταλλαγή ορθών πρακτικών, να εξεταστούν διάφορα κοινά προβλήματα και να αναζητηθούν πιθανές λύσεις.

3. Κύρια σημεία της πρότασης της Επιτροπής

3.1 Η Επιτροπή παραδέχεται ότι πρέπει απαραιτήτως να βελτιωθεί η συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων. Πρέπει συνεπώς να ληφθούν μέτρα για την υποστήριξη των προσπαθειών που καταβάλλουν τα κράτη μέλη για τον εκσυγχρονισμό των εθνικών συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

3.2 Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι:

—

να καταγραφούν όλα τα διδάγματα που απέρρευσαν από το πρώτο έτος λειτουργίας του Φόρουμ και άλλες σχετικές δραστηριότητες σε ευρωπαϊκό επίπεδο που αφορούν τις προκλήσεις και τα εμπόδια της συνεργασίας πανεπιστημίων-επιχειρήσεων. Η πτυχή αυτή αναπτύσσεται διεξοδικότερα σε σχετικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (ΕΕΥ) ·

—	να υποβληθούν προτάσεις για τα επόμενα βήματα των εργασιών του Φόρουμ·

—	να προσδιορισθούν συγκεκριμένες ενέργειες παρακολούθησης για την ενίσχυση της συνεργασίας πανεπιστημίων-επιχειρήσεων.

3.3 Τα κύρια συμπεράσματα της έκθεσης που θα επηρεάσουν τις εργασίες του Φόρουμ έχουν ως εξής:

—	η ανάπτυξη επιχειρηματικού πνεύματος στα πανεπιστήμια απαιτεί βαθιές αλλαγές στη διακυβέρνηση και διεύθυνση των πανεπιστημίων·

—	η εκπαίδευση στην επιχειρηματικότητα πρέπει να είναι περιεκτική και ανοικτή προς όλους τους ενδιαφερόμενους φοιτητές και όλους τους πανεπιστημιακούς κλάδους·

—	τα πανεπιστήμια πρέπει να προσφεύγουν σε επιχειρηματίες και στελέχη επιχειρήσεων για τη διδασκαλία της επιχειρηματικότητας·

—	οι καθηγητές και οι δάσκαλοι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα κατάρτισης σε θέματα διδασκαλίας της επιχειρηματικότητας και επαφές με τον επιχειρηματικό κόσμο·

—	τα πανεπιστήμια και οι δημόσιοι ερευνητικοί οργανισμοί πρέπει να διαθέτουν μακροπρόθεσμες στρατηγικές για τη διαχείριση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ)·

—	πρέπει να αντιμετωπιστούν οι ιδιαίτερες δυσκολίες που συναντούν οι ΜΜΕ για τη δημιουργία εταιρικών σχέσεων με τα πανεπιστήμια·

—	η δια βίου μάθηση (ΔΒΜ) πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της αποστολής και των στρατηγικώντων πανεπιστημίων·

—	η επικαιροποίηση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων πρέπει να αξιοποιούνται και να αναγνωρίζονται από τους εργοδότες στην αγορά εργασίας·

—	η ΔΒΜ πρέπει να αναπτυχθεί από κοινού με τις επιχειρήσεις, διότι τα πανεπιστήμια δεν μπορούν να τη σχεδιάζουν και να την εφαρμόζουν από μόνα τους·

—	οι εθνικές και οι περιφερειακές συνθήκες-πλαίσια πρέπει να παρέχουν το κατάλληλο περιβάλλον υποστήριξης για να ευνοείται η συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων·

—	η συνεργασία πανεπιστημίων-επιχειρήσεων πρέπει να ενσωματωθεί σε θεσμικές στρατηγικές· η πλαισίωση και η αποτελεσματική διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού έχουν ζωτική σημασία για την εφαρμογή.

3.4 Προκειμένου να διευκολυνθεί η συζήτηση σχετικά με τους ανωτέρω στόχους, η Επιτροπή σκοπεύει να εξασφαλίσει στο Φόρουμ της ΕΕ για τον Διάλογο Πανεπιστημίων-Επιχειρήσεων ενισχυμένη δομή με συνεδριάσεις ολομέλειας και θεματικά σεμινάρια. Η Επιτροπή συνιστά επίσης παρουσία στο διαδίκτυο, ενώ παράλληλα θα ενθαρρύνει και τη συμμετοχή εθνικών και περιφερειακών αρχών και φορέων εκτός της ΕΕ.

3.5 Βάσει των πορισμάτων του Φόρουμ, η Επιτροπή σχεδιάζει να διερευνήσει νέες μορφές δομημένης εταιρικής σχέσης μεταξύ των πανεπιστημίων και των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ, και να εξετάσει τρόπους με τους οποίους μπορεί να διασφαλισθεί η στήριξη των εν λόγω εταιρικών σχέσεων μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Η Επιτροπή θα ερευνήσει επίσης εάν το πεδίο του διαλόγου με τις επιχειρήσεις θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.

4. Γενικές παρατηρήσεις της ΕΟΚΕ

4.1 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις προσπάθειες που καταβάλλει η Επιτροπή για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων. Φοβάται όμως ότι το περιεχόμενο της ανακοίνωσης περιορίζεται στην επιβεβαίωση της κριτικής που έχει διατυπωθεί λεπτομερώς σε προηγούμενα έγγραφα. Άλλωστε το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει είναι το ίδιο και το αυτό: «υπάρχει πρόβλημα και κάτι πρέπει να κάνουμε για να λυθεί». Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι, όπου η ανακοίνωση της Επιτροπής προτείνει μέτρα για τη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και των επιχειρήσεων, το πράττει κατά τρόπο μονομερή: τα πανεπιστήμια καλούνται να υιοθετήσουν τις διαχειριστικές δομές των επιχειρήσεων, να διευκολύνουν την άμεση συμμετοχή επαγγελματιών στους κόλπους των, να εισάγουν την επιχειρηματική εκπαίδευση κλπ. (βλ. σημείο 3.3)

4.2 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι η ανακοίνωση υιοθετεί μια μάλλον ακαδημαϊκή προσέγγιση και ότι οι συστάσεις της είναι πολύ ασαφείς και ανοικτές σε ερμηνείες. Ο όρος «πανεπιστήμιο» που χρησιμοποιείται για να δηλώσει όλα τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ανεξαρτήτως της ονομασίας και του καθεστώτος που έχουν στα κράτη μέλη, προκαλεί σύγχυση. Διαφορετικά ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα προσφέρουν διαφορετικές υπηρεσίες στις επιχειρήσεις. Τα ιδρύματα που ειδικεύονται στην κατάρτιση βάσει δεξιοτήτων, προσφέρουν κατά συνέπεια διαφορετικά προϊόντα από τα ιδρύματα εκείνα που επικεντρώνονται σε μαθήματα βασισμένα στη γνώση. Για παράδειγμα, η κύρια λειτουργία των πανεπιστημίων κλασικών σπουδών, όπου κυριαρχούν οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες και η θεμελιώδης έρευνα, συνίσταται στην παραγωγή γνώσης και τη διατήρηση της πολιτισμικής συνέχειας.

4.3 Οι περισσότεροι εργοδότες κατανοούν την παραδοσιακή διάκριση μεταξύ πανεπιστημίων και άλλων μορφών ανώτερης εκπαίδευσης. Αναμένουν από τα πανεπιστήμια να μορφώνουν τους σπουδαστές τους κατά τρόπο ώστε, όταν αποφοιτούν, να έχουν αποκτήσει βαθιά γνώση του αντικειμένου τους. Θεωρούν ότι το πτυχίο είναι ένδειξη δυνατοτήτων μάλλον παρά πιστοποίηση επάρκειας, ενώ, αντιθέτως, αναμένουν από τους τίτλους της ανώτερης/ανώτατης εκπαίδευσης και τους επαγγελματικούς τίτλους να πιστοποιούν επάρκεια για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων. Η ανακοίνωση και το συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής δεν φωτίζουν κανένα από τα ζητήματα αυτά.

4.4 Η ΕΟΚΕ γνωρίζει τα προβλήματα που συνεπάγεται η αποκαλούμενη «εταιρειοποίηση» των πανεπιστημίων. Πιστεύει ότι η μεταφορά εκπαιδευτικών διαδικασιών και μεθόδων από τις ΗΠΑ και η αυτούσια εφαρμογή τους στην Ευρώπη δεν θα έχει αποτέλεσμα. Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια πρέπει να εξεύρουν άλλο τρόπο συνεργασίας με τις επιχειρήσεις για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, τίτλων και αποτελεσμάτων, χωρίς τούτο να μειώνει την ικανότητά τους για βασική έρευνα που είναι πρωταρχικής σημασίας για την επιβίωση της Ένωσης στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού.

4.5 Στο σημερινό οικονομικό κλίμα, όλα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ευρώπης πρέπει να επικεντρώνονται περισσότερο στον «πελάτη» και να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση της σχέσης κόστους/οφέλους με την κοινωνία. Για να βοηθήσουν στην εδραίωση αυτού του νέου ρόλου, τα Φόρουμ ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων – επιχειρήσεων πρέπει να καταστούν ιδεώδεις εταίροι. Πρέπει ωστόσο να προσδιορισθεί η έννοια του πελάτη, τόσο από την άποψη του κοινού συμφέροντος, όσο και από την άποψη των εργοδοτών και του μεμονωμένου σπουδαστή.

4.6 Τα πανεπιστήμια βεβαίως θα υποστούν οικονομικές επιπτώσεις από τις εν λόγω αλλαγές των προτεραιοτήτων. Σε τι βαθμό θα πρέπει η αγορά να καθορίζει τις προτεραιότητες των ακαδημαϊκών προγραμμάτων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα που πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά. Η αποκλειστική επικέντρωση στην ανταγωνιστικότητα και στον επιχειρηματικό προσανατολισμό ως απόλυτα πρότυπα ενδέχεται, μεταξύ άλλων, να περιορίσει τα προγράμματα σπουδών και τα πεδία έρευνας. Αυτή η τάση αποτυπώνεται στην υποχώρηση των κλασικών κλάδων σπουδών που παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτή η διεργασία (4) δεν περιορίζεται μόνο στις ανθρωπιστικές επιστήμες, παρατηρείται και στους κλασικούς επιστημονικούς κλάδους της χημείας, της φυσικής και των μαθηματικών, καθώς και στις οικονομικές και τις λοιπές κοινωνικές επιστήμες.

4.7 Στην ανακοίνωσή της, η Επιτροπή αναφέρει ότι σκοπός των συστάσεων είναι να βοηθήσει τα πανεπιστήμια, ώστε «να αποτελέσουν τους βασικούς κινητήριους μοχλούς του φιλόδοξου στόχου της Ευρώπης να καταστεί η πρώτη ανά τον κόσμο οικονομία και κοινωνία της γνώσης». Παρότι ο στόχος αυτός μπορεί να φαίνεται αξιέπαινος, η ΕΟΚΕ εκφράζει ανησυχία για το γεγονός ότι ως «κινητήριοι μοχλοί» αναγνωρίζονται μόνο τα πανεπιστήμια. Η ΕΟΚΕ θα προτιμούσε μια ισότιμη εταιρική σχέση μεταξύ επιχειρήσεων και πανεπιστημίων, όπου αμφότερες οι πλευρές θα αναγνωρίζουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους και θα είναι ισότιμοι κινητήριοι μοχλοί της αλλαγής. Οι επιχειρήσεις θα παρέχουν πρακτική εμπειρία και γνώση της αγοράς και τα πανεπιστήμια διανοητικό περιεχόμενο και στήριξη. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ωστόσο ότι ο «κινητήριος μοχλός» αυτής της ευρωπαϊκής φιλοδοξίας βασίζεται και σε πολλούς άλλους παράγοντες, όχι μόνο στις επιχειρήσεις και τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Πρέπει να αναγνωρισθεί ότι η φιλοδοξία αυτή εμπνέει πολλές ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές, ειδικότερα μάλιστα τις προσπάθειες της κοινωνίας για την υποστήριξη της εκπαίδευσης και την καταπολέμηση της ανεργίας.

4.8 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις παρατηρήσεις σχετικά με την ανάγκη συνδυασμού των σπουδών με την δυνατότητα εξεύρεσης απασχόλησης, καθώς και τις αναφορές του εγγράφου εργασίας στα «αποτελέσματα» (5.2/5.2.3/5.5.5), αλλά εξακολουθεί να θεωρεί ότι ο ρόλος του πανεπιστημίου δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο σε αυτό. Το μέλημά της όμως είναι πως ορίζονται τα αποτελέσματα, ποιος θα τα ορίσει και με ποιόν τρόπο θα ενταχθούν η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και οι επαγγελματικοί τίτλοι σε ένα τελικό πλαίσιο πανεπιστημιακών και επαγγελματικών προσόντων και κατάρτισης. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι ο ορισμός των αποτελεσμάτων αυτών έχει καίρια σημασία για να εξασφαλισθεί η αντιστοιχία μεταξύ προσόντων και των αναγκών που έχουν οι εργοδότες, ιδίως σε σχέση με τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Δεδομένης όμως της διάρκειας της κατάρτισης σε σχέση με την εξέλιξη της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας, που δεν είναι εναρμονισμένη, είναι δύσκολο να συμβαδίσουν κατάρτιση και απασχόληση στο εσωτερικό μιας επιχείρησης. Όσον αφορά τους κλάδους ειδίκευσης που σχετίζονται με τις επιχειρήσεις, τα πανεπιστήμια οφείλουν να δίνουν στους φοιτητές και/ή στους πτυχιούχους τα εφόδια για να αντεπεξέρχονται στις σύγχρονες απαιτήσεις μιας εξελισσόμενης οικονομίας μεταδίδοντάς τους τις κατάλληλες θεωρητικές γνώσεις.

4.9 Η δια βίου μάθηση (ΔΒΜ) είναι σημαντική για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες, αλλά η ανακοίνωση δεν πραγματεύεται διόλου το πρόβλημα των ίσων ευκαιριών πρόσβασης. Πρόκειται για ένα σοβαρό πρόβλημα, ιδίως σε σχέση με τους πολίτες εκείνους που δεν ακολούθησαν πανεπιστημιακές σπουδές. Είναι σαφές ότι, χωρίς συγκεκριμένες συστάσεις, όσοι διαθέτουν ήδη πτυχίο πανεπιστημίου θα λαμβάνουν μεγαλύτερη βοήθεια και κατάρτιση, ενώ όσοι δεν έχουν πραγματοποιήσει πανεπιστημιακές σπουδές δεν θα μπορούν να συμμετέχουν σε πανεπιστημιακά ή παρόμοια προγράμματα ΔΒΜ.

4.10 Από τις προτάσεις της, η Επιτροπή φαίνεται να πιστεύει ότι θα μπορέσει να προσδιορίσει τους τομείς στους οποίους παρατηρείται έλλειψη δεξιοτήτων μέσω συναντήσεων με εργοδότες και πανεπιστημιακούς. Το παράδοξο εδώ είναι ότι, ενώ στόχος είναι η προώθηση της επιστημονικής έρευνας, δεν γίνεται καμία σύσταση για την εφαρμογή επιστημονικών τεχνικών προκειμένου να εντοπιστούν με ακρίβεια οι τομείς στους οποίους υπάρχουν ελλείψεις δεξιοτήτων και να προσδιοριστεί τι είδους εκπαίδευση και κατάρτιση απαιτείται για την κάλυψη των ελλείψεων αυτών. Με την σύσταση ιδρυμάτων (π.χ. ενώσεων) στα πανεπιστήμια, σε συνεργασία με τις επιχειρήσεις, θα μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια οι ανάγκες που υπάρχουν στην πράξη όσον αφορά τις δεξιότητες των πτυχιούχων, ώστε να μπορούν αυτοί να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της οικονομίας. Εξάλλου, τα ιδρύματα αυτά, θα μπορούν να μεσολαβούν διευκολύνοντας την απασχόληση των πτυχιούχων σε επιχειρήσεις.

4.11 Εδώ, η έλλειψη αποδείξεων είναι ιδιαιτέρως σημαντική σε ό,τι αφορά τη δια βίου μάθηση. Θα πρέπει να γίνουν εμπειρικές έρευνες για να προσδιοριστούν με σαφήνεια οι δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στις επιχειρήσεις και οι δραστηριότητες που πρέπει να πραγματοποιηθούν. Αφού προσδιοριστούν οι δραστηριότητες αυτές, η κατάρτιση και τυχόν επακόλουθοι τίτλοι θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στην επίτευξη των προσδιορισμένων αποτελεσμάτων. Λόγω του πρακτικού χαρακτήρα που έχει ο καθορισμός των αποτελεσμάτων, οι επιχειρήσεις οφείλουν να παίξουν τον ρόλο τους στην ανάπτυξη της διαδικασίας και να προσδιορίσουν τους συγκεκριμένους στόχους. Η ενημέρωση των ενδιαφερομένων είναι καθοριστικής σημασίας. Για παράδειγμα, όταν είναι γνωστό ότι σε έναν τομέα υπάρχει μεγάλη ζήτηση εργασίας, όπως είναι ο τομέας των ναυτικών επαγγελμάτων, θα πρέπει οι εν δυνάμει «σπουδαστές» να ενημερώνονται ως προς το ποιά πανεπιστήμια (εθνικά ή ευρωπαϊκά) προσφέρουν κατάρτιση γι' αυτά τα πολύ ποικίλα, και σε ορισμένες περιπτώσεις, πολύ εξειδικευμένα επαγγέλματα.

4.12 Η ανακοίνωση της Επιτροπής (σημείο 2) αναφέρει: «Η συνεργασία πανεπιστημίων-επιχειρήσεων αφορά δύο κοινότητες με χαρακτηριστικές διαφορές ως προς το περιβάλλον, τις αξίες και την αποστολή». Εν συνεχεία, περιγράφεται διεξοδικά ο τρόπος με τον οποίο είναι διαρθρωμένες οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ των δυο πλευρών και έπειτα ομολογείται ότι «ο βαθμός της συνεργασίας διαφέρει ιδιαίτερα ανάλογα με τη χώρα, το πανεπιστήμιο και τον ακαδημαϊκό κλάδο. Επίσης, ο βαθμός στον οποίο η συνεργασία αυτή έχει επηρεάσει τη διακυβέρνηση ή τις μορφές οργάνωσης στους δύο τομείς είναι περιορισμένος. Τα πανεπιστήμια που διαθέτουν συνολική στρατηγική για τη συνεργασία με τις επιχειρήσεις είναι λίγα· και όσα υπάρχουν είναι συγκεντρωμένα σε λίγα κράτη μέλη».

4.13 Στη δήλωση αυτή αποτυπώνεται ένα από τα βασικά προβλήματα των σχέσεων πανεπιστημίων-επιχειρήσεων: πολλά πανεπιστήμια παλαιάς εποχής δεν καταβάλλουν ουσιαστική ή δεν καταβάλλουν καμία προσπάθεια να κατανοήσουν τον τρόπο σκέψης, τις αξίες και τα κίνητρα των επιχειρήσεων και πιστεύουν ότι κάθε προσπάθεια κατανόησης πρέπει να προέλθει από τις επιχειρήσεις και όχι από τα πανεπιστήμια. Η πραγματική συνεργασία απαιτεί από τους εκπροσώπους των επιχειρήσεων να λαμβάνουν υπόψη την ιδιαίτερη λειτουργία των πανεπιστημίων και τις ειδικές τους ευθύνες απέναντι στην κοινωνία, καθώς και το γεγονός ότι η επωφελής για τις επιχειρήσεις συμβολή τους λαμβάνει χώρα κυρίως με έμμεσους τρόπους. Ωσότου επιλυθεί το πρόβλημα αυτό, οποιαδήποτε σύσταση για τη συνεργασία πανεπιστημίων-επιχειρήσεων μάλλον θα έχει μικρή μόνο αξία.

4.14 Στη δήλωση αυτή τονίζεται επίσης ένα πρόβλημα, καθότι η συνεργασία σήμερα βασίζεται στα πανεπιστήμια που συνεργάζονται με μεγάλες, συχνά πολυεθνικές, επιχειρήσεις με αποδεδειγμένες κοινωνικές και οικονομικές επιδόσεις. Τίθεται επομένως το ερώτημα: τι ελπίδες έχουν οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις να επηρεάσουν τα πανεπιστήμια εάν οι μεγάλες εταιρείες είχαν ανέκαθεν τόσο μικρή επιρροή; Μνεία στο πρόβλημα αυτό γίνεται στο σημείο 3.3: «Πρέπει να αντιμετωπιστούν οι ιδιαίτερες προκλήσεις που συναντούν οι ΜΜΕ για τη δημιουργία εταιρικών σχέσεων με τα πανεπιστήμια». Ωστόσο, δεν διατυπώνονται πρακτικές συστάσεις ούτε παρέχονται λεπτομέρειες για τις προκλήσεις και τις ενδεχόμενες λύσεις.

4.15 Σε κανένα σημείο του εγγράφου δεν δίνεται σαφής ορισμός των ΜΜΕ. Ο όρος αναφέρεται εννέα φορές στην ανακοίνωση, δέκα φορές στην αξιολόγηση αντικτύπου και 76 φορές στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, αλλά η γενική εντύπωση που δημιουργούν τα έγγραφα της Επιτροπής, είναι ότι ο ορισμός δεν καλύπτει τις μικρές επιχειρήσεις παρά μόνο τις επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 200 υπαλλήλους και έχουν κύκλο εργασιών άνω των 10 εκατομμυρίων ευρώ. Ο σημερινός ορισμός των ΜΜΕ που χρησιμοποιείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ο εξής:

Κατηγορία εταιρείας	Αριθμός εργαζομένων	Ετήσιος κύκλος εργασιών		Ετήσιος συνολικός ισολογισμός
Μεσαία	<250	50 εκ. ευρώ	ή	43 εκ. ευρώ
Μικρή	<50	10 εκ. ευρώ	ή	10 εκ. ευρώ
Πολύ μικρή	<10	2 εκ. ευρώ	ή	2 εκ. ευρώ

Ο ορισμός δεν βοηθά τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και το Φόρουμ να εντοπίσουν ΜΜΕ ως εταίρους, ιδίως εάν χρησιμοποιούν τον ετήσιο κύκλο εργασιών. Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, η χρησιμοποίηση των ορισμών που ισχύουν σήμερα για τις ΜΜΕ εμποδίζει την ανεύρεση επιχειρήσεων ως εταίρων. Θα ήταν σκόπιμο συνεπώς να διατυπωθεί ένας απλούστερος ορισμός που να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα.

4.16 Πρέπει να αναλυθεί εμπεριστατωμένα με τα κατάλληλα και συγκεκριμένα παραδείγματα η αναφορά στην «προώθηση της επιχειρηματικότητας» σε ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα. Πράγματι, η ΕΟΚΕ φοβάται ότι το Φόρουμ ίσως δεν αποτελεί τον κατάλληλο χώρο για τη συζήτηση του ευρύτατου αυτού ζητήματος. Η ανάγκη να αναπτύξουν τα παιδιά τη δημιουργικότητά τους καθώς και άλλα εφόδια που θα χρησιμοποιήσουν στα μελλοντικά τους επαγγέλματα και η ανάγκη των ενηλίκων να επιδεικνύουν επιχειρηματικότητα στην εργασία (όσον αφορά συγκεκριμένα την δια βίου μάθηση) είναι δύο χωριστά θέματα.

4.17 Από την πλευρά των επιχειρήσεων εκφράζεται το μέλημα ότι η «επιχειρηματικότητα» καθίσταται πλέον ο νέος συρμός της ανωτάτης εκπαίδευσης. Τα πανεπιστήμια βεβαίως έχουν τον ρόλο τους στην προώθηση και την ανάπτυξη μιας πιο επιχειρηματικής στάσης, τελευταίως όμως, διευρύνθηκε τόσο, ώστε να προβλέπεται και εκπαίδευση ενόψει πτυχίου Επιχειρηματία. Το διεθνές οικονομικό Φόρουμ (Η εκπαίδευση του νέου κύματος επιχειρηματιών, Απρίλιος 2009, αναφέρει τα εξής: «Τα περισσότερα από όσα ακούτε για την επιχειρηματικότητα είναι λανθασμένα. Δεν πρόκειται για μαγεία, για κάτι το μυστηριώδες, ούτε έχει να κάνει με τα γονίδια. Πρόκειται για ένα συγκεκριμένο κλάδο και όπως κάθε κλάδος, μαθαίνεται.» Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η στροφή αυτή από πλευράς ορισμένων πανεπιστημίων είναι απολύτως εσφαλμένη. Τα πανεπιστήμια μπορούν να διδάξουν πώς εκτελούνται οι επιχειρηματικές εργασίες, όπως η λογιστική, η προώθηση της εμπορίας και οι διαδικασίες διαχείρισης, αλλά κανείς, ούτε καν οι καθηγητές πανεπιστημίων, δεν μπορεί να διδάξει πώς αξιολογούνται και πώς αναλαμβάνονται οικονομικοί και προσωπικοί κίνδυνοι που κατά γενικό κανόναν αψηφούν την ορθή λογική.

4.18 Η ΕΟΚΕ επισύρει την προσοχή στη γνωμοδότησή της «Εταιρική σχέση μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και εργοδοτών» (5) στην οποία εκτίθεται επίσης σειρά πρωτοβουλιών επί του θέματος.

5. Σχόλια επί του εγγράφου εργασίας των υπηρεσιών

5.1 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι το έγγραφο εργασίας στο οποίο αναφέρεται η ανακοίνωση (σημείο 2) προσθέτει ελάχιστα νέα στοιχεία σε σχέση με όσα αναφέρονται στη βασική ανακοίνωση. Μάλιστα, το έγγραφο εργασίας επιφέρει σύγχυση διατυπώνοντας εικασίες με ισχνά ή ανύπαρκτα αποδεικτικά στοιχεία, προκειμένου να στηρίξει τα συμπεράσματα.

5.2 Είναι σαφές ότι το έγγραφο εργασίας έχει συνταχθεί από την οπτική γωνία των πανεπιστημίων, τα οποία αναζητούν τρόπους δράσης για να ωφεληθούν από τη συνεργασία με τις επιχειρήσεις. Το γεγονός αυτό είναι ανησυχητικό, καθότι δεν προσφέρει μια ισορροπημένη άποψη για τη δράση που θα έπρεπε να αναπτύξει το Φόρουμ. Η διάκριση μεταξύ πανεπιστημίων, ιδρυμάτων μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλων φορέων κατάρτισης είναι εξαιρετικά ασαφής και δεν είναι ξεκάθαρο εάν προτείνεται να καταστούν όλα τα πανεπιστήμια ιδρύματα κατάρτισης ή το αντίστροφο.

5.3 Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το έγγραφο εργασίας αποτελεί μια ευκαιρία που χάθηκε και δεν προσφέρει ευρύτερες προοπτικές στις επιχειρήσεις, ούτε θίγει τα ιδιαίτερα προβλήματα των ΜΜΕ.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Βλέπε γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ με θέμα «Πανεπιστήμια για την Ευρώπη», με εισηγητή τον Joost van Iersel (Βλ. ΕΕ C 128 της 18.5.2010, σ. 48) και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την «Συνεργασία και μεταφορά γνώσεων μεταξύ ερευνητικών οργανισμών, βιομηχανίας και ΜΜΕ - μια σημαντική προϋπόθεση για την καινοτομία», με εισηγητή τον Gerd Wolf (ΕΕ C 218 της 11ης Σεπτεμβρίου 2009).

(2) Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για την Επιστήμη (European Science Foundation – ESF). 2008. Higher Education Looking Forward: An Agenda for Future Research, των John Brennan, Jürgen Enders, Christine Musselin, Ulrich Teichler και Jussi Välimaa

(3) Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «Επίτευξη της ατζέντας εκσυγχρονισμού για πανεπιστήμια: εκπαίδευση, έρευνα και καινοτομία» COM(2006) 208 τελικό (10.5.2006).

(4) Wilshire, Bruce. 1990. The Moral Collapse of the University: Professionalism, Purity and Alienation, Albany: State University of New York Press· Readings, Bill. 1996. The University in Ruins. Cambridge, Harvard University Press.

(5) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ που υιοθετήθηκε στις 24 Μαρτίου 2009 με εισηγητή τον κ. MALOSSE, (EE C 228, 22.9.2009, σ. 9).

Παράρτημα

στη

γνωμοδότηση

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Η ακόλουθη τροπολογία, η οποία έλαβε άνω του ενός τετάρτου των εκπεφρασμένων ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη διάρκεια της συζήτησης (Άρθρο 54 παράγραφος 3 του Εσωτερικού Κανονισμού):

Σημείο 1.2

Να τροποποιηθεί ως εξής:

« Φόρουμ της ΕΕ για τον διάλογο μεταξύ των Πανεπιστημίων/ή ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και των Επιχειρήσεων πρέπει να επικεντρώσει την προσοχή του στο ζήτημα της στοχοθετημένης συνεργασίας και παρέμβασης, . »

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ: 27

Ψήφοι κατά: 49

Αποχές: 7

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/72

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με τη δράση κατά του καρκίνου: ευρωπαϊκή σύμπραξη»

COM (2009) 291 τελικό

(2010/C 255/13)

Εισηγήτρια: η κ. Ingrid KÖSSLER

Στις 24 Ιουνίου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με τη δράση κατά του καρκίνου: ευρωπαϊκή σύμπραξη

COM(2009) 291 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 10 Νοεμβρίου 2009 με εισηγήτρια την κα Ingrid Kössler

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 176 ψήφους υπέρ και 1 αποχή την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής για σύμπραξη όσον αφορά τη δράση κατά του καρκίνου. Ο καρκίνος αποτελεί τεράστιο βάρος για κάθε άτομο και την ευρωπαϊκή κοινωνία, είναι δε η ασθένεια που στοιχίζει τις περισσότερες ζωές. Το 2006 ο καρκίνος ήταν η συνηθέστερη αιτία θανάτου μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Στους δέκα θανάτους γυναικών οι δύο οφείλονται στον καρκίνο, στους άνδρες η σχέση είναι τρεις στους δέκα. Σχεδόν 3,2 εκατ. άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από καρκίνο στην ΕΕ (1).

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία των κοινών δράσεων της ΕΕ μέσω ανταλλαγής πληροφοριών, εμπειρογνωμοσύνης και ορθότερων πρακτικών για την ενίσχυση των κρατών μελών στον αγώνα τους κατά του καρκίνου.

1.2.1 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι υπάρχουν απαράδεκτες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τη συχνότητα εμφάνισης και τη θνησιμότητα, και υποστηρίζει τον στόχο να διαθέτουν όλα τα κράτη μέλη ολοκληρωμένα προγράμματα για την καταπολέμηση του καρκίνου όταν λήξει η σύμπραξη.

1.2.2 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη της Επιτροπής ότι οι ολοκληρωμένες στρατηγικές κατά του καρκίνου πρέπει να έχουν σαφείς στόχους, οι οποίοι θα αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη για την πραγματοποίηση τους και για να καταστεί δυνατή η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που θα έχουν επιτευχθεί.

1.2.3 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι τα προληπτικά μέτρα έχουν μεγάλη σημασία και μπορούν να βελτιώσουν και να συμβάλουν την καλύτερη υγεία και στη μακροζωία ενός εκάστου στο μέλλον.

1.2.4 Η ΕΟΚΕ θεωρεί τη σύμπραξη μέχρι το 2013 ως σημαντικό βήμα μετά τη λήξη της πρώτης σύμπραξης το 2003 (2) και φρονεί ότι είναι ανάγκη να συνεχισθεί η σύμπραξη υπό οιανδήποτε μορφή, έχοντας υπόψη ότι υπάρχουν μακροπρόθεσμα πολλοί στόχοι μέχρι το 2020.

1.2.5 Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία ενός υγιούς τρόπου ζωής και θεωρεί τη σύμπραξη σημαντική προκειμένου να πεισθούν οι εθνικοί ηγέτες και οι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της υγείας να αναλάβουν περισσότερες δράσεις στα κράτη μέλη.

1.2.6 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι η σύμπραξη συνάδει με το άρθρο 152 της Συνθήκης για τη δημόσια υγεία το οποίο ορίζει ότι οι κοινοτικές δράσεις πρέπει να αποσκοπούν στη βελτίωση της δημόσιας υγείας.

1.2.7 Η ΕΟΚΕ θα υποστηρίξει τη σύμπραξη ενεργώς και θα την υποστηρίξει με τις οργανώσεις της στην κοινωνία των πολιτών, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.

1.2.8 Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία που έχει η αξιοποίηση των Διαρθρωτικών Ταμείων τα οποία προορίζονται μεν για την κατάρτιση και τις υποδομές του τομέα της υγείας, δεν αξιοποιούνται όμως επαρκώς από τα κράτη μέλη.

2. Ιστορικό

2.1 Η ΕΟΚΕ τονίζει και πάλι ότι ο καρκίνος προσβάλλει και προκαλεί τον θάνατο πολλών ατόμων, και επηρεάζει επίσης την ομήγυρή τους. Αποτελεί μεγάλο υγειονομικό και κοινωνικό πρόβλημα και η διάγνωσή του ισοδυναμεί στις περισσότερες περιπτώσεις με θάνατο σε ενεργό ηλικία.

2.2 Συνεπώς, ο υψηλός αριθμός καρκινοπαθών έχει μεγάλες κοινωνικοοικονομικές συνέπειες για τα κράτη μέλη.

2.3 Επειδή αναμένεται να αυξηθούν περαιτέρω τα περιστατικά καρκίνου, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των συνεπειών.

2.4 Η αποτελεσματική πρόληψη μπορεί να εμποδίσει σχεδόν το ένα τρίτο όλων των περιστατικών καρκίνου και με έγκαιρη διάγνωση μπορεί να νοσηλευθεί με επιτυχία ακόμη ένα τρίτο και συχνά να θεραπευτεί.

2.5 Οι τέσσερις συνηθέστερες μορφές καρκίνου στην ΕΕ είναι οι εξής: ο καρκίνος του μαστού, του παχέως εντέρου και του ορθού, των πνευμόνων και του προστάτη.

2.6 Οι μορφές καρκίνου στις οποίες οφείλονται οι περισσότεροι θάνατοι στην ΕΕ των 277 είναι κατά σειρά θνησιμότητας οι εξής: ο καρκίνος των πνευμόνων, του παχέως εντέρου και του ορθού, του μαστού, του προστάτη και του στομάχου (1).

2.7 Η συχνότητα των περιπτώσεων και η θνησιμότητα και για τις πέντε αυτές μορφές του καρκίνου μπορεί να μειωθεί με τη βελτίωση του τρόπου διαβίωσης.

2.8 Ο καρκίνος των πνευμόνων είναι η μορφή του καρκίνου που προκαλεί τους περισσότερους θανάτους στην ΕΕ. Σχεδόν το 20 % όλων των θανάτων κατά τη διάρκεια του 2006 οφείλετο στον καρκίνο των πνευμόνων, η δε πλειονότητά τους στο κάπνισμα. Στην Ευρώπη πεθαίνουν κάθε χρόνο από την ασθένεια αυτή περίπου 335 000 άτομα (1).

3. Κύρια σημεία του εγγράφου της Επιτροπής

3.1 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει μια ευρωπαϊκή σύμπραξη για τη δράση κατά του καρκίνου κατά την περίοδο 2009-2013 με σκοπό τη στήριξη των προσπαθειών των κρατών μελών για τη θέσπιση ολοκληρωμένων προγραμμάτων κατά του καρκίνου, τα οποία θα μειώσουν το άχθος του καρκίνου στην ΕΕ με 15 % μέχρι το 2020 (510 000 νέα περιστατικά).

3.2 Στους ακόλουθους τέσσερις τομείς προτείνονται οι ακόλουθες δράσεις με τους εξής στόχους προς επίτευξη:

Τομέας 1: Προώθηση της υγείας και έγκαιρη διάγνωση

Στόχος: εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου για τον προσυμπτωματικό έλεγχο και την προώθηση μεγάλης κλίμακας ενημερωτικών εκστρατειών σχετικά με τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου, οι οποίες θα απευθύνονται στο ευρύ κοινό και στους επαγγελματίες του τομέα της υγείας.

Τομέας 2: Εντοπισμός και διάδοση ορθών πρακτικών

Στόχος: να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες στη θνησιμότητα από καρκίνο με τη μείωση της απόκλισης μεταξύ των κρατών μελών με την καλύτερη και τη χειρότερη απόδοση.

Τομέας 3: Συνεργασία και συντονισμός στην έρευνα για τον καρκίνο

Στόχος: να συντονιστεί το ένα τρίτο της έρευνας από όλες τις πηγές χρηματοδότησης έως το 2013.

Τομέας 4: Συγκριτική αξιολόγηση

Στόχος: να εξασφαλιστούν ακριβή και συγκριτικά στοιχεία για τον καρκίνο.

4. Υγεία και έγκαιρη διάγνωση

4.1 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι για να μειωθεί το φορτίο του καρκίνου σε ολόκληρη την ΕΕ χρειάζεται μια οριζόντια προσέγγιση.

4.2 Ο καρκίνος μπορεί μεν να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, μπορεί όμως να προληφθεί σε ορισμένες περιπτώσεις. Η πρόληψη πρέπει να στοχεύει στον τρόπο διαβίωσης, στις συνθήκες εργασίας και στο περιβάλλον.

4.3 Το έργο της πρόληψης πρέπει να διέπεται από την αρχή «Η υγεία σε όλες τις πολιτικές» (HIAP) και η σύμπραξη μπορεί να ενισχυθεί με την ενσωμάτωση της πολιτικής για την υγεία και σε άλλους τομείς, όπως στο περιβάλλον και τη γεωργία, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με τη στρατηγική της ΕΕ για την υγεία.

4.4 Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να προσανατολισθεί η πρόληψη στα πρότυπα διαβίωσης, τα οποία αυξάνουν τον κίνδυνο του καρκίνου. Ιδίως, είναι σημαντικό να κατανοήσει η νέα γενιά ότι ο υγιής τρόπος ζωής μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου. Η απόκτηση των γνώσεων αυτών από τους νέους, οι οποίοι θα γίνουν αργότερα γονείς, μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στα παιδιά τους και στις μελλοντικές γενιές.

4.5 Σήμερα γνωρίζουμε τους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο του καρκίνου. Ο πιο επικίνδυνος παράγοντας είναι το κάπνισμα.

4.6 Άλλοι επικίνδυνοι παράγοντες είναι η παχυσαρκία, η έλλειψη σωματικής άσκησης, η υπερβολική έκθεση στον ήλιο και η υψηλή κατανάλωση αλκοολούχων ποτών.

4.7 Είναι πάρα πολλοί αυτοί που πεθαίνουν εξαιτίας της χρήσης του καπνού, της παχυσαρκίας, της μικρής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών και της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο.

4.8 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι σημαντικό να εστιασθεί η σύμπραξη στην πρόληψη και τον έλεγχο.

4.9 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση να τεθούν γενικοί στόχοι για την πρόληψη και τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου, και τονίζει, συνεπώς, τη σημασία που έχει η εξεύρεση δεικτών για να παρακολουθείται η επίτευξη των στόχων στα κράτη μέλη.

4.10 Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση (screening-προσυμπτωματικός έλεγχος του καρκίνου) έχει καίρια σημασία για μια επιτυχημένη νοσηλεία και θεραπεία.

4.11 Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι από το 2001 η ΕΕ συνέστησε τη χρήση προειδοποιητικών γραφιμάτων στα πακέτα των τσιγάρων. Μόνο σε 3 κράτη μέλη χρησιμοποιούνται. Πρέπει να αυξηθεί ο αριθμός των κρατών μελών. Τα προειδοποιητικά γραφίματα είναι επίσης ένας αποτελεσματικός τρόπος επηρεασμού των παιδιών, εντυπωσιάζουν δε ακόμη και εκείνους που δεν μπορούν να διαβάσουν.

4.12 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επιστήσει επίσης την προσοχή στη σημασία που έχει η λήψη μέτρων κατά του παθητικού καπνίσματος.

4.13 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι σημαντικό να υιοθετήσουν οι νέοι έναν καλύτερο τρόπο ζωής Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εισαγωγή στα σχολικά συστήματα των κρατών μελών διδασκαλίας σχετικά με τον τρόπο ζωής. Έτσι, οι νέοι θα πληροφορούνται έγκαιρα και θα μεταδίδουν τις γνώσεις για τη μακροζωία. Η ενημέρωση πρέπει να παρέχεται εγκαίρως όταν πρόκειται για κινδύνους εξαιτίας του καπνίσματος, των μη υγιεινών συνηθειών διατροφής, της μικρής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών και των αρνητικών συνεπειών του ήλιου. Στα δημοτικά σχολεία των κρατών μελών πρέπει να εισαχθούν τουλάχιστον δύο έως τρεις ώρες σωματικής αγωγής την εβδομάδα. Η φυσική άσκηση και το ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο και τον αθλητισμό μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση του υπερβολικού βάρους ακόμη και τους ενήλικους.

4.14 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι ερευνητές, οι εργαζόμενοι στη δημόσια υγεία, οι οργανώσεις των ασθενών, οι οικονομολόγοι, οι δάσκαλοι, οι επαγγελματίες της υγείας, οι εποπτικές αρχές, οι πολιτικοί, οι φορείς λήψης αποφάσεων και η κοινωνία των πολιτών για να επιτευχθεί ο στόχος της σύμπραξης και να προκύψουν πρακτικά αποτελέσματα στα κράτη μέλη.

4.15 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπογραμμίσει τη σημασία των οργανώσεων των ασθενών, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και τον σημαντικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν για τη σύμπραξη. Επίσης, και άλλες εθελοντικές οργανώσεις και εθελοντικά δίκτυα μπορούν να διαδραματίσουν μείζονα ρόλο, διαδίδοντας τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να προληφθεί ο καρκίνος και τη σπουδαιότητα της έγκαιρης διάγνωσης. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί επίσης να επισύρει την προσοχή στο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσουν τα ΜΜΕ για τη βελτίωση των γνώσεων σχετικά με τον υγιεινό τρόπο διαβίωσης και την έγκαιρη διάγνωση προκειμένου να βελτιωθούν οι δράσεις πρόληψης.

4.16 Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η αποτελεσματική πρόληψη μπορεί να σώσει ζωές για είκοσι έως τριάντα χρόνια και αποφέρει οικονομικά πλεονεκτήματα διότι το κόστος των προληπτικών μέτρων είναι σημαντικά χαμηλότερο από το κόστος νοσηλείας.

4.17 Η ΕΟΚΕ δίνει έμφαση στη σημασία που έχει η κατάρτιση δεικτών για την παρακολούθηση της βασικής πρόληψης, επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Για να μετρηθούν, μακροχρόνια, οι δράσεις για τη βασική πρόληψη στα κράτη μέλη, προτείνεται να μετρούν τα τελευταία, σε τακτικά χρονικά διαστήματα, αφενός τον αριθμό των νέων ηλικίας 15 ετών που καπνίζουν και αφετέρου, ορισμένους δείκτες παχυσαρκίας (π.χ. με το BMI). Σε όλα τα κράτη μέλη, η παροχή φροντίδων προ του τοκετού πιθανόν να είναι ένας τρόπος παρακολούθησης των παχύσαρκων γυναικών, όπως και η στρατολογία για την παρακολούθηση της διαχρονικής τάσης των ανδρών.

Προσυμπτωματικός έλεγχος του καρκίνου (Screening)

4.18 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι ο προσυμπτωματικός έλεγχος του καρκίνου αποτελεί επένδυση για καλύτερη υγεία και την προστασία καθενός από την ασθένεια αυτή.

4.19 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι σημαντικό να αξιολογούνται τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου που έχουν εκπονηθεί.

4.20 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι τα προτεινόμενα προγράμματα πρέπει να καλύπτουν, όσο το δυνατόν περισσότερους, όταν πρόκειται για τον καρκίνο του μαστού, του τραχήλου της μήτρας, του παχέως εντέρου και του ορθού, σύμφωνα με τη σύσταση του Συμβουλίου για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου μέχρι το 2013. Από το 2003 έχουν καθοριστεί σαφείς στόχοι, οι οποίοι όμως δεν επετεύχθησαν.

4.21 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι τα κράτη μέλη πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειες τους προκειμένου να εφαρμοστεί πλήρως η σύσταση του Συμβουλίου για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου μέχρι το 2013. Η ΕΟΚΕ θα εκφράσει την ικανοποίησή της εάν όλα τα κράτη μέλη θέσουν λογικούς, βήμα προς βήμα, στόχους προς την εν λόγω κατεύθυνση.

4.22 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι σημαντική η στοχοθετημένη πληροφόρηση και η παροχή υποστήριξης στις εκτεθειμένες ομάδες προκειμένου να γνωρίζουν τα πλεονεκτήματα που συνεπάγεται ο προσυμπτωματικός έλεγχος του καρκίνου. Είναι επίσης σημαντικό να τονισθεί το άγχος και η ένταση που μπορεί να έχει ως συνέπεια η διάγνωση του καρκίνου.

4.23 Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι, οποιαδήποτε προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου μπορεί να συστηθούν, στο μέλλον, σε επίπεδο ΕΕ, αυτά θα βασίζονται σε αποδεικτικά στοιχεία. Ελπίζει επίσης ότι με την εισαγωγή, στο μέλλον, των προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου που συνιστά η ΕΕ θα προβλέπονται και οι ηλικίες σε συνδυασμό με την εισαγωγή τους από τα κράτη μέλη. Ο καθορισμός κοινών κατηγοριών ηλικίας και χρονικών διαστημάτων για την εκ νέου υποβολή σε προσυμπτωματικό έλεγχο θα μειώσουν τις διαφορές που παρατηρούνται στα αποτελέσματα και θα ωφελήσουν και την έρευνα.

4.24 Η ΕΟΚΕ διάκειται ευνοϊκά για ένα εθελοντικό ευρωπαϊκό πιλοτικό μηχανισμό πιστοποίησης.

5. Προσδιορισμός και διάδοση ορθότερων πρακτικών

5.1 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον στόχο της αντιμετώπισης των ανισοτήτων όσον αφορά τη θνησιμότητα λόγω καρκίνου, δηλαδή να μειωθούν οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών.

5.2 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι είναι σημαντικό να αρχίσουν όλα τα κράτη μέλη τη συλλογή στατιστικών δεδομένων και να καθιερώσουν μητρώα δεδομένων καρκίνου προκειμένου να επιτευχθεί ο εν λόγω στόχος. Ανοικτές και ακριβείς συγκρίσεις είναι θεμελιώδεις σχετικά με τα ανωτέρω. Μια ελάχιστη απαίτηση για την επίτευξη του εν λόγω στόχου είναι να διαθέτει ή να καταρτίσει κάθε κράτος μέλος μητρώα για τον πληθυσμό, στα οποία θα καταχωρούνται τα νέα περιστατικά καρκίνου, καθώς και ένα μητρώο για τις αιτίες θανάτου. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να συγκεντρωθούν ακριβή στοιχεία όσον αφορά τα περιστατικά, τη συχνότητα, την επιβίωση και τη θνησιμότητα. Η ΕΟΚΕ συνιστά, όπως σε μεταγενέστερο στάδιο τα μητρώα των νοσοκομείων συνδεθούν με τα κρατικά, προκειμένου να καταστούν πιο συγκρίσιμες οι στρατηγικές όπως και οι θεραπευτικές αγωγές.

5.3 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι είναι ανάγκη να προσδιορισθούν τα εμπόδια όσον αφορά τη συλλογή στοιχείων και συνιστά να αναληφθούν στοχοθετημένες δράσεις ώστε τα κράτη που δεν έχουν μητρώα να τα εισαγάγουν το συντομότερο δυνατό.

5.4 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι έχει σημασία η συλλογή στοιχείων για το κόστος του καρκίνου στην κοινωνία. Αυτό ανταποκρίνεται σε σχετικά αιτήματα και θα παρουσιάσει την έκταση του κοινωνικού προβλήματος.

5.5 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί να ερευνηθούν οι απόψεις της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης σχετικά με την καταχώρηση των στοιχείων για τον καρκίνο. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να αναφερθεί η εμπειρία των Βορείων κρατών μελών ως καλό παράδειγμα.

5.6 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι αιτίες του καρκίνου είναι πολλές, όπως ο τρόπος ζωής, οι συνθήκες εργασίας και το περιβάλλον· κατά συνέπεια η πρόληψη πρέπει να έχει ευρεία εμβέλεια.

5.7 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει, ιδιαίτερα, τη σημασία των προληπτικών δράσεων κατά του καπνίσματος. Σε πολλά κράτη μέλη, κυρίως δε στα νέα, οι καπνιστές είναι πολλοί. Συνήθως, αυτοί που καπνίζουν περισσότερο ανήκουν στις πιο εκτεθειμένες κοινωνικοοικονομικές κατηγορίες. Επίσης, το παθητικό κάπνισμα συνεπάγεται κινδύνους για την υγεία, που πρέπει να επισημανθούν.

Έρευνα

5.8 Η ΕΟΚΕ φρονεί, όπως και η Επιτροπή, ότι η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των χωρών μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά όπως και οι υποδομές όσον αφορά την έρευνα.

5.9 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόταση να ενισχυθεί η ενημέρωση του κοινού για τον καρκίνο και ιδιαίτερα, για τις κλινικές δοκιμές.

5.10 Η ΕΟΚΕ τονίζει, όπως και η Επιτροπή, τη σημασία που έχει η από κοινού ανάληψη ερευνητικών πρωτοβουλιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τα θέματα της πρόληψης, όπως π.χ. η έρευνα για τον τρόπο ζωής, η οποία παραμελήθηκε μέχρι σήμερα, ενώ αποτελεί σημαντικό και στρατηγικό ερευνητικό τομέα, σύμφωνα με τους στόχους της σύμπραξης. Πρέπει επίσης να εξετασθεί ο κίνδυνος που παρουσιάζουν οι παρενέργειες καθώς και οι μεταγενέστερες βλάβες που προξενεί η θεραπεία, και να πραγματοποιηθούν έρευνες στον τομέα αυτό όπως και για τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα.

5.11 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να δώσει έμφαση στη σημασία του ανταγωνισμού στα πλαίσια της έρευνας και φρονεί ότι, κατ'αρχάς, η συνεργασία στην έρευνα μπορεί να βελτιωθεί στο επίπεδο των υποδομών: η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ των κοινών βιολογικών τραπεζών, της ευκολότερης ανταλλαγής υλικού, της ανταλλαγής γνώσεων, των κλινικών μελετών όταν το υλικό που παράγεται από τα διάφορα κράτη μέλη δεν είναι αρκετό ή στην περίπτωση που η συνεργασία μεταξύ πολλών χωρών επιτρέπει την ταχύτερη πρόοδο (ευρωπαϊκά κέντρα πολυερευνών).

5.12 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τη σύσταση αρχής που θα αξιολογεί την έρευνα και την επιστημονική πρακτική με βάση τις ευρωπαϊκές προοπτικές. Η ανεξάρτητη αυτή αρχή μπορεί να αξιολογεί και να εξετάζει το σύνολο των επιστημονικών αποτελεσμάτων σε συγκεκριμένο ιατρικό τομέα στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, θα συγκρίνει την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον εν λόγω τομέα με προκαθορισμένα κριτήρια για να είναι η έρευνα αυτή ορθή.

5.13 Η ΕΟΚΕ κρίνει ευκταίο να υποδεικνύει η αρχή αυτή τους τομείς στους οποίους θα μπορούσε να καταρτισθούν κοινά στρατηγικά προγράμματα ερευνών της ΕΕ για τον καρκίνο, τα οποία θα ήταν σημαντικά, χωρίς όμως να έχουν κανένα εμπορικό ενδιαφέρον.

Ειδικοί δείκτες επιδόσεων

5.14 Στόχος: Να διασφαλισθούν ακριβή και συγκρίσιμα δεδομένα για τον καρκίνο που απαιτούνται για την ανάληψη πολιτικών δράσεων.

5.15 Όπως η Επιτροπή, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της σύγκρισης των δεδομένων και την ανάγκη να δημιουργηθούν μητρώα για τον καρκίνο στα κράτη μέλη.

5.16 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ακόμη ότι είναι ανάγκη να αναπτυχθούν συγκρίσιμοι και αξιολογήσιμοι δείκτες επιδόσεων. Ένα πρώτο βήμα θα είναι να ιδρύσουν μητρώα καρκίνου όλα τα κράτη μέλη και να διαβιβάζουν σχετικές εκθέσεις στην ίδια αρχή. Το Διεθνές Κέντρο Έρευνας για τον Καρκίνο (ΔΚΕΚ) και η UICC (Διεθνής Ένωση κατά του Καρκίνου) είναι πιθανόν κατάλληλοι οργανισμοί για την υποβολή εκθέσεων, εφόσον και οι δύο δραστηριοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

5.17 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι ανοικτές συγκρίσεις έχουν μεγάλη σημασία για τον προσδιορισμό και την ανταλλαγή ορθών πρακτικών.

5.18 Συγκρίσιμα δεδομένα και η ευρεία ανταλλαγή τους έχουν μείζονα σημασία για την έρευνα.

5.19 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπογραμμίσει ότι όλοι οι τομείς της αλυσίδας παροχής υπηρεσιών υγείας όπως η θεραπευτική αγωγή, η αποκατάσταση και η ανακουφιστική αγωγή, είναι σημαντικές προκειμένου να μειωθούν το άχθος που συνεπάγεται η ασθένεια του καρκίνου και οι δοκιμασίες στις οποίες εκτίθενται ο ασθενής και η ομήγυρής του. Η ΕΟΚΕ κρίνει ευκταίο να δοθεί προσοχή, σε ένα πρώτο στάδιο, στην έγκαιρη πρόληψη και σε ένα δεύτερο, στον προσυμπτωματικό έλεγχο (screening), ώστε να διαγιγνώσκεται ο καρκίνος το ταχύτερο δυνατό, και να αρχίζει, εγκαίρως, η θεραπευτική αγωγή.

5.20 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι σημαντικό να συμπεριληφθεί στα ολοκληρωμένα εθνικά προγράμματα για τον καρκίνο ολόκληρη η αλυσίδα παροχής υγειονομικών υπηρεσιών με τη θεραπευτική αγωγή, την αποκατάσταση και την ανακουφιστική αγωγή, όπως και τα δύο στάδια πρόληψης.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Källa IARC 2007.

(2) Σύσταση του Συμβουλίου της 2.12.2003 σχετικά με τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου ((2003/878/ΕΚ) ΕΕ L 327 της 16.12.2003, σ. 34

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/76

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας»

COM(2009) 380 τελικό

(2010/C 255/14)

Εισηγήτρια: η κ. O'NEILL

Στις 22 Ιουλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα:

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας

COM(2009) 380 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη» στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, επεξεργάστηκε τη γνωμοδότησή του στις 10 Νοεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση της κ. O'Neill.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε ομόφωνα την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Συμπεράσματα

1.1.1 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας, διότι αποτελεί ζήτημα καίριας σημασίας για την Ευρώπη που έχει επιπτώσεις στα άτομα, τις οικογένειες και την κοινωνία, λαμβανομένης υπόψη της γήρανσης του πληθυσμού.

1.1.2 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η πρωταρχική ευθύνη για την αντιμετώπιση της άνοιας και της παροχής περίθαλψης εμπίπτει στα κράτη μέλη· εκφράζει την ικανοποίησή της, ωστόσο, για την προσοχή που προσδίδει η Ανακοίνωση στο ρόλο της ΕΕ όσον αφορά την ενίσχυση της προόδου σε εθνικό επίπεδο.

Σημείωση ορολογίας: δεδομένου ότι ο όρος «νόσος του Αλτσχάιμερ» δεν περιλαμβάνει όλες τις μορφές άνοιας, το παρόν έγγραφο αναφέρεται στη «νόσο του Αλτσχάιμερ και σε άλλες μορφές άνοιας» ή απλώς στην «άνοια».

1.2 Συστάσεις (με τη σειρά του κειμένου και όχι με σειρά προτεραιότητας)

1.2.1 Η ΕΟΚΕ συνιστά να στηρίξει η Επιτροπή τις εκστρατείες ευαισθητοποίησης για να βελτιώσει την γνώση του κοινού όσον αφορά την άνοια προκειμένου να αυξηθεί το ποσοστό έγκαιρης διάγνωσης και να εξαλειφθεί το στίγμα.

1.2.2 Η ΕΟΚΕ συνιστά να διευρυνθεί η εμβέλεια των τομέων έρευνας που θα λάβουν στήριξη.

1.2.3 Επικροτώντας τη νέα προσέγγιση Κοινού Προγραμματισμού στην έρευνα, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προβεί σε έγκαιρη εφαρμογή της.

1.2.4 Η ΕΟΚΕ συνιστά να επεκταθεί η ανοιχτή μέθοδος συντονισμού στην υγεία, έτσι ώστε η Επιτροπή να μπορεί να ενθαρρύνει ενεργά την ανάπτυξη ειδικών εθνικών στρατηγικών και ποιοτικών πλαισίων για την άνοια.

1.2.5 Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προωθήσει ευρέως τη χρήση του Προγράμματος Υγείας για την ανάπτυξη προτύπων περίθαλψης και να συνεργαστεί ενεργά με τις εθνικές κυβερνήσεις όσον αφορά τη χρήση των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων για την ανάπτυξη και εφαρμογή κατάρτισης στην περίθαλψη της άνοιας σε τοπικό επίπεδο για οξείες ή χρόνιες περιπτώσεις και τις επιπτώσεις τους στην κοινότητα.

1.2.6 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει με έμφαση τη σημασία της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα ανθρώπινα δικαιώματα στους πάσχοντες από άνοια.

1.2.7 Η ΕΟΚΕ στηρίζει την ενέργεια που προτείνεται στην Ανακοίνωση όσον αφορά τη δημιουργία, στο πλαίσιο των δυνατοτήτων που παρέχει το Πρόγραμμα Υγείας, ενός ευρωπαϊκού δικτύου.

1.2.8 Η ΕΟΚΕ ζητεί τη διάδοση και την εφαρμογή της Ανακοίνωσης σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, σε συνεργασία με τις οργανώσεις Αλτσχάιμερ, τις εθνικές κυβερνήσεις, την Επιτροπή και άλλα αρμόδια όργανα, συμπεριλαμβανομένης της ΕΟΚΕ.

2. Ιστορικό

2.1 Η Λευκή Βίβλος με θέμα «Μαζί για την υγεία: Στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ για την περίοδο 2008-2013» (1) προσδιόρισε και εξέτασε ενδελεχώς την σημασία που έχει η καλύτερη κατανόηση των νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας.

2.2 Η Επιτροπή έθεσε ως προτεραιότητά της την εξασφάλιση ότι θα δοθεί η δέουσα αναγνώριση στο ζήτημα, δεδομένου του μεγέθους του προβλήματος, των επιπτώσεών του στους ασθενείς και σε αυτούς που αναλαμβάνουν τη φροντίδα τους καθώς και του κόστους που συνεπάγεται για την κοινωνία.

2.3 Η προτεινόμενη μακροπρόθεσμη δράση θα επικεντρωθεί σε στρατηγικές πρόληψης, μη-ιατρικής επέμβασης, καθώς και στην απόκτηση δεξιοτήτων από τους επαγγελματίες και εθελοντές που αναλαμβάνουν τη φροντίδα των ασθενών και θα δώσει έμφαση στη συνεργατική προσέγγιση μεταξύ των κρατών μελών και της Επιτροπής στον τομέα της έρευνας (2).

2.4 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνδέσει επίσης τα κατάλληλα μέρη των μελλοντικών εργασιών για τη νόσο του Αλτσχάιμερ με το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ψυχική Υγεία και την Ευημερία του 2008, αναγνωρίζοντας ότι η ψυχική υγεία αποτελεί ειδική διάσταση της νόσου του Αλτσχάιμερ.

2.5 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπερψήφισε Δήλωση (3) σχετικά με τις προτεραιότητες στην καταπολέμηση της νόσου του Αλτσχάιμερ και άλλων μορφών άνοιας, προκειμένου να αναληφθεί πολιτική δέσμευση όσον αφορά την έρευνα, την πρόληψη και την κοινωνική προστασία, την εξάλειψη του στίγματος και τη σημασία της υποστήριξης των ενώσεων που ασχολούνται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ.

3. Πλαίσιο

3.1 Η άνοια χαρακτηρίζεται από προϊούσα απώλεια των διανοητικών λειτουργιών που προκαλείται από διάφορες ασθένειες μεταξύ των οποίων η πιο κοινή είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ που πλήττει περίπου το 50-60 % των πασχόντων από άνοια. Άλλες ασθένειες συμπεριλαμβάνουν την αγγειακή άνοια και την άνοια Lewy-Body. Μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την EU patient's platform Alzheimer Europe με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προσδιόρισε τις κυριότερες σπάνιες μορφές άνοιας (4).

3.2 Εκτιμήθηκε ότι το 2008, σε 27 κράτη μέλη της ΕΕ, 7,3 εκατομμύρια άνθρωποι μεταξύ 30 και 99 ετών υπέφεραν από τις διάφορες μορφές άνοιας. Προσβάλλονται περισσότερες γυναίκες (4,9 εκατομμύρια) από άντρες (2,4 εκατομμύρια) (4).

3.3 Λόγω της γενικής αύξησης του προσδόκιμου ζωής και της γήρανσης της μεταπολεμικής γενιάς (baby boom), ο αριθμός των ηλικιωμένων αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά, ενώ η μεγαλύτερη σχετική αύξηση θα σημειώνεται από τις γηραιότερες ομάδες. Η αύξηση του αριθμού παθήσεων που σχετίζονται με την ηλικία, ειδικά δε της άνοιας, ενδέχεται να συνεχισθεί, με τις τρέχουσες προβλέψεις να δείχνουν το διπλασιασμό των ασθενών στην επόμενη εικοσαετία. Η οργάνωση Νόσος Alzheimer International υπολογίζει ότι παγκοσμίως, 104 εκατομμύρια θα πάσχουν από άνοια μέχρι το 2050.

3.4 Ο αντίκτυπος των μορφών άνοιας, τόσο επί του παρόντος όσο και μελλοντικά, στα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος και στους επαγγελματίες που περιθάλπουν τα εν λόγω άτομα, καθώς και στη δημόσια υγεία είναι σημαντικός, όπως εξίσου σημαντικό είναι το κόστος της περίθαλψης. Η οργάνωση Alzheimer Europe (2008) εκτιμά ότι το συνολικό άμεσο και ανεπίσημο κόστος περίθαλψης για τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας το 2005 ανήλθε σε 130 δισεκατομμύρια ευρώ για την ΕΕ των 27 κρατών μελών – 21 000 ευρώ ανά άτομο/έτος εκ των οποίων το 56 % προερχόταν από την ανεπίσημη περίθαλψη (5).

3.5 Στη Διάσκεψη με θέμα «Ο αγώνας κατά της νόσου του Αλτσχάιμερ και των σχετικών διαταραχών» κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Προεδρίας, δόθηκε έμφαση στο πόσο σημαντικό είναι εμείς οι Ευρωπαίοι να μοιραστούμε τις γνώσεις μας και να κινητοποιήσουμε τις δεξιότητες και εμπειρίες μας από τα διάφορα κράτη μέλη, προκειμένου να καταπολεμήσουμε αυτή την ασθένεια. Τα συμπεράσματα της Διάσκεψης εξετάστηκαν στο Συμβούλιο Υγείας το Δεκέμβριο του 2008.

3.6 Η βασική ευθύνη για την αντιμετώπιση της άνοιας και την παροχή περίθαλψης εμπίπτει στα κράτη μέλη. Εντούτοις, σύμφωνα με το άρθρο 152 της Συνθήκης σχετικά με την υγεία, υπάρχει η προσδοκία ότι η ΕΕ θα παρέχει την υποστήριξή της στην εθνική δράση και δυνάμει του άρθρου 165 της συνθήκης, η Κοινότητα και τα κράτη μέλη οφείλουν να συντονίζουν τη δράση τους στον τομέα της έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης, ώστε να εξασφαλίζεται η αμοιβαία συνοχή των εθνικών πολιτικών και της κοινοτικής πολιτικής.

4. Η Ανακοίνωση της Επιτροπής

Ο στόχος της Ανακοίνωσης της Επιτροπής είναι να καθορίσει τους τομείς και τις δράσεις σε επίπεδο ΕΕ που προσφέρουν προστιθέμενη αξία προς υποστήριξη των κρατών μελών.

4.1 Η ανακοίνωση ορίζει τέσσερα σημαντικά ζητήματα για ανάληψη κοινοτικής δράσης:

—

Πρόληψη·

—	Βελτιωμένη κατανόηση των διάφορων μορφών άνοιας – συντονισμός της έρευνας·

—	Ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών

—	Εξασφάλιση ότι τηρούνται τα δικαιώματα των ατόμων με άνοια·

—	Δημιουργία ευρωπαϊκού δικτύου.

4.2 Μια κοινή δράση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών που προβλέπεται στο πρόγραμμα εργασίας για την εφαρμογή του δεύτερου προγράμματος υγείας για το 2008-2013, πρόκειται να ξεκινήσει το 2010 και θα αποτελεί μέρος του γενικότερου στόχου της Στρατηγικής της Λισσαβώνας σχετικά με τη βελτίωση των αποτελεσμάτων στον τομέα της υγείας (6).

5. Πρόληψη

Επί του παρόντος δεν είναι δυνατή ούτε η πρόληψη αλλά ούτε και η θεραπεία της νόσου του Alzheimer και άλλων μορφών άνοιας και η άμβλυνση των γνωστικών λειτουργιών θεωρείται αναπόφευκτο τμήμα της γήρανσης. Εντούτοις, μέσω της αυξημένης γνώσης για τη γήρανση και τον εγκέφαλο, διερευνώνται πιθανοί τρόποι πρόληψης.

5.1 Δεδομένου ότι οι μορφές άνοιας σχετίζονται κατά το μάλλον ή ήττον με καρδιαγγειακά προβλήματα, η πρόληψη περιλαμβάνει τη σωστή δίαιτα (7), τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερίνης, την περιορισμένη κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών (8) καθώς και τη σωματική άσκηση.

5.2 Άλλες στρατηγικές πρόληψης συμπεριλαμβάνουν τις κοινωνικές δραστηριότητες, τη συμμετοχή και την υποστήριξη, καθώς και τη διανοητική διέγερση.

5.3 Η καλή σωματική και ψυχική υγεία κατά τη διάρκεια του βίου μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της εγκεφαλικής λειτουργίας. Τούτο συχνά αναφέρεται και ως «τρόπος ζωής για υγιή εγκέφαλο» (9).

5.4 Τα αποδεικτικά στοιχεία για την υποστήριξη αυτών των στρατηγικών είναι ακόμα περιορισμένα και η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Επιτροπή στην αίτησή της για μια πιο στοχοθετημένη έρευνα, προκειμένου να γίνουν καλύτερα κατανοητές οι ενδεχόμενες στρατηγικές πρόληψης. Αυτό υποστηρίζεται από την οργάνωση Alzheimer Europe.

5.5 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της, διότι η προτεινόμενη δράση, πρώτον, ενσωματώνει τη διάσταση της άνοιας στις τρέχουσες και μελλοντικές δράσεις της ΕΕ σε θέματα πρόληψης όσον αφορά την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και, δεύτερον, προβλέπει τη συνεργασία με τα κράτη μέλη για την ανάπτυξη και παροχή κατευθύνσεων, με σκοπό την ευρεία διάδοση στο κοινό και στις οργανώσεις υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.

5.6 Μία από τις κυριότερες προκλήσεις είναι η υλοποίηση της πρώιμης και πιο αξιόπιστης διάγνωσης. Αυτό θα μείωνε την αβεβαιότητα των ενδιαφερομένων ατόμων και εκείνων που έχουν τη φροντίδα τους, έτσι ώστε να προβαίνουν στις κατάλληλες νομικές, οικονομικές, ιατρικές και άλλα προβλέψεις.

5.7 Μεταξύ των εμποδίων που τίθενται στην πρώιμη διάγνωση είναι το ότι οι ασθενείς δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα ή τα θεωρούν ως φυσικό αποτέλεσμα της γήρανσης. Νοιώθουν επίσης άρνηση και φόβο λόγω του στίγματος που συνδέεται με την άνοια. Μια πρόσφατη έρευνά έδειξε ότι ο μέσος χρόνος καθυστέρησης μεταξύ της εμφάνισης των συμπτωμάτων και της διάγνωσης διαφέρει σημαντικά μεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών, κυμαινόμενος μεταξύ 10 μηνών για τη Γερμανία και 32 μηνών για το Ηνωμένο Βασίλειο.

5.8 Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για τον αριθμό των ατόμων σε όλη την ΕΕ που δεν έχουν, ενδεχομένως, πρόσβαση στη διάγνωση λόγω έλλειψης γνώσεων ή έλλειψης υπηρεσιών, ιδίως στις αγροτικές περιοχές και στις μειονεκτούσες κοινότητες.

5.9 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την έκκληση της Alzheimer Europe προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις εθνικές κυβερνήσεις, προκειμένου να υποστηρίξουν εκστρατείες πληροφόρησης προς το ευρύ κοινό και σε ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων μερών σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων των μέσων μαζικής ενημέρωσης, με σκοπό να βελτιώσουν την αναγνώριση των συμπτωμάτων της άνοιας και να εξαλείψουν το στίγμα (10).

6. Βελτίωση της κατανόησης των συνθηκών της άνοιας – συντονισμός της έρευνας

6.1 Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη δέσμευση της Επιτροπής για την υποστήριξή της έρευνας μέσω των προγραμμάτων πλαισίου στον τομέα της έρευνας του εγκεφάλου, τα αίτια και τις στρατηγικές πρόληψης για υγιεινή γήρανση και τη δημόσια υγεία.

6.2 Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι απαιτείται επίσης έρευνα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα διαφόρων μοντέλων περίθαλψης και ψυχοκοινωνικών και μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων, καθώς και τις επιπτώσεις των δημογραφικών αλλαγών, όπως το διαζύγιο, η σύναψη νέου γάμου, η συμβίωση, η μετανάστευση και η αστικοποίηση στην εμπειρία της άνοιας και της περίθαλψης των ασθενών.

6.3 Αν και έχει χρηματοδοτηθεί σημαντικά η έρευνα από την ΕΕ σχετικά με τις τεχνολογίες των πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και την περίθαλψη των πασχόντων από άνοια, χρειάζεται όμως μεγαλύτερη στήριξη. Τα βασικά ευρήματά της υποδεικνύουν ότι αν η τεχνολογία χρησιμοποιηθεί σύμφωνα με τους κανόνες δεοντολογίας και ενσωματωθεί σε σχέδια περίθαλψης, μπορεί να συνδράμει τους πάσχοντες από άνοια έτσι ώστε να κάνουν επιλογές και να παραμένουν με ασφάλεια στο σπίτι τους και, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους.

6.4 Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη δέσμευση της Επιτροπής σχετικά με συγκεκριμένες δράσεις έρευνας στον τομέα των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών εντός των Προγραμμάτων πλαισίου καθώς και σε μεγάλης κλίμακας πιλοτικά σχέδια που έχουν δρομολογηθεί από την ΕΕ και 23 ευρωπαϊκές χώρες και αφορούν προϊόντα και υπηρεσίες ΤΠΕ (11).

6.5 Δεδομένης του αυξημένης εξάπλωσης της νόσου, προέχει η συνεργασία μεταξύ των ιδρυμάτων ερευνών, των φορέων χρηματοδότησης και των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την προσέγγιση κοινού προγραμματισμού σε εθελοντική βάση, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ό,τι η διαθέσιμη χρηματοδότηση, τόσο εθνική όσο και μέσω προγραμμάτων της ΕΕ, χρησιμοποιείται κατά τον καλύτερο τρόπο.

6.6 Η ΕΟΚΕ, συνεπώς, φρονεί ότι είναι ουσιαστικής σημασίας η δέσμευση των κρατών μελών όσον αφορά την έρευνα, τη χρηματοδότησή της και τη συνεργασία.

7. Ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών

7.1 Δεδομένης της αναγνωρισμένης ανάγκης για περαιτέρω έρευνα, της σημασίας της πρώιμης διάγνωσης, του φάσματος των θεραπευτικών αγωγών και της διαθέσιμης υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικής φροντίδας στα κράτη μέλη, η ανοικτή μέθοδος συντονισμού διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της κοινωνικής προστασίας, την κοινωνική ένταξη και τις διαθέσιμες υπηρεσίες μακροχρόνιας περίθαλψης.

7.2 Η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών στους πάσχοντες από άνοια και στα άτομα που έχουν αναλάβει τη φροντίδα τους είναι ουσιαστική. Σε ορισμένα κράτη μέλη, αποτελεί μέρος μιας συνολικής στρατηγικής αλλά έως τώρα μόνο δύο κράτη μέλη έχουν θεσπίσει επίσημα στρατηγική στην ΕΕ και η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Επιτροπή, μέσω της επέκτασης της ανοικτής μεθόδου συντονισμού στην υγεία, θα μπορούσε να ενθαρρύνει την ανάπτυξη συγκεκριμένων εθνικών στρατηγικών και πλαισίων ποιότητας που θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημεία αναφοράς για άλλα κράτη μέλη και να βελτιώσουν τις πολιτικές, την κατάρτιση και την έρευνα.

7.3 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της σχετικά με τη δέσμευση για την παροχή ειδικής κατάρτισης στο υγειονομικό και νοσηλευτικό προσωπικό, καθώς και στα μέλη της οικογενείας των ασθενών που πάσχουν από άνοια, σύμφωνα με μια ολιστική προσέγγιση της περίθαλψης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει στη χρήση του Προγράμματος Υγείας της ΕΕ για την ανάπτυξη μοντέλων περίθαλψης τα οποία συμπληρώνονται με τη χρήση από τα κράτη μέλη των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων για τη θέση σε εφαρμογή. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό υπό το πρίσμα της έλλειψης ειδικευμένου προσωπικού στους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικής φροντίδας (12). Ουσιαστικής σημασίας είναι η παροχή κατάρτισης για τη βελτίωση της κατανόησης της νόσου του Αλτσχάιμερ και της άνοιας καθώς και για την εφαρμογή της δεοντολογίας στην πράξη από το προσωπικό που εργάζεται στην κοινότητα στους τομείς της οξείας και χρόνιας περίθαλψης.

7.4 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών σε προσδιορισμένους τομείς πρόληψης και υπηρεσιών που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των πασχόντων από τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας.

7.5 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την παραχώρηση αρμοδιοτήτων και εξουσιών στις εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς οργανώσεις που ασχολούνται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες σχετικές οργανώσεις ασθενών. Αυτές οι οργανώσεις παρέχουν φάσμα υπηρεσιών στους πάσχοντες από κάποια μορφή άνοιας και στα άτομα που τους φροντίζουν και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων και στην προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με άνοια.

7.6 Αυτές οι οργανώσεις παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες (13) που μπορεί να επηρεάσουν και να εμπλουτίσουν την έρευνα, την πολιτική και την πρακτική και να επιτρέψουν να ακουστεί η φωνή των πασχόντων από άνοια και των ατόμων που τους φροντίζουν. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να προσφέρει τη στήριξη και την επιρροή της, συμμετέχοντας στο έργο διασύνδεσης με ευρύ φάσμα οργανώσεων στα κράτη μέλη και διεθνώς.

7.7 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την έκκληση της Alzheimer Europe προς τις εθνικές κυβερνήσεις να αναγνωρίσουν τη σημαντική συμβολή των ενώσεων που ασχολούνται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ και να τις χρηματοδοτήσουν προκειμένου να καλύψουν την προβλεπόμενη αύξηση του αριθμού των ατόμων που θα προσβληθούν από τη νόσο του Αλτσχάιμερ ή άλλες μορφές άνοιας στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

8. Διασφάλιση των δικαιωμάτων των πασχόντων από άνοια

8.1 «Πρωτίστως και κυρίως, αυτοί που πάσχουν από άνοια είναι φίλοι, συγγενείς, γείτονες ή μέλη της κοινωνίας. Το γεγονός ότι πάσχουν από ένα συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας είναι δευτερεύον» (14). Η ΕΟΚΕ σέβεται το δικαίωμα των πασχόντων από τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας για αξιοπρεπή μεταχείριση και αναγνώριση του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού τους.

8.2 Ο αντίκτυπος τόσο της διάγνωσης όσο και της προϊούσας απώλειας των διανοητικών λειτουργιών στους ασθενείς και τα άτομα που τους φροντίζουν μπορεί να οδηγήσει στον κοινωνική απομόνωση και να είναι αρνητικός, με επιπτώσεις στην υγεία και την ευημερία τους. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τις εθνικές κυβερνήσεις να πληροφορήσουν και να διαπαιδαγωγήσουν την κοινωνία, έτσι ώστε να εξαλειφθεί το στίγμα που συνοδεύει την άνοια.

8.3 Η ΕΟΚΕ ζητεί επίμονα να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματα των πασχόντων από άνοια στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ενισχύθηκε περαιτέρω με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και τα δικαιώματα των ασθενών (15). Πρέπει να παρέχεται πληροφόρηση τόσο για την πάθηση όσο και τις διαθέσιμες υπηρεσίες και οι πάσχοντες και τα άτομα που τους φροντίζουν πρέπει να συμμετέχουν στις σχετικές με αυτούς αποφάσεις.

8.4 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Επιτροπή στον επηρεασμό της πολιτικής ηγεσίας της ΕΕ για την αναγνώριση και την τήρηση των δικαιωμάτων των αναπήρων ηλικιωμένων, έτσι ώστε να μην γίνονται θύματα παραμέλησης και κακοποίησης (16).

9. Δημιουργία Ευρωπαϊκού Δικτύου

9.1 Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική τη δημιουργία ευρωπαϊκού δικτύου μέσω του Προγράμματος Υγείας. Αυτό θα επέτρεπε την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών· θα συνέβαλε επίσης στην ανάπτυξη συνεκτικών προτύπων και προσεγγίσεων (17) σχετικά με τους ευάλωτους ηλικιωμένους στα κράτη μέλη και στη σκοπιμότητα διαμόρφωσης κοινών αρχών και ορισμών σχετικά με τα δικαιώματα των πασχόντων από άνοια.

9.2 Επιπρόσθετα, ένα ευρωπαϊκό δίκτυο θα συνέβαλε στη βελτίωση στο σύνολο των κρατών μελών:

—	της κατάρτισης μιας ευρύτερης ομάδας προσωπικού υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικής μέριμνας σχετικά με την άνοια και τους τρόπους υποστήριξης των πασχόντων και των ατόμων που τους φροντίζουν·

—	της διαπαιδαγώγησης σχετικά με την άνοια, προκειμένου να εξαλειφθεί το στίγμα και να ενθαρρυνθεί η πρώιμη διάγνωση·

—	του συντονισμού μεταξύ των επαγγελματιών που εργάζονται με πάσχοντες από άνοια και με άτομα που τους φροντίζουν, έτσι ώστε να καλύπτονται ατομικές ανάγκες (18).

9.3 Το Δίκτυο θα μπορούσε να συμπεριλάβει τη συνεργασία με τις εθνικές κυβερνήσεις για την κατάρτιση ατομικών δηλώσεων τελευταίων επιθυμιών, κατά το διάστημα που αυτό διατηρεί τη δυνατότητα συγκατάθεσης, λαμβάνοντας υπόψη την ιατρική αγωγή, την περίθαλψη, την υποστήριξη, τα οικονομικά και νομικά ζητήματα καθώς και τη δυνατότητα ορισμού εκ των προτέρων ενός αξιόπιστου προσώπου που θα εκφράζεται εξ ονόματος τους.

9.4 Η ΕΟΚΕ καλεί για στενή συνεργασία μεταξύ του Δικτύου και της οργάνωσης Alzheimer Europe, προκειμένου να διασφαλιστεί η παροχή ορθών και συνεκτικών πληροφοριών σχετικά με την άνοια, ζήτημα ζωτικής σημασίας για την εξάλειψη του στίγματος, για την ενθάρρυνση των ατόμων να αναζητήσουν ιατρικές συμβουλές και να αποκτήσουν γνώση των διαθέσιμων υπηρεσιών και της υποστήριξης καθώς και για την προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων ως προς τη διατήρηση της αξιοπρέπειας και του αυτοπροσδιορισμού.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ της 18.9.2008 με θέμα «Λευκή Βίβλος - Μαζί για την υγεία: Στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ για την περίοδο 2008-2013» (COM(2007) 630 τελικό), εισηγήτρια η κ. Cser, ΕΕ C 77 της 31.3.2009.

(2) Dementia Year Book 2008 Alzheimer Europe.

(3) ΕΚ Δήλωση ΕΚ414.434.

(4) COM(2009) 380 τελικό.

(5) Alzheimer Europe(2008) Dementia in Europe Yearbook.

(6) Απόφαση αριθ. 1350/2007/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, που αφορά τη θέσπιση προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της υγείας για την περίοδο 2008-2013. Βλ. http://ec.europa.eu/health/ph_information/indicators/lifeyears_en.htm.

(7) ΕΕ C 24 της 31.1.2006, σελ. 63

(8) ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σελ. 10

(9) Dementia Risk Reduction: The evidence. Alzheimer’s Australia Paper 13/9/2007.

(10) Alzheimer Europe: Δήλωση του Παρισιού για τις πολιτικές προτεραιότητες του κινήματος Αλτσχάιμερ (Paris Declaration on the political priorities of the Alzheimer movement). (2006)

(11) http://ec.europa.eu/information_society/activities/health/docs/policy/interop-com2007-332-final.pdf, Απόφαση αριθ.742/2008/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9ης Ιουλίου 2008, ΕΕ L 201/49 της 30ης Ιουλίου 2008.

(12) ΕΕ C 317 της 23.12.2009, σελ. 105.

(13) Η Ευρωπαϊκή Συνεργασία για την Άνοια (European Collaboration on Dementia - EuroCoDe) λειτουργεί με σκοπό την παροχή συναινετικών δεικτών και την ανάληψη κοινών ενημερωτικών ερευνών.

(14) Alzheimer Europe Year Book 2008.

(15) ΕΕ C 10 της 15ης Ιανουαρίου 2008, σελ. 67.

(16) ΕΕ C 44 της 16ης Φεβρουαρίου 2008, σελ. 109.

(17) ΕΕ C 204 της 9ης Αυγούστου 2008, σελ. 103.

(18) Baseline assessment of current information provision to people with dementia and their carers; Alison Bowes NHS Quality Improvement Scotland and the Dementia Services Development Centre at Stirling, Scotland.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/81

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την Πράσινη Βίβλο — Προώθηση της μαθησιακής κινητικότητας των νέων

COM(2009) 329 τελικό

(2010/C 255/15)

Μόνη εισηγήτρια: η κ. PÄÄRENDSON

Στις 8 Ιουλίου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την

Πράσινη Βίβλο – Προώθηση της μαθησιακής κινητικότητας των νέων

COM(2009) 329 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 4 Δεκεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση της κ. Päärendson.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 173 ψήφους υπέρ 4 ψήφους κατά και 2 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τις προτάσεις της Επιτροπής για την προώθηση της μαθησιακής κινητικότητας των νέων. Για να γίνει πραγματικότητα αυτή η μεγαλύτερη κινητικότητα, οι δυνητικοί φορείς υποδοχής πρέπει να ενθαρρυνθούν να λειτουργούν σαν μαγνήτης για την προσέλκυση νέων ενδιαφερόμενων στη χώρα και στην πόλη τους.

Οι στόχοι της μαθησιακής κινητικότητας θα μπορέσουν να επιτευχθούν μόνο εάν υπάρχει πλήρης και εκτενής συνεργασία και καταβληθούν προσπάθειες σε όλα τα επίπεδα (από την ΕΕ, τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τους κοινωνικούς εταίρους, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και, βέβαια, από τους ίδιους τους νέους).

1.2.1 Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να αυξήσουν τις προσπάθειές τους για την άρση των εμποδίων στην κινητικότητα και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν δεόντως την κοινοτική νομοθεσία και να εξαλείψουν τα διοικητικά και τα νομοθετικά εμπόδια (άδειες διαμονής, δικαιώματα κοινωνικής ασφάλισης, μη αναγνώριση των σπουδαστικών δελτίων ταυτότητας από άλλη χώρα). Η μαθησιακή κινητικότητα συνέβαλε σημαντικά στην επιτυχία της διαδικασίας της Μπολόνια και του Ευρωπαϊκού Χώρου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μπορεί να συμβάλει εξίσου σημαντικά και στην ανάπτυξη ενός Κοινού Ευρωπαϊκού Χώρου Διά Βίου Μάθησης. Η θέσπιση «καθεστώτος ευρωπαίου ασκουμένου» ή «καθεστώτος ευρωπαίου σπουδαστή» θα εξασφαλίσει την ίση μεταχείριση και θα καθησυχάσει πολλούς φόβους και ανησυχίες σχετικά με την αναγνώριση των πτυχίων, την ιατροφαρμακευτική κάλυψη, την οικονομική υποστήριξη των σπουδαστών κλπ.

1.2.2 Για την επικύρωση και την αναγνώριση τόσο της τυπικής όσο και της άτυπης, πρέπει να αναγνωριστεί επίσημα, να υπογραφεί και να επικυρωθεί η σύμβαση της Λισσαβώνας σχετικά με την αναγνώριση των τίτλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στον ευρωπαϊκό χώρο.

1.3 Για να αυξηθεί η υποστήριξη της μαθησιακής κινητικότητας (αλλά και η χρηματοδοτική της στήριξη), είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουν και να αναγνωρίσουν όλα τα μέρη τα οφέλη που έχει να προσφέρει. Πρέπει να εξηγηθεί περαιτέρω και να τονιστεί η σύνδεση μεταξύ μαθησιακής κινητικότητας και απασχολησιμότητας.

Η προώθηση της κινητικότητας των νέων Ευρωπαίων, καθώς και η προσέλκυση των λαμπρότερων νέων από τρίτες χώρες στην Ευρώπη, αποτελούν σημαντικά στοιχεία για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης και της σημαντικής ηγετικής της θέσης στον τεχνολογικό στίβο. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι πρέπει να διευθετηθούν αμέσως τα προβλήματα βίζας, τα οποία εμποδίζουν την κινητικότητα. Η ΕΟΚΕ είναι επίσης πεπεισμένη ότι η μακροπρόθεσμη σταδιακή διεύρυνση των προγραμμάτων μαθησιακής κινητικότητας σε τρίτες χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ κ.ά. θα αποτελούσε σώφρονα επένδυση.

1.4.1 Η ΕΟΚΕ θα συνιστούσε ιδιαιτέρως να καταβληθούν παράλληλα σοβαρές προσπάθειες για την αποτροπή της διαρροής εγκεφάλων από την Ευρώπη και για την ανάδειξη της Ευρώπης σε ελκυστικό τόπο για τους επιστήμονες ευρωπαϊκής, αλλά και μη ευρωπαϊκής προέλευσης.

1.5 Η ΕΕ και τα κράτη μέλη δεν θα δρέψουν τα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη από την αύξηση του αριθμού των μετακινούμενων σπουδαστών, εάν δεν αυξηθούν σημαντικά οι πόροι για τη στήριξη της μαθησιακής κινητικότητας. Σε εποχές κρίσης, θα πρέπει να γίνουν διαρθρωτικές επενδύσεις σε μια περισσότερο εκπαιδευμένη και περισσότερο ανταγωνιστική Ευρώπη. Για τη βελτίωση της χρηματοδότησης, η ΕΕ θα πρέπει να κινητοποιήσει όλους τους υπάρχοντες μηχανισμούς και εταίρους και να ενσωματώσει την κινητικότητα σε όλες τις συναφείς πολιτικές, ώστε να μπορεί να χορηγείται χρηματοδότηση από τα διαρθρωτικά ταμεία και από το πρόγραμμα-πλαίσιο Ε & Α. Το ΕΚΤ θα πρέπει να αποτελέσει πρόσθετη πηγή χρηματοδότησης, ιδίως για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ), συμπληρωματική της υφιστάμενης χρηματοδότησης από το Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης 2007-2013.

1.6 Η αύξηση της μαθησιακής κινητικότητας δεν θα επιφέρει τις δυνατές βελτιώσεις παρά μόνον εάν η ποιότητα της εκπαίδευσης στο εξωτερικό είναι αρκετά υψηλή. Η ΕΟΚΕ συνιστά, συνεπώς, να τηρούν όλα τα προγράμματα κινητικότητας τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Ποιότητας για την Κινητικότητα.

1.7 Η ΕΟΚΕ συνιστά, επίσης, να μεταρρυθμιστούν τα ισχύοντα προγράμματα για την κινητικότητα (Erasmus, Leonardo, Comenius, Grundtvig, Marie Curie), έτσι ώστε να απλοποιηθούν οι διαδικασίες και να ελαχιστοποιηθούν τα γραφειοκρατικά εμπόδια, ιδίως με τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σ’ αυτή τη διαδικασία.

1.8 Η δέσμευση υπέρ της κινητικότητας θα πρέπει να εκφραστεί με τον καθορισμό ενός φιλόδοξου επιπέδου αναφοράς για την κινητικότητα στο νέο στρατηγικό πλαίσιο για την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης («ΕΚ 2020»). Αυτό το επίπεδο αναφοράς θα πρέπει να διαφοροποιείται μεταξύ των διάφορων στοχευόμενων ομάδων (σπουδαστές ΙΕΚ, καθηγητές, μη τυπική εκπαίδευση, πανεπιστημιακοί φοιτητές και μαθητές) και να βασίζεται σε ένα πολύ πιο πλήρες σύνολο στατιστικών δεδομένων.

1.9 Για να γίνουν ευρύτερα γνωστά τα προγράμματα υπέρ της μαθησιακής κινητικότητας και να αυξηθεί ο αριθμός των σπουδαστών που επιλέγουν να διανύσουν μια περίοδο σπουδών στο εξωτερικό, πρέπει να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της πληροφόρησης για το θέμα αυτό.

1.10 Η EOKE είναι υπέρ της δημιουργίας ενιαίας ευρωπαϊκής διαδικτυακής πύλης, όπου θα ανευρίσκονται εύκολα όλες οι πληροφορίες για τα πανευρωπαϊκά προγράμματα μαθησιακής κινητικότητας και όπου οι επιχειρήσεις θα μπορούν να βρίσκουν πληροφορίες (βιογραφικά σημειώματα) για τους νέους σπουδαστές που αναζητούν δυνατότητες πρακτικής άσκησης ή μαθητείας και αντιστρόφως. Τα ευρωπαϊκά δίκτυα επιχειρήσεων (συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων εκπροσώπησης των ΜΜΕ) και οι ενώσεις ελεύθερων επαγγελματιών της ΕΕ πρέπει να ενθαρρυνθούν να προσθέσουν στους ιστοτόπους τους πληροφορίες για τα προγράμματα μαθησιακής κινητικότητας και να τα διαφημίζουν μεταξύ των μελών τους.

1.11 Για να επισπευσθεί η πολιτική διεργασία μετά την Πράσινη Βίβλο, η ΕΟΚΕ θα συνιστούσε να οριστεί η έννοια της μαθησιακής κινητικότητας και να προσδιοριστεί το φάσμα ηλικιών που καλύπτει.

1.12 Η ΕΟΚΕ έχει την πεποίθηση ότι, για να προωθηθεί η μαθησιακή κινητικότητα, η διδασκαλία ξένων γλωσσών θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα στα προγράμματα σπουδών των ιδρυμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε όλα τα επίπεδα. Συνιστούμε, επίσης, να διερευνηθούν διάφορες επιλογές για να καταστεί η διαμονή επί ένα έτος στο εξωτερικό υποχρεωτική για τους καθηγητές ξένων γλωσσών σε όλα τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να ζητηθεί από τα κράτη μέλη να εντείνουν, στην εκπαιδευτική τους πολιτική, τις προσπάθειες να επιτευχθεί ο στόχος της ομιλίας τουλάχιστον δύο άλλων γλωσσών της ΕΕ από κάθε ευρωπαίο πολίτη.

2. Σύνοψη της Πράσινης Βίβλου της Επιτροπής

2.1 Στις 8 Ιουλίου 2009 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε μια Πράσινη Βίβλο για την «Προώθηση της μαθησιακής κινητικότητας των νέων», με σκοπό να ξεκινήσει ένας δημόσιος διάλογος όσον αφορά τον βέλτιστο τρόπο προώθησης των δυνατοτήτων κινητικότητας των νέων στην Ευρώπη, προκειμένου να αναπτύξουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους μέσω της διαμονής σε μία άλλη χώρα για σπουδές ή επαγγελματική εμπειρία, εθελοντική εργασία ή επιμόρφωση στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης.

2.2 Η Πράσινη Βίβλος καλύπτει ευρύ πεδίο: αποσκοπεί στην εξέταση της κατάστασης όλων των νέων σε όλα τα διαφορετικά μαθησιακά πλαίσια, ήτοι στο σχολείο, στο προπτυχιακό, μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο των πανεπιστημιακών σπουδών, αλλά και στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης, της μαθητείας, των ανταλλαγών νέων, της εθελοντικής εργασίας ή της επαγγελματικής κατάρτισης, εντός ή εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (1). Επιδιώκει την προώθηση της οργανωμένης μαθησιακής κινητικότητας, εστιάζοντας στη φυσική κινητικότητα των νέων (16-35 ετών), αλλά αναγνωρίζοντας επίσης την αξία της εικονικής κινητικότητας (για την ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων, προγραμμάτων κατάρτισης και αδελφοποιήσεων). Αποσκοπεί στη διερεύνηση τρόπων καλύτερης ενεργοποίησης των υφιστάμενων, αλλά και νέων μηχανισμών και εργαλείων για την προώθηση της κινητικότητας των νέων, καθώς και τρόπων κινητοποίησης των δημόσιων αρχών στα διάφορα επίπεδα –ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό– από κοινού με τους άλλους ενδιαφερόμενους –επιχειρήσεις, κοινωνία των πολιτών, ιδιώτες. Επισημαίνει συγκεκριμένους τομείς όπου απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες και προτείνει πιθανούς τρόπους δράσης. Όποτε είναι δυνατό, παρέχει παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών. Υπάρχουν δυνατότητες χρηματοδότησης, προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης και πρακτική καθοδήγηση για τους μετακινούμενους σπουδαστές, αλλά χρειάζεται να δημοσιοποιηθούν περισσότερο και να γίνουν πιο ευπρόσιτα.

2.3 Το πρόγραμμα Erasmus με την 20ετή πείρα του αποτελεί απόδειξη του θετικού αντικτύπου της πολιτικής για τη μαθησιακή κινητικότητα. Στην έκθεσή της του Δεκεμβρίου 2007 σχετικά με τη στρατηγική της Λισσαβώνας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τόνιζε πως η κινητικότητα τύπου Erasmus θα πρέπει να καταστεί σταθερό στοιχείο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (2). Η Επιτροπή υπογράμμισε τη σημασία των επενδύσεων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, π.χ. στην αναβάθμιση των γνώσεων και των δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση της σημερινής οικονομικής κρίσης. Για να εξασφαλιστεί η μελλοντική ανταγωνιστικότητα και συνοχή της ΕΕ, οι δυνατότητες μαθησιακής κινητικότητας θα πρέπει να είναι ανοιχτές σε όλους τους νέους της Ευρώπης· η μαθησιακή κινητικότητα θα πρέπει να αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση (3)· και η κινητικότητα της γνώσης να καταστεί «πέμπτη ελευθερία» στην ΕΕ.

2.4 Στο ανακοινωθέν της Λουβένης, που εκδόθηκε στις 29 Απριλίου 2009 από τους αρμόδιους για την τριτοβάθμια εκπαίδευση υπουργούς των χωρών που συμμετέχουν στη διαδικασία της Μπολόνια, αναφέρεται ότι, έως το 2020, τουλάχιστον το 20 % των αποφοίτων πανεπιστημίου στον Ευρωπαϊκό Χώρο Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης θα πρέπει να έχει διανύσει μια περίοδο σπουδών ή κατάρτισης στο εξωτερικό (4).

2.5 Η Πράσινη Βίβλος ξεκινά, συνεπώς, δημόσια διαβούλευση και ζητά απαντήσεις στα επόμενα θέματα και ερωτήματα:

—	Πώς μπορούν να ενθαρρυνθούν περισσότεροι νέοι να περνούν μια χρονική περίοδο στο εξωτερικό για σπουδές, επιμόρφωση, εθελοντική εργασία ή επαγγελματική εμπειρία;

—	Ποια είναι τα κυριότερα εμπόδια που πρέπει να υπερνικηθούν για την κινητικότητα;

—

Πώς μπορούν να συνεργαστούν στενότερα και αποτελεσματικότερα όλοι οι εμπλεκόμενοι –σχολεία, πανεπιστήμια, επιχειρήσεις και επαγγελματικές οργανώσεις, κρατικές υπηρεσίες και τοπικές αρχές, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κλπ.– για να προτρέψουν τους νέους άλλων εθνικοτήτων να έρθουν και να αποκτήσουν πείρα κοντά τους; Επίσης, πώς μπορούν να υποκινηθούν οι εταιρείες να υποδέχονται τους συμμετέχοντες στα προγράμματα κινητικότητας, συμπεριλαμβανομένων των νέων επιχειρηματιών και τους νέων μαθητευομένων;

3. Κινητικότητα: οφέλη, εμπόδια και απειλές

3.1 Όπως σωστά επισημαίνεται στην Πράσινη Βίβλο, η μαθησιακή κινητικότητα «αποτελεί έναν από τους βασικούς τρόπους με τον οποίο ένα άτομο, ιδίως οι νέοι, μπορεί να ενισχύσει τη μελλοντική του απασχολησιμότητα και την προσωπική του εξέλιξη».

Η μετάβαση σε άλλη χώρα για σπουδές, ως τοποθέτηση που συνδέεται με την υπάρχουσα θέση απασχόλησης, για την απόκτηση ευρύτερης επαγγελματικής πείρας ή για εθελοντική εργασία προσφέρει στους νέους μια πραγματική ευκαιρία να διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που παρέχονται στην Πράσινη Βίβλο, τα υφιστάμενα προγράμματα για την κινητικότητα (5) έδωσαν δυνατότητες κινητικότητας σε περίπου 310 000 νέους, δηλαδή μόνο στο 0,3 % της πληθυσμιακής ομάδας 16-29 ετών στην ΕΕ. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι, εκτός αυτών των προγραμμάτων, άλλοι 550 000 πανεπιστημιακοί φοιτητές κάθε χρόνο αρχίζουν σπουδές στο εξωτερικό.

3.2.1 Εντούτοις, η κινητικότητα παραμένει χαμηλή, παρά τις πολυάριθμες προσπάθειες των ευρωπαϊκών οργάνων και άλλων, μέσω προγραμμάτων στήριξης και άλλων δυνατοτήτων. Η κινητικότητα είναι πιο προσιτή σε ορισμένους σπουδαστές από ό,τι σε άλλους, π.χ. τους ασκούμενους και τους μαθητευόμενους, για τους οποίους εξακολουθούν να υφίστανται πολλά πρακτικά εμπόδια, μεταξύ άλλων επειδή περίπου το 80 % των πόρων προορίζεται για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

3.3 Η Πράσινη Βίβλος επιδιώκει να ενθαρρύνει τη μετάβαση στο εξωτερικό για σπουδές ή εργασία, ώστε η μαθησιακή κινητικότητα, αντί να αποτελεί την εξαίρεση, να γίνει μια φυσική επιλογή προς αξιολόγηση από τους νέους Ευρωπαίους. Οι νέοι πρέπει να κατανοήσουν καλύτερα τα πολυάριθμα πλεονεκτήματα που θα τους προσφέρει, όπως τη βελτίωση των γλωσσικών και άλλων δεξιοτήτων και την ενίσχυση των διαπολιτισμικών ικανοτήτων που θα τους ωφελήσουν στη ζωή τους σε έναν όλο και πιο πολυπολιτισμικό κόσμο. Η επαγγελματική μαθησιακή κινητικότητα εφοδιάζει τους νέους με τη σωστή νοοτροπία, με αίσθηση της προσωπικής πρωτοβουλίας, εξωστρέφεια και αυτοπεποίθηση. Η πράξη δείχνει πως όσοι έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό είναι πιο πιθανό να παραμείνουν πιο κινητικοί σε όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου.

3.4 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την αύξηση της κινητικότητας των νέων για σπουδές και απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας, διότι θα αυξήσει την κινητικότητα σε όλες τις ηλικίες. Για να γίνει πραγματικότητα αυτή η μεγαλύτερη κινητικότητα, οι δυνητικοί φορείς υποδοχής πρέπει να ενθαρρυνθούν να λειτουργούν σαν μαγνήτης για την προσέλκυση τέτοιων ανθρώπων στη χώρα και στην πόλη τους.

Η μαθησιακή κινητικότητα ωφελεί κατά πρώτο λόγο τους νέους, τα εκπαιδευτικά και τα ερευνητικά ιδρύματα και τις επιχειρήσεις. Μακροπρόθεσμα θα αυξήσει επίσης την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη μιας κοινωνίας έντασης γνώσης, και θα συντείνει στη βαθύτερη συνειδητοποίηση της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, ενισχύοντας την αίσθηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και εμφυσώντας στους πολίτες μια πιο θετική στάση έναντι της Ευρώπης. Προωθεί, τέλος, την εκμάθηση ξένων γλωσσών και την πολυγλωσσία.

3.5.1 Η μαθησιακή κινητικότητα συμβάλλει στην ελεύθερη κυκλοφορία της γνώσης, η οποία μπορεί να θεωρηθεί η πέμπτη ελευθερία της ΕΕ. Για να προωθήσουν τη μαθησιακή κινητικότητα, τα ιδρύματα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα πρέπει να γίνουν πιο ανοιχτά και, ιδίως, να αυξήσουν τη συνεργασία τους, ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικό το έργο τους. Η κινητικότητα μεταξύ επιχειρήσεων, καθώς και μεταξύ των επιχειρήσεων και των εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων, θα έχει επίσης πολύ μεγάλη συμβολή στην ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών και τεχνολογικών συμπράξεων, ενισχύοντας έτσι την ανταγωνιστικότητα και την ικανότητα καινοτομίας της Ευρώπης.

3.5.2 Η αύξηση της κινητικότητας θα ωφελήσει ιδιαίτερα τα κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα, χάρη στην ενίσχυση της πολιτισμικής πολυμορφίας και της ικανότητας πρόσληψης πραγματικά διαπρεπών ερευνητικών ομάδων. Θα ωφελήσει, επίσης, τις εταιρείες με πολυπολιτισμικές, πολυγλωσσικές δεοντολογικές αξίες και κάθε εταιρεία που επιδίδεται σε διεθνείς εμπορικές συναλλαγές. Σε έναν κόσμο όπου η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ αντιμετωπίζει ολοένα και εντονότερες προκλήσεις από ραγδαία αναπτυσσόμενες χώρες –Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Νότιος Αφρική και στο μέλλον πολύ περισσότερες– το μέλλον των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων (και προπαντός το μέλλον των ευκαιριών ποιοτικής απασχόλησης) θα έγκειται είτε στην κατάκτηση ηγετικής θέσης στις νέες τεχνολογίες και στην παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας για εξειδικευμένα τμήματα της αγοράς, πράγμα που εξαρτάται από τη διατήρηση της πρωτοπορίας της ΕΕ στην έρευνα και ανάπτυξη, είτε στον ευρύτερο τομέα των υπηρεσιών.

Θα υπάρξουν, ωστόσο, εμπόδια και κίνδυνοι που πρέπει να προληφθούν, όπως:

—	η ενδεχόμενη συγκέντρωση της έρευνας υψηλού επιπέδου (και της συναφούς διδασκαλίας και μάθησης) σε ολιγάριθμα κέντρα αριστείας στην Ευρώπη, λόγω της συρροής των διαπρεπόντων σπουδαστών σε αυτά, εις βάρος πολλών λιγότερο φημισμένων ιδρυμάτων·

—	η ενδεχόμενη συγκέντρωση των σπουδών στις ευρύτερα διαδομένες, παγκόσμιες γλώσσες (συγκεκριμένα τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά και τα γερμανικά), εις βάρος εκείνων των κρατών μελών των οποίων οι γλώσσες δεν είναι ευρέως γνωστές έξω από τα σύνορά τους·

—

λόγω της αυξανόμενης επικέντρωσης στα αγγλικά, οι μετακινούμενοι σπουδαστές και ερευνητές ενδέχεται να ενθαρρυνθούν να μεταβούν σε άλλα μέρη του αγγλόφωνου κόσμου, όπως στις ΗΠΑ, στην Κίνα, στην Ιαπωνία, σε άλλα μέρη της Ανατολικής Ασίας και πέραν αυτής, και ίσως είναι δύσκολο να πειστούν έπειτα να επιστρέψουν κάποτε στην Ευρώπη. Κάθε εξέλιξη της ΕΕ στο πεδίο της κινητικότητας θα πρέπει να περιλαμβάνει επαρκή ενθάρρυνση των μετακινούμενων ακαδημαϊκών να εγκατασταθούν στην ΕΕ σε πιο μακροπρόθεσμο επίπεδο·

—	μεγαλύτερη διαρροή εγκεφάλων, όσο περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες θα ανοίγονται στις αποκαλούμενες «χώρες μέσου εισοδήματος» (6) στον αναπτυσσόμενο κόσμο·

—

καθώς οι κυρίως ωφελούμενοι θα είναι οι πτυχιούχοι των θεωρητικών επιστημών και όχι των πρακτικών, πολλές μικρότερες εταιρείες, ιδίως στους κλάδους των πρακτικών επιστημών, θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να προσλαμβάνουν μόνο άτομα με τις βασικές δεξιότητες, αφού οι γλωσσικές και άλλες παρόμοιες δεξιότητες θα αγοράζονται πιο εύκολα.

3.6.1 Για να διατηρηθεί η ηγετική θέση της Ευρώπης στον τεχνολογικό στίβο, θα πρέπει να αποδίδεται σημασία στη γαλούχηση των μεγαλύτερων ταλέντων. Σήμερα οι ΗΠΑ θεωρούνται ακόμη πρωτοπόροι στον αποκαλούμενο «πόλεμο των ταλέντων». Περίπου 400 000 Ευρωπαίοι με επιστημονική και τεχνική εκπαίδευση ζουν και εργάζονται στην Αμερική. Από τα 50 κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου, τα 36 βρίσκονται στις ΗΠΑ και μόνο 10 στην ΕΕ. Όμως, ούτε η ηγετική θέση των ΗΠΑ θα παραμείνει αδιαφιλονίκητη. Το ταλέντο δεν αποτελεί πλέον αποκλειστικό προνόμιο του δυτικού κόσμου. Η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Ρωσία και άλλες χώρες μπαίνουν σήμερα δυναμικά στον παγκόσμιο αγώνα ταχύτητας για καινοτομίες και ταλέντα. Οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη θα αντιμετωπίσουν σκληρό ανταγωνισμό όσον αφορά την ανάπτυξη, την προσέλκυση και τη διατήρηση των ταλέντων.

Παρά τις πολυάριθμες προηγούμενες προσπάθειες προώθησης της μαθησιακής κινητικότητας μέσω προγραμμάτων στήριξης (7) και άλλων εργαλείων (8), υφίστανται και άλλα εμπόδια όπως:

—	νομικά εμπόδια (διοικητικές επιβαρύνσεις)·

—	πρακτικά εμπόδια (γλωσσικές γνώσεις, πολιτιστικές διαφορές, ανεπάρκεια πόρων, οικονομικές ανισότητες, δυσκολίες μεταφοράς των πόρων, έλλειψη ευπρόσιτων πληροφοριών για τα προγράμματα κινητικότητας, ιδίως λόγω της ανυπαρξίας αποτελεσματικών σχετικών ιστοτόπων)·

—	εμπόδια σε σχέση με την αμοιβαία αναγνώριση των προσόντων·

—	αναγνώριση της μαθησιακής κινητικότητας στα εθνικά προγράμματα σπουδών, συν προβλήματα σχετικά με το δικαίωμα διαμονής·

—	πολύ διαφορετικές ανά την Ευρώπη πρακτικές για τη χρηματοδότηση και τον έλεγχο των πανεπιστημίων –σε ορισμένες χώρες (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο) τα πανεπιστήμια είναι ανεξάρτητα, ενώ σε άλλες ελέγχονται στενότερα από το κράτος·

—	ανεπαρκής δέσμευση των κρατών μελών (9) και του ιδιωτικού τομέα (10).

3.7.1 Η γλώσσα αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στη μαθησιακή κινητικότητα (11), διότι, χωρίς τη γνώση της γλώσσας της χώρας υποδοχής, παρακωλύεται σοβαρά η μαθησιακή και η κοινωνική εμπειρία. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι μόνο το 18 % των Ευρωπαίων έχει μετεγκατασταθεί εκτός της περιφέρειάς τους, ενώ μόνο το 4 % έχει μετακομίσει σε άλλο κράτος μέλος από εκείνο όπου γεννήθηκε και το 3 % έχει μεταβεί σε χώρα εκτός ΕΕ. Στις ΗΠΑ το 32 % των πολιτών ζει εκτός της πολιτείας όπου γεννήθηκε. Το γεγονός αυτό μπορεί να συνδέεται θεμελιωδώς με την ποικιλία των γλωσσών που υπάρχει στην ΕΕ (12).

Ωστόσο, ένα βασικό εμπόδιο που πρέπει να υπερνικηθεί είναι να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση στο εξωτερικό δεν θα αποβεί, για οιονδήποτε λόγο, δυσάρεστη εμπειρία για τον σπουδαστή. Ένα δυσάρεστο βίωμα θα είναι αντιπαραγωγικό, ιδίως όταν αφορά τη δύσκολη διαβίωση πιο ευάλωτων σπουδαστών (όπως είναι τα άτομα με αναπηρίες, με μειονοτικό γενετήσιο προσανατολισμό, από φτωχή οικογένεια, από εθνοτική μειονότητα ή με άλλα μειονεκτήματα), και θα κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Η διαμονή στο εξωτερικό πρέπει επίσης να είναι αρκετά μακροχρόνια ώστε να μπορέσουν να ενσταλλαχθούν νέες ιδέες και να παγιωθεί μεγαλύτερη ελαστικότητα στη στάση και τη συμπεριφορά. Η εικονική κινητικότητα μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τους νέους με αναπηρίες. Οι νέοι για τους οποίους η φυσική κινητικότητα είναι αδύνατη θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στην εικονική μαθησιακή κινητικότητα με τη χρήση των εργαλείων των ΤΠΕ. Η εικονική μαθησιακή κινητικότητα δεν πρέπει, πάντως, να αντικαταστήσει τη φυσική.

3.8.1 Για τους σπουδαστές μικρότερης ηλικίας και ιδίως για τους μαθητές του σχολείου, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει επαρκής ψυχολογική φροντίδα για υποστήριξη της αλλαγής τοποθεσίας, βοήθεια με τα γλωσσικά προβλήματα, εξασφάλιση αξιοπρεπούς στέγασης καθ’ όλη τη διάρκεια της διαμονής στο εξωτερικό, πλήρης οικονομική υποστήριξη –πάνω και πέρα από το ύψος της υποτροφίας τους, εάν διαπιστωθεί ότι αυτή χρειάζεται συμπλήρωση– και η γενική αποδοχή στη νέα τους κοινότητα.

4. Λύσεις: Απαντήσεις στις ερωτήσεις που τίθενται στην Πράσινη Βίβλο

4.1 Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουν όλα τα μέρη τα οφέλη που έχει να τους προσφέρει η μαθησιακή κινητικότητα. Οι εργοδότες και ιδιαίτερα οι ΜΜΕ πρέπει να πειστούν ότι η μαθησιακή κινητικότητα μπορεί να δημιουργήσει προστιθέμενη αξία για την επιχείρησή τους, π.χ. μέσω της προώθησης των διακρατικών περιόδων άσκησης ή μαθητείας ή ως ευκαιρία να διεισδύσουν σε νέες αγορές. Ωστόσο, σε μια ελεύθερη αγορά, είναι σημαντικό να αποφευχθεί η υπερβολική ρύθμιση σε κοινοτικό επίπεδο.

4.2 Προετοιμασία μιας περιόδου μαθησιακής κινητικότητας: Ενημέρωση και καθοδήγηση

4.2.1 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πολύ συχνά οι ίδιοι οι νέοι δεν συνειδητοποιούν πόσο επωφελής θα μπορούσε να είναι για αυτούς η μαθησιακή κινητικότητα, ιδίως με τη βελτίωση των προοπτικών τους στην αγορά εργασίας. Παρότι έχουν δημιουργηθεί, μεταξύ άλλων και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαδικτυακές πύλες ενημέρωσης για την κινητικότητα (13), είναι πολύ αμφίβολο αν είναι αρκετά εύχρηστες και προσιτές. Η EOKE είναι υπέρ της δημιουργίας ενιαίας ευρωπαϊκής διαδικτυακής πύλης, όπου θα ανευρίσκονται εύκολα όλες οι πληροφορίες για τα πανευρωπαϊκά προγράμματα μαθησιακής κινητικότητας και όπου οι επιχειρήσεις θα μπορούν να βρίσκουν πληροφορίες (βιογραφικά σημειώματα) για τους νέους σπουδαστές που αναζητούν δυνατότητες πρακτικής άσκησης ή μαθητείας και αντιστρόφως.

4.2.2 Τα δίκτυα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και επαγγελματικών ενώσεων (συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων εκπροσώπησης των ΜΜΕ) πρέπει να ενθαρρυνθούν να προσθέσουν στους ιστοτόπους τους πληροφορίες για τα προγράμματα μαθησιακής κινητικότητας και να τα διαφημίζουν μεταξύ των μελών τους.

Τα «κέντρα εξυπηρέτησης» διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, ενθαρρύνοντας με τις συμβουλές τους τις ΜΜΕ και άλλες ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις να καταβάλουν περαιτέρω προσπάθειες για να προσφέρουν περισσότερες θέσεις πρακτικής άσκησης στους νέους.

4.2.3.1 Γλώσσα και πολιτισμός

4.2.3.2 Αν θέλουμε πραγματικά να εξαλείψουμε ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια στη μαθησιακή κινητικότητα και, επιπροσθέτως, να επιτύχουμε τον στόχο της ομιλίας δύο τουλάχιστον άλλων γλωσσών της ΕΕ από κάθε ευρωπαίο πολίτη (14), η ΕΟΚΕ συνιστά να διερευνηθούν διάφορες επιλογές για να καταστεί η διαμονή επί ένα έτος στο εξωτερικό υποχρεωτική για τους καθηγητές ξένων γλωσσών σε όλα τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να ζητηθεί από τα κράτη μέλη να εντείνουν, στην εκπαιδευτική τους πολιτική, τις προσπάθειες να επιτευχθεί ο προαναφερθείς στόχος.

4.3 Νομικά θέματα

4.3.1 Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν δεόντως την κοινοτική νομοθεσία και να εξαλείψουν τα εναπομένοντα εμπόδια στο διοικητικό και στο νομοθετικό επίπεδο: άδειες διαμονής, δικαιώματα κοινωνικής ασφάλισης, μη αναγνώριση των σπουδαστικών δελτίων ταυτότητας από άλλη χώρα. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι πρέπει να διευθετηθούν αμέσως τα προβλήματα βίζας, τα οποία εμποδίζουν την κινητικότητα. Όσον αφορά τους υπηκόους τρίτων χωρών που έρχονται στην ΕΕ για σπουδές, άμισθη πρακτική άσκηση, ανταλλαγή μαθητών ή εθελοντική υπηρεσία για διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών, η οδηγία 2004/114 καθορίζει ειδικές προϋποθέσεις, που διευκολύνουν τη διαδικασία χορήγησης της βίζας στην περίπτωσή τους. Ωστόσο, τα κριτήρια και οι ειδικές ομάδες που προβλέπονται στην οδηγία θα μπορούσαν στην πράξη να αποτελέσουν εμπόδιο στην κινητικότητα (15). Η ΕΟΚΕ είναι υπέρ της ιδέας να εξετάσουν τα κράτη μέλη το ενδεχόμενο επέκτασης της οδηγίας 2004/114, ώστε να καλύπτει, εκτός από τους σπουδαστές, και τους νέους που έρχονται στην ΕΕ για να συμμετάσχουν σε εθελοντική εργασία, ανταλλαγή μαθητών ή άμισθη πρακτική άσκηση.

4.4 Προώθηση της κινητικότητας από και προς την ΕΕ

4.4.1 Η κινητικότητα θα πρέπει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και των γειτονικών της χωρών, οι οποίες θα πρέπει να συμμετέχουν στη συζήτηση της σχετικής πολιτικής και στην οργάνωση των προγραμμάτων.

4.4.2 Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, ο ευρωπαϊκός πληθυσμός πρέπει να αναβαθμίσει τις δεξιότητές του για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και του αυξανόμενου ανταγωνισμού. Για να συνεισφέρουν με την πείρα και την εμπειρογνωσία τους στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας, οι ευρωπαίοι ερευνητές πρέπει να έχουν πρόσβαση στα καλύτερα ιδρύματα του κόσμου και οι ευρωπαίοι φοιτητές και σπουδαστές στις καλύτερες σχολές του κόσμου. Η προώθηση της κινητικότητας των νέων Ευρωπαίων και η προσέλκυση νέων από τρίτες χώρες στην Ευρώπη αποτελούν, αμφότερες, σημαντικά στοιχεία της μελλοντικής ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης. Για να προσελκύσει αυτούς τους νέους, η ΕΕ πρέπει να διαθέτει τα καλύτερα πανεπιστήμια. Τα πανεπιστήμια και οι επιχειρηματίες της Ευρώπης αναζητούν δυνατότητες βελτίωσης της συνεργασίας τους, προκειμένου να αναπτύξουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον χώρο της έρευνας και ανάπτυξης (16).

4.4.3 Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να αυξηθεί μακροπρόθεσμα ο αριθμός των τρίτων χωρών που συμμετέχουν στα προγράμματα κινητικότητας της ΕΕ. Θεωρεί σωστό βήμα τη διεύρυνση της γεωγραφικής εμβέλειας του προγράμματος Erasmus Mundus και συνιστά να εξεταστεί ανάλογη διεύρυνση και για το πρόγραμμα «Erasmus Νεαροί Επιχειρηματίες».

4.4.4 Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η μακροπρόθεσμη σταδιακή διεύρυνση των προγραμμάτων μαθησιακής κινητικότητας σε τρίτες χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ κ.ά. θα αποτελούσε σώφρονα επένδυση.

4.4.5 Η ΕΟΚΕ θα συνιστούσε ιδιαιτέρως να καταβληθούν παράλληλα σοβαρές προσπάθειες για την αποτροπή της διαρροής εγκεφάλων από την Ευρώπη και για την ανάδειξη της Ευρώπης σε ελκυστικό τόπο για τους επιστήμονες ευρωπαϊκής, αλλά και μη ευρωπαϊκής προέλευσης.

4.5 Αναγνώριση και επικύρωση

4.5.1 Η ανεπαρκής (ή ανύπαρκτη) επικύρωση και αναγνώριση τόσο της τυπικής όσο και της άτυπης εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην κινητικότητα. Η μελέτη PRIME (Problems of Recognition in Making Erasmus), που διενεργήθηκε από το δίκτυο σπουδαστών Erasmus Student Network (ESN), δείχνει ότι το ένα τρίτο των σπουδαστών έχει προβλήματα όσον αφορά την αναγνώριση της περιόδου σπουδών του στο εξωτερικό. Είναι σαφές ότι τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι κυβερνήσεις έχουν να διανύσουν πολύ δρόμο ακόμα. Η ΕΟΚΕ συνιστά να αναγνωρίσουν αμέσως όλα τα κράτη μέλη, να κυρώσουν και να εφαρμόσουν δεόντως τη σύμβαση της Λισσαβώνας σχετικά με την αναγνώριση των τίτλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

4.5.2 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα να είναι η μαθησιακή κινητικότητα διαθέσιμη στους νέους σε όλες τις μορφές εκπαίδευσης και όλους τους τύπους μάθησης: τυπική, μη τυπική και άτυπη. Πρέπει να προαχθεί η εκπαιδευτική κινητικότητα μεταξύ των διάφορων εκπαιδευτικών βαθμίδων. Θα πρέπει να αναπτυχθούν συνδέσεις μεταξύ της γενικής εκπαίδευσης, της επαγγελματικής κατάρτισης και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να εφαρμόζονται πλήρως τα συστήματα μεταφοράς ακαδημαϊκών μονάδων, ώστε να διευκολυνθεί η κινητικότητα και στο πεδίο της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, όπου οι εθνικές δομές διαφέρουν σημαντικά. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να αναπτυχθούν συνδέσεις μεταξύ της αρχικής κατάρτισης και της συνεχούς επιμόρφωσης. Καθοριστική σημασία για την επίτευξη αυτού του στόχου έχει η ταχεία και συνεκτική εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Επαγγελματικών Προσόντων.

4.5.3 Θα πρέπει να αναγνωριστούν οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των χωρών και να εξομοιωθούν πλήρως, όποτε είναι απαραίτητο, οι προϋποθέσεις για την απόκτηση πανεπιστημιακών πτυχίων, την αναγνώριση των πτυχίων άλλων χωρών, τη χορήγηση επιδομάτων σπουδών ή άλλων υποτροφιών και άλλα κριτήρια. Για παράδειγμα, οι προϋποθέσεις για τη χορήγηση ενός ευρωπαϊκού μεταπτυχιακού διπλώματος δεν ταυτίζονται με τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση του αντίστοιχου ιαπωνικού, ενώ οι Ιάπωνες φοιτητές θα πρέπει, επιπλέον, να συνεχίσουν να καταβάλλουν δίδακτρα και στο πανεπιστήμιο της χώρας τους, γεγονός που καθιστά τη φοίτηση στην Ευρώπη απαγορευτικά ακριβή για αυτούς.

4.6 Μια νέα σύμπραξη για τη μαθησιακή κινητικότητα

4.6.1 Οι στόχοι της μαθησιακής κινητικότητας θα μπορέσουν να επιτευχθούν μόνο εάν υπάρχει πλήρης και εκτενής συνεργασία και καταβληθούν προσπάθειες σε όλα τα επίπεδα (από την ΕΕ, τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τους κοινωνικούς εταίρους, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και, βέβαια, από τους ίδιους τους νέους). Μια αληθινή προθυμία των κρατών μελών να αναλάβουν δράση έχει καθοριστική σημασία για την προώθηση της μαθησιακής κινητικότητας.

4.7 Πρέπει να καθοριστούν στόχοι για την κινητικότητα εντός της ΕΕ;

4.7.1 Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται στην Πράσινη Βίβλο χρειάζονται περισσότερη ανάλυση, αφού μόνο τα πραγματικά στατιστικά δεδομένα μπορούν να μας πουν πόσο αποτελεσματικά είναι τα ισχύοντα προγράμματα για την κινητικότητα (17) και να μας βοηθήσουν να χαράξουμε σε στέρεη βάση μελλοντικές στρατηγικές με πραγματικούς (ποσοστιαίους) στόχους για την κινητικότητα των διάφορων στοχευόμενων ομάδων.

4.7.2 Είναι σημαντικό να καθοριστεί σαφής στόχος για την κινητικότητα στο πλαίσιο της διαδικασίας της Μπολόνια, ενώ θα πρέπει να καθοριστούν παρόμοιοι στόχοι και για άλλους τομείς της εκπαίδευσης. Η ΕΟΚΕ είναι, συνεπώς, υπέρ της ιδέας να καθοριστούν στόχοι κινητικότητας για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, για το εκπαιδευτικό προσωπικό, για τους μαθητές του σχολείου και για τη μη τυπική εκπαίδευση. Οι στόχοι αυτοί δεν θα πρέπει να αφορούν μόνο την ΕΕ ως σύνολο, αλλά και το κάθε κράτος μέλος. Επιπροσθέτως, οι περιφέρειες και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να καθορίσουν και δικούς τους στόχους. Κατά τον καθορισμό των στόχων θα πρέπει πάντοτε να προέχει η ποιότητα της εκπαίδευσης.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Η μάθηση μπορεί να είναι τυπική (δηλ. παρεχόμενη από το εκπαιδευτικό σύστημα) ή άτυπη (όπως στα πλαίσια του προγράμματος Νεολαία και του εθελοντισμού).

(2) Στρατηγική έκθεση σχετικά με την ανανεωμένη στρατηγική της Λισαβόνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση: έναρξη του νέου κύκλου (2008-2010), COM(2007) 803.

(3) Έκθεση του Φόρουμ Εμπειρογνωμόνων Υψηλού Επιπέδου για την Κινητικότητα, Ιούνιος 2008, http://ec.europa.eu/education/doc/2008/mobilityreport_en.pdf

(4) http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/conference/documents/Leuven_Louvain-la-Neuve_Communiqué_April_2009.pdf

(5) Erasmus, Leonardo, Comenius, Grundtvig, Marie Curie, πρόγραμμα «Πολιτισμός», «Νεολαία σε Δράση», εθελοντική ευρωπαϊκή υπηρεσία στο πλαίσιο του προγράμματος «Νεολαία σε Δράση», πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες».

(6) Τυνησία, Βραζιλία, Νότια Αφρική.

(7) Erasmus, Leonardo, Comenius, Grundtvig, Marie Curie, πρόγραμμα «Πολιτισμός», «Νεολαία σε Δράση», εθελοντική ευρωπαϊκή υπηρεσία στο πλαίσιο του προγράμματος «Νεολαία σε Δράση», πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες».

(8) Europass, ευρωπαϊκό σύστημα μεταφοράς και συσσώρευσης ακαδημαϊκών μονάδων ECTS (για την τριτοβάθμια εκπαίδευση), συμπλήρωμα διπλώματος, ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων για τη διά βίου μάθηση, ευρωπαϊκό σύστημα ακαδημαϊκών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ECVET), Youth-pass, EURAXESS, οδηγία για τη «φοιτητική βίζα» και δέσμη μέτρων για την «επιστημονική βίζα».

(9) Ο διδακτορικός τίτλος είναι διαφορετικός σε κάθε κράτος μέλος· τα συστήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης διαφέρουν επίσης εντελώς από χώρα σε χώρα.

(10) Ο ιδιωτικός τομέας δεν είναι ακόμη επαρκώς ενημερωμένος για τα προγράμματα στήριξης της μαθησιακής κινητικότητας και δεν είναι σαφές τι όφελος μπορούν να αποκομίσουν από αυτά οι εργοδότες.

(11) Τα στοιχεία (2002-03) δείχνουν ότι στα κράτη μέλη διδάσκονται κατά μέσον όρο 1,3 και 1,6 ξένες γλώσσες ανά μαθητή στον κατώτερο και στον ανώτερο κύκλο της γενικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αντιστοίχως. Οι σπουδαστές των ΙΕΚ απέχουν ακόμη περισσότερο από τον στόχο του καλού χειρισμού δύο ξένων γλωσσών.

(12) Μόνο το 3 % των ΜΜΕ στην Ευρώπη έχει θυγατρικές, υποκαταστήματα ή κοινοπραξίες σε άλλη χώρα.

(13) PLOTEUS (Πύλη για τις ευκαιρίες μάθησης και κατάρτισης στην Ευρώπη), Ευρωπαϊκή Δικτυακή Πύλη της Νεολαίας, Σπουδές στην Ευρώπη, Euraxess – Μετακινούμενοι ερευνητές, ιστότοπος Marie Curie για όλες τις δράσεις του Marie Curie, YourEurope, δίκτυα Euroguidance, EURES (ευρωπαϊκή πύλη για την επαγγελματική κινητικότητα), Eurodesk, Erasmus Νεαροί Επιχειρηματίες και ευρωπαϊκή πύλη για τις ΜΜΕ.

(14) Ο στόχος που θεσπίσθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης το 2002.

(15) Για τους σπουδαστές από τρίτες χώρες, επί παραδείγματι, η οδηγία απαιτεί να διαθέτουν επαρκείς πόρους για την κάλυψη των εξόδων διαβίωσής τους.

(16) Βλ. επίσης την ανακοίνωση της Επιτροπής «Μια νέα εταιρική σχέση για τον εκσυγχρονισμό των πανεπιστημίων: το φόρουμ της ΕΕ για το διάλογο πανεπιστημίων-επιχειρήσεων» - COM(2009) 158

(17) Θα πρέπει να εξεταστούν επίσης ως ενδεχόμενο οι συγκριτικές αναλύσεις διμερών προγραμμάτων μαθησιακής κινητικότητας, όπως π.χ. το πρόγραμμα Vulcanus μεταξύ Ευρώπης και Ιαπωνίας (για τους φοιτητές των θετικών επιστημών και του Πολυτεχνείου), δεδομένης της αποτελεσματικότητας και της ορθής στοχοθέτησής τους.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/87

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Προς μια καλύτερη στόχευση των ενισχύσεων στους γεωργούς των περιοχών με φυσικά μειονεκτήματα»

COM(2009) 161 τελικό

(2010/C 255/16)

Εισηγήτρια: η κ. Ludmilla TODOROVA

Στις 21 Απριλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα:

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Προς μια καλύτερη στόχευση των ενισχύσεων στους γεωργούς των περιοχών με φυσικά μειονεκτήματα»

COM(2009) 161 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη και περιβάλλον» στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, επεξεργάστηκε τη γνωμοδότησή του στις 11 Νοεμβρίου 2009, με βάση την εισηγητική έκθεση της κ. Todorova.

Κατά τη 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 81 ψήφους υπέρ, 1 ψήφο κατά και 4 αποχές, την ακόλουθη γνωμοδότηση:

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ έχει υπογραμμίσει σε πολυάριθμες γνωμοδοτήσεις της (1), ότι η παροχή επαρκούς αντισταθμιστικής αποζημίωσης είναι μέσο απαραίτητο για τη διατήρηση του γεωργικού τοπίου και της γεωργίας. Η υποστήριξη των μειονεκτικών περιοχών έχει καθοριστική σημασία για τη διασφάλιση της συνέχειας της γεωργικής παραγωγής, τη συμβολή στη ζωτικότητα των αγροτικών περιοχών και την πρόληψη της εγκατάλειψης της γης και της απερήμωσης περιοχών με φυσικά μειονεκτήματα.

1.2 Το καθεστώς ενίσχυσης των μειονεκτικών περιοχών πρέπει επίσης να συμβάλει στη διατήρηση της ικανότητας παραγωγής τροφίμων, η οποία ενδέχεται να καθίσταται ολοένα και πιο σημαντική, εάν η εν εξελίξει διαδικασία αλλαγής του κλίματος μειώσει την παραγωγική ικανότητα σε άλλα μέρη του κόσμου. Ως εκ τούτου, η λογική του καθεστώτος πρέπει να διέπεται από την αρχή ότι η προώθηση της διατήρησης της γεωργικής δραστηριότητας σε μειονεκτικές περιοχές, όπου διαφορετικά η γη θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί, είναι προς το δημόσιο συμφέρον.

1.3 Το καθεστώς των μειονεκτικών περιοχών δεν πρέπει να συγχέεται με δεσμεύσεις γεωργικής και περιβαλλοντικής φύσεως που έχουν αναληφθεί σε εθελοντική βάση. Το καθεστώς ενίσχυσης των μειονεκτικών περιοχών πρέπει, καταρχήν, να προσφέρει αντισταθμιστική αποζημίωση στους γεωργούς οι οποίοι εργάζονται υπό πιο δύσκολες συνθήκες από τους υπόλοιπους και έχουν ελάχιστες δυνατότητες να αποκομίσουν κέρδη από τη δραστηριότητά τους, συμβάλλοντας ταυτόχρονα περισσότερο από όλους στη διατήρηση του τοπίου.

1.4 Τα προτεινόμενα οκτώ βιοφυσικά κριτήρια μπορούν να αποτελέσουν επαρκή βάση για την οριοθέτηση του καθεστώτος ενίσχυσης των μειονεκτικών περιοχών, η διαθεσιμότητα δεδομένων όμως, όπως και η επιλογή των σωστών κατωφλίων έχουν επίσης ουσιαστική σημασία. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να προβούν σε ενδελεχή ανάλυση του αντίκτυπου των προτεινόμενων κριτηρίων, συμπεριλαμβανομένης της λεπτομερούς χαρτογράφησής τους.

1.5 Η Ανακοίνωση προτείνει να θεωρείται μια περιοχή ως μειονεκτική εάν το 66 % της γης εμπίπτει σε ένα τουλάχιστον από τα οκτώ κριτήρια. Η ΕΟΚΕ θα αναλύσει τα αποτελέσματα της οριοθέτησης των μειονεκτικών περιοχών και θα εκδώσει γνωμοδότηση σχετικά με αυτά τα κατώτατα όρια.

1.6 Κρίνεται σκόπιμη σε ετερογενείς περιοχές που πάσχουν ταυτόχρονα από πολλαπλά μειονεκτήματα, η χρήση σωρευτικών κριτηρίων βασιζόμενων σε επιστημονικά στοιχεία, δεδομένου ότι καταυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζονται πρακτικά οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ πολλών παραγόντων. Επιπλέον, τα προτεινόμενα κριτήρια προσδιορισμού μπορούν να διευρυνθούν έτσι ώστε να συμπεριλάβουν πρόσθετους παράγοντες όπως την απομόνωση, που θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί ως φυσικό μειονέκτημα.

1.7 Μετά τον καθορισμό των μειονεκτικών περιοχών στη βάση κοινών βιοφυσικών κριτηρίων, ενδέχεται να αποδειχθεί απαραίτητο να πραγματοποιηθεί μια ορισμένη προσαρμογή ακριβείας. Σε μια τέτοια περίπτωση, η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι ο πλέον κατάλληλος δείκτης που θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί, είναι ένας δείκτης που θα συνδέεται με την παραγωγή και θα αντικατοπτρίζει την πραγματική οικονομική κατάσταση του επιχειρηματία, συμπεριλαμβανομένου του κόστους ευκαιρίας για την οικογενειακή εργασία και την ισότητα. Η Επιτροπή θα διασφαλίσει ότι τα κριτήρια που θα χρησιμοποιούνται από τα κράτη μέλη θα είναι αντικειμενικά και δεν θα εισάγουν διακρίσεις, καθώς και ότι θα ανταποκρίνονται στους στόχους του προγράμματος.

1.8 Η ΕΟΚΕ συνιστά να εκτιμηθούν δεόντως και να ληφθούν υπόψη στον νέο τύπο πληρωμής που καθορίζεται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 η επιπλέον εργασία που απαιτείται από τους γεωργούς στις μειονεκτικές περιοχές, καθώς και το αυξημένο κόστος των απαραίτητων επενδύσεων.

1.9 Θα πρέπει να προβλεφθεί εύλογη μεταβατική περίοδος, ώστε να επιτραπεί στους γεωργούς να προσαρμοστούν στο νέο καθεστώς των μειονεκτικών περιοχών.

2. Ιστορικό

2.1 Σε ισχύ από το 1975, το καθεστώς ενισχύσεων των μειονεκτικών περιοχών - αποκαλούμενο τώρα καθεστώς ενισχύσεων λόγω φυσικών μειονεκτημάτων - υποστηρίζει τη συνέχεια της γεωργικής δραστηριότητας σε ορεινές περιοχές, σε μειονεκτικές περιοχές πλην των ορεινών (που είναι γνωστές ως «ενδιάμεσες μειονεκτικές περιοχές», οι οποίες αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας Ανακοίνωσης), και σε περιοχές που παρουσιάζουν ιδιαίτερα μειονεκτήματα (π.χ. νησιά και παράκτιες περιοχές, που αντιπροσωπεύουν το 9 % των γεωργικών εκτάσεων). Οι ορεινές περιοχές καλύπτουν περίπου το 16 % των γεωργικών εκτάσεων της ΕΕ και προσδιορίζονται με βάση το υψόμετρο, την κλίση ή τον συνδυασμό των δύο αυτών παραγόντων. Οι περιοχές βορείως του 62ου παραλλήλου κατατάσσονται επίσης στις ορεινές περιοχές. Περίπου το 31 % των γεωργικών εκτάσεων της ΕΕ χαρακτηρίζονται ως ενδιάμεσες μειονεκτικές περιοχές, βάσει περισσοτέρων από 100 διαφορετικών εθνικών κριτηρίων, των οποίων η πολυμορφία επισημάνθηκε από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο ως πιθανή πηγή άνισης μεταχείρισης (2). Ορισμένες μόνο από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις των περιοχών αυτών λαμβάνουν ενίσχυση μειονεκτικών περιοχών.

2.2 Το άρθρο 50 παράγραφος 3 στοιχείο α) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) (3) δίδει νέο ορισμό των περιοχών με φυσικά μειονεκτήματα πέραν των ορεινών περιοχών και αυτών που παρουσιάζουν ιδιαίτερα μειονεκτήματα, ορίζοντάς τες ως, «περιοχές που επηρεάζονται από σημαντικά φυσικά μειονεκτήματα, ιδίως από χαμηλή παραγωγικότητα του εδάφους ή κακές κλιματικές συνθήκες, και όπου η διατήρηση εντατικής γεωργικής δραστηριότητας είναι σημαντική για τη διαχείριση της γης», ενώ το άρθρο 37 εισάγει αλλαγές όσον αφορά τον υπολογισμό των ενισχύσεων. Εντούτοις, το 2005, το Συμβούλιο δεν κατέληξε σε συμφωνία όσον αφορά τη δημιουργία κοινοτικού συστήματος για την ταξινόμηση αυτών των περιοχών. Ως εκ τούτου, αποφασίστηκε να διατηρηθεί σε ισχύ για περιορισμένο χρονικό διάστημα το προηγούμενο σύστημα και η Επιτροπή κλήθηκε να προβεί σε αναθεώρηση του καθεστώτος των μειονεκτικών περιοχών. Το νέο σύστημα για την οριοθέτηση των περιοχών ενδέχεται να τεθεί σε εφαρμογή το 2014.

2.3 Η παρούσα ταξινόμηση των ενδιάμεσων μειονεκτουσών περιοχών βασίζεται σε τρείς τύπους δεικτών που αναφέρονται στο άρθρο 19 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1257/1999 (4): ύπαρξη γαιών χαμηλής αποδοτικότητας, παραγωγή αισθητά κατώτερη από τον μέσο όρο, και μικρός ή συρρικνούμενος πληθυσμός εξαρτώμενος κυρίως από τη γεωργική δραστηριότητα. Η ταξινόμηση αυτή βασίζεται εν μέρει σε κοινωνικοοικονομικά κριτήρια τα οποία, σύμφωνα με την Επιτροπή, δεν αντικατοπτρίζουν πλέον τους βασικούς στόχους του καθεστώτος ενισχύσεων των μειονεκτικών περιοχών. Επιπλέον, δεν ελήφθη υπόψη για την επικαιροποίηση του ορισμού η εξέλιξη των δημογραφικών και οικονομικών δεδομένων. Επιπρόσθετα, η ταξινόμηση αυτή έγινε με βάση ένα ευρύ φάσμα εθνικών κριτηρίων συχνά μη συγκρίσιμων σε επίπεδο ΕΕ.

2.4 Μόνο σε εθνικό επίπεδο μπορούμε να συλλέξουμε τις πληροφορίες που απαιτούνται για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας νέας προσέγγισης οριοθέτησης σε επαρκώς λεπτομερή κλίμακα (π.χ. δήμος, επίπεδο LAU 2 στην ονοματολογία των εδαφικών στατιστικών μονάδων). Η Επιτροπή προτείνει στα κράτη μέλη να προσομοιώσουν την εφαρμογή στο έδαφός τους οκτώ βιοφυσικών κριτηρίων (χαμηλή θερμοκρασία, θερμική καταπόνηση, αποστράγγιση του εδάφους, υφή και πετρώδης χαρακτήρας του εδάφους, βάθος ριζοφυΐας, χημικές ιδιότητες του εδάφους, ισορροπία της υγρασίας του εδάφους και κλίση) και να εκπονήσουν χάρτες των περιοχών που θα καταστούν επιλέξιμες στο πλαίσιο αυτών των προσομοιώσεων. Μια περιοχή θεωρείται ότι επηρεάζεται από σημαντικά φυσικά μειονεκτήματα αν το 66 % της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης πληροί τουλάχιστον ένα από τα κριτήρια στο κατώτατο όριο.

2.5 Επί του παρόντος, 13 κράτη μέλη χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό διάφορων δεικτών για τον υπολογισμό του δείκτη που είναι αναγκαίος για την κατάταξη των περιοχών σύμφωνα με ειδικά κατώτατα όρια ή κατηγορίες. Τα «συστήματα δεικτών» μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να θεωρούνται περισσότερο περίπλοκα από τα βιοφυσικά κριτήρια και, ως εκ τούτου, να κρίνεται ότι δείχνουν καλύτερα την παρουσία μειονεκτημάτων σε μια περιοχή. Κατά την άποψη της Επιτροπής η δημιουργία και η εφαρμογή ενός κοινού συστήματος δεικτών από όλα τα κράτη μέλη θα απαιτούσε τεράστιες προσπάθειες από άποψη σχεδιασμού, συλλογής δεδομένων, ανάλυσης και υλοποίησης. Συνεπώς, η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήματος δεικτών με σκοπό τον ακριβή προσδιορισμό των φυσικών μειονεκτημάτων δεν θα ήταν ούτε αποτελεσματική, ούτε ρεαλιστική.

2.6 Σύμφωνα με την Επιτροπή, στις περιπτώσεις που είναι δυνατή η αντιμετώπιση των φυσικών μειονεκτημάτων, είναι αναγκαία η ακριβέστερη προσαρμογή της οριοθέτησης των περιοχών μέσω της εφαρμογής βιοφυσικών κριτηρίων σε συνδυασμό με τους κατάλληλους συναφείς προς την παραγωγή δείκτες.

2.7 Η Ανακοίνωση αναφέρει ότι, πέραν της οριοθέτησης των περιοχών, οι κατάλληλοι κανόνες επιλεξιμότητας σε επίπεδο γεωργικών εκμεταλλεύσεων αποτελούν χρήσιμο μέσο για τη στοχοθέτηση της ενίσχυσης πέραν της οριοθέτησης των περιοχών. Σύμφωνα με την Επιτροπή, επί του παρόντος εφαρμόζονται περίπου 150 διαφορετικά κριτήρια επιλεξιμότητας σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης στα διάφορα κράτη μέλη· ορισμένα από αυτά ενδέχεται να εγείρουν ορισμένες ανησυχίες όσον αφορά τη συμβατότητα τους με τον ΠΟΕ, επειδή αποκλείουν από τη στήριξη ορισμένους τομείς παραγωγής ή γεωργικές δραστηριότητες. Μερικά κράτη μέλη αποκλείουν σήμερα τους γεωργούς μερικής απασχόλησης από τις ενισχύσεις, παρά το γεγονός ότι αυτοί οι γεωργοί συμβάλλουν στο στόχο του μέτρου.

2.8 Στις 22 Μαΐου 2008 υποβλήθηκαν σε δημόσια διαβούλευση τέσσερις εναλλακτικές επιλογές:

—

Επιλογή 1: Status Quo+

Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, καλούνται τα κράτη μέλη να καταργήσουν τους κοινωνικοοικονομικούς δείκτες που χρησιμοποιούνται σήμερα για την οριοθέτηση των μειονεκτικών περιοχών και να καθορίσουν τα κριτήρια που κρίνουν ως τα πλέον κατάλληλα για τον καθορισμό των φυσικών μειονεκτημάτων που επηρεάζουν τη γεωργία

—	Επιλογή 2: Κοινά κριτήρια Οι μειονεκτικές περιοχές θα προσδιορίζονται με τη χρήση κοινών βιοφυσικών κριτηρίων

—

Επιλογή 3: Κανόνες επιλεξιμότητας

Η κοινοτική νομοθεσία θα αποτελέσει το βασικό πλαίσιο για τα κριτήρια επιλεξιμότητας, καθώς προβλέπει τις αρχές και το είδος των κριτηρίων που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τον αποκλεισμό των συστημάτων εντατικής καλλιέργειας (π.χ., μέγιστη πυκνότητα ζωικού κεφαλαίου, μέση απόδοση, τυπικό ακαθάριστο κέρδος)

—	Επιλογή 4: Υψηλή φυσική αξία Η επιλογή αυτή συνεπάγεται πιο στοχοθετημένη οριοθέτηση των περιοχών: μόνο οι περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως γεωργικές γαίες με υψηλή φυσική αξία εντός περιοχών με φυσικά μειονεκτήματα, θα θεωρηθούν ως μειονεκτικές περιοχές.

3. Η προσέγγιση της ΕΟΚΕ

3.1 Η γεωργία αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς οικονομικούς τομείς της ΕΕ που παρέχει απασχόληση σε σχεδόν 30 εκατομμύρια πολίτες. Η διατήρηση του ευρωπαϊκού γεωργικού μοντέλου, η διασφάλιση της διαθεσιμότητας τροφίμων ποιότητας και η απασχόληση έχουν ουσιαστική σημασία για τη συνοχή του κοινωνικού ιστού στις αγροτικές περιοχές, αλλά και από την άποψη ευρύτερης ευθύνης που αντιπροσωπεύει η διαχείριση της γης. Αυτό θα συμβάλει επίσης στη διασφάλιση της παρούσας πλούσιας ποικιλίας τροφίμων, τοπικών παραδόσεων και βιοτεχνιών. Η αειφόρος γεωργία παρουσιάζει πολλές θετικές παράπλευρες επιδράσεις παρέχοντας δημόσιες υπηρεσίες, όπως η διατήρηση της βιοποικιλότητας, η διατήρηση των φυσικών βιοτόπων της άγριας πανίδας και χλωρίδας καθώς και ένα ελκυστικό και καλά διατηρημένο τοπίο.

3.2 Οι μη ορεινές μειονεκτικές περιοχές αντιπροσωπεύουν το 30 % των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, το 39 % της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης (ΧΓΕ), το 31 % του γεωργικού εργατικού δυναμικού και το 26 % του οικονομικού δυναμικού εκφραζόμενου σε οικονομικό μέγεθος. Αγροτικές περιοχές ερημώνονται σε ολόκληρη την Ευρώπη και οι μειονεκτικές περιοχές αποτελούν τις πιο ευάλωτες από αυτές. Η εν λόγω διαδικασία μπορεί να έχει καταστροφικό αποτέλεσμα. Η υποστήριξη των μειονεκτικών περιοχών έχει επομένως πρωταρχική σημασία για τη διασφάλιση της συνέχισης της γεωργικής παραγωγής και τη συμβολή στη ζωτικότητα των αγροτικών περιοχών, καθώς και την πρόληψη της εγκατάλειψης της γης και της μείωσης του πληθυσμού σε περιοχές που παρουσιάζουν φυσικά μειονεκτήματα

3.3 Σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ επεσήμανε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αγρότες των μειονεκτικών περιοχών και υπογράμμισε την πρωταρχική σημασία της κατάλληλης αντιστάθμισης, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η γη θα συνεχίσει να χρησιμοποιείται για τη γεωργική παραγωγή. Η ΕΟΚΕ θεωρεί τις ενισχύσεις απαραίτητο μέσο για τη διατήρηση του αγροτικού τοπίου και της γεωργίας σε μέρη που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα από οικονομική, οικολογική και κοινωνική άποψη. Η ΕΟΚΕ δίνει ιδιαίτερη προσοχή στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι βόρειες περιοχές της ΕΕ.

3.4 Με αυτή την ανακοίνωση της, η Επιτροπή στοχεύει να προσδιορίσει περιοχές (μέσω της χαρτογράφησης) που παρουσιάζουν σοβαρούς περιορισμούς για τη γεωργική παραγωγή. Τα κριτήρια που προτείνονται, ενδεχομένως, να παρέχουν, σε μια πρώτη φάση, επαρκή βάση για την αξιολόγηση των φυσικών μειονεκτημάτων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεδομένου ότι ένα ορθά λειτουργικό καθεστώς στήριξης των μειονεκτικών περιοχών είναι τόσο σημαντικό για το μέλλον της ΚΓΠ, ωστόσο, απαιτείται, προσεκτική αξιολόγηση των προτεινόμενων κριτηρίων. Η ΕΟΚΕ συνεπώς χαιρετίζει τη συνεργασία μεταξύ Επιτροπής και Συμβουλίου για τον σκοπό αυτό (5).

3.5 Έχει ζωτική σημασία να υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα για τα οκτώ βιοφυσικά κριτήρια, προκειμένου να μπορούν να προσδιοριστούν και να ταξινομηθούν με σαφήνεια και αντικειμενικότητα οι ενδιάμεσες μειονεκτικές περιοχές. Είναι πολύ σημαντικό για τα κράτη μέλη να προβούν σε ενδελεχή ανάλυση των επιπτώσεων των προτεινόμενων κριτηρίων, συμπεριλαμβανομένης της λεπτομερούς χαρτογράφησης. Επιπλέον, η δυνατότητα που παρέχεται στα κράτη μέλη να υποβάλουν στην Επιτροπή προσομοιώσεις για πρόσθετα κριτήρια και διαφορετικά κατώφλια συμβάλλει επίσης στην καλύτερη ενσωμάτωση των ιδιαιτεροτήτων του κάθε κράτους μέλους στη συζήτηση. Η οριοθέτηση των υποβαθμισμένων περιοχών σε επίπεδο δήμων (LAU 2), μπορεί να θεωρηθεί ως επαρκώς λεπτομερής.

3.6 Η Ανακοίνωση προτείνει να θεωρείται μια περιοχή ως μειονεκτική αν το 66 % της γεωργικής έκτασης της πληροί τουλάχιστον ένα από τα οκτώ κριτήρια. Αυτό συνεπάγεται την προσθετικότητα, με την έννοια ότι θα μπορούσαν να προστεθούν οκτώ διαφορετικά υποσύνολα (εκτός από πιθανές αλληλεπικαλύψεις) για να προκύψει η συνολική γεωργική έκταση συγκεκριμένης περιοχής. Αν και το όλο εγχείρημα της διαίρεσης σε ζώνες αποσκοπεί στη διοχέτευση των ενισχύσεων στις περιοχές στις οποίες είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της γεωργίας, εκτιμάται ότι το προτεινόμενο όριο είναι υπερβολικά υψηλό και εκφράζονται ανησυχίες για το ενδεχόμενο να οδηγήσει σε αποκλεισμό περιοχών που χαρακτηρίζονται επί του παρόντος ως μειονεκτικές. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, ελλείψει αποτελεσμάτων προσομοίωσης, το κατώφλι του 66 % θα πρέπει να εξετασθεί με τη δέουσα προσοχή, και μπορεί να συζητηθεί εκ νέου μόνο όταν θα είναι διαθέσιμες οι προσομοιώσεις και οι χάρτες.

3.7 Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση σωρευτικών κριτηρίων που βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία από ετερογενείς περιοχές οι οποίες εμφανίζουν ταυτόχρονα πολλαπλά μειονεκτήματα. Το πλεονέκτημα των συστημάτων που χρησιμοποιούνταν κατά το παρελθόν, και τα οποία ήταν σε πολλές περιπτώσεις συστήματα δεικτών, έγκειτο στο ότι ενσωμάτωναν διάφορα κριτήρια και, ως εκ τούτου, ήταν πιο εξειδικευμένα και σημαντικά. Αντανακλούσαν καλύτερα τις πραγματικές συνθήκες και την αλληλεπίδρασή τους. Η χρήση ενός σύνθετου δείκτη που θα συνδυάζει διάφορα κριτήρια στη βάση αντικειμενικών και επιστημονικών λόγων, θα μπορούσε να επιτρέψει σε μια περιοχή να χαρακτηριστεί ως μειονεκτική, ακόμα και όταν το κάθε κριτήριο από μόνο του δεν επιτρέπει την κατάταξη αυτή. Τέτοια κατάσταση επικρατεί σε ορισμένα κράτη μέλη, π.χ. όσον αφορά την ταξινόμηση των ορεινών περιοχών. Τα μέσα αυτά είναι πολύ χρήσιμα, δεδομένου ότι αντιμετωπίζουν πρακτικά την αλληλεπίδραση πολλών επιδρώντων παραγόντων.

3.8 Στις περιπτώσεις όπου το φυσικό μειονέκτημα έχει αντιμετωπιστεί χάρη στην τεχνολογική πρόοδο ή άλλες μορφές παρέμβασης (όπως η άρδευση ή η αποστράγγιση), η Επιτροπή προτείνει τη διεξαγωγή ελέγχου με σκοπό τον αποκλεισμό των περιοχών που θα μπορούσαν διαφορετικά να χαρακτηριστούν ως μειονεκτικές, έτσι ώστε να μην συμπεριληφθούν επιπλέον περιοχές. Μείζον πρόβλημα παρουσιάζουν, ωστόσο, οι ζώνες που πρέπει να αποκλειστούν από την οριοθέτηση διότι έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν τα φυσικά μειονεκτήματά τους μέσω της κατάλληλης προσαρμογής των γεωργικών πρακτικών τους. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ποτέ δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι τα φυσικά μειονεκτήματα έχουν εξαλειφθεί πλήρως, παρά ένα ορισμένο επίπεδο παρεμβάσεων. Θα πρέπει επίσης να εξεταστεί η επιβάρυνση που συνεπάγονται οι επενδύσεις, οι οποίες είναι σχεδόν πάντα πολύ υψηλές, καθώς και το κόστος συντήρησης. Επιπλέον, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο γεγονός ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, οι προσαρμογές αυτές είναι δυνατές μόνο με πρόσθετη χρηματοδότηση (π.χ. μέθοδοι αποστράγγισης και άρδευσης).

3.9 Σε προηγούμενη γνωμοδότησή της, η ΕΟΚΕ είχε ήδη ζητήσει την τήρηση λογικής ισορροπίας μεταξύ των κανόνων της ΕΕ και της ευελιξίας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο κατά τον αναλυτικό σχεδιασμό των μέτρων αυτών (6). Μετά την εφαρμογή των βιοφυσικών κριτηρίων, θα μπορούσε να αποδειχθεί απαραίτητος ο έλεγχος των περιοχών που έχουν προσδιοριστεί ως μειονεκτικές. Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι σε μια τέτοια περίπτωση, ο έλεγχος θα πρέπει να επιτρέπεται να πραγματοποιείται σε επίπεδο κράτους μέλους. Σύμφωνα με την άποψη της ΕΟΚΕ, ο καταλληλότερος δείκτης που θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε αυτή το δευτερεύουσα διαδικασία είναι ένας δείκτης παραγωγής που θα αντικατοπτρίζει την πραγματική οικονομική κατάσταση του επιχειρηματία, συμπεριλαμβανομένου του κόστους ευκαιρίας για την οικογενειακή εργασία και την ισότητα. Η Επιτροπή θα διασφαλίσει ότι τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται από τα κράτη μέλη είναι αντικειμενικά και δεν εισάγουν διακρίσεις καθώς και ότι ανταποκρίνονται στους στόχους του προγράμματος. Αυτή η εναλλακτική προσέγγιση θα βελτιώσει την πρόσβαση των μικρών και μεσαίων γεωργικών εκμεταλλεύσεων στις οικονομικές ενισχύσεις και, συγχρόνως, θα επιτρέψει να μην επιβαρυνθούν οι γεωργοί που προβαίνουν σε επενδύσεις για την αντιμετώπιση φυσικών μειονεκτημάτων. Για να αποφευχθεί η ύπαρξη κλίματος αβεβαιότητας μεταξύ των αγροτών, η υπαγωγή τους στο καθεστώς πρέπει να ισχύει τουλάχιστον για το σύνολο της περιόδου προγραμματισμού.

3.10 Θα πρέπει να τονισθεί ότι στην πρόταση δεν γίνεται καμία απολύτως αναφορά σε γεωγραφικά μειονεκτήματα (απομόνωση, μεγάλη απόσταση από τα κέντρα κατανάλωσης, τα κέντρα της εξουσίας και τις υπηρεσίες, κ.λπ..) τα οποία, εντούτοις, αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε μειονεκτικές περιοχές. Θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί η δυνατότητα να γίνουν προσαρμογές με βάση τη διασπορά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, την πρόσβαση στην αγορά ή τις δυνατότητες μεταφορών που υπάρχουν στην περιοχή.

3.11 Τα προτεινόμενα κριτήρια χαρακτηρισμού θα μπορούσαν να διευρυνθούν. Ένα επιπλέον κριτήριο θα μπορούσε να αφορά τις «εφικτές ημέρες γεωργικής εργασίας», αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς που θέτουν τα υγρά εδάφη στα οποία δεν μπορούν εργασθούν οι γεωργοί και, ως εκ τούτου, επιτρέποντας την αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων τύπων του εδάφους και του κλίματος, όπως στην περίπτωση του θαλάσσιου κλίματος. Επιπλέον, ορισμένες από τις προτεινόμενες οριακές τιμές θα πρέπει να αναλυθούν προσεκτικά προκειμένου να αποκαλυφθούν οι πραγματικές συνθήκες. Παράδειγμα αποτελεί το κριτήριο κλίσης που προτείνει η Επιτροπή, στο οποίο δίνεται η τιμή του 15 %. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη ζητήσει να ληφθεί υπόψη το σύνολο των υπό το μηδέν θερμοκρασιών τον χειμώνα (7).

3.12 Δεδομένου ότι τα νέα κριτήρια ενδέχεται να εξαιρούν ορισμένους τομείς οι οποίοι είναι σήμερα επιλέξιμοι, θα πρέπει να αναμένουμε σοβαρότατες συνέπειες σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης. Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητη μια εύλογη περίοδο μετάβασης, έτσι ώστε να μπορέσουν οι γεωργοί να προσαρμοστούν στο νέο καθεστώς των μειονεκτικών περιοχών. Ο πολιτικός προσανατολισμός της μελλοντικής ΚΓΠ θα πρέπει επίσης να ενσωματωθεί σε αυτή τη διαδικασία.

3.13 Το καθεστώς ενίσχυσης των μειονεκτικών περιοχών έχει ως στόχο τη διοχέτευση των ενισχύσεων σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις που βρίσκονται σε περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν φυσικά μειονεκτήματα, και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης, τον λεγόμενο δεύτερο πυλώνα της ΚΓΠ. Το καθεστώς ενίσχυσης των μειονεκτικών περιοχών θα πρέπει επίσης να συμβάλει στη διατήρηση της ικανότητας παραγωγής τροφίμων, η οποία θα μπορούσε να καθίσταται ολοένα και πιο σημαντική, αν η εν εξελίξει διαδικασία της αλλαγής του κλίματος μειώσει την ικανότητα παραγωγής σε άλλα μέρη. Ως εκ τούτου, η λογική του καθεστώτος θα πρέπει να καθοδηγείται από την αρχή ότι η προώθηση της διατήρησης της γεωργικής δραστηριότητας στις μειονεκτικές περιοχές όπου η γη διαφορετικά θα μπορούσε να εγκαταλειφθεί, αποτελεί πηγή δημοσίου οφέλους.

3.14 Το καθεστώς ενίσχυσης των μειονεκτικών περιοχών δεν πρέπει να συγχέεται με τις γεωργικές και περιβαλλοντικές υποχρεώσεις που αναλαμβάνονται οικειοθελώς. Είναι απαραίτητο να θεωρηθούν τα δύο αυτά καθεστώτα ως συμπληρωματικά και όχι αλληλοαναιρούμενα. Η χορήγηση ενισχύσεων σε μειονεκτικές περιοχές δεν θα πρέπει να συναρτάται από την πλήρωση υποχρεώσεων προστασίας του περιβάλλοντος, πέραν αυτών που συνδέονται με τους κανόνες της πολλαπλής συμμόρφωσης. Σε αντίθεση με τον πρώτο πυλώνα της ΚΓΠ (άμεσες πληρωμές και στήριξη της αγοράς), το καθεστώς ενίσχυσης των μειονεκτικών περιοχών πρέπει, κατ 'αρχήν, να παρέχει αντισταθμίσεις σε γεωργούς που εργάζονται υπό δυσχερέστερες συνθήκες από αυτές που επικρατούν στις μη μειονεκτικές περιοχές χωρίς να έχουν την ικανότητα να επιτύχουν αυτήν την αντιστάθμιση από την αγορά, ενώ παράλληλα συμβάλλουν περισσότερο από όλους στην προστασία του φυσικού τοπίου.

3.15 Τα κράτη μέλη θα κληθούν να υπολογίσουν το ποσό ενίσχυσης για τις μειονεκτικές περιοχές, χρησιμοποιώντας τη νέα μέθοδο υπολογισμού ενισχύσεων που προβλέπεται στον κανονισμό 1698/2005, ο οποίος ορίζει ότι οι ενισχύσεις θα πρέπει να αντισταθμίζουν το κόστος και το διαφυγόν κέρδος. Η ΕΟΚΕ ζητεί, συνεπώς, να εκτιμώνται δεόντως και να λαμβάνονται υπόψη για την καταβολή αντισταθμίσεων, οι πρόσθετες εργασίες που απαιτούνται από γεωργούς σε μειονεκτικές περιοχές, οι αυξημένες επενδύσεις και τα έξοδα λειτουργίας.

3.16 Το νέο καθεστώς ενισχύσεων πρέπει να βελτιώσει τη διαφάνεια.. Εντούτοις, θα συνεχίσουν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές στα επίπεδα ενισχύσεων μεταξύ των κρατών μελών. Αυτό είναι αποτέλεσμα της διακριτικής ευχέρειας που παρέχεται στις επί μέρους αρχές ως προς τον τρόπο χρήσης της χρηματοδότησης που λαμβάνουν μέσω του ΕΓΤΑΑ για την αγροτική ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας που έχουν τα κράτη να μην εφαρμόσουν κανένα απολύτως καθεστώς ενίσχυσης για τις μειονεκτικές περιοχές.

3.17 Πολλά κράτη μέλη δεν παρέχουν επαρκή υποστήριξη στις μειονεκτικές περιοχές τους. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αναγνωρίσουν τη μεγάλη σημασία που έχει η υποστήριξη των μειονεκτικών περιοχών και να διατηρήσουν το μερίδιο που αναλογεί στο καθεστώς ενισχύσεων των μειονεκτικών περιοχών στο πλαίσιο των εθνικών κονδυλίων τους για την γεωργική ανάπτυξη, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της παρούσας προσπάθειας οριοθέτησης των μειονεκτικών περιοχών.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) ΕΕ C 318 της 23.12.2006, σελ. 96; ΕΕ C 44 της 16.2.2008, σελ. 56; ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σελ. 35.

(2) ΕΕ C 151, της 27ης Ιουνίου 2003.

(3) ΕΕ L 277, της 21ης Οκτωβρίου 2005, σελ. 1.

(4) ΕΕ L 160, της 26ης Ιουνίου 1999, σελ. 80.

(5) Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 22ας και 23ης Ιουνίου 2009.

(6) ΕΕ C 44, της 16ης Φεβρουαρίου 2008, σελ. 56.

(7) ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σελ. 35, παράγραφος 1.7.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/92

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την «Πρόταση για οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 1999/62/ΕΚ περί επιβολής τελών στα βαρέα φορτηγά οχήματα που χρησιμοποιούν ορισμένα έργα υποδομής»

COM(2008) 436 τελικό — 2008/0147 (COD)

(2010/C 255/17)

Εισηγητής: ο κ. DANTIN

Στις 28 Αυγούστου 2008, και σύμφωνα με το άρθρο 71 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

«Πρόταση για οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 1999/62/ΕΚ περί επιβολής τελών στα βαρέα φορτηγά οχήματα που χρησιμοποιούν ορισμένα έργα υποδομής»

COM(2008) 436 τελικό – 2008/0147 (COD).

Το ειδικευμένο τμήμα «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών», στο οποίο ανατέθηκαν οι προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 12 Νοεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. DANTIN.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 218 ψήφους υπέρ, 16 κατά και 9 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Ο τομέας των μεταφορών διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη διασφάλιση της κινητικότητας και της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της ΕΕ. Η βελτιστοποίηση των υποδομών των μεταφορών πρέπει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της ανάπτυξης και της βιωσιμότητας.

Υπάρχει μεγάλη ανησυχία σήμερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος, για την προστασία του περιβάλλοντος και για όλες εκείνες τις πτυχές που συνδέονται με την υγεία και την κοινωνική ευημερία, σε συνάρτηση με την ορθολογική χρήση των μεταφορών.

1.2.1 Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ απαγορεύει στα κράτη μέλη που το επιθυμούν να εσωτερικεύσουν το εξωτερικό κόστος στα τέλη διοδίων που επιβάλλονται για τη χρήση των οδών διαμετακόμισης. Υπενθυμίζει ότι ένα άλλο κράτος που βρίσκεται κοντά στην ΕΕ και αντιμετωπίζει παρόμοιες δυσκολίες, έχει ήδη εφαρμόσει πολιτική εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους και μετάβασης προς άλλα μεταφορικά μέσα, η οποία ενδέχεται να έχει θετικό αντίκτυπο τόσο από οικονομική όσο και από περιβαλλοντική άποψη.

1.3 Η Επιτροπή προσπαθεί από καιρό να αναπτύξει μηχανισμούς για τη μέτρηση και την εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους των μεταφορών, στο πλαίσιο στρατηγικής με στόχο τον «σωστό καθορισμό της τιμής των μεταφορών έτσι ώστε να αντανακλά το κόστος της πραγματικής χρήσης των οχημάτων, των σιδηροδρόμων, των αεροσκαφών και των πλοίων όσον αφορά την ρύπανση, τη συμφόρηση και την κλιματική αλλαγή» COM(2008) 436 τελικό/2, Αιτιολόγηση, σημείο 1.1)

1.4 Αν και η ανταγωνιστικότητα των οδικών μεταφορών αποτελεί σημαντική παράμετρο σε ένα περιβάλλον παγκοσμιοποιημένων αγορών, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», την οποία επιδοκιμάζει, καθώς και η επιδίωξη του γενικού συμφέροντος, πρέπει να έχουν ως αποτέλεσμα να συνοδευτεί η ανταγωνιστικότητα αυτή από μέτρα που να αποσκοπούν στη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, του θορύβου, των ζημιών στο τοπίο και του κοινωνικού κόστους, όπως αυτό που συνδέεται με την προσβολή της υγείας, με το έμμεσο κόστος των ατυχημάτων, με τη συμφόρηση κλπ, και το οποίο συνεπάγεται σημαντικές δαπάνες για την κοινότητα και κατά συνέπεια για τους ευρωπαίους πολίτες. Με τον τρόπο αυτό, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει μεν την πρόταση οδηγίας, αλλά - για λόγους συνοχής - υπό τον όρο ότι η Επιτροπή θα συνεκτιμήσει τις παρατηρήσεις της που περιλαμβάνονται στη γνωμοδότηση του Ιουλίου 2009 σχετικά με το θέμα: «Στρατηγική για την εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους» (1).

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την επιδοκιμασία της για τις προσπάθειες της Επιτροπής να ενθαρρύνει τη συντροπικότητα των μεταφορών, συμπεριλαμβανομένων των πολυτροπικών.

Ενώ ένας από τους στόχους της Επιτροπής είναι η εξασφάλιση της εδαφικής, οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, η εφαρμογή της εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους μέσω της φορολόγησης των φορτηγών αυτοκινήτων για τη χρήση των υποδομών, θα επιτρέψει στα κράτη μέλη, ανεξάρτητα από το αν κατέχουν κεντρική ή περιφερειακή γεωγραφική θέση, να ελαττώσουν ορισμένες δαπάνες που προκύπτουν από τη ρύπανση και τους υπόλοιπους ζημιογόνους παράγοντες που αναφέρονται στο σημείο 1.4. Η ενδεχόμενη επακόλουθη μείωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα οδικών μεταφορών, πρέπει να αξιολογηθεί συνολικά, στο πλαίσιο του επιδιωκόμενου γενικού συμφέροντος σε σχέση με το οικονομικό όφελος που απορρέει από τη μείωση των συνεπειών της ρύπανσης και της συμφόρησης του δικτύου.

Επιπλέον, η εσωτερίκευση θα πρέπει να συμβάλει στην τήρηση των τριών πτυχών της στρατηγικής της Λισσαβώνας που αφορούν τις μεταφορές, δηλαδή την οικονομική, κοινωνική και οικολογική. Μάλιστα τα τέλη θα πρέπει να συμβάλουν προς την κατεύθυνση αυτή.

1.5.1 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να δημιουργηθεί σε κοινοτικό επίπεδο, ένα πλαίσιο για την κοστολόγηση του εξωτερικού κόστους. Κανένα κράτος μέλος δεν θα πρέπει να είναι σε θέση να την αποφύγει. Το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει σειρά γενικών όρων τους οποίους πρέπει να πληρούν, εντός ορισμένης ψαλίδας, τα τέλη που επιβάλλονται για την εξουδετέρωση του εξωτερικού κόστους. Τα οφειλόμενα αυτά τέλη πρέπει να συνδέονται με τη χρήση και όχι με την κατοχή μέσων μεταφοράς (2).

1.6 Η τροποποίηση της ισχύουσας οδηγίας διευκολύνει τον προγραμματισμό μέτρων για την εντατικοποίηση της έρευνας με σκοπό τον οικολογικό προσανατολισμό των οδικών μεταφορών: σύστημα ITS (3), κινητήρες, καύσιμα, χωρητικότητα, οδοστρώματα …

1.7 Είναι εξίσου σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι, εάν η ΕΕ αποφασίσει να εφαρμόσει πολιτική χρέωσης του εξωτερικού κόστους, πρέπει να επεκτείνει την πολιτική αυτή και στους υπόλοιπους τρόπους μεταφοράς.

1.8 Παρά την πρόσφατη έκδοση της οδηγίας 2006/38/ΕΚ, η ΕΟΚΕ, όπως το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, κρίνει απαραίτητη την τροποποίησή της έτσι ώστε να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητά της. Προς τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ κρίνει ενδεδειγμένη την υπό εξέταση πρόταση οδηγίας, που καταρτίσθηκε μετά από παρότρυνση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

1.9 Επιπλέον, η εφαρμογή ορισμένων μέτρων του σχεδίου δράσης για την εφοδιαστική που αφορούν τον κλάδο των οδικών μεταφορών, όπως η χρήση ευφυών συστημάτων επικοινωνίας, τα οποία σχετίζονται άμεσα με την εισαγωγή των εφαρμογών του σχεδίου Galileo στις μεταφορές, αναμφίβολα θα συμβάλει στη μείωση του εξωτερικού κόστους των μεταφορών.

1.10 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, σήμερα οι οδικοί μεταφορείς υφίστανται μεν τις αρνητικές συνέπειες των δαπανών που απορρέουν από την κυκλοφοριακή συμφόρηση λόγω των επιπτώσεών της στην παραγωγικότητα των μεταφορών, όμως όλα τα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση της εν λόγω συμφόρησης, τα οποία αποτελούν εν μέρει το αντικείμενο της υπό εξέταση οδηγίας, θα οδηγήσουν τελικά στη βελτίωση της παραγωγικότητας των οδικών μεταφορών και καθώς και των υπόλοιπων τρόπων μεταφοράς.

1.11 Τα κέρδη από τη φορολόγηση πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση της ποιότητας του τομέα των μεταφορών από την άποψη των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών επιδόσεών τους.

1.12 Για να μπορέσει εφαρμοστεί η χρέωση για τη χρήση των υποδομών, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη χρήση ηλεκτρονικών διοδίων· στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαία η διαλειτουργικότητα των διαφόρων συστημάτων που υφίστανται στην ΕΕ.

1.13 Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η οδηγία θα πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να λάβουν υπόψη, σύμφωνα με κριτήρια που θα καθοριστούν κατόπιν συνεννόησης, το επίπεδο των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου των οχημάτων που υπόκεινται σε τέλη χρήσης των υποδομών μεταφορών καθώς και την προσπάθεια που καταβάλλεται για τη μείωση τους.

1.14 Σύμφωνα με τη μελέτη αξιολόγησης που διεξήγαγε η Επιτροπή, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις της εσωτερίκευσης στο σύνολο της οικονομίας, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για κέρδη ή για άμεσο ή έμμεσο κόστος, καθώς και από την άποψη των επιπτώσεων στο κόστος των εμπορευμάτων που μεταφέρονται τόσο στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, όσο και για εισαγωγή ή εξαγωγή.

2. Εισαγωγή

2.1 Με πληθυσμό 497 εκατομμυρίων κατοίκων, έκταση 4 324 782 τετραγωνικών χιλιομέτρων και 294 εκατομμύρια συνολικά κυκλοφορούντα οχήματα (4), η ΕΕ χρειάζεται βιώσιμες μεταφορές για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις ανάγκες κινητικότητας των πολιτών της. Η ΕΕ είναι η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη στον κόσμο, με πάνω από το 18 % του συνολικού όγκου των παγκόσμιων εισαγωγών και εξαγωγών. Οι εμπορικές σχέσεις αποτελούν την πηγή της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης κάθε σύγχρονης κοινωνίας· πρέπει, συνεπώς, να αναζητηθεί τρόπος να συνδυαστεί η ανάπτυξη με τη βιωσιμότητα.

2.2 Η εσωτερίκευση είναι μια μέθοδος καταλογισμού του εξωτερικού κόστους των μέσων μεταφοράς που προξενούν η συμφόρηση, ο θόρυβος, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κλιματική αλλαγή, ώστε να διασφαλίζεται ότι το κοινωνικό κόστος αντανακλάται στις τιμές που καταβάλλουν οι χρήστες των μεταφορών. Είναι ένας τρόπος εφαρμογής της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», όπως έχει ζητήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

2.3 Η εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους είχε ήδη αναλυθεί και προβλεφθεί από την Επιτροπή στην Πράσινη Βίβλο του 1995 και στη Λευκή Βίβλο του 1998. Στη Λευκή Βίβλο του 2001 και στην ενδιάμεση ανασκόπησή της το 2006, η Επιτροπή επιβεβαίωσε την πρόθεσή της να προβεί σε αποτελεσματική χρέωση της χρήσης των υποδομών.

2.4 Το 1993 εγκρίθηκε η πρώτη οδηγία περί επιβολής τελών για τη χρήση των υποδομών των οδικών μεταφορών, που είναι γνωστή ως οδηγία για την «ευρωβινιέτα».

Η οδηγία αυτή τροποποιήθηκε αργότερα με την οδηγία 1999/62 περί επιβολής τελών στα βαρέα φορτηγά οχήματα που χρησιμοποιούν ορισμένα έργα υποδομής.

2.5.1 Το άρθρο 10 της οδηγίας 2001/14 καθιστά υποχρεωτική για τους σιδηροδρόμους την εφαρμογή, μέσω μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο, των μέτρων που εγκρίθηκαν για άλλους τρόπους μεταφοράς.

2.6 Τα κράτη μέλη όφειλαν να θεσπίσουν τις αναγκαίες νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις για να συμμορφωθούν προς την οδηγία 2006/38/ΕΚ, που ρυθμίζει την επιβολή τελών για τη χρήση των υποδομών, μέχρι τις 10 Ιουνίου 2008.

2.7 Το 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο κάλεσαν την Επιτροπή να παρουσιάσει, πριν από τον Ιούνιο του 2008 (5), «ένα γενικώς εφαρμόσιμο, διαφανές και συνεκτικό πρότυπο για την αξιολόγηση όλων των εξωτερικών δαπανών, το οποίο χρησιμοποιείται ως βάση για μελλοντικούς υπολογισμούς τελών χρήσης υποδομών». Το πρότυπο αυτό έπρεπε, επιπλέον, «να συνοδεύεται από ανάλυση των επιπτώσεων από τον εσωτερικό καταλογισμό των εξωτερικών δαπανών για όλα τα μέσα μεταφοράς και μια στρατηγική για τη σταδιακή εφαρμογή του προτύπου αυτού σε όλα τα μέσα μεταφοράς».

2.8 Τον Ιούλιο του 2008, η Επιτροπή υπέβαλε στο Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο δέσμη νομοθετικών μέτρων για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των μεταφορών, η οποία περιλαμβάνει, εκτός από την πρόταση οδηγίας που αποτελεί αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης, μία ανακοίνωση που περιέχει πρότυπο και στρατηγική για τον σωστό καθορισμό της τιμής των μεταφορών, έτσι ώστε να αντανακλά ακριβέστερα το κόστος της πραγματικής χρήσης των οχημάτων, των σιδηροδρόμων, των αεροσκαφών και των πλοίων όσον αφορά τη ρύπανση, τη συμφόρηση και την κλιματική αλλαγή και μία δεύτερη ανακοίνωση σχετικά με τη μείωση του θορύβου των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών. Η στρατηγική ανακοίνωση, επομένως, στην οποία ήδη έχουν αναφερθεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποτελεί τη Λυδία λίθο των δύο συμπληρωματικών προτάσεων.

2.9 Η υπό εξέταση οδηγία αφορά την εναρμόνιση των διοδίων, και δεν επιβάλλει αλλά επιτρέπει στα κράτη μέλη που το επιθυμούν να εφαρμόζουν την εσωτερίκευση περιορισμένου αριθμού εξωτερικών δαπανών (κυκλοφοριακή συμφόρηση, θόρυβος, ρύπανση).

Θα μπορούσε να επιτρέψει, ιδίως στα κράτη μέλη, να διαφοροποιούν τις τιμές στα διόδια τους ανάλογα με τη συμφόρηση και, συνεπώς, να κατανέμουν καλύτερα την κυκλοφορία προσφέροντας χαμηλότερα διόδια στους μεταφορείς για να τους ενθαρρύνουν να οδηγούν εκτός ωρών αιχμής. Ο οικονομικός αντίκτυπος τέτοιας αλλαγής θα πρέπει να είναι θετικός τόσο για τις οδικές μεταφορές, όσο και για τους φορτωτές.

2.10 Σημειωτέον ότι η πρόταση οδηγίας δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να εγκαθιστούν σταθμούς διοδίων στις αστικές περιοχές.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1 Όπως έχει ήδη αναφέρει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και την εφαρμογή της, που αποτελεί το αντικείμενο της υπό εξέταση οδηγίας. Η εφαρμογή αυτής της αρχής και η επιδίωξη του γενικού συμφέροντος των ευρωπαίων πολιτών αποτελούν κεντρικό μέλημα της ΕΟΚΕ όσον αφορά το συγκεκριμένο θέμα. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η λογική της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», κατά την εφαρμογή της, απαιτεί την καταπολέμηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων του εξωτερικού κόστους των οδικών μεταφορών που αποτελούν το αντικείμενο της υπό εξέταση οδηγίας, ενώ ταυτόχρονα εστιάζεται στην εξεύρεση νέων τρόπων βελτίωσης της κατάστασης.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την προσπάθεια που κατέβαλε η Επιτροπή κατά την κατάρτιση των προτάσεών της και εκφράζει την ικανοποίησή της για τη δυνατότητα που της δίδεται να μελετά κάθε πρωτοβουλία που αποσκοπεί στη βελτίωση της βιωσιμότητας των μεταφορών και, κατ’ επέκταση, της κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής κατάστασης της ΕΕ. Με τον τρόπο αυτό, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει μεν την πρόταση οδηγίας, αλλά - για λόγους συνοχής - υπό τον όρο ότι η Επιτροπή θα συνεκτιμήσει τις παρατηρήσεις της που περιλαμβάνονται στη γνωμοδότηση του Ιουλίου 2009 σχετικά με το θέμα: «Στρατηγική για την εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους» (6), επειδή, όπως ορθώς επισημαίνει, το προτεινόμενο σύστημα τιμολόγησης θα ενθαρρύνει τις εταιρείες οδικών μεταφορών να χρησιμοποιούν λιγότερο ρυπογόνα οχήματα, να επιλέγουν διαδρομές με λιγότερη συμφόρηση, να βελτιστοποιούν τη φόρτωση των οχημάτων τους και, τελικά, να χρησιμοποιούν πιο ορθολογικά τις υποδομές — που χρηματοδοτούνται από το κοινωνικό σύνολο μέσω της φορολογίας—, μειώνοντας έτσι τη συμφόρηση.

3.2 Όσον αφορά τα πιθανά αποτελέσματα της εφαρμογής της οδηγίας, η ΕΟΚΕ εκφράζει τις αμφιβολίες της για τις επιπτώσεις που ενδέχεται να έχει η πρόταση τροποποίησης της οδηγίας 1999/62/EΚ στη θέση των ευρωπαϊκών προϊόντων στις παγκόσμιες αγορές. Εύχεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή από την Επιτροπή σε αυτό το σημείο.

Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι κεντρικό μέλημα πρέπει να είναι το γενικό και το συλλογικό συμφέρον και ότι, από αυτήν την άποψη, οι ενδεχόμενες επιβαρύνσεις που θα προκύψουν από την εσωτερίκευση του κόστους, θα μπορέσουν να αντισταθμιστούν με οφέλη που θα προκύψουν, ιδίως, από τη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, του θορύβου, των ζημιών στο τοπίο, των κοινωνικών δαπανών όπως εκείνες που σχετίζονται με τις βλάβες της υγείας, με το έμμεσο κόστος των ατυχημάτων … που έχουν σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο για το κοινωνικό σύνολο, και συνεπώς για τους ευρωπαίους πολίτες. Αυτό είναι το αντικείμενο της υπό εξέταση οδηγίας.

3.3 Παρά την πρόσφατη έκδοση της οδηγίας 2006/38/ΕΚ, η ΕΟΚΕ, παράλληλα με το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, κρίνουν αναγκαία την τροποποίησή της, έτσι ώστε να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητά της.

Προς τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμη την υπό εξέταση πρόταση οδηγίας, που συντάχθηκε μετά από αίτημα του Κοινοβουλίου.

Η οδηγία αυτή επιτρέπει επίσης στην ΕΕ να στείλει ένα σημαντικό μήνυμα στην αγορά για τη βελτίωση των οικονομικών και περιβαλλοντικών επιδόσεων που είναι απαραίτητες για την επίτευξη των στόχων που έχει θέσει στο πλαίσιο της «δέσμης μέτρων για την ενέργεια».

3.4 Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι η Επιτροπή οφείλει να μεριμνά για την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και την αποτροπή των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων μεταφορών στα κράτη μέλη, όπως και για την εδαφική, οικονομική και κοινωνική συνοχή.

Η εφαρμογή τελών για τη χρήση των έργων υποδομής θα επιβάλει τιμολογιακές αναπροσαρμογές στις περιφερειακές χώρες και στις χώρες διέλευσης, στις οποίες θα αυξηθεί το κόστος εισαγωγής και εξαγωγής των προϊόντων τους δυσανάλογα με το κόστος που συνεπάγεται σήμερα η ρύπανση, η επιδείνωση των υποδομών, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, καθώς και οι βλάβες της υγείας των πολιτών τους και του περιβάλλοντος. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του γεγονότος ότι σε μια ενοποιημένη αγορά, η κυκλοφορία των εμπορευμάτων εξαρτάται αποκλειστικά από την προσφορά και τη ζήτηση, ανάλογα με τη χρονική στιγμή, από την περιφέρεια προς το κέντρο ή και αντίστροφα· τα επιβαλλόμενα σε όλους τους οδικούς μεταφορείς στο εσωτερικό της Ένωσης τέλη χρήσεως θα υποστηρίξουν την ισότητα μεταξύ των επαγγελματιών, έχοντας βέβαια επίγνωση ότι ο τελικός καταναλωτής φέρει την τελική επιβάρυνση.

3.5 Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι, από το σύνολο των αρνητικών συνεπειών που αποδίδονται στις οδικές μεταφορές, ένα μέρος μόνο οφείλεται στις μεταφορές εμπορευμάτων.

Επομένως, η χρέωση θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με ολοκληρωμένο τρόπο.

3.6 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Επιτροπή οφείλει, όπως ορίζει η οδηγία, να υποβάλει όσο το δυνατόν συντομότερα πρότυπο για την αξιολόγηση όλων των εξωτερικών στοιχείων του κόστους των μεταφορών και να το συνοδεύσει με ανάλυση των επιπτώσεων της εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους όλων των μέσων μεταφοράς, καθώς και με μια στρατηγική για τη σταδιακή, κοινή και προοδευτική του εφαρμογή σε όλα τα μέσα μεταφοράς, αποφεύγοντας μέτρα που στρεβλώνουν τον μεταξύ τους ανταγωνισμό και την ορθή εφαρμογή της συντροπικότητας.

3.7 Όπως επισημάνθηκε ήδη στην ανασκόπηση της ευρωπαϊκής πολιτικής μεταφορών το 2006, απαιτείται ευρεία ποικιλία κοινοτικών και εθνικών εργαλείων άσκησης πολιτικής για να βελτιστοποιηθούν οι ευρωπαϊκές αλυσίδες εφοδιαστικής, να καταστούν πιο οικολογικοί και αποτελεσματικοί όλοι οι τρόποι μεταφοράς και τελικά, μέσω της συντροπικότητας (7), να εξασφαλιστούν πιο αειφόροι μεταφορές.

Προς τούτο, η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο, παράλληλα με το περιεχόμενο της παρούσας οδηγίας και στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας της Επιτροπής, να δοθεί τώρα μεγαλύτερη έμφαση και σε άλλα, παράλληλα και συμπληρωματικά μέτρα θετικού χαρακτήρα, όπως η ενθάρρυνση και προαγωγή της αγοράς καθαρότερων οχημάτων, η χρήση εναλλακτικών καυσίμων, οι επενδύσεις σε έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία, η συνεργασία διάφορων τρόπων μεταφοράς, η χρήση των δημόσιων συγκοινωνιών, η εφαρμογή πολιτικών κατάρτισης στην οδική ασφάλεια και στην οικονομική οδήγηση ή ακόμη η ρύθμιση και εναρμόνιση των περιορισμών της κυκλοφορίας με τη διάνοιξη διαδρόμων ελεύθερης κυκλοφορίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την αποφυγή της συμφόρησης και των τεχνητών οχλήσεων – μέτρο που θα συμβάλει στη βελτίωση της κατάστασης των εργαζομένων στις διεθνείς μεταφορές και στη διευκόλυνση της επιστροφής τους στην πατρίδα τους.

3.8 Η ΕΟΚΕ εύχεται να συνοδευτεί η εφαρμογή του επιχειρησιακού περιεχομένου αυτής της οδηγίας από την ανάπτυξη των πολυτροπικών μεταφορών, έτσι ώστε να υπάρξει πραγματική εναλλακτική λύση στη χρήση της οδικής υποδομής.

3.9 Η Επιτροπή λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι οι οδικοί μεταφορείς ζημιώνονται επί του παρόντος από την κυκλοφοριακή συμφόρηση, λόγω των επιπτώσεων της στην παραγωγικότητα των μεταφορών. Κάθε μέτρο που αποσκοπεί στην ελάττωση αυτής της συμφόρησης, γεγονός που αποτελεί εν μέρει αντικείμενο της υπό εξέταση οδηγίας, θα οδηγήσει τελικά στη βελτίωση της παραγωγικότητας των οδικών μεταφορών.

Στο σημείο αυτό η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία του κόστους της συμφόρησης, το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο των διοδίων εξωτερικού κόστους που προτείνει η Επιτροπή. Πράγματι, το κόστος της κυκλοφοριακής συμφόρησης αντιστοιχεί στο 1,1 % του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (8). Ελλείψει νέων μέτρων, εκτιμάται ότι το 2020, θα υπάρχει κυκλοφοριακή συμφόρηση στο 29 % του ευρωπαϊκού οδικού δικτύου, και αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις όσον αφορά την κατανάλωση καυσίμων (επιπλέον κατανάλωση από 10 έως 30 % στην περίπτωση βαριάς συμφόρησης) (9) και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση αντιπροσωπεύει το 42 % του συνολικού εξωτερικού κόστους των οδικών μεταφορών. Τα βαρέα φορτηγά οχήματα επιδεινώνουν σημαντικά το φαινόμενο αυτό, προκαλώντας μέχρι και 3,5 φορές μεγαλύτερη συμφόρηση στους δρόμους μεταξύ των πόλεων από τα οχήματα ιδιωτικής χρήσεως. (10)

3.10 Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα έσοδα της φορολόγησης πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση της ποιότητας του τομέα των μεταφορών από την άποψη των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών του επιδόσεων.

Μεταξύ των επιτρεπόμενων χρήσεων των εσόδων από τη χρέωση του εξωτερικού κόστους, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην βελτίωση των συνθηκών εργασίας των οδηγών, ιδίως μέσω της κατασκευής ασφαλών χώρων στάθμευσης για την ανάπαυση τους υπό καλές συνθήκες, στη βελτίωση των στόλων των μεταφορών μέσω επενδύσεων στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία, καθώς και στη διευκόλυνση της τήρησης της κοινωνικής νομοθεσίας.

Προς τούτο, η οδηγία θα μπορούσε να περιλαμβάνει μία αναφορά κοινωνικού χαρακτήρα, όπου να αναλύεται η συμβολή της χρήσης αυτών των εσόδων στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των οδηγών.

3.11 Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να θεσπίσει τα κατάλληλα μέτρα ώστε οι μεταφορείς να μπορούν να μετακυλούν στους πελάτες τους το κόστος των επιβαρύνσεων που προκύπτουν από την εφαρμογή της εξεταζόμενης οδηγίας. Ο στόχος είναι να υποχρεωθούν να φέρουν το πραγματικό κόστος για τη μεταφορά εμπορευμάτων, χωρίς όμως να επιδεινωθούν οι κοινωνικές συνθήκες των εργαζομένων στις μεταφορές.

3.12 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι η χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων είσπραξης των διοδίων, αντί των κλασικών σταθμών με μπάρες, είναι ουσιώδης παράγοντας για να αποφεύγονται η διατάραξη της ροής της κυκλοφορίας, που πλήττει το σύνολο των χρηστών, και οι δυσμενείς επιπτώσεις στο τοπικό περιβάλλον από τις ουρές που σχηματίζονται στους σταθμούς. Επί του προκειμένου, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στους μισθωτούς οι οποίοι θα χάσουν τη θέση εργασίας τους λόγω της εισαγωγής ηλεκτρονικών συστημάτων. Έμφαση πρέπει να δοθεί ειδικότερα στην εξεύρεση εναλλακτικών δυνατοτήτων απασχόλησης στην εν λόγω περιοχή και στην παροχή τυχόν αναγκαίας επαγγελματικής εκπαίδευσης.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1 Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι τα διόδια και τα τέλη χρήσης δεν εισάγουν κανενός είδους διακρίσεις, αρκεί να εφαρμόζεται πάντα σε όλους η ίδια αρχή, προκειμένου να εξορθολογιστεί η χρήση των υπό εξέταση μέσων μεταφοράς και να αποφευχθεί η παραγωγή περιττού κόστους για την κοινωνία στο σύνολό της.

4.2 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στον πολεοδομικό σχεδιασμό των δήμων, ώστε να συνδυαστεί η βιωσιμότητα με τις ανάγκες επικοινωνίας των πολιτών και να αποφευχθεί η συγκέντρωση αστικών συγκροτημάτων κατά μήκος του υπεραστικού οδικού δικτύου· φρονεί επίσης ότι πρέπει να ενθαρρυνθούν οι έρευνες για τη χρήση τεχνικώς βελτιωμένου οδοστρώματος, το οποίο θα συντελέσει στη μείωση της ηχορρύπανσης προς όφελος των πολιτών.

4.3 Καθώς ένας σημαντικός κοινωνικός στόχος είναι να αποφεύγεται ο υψηλός βαθμός συμφόρησης και ρύπανσης του οδικού δικτύου, η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να αναλυθεί η σύνθεση των τύπων των οχημάτων που συμμετέχουν στις κυκλοφοριακές συμφορήσεις, προκειμένου να διαμορφωθεί ακριβέστερη εικόνα των δυνατών σημείων παρέμβασης για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεών τους.

4.4 Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι το ύψος του τέλους εξωτερικού κόστους καθορίζεται από αρχή ανεξάρτητη από τον οργανισμό που είναι αρμόδιος για τη διαχείριση και την είσπραξη μέρους ή ολόκληρου του τέλους, υπό τον όρο ότι θα διασφαλίζεται υψηλός βαθμός αντικειμενικότητας.

4.5 Η ΕΟΚΕ θεωρεί δίκαιο να χρησιμοποιούνται τα πιθανά έσοδα από την εσωτερίκευση του κόστους υποδομής στις ορεινές περιοχές για την κατασκευή έργων προτεραιότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος που προωθούν τη συντροπικότητα και αποτελούν εναλλακτικό τρόπο συνδυασμένων μεταφορών που συμβάλλει στη χρηματοδότηση των υποδομών.

4.6 Η ΕΟΚΕ θεωρεί σωστό να δύνανται τα κράτη μέλη να επιβάλλουν διόδια μέχρι το μέγιστο προβλεπόμενο επίπεδο όταν ο οδηγός αδυνατεί, σε περίπτωση ελέγχου, να παρουσιάσει τα δικαιολογητικά που επιβεβαιώνουν την κλάση EURO των εκπομπών του οχήματος, υπό τον όρο ότι θα είναι δυνατή η εκ των υστέρων αποκατάσταση με την επιστροφή της εισπραχθείσας προσαυξήσεως.

4.7 Η ΕΟΚΕ θα επικροτούσε τη διαφοροποιημένη αντιμετώπιση των οχημάτων ανάλογα με τη ρύπανση ή τον θόρυβο που προξενούν.

4.8 Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η είσπραξη των διοδίων και των τελών χρήσης γίνεται κατά τρόπον ώστε η ροή της κυκλοφορίας να παρακωλύεται το λιγότερο δυνατόν. Θεωρεί δε απαραίτητο να εξαλειφθούν οι κυκλοφοριακές συμφορήσεις που υπάρχουν σήμερα σε ορισμένους μεθοριακούς σταθμούς διοδίων.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) ΕΕ C 317 της 23.12.2009, σελ. 80.

(2) Βλ. γνωμοδότηση που αναφέρεται στην υποσημείωση αρ.o 1.

(3) ΕΕ C 277 της 17.11.2009, σελ. 85.

(4) Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Γενικής Διεύθυνσης Ενέργειας και Μεταφορών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2006, στην ΕΕ-27 κυκλοφορούν 30 837 000 δίκυκλα, 229 954 000 αυτοκίνητα Ι.Χ., 797 900 λεωφορεία και 32 249 000 φορτηγά.

(5) Το άρθρο 11 της οδηγίας 2006/38/ΕΚ έχει ως εξής: Το αργότερο στις 10 Ιουνίου 2011, η Επιτροπή υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έκθεση για την εφαρμογή και τα αποτελέσματα της παρούσας οδηγίας, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις που θα έχουν επέλθει στην τεχνολογία και τις τάσεις όσον αφορά την πυκνότητα της κυκλοφορίας, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης οχημάτων άνω του ορίου των 3,5 τόνων και κάτω του ορίου των 12 τόνων, και αξιολογώντας τον αντίκτυπό της στην εσωτερική αγορά, συμπεριλαμβανομένου του αντίκτυπου στις νησιωτικές, μεσόγειες και περιφερειακές περιοχές της Κοινότητας, στα επίπεδα των επενδύσεων στον τομέα και τη συμβολή της στην επίτευξη των στόχων μιας βιώσιμης πολιτικής μεταφορών.

Τα κράτη μέλη διαβιβάζουν τις αναγκαίες πληροφορίες για την έκθεση στην Επιτροπή το αργότερο στις 10 Δεκεμβρίου 2010.

Το αργότερο στις 10 Ιουνίου 2008, η Επιτροπή, αφού εξετάσει όλες τις επιλογές, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών που συνδέονται με το περιβάλλον, το θόρυβο, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και την υγεία, παρουσιάζει ένα γενικώς εφαρμόσιμο, διαφανές και συνεκτικό πρότυπο για την αξιολόγηση όλων των εξωτερικών δαπανών, το οποίο χρησιμοποιείται ως βάση για μελλοντικούς υπολογισμούς τελών χρήσης υποδομών. Το πρότυπο αυτό πρέπει να συνοδεύεται από ανάλυση των επιπτώσεων από τον εσωτερικό καταλογισμό των εξωτερικών δαπανών για όλα τα μέσα μεταφοράς και μια στρατηγική για τη σταδιακή εφαρμογή του προτύπου αυτού σε όλα τα μέσα μεταφοράς. Η έκθεση αυτή και το πρότυπο συνοδεύονται, εφόσον απαιτείται, από προτάσεις προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για περαιτέρω αναθεώρηση της παρούσας οδηγίας.

(6) Γνωμοδότηση TEN 357, δεν έχει δημοσιευτεί ακόμη στην Επίσημη Εφημαρίδα της ΕΕ.

(7) Ως «συντροπικότητα» νοείται η αποδοτική χρήση των τρόπων μεταφοράς, μεμονωμένα ή σε πολυτροπική ολοκλήρωση στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συστήματος μεταφορών, κατά τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται βέλτιστη και αειφόρος χρήση των πόρων.

(8) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανακοίνωση με θέμα «Πιο οικολογικές μεταφορές».

(9) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μελέτη επιπτώσεων της εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους. Σελ. 55.

(10) ΕΚ Delft Manuel IMPACT.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Η ακόλουθη τροπολογία, η οποία έλαβε τουλάχιστον το ένα τέταρτο των εκπεφρασμένων ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη συζήτηση:

Παράγραφος 3.9

Να τροποποιηθεί ως εξής:

«Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι οι οδικοί μεταφορείς ζημιώνονται επί του παρόντος από την κυκλοφοριακή συμφόρηση, λόγω των επιπτώσεων της στην παραγωγικότητα των μεταφορών. Κάθε μέτρο που αποσκοπεί στην ελάττωση αυτής της συμφόρησης, γεγονός που αποτελεί εν μέρει αντικείμενο της υπό εξέταση οδηγίας, θα οδηγήσει εν τέλει στη βελτίωση της παραγωγικότητας των οδικών μεταφορών.

Αιτιολογία

Σύμφωνα με την υποσημείωση στη σελίδα 8, στην οποία παρεμπιπτόντως δεν αναφέρεται αριθμός σελίδας, η τελευταία πρόταση «Τα βαρέα φορτηγά οχήματα επιδεινώνουν σημαντικά το φαινόμενο αυτό, προκαλώντας μέχρι και 3,5 φορές μεγαλύτερη συμφόρηση από τα οχήματα ιδιωτικής χρήσεως στο υπεραστικό οδικό δίκτυο» περιλαμβάνεται στο έγγραφο IMPACT-handboek του CE Delft, το οποίο υπάρχει μόνο στα αγγλικά. Η εν λόγω πρόταση στην μελέτη αυτή (που ανακάλυψαν με προσωπική αναζήτηση τα μέλη που καταθέτουν την τροπολογία ση σελίδα 34 του εγγράφου) έχει όμως ως εξής: «This approach reflects the responsibility for congestion in proportion to the road space consumed», πράγμα που σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Στην προκειμένη περίπτωση μοιάζει προτιμότερο να διαγραφεί η πρόταση, επειδή τα προηγούμενα έχουν παρθεί από άλλες μελέτες οι οποίες αναφέρονται στο σύνολο των οδικών μεταφορών, ενώ η συγκεκριμένη πρόταση από την προαναφερθείσα μελέτη αναφέρεται μόνο σε ένα μεμονωμένο φορτηγό όχημα. Το κείμενο αναφέρεται μόνο σε μια τυπική μονάδα υπολογισμού και στην οδική επιφάνεια που καταλαμβάνει το κάθε όχημα. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση προκαλείται από την έλλειψη ικανότητας των υποδομών να επιτρέπουν συγκεκριμένη ροή κυκλοφορίας των αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης και των βαρέων φορτηγών οχημάτων (άνω των 3,5 τόνων), σε μια ορισμένη χρονική στιγμή, ή ακόμα από ασυνήθη γεγονότα όπως ατυχήματα ή δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στην πρώτη περίπτωση, το καθοριστικό στοιχείο είναι η πυκνότητα ή το μείγμα ιδιωτικών και βαρέων φορτηγών οχημάτων. (Eurostat-27: οι μεταφορές με φορτηγά οχήματα δεν καλύπτουν ούτε το 20 % της συνολικής ροής των μεταφορών, με 230 εκατ. ΙΧ έναντι μόνο 34 εκατ. λεωφορείων και βαρέων φορτηγών οχημάτων). Το μέσο ποσοστό συμμετοχής των βαρέων φορτηγών οχημάτων στα τροχαία που σημειώθηκαν στην ΕΕ την περίοδο 1996-2006 είναι μόλις 13 %. Επαναλαμβάνεται όμως ότι μόνο ένα κλάσμα από αυτά προκαλεί κυκλοφοριακή συμφόρηση.

Ψήφοι υπέρ: 91

Ψήφοι κατά: 138

Αποχές: 10

(1) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανακοίνωση με θέμα “Πιο οικολογικές μεταφορές”.

(2) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μελέτη επιπτώσεων της εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους. Σελ. 55.

(3)

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/98

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με την προστασία υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας «Προστασία της Ευρώπης από επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και διαταραχές μεγάλης κλίμακας: αναβάθμιση της ετοιμότητας, της ασφάλειας και της ικανότητας αποκατάστασης»

COM(2009) 149 τελικό

(2010/C 255/18)

Εισηγητής: ο κ. McDONOGH

Στις 30 Μαρτίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με την προστασία υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας «Προστασία της Ευρώπης από επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και διαταραχές μεγάλης κλίμακας: αναβάθμιση της ετοιμότητας, της ασφάλειας και της ικανότητας αποκατάστασης»

COM(2009) 149 τελικό

Το ειδικευμένο τμήμα «Μεταφορές, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών» στο οποίο είχε ανατεθεί η κατάρτιση των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή της στις 12 Νοεμβρίου 2009 με βάση εισηγητική έκθεση του κ. McDonogh.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 179 ψήφους υπέρ και 4 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την Ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα το σχέδιο δράσης για την προστασία υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας (ΥΖΣ) στην Ευρώπη. Η ΕΌΚΕ συμμερίζεται την ανησυχία της Επιτροπής ως προς την ευπάθεια της Ευρώπης απέναντι σε μεγάλης κλίμακας επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, τεχνικές βλάβες, ανθρωπογενείς επιθέσεις και φυσικές καταστροφές, και ως προς την τεράστια ζημιά που θα μπορούσε να επιφέρει αυτό στην οικονομία και την ευημερία των πολιτών της. Συμφωνούμε με την Επιτροπή ότι απαιτείται άμεση δράση με στόχο την ενδυνάμωση του συντονισμού και της συνεργασίας της ΕΕ για την αντιμετώπιση αυτού του καίριου προβλήματος. Συμμεριζόμαστε επίσης την ανάγκη ταχείας δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πολιτικής για την προστασία των ΥΖΣ.

1.2 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τα συμπεράσματα του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΕ για την προστασία των υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας (ΠΥΖΣ) και προβληματίζεται από την ανεπαρκή προετοιμασία της Ευρώπης για την αντιμετώπιση ευρείας κλίμακας επιθέσεων στον κυβερνοχώρο ή διαταραχών στις ΥΖΣ, καθώς οι προσεγγίσεις των μεμονωμένων κρατών μελών όσον αφορά την προστασία των ΥΖΣ είναι συχνά άνισες και ανεπαρκώς συντονισμένες. Κατανοείται ο τρόπος με τον οποίο η ανάπτυξη του Διαδικτύου και η έλλειψη μεγάλης κλίμακας σχεδιασμού για την ασφάλεια και την αντοχή των υποδομών πληροφοριών οδήγησε στη σοβαρή κατάσταση που αντιμετωπίζουμε. Ωστόσο, τώρα που έχει αναγνωρισθεί η ανάγκη για δράση, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δράσει αποφασιστικά και χωρίς καθυστερήσεις για την επίλυση του προβλήματος.

1.3 Η ΕΟΚΕ στηρίζει το υψηλού επιπέδου σχέδιο δράσης «πέντε πυλώνων» που περιγράφεται στην Ανακοίνωση και συγχαίρει την Επιτροπή για το έργο της· είναι ιδιαίτερα δύσκολη η ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης, πολυμερούς, πολυεπίπεδης προσέγγισης για την ενίσχυση της ασφάλειας και της ικανότητας αποκατάστασης των ΥΖΣ, ιδίως ενόψει ενός κατακερματισμένου συνόλου ενδιαφερομένων μερών και της πολυπλοκότητας των ευρωπαϊκών υποδομών πληροφοριών. Αναγνωρίζει επίσης τον επικουρικό ρόλο του ENISA και τη συμβολή του στην επίτευξη των στόχων της Ανακοίνωσης.

1.4 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανεπαρκή δράση των ενδιαφερομένων φορέων για την εφαρμογή του Ψηφίσματος του Συμβουλίου 2007/C 68/01 που σχετίζεται με την ασφάλεια και την ικανότητα αποκατάστασης των υποδομών ΤΠΕ (1). Η δυσκολία ανάπτυξης αποτελεσματικών πολιτικών προστασίας των κυριότερων υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας της Ευρώπης ευνοεί όσους επιθυμούν να επιτεθούν στις ΥΖΣ για πολιτικούς ή οικονομικούς λόγους. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να είναι πιο κατηγορηματική όσον αφορά τον ισχυρό ηγετικό ρόλο που απαιτείται για την συνένωση όλων των ενδιαφερομένων μερών και την εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων προστασίας της Ευρώπης από πιθανές απειλές κατά των υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας που αυτή διαθέτει. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι το σχέδιο δράσης που περιγράφεται στην Ανακοίνωση θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα μόνον εάν η ευθύνη της εφαρμογής του ανατεθεί σε κατάλληλη ρυθμιστική αρχή.

1.5 Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, οι οποίες αναφέρονταν στην ανάγκη για μία ασφαλή κοινωνία της πληροφορίας σε θέματα προστασίας των δεδομένων και ασφάλειας στο Διαδίκτυο και στην προστασία των κρίσιμων υποδομών.

2. Συστάσεις

2.1 Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αναθέσει σε κατάλληλη ρυθμιστική αρχή, η οποία θα περιλαμβάνει στη σύνθεσή της μέλη του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την αρμοδιότητα να επιτύχει την αποτελεσματική προστασία των υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας σε ολόκληρη την ΕΕ.

2.2 Όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναπτύξουν μία εθνική στρατηγική, ένα σταθερό πολιτικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, ολιστικές εθνικές διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων και κατάλληλα μέτρα και μηχανισμούς ετοιμότητας. Προς τούτο, κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να συστήσει μία Ομάδα Αντιμετώπισης Έκτακτων Αναγκών στην Πληροφορική (CERT) και να τη συνδέσει με την Ευρωπαϊκή Κυβερνητική Ομάδα CERT (EGC) (2).

2.3 Η Επιτροπή θα πρέπει να επιταχύνει τις εργασίες της για τη θέσπιση της Ευρωπαϊκής Εταιρικής Συνεργασίας Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα για την Ικανότητα Αποκατάστασης (EP3R) και να την εντάξει στις εργασίες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας Δικτύων και Πληροφοριών (ENISA) και της Ευρωπαϊκής Ομάδας Κυβερνητικών CERT (EGC).

2.4 Βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης κινδύνων θα πρέπει να συνυπολογίζονται στην Πολιτική Προστασίας Υποδομών Πληροφοριών Ζωτικής Σημασίας σε όλα τα επίπεδα. Ειδικότερα, το δυνητικό κόστος βλαβών στην ασφάλεια και την ικανότητα αποκατάστασης θα πρέπει να προσδιορίζεται και να γνωστοποιείται στους αντίστοιχους αρμόδιους φορείς.

2.5 Θα πρέπει να επιβάλλονται οικονομικές και άλλες ποινές στους φορείς που αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους βάσει της πολιτικής ΥΖΣ, ανάλογες με τον κίνδυνο και το κόστος των βλαβών του συστήματος που προκάλεσε η αμέλειά τους.

2.6 Η ευθύνη για την ασφάλεια και την ικανότητα αποκατάστασης των ΥΖΣ θα πρέπει να βαρύνει κυρίως τους μείζονες φορείς – κυβερνήσεις, παρόχους υποδομών και προμηθευτές τεχνολογιών – ενώ δεν θα πρέπει να τους επιτρέπεται να αποφεύγουν τις ευθύνες τους, μεταθέτοντάς τες σε εταιρικούς και ιδιώτες καταναλωτές.

Η ασφάλεια και η ικανότητα αποκατάστασης θα πρέπει να είναι προαπαιτούμενα στον σχεδιασμό κάθε συστήματος τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην ΕΕ. Θα πρέπει να ενθαρρύνουμε τους φορείς της ΥΖΣ να επιδιώκουν συνεχώς τη βελτίωση σε ειδικούς τομείς που σχετίζονται με την ικανότητα αποκατάστασης - π.χ. διαχείριση δικτύων, διαχείριση κινδύνων και επιχειρηματική συνέχεια.

2.7.1 Ο καθορισμός και η επίβλεψη βέλτιστων πρακτικών και προτύπων θα πρέπει να αποτελεί θεμελιώδες μέρος κάθε πολιτικής που αφορά την πρόληψη βλαβών, τα μέτρα ανταπόκρισης σε δεδομένες καταστάσεις και την αποκατάσταση ΥΖΣ.

2.7.2 Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην εφαρμογή των τεχνολογιών IPv6 (νεώτερο πρωτόκολλο για τις διαδικτυακές διευθύνσεις) και DNSSEC (σειρά βελτιώσεων ασφαλείας στο σύστημα ονομάτων τομέα του Διαδικτύου) σε ολόκληρο το Διαδίκτυο στην ΕΕ, πράγμα που θα ενισχύσει την ασφάλεια στο Διαδίκτυο.

2.8 Παροτρύνουμε τους δημοσίους και ιδιωτικούς φορείς να συνεργάζονται τακτικά για να δοκιμάζουν την ετοιμότητα και τα μέτρα ανταπόκρισής τους μέσω ασκήσεων. Στηρίζουμε πλήρως τις προτάσεις που διατυπώνει η Επιτροπή στην παρούσα Ανακοίνωσή της όσον αφορά την οργάνωση της πρώτης πανευρωπαϊκής άσκησης μέχρι το 2010.

2.9 Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί ένας ισχυρός τομέας ασφάλειας των πληροφοριών στην Ευρώπη, που θα ανταγωνίζεται σε ικανότητα τον πολύ καλά χρηματοδοτούμενο αντίστοιχο τομέα των ΗΠΑ. Θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά οι επενδύσεις στην Ε & A που σχετίζονται με ζητήματα ΥΖΣ.

2.10 Θα πρέπει να αυξηθεί η χρηματοδότηση για την ανάπτυξη δεξιοτήτων και για προγράμματα εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης στον τομέα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.

2.11 Θα πρέπει να ιδρυθούν υπηρεσίες ενημέρωσης και υποστήριξης σε κάθε κράτος μέλος για να βοηθήσουν τις ΜΜΕ και τους πολίτες να κατανοήσουν και να συμμορφωθούν στις υποχρεώσεις τους βάσει της πολιτικής ΥΖΣ.

2.12 Προς όφελος της ασφάλειας, η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει τη θέση της όσον αφορά το μέλλον της διαδικτυακής διακυβέρνησης (3), θέση που απαιτεί πολυμερέστερη προσέγγιση η οποία να σέβεται τις εθνικές προτεραιότητες των ΗΠΑ, αλλά παράλληλα να ανακλά τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η δράση της ΕΕ ως προς το συγκεκριμένο θέμα θα πρέπει να αναληφθεί κατόπιν ωρίμου σκέψεως σχετικά με την αλληλεπίδραση μεταξύ της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο και τον σεβασμό των δημοσίων και ιδιωτικών ελευθεριών.

3. Ιστορικό

Απειλή μεγάλης κλίμακας επιθέσεων στον κυβερνοχώρο κατά των υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας

3.1.1 Οι υποδομές πληροφοριών ζωτικής σημασίας (ΥΖΣ) περιλαμβάνουν τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) που παρέχουν την πλατφόρμα πληροφοριών και επικοινωνιών η οποία αποτελεί τη βάση για την προσφορά σημαντικών αγαθών και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων ζωτικών κοινωνιακών λειτουργιών όπως η ηλεκτροδότηση, η υδροδότηση, οι μεταφορές, ο τραπεζικός τομέας, οι υγειονομικές υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης.

3.1.2 Οι ΥΖΣ χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό ενσωμάτωσης πολύπλοκων συστημάτων, αλληλεξαρτήσεις με άλλες υποδομές (π.χ. ενέργεια), καθώς και διασυνοριακή διασυνδεσιμότητα. Ως εκ τούτου, αυτές οι πολυσύνθετες υποδομές είναι εκτεθειμένες σε πολυάριθμους κινδύνους που θα μπορούσαν να προκαλέσουν καταστροφικές βλάβες στα συστήματα, με αποτέλεσμα να πληγούν ζωτικής σημασίας κοινωνικές υπηρεσίες σε πολλά κράτη μέλη. Οι κίνδυνοι μπορούν να προέρχονται από ανθρώπινο λάθος, τεχνική βλάβη, ανθρωπογενείς επιθέσεις (συμπεριλαμβανομένων εγκληματικών και πολιτικά υποκινούμενων επιθέσεων) και φυσικές καταστροφές. Η ανάλυση κινδύνων δείχνει τις αδυναμίες τέτοιων συστημάτων και αποκαλύπτει συγχρόνως ότι είναι δυνατό να αποκτηθεί ο έλεγχος με πρακτικές, ηθελημένες ή όχι, που έχουν επιζήμιες επιπτώσεις τόσο στις δημόσιες όσο και στις ιδιωτικές ελευθερίες. Η Επιτροπή οφείλει να μεριμνά για το σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά τη θέσπιση του κοινοτικού δικαίου.

3.1.3 Οι κυβερνήσεις και οι πάροχοι ζωτικών υπηρεσιών δεν δημοσιοποιούν βλάβες σε σχέση με την ασφάλεια ή την ικανότητα αποκατάστασης αν δεν αναγκασθούν. Παρόλα αυτά, υπήρξαν πολυάριθμα δημόσια παραδείγματα της απειλής που συνιστούν για τις ζωτικές υποδομές οι βλάβες σε σχέση με την ασφάλεια και την ικανότητα αποκατάστασης των ΥΖΣ:

—	Υπήρξαν μεγάλης κλίμακας επιθέσεις στον κυβερνοχώρο κατά της Εσθονίας, της Λιθουανίας και της Γεωργίας το 2007 και το 2008.

—	Η φθορά διηπειρωτικών υποθαλασσίων καλωδίων στη Μεσόγειο και στον Περσικό Κόλπο το 2008 επηρέασε την κυκλοφορία στο Διαδίκτυο σε πολλές χώρες.

—	Τον Απρίλιο του 2009 αξιωματούχοι της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ προειδοποίησαν ότι «κυβερνοκατάσκοποι» είχαν διεισδύσει στο σύστημα ηλεκτροδότησης των ΗΠΑ και είχαν εισαγάγει σε αυτό προγράμματα λογισμικού που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη διατάραξη του συστήματος.

—	Τον Ιούλιο, οι ΗΠΑ και η Νότια Κορέα αντιμετώπισαν μία ανοιχτή επίθεση άρνησης υπηρεσίας (από 100 000-200 000 υπολογιστές «ζόμπι») που έπληξε πολυάριθμες κυβερνητικές ιστοσελίδες.

3.1.4 Το πρόβλημα διογκώνεται περαιτέρω από την κακή προαίρεση των εγκληματικών συμμοριών και τη χρήση πολεμικών τακτικών στον κυβερνοχώρο με πολιτικά κίνητρα.

—

Εκμεταλλευόμενες τις αδυναμίες των λειτουργικών συστημάτων προσωπικών υπολογιστών που είναι συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο, οι εγκληματικές συμμορίες έχουν δημιουργήσει δίκτυα προγραμμάτων ρομπότ (botnets) - υπολογιστές που δικτυώνονται μέσω κακόβουλου λογισμικού σε έναν εικονικό υπολογιστή υπό τον έλεγχο των εγκληματιών, με τη μορφή «ζόμπι» ή «μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones)». Αυτά τα δίκτυα χρησιμοποιούνται για σειρά εγκληματικών δραστηριοτήτων, καθώς και για να υποστηρίξουν μεγάλης κλίμακας επιθέσεις στον κυβερνοχώρο από τρομοκράτες και κυβερνήσεις που εμπλέκονται σε κυβερνοπόλεμο, «ενοικιάζοντας» τη χρήση των δικτύων από τους εγκληματίες. Εκτιμάται ότι ένα τέτοιο δίκτυο, ονόματι «Conficker», έχει στη διάθεσή του περισσότερους από 5 εκατομμύρια υπολογιστές.

3.1.5 Το οικονομικό κόστος της βλάβης των ΥΖΣ θα μπορούσε να αποβεί εξαιρετικά υψηλό. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ εκτιμά ότι υπάρχει 10-20 % πιθανότητα μείζονος βλάβης ΥΖΣ εντός των επομένων 10 ετών, με δυνητικό κόστος παγκοσμίως της τάξεως των 250 δισεκατομμυρίων δολαρίων και απώλεια χιλιάδων ζωών.

Προβλήματα ετοιμότητας, ασφάλειας και ικανότητας αποκατάστασης

3.2.1 Το Διαδίκτυο είναι η κύρια πλατφόρμα που στηρίζει τις περισσότερες από τις ΥΖΣ της Ευρώπης. Η αρχιτεκτονική του Διαδικτύου βασίζεται στη διασύνδεση εκατομμυρίων υπολογιστών με οικουμενική διανομή της επεξεργασίας, των επικοινωνιών και του ελέγχου. Αυτή η αρχιτεκτονική έχει καίρια σημασία για τη σταθερότητα και την ικανότητα αποκατάστασης του Διαδικτύου, με ταχεία ανάκαμψη της κυκλοφορίας οποτεδήποτε προκύπτει πρόβλημα. Ωστόσο, σημαίνει επίσης ότι μεγάλης κλίμακας κυβερνοεπιθέσεις μπορούν να ξεκινήσουν από τα όρια του δικτύου, μέσω, π.χ., της χρήσης «botnets», από οποιονδήποτε βάνδαλο που έχει ανάλογη πρόθεση και στοιχειώδεις γνώσεις.

3.2.2 Τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνιών και οι ΥΖΣ περιλαμβάνουν υψηλό βαθμό διασυνοριακής διασυνδεσιμότητας. Κατά συνέπεια, το χαμηλό επίπεδο ασφάλειας και ικανότητας αποκατάστασης του δικτύου σε μία χώρα μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ασφάλεια και την ικανότητα αποκατάστασης των ΥΖΣ σε όλες τις χώρες με τις οποίες αυτό διασυνδέεται. Η διεθνής αυτή αλληλεξάρτηση επιτάσσει στην ΕΕ να έχει ολοκληρωμένη πολιτική διαχείρισης της ασφάλειας και ικανότητας αποκατάστασης των ΥΖΣ σε ολόκληρη την Ένωση.

3.2.3 Το επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι ΥΖΣ είναι χαμηλό μεταξύ των περισσοτέρων φορέων και σε πολλά κράτη μέλη. Πολύ λίγες είναι οι χώρες που έχουν ολοκληρωμένη πολιτική για τη διαχείριση αυτών των κινδύνων.

3.2.4 Οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις του κανονιστικού πλαισίου για δίκτυα και υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών ενισχύουν τις υποχρεώσεις των διαχειριστών δικτύων να διασφαλίζουν τη λήψη των απαραιτήτων μέτρων για την επισήμανση των κινδύνων, την εγγύηση της συνεχούς παροχής υπηρεσιών και την κοινοποίηση παραβιάσεων ασφαλείας (4).

3.2.5 Η μεγάλη πλειονότητα των τεχνολογιών που υποστηρίζουν την πλατφόρμα των ΥΖΣ παρέχεται από τον ιδιωτικό τομέα και η εξασφάλιση συνεργασίας για την εγγύηση της αποτελεσματικής προστασίας των ΥΖΣ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ένα υψηλό επίπεδο ικανότητας, εμπιστοσύνης, διαφάνειας και επικοινωνίας μεταξύ όλων των φορέων - κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και καταναλωτών.

3.2.6 Μια πολυμερής, πολυεπίπεδη, διεθνής προσέγγιση είναι απολύτως απαραίτητη.

3.3 Σχέδιο δράσης πέντε πυλώνων

Για να ανταποκριθεί στις ανωτέρω προκλήσεις, η Επιτροπή προτείνει μια πολιτική πέντε πυλώνων:

1.	Ετοιμότητα και πρόληψη: εξασφάλιση ετοιμότητας σε όλα τα επίπεδα·

2.	Ανίχνευση και απόκριση: πρόβλεψη επαρκών μηχανισμών έγκαιρης προειδοποίησης·

3.	Άμβλυνση των επιπτώσεων και ανάκτηση: ενίσχυση κοινοτικών μηχανισμών για ΥΖΣ·

4.	Διεθνής συνεργασία: προώθηση των προτεραιοτήτων της ΕΕ διεθνώς·

5.	Κριτήρια για τον τομέα των ΤΠΕ: υποστήριξη της εφαρμογής της οδηγίας για τον προσδιορισμό και τον χαρακτηρισμό των ευρωπαϊκών υποδομών ζωτικής σημασίας (5).

Τίθενται ειδικοί στόχοι για τον κάθε πυλώνα, με προθεσμίες που για κάποιους από αυτούς εκτείνονται έως το τέλος του 2011.

4. Παρατηρήσεις

4.1 Θα είναι πολύ δύσκολη η ανάπτυξη και η εφαρμογή αποτελεσματικής στρατηγικής για την προστασία των ΥΖΣ μέσω της έντονα διαβουλευτικής, προαιρετικής και βασισμένης στη συνεργασία προσέγγισης που περιγράφεται στην Ανακοίνωση. Δεδομένης της σοβαρότητας και του επείγοντος χαρακτήρα του ζητήματος, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να εξετάσει την πολιτική εκχώρησης ευθυνών και εξουσιών σε κατάλληλη ρυθμιστική αρχή που ακολουθείται στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ.

4.2 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την έκκληση του Ψηφίσματος 58/199 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου πνεύματος ασφάλειας στον κυβερνοχώρο και την προστασία των υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας. Δεδομένης της αλληλεξάρτησης μεταξύ των χωρών όσον αφορά την ασφάλεια και τη δυνατότητα αποκατάστασης των ΥΖΣ – Μία αλυσίδα είναι τόσο δυνατή όσο ο «αδύναμος κρίκος» της – είναι ανησυχητικό ότι μόνο 9 κράτη μέλη έχουν συστήσει Ομάδες Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών στην Πληροφορική (CERT) και έχουν ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Κυβερνητική Ομάδα CERT (EGC). Η διαμόρφωση αυτών των ομάδων πρέπει να προωθηθεί στη διακυβερνητική ατζέντα.

4.3 Τα ενδιαφερόμενα μέρη της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο της ΕΕ περιλαμβάνουν κάθε πολίτη του οποίου η ζωή ενδέχεται να εξαρτάται από ζωτικές υπηρεσίες. Οι ίδιοι οι πολίτες έχουν ευθύνη προστασίας της σύνδεσής τους στο Διαδίκτυο από επιθέσεις, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ακόμα πιο υπεύθυνοι είναι οι πάροχοι τεχνολογίας και υπηρεσιών των ΤΠΕ που προσφέρουν ΥΖΣ. Έχει ζωτική σημασία όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να είναι κατάλληλα ενημερωμένα για την κυβερνασφάλεια. Είναι επίσης σημαντικό η Ευρώπη να διαθέτει μεγάλο αριθμό εξειδικευμένων εμπειρογνωμόνων στον τομέα της ασφάλειας και της ικανότητας αποκατάστασης των ΤΠΕ.

4.4 Η ΕΟΚΕ συνιστά σε κάθε κράτος μέλος να διαθέτει έναν οργανισμό με αποστολή την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την υποστήριξη του κλάδου των ΜΜΕ σε ζητήματα ασφάλειας στον κυβερνοχώρο. Οι μεγάλες εταιρίες μπορούν εύκολα να αποκτήσουν τις απαιτούμενες γνώσεις, αλλά οι ΜΜΕ χρειάζονται στήριξη.

4.5 Καθώς η παροχή ΥΖΣ βρίσκεται κυρίως στα χέρια του ιδιωτικού τομέα, είναι σημαντικό να καλλιεργηθούν υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης και συνεργασίας με όλες τις εταιρίες που είναι υπεύθυνες για τις ΥΖΣ. Η πρωτοβουλία EP3R που ξεκίνησε η Επιτροπή τον Ιούνιο χαιρετίζεται και ενθαρρύνεται. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η πρωτοβουλία αυτή πρέπει να στηριχθεί με νομοθεσία που θα επιβάλει τη συνεργασία των φορέων οι οποίοι αποτυγχάνουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

4.6 Η πρακτική της διαχείρισης κινδύνων υπάρχει για να συμβάλει στην επίλυση προβλημάτων όπως αυτά που καλύπτονται σε αυτό το έγγραφο. Η Επιτροπή θα πρέπει να εμμείνει στην εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών Διαχείρισης Κινδύνων, όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης της. Συγκεκριμένα, είναι ιδιαίτερα ενδεδειγμένος ο ποσοτικός προσδιορισμός των κινδύνων και του κόστους βλαβών σε κάθε επίπεδο των ΥΖΣ. Όταν η πιθανότητα και το δυνητικό κόστος της βλάβης είναι γνωστά, είναι πιο εύκολη η κινητοποίηση των φορέων και η ανάληψη δράσης. Είναι επίσης ευκολότερο να τους αποδοθούν οικονομικές ευθύνες για τη μη εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους.

4.7 Οι μείζονες φορείς επιχειρούν να περιορίσουν τις ευθύνες τους χρησιμοποιώντας την αγοραστική τους δύναμη για να εξαναγκάσουν τους πελάτες ή τους προμηθευτές τους να αποδεχθούν όρους που απαλλάσσουν τη μείζονα εταιρεία από τις ευθύνες της, π.χ. συμφωνίες άδειας λογισμικού ή συμφωνίες διασύνδεσης παρόχων υπηρεσιών Διαδικτύου που περιορίζουν την ευθύνη σε ζητήματα ασφάλειας. Αυτές οι συμφωνίες θα πρέπει να θεωρούνται παράνομες και η ευθύνη να εναπόκειται στον κύριο φορέα.

4.8 Η ασφάλεια και η ικανότητα αποκατάστασης μπορούν και πρέπει να ενσωματώνονται στον σχεδιασμό κάθε δικτύου ΤΠΕ. Η τοπολογία των αρχιτεκτονικών δικτύου στα κράτη μέλη, και στην ΕΕ γενικότερα, πρέπει να μελετηθεί κατά προτεραιότητα για να αναγνωρισθούν μη αποδεκτές συγκεντρώσεις ροής επικοινωνιών και σημεία υψηλού κινδύνου βλάβης του δικτύου. Ειδικότερα, η υψηλή συγκέντρωση κίνησης στο Διαδίκτυο σε πολύ λίγα σημεία ανταλλαγής δικτύου (IXP) σε ορισμένα κράτη μέλη αποτελεί απαράδεκτο κίνδυνο.

4.9 Η ΕΟΚΕ παραπέμπει επίσης την Επιτροπή στις παρατηρήσεις της επί του εγγράφου COM(2008) 313 τελικό «Προώθηση του Ιντερνέτ - Σχέδιο δράσης για την εισαγωγή στην Ευρώπη του Πρωτοκόλλου Ίντερνετ, 6η έκδοση (IPv6) (6)» όπου τονίζονταν τα πλεονεκτήματα που έχει για την ασφάλεια η υιοθέτηση του Πρωτοκόλλου IPv6 σε όλο το Διαδίκτυο της ΕΕ. Συνιστούμε επίσης την ενσωμάτωση τεχνολογιών DNSSEC όπου αυτό είναι εφικτό, για την αύξηση της ασφάλειας του Διαδικτύου.

4.10 Με την έναρξη της εφαρμογής της πολιτικής τους για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, οι ΗΠΑ υπολογίζουν να δαπανήσουν $40 δις κατά το 2009 και το 2010 για την κυβερνασφάλεια. Αυτό αποτελεί μαζική εισροή κεφαλαίων στον τομέα της ασφάλειας και θα οδηγήσει πολλές εταιρείες ασφάλειας στον τομέα της πληροφορικής, συμπεριλαμβανομένων και ευρωπαϊκών εταιριών, να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στις ΗΠΑ. Παράλληλα, θα ενισχυθούν οι εταιρείες ασφαλείας των ΗΠΑ που θα καταστούν πρωτοπόρες σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι εξαιρετικά επιθυμητό η Ευρώπη να διαθέτει τη δική της βιομηχανία αριστείας που θα ανταγωνίζεται ισότιμα τις αμερικανικές εταιρείες και ο τομέας της ασφάλειας να καταβάλει τις απαραίτητες προσπάθειες, επικεντρώνοντας την προσοχή του στις ανάγκες υποδομών της Ευρώπης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει πώς μπορεί να αντισταθμίσει τη σημαντική οικονομική ώθηση που παρέχουν οι ΗΠΑ.

4.11 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόσφατη Ανακοίνωση της Επιτροπής για το μέλλον της Διαδικτυακής διακυβέρνησης (3). Φρονεί δε ότι η ΕΕ πρέπει να έχει αμεσότερη επίδραση στις πολιτικές και τις πρακτικές του ICANN (Οργανισμός του Διαδικτύου για την Εκχώρηση Ονομάτων και Αριθμών) και της IANA (Αρχή Εκχώρησης Αριθμών Διαδικτύου), καθώς και ότι η σημερινή μονομερής επίβλεψη από τις ΗΠΑ θα πρέπει να αντικατασταθεί από ρυθμίσεις για πολυμερή, διεθνή υποχρέωση λογοδοσίας.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) COM(2006) 251.

(2) http://www.egc-group.org.

(3) COM(2009) 277 τελικό.

(4) Άρθρα 13α και 13β του εγγράφου. COM(2007) 697 (τελικό) - προτεινόμενες τροπολογίες στην Οδηγία 2002/21/ΕΚ.

(5) Οδηγία 2008/114/EΚ του Συμβουλίου

(6) ΕΕ C 175 της 28.7.2009, σελ. 92.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/103

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών — Στρατηγικοί στόχοι και συστάσεις πολιτικής της ΕΕ για τις θαλάσσιες μεταφορές μέχρι το 2018»

COM(2009) 8 τελικό

(2010/C 255/19)

Εισηγήτρια: η Δρ BREDIMA

Στις 21 Ιανουαρίου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

«Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών – Στρατηγικοί στόχοι και συστάσεις πολιτικής της ΕΕ για τις θαλάσσιες μεταφορές μέχρι το 2018»

COM(2009) 8 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών», στο οποίο ανατέθηκαν οι προπαρασκευαστικές εργασίες της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 12 Οκτωβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση της Δρος Μπρεδήμα.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 187 ψήφους υπέρ, 7 ψήφους κατά και 15 αποχές.

1. Συμπεράσματα

1.1 Η ΕΟΚΕ επικροτεί την Ανακοίνωση, θεωρώντας ότι αποτελεί γενικότερα ορθή και ρεαλιστική βάση για μια μελλοντική ευρωπαϊκή πολιτική για τις θαλάσσιες μεταφορές μέχρι το 2018, που αναγνωρίζει τον de facto παγκόσμιο χαρακτήρα της ευρωπαϊκής ναυτιλίας, από την άποψη της ανταγωνιστικής της θέσης στις παγκόσμιες αγορές, της ασφάλειας και του περιβάλλοντος και της ανάγκης για υψηλής ποιότητας ναυτιλιακή τεχνογνωσία.

1.2 Η Ανακοίνωση δημοσιεύεται σε μία κρίσιμη εποχή, κατά την οποία οι θαλάσσιες μεταφορές αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις: την παγκόσμια οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση που επιτείνει τη διαρθρωτική και κυκλική κρίση της ναυτιλίας, τις συζητήσεις για τις ατμοσφαιρικές εκπομπές των πλοίων ενόψει της Διάσκεψης της Σύμβασης-Πλαισίου των ΗΕ για την Αλλαγή του Κλίματος στην Κοπεγχάγη (Δεκέμβριος 2009) και την αυξανόμενη έλλειψη ναυτικών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η θαλάσσια πειρατεία και η παράνομη μετανάστευση στην ΕΕ από τις περιοχές της Μεσογείου επιτείνουν ακόμη περισσότερο αυτές τις προκλήσεις.

1.3 Η «προσέλκυση» νέων σε ναυτικές σταδιοδρομίες, σε συνδυασμό με τη λήψη μέτρων για τη «διατηρησιμότητά» τους στο επάγγελμα, αποτελεί απόλυτη ανάγκη. Είναι απαραίτητο να υιοθετηθεί μία πιο συντονισμένη προσέγγιση που θα περιλαμβάνει όλους τους ενδιαφερομένους φορείς (δημόσιες υπηρεσίες εμπορικής ναυτιλίας, σχολεία, εφοπλιστικές ενώσεις και ναυτεργατικές ενώσεις). Το επίπεδο εκπαίδευσης των θαλάσσιων επαγγελμάτων στην Ευρώπη πρέπει να βελτιωθεί. Για το σκοπό αυτό, όλα τα κράτη μέλη πρέπει να αναπτύξουν προγράμματα κατάρτισης και να ορίσουν απαιτήσεις σημαίας για την προστασία της θαλάσσιας τεχνογνωσίας στην Ευρώπη. Οφείλουν επίσης να ενεργούν για την περαιτέρω ποιοτική εξέλιξη των ναυτικών σχολών. Παράλληλα, πρέπει να καταρτίζονται μακροπρόθεσμα προγράμματα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης επί των πλοίων και να επιδιώκεται η αύξηση του αριθμού των μελών των πληρωμάτων (σύστημα τριών βαρδιών), για την άμβλυνση των προβλημάτων και των κινδύνων που συνδέονται με την κόπωση. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ πρέπει να εκδώσει οδηγία σχετικά με τον ελάχιστο αριθμό των μελών του πληρώματος και να αξιοποιηθούν το Διαδίκτυο, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και τα τηλεοπτικά προγράμματα που παρουσιάζουν τη ζωή στη θάλασσα. Η Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει το θέμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

1.4 Η ΕΟΚΕ, σε συνεργασία με τις εθνικές Οικονομικές και Κοινωνικές Επιτροπές και άλλους φορείς της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, μπορεί να προβάλει τη ναυτική ταυτότητα και τη ναυτική κληρονομιά της ΕΕ και να διαδώσει τις βέλτιστες πρακτικές για την προσέλκυση νέων σε ναυτικές σταδιοδρομίες. Η διοργάνωση Διασκέψεως Ναυτικών Επαγγελμάτων από την ΕΟΚΕ θα μπορούσε να συντελέσει στη διάδοση του μηνύματος αυτού σε όλη την Ευρώπη.

1.5 Η ευρωπαϊκή ναυτιλία είναι πρωτοπόρος στον κόσμο. Η θέση της θα πρέπει να ενισχυθεί με τις Κατευθυντήριες Γραμμές για τις Κρατικές Ενισχύσεις, για να διασφαλισθούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού και η παγκόσμια ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού στόλου. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ ζητά να τροποποιηθεί το κοινοτικό καθεστώς ενισχύσεων. Στο μέλλον, ενισχύσεις θα πρέπει κατ’ αρχήν να χορηγούνται μόνο σε πλοία που φέρουν σημαίες κρατών μελών της ΕΕ. Παράλληλα, δεν πρέπει να υπάρχει δυνατότητα παράκαμψης των ευρωπαϊκών προτύπων.

1.6 Ενώπιον της παγκόσμιας κρίσης, η Ανακοίνωση ορθώς αναφέρεται στη δέσμευση που έχει αναλάβει από καιρό η ΕΕ υπέρ του ανοικτού και ισότιμου ανταγωνισμού. Θα πρέπει να ενισχυθούν οι προσπάθειες για την αποφυγή των μέτρων προστατευτισμού, τα οποία θα μπορούσαν να καθυστερήσουν ακόμη περισσότερο την επάνοδο σε υγιείς οικονομίες. Η αποκατάσταση των βασικών αρχών της ναυτιλίας, δηλαδή της πίστης, της εμπιστοσύνης και της δεοντολογικής συμπεριφοράς των εμπλεκόμενων μερών, έχει κεφαλαιώδη σημασία. Το αυτό ισχύει και για τον τομέα της χρηματοδότησης της ναυτιλίας.

1.7 Η ναυτιλιακή συμφωνία ΕΕ-Κίνας θα πρέπει να προβληθεί ως «βέλτιστη πρακτική» (συμφωνία-υπόδειγμα) και σε άλλους εμπορικούς εταίρους, όπως η Ινδία, η Βραζιλία, η Ρωσία, η ASEAN και η Mercosur. Η Επιτροπή θα πρέπει να χαράξει μια Στρατηγική για τον Εύξεινο Πόντο, που θα εξασφαλίζει τη μεταφορά των ενεργειακών πόρων από την Κασπία Θάλασσα στην Ευρώπη.

1.8 Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διερευνήσει κατά πόσον υπάρχουν διμερείς ναυτιλιακές συμφωνίες για τον καταμερισμό των φορτίων μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και τρίτων χωρών και, εάν είναι απαραίτητο, να ενεργοποιήσει την επιβολή του κοινοτικού κεκτημένου (Κανονισμοί 4055/86 και 4058/86).

1.9 Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι υποστηρίζει την πολιτική επενδύσεων σε Ε & Α για «πράσινα» πλοία, καύσιμα και λιμένες, που προωθούν ακόμη περισσότερο την «πράσινη» απασχόληση.

1.10 Ενόψει της Διάσκεψης της Σύμβασης-Πλαισίου των ΗΕ για την Αλλαγή του Κλίματος στην Κοπεγχάγη (Δεκέμβριος 2009), η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι η εφαρμογή ενός συστήματος εμπορίας εκπομπών στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών είναι σημαντικά πιο περίπλοκη από ό,τι στις αεροπορικές μεταφορές. Όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, η ΕΟΚΕ προσθέτει ότι συμφωνεί να δοθεί νέα ώθηση στις ποιοτικές θαλάσσιες μεταφορές και εκτιμά ότι η Ένωση δεν θα πρέπει να λησμονεί, δεδομένης της πυκνότητας των θαλάσσιων και των παράκτιων μεταφορών της, να καταπολεμά τις πρακτικές του καθαρισμού των δεξαμενών στην ανοικτή θάλασσα και των πλοίων μειωμένης ασφαλείας.

1.11 Η εφαρμογή των ορίων για το θείο στις Περιοχές Ελέγχου των Εκπομπών, εκ πρώτης όψεως θετικό για το περιβάλλον μέτρο, ενδέχεται να επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα: τη στροφή από τα θαλάσσια στα χερσαία μέσα μεταφοράς. Δεν θα πρέπει να διακυβευθεί η ευρωπαϊκή πολιτική της συν-τροπικότητας και της προώθησης της ναυσιπλοΐας μικρών αποστάσεων.

1.12 Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι η ΕΕ οφείλει απαραιτήτως να λάβει επείγοντα μέτρα δράσης κατά του πολλαπλασιασμού των περιστατικών πειρατείας εναντίον εμπορικών πλοίων στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Η Επιτροπή θα πρέπει να προωθήσει τη θέσπιση των κατάλληλων δικαιοδοσιών και νομοθεσιών, για να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο της ατιμωρησίας των πειρατικών πράξεων. Πρέπει να επιδιωχθεί στενή συνεργασία με τα όργανα του ΟΗΕ, με απώτερο στόχο τη βελτίωση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών στις χώρες προέλευσης και όλως ιδιαιτέρως στη Σομαλία. Η ΕΟΚΕ απορρίπτει κατηγορηματικά την ιδέα του οπλισμού των πληρωμάτων. Για τον έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης διά θαλάσσης, η ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξει πολιτική συνεργασίας με τις τρίτες χώρες προέλευσης και διέλευσης των μεταναστών.

2. Εισαγωγή

2.1 Στις 21 Ιανουαρίου 2009 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε Ανακοίνωση με στρατηγικούς στόχους και συστάσεις για την πολιτική της ΕΕ για τις θαλάσσιες μεταφορές μέχρι το 2018 (1). Η Ανακοίνωση αντανακλά εκτενείς διαβουλεύσεις με τους ενδιαφερομένους, τα κράτη μέλη και μια ομάδα έμπειρων επαγγελματιών της ναυτιλίας, καθώς και τα πορίσματα μελέτης σχετικά με τις τάσεις των θαλάσσιων μεταφορών.

2.2 Η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει δύο γνωμοδοτήσεις για τους προδρόμους της παρούσας Ανακοίνωσης: την Ανακοίνωση «Προς μια θαλάσσια πολιτική για την Ένωση» (2) στις 26 Απριλίου 2007 και την Ανακοίνωση «Μια ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική για την ΕΕ» (3) στις 22 Απριλίου 2008. Εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή υιοθέτησε τις περισσότερες από τις συστάσεις της και επαναλαμβάνει ότι υποστηρίζει ανεπιφυλάκτως μία ολιστική προσέγγιση που θα καλύπτει όλες τις θαλάσσιες δραστηριότητες, προκειμένου να αποφευχθούν οι ανεπιθύμητες συνέπειες μεταξύ των τομεακών πολιτικών.

2.3 Η ΕΟΚΕ επικροτεί την Ανακοίνωση, θεωρώντας ότι αποτελεί γενικότερα ορθή και ρεαλιστική βάση για μια μελλοντική ευρωπαϊκή πολιτική για τις θαλάσσιες μεταφορές μέχρι το 2018, που τονίζει τον σημαντικό ρόλο της ευρωπαϊκής ναυτιλίας στο παγκόσμιο και στο ευρωπαϊκό εμπόριο και στην καθημερινή ζωή των πολιτών της ΕΕ. Η Ανακοίνωση αναγνωρίζει τον de facto παγκόσμιο χαρακτήρα της ευρωπαϊκής ναυτιλίας, από την άποψη της ανταγωνιστικής της θέσης στις παγκόσμιες αγορές, της ασφάλειας και του περιβάλλοντος και της ανάγκης για υψηλής ποιότητας ναυτιλιακή τεχνογνωσία.

Η Ανακοίνωση δημοσιεύεται σε μία κρίσιμη εποχή, κατά την οποία οι θαλάσσιες μεταφορές αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις: α) την παγκόσμια οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, που επιτείνει τη διαρθρωτική και κυκλική κρίση της ναυτιλίας (αν και η σύνταξη της Ανακοίνωσης άρχισε πριν από την παγκόσμια κρίση, οι αρχές που εκτίθενται σε αυτήν ισχύουν και για τις περιόδους κρίσης)· β) τις συζητήσεις για τις ατμοσφαιρικές εκπομπές των πλοίων, που θα κορυφωθούν ενόψει της Διάσκεψης της Σύμβασης-Πλαισίου των ΗΕ για την Αλλαγή του Κλίματος στην Κοπεγχάγη τον Δεκέμβριο του 2009· γ) την αυξανόμενη έλλειψη ναυτικών σε παγκόσμιο επίπεδο.

2.4 Οι προκλήσεις αυτές επιτείνονται από την αναβίωση της μεσαιωνικής μάστιγας των θαλασσών, της πειρατείας, και την παράνομη μετανάστευση από τη Μεσόγειο.

2.5 Η παρούσα Ανακοίνωση πρέπει να αναγνωσθεί σε συνδυασμό με την Ανακοίνωση «Αειφόρο μέλλον για τις μεταφορές» (COM(2009) 279 τελικό), στην οποία διαπιστώνεται ότι τα ζητήματα της αστικοποίησης, της κυκλοφοριακής συμφόρησης, της γήρανσης του ευρωπαϊκού πληθυσμού και της παράνομης μετανάστευσης αποτελούν προκλήσεις για τη θαλάσσια πολιτική του 21ου αιώνα. Η μελλοντική ναυτιλιακή πολιτική μπορεί να δώσει απαντήσεις στις προκλήσεις αυτές και να συντελέσει στην αντιμετώπισή τους.

3. Ανθρώπινοι πόροι, ναυτική τέχνη και ναυτιλιακή τεχνογνωσία

Η προσέλκυση νέων σε ναυτικές σταδιοδρομίες για να διασφαλιστεί το ύψιστο επίπεδο τεχνογνωσίας στο ευρωπαϊκό πλέγμα ναυτιλιακών φορέων (maritime cluster) –που είναι πρωτοπόρο στον κόσμο– αποτελεί απόλυτη ανάγκη. Η ΕΟΚΕ ανησυχεί πολύ για τα υψηλά ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης των ναυτικών σχολών σε ορισμένα κράτη μέλη και πρόωρης αποχώρησης από τις ναυτικές σταδιοδρομίες. Το ναυτικό επάγγελμα στην ΕΕ ενδέχεται να κινδυνεύσει σοβαρά, εάν δεν αναπτυχθεί αμέσως μία ολιστική στρατηγική για την ενίσχυση της ελκυστικότητάς του. Το έργο της χαρτογράφησης των δυνατοτήτων σταδιοδρομίας από τους κοινωνικούς εταίρους (ECSA/ETF) θα πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω. Η «ελκυστικότητα» του επαγγέλματος των ναυτικών θα πρέπει να συνδυαστεί με μέτρα για τη «διατηρησιμότητά» τους στο επάγγελμα.

3.1.1 Σε εποχές παγκόσμιας κρίσης και υψηλής ανεργίας δεν πρέπει να χαθεί η ευκαιρία που προσφέρεται για την προώθηση της σταδιοδρομίας στα ναυτικά επαγγέλματα. Παρά την κρίση, η απασχόληση στον στόλο της ΕΕ διατηρήθηκε. Η μοναξιά και η απόσταση από την οικογένεια είναι οι σημαντικότεροι λόγοι της μη ελκυστικότητας των ναυτικών επαγγελμάτων.

3.1.2 Είναι απαραίτητο να υιοθετηθεί μία πιο συντονισμένη προσέγγιση, η οποία να περιλαμβάνει όλους τους ενδιαφερομένους φορείς (δημόσιες υπηρεσίες εμπορικής ναυτιλίας, σχολεία, εφοπλιστικές ενώσεις και ναυτεργατικές ενώσεις), και να αξιοποιηθούν το Διαδίκτυο, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και τα τηλεοπτικά προγράμματα που παρουσιάζουν τη ζωή στη θάλασσα. Η Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει το θέμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

3.2 Το 2003 η Ένωση Εφοπλιστών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ECSA) και η Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Μεταφορές (ETF) εφάρμοσαν ένα πρόγραμμα για την εξάλειψη των φαινομένων παρενόχλησης και καταπίεσης στα πλοία και την υιοθέτηση αποτελεσματικών εταιρικών πολιτικών υπέρ των ίσων ευκαιριών. Το πρόγραμμα ανταποκρίνεται σε βασικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τομεακού Κοινωνικού Διαλόγου για τις Θαλάσσιες Μεταφορές, προωθώντας τη συμμετοχή των γυναικών στο ναυτιλλόμενο εργατικό δυναμικό.

3.3 Το επίπεδο εκπαίδευσης των θαλάσσιων επαγγελμάτων στην Ευρώπη πρέπει να βελτιωθεί. Για τον σκοπό αυτό, όλα τα κράτη μέλη πρέπει να αναπτύξουν προγράμματα κατάρτισης και να ορίσουν απαιτήσεις σημαίας για την προστασία της θαλάσσιας τεχνογνωσίας στην Ευρώπη. Οφείλουν επίσης να ενεργούν για την περαιτέρω ποιοτική εξέλιξη των ναυτικών σχολών. Παράλληλα, πρέπει να καταρτίζονται μακροπρόθεσμα προγράμματα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης επί των πλοίων. Η Επιτροπή καλείται να διερευνήσει και να εξετάσει την αύξηση του αριθμού των μελών των πληρωμάτων, καθώς και τα προβλήματα και τους κινδύνους που συνδέονται με την κόπωση με στόχο την άμβλυνσή τους και τη λήψη κατάλληλων μέτρων. Θα πρέπει να αναπτυχθούν συστήματα προαγωγής, εκπαίδευσης και κατάρτισης. Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης επί των πλοίων θα πρέπει να βελτιωθούν με την εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω της κύρωσης της Σύμβασης Ναυτικής Εργασίας της ΔΟΕ (2006), καθώς και με τη μεταφορά σε εθνικό επίπεδο της οδηγίας που βασίζεται στη συμφωνία που συνήφθη μεταξύ της Ένωσης Εφοπλιστών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ECSA) και της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Εργαζομένων στις Μεταφορές (EFT) για την εν λόγω Σύμβαση. Θα πρέπει να τηρείται η διεθνής νομοθεσία και, ιδιαίτερα, η Σύμβαση του ΔΝΟ για τα πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών των ναυτικών (STCW) του 1995, η οποία τελεί επί του παρόντος υπό αναθεώρηση.

3.4 Θα πρέπει να ενισχυθούν οι δραστηριότητες προβολής, εκπαίδευσης και κατάρτισης για την εξασφάλιση της υψίστης ποιότητας. Η Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει τις βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για την προβολή της σταδιοδρομίας στα ναυτικά επαγγέλματα. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προτάσεις για τις ανταλλαγές δοκίμων (πρόγραμμα Erasmus), την απασχόληση ασκουμένων δοκίμων στα πλοία στα πλαίσια της ναυτικής τους εκπαίδευσης και τη βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης στα πλοία. Επαναλαμβάνει (4) ότι αξίζει να διερευνηθεί η εμπειρία του «Πλωτού Πανεπιστημίου» για την προσέλκυση σπουδαστών σε ναυτικές σταδιοδρομίες.

3.5 Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη δίκαιης μεταχείρισης των ναυτικών, βάσει των Κατευθυντήριων Γραμμών της ΔΟΕ και του ΔΝΟ σχετικά με την ισότιμη μεταχείριση των ναυτικών, σε περίπτωση ναυτικού ατυχήματος. Η ποινικοποίηση του ναυτικού επαγγέλματος πρέπει να καταπολεμηθεί διεθνώς. Ο ΔΝΟ θα πρέπει να διενεργήσει λεπτομερή ανάλυση των περιπτώσεων όπου τα κράτη σημαίας του ΔΝΟ έχουν προβεί με απαράδεκτο τρόπο σε ενοχοποίηση και, πιο συγκεκριμένα, κράτηση ναυτικών. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επιπλέον ότι το φαινόμενο της ενοχοποίησης των ναυτικών αμαυρώνει την εικόνα του επαγγέλματος, τη στιγμή που υπάρχει έντονη έλλειψη ναυτικών με υψηλό επίπεδο κατάρτισης στον κόσμο (5). Η διαμόρφωση της μελλοντικής πολιτικής της ΕΕ πρέπει να απορρέει από τις συμφωνημένες αρχές και πρότυπα που προβλέπουν οι διεθνείς συμβάσεις MARPOL / UNCLOS.

3.6 Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να κυρώσουν τη Σύμβαση Ναυτικής Εργασίας της ΔΟΕ του 2006, η οποία θα δημιουργήσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού όσον αφορά τις συνθήκες στα πλοία και θα συμβάλει στην προσέλκυση νέων σε ναυτικές σταδιοδρομίες.

3.7 Η ΕΟΚΕ, σε συνεργασία με τις εθνικές Οικονομικές και Κοινωνικές Επιτροπές και άλλους φορείς της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, μπορεί να προβάλει τη ναυτική ταυτότητα και τη ναυτική κληρονομιά της ΕΕ, και να διαδώσει τις βέλτιστες πρακτικές για την προσέλκυση νέων σε ναυτικές σταδιοδρομίες. Η διοργάνωση Διασκέψεως Ναυτικών Επαγγελμάτων από την ΕΟΚΕ θα είχε καθοριστικό ρόλο στη διάδοση του μηνύματος αυτού σε όλη την Ευρώπη.

4. Η ευρωπαϊκή ναυτιλία στις παγκοσμιοποιημένες αγορές

4.1 Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Επιτροπή αναγνωρίζει την αναγκαιότητα κατάρτισης παγκόσμιων κανόνων για μια παγκόσμια βιομηχανία, τη σημασία που έχει η διεθνής ρύθμιση των θαλάσσιων μεταφορών και η αντιμετώπιση των ρυθμιστικών προκλήσεων στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών (όπως ο ΔΝΟ). Η ευρωπαϊκή ναυτιλία είναι πρωτοπόρος σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτή η θέση θα πρέπει να ενισχυθεί με τις Κατευθυντήριες Γραμμές για τις Κρατικές Ενισχύσεις (πρόκειται να επανεξεταστούν το 2011), οι οποίες αποτελούν σημαντικό μέσο για τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού και της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού στόλου. Είναι απαραίτητη η παράταση των Κατευθυντήριων Γραμμών για τη διατήρηση του ισχύοντος καθεστώτος. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ ζητά να τροποποιηθεί το κοινοτικό καθεστώς ενισχύσεων. Στο μέλλον, ενισχύσεις θα πρέπει κατ’ αρχήν να χορηγούνται μόνο σε πλοία που φέρουν σημαίες κρατών μελών της ΕΕ. Παράλληλα, δεν πρέπει να υπάρχει δυνατότητα παράκαμψης των ευρωπαϊκών προτύπων.

4.2 Ενώπιον της παγκόσμιας κρίσης, η Ανακοίνωση ορθώς αναφέρεται στη μακροχρόνια δέσμευση της ΕΕ υπέρ του ανοικτού και ισότιμου ανταγωνισμού. Θα πρέπει να αποφευχθούν τα μέτρα προστατευτισμού, διότι ενδέχεται να καθυστερήσουν ακόμη περισσότερο την επάνοδο σε υγιείς οικονομίες. Το περιβάλλον δεν πρέπει να προβάλλεται ως δικαιολογία για την υιοθέτηση μέτρων προστατευτισμού.

4.3 Η ναυτιλία πρέπει να επανέλθει στις βασικές της αρχές και στη δεοντολογική συμπεριφορά. Πρέπει να αποκατασταθεί η πίστη και η εμπιστοσύνη τόσο στο ναυτιλιακό όσο και στον τραπεζικό τομέα. Η κερδοσκοπία με τη ναυπήγηση πλοίων, για τα οποία δεν υπάρχει οικονομική ανάγκη, θα πρέπει να αποφευχθεί. Είναι απαραίτητη η υιοθέτηση μιας νέας προσέγγισης που θα συνδυάζει τη χρηματοδότηση και τη ναυπήγηση με όρους αποδοτικών ναυτιλιακών επιχειρηματικών σχεδίων. Θα πρέπει να υπάρξει αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ για τη μείωση του αντίκτυπου που προκαλεί η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση στον τομέα της ναυτιλίας (6).

4.4 Ο ναυτιλιακός τομέας της ΕΕ χαρακτηρίζεται από επιχειρηματικό πνεύμα. Ο μεγάλος αριθμός ναυτιλιακών εταιρειών ιδιωτικής (συχνά οικογενειακής) ιδιοκτησίας είναι βασικό χαρακτηριστικό των στόλων της ΕΕ. Οι ευρωπαίοι νομοθέτες οφείλουν να ευαισθητοποιηθούν έναντι του μοντέλου αυτού, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και των θεσμών του. Η ναυτιλιακή κρίση είχε βαρύ τίμημα για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής ναυτιλίας. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι πρέπει να εξαλειφθούν τα πλοία μειωμένης ασφαλείας, υπό οποιαδήποτε σημαία. Στις περιπτώσεις αυτές, δεν πρέπει να υπάρχουν δυνατότητες ενίσχυσης.

4.5 Μετά τη μονομερή κατάργηση της αντιμονοπωλιακής απαλλαγής των ναυτιλιακών διασκέψεων (κόνφερενς) στην ΕΕ (2006), η Επιτροπή καλείται να παρακολουθεί τις συνέπειες, οι οποίες απορρέουν από τον μη ομοιόμορφο χαρακτήρα των καθεστώτων ανταγωνισμού που ισχύουν παγκοσμίως. Υπάρχουν σήμερα 110 δικαιοδοσίες ανταγωνισμού, που εφαρμόζουν διαφορετικά καθεστώτα σε έναν παγκόσμιο τομέα όπως οι τακτικές ναυτιλιακές γραμμές (7).

5. Ποιοτική ναυτιλία

5.1 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι με την πρόσφατη υιοθέτηση της Τρίτης Δέσμης για τη Θαλάσσια Ασφάλεια θεσπίσθηκε επαρκές ρυθμιστικό πλαίσιο για την ασφάλεια στη θάλασσα, το οποίο θα καταλήξει σε μια ολοκληρωμένη δέσμη ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τη θαλάσσια ασφάλεια με βάση την παγκόσμια προσέγγιση του ΔΝΟ. Η Δέσμη θα συμβάλει στον εντοπισμό των πλοίων μειωμένης ασφαλείας και θα δοθεί νέα ώθηση στη φιλοσοφία της ποιοτικής ναυτιλίας. Η βάση δεδομένων EQUASIS, την οποία δημιούργησε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (EMSA), παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για την ποιότητα των πλοίων.

Οι θαλάσσιες μεταφορές θα εξακολουθήσουν να αναπτύσσονται ακόμη περισσότερο στο μέλλον για να ανταποκριθούν στο συνεχώς αυξανόμενο παγκόσμιο εμπόριο. Θα αυξηθούν, συνεπώς, και οι συνολικές εκπομπές του τομέα. Σημαντική μείωση μπορεί να επιτευχθεί μέσω συγκεκριμένης δέσμης τεχνικών και λειτουργικών μέτρων. Σε αυτό συμβάλει η αύξηση της έρευνας και ανάπτυξης εναλλακτικών κινητήρων πρόωσης, καυσίμων και ειδών πλοίων. Παρά τις διανυόμενες αποστάσεις, τα πλοία ανήκουν στα μέσα με τις καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά τις ατμοσφαιρικές εκπομπές, ιδίως του CO2, χάρη στον συνεχή εκσυγχρονισμό τους και στη βελτίωση της ενεργειακής τους απόδοσης.

5.2.1 Ενόψει της Διάσκεψης για την Αλλαγή του Κλίματος στην Κοπεγχάγη (Δεκέμβριος 2009), η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει (8) ότι η εφαρμογή ενός συστήματος εμπορίας εκπομπών στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών είναι σημαντικά πιο περίπλοκη στις θαλάσσιες από ό,τι στις αεροπορικές μεταφορές, ιδίως στις μεταφορές με ελεύθερα φορτηγά πλοία (τραμπ). Η εξέταση οποιουδήποτε ενδεχόμενου αγορακεντρικού μέσου για τον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών δεν πρέπει να βλάψει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής ναυτιλίας στην παγκόσμια αγορά.

5.2.2 Η εφαρμογή των ορίων για το θείο στις περιοχές ελέγχου των εκπομπών των πλοίων είναι ένα φιλικό προς το περιβάλλον μέτρο, το οποίο θα πρέπει να επεκταθεί και σε άλλες θαλάσσιες λεκάνες.

5.3 Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει (2) το αίτημά της για περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ που θα εφαρμόζεται στα σκάφη αναψυχής, όπως επίσης –ει δυνατόν– και στα πολεμικά πλοία (3). Η περιβαλλοντική πολιτική θα πρέπει να εξετάζει και τη μη ορατή ρύπανση της θάλασσας.

5.4 Η ΕΟΚΕ προτείνει (9) μία ισόρροπη στρατηγική, η οποία θα βελτιώσει τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης πλοίων, και ταυτοχρόνως θα διατηρεί τη δυναμικότητά τους, έτσι ώστε να αντιμετωπισθεί η παγκόσμια έλλειψη εγκαταστάσεων διάλυσης. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να εφαρμοσθεί κατά την ενδιάμεση περίοδο, έως ότου τεθεί σε ισχύ η Σύμβαση του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO/ΔΝΟ) για την ασφαλή και φιλική προς το περιβάλλον ανακύκλωση των πλοίων (2009).

6. Συνεργασία στη διεθνή σκηνή

6.1 Η ΕΟΚΕ έχει επιστήσει την προσοχή της ΕΕ στα προβλήματα των θαλάσσιων μεταφορών σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές (3) (π.χ. στον Αρκτικό Ωκεανό, στη Βαλτική και στη Μεσόγειο). Διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι η Επιτροπή ανταποκρίθηκε με Ανακοινώσεις σχετικά με τις θαλάσσιες αρτηρίες της Αρκτικής, τη στρατηγική της Βαλτικής Θάλασσας και τη στρατηγική της Μεσογείου. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Ανακοίνωση υπογραμμίζει τη στρατηγική σημασία του στόλου της ΕΕ στην εξασφάλιση του απρόσκοπτου εφοδιασμού της ΕΕ με φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Καλεί, συνεπώς, την Επιτροπή να χαράξει μια Στρατηγική για τον Εύξεινο Πόντο, που, με τη συμμετοχή όλων των χωρών της περιοχής, θα εξασφαλίζει τη μεταφορά των ενεργειακών πόρων από την Κασπία Θάλασσα στην Ευρώπη.

6.2 Θα πρέπει να ενισχυθούν οι προσπάθειες για να επιτευχθεί συμφωνία σχετικά με τις υπηρεσίες θαλάσσιων μεταφορών στο πλαίσιο του ΠΟΕ. Η ναυτιλιακή συμφωνία ΕΕ-Κίνας μπορεί να προβληθεί ως «βέλτιστη πρακτική» (συμφωνία-υπόδειγμα) και σε άλλους εμπορικούς εταίρους (όπως π.χ. η Ινδία, η Βραζιλία, η Ρωσία, η ASEAN και η Mercosur).

6.3 Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διερευνήσει κατά πόσον υπάρχουν διμερείς ναυτιλιακές συμφωνίες καταμερισμού των φορτίων μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και τρίτων χωρών και, εάν είναι απαραίτητο, να ενεργοποιήσει την επιβολή του κοινοτικού κεκτημένου (Κανονισμοί 4055/86 και 4058/86). Ομοίως, θα πρέπει να αποθαρρύνει τη σύναψη παρόμοιων διμερών συμφωνιών μεταξύ τρίτων χωρών.

6.4 Όσον αφορά την πρόταση για μεγαλύτερη ορατότητα της ΕΕ στο πλαίσιο του ΔΝΟ, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες υφίσταται κοινή αρμοδιότητα μεταξύ ΕΕ και κρατών μελών, υπάρχει δυνατότητα αυξημένης συνεργασίας / συντονισμού των κρατών μελών, χωρίς να διακυβεύεται η ατομική συμμετοχή τους. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι «η εμπειρογνωσία που συνεισφέρουν τα κράτη μέλη της ΕΕ [στον ΔΝΟ] χαίρει μεγάλης υπόληψης και αυτό δεν πρέπει να υπονομευθεί, αλλά να ενισχυθεί» (2).

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει εκ νέου την ανάγκη επείγουσας δράσης της ΕΕ προς αντιμετώπιση του πολλαπλασιασμού των κρουσμάτων πειρατείας (10) σε βάρος εμπορικών πλοίων στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Η έλλειψη κατάλληλης νομοθεσίας και αρμόδιων δικαστηρίων ενθαρρύνει την ατιμωρησία των πειρατικών ενεργειών. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή οφείλει να προωθήσει τη θέσπιση κατάλληλων δικαιοδοσιών και συγκεκριμένης νομοθεσίας στις εν λόγω περιοχές. Πρέπει να επιδιωχθεί στενή συνεργασία με τα όργανα του ΟΗΕ, με απώτερο στόχο τη βελτίωση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών στις χώρες προέλευσης. Πρέπει επειγόντως να αντιμετωπισθούν επιτόπου τα βαθύτερα αίτια της πειρατείας και να αποκατασταθεί η έννομη τάξη, καθώς και να εξομαλυνθούν οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, ειδικότερα στη Σομαλία. Προς τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί η αναπτυξιακή βοήθεια και να ενεργοποιηθεί η διπλωματική δράση της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ απορρίπτει κατηγορηματικά την ιδέα του οπλισμού των πληρωμάτων.

6.5.1 Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία (11), το κόστος των πειρατικών επιθέσεων θα βαρύνει την παγκόσμια οικονομία με 16 δισεκατομμύρια δολάρια. 111 πειρατικές επιθέσεις σημειώθηκαν το 2008 στο Κέρας της Αφρικής και 240 κατά το πρώτο εξάμηνο του 2009, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή 1 000 ναυτικών. Κατά δε τους τελευταίους 18 μήνες, καταβλήθηκαν ως λύτρα στους πειρατές της Σομαλίας 150 εκατομμύρια δολάρια.

6.6 Η παράνομη μετανάστευση, πέραν των προφανών ανθρωπιστικών της εκφάνσεων, συνεπάγεται σοβαρά προβλήματα για τις θαλάσσιες μεταφορές και για την ασφάλεια των θαλάσσιων συνόρων. Είναι επιτακτικά αναγκαίο ένα ολοκληρωμένο σύστημα θαλάσσιας παρακολούθησης στη Μεσόγειο (Safe Sea Net, FRONTEX). Η Επιτροπή θα πρέπει να αναπτύξει πολιτική συνεργασίας με τις τρίτες χώρες προέλευσης και διέλευσης των μεταναστών για τον έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης διά θαλάσσης.

7. Θαλάσσιες μεταφορές μικρών αποστάσεων

7.1 Στο πλαίσιο των βιώσιμων μεταφορών και της προώθησης της ναυσιπλοΐας μικρών αποστάσεων θα πρέπει να πραγματοποιηθούν περισσότερες επενδύσεις για τη βελτίωση των υποδομών των λιμένων και των συνδέσεών τους με την ενδοχώρα. Η παράμετρος αυτή θα πρέπει να ληφθεί πλήρως υπόψη κατά την επανεξέταση του ΔΕΔ-Μ. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προσδιορίσει τα ασυμβίβαστα στη διασύνδεση μεταξύ χερσαίων και θαλάσσιων δικτύων, προκειμένου να διευκολυνθεί η σύνδεση της ΕΕ με τις γειτονικές όμορες χώρες.

8. Έρευνα και καινοτομία στις θαλάσσιες μεταφορές

8.1 Η ΕΟΚΕ έχει καλέσει την Επιτροπή να καταστεί πρωτοπόρος στον τομέα της έρευνας και καινοτομίας στις θαλάσσιες μεταφορές (8). Αισθάνεται ικανοποίηση που η Ανακοίνωση ανταποκρίνεται θετικά.

8.2 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πραγματοποίηση επενδύσεων Ε & Α για την κατασκευή «πράσινων» πλοίων, λιμένων και καυσίμων που θα δώσουν ώθηση και στην «πράσινη» απασχόληση. Θα πρέπει επίσης να επιταθεί η στοχοθετημένη Ε & Α για την περαιτέρω μείωση των εκπομπών από τα πλοία.

8.3 Προς τούτο, η Επιτροπή θα πρέπει να προωθήσει λύσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτουν το περιβάλλον, η ενέργεια, η ασφάλεια και η ίδια η κοινωνία, συνδυάζοντας μία συνεκτική μελλοντική θαλάσσια πολιτική με την πολιτική για τον ναυπηγικό τομέα. Τα ναυπηγεία της Ευρώπης θα πρέπει να διοχετεύσουν τις αποδεδειγμένες ικανότητές τους προς την κατασκευή «πράσινων» πλοίων, αξιοποιώντας το LeaderSHIP 2015 και άλλα συναφή προγράμματα.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) COM(2009) 8 τελικό.

(2) ΕΕ C 168 της 20.7.2007, σ. 50-56.

(3) ΕΕ C 211 της 19.8.2008, σ. 31-36.

(4) ΕΕ C 211 της 19.8.2008, σ. 31-36· πρβλ. το «Σχολείο του Λιμανιού της Νέας Υόρκης», www.newyorkharborschool.org.

(5) Σύμφωνα με τη μελέτη της εταιρείας ναυτιλιακών συμβούλων Drewry (2009), ο παγκόσμιος στόλος θα χρειαστεί 42 700 νέους αξιωματικούς μέχρι το 2013.

(6) Βλ. ενημερωτική έκθεση CESE 397/2009 με θέμα «Οι γενεσιουργές αιτίες της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης», εισηγητής: ο κ. Burani, 11.3.2009.

(7) ΕΕ C 157 της 28.6.2005, σ. 130-136.

ΕΕ C 309 της 16.12.2006, σ. 46-50.

ΕΕ C 204 της 9.8.2008, σ. 43-46.

(8) ΕΕ C 277 της 17.11.2009, σελ. 20.

(9) ΕΕ C 277 της 17.11.2009, σελ. 67.

(10) COM(2009) 301 τελικό.

(11) ICC International Maritime Bureau Piracy Reporting Center (IMB), Εκθεση, Αύγουστος 2009. Στην πρόσφατη ανακοίνωση με θέμα «Εταιρική σχέση μεταξύ ΕΕ/Αφρικής» διαπιστώνεται ότι η πειρατεία και η παράνομη μετανάστευση διά θαλάσσης αποτελούν βασικά ζητήματα όσον αφορά τη συνεργασία στον τομέα των μεταφορών.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

στη

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Η ακόλουθη παράγραφος, η οποία έλαβε τουλάχιστον το ένα τέταρτο των ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη διάρκεια της συζήτησης:

Σημείο 1.5

«Η ευρωπαϊκή ναυτιλία είναι πρωτοπόρος στον κόσμο. Η θέση της θα πρέπει να ενισχυθεί με τις Κατευθυντήριες Γραμμές για τις Κρατικές Ενισχύσεις, για να διασφαλισθούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού και η παγκόσμια ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού στόλου. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ ζητά να τροποποιηθεί το κοινοτικό καθεστώς ενισχύσεων. Στο μέλλον, ενισχύσεις θα πρέπει να χορηγούνται μόνο σε πλοία που φέρουν σημαίες κρατών μελών της ΕΕ. Παράλληλα, δεν πρέπει να υπάρχει δυνατότητα παράκαμψης των ευρωπαϊκών προτύπων μέσω της ναύλωσης γυμνών πλοίων.»

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ της τροπολογίας: 92

Κατά της τροπολογίας: 91

Αποχές: 7

Η ακόλουθη τροπολογία, η οποία έλαβε τουλάχιστον το ένα τέταρτο των ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη διάρκεια της συζήτησης:

Σημείο 1.11

«Η εφαρμογή των ορίων για το θείο στις Περιοχές Ελέγχου των Εκπομπών , θετικό για το περιβάλλον μέτρο, . .»

Αιτιολογία

Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο προσδιορισμός περιοχών ελέγχου των εκπομπών SO2 θα προκαλέσει μετατόπιση των μεταφορών προς τον οδικό κλάδο και σε βάρος των θαλάσσιων μεταφορών.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ της τροπολογίας: 92

Κατά της τροπολογίας: 96

Αποχές: 18

Σημείο 5.2.1

«Ενόψει της Διάσκεψης για την Αλλαγή του Κλίματος στην Κοπεγχάγη (Δεκέμβριος 2009), η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει (1) ότι η εφαρμογή ενός συστήματος εμπορίας εκπομπών στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών είναι σημαντικά πιο περίπλοκη στις θαλάσσιες από ό,τι στις αεροπορικές μεταφορές, ιδίως στις μεταφορές με ελεύθερα φορτηγά πλοία (τραμπ). Η αναζήτηση συστημάτων εμπορίας εκπομπών για τον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών δεν πρέπει να βλάψει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής ναυτιλίας στην παγκόσμια αγορά.»

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ της τροπολογίας: 112

Κατά της τροπολογίας: 83

Αποχές: 16

Σημείο 5.2.2

«Η εφαρμογή των ορίων για το θείο στις περιοχές ελέγχου των εκπομπών των πλοίων, που εκ πρώτης όψεως είναι μέτρο φιλικό προς το περιβάλλον, ενδέχεται να επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα: τη στροφή από τα θαλάσσια στα χερσαία μέσα μεταφοράς. Δεν θα πρέπει να διακυβευθεί η ευρωπαϊκή πολιτική της συν-τροπικότητας και της προώθησης της ναυσιπλοΐας μικρών αποστάσεων. Είναι απαραίτητο να διενεργούνται οι δέουσες εκτιμήσεις των επιπτώσεων πριν ληφθούν αποφάσεις.»

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Υπέρ της τροπολογίας: 94

Κατά της τροπολογίας: 93

Αποχές: 17

(1) ΕΕ C 277 της 17.11.2009, σελ. 20

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/110

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την «Ανακοίνωση της Επιτροπής — Αειφόρο μέλλον για τις μεταφορές: προς ένα ενοποιημένο, καθοδηγούμενο από την τεχνολογία και εύχρηστο σύστημα μεταφορών»

COM(2009) 279 τελικό

και με θέμα τις

«Αφετηρίες για μια ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών μετά το 2010»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

(2010/C 255/20)

Εισηγητής: ο κ. Lutz RIBBE

Στις 17 Ιουνίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης ΕΚ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για το ακόλουθο θέμα:

«Ανακοίνωση της Επιτροπής - Αειφόρο μέλλον για τις μεταφορές: προς ένα ενοποιημένο, καθοδηγούμενο από την τεχνολογία και εύχρηστο σύστημα μεταφορών»

COM(2009) 279 τελικό.

Με επιστολή της 2ας Ιουλίου 2009, η σουηδική Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή να εκδώσει γνωμοδότηση για το ακόλουθο θέμα:

«Αφετηρίες για μια ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών μετά το 2010»

Το ειδικευμένο τμήμα «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή τους στις 12 Νοεμβρίου 2009, με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. RIBBE.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009) η ΕΟΚΕ υιοθέτησε με 171 ψήφους υπέρ, 5 ψήφους κατά και 11 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση:

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάλυση της Επιτροπής όσον αφορά την σημερινή πολιτική μεταφορών, καθώς και με τη διαπίστωση ότι απέχουμε ακόμη πολύ από τους στόχους αειφορίας που έχουν τεθεί και ότι, επομένως, απαιτείται ένας ριζικός αναπροσανατολισμός.

1.2 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι δεν απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες μόνον όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς στόχους (προστασία του κλίματος, των φυσικών πόρων, της βιοποικιλότητας, ηχορύπανση, ατμοσφαιρική ρύπανση …) αλλά και στον τομέα των μεταφορών, στον οποίο πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Η διαπίστωση αυτή ισχύει τόσο για τα δικαιώματα και τις συνθήκες εργασίας και αμοιβής των εργαζομένων στον τομέα των μεταφορών, όσο και για το ζήτημα της διαθεσιμότητας δημόσιων μέσων μεταφοράς για ανάπηρους, νέους και ηλικιωμένους και της πρόσβασης στα μέσα αυτά. Αφορά επίσης την ελευθερία επιλογής των χρηστών των μέσων μεταφορών που δεν διαθέτουν ή δεν επιθυμούν να διαθέτουν ιδιωτικό αυτοκίνητο.

1.3 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τους στόχους που θέτει η Επιτροπή στο έγγραφό της, αλλά δεν νομίζει ότι τα μέσα που περιγράφονται μπορούν να προκαλέσουν την απαιτούμενη ριζική αλλαγή.

1.4 Οι περισσότεροι από τους στόχους που αναφέρονται είναι αρκετά γνωστοί, εφόσον πρόκειται για στόχους που επιδιώκει η Επιτροπή ήδη από πολλά χρόνια. Υπάρχουν, όμως ελλείψεις όσον αφορά την υλοποίηση: Αναφέρουμε ως παράδειγμα την εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους ή την ανάγκη για μια διαφορετική πολιτική αστικών συγκοινωνιών.

1.5 Στην τελική της Λευκή Βίβλο, η Επιτροπή οφείλει να παρουσιάσει σαφείς επιλογές δράσης και να θέσει συγκεκριμένους και μετρήσιμους στόχους.

1.6 Κατά την ΕΟΚΕ, είναι επίσης σημαντικό να συζητηθεί το ερώτημα ποιές πολιτικές και προγραμματικές αποφάσεις δημιουργούν την ανάγκη μεταφορών ή πώς θα μπορούσαν να αποφευχθούν οι μεταφορές. Συνιστά, συνεπώς, στην Επιτροπή να επικεντρωθεί περισσότερο στα θέματα αυτά στα πλαίσια μιας Λευκής Βίβλου ή κατά τη χάραξη νέων πολιτικών κατευθυντήριων γραμμών.

2. Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

2.1 Το 2001, η Επιτροπή εξέδωσε Λευκή Βίβλο (1) με την οποία καθόρισε το θεματολόγιο για την ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών μέχρι το 2010. Το πρόγραμμα επικαιροποιήθηκε με την ενδιάμεση εξέταση του 2006 (2). Δεδομένου ότι η δεκαετής περίοδος πλησιάζει το τέλος της, η Επιτροπή θεωρεί ότι έφτασε πλέον η στιγμή για να διαγραφούν οι περαιτέρω προοπτικές και να προετοιμαστεί το έδαφος για την εξέλιξη της πολιτικής που θα ακολουθήσει.

2.2 Η Επιτροπή παρουσιάζει στην ανακοίνωσή της τα πρώτα αποτελέσματα των συλλογισμών και σκέψεών της, που τροφοδοτήθηκαν από διάφορες μελέτες, συζητήσεις και πορίσματα διαβουλεύσεων.

2.3 Στην περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, διαπιστώνεται ότι «Οι μεταφορές αποτελούν καίρια συνιστώσα της ευρωπαϊκής οικονομίας». Στον κλάδο των μεταφορών αναλογεί περίπου το 7 % του ΑΕΠ και άνω του 5 % των θέσεων απασχόλησης στην ΕΕ. Η Επιτροπή περιγράφει και υπογραμμίζει τη σημασία των μεταφορών για την κοινωνική και οικονομική συνοχή στις περιφέρειες, στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως, αλλά και τη σημασία τους για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και την υλοποίηση των στόχων της Λισσαβώνας.

2.4 Ταυτόχρονα η Επιτροπή διαπιστώνει σχετικά με την πολιτική μεταφορών ότι «μικρότερης εμβέλειας ήταν τα αποτελέσματα με βάση τους στόχους της πολιτικής της ΕΕ για την αειφόρο ανάπτυξη: όπως περιγράφηκε στην έκθεση προόδου τους 2007 (3) , πολλές πτυχές του ευρωπαϊκού συστήματος μεταφορών δεν ακολουθούν την πορεία προς την αειφορία».

2.5 Αναφέρει επίσης ότι: «Το περιβάλλον εξακολουθεί να αποτελεί τον κύριο τομέα άσκησης πολιτικής όπου χρειάζονται περαιτέρω βελτιώσεις. Σε σύγκριση προς τα επίπεδα του 1990, ο ρυθμός αύξησης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ από τις μεταφορές ήταν ο υψηλότερος από όλους τους άλλους τομείς (4) . Η εφαρμογή αυτής της ανάλυσης στις μεταφορές μπορεί να καταδείξει ότι η δραστηριότητα του τομέα των μεταφορών έχει αυξηθεί υπέρμετρα, ενώ είναι ανεπαρκής η πρόοδος για τη μείωση της ενεργειακής έντασης και της έντασης των αερίων θερμοκηπίου.».

2.6 Η αποσύνδεση της ανάπτυξης των μεταφορών από την αύξηση του ΑΕΠ, η οποία ήταν ένας από τους στόχους της Λευκής Βίβλου το 2001 και της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη, επιτελέστηκε ως προς τη διακίνηση επιβατών όχι όμως ως προς τις εμπορευματικές μεταφορές. Το γεγονός αυτό αιτιολογείται στο έγγραφο της Επιτροπής ως εξής: «Η αύξηση των εμπορευματικών μεταφορών σχετίζεται επίσης με συνήθεις πρακτικές οικονομικού χαρακτήρα – συγκέντρωση της παραγωγής σε λιγότερους τόπους παραγωγής για την αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας, μετακόμιση επιχειρήσεων, έγκαιρη παράδοση προμηθειών, ευρείας κλίμακας ανακύκλωση γυαλιού, χαρτιού, μετάλλων – οι οποίες κατέστησαν δυνατή τη μείωση του κόστους και, ενδεχομένως, των εκπομπών σε άλλους κλάδους, με τίμημα την αύξηση των εκπομπών από τις μεταφορές.»

2.7 Όσο και αν βελτιωθεί η ενεργειακή απόδοση των μεταφορών (και των επιμέρους μεταφορικών μέσων), δεν επαρκεί, προκειμένου να εξισορροπηθεί η αύξηση του όγκου των μεταφορών (5). Συνεπώς, ο όγκος των μεταφορών αναγνωρίζεται ως πρόβλημα όπως και το γεγονός ότι «Περιορισμένη ήταν επίσης η πρόοδος που σημειώθηκε όσον αφορά τη στροφή των μεταφορών σε αποδοτικότερους τρόπους μεταφοράς, όπου συγκαταλέγεται η ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών μικρών αποστάσεων (ακτοπλοΐα) …»,

2.8 Στο κεφάλαιο με τίτλο «Τάσεις και προκλήσεις» η Επιτροπή διαπιστώνει μεταξύ άλλων τα εξής:

—

Θα αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό ηλικιωμένων (άνω των 65 ετών) στην ΕΕ, γεγονός που αφενός θα συντελέσει στην αλλαγή των συνηθειών μετακίνησης, αφετέρου η κοινωνία θα πρέπει να αφιερώσει περισσότερους δημόσιους πόρους για συντάξεις, υγειονομική περίθαλψη και νοσοκομειακή φροντίδα: Κατά την Επιτροπή, αυτό θα συντελέσει στον περιορισμό των διαθέσιμων δημόσιων πόρων για τις μεταφορές.

—	Οι μεταφορές θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην υλοποίηση των στόχων για την προστασία του κλίματος για την επίτευξη των οποίων «… θα καταστεί αναγκαία η αναστροφή ορισμένων τάσεων που εκδηλώνονται επί του παρόντος».

—

Η αύξηση της ανεπάρκειας ορυκτών καυσίμων θα επιδράσει καθοριστικά στις μεταφορές και αυτό όχι μόνο από άποψη τεχνολογίας (οι μεταφορές εξαρτώνται κατά 97 % από ορυκτά καύσιμα), αλλά και από διαρθρωτική άποψη (οι μεταφορές ορυκτών καυσίμων αντιστοιχούν επί του παρόντος στο ήμισυ του όγκου των διεθνών θαλάσσιων μεταφορών)

—	το ποσοστό του ευρωπαϊκού πληθυσμού που κατοικεί σε πόλεις θα αυξηθεί (6), ενώ διαπιστώνεται ότι οι αστικές μεταφορές ευθύνονται για το 40 % των εκπομπών CO2 και το 70 % των εκπομπών των λοιπών ρύπων από τις οδικές μεταφορές.

—

η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου σημαίνει αύξηση της κινητικότητας και, συνεπώς, των μεταφορών. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, το πλήθος των αυτοκινήτων σ’ όλη την υφήλιο θα αυξηθεί από περίπου 700 εκατ. αυτοκίνητα που είναι σήμερα σε περισσότερα από 3 δισεκατ. το 2050, «με αποτέλεσμα σοβαρά προβλήματα αειφορίας, εκτός εάν σημειωθεί μεταστροφή προς οχήματα χαμηλότερων και μηδενικών εκπομπών και καθιερωθεί διαφορετική αντίληψη για την κινητικότητα.».

2.9 Κοντολογίς, η Επιτροπή σωστά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρέπει να αναπτυχθεί μια μακροπρόθεσμη προοπτική για τη βιώσιμη κινητικότητα των ανθρώπων και των εμπορευμάτων

2.10 Για το σκοπό αυτό, ορίζει επτά γενικούς πολιτικούς στόχους:

—	Δημιουργία ασφαλών και πολύ ποιοτικών μεταφορών

—	Καλά συντηρούμενο και πλήρως ενοποιημένο δίκτυο

—	Περιβαλλοντικά περισσότερο αειφόρες μεταφορές

—	Διατήρηση της πρωτοπορίας της ΕΕ στην παροχή υπηρεσιών και τεχνολογιών μεταφορών

—	Προστασία και ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου

—	Ευφυής διαμόρφωση τιμών ως σημάτων ρύθμισης της κυκλοφορίας

—	Προγραμματισμός με μέριμνα για τις μεταφορές: βελτίωση της προσβασιμότητας.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή ασχολείται και πάλι με το θέμα αυτό και ότι, μετά από ευρείες διαβουλεύσεις, καταλήγει σε κάποιες -συχνά απροσδιόριστες- ιδέες για το μέλλον των μεταφορών. Η ανάλυση της Επιτροπής για την κατάσταση στον τομέα των μεταφορών είναι σαφής: απέχουμε ακόμη πολύ από τους στόχους που έχουμε θέσει όσον αφορά την αειφορία. Αναγνωρίζει δε ότι χρειάζονται ριζικές αλλαγές. Ωστόσο, δεν διακρίνεται ακόμη μια προοπτική με συγκεκριμένους στόχους και με μέσα για τον περιορισμό και την μείωση κυρίως των μηχανοκίνητων ιδιωτικών μεταφορών. Τα μέσα αυτά θα πρέπει να περιγραφούν σε ένα λεπτομερές σχέδιο δράσης και να συνδεθούν με μετρήσιμους στόχους.

3.2 Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή σε πολλά σημεία, όπως π.χ. με την άποψη ότι πρέπει να αξιοποιηθεί με τον βέλτιστο τρόπο η υφιστάμενη υποδομή, γεγονός που σημαίνει ανάπτυξη νέων ή βελτιωμένων τεχνολογικών, ότι πρέπει να δημιουργηθούν ευφυή και ολοκληρωμένα συστήματα εφοδιαστικής, ότι κυρίως στις αστικές συγκοινωνίες πρέπει να κερδίσουν έδαφος νέες ιδέες, ότι πρέπει να βελτιωθεί η συντροπικότητα των μεταφορών και η μετατόπισή τους προς πιο φιλικά για το περιβάλλον μέσα, ότι πρέπει να χρησιμοποιούνται καινοτόμες τεχνολογίες που συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών αερίων κλπ. Δεν πρόκειται όμως για νέες γνώσεις και ακόμη λιγότερο για ένα νέο όραμα για τις μεταφορές.

3.3 Η ΕΟΚΕ εξέδωσε κατά τα τελευταία χρόνια πολυάριθμες γνωμοδοτήσεις με αντικείμενο την πολιτική μεταφορών και τη βελτίωση της διαχείρισης των ροών των μεταφορών από τεχνική και οργανωτική άποψη, στις οποίες παραπέμπεται σε αυτό το πλαίσιο με θέματα όπως: η «Ενδιάμεση εξέταση της Λευκής Βίβλου του 2001» (7), η «Εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους» (8), το «Σχέδιο δράσης για την εφοδιαστική εμπορευμάτων στην Ευρώπη» (9), η «Διευκόλυνση της διασυνοριακής επιβολής του νόμου στον τομέα της οδικής ασφάλειας» (10), η «Αναθεώρηση της πολιτικής για το ΔΕΔ-Μ» (11), η «Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στις θαλάσσιες και στις εσωτερικές πλωτές μεταφορές» (12), «Ένα ευρωπαϊκό όραμα για τους ωκεανούς και τις θάλασσες» (13), «Οι μεταφορές το 2020» (14), «Σιδηροδρομικό δίκτυο εμπορευματικής προτεραιότητας» (15) και «Σιδηροδρομικό δίκτυο για ανταγωνιστικές εμπορευματικές μεταφορές» (16), το «Πρόγραμμα Δράσης για την Εσωτερική Ναυσιπλοΐα “NAIADES”» (17) και «Μια ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση» (18)

3.4 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι η μελλοντική πολιτική μεταφορών πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από μια «απλή» βέλτιστη διαχείριση υφιστάμενων και αναμενόμενων ροών των μεταφορών με γνώμονα την βιώσιμη ανάπτυξη. Η Επιτροπή διατυπώνει στην ανακοίνωσή της ανάλογες προτάσεις αλλά με πολύ ασαφή και αόριστο τρόπο. Αυτό ακριβώς καθιστά τους συλλογισμούς της ελλειμματικούς.

3.5 Η Επιτροπή αναφέρει σαφώς ότι θα πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές στο υφιστάμενο σύστημα μεταφορών: Στο σημείο 53, αναφέρει για παράδειγμα ότι «Το σύστημα μεταφορών θα υποστεί ουσιαστικές αλλαγές» ενώ στο σημείο 70 τονίζει ότι « … είναι επιβεβλημένη η εκ βάθρων ανανέωση του συστήματος μεταφορών.»και κάνει λόγο για μία «διαφορετική αντίληψη για την κινητικότητα» (σημείο 37). Δυστυχώς, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η Επιτροπή δεν διευκρινίζει τι ακριβώς εννοεί με αυτές τις διατυπώσεις.

3.6 Συνεπώς, το έγγραφο περιέχει περισσότερο μια πολύ καλή σύνοψη πολλών γνωστών θέσεων και σκέψεων παρά ένα πραγματικό «όραμα». Πολλά θέματα παραμένουν αδιευκρίνιστα, όπως π.χ. το ερώτημα πώς θα επιλυθεί το πρόβλημα της εσωτερίκευσης εξωτερικού κόστους, το οποίο παραμένει εδώ και πολλά χρόνια ανοικτό.

3.7 Γι' αυτό και με αφορμή την παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να θίξει ορισμένα θέματα θεμελιώδους σημασίας που δεν εξετάζονται επαρκώς στο έγγραφο της Επιτροπής. Εύχεται τα θέματα αυτά να περιληφθούν και να εξετασθούν σε βάθος στα πλαίσια των περαιτέρω προβληματισμών της Επιτροπής.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1 Η αξιολόγηση της σημασίας των μεταφορών με βάση τη συμβολή του τομέα αυτού στον ΑΕΠ ή στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης συνιστά μια πολύ περιοριστική προσέγγιση. Κάθε φορά που επικοινωνούν οι άνθρωποι, κάθε φορά που μεταφέρονται αγαθά, συνεπώς σε κάθε κοινωνική ή οικονομική δραστηριότητα, γίνονται «μεταφορές». Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, επίσης, ότι χωρίς ανταλλαγή αγαθών και χωρίς τις μεταφορές δεν μπορεί να λειτουργήσει καμία κοινωνία και ότι η έννοια ΑΕΠ θα ήταν ανυπόστατη.

4.2 Οι άνθρωποι επιθυμούν και χρειάζονται την κινητικότητα και η ανταλλαγή αγαθών είναι επιθυμητή και αναγκαία. Από αυτή την άποψη είναι σωστή η διαπίστωση της Επιτροπής στα σημεία 39 και 40 της Ανακοίνωσης ότι «Οι μεταφορές καθιστούν δυνατές πολλές από τις ελευθερίες μας: την ελευθερία να εργαζόμαστε και να διαβιούμε σε διαφορετικά μέρη της υφηλίου, την ελευθερία να απολαμβάνουμε διαφορετικά προϊόντα και υπηρεσίες, την ελευθερία να εμπορευόμαστε και να δημιουργούμε προσωπικές επαφές. … Η διεκδίκηση αυτών των ελευθεριών μάλλον θα επιταθεί σε μια περισσότερο πολυπολιτισμική, ετερογενή κοινωνία που θα διαμορφωθεί μελλοντικά».

4.3 Συνεπώς, οι μεταφορές έχουν καίρια σημασία αλλά δεν συνιστούν αυτοσκοπό. Δεν μπορεί να θεωρηθεί κάθε μεταφορά ως «ωφέλιμη» για την κοινωνία, μόνον επειδή συμβάλλει στην επικοινωνία των ανθρώπων ή στην ανταλλαγή αγαθών. Διότι, όπως διαπιστώνει και η ίδια η Επιτροπή στο έγγραφό της με πολύ παραστατικό τρόπο, οι μεταφορές δεν έχουν μόνο θετικές επιπτώσεις. Συνεπώς, αποτελεί ουσιώδες καθήκον των πολιτικών ιθυνόντων να εντάξουν τις προαναφερθείσες ελευθερίες εντός ενός σαφούς πλαισίου και ακόμη και να τις περιορίσουν όταν εμποδίζουν ή απειλούν άλλες ελευθερίες και ανάγκες. Αυτό είναι απαραίτητο όταν πρόκειται για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, το κλίμα ή τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών.

4.4 Ταυτόχρονα, η πολιτική (μεταφορών) θα πρέπει να εξασφαλίζει μια ικανοποιητική προσφορά μεταφορών και την πρόσβαση στα μέσα μεταφοράς για όλους τους πολίτες. Αυτό αφορά επίσης, με βάση τις επιταγές της βιωσιμότητας, ιδιαίτερα τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα, τα άτομα με αναπηρίες, τα παιδιά και τους νέους. Εκτός αυτού, είναι αναγκαίο να καταβληθούν προσπάθειες για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων στον τομέα των μεταφορών.

4.5 Η πολιτική μεταφορών του παρελθόντος ακολούθησε πολύ συχνά τις εύκολες λύσεις. Πρωταρχικός της στόχος δεν ήταν η διαχείριση της υφιστάμενης ζήτησης σε μεταφορές, αλλά, αντιθέτως, συχνά δημιούργησε πρόσθετη ζήτηση και νέες ανάγκες για μεταφορές, μέσω μιας από μακροοικονομική άποψη λανθασμένης ιεράρχησης, με την επιδότηση των μεταφορών με ιδιωτικά οχήματα, την προώθηση μιας κατανομής της εργασίας που βασίζεται μόνο στο φθηνό πετρέλαιο και με ανάλογη γεωγραφική κατανομή των τόπων παραγωγής και των τόπων κατοικίας. Κυριαρχούσε η αντίληψη ότι η πολιτική μεταφορών θα μπορούσε να επιλύσει τα προβλήματα που δημιούργησε κατ’ αυτόν τον τρόπο, μόνο με επεμβάσεις στις υποδομές ή με τεχνικά μέσα. Παραμελήθηκε εντελώς το ερώτημα γιατί δημιουργούνται οι μεταφορές και κατά πόσον ορισμένες μεταφορές είναι σκόπιμες, και αυτό πρέπει να αλλάξει. Η ΕΟΚΕ κατανοεί απόλυτα ότι δεν ευθύνεται μόνο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την κατάσταση αυτή, εφόσον πολλές αποφάσεις λαμβάνονται, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.

4.6 Η ΕΟΚΕ εκφράζει όμως την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή θίγει ευθέως ορισμένα ζητήματα. Στο σημείο 59 αναφέρει ότι «Πολλές δημόσιες υπηρεσίες έχουν σταδιακά καταστεί συγκεντρωτικές, με σκοπό να αυξηθεί η απόδοση. Αυξάνονται οι αποστάσεις μεταξύ των πολιτών και των παρόχων υπηρεσιών (σχολεία, νοσοκομεία, αγοραστικά κέντρα). Την ίδια εξέλιξη ακολουθούν και οι επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν επιλέξει να διατηρούν μικρό αριθμό κέντρων παραγωγής, αποθήκευσης και διανομής. Η τάση αυτή προς συγκέντρωση δραστηριοτήτων έχει ως αποτέλεσμα υψηλή “επιβεβλημένη” κινητικότητα, λόγω της επιδείνωσης των συνθηκών προσβασιμότητας.». Η ΕΟΚΕ δεν διακρίνει όμως στην ανακοίνωση κανέναν προβληματισμό σχετικά με τα πολιτικά συμπεράσματα που πρέπει να εξαχθούν.

4.7 Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ορισμένες βασικές οικονομικές συνθήκες και πολιτικές αποφάσεις επηρέασαν, άμεσα ή έμμεσα, και τις δύο τάσεις που περιγράφει η Επιτροπή, όπως π.χ. η τάση για συγκέντρωση δημόσιων υπηρεσιών αλλά και επιχειρήσεων. Έχει, συνεπώς καίρια σημασία να αναλύονται στο μέλλον σε μεγαλύτερο βαθμό προληπτικά οι ενδεχόμενες επιπτώσεις πολιτικών ή προγραμματικών αποφάσεων για τις μεταφορές και το σύστημα των μεταφορών. Εγκαταλείφθηκε ποτέ ένα σχέδιο επειδή λήφθηκε μια πολιτική απόφαση με βάση την εκτίμηση ότι οι νέες μεταφορές που θα δημιουργούσε ή θα προκαλούσε έμμεσα δεν είναι σκόπιμες;

4.8 Με βάση τις γνώσεις, τις παραλείψεις και τις ανάγκες που αναφέρει η Επιτροπή στο έγγραφό της, καθώς επίσης ενόψει της νέας αναζήτησης ενός «αειφόρου μέλλοντος για τις μεταφορές», θα ήταν γι αυτό ιδιαίτερα χρήσιμο να εξετασθεί, ποιές εξελίξεις ή ρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά το παρελθόν σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, είχαν εκτιμηθεί λάθος από την Επιτροπή. Ήταν σωστό να σημειωθεί τέτοια συγκέντρωση σχολείων και δημόσιων υπηρεσιών, όπως συνέβηκε σε ορισμένα κράτη μέλη; Ήταν πραγματικά σκόπιμες οι διαδικασίες συγκέντρωσης σφαγείων και γαλακτοκομείων, που χρηματοδοτήθηκαν εν μέρει με πόρους των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ, από την άποψη της βιωσιμότητας (και της περιφερειακής ανάπτυξης); Η επέκταση των υποδομών συνέβαλε πράγματι στην ενίσχυση μιας αειφόρου περιφερειακής ανάπτυξης ή μήπως εφαρμόστηκε μια λανθασμένη πολιτική για τις υποδομές των μεταφορών που οδήγησε στην απερήμωση αγροτικών περιοχών και στην δημιουργία μιας αναγκαστικής κινητικότητας.

4.9 Και άλλο ένα παράδειγμα: στα πλαίσια του παγκόσμιου καταμερισμού της εργασίας εισάγονται στην Ευρώπη φθηνές ζωοτροφές. Το γεγονός αυτό προκάλεσε φαινόμενα συγκέντρωσης στην κτηνοτροφία και νέες ροές μεταφορών. Και όλα αυτά συνέβησαν κυρίως διότι ούτε οι τιμές των ζωοτροφών ούτε το κόστος των μεταφορών αποκαλύπτουν την «οικολογική και μακροοικονομική αλήθεια», ούτε αντικατοπτρίζουν τις -συχνά αρνητικές- κοινωνικές συνέπειες. Το υψηλό κόστος που συνεπάγεται η κλιματική αλλαγή, που οφείλεται και στις μεταφορές, ή το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης που προκαλούν ο θόρυβος και οι εκπομπές των μεταφορών, εγείρουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την μελλοντική προοπτική της πολιτικής για την κινητικότητα εντός της ΕΕ. Η κατάσταση αυτή θα συνεχιστεί και στο μέλλον; Κατά πόσον αυτή η κατάσταση αγγίζει την πολιτική μεταφορών; Πρόκειται για ερωτήματα στα οποία δυστυχώς δεν απαντά το έγγραφο της Επιτροπής.

4.10 Η ΕΟΚΕ ζητά να υποβληθούν όλες οι πολιτικές, από την οικονομική πολιτική και την πολιτική ανταγωνισμού έως και την αναπτυξιακή πολιτική, σε μια αξιολόγηση του αντικτύπου τους σχετικά με τις μεταφορές που προκαλούν. Η μεταρρύθμιση της Κοινής Γεωργικής της Πολιτικής και ο προσανατολισμός της προς την ενίσχυση των κύκλων παραγωγής περιφερειακού επιπέδου, προσφέρει μεγάλες δυνατότητες για την αποφυγή μετακινήσεων και τη συντόμευση των διαδρομών στην Ευρώπη.

4.11 Η συζήτηση αυτή δεν εξετάζει την κινητικότητα αυτή καθαυτή, δηλαδή τον αριθμό των διαδρομών που διανύονται. Εξετάζει περισσότερο το μήκος των διαδρομών αυτών, καθώς και τον τρόπο, - δηλαδή το κόστος και το μέσο μεταφοράς, -με τον οποίο πραγματοποιήθηκαν.

4.12 Σε αυτό το θέμα έχουν σημειωθεί πολλές αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Οι άξονες επιμηκύνθηκαν και δεν χρησιμοποιήθηκαν τα πιο φιλικά για το περιβάλλον μέσα μεταφοράς. Αυτή η διαπίστωση αφορά τις μεταφορές επιβατών αλλά και εμπορευμάτων. Όπως και στο παρελθόν, τα σιτηρά καταλήγουν από το χωράφι στον αλευρόμυλο και από εκεί στο φούρνο και στον τελικό καταναλωτή. Εκείνο που άλλαξε είναι οι τρόποι μεταφοράς. Όταν οι σημερινές συνθήκες και άλλες πολιτικές ή η έλλειψη εναρμόνισης σε επίπεδο ΕΕ καθιστούν οικονομικά συμφέρουσα τη μεταφορά προπαρασκευασμένης ζύμης σε φορτηγά ψυγεία, ακόμη και όταν διανύονται αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων, και την τελική της επεξεργασία στον τόπο πώλησης, και αυτό είναι ένα από πολλά παραδείγματα, είναι σαφές ότι η λήψη μέτρων επείγει.

4.13 Εδώ και γενεές, οι άνθρωποι δεν διανύουν περισσότερες από τρεις έως τέσσερεις διαδρομές ημερησίως. Στη Γερμανία, διανύονται περίπου 281 διαδρομές την ημέρα, που αναλογεί σε 3,4 διαδρομές ανά κάτοικο. Συνολικά διανύονται περίπου 3,2 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα την ημέρα (19). Το 2002 διανύθηκαν «μόλις» 3,04 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.

4.14 Ο όγκος των μεταφορών και το μήκος των διαδρομών επηρεάζονται από ιδιωτικές, πολιτικές ή επιχειρηματικές αποφάσεις. Οι τιμές που πρέπει να καταβληθούν για τη διαχείριση των μεταφορών έχουν σε αυτό το πλαίσιο καθοριστική σημασία. Σε αυτό το θέμα αναμένεται να σημειωθούν στο μέλλον πολλές αλλαγές που θα προκληθούν μεταξύ άλλων, από την αύξηση των τιμών των πρώτων υλών (ειδικά των ορυκτών καυσίμων), από την «εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους» που υποστηρίζει η ΕΟΚΕ και έχει ζητήσει επανειλημμένα, από την αναμενόμενη μείωση της χρηματοδότησης υποδομών με δημόσιους πόρους, που προβλέπει η Επιτροπή, κλπ. Απουσιάζει, όμως, ένα σαφές πολιτικό μήνυμα σχετικά με τα συμπεράσματα που πρέπει να εξαχθούν σχετικά. Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι κάθε απόφαση σχετικά με τις υποδομές θα πρέπει να λαμβάνεται με βάση μια ολοκληρωμένη θεώρηση της βιώσιμης ανάπτυξης Δεν θα πρέπει να συνυπολογίζονται μόνο οι βελτιώσεις των συνδέσεων, η αύξηση της παραγωγικότητας και η εξοικονόμηση χρόνου, αλλά θα πρέπει να εκτιμάται σε μεγαλύτερο βαθμό το περιβαλλοντικό και το κοινωνικό κόστος.

4.15 Κάθε μέτρο στον τομέα των υποδομών μεταφορών έχει υψηλό κόστος και οι επιπτώσεις της υλοποίησής του είναι αισθητές για πολλές δεκαετίες. Εφόσον διαπιστώνει και η ίδια η Επιτροπή ότι θα αυξηθεί το ποσοστό των ηλικιωμένων στις κοινωνίες μας και ότι θα ζουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι στο μέλλον στις πόλεις (που συνεπάγεται αλλαγή των απαιτήσεων για κινητικότητα), ενώ εικάζεται ότι θα διατίθενται λιγότεροι δημόσιοι πόροι για τις υποδομές των μεταφορών, είναι σαφές ότι πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές όσον αφορά τις επενδύσεις στον τομέα των υποδομών.

4.16 Στα πλαίσια μιας «εκ βάθρων ανανέωσης του συστήματος μεταφορών» και της υιοθέτησης «διαφορετικής αντίληψης για την κινητικότητα», η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στο Συμβούλιο να προβούν σε μια σε βάθος συζήτηση θεμάτων όπως η πρόκληση μετακινήσεων και η «επιβεβλημένη» κινητικότητα. Τονίζει και πάλι ότι δεν πρόκειται για μια συζήτηση για τον περιορισμό ελευθεριών ή αναγκών για μετακίνηση, αλλά για έναν αναγκαίο προβληματισμό σχετικά με τη διαμόρφωση της στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη, στην οποία προς το παρόν η πολιτική μεταφορών δεν λαμβάνεται επαρκώς υπόψη, καθώς και για τη διασφάλιση της ελευθερίας μετακίνησης των επερχόμενων γενεών.

4.17 Στο σημείο 53, η Επιτροπή θίγει ένα σημαντικό ζήτημα: «Ωστόσο, ενδεχομένως να χρειαστεί αλλαγή απασχόλησης των εργαζομένων σε ορισμένους κλάδους των μεταφορών, ως αποτέλεσμα της προσαρμογής σε ριζικά διαφορετικές οικονομικές και ενεργειακές συνθήκες. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί ότι η έγκαιρη πρόγνωση και διαχείριση αυτής της αλλαγής, έτσι ώστε οι μεταβαλλόμενες συνθήκες να αποτελέσουν πηγή νέων θέσεων απασχόλησης και οι εργαζόμενοι στις μεταφορές να έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν, και να ανταποκριθούν, στη διαδικασία αυτή.».

4.18 Ο στόχος πρέπει να είναι ακριβώς η σωστή προετοιμασία. Αυτό προϋποθέτει ότι θα εξακριβωθεί ποιοί κλάδοι θα επηρεαστούν θετικά και ποιοί αρνητικά. Πολλά από τα στοιχεία αυτά είναι ήδη γνωστά, αλλά πρέπει αναφερθούν ευθέος. Η ΕΟΚΕ είχε επισημάνει και στην πρώτη της γνωμοδότηση για τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΝΑΤ/229) ότι ακριβώς αυτές οι αναγκαίες διεργασίες μεταβολής προκαλούν φόβο και αντιστάσεις ειδικά σε παράγοντες της κοινωνίας που μάλλον επωφελούνται από το σημερινό, μη βιώσιμο σύστημα και τους οποίους πλήττουν άμεσα οι διαρθρωτικές αλλαγές.

4.19 Εκτός από τα θέματα διαρθρωτικού χαρακτήρα, όσον αφορά την αιτία που προκαλεί τις μετακινήσεις και το μήκος των αποστάσεων, πρέπει να διευκρινισθεί και το θέμα του μέσου μεταφοράς. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις θέσεις που εκφράζει η Επιτροπή στην ανακοίνωση και συγκεκριμένα τις παρατηρήσεις της σύμφωνα με τις οποίες:

—	η τιμή (20)που καταβάλλουν οι χρήστες των (οδικών) μεταφορών συχνά « … δεν έχει μεγάλη σχέση με το πραγματικό κόστος που έχουν για την κοινωνία οι επιλογές τους»·

—	με τη σωστή τιμολόγηση του εξωτερικού κόστους όλων των φορέων και όλων των μέσων μεταφοράς, θα μειωθεί ο όγκος των μεταφορών και θα επιτευχθεί καλύτερη επιλογή των μέσων μεταφοράς με περιβαλλοντικά κριτήρια, Η ΕΟΚΕ δεν διακρίνει όμως ενδείξεις σχετικά με την επίτευξη αυτής της «σωστής τιμολόγησης»·

—

«καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για τεχνολογική μεταστροφή σε οχήματα χαμηλότερων και μηδενικών εκπομπών» Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, καίρια σημασία θα έχει σε αυτό το πλαίσιο η κατασκευή μικρότερων αυτοκινήτων («downsizing») καθώς και η συνακόλουθη επιλογή κινητήρων με ηλεκτροκίνηση ενώ οι αναλύσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ανανεώσιμης Ενέργειας καταδεικνύουν σαφώς ότι μόνο η χρήση ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές μπορεί να συμβάλλει αισθητά στην προστασία του κλίματος. (21) Το ζητούμενο δεν είναι όμως μόνο οι νέες τεχνολογίες κίνησης, διότι δεν συμβάλλουν στην επίλυση προβλημάτων όπως η συμφόρηση της κυκλοφορίας ή η προσαρμογή των πόλεων στην κυκλοφορία αυτοκινήτων·

—

ειδικά στα επεκτεινόμενα μεγάλα αστικά κέντρα πρέπει να ενθαρρυνθούν η ευρύτερη χρήση των δημόσιων συγκοινωνιών, η ποδηλασία ή η πεζοπορία, Η παρατήρηση αυτή ταυτίζεται και με τις διατυπώσεις της Επιτροπής όσον αφορά τα «δίκτυα πολιτών» (22), για τα οποία η ΕΟΚΕ άσκησε κριτική επειδή οι ιδέες που διατυπώθηκαν σχετικά, υλοποιούνται με πολύ αργούς ρυθμούς Στην πολιτική αστικών συγκοινωνιών επιβάλλονται ακόμη περισσότερο νέες ιδέες οι οποίες να αποδυναμώνουν τον κυρίαρχο ρόλο του αυτοκινήτου·

—

οι πολιτικές αστικών συγκοινωνιών που εφαρμόστηκαν κατά τα τελευταία χρόνια και τις τελευταίες δεκαετίες σε πόλεις όπως το Λονδίνο ή το Bielefeld (Γερμανία), αποδεικνύουν, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, ότι οι αρνητικές τάσεις είναι αναστρέψιμες και ότι η εφαρμογή αειφόρου πολιτικής μεταφορών είναι εφικτή όταν οι φορείς λήψης αποφάσεων ενεργούν με υπευθυνότητα και δημιουργούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις·

—

η ΕΟΚΕ αμφιβάλει, ωστόσο, για την ορθότητα της διαπίστωσης της Επιτροπής στο σημείο 32, σύμφωνα με την οποία «… η ανάπτυξη των αστικών κέντρων … εντείνει τη ζήτηση τρόπων ατομικής μετακίνησης, …» Η χαμηλή κυκλοφορία ιδιωτικών αυτοκινήτων σε μεγαλουπόλεις όπως το Βερολίνο ή η Κοπεγχάγη, δείχνει ότι με την κατάλληλη πολιτική συγκοινωνιών μπορεί να επιτευχθεί η ακριβώς αντίθετη εξέλιξη της κατανομής ανά μεταφορικό μέσο·

—

η ΕΟΚΕ προσδοκεί ότι θα διεξαχθεί εμπεριστατωμένη συζήτηση σχετικά με τα αποτελεσματικότερα μέσα για την απόδοση σαφούς προτεραιότητας σε φιλικότερα για το περιβάλλον μέσα μεταφοράς στα πλαίσια όλων των επενδύσεων και των βασικών ρυθμίσεων καθώς και ότι θα διασφαλισθεί για όλα τα μέσα μεταφοράς η θέσπιση ενιαίων κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων που θα συμβάλλουν σε έναν δίκαιο ανταγωνισμό και στην αειφόρο ανάπτυξη·

—

πρέπει να ληφθούν ιδιαίτερα υπόψη τα αποτελέσματα διαφορετικών οικονομικών πολιτικών και πολιτικών δόμησης που εφαρμόστηκαν σε ορισμένα κράτη μέλη καθώς και οι εμπειρίες που αποκτήθηκαν, στα πλαίσια ευρωπαϊκών σχεδίων, σε δήμους που ακολουθούν πολιτική με εξαιρετικά ικανοποιητικά αποτελέσματα όσον αφορά την κάλυψη των αναγκών διαβίωσης και κινητικότητας. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας μιας συντονιστικής υπηρεσίας στους κόλπους της ΕΕ, η οποία θα συγκεντρώνει και θα διαδίδει σχετικά θετικά παραδείγματα.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) COM(2001) 370 τελικό.

(2) COM(2006) 314 τελικό.

(3) COM(2007) 642 τελικό.

(4) Εφόσον δεν ορίζεται άλλως, τα δεδομένα προέρχονται από το εγχειρίδιο στατιστικών στοιχείων της ΓΔ TREN (2009): EU energy and transport in figures. Statistical pocketbook 2009.

(5) Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι στην ενδιάμεση εξέταση της Λευκής Βίβλου του 2001(COM(2006) 314, στη γραφική παράσταση 3-2 παρατίθενται οι υπολογισμοί της Επιτροπής σχετικά με την περαιτέρω αύξηση των εκπομπών CO2 των μεταφορών έως το 2020 που αντιτίθενται στους στόχους της ΕΕ σχετικά με την προστασία του κλίματος.

(6) Θα αυξηθεί από 72 % το 2007 σε 84 % το 2050.

(7) ΕΕ C 161 της 13.7.2007, σελ. 89

(8) CESE 1195/2009 (δεν έχει δημοσιευτεί ακόμη στην ΕΕ)

(9) ΕΕ C 224 της 30.8.2008, σελ. 46

(10) ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σελ. 70

(11) CESE 1460/2009 (δεν έχει δημοσιευτεί ακόμη στην ΕΕ)

(12) ΕΕ C 277 της 17.11.2009, σελ. 20

(13) ΕΕ C 168 της 20.7.2007, σελ. 50

(14) ΕΕ C 277 της 17.11.2009, σελ. 25

(15) ΕΕ C 27 της 3.2.2009, σελ. 41.

(16) CESE 1199/2009 (δεν έχει δημοσιευτεί ακόμη στην ΕΕ)

(17) ΕΕ C 318 της 23.12.2006, σελ. 218

(18) ΕΕ C 211 της 9.8.2008, σελ. 31

(19) Πρβλ τη μελέτη «Mobilität in Deutschland» (Η κινητικότητα στη Γερμανία), που εκπονήθηκε για λογαρισαμό του Bundesministeriums für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung (Ομοσπονδιακό Υπουργείο Μεταφορών, Κατασκευών και Πολεοδομίας)

(20) Π.χ. φόροι κυκλοφορίας, ενεργειακοί φόροι, διόδια και τέλη για τη χρήση των υποδομών.

(21) Πβλ..: http://www.unendlich-viel-energie.de/de/verkehr/detailansicht/article/5/erneuerbaren-energien-koennen-strombedarf-fuer-elektroautos-spielend-decken.html.

(22) Βλέπε Ανάπτυξη των δικτύων των πολιτών – Η σημασία των καλών τοπικών και περιφερειακών μεταφορών επιβατών και ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην εφαρμογή τους, COM(1998) 431τελικό, της 10ης Ιουλίου 1998.

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/116

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών «Το Ιντερνέτ των πραγμάτων — Ένα σχέδιο δράσης για την Ευρώπη»

COM(2009) 278 τελικό

(2010/C 255/21)

Εισηγητής: ο κ. Zenonas Rokus RUDZIKAS

Στις 18 Ιουνίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή να γνωμοδοτήσει για το ακόλουθο θέμα:

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Το Ίντερνετ των πραγμάτων — Ένα σχέδιο δράσης για την Ευρώπη

COM(2009) 278 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών», στο οποίο ανατέθηκαν οι προπαρασκευαστικές εργασίες της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 12 Νοεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Zenonas Rokus RUDZIKAS.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 17ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 60 ψήφους υπέρ και 2 αποχές.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Έχοντας υπόψη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της ανάπτυξης των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και τη σημασία τους για τις διάφορες πτυχές της ανάπτυξης του κρατικού μηχανισμού και για τη ζωή των πολιτών, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ανακοίνωση της Επιτροπής «Ίντερνετ των πραγμάτων - Σχέδιο δράσης για την Ευρώπη» (1) η οποία στοχεύει να δημιουργήσει ένα νέο γενικό υπόδειγμα: τη μετάβαση από το Ίντερνετ που συνδέει τους ανθρώπους, σε ένα Ίντερνετ που διασυνδέει τους ανθρώπους με τα πράγματα ή τα ίδια τα πράγματα μεταξύ τους, εν ολίγοις, ένα «Ίντερνετ των πραγμάτων» (ΊτΠ).

1.2 Η ΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι το ΊτΠ θα οδηγήσει στη δημιουργία νέων και καλύτερων θέσεων εργασίας καθώς και νέων επιχειρήσεων και προοπτικών ανάπτυξης, στην ενίσχυση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών της.

Το ΊτΠ θα ενισχύσει σημαντικά την προσπάθεια για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων, για παράδειγμα στους τομείς της προστασίας της υγείας, της οικολογίας και του περιβάλλοντος, των μεταφορών, καθώς και σε άλλους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας. Το δίκτυο επικοινωνίας με χρήση εφαρμογών ΊτΠ θα ασκήσει σοβαρότατες επιδράσεις στην κοινωνία και σταδιακά θα οδηγήσει σε μια πραγματική αλλαγή προτύπων στον χώρο αυτό.

1.3 Παρότι η ΕΟΚΕ επικροτεί το έγγραφο της Επιτροπής και συμφωνεί κατ' ουσία με τις δηλώσεις και τις προτάσεις που περιέχει, πιστεύει ότι αυτό που λείπει είναι συγκεκριμένες δεσμεύσεις σε ό,τι αφορά τον χρονικό ορίζοντα και τις προθεσμίες για την εφαρμογή τους.

1.4 Δεδομένου του παγκόσμιου χαρακτήρα του Ίντερνετ, οι πρωτοβουλίες, τα μέτρα και οι νομοθετικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν αρκούν για να τεθεί αυτή η παγκόσμια δομή υπό έλεγχο. Πρέπει να προβληθούν καλύτερα ο ρόλος των διεθνών οργανισμών και η σημασία των διαπραγματεύσεων και των συμφωνιών που έχουν κυρωθεί από την πλειοψηφία των κρατών. Αυτό που χρειάζεται επειγόντως είναι ένα «κυβερνητικό πρωτόκολλο του Κιότο» ή μέτρα κυβερνητικής ισοδύναμα της προσδοκώμενης συμφωνίας της Κοπεγχάγης για το κλίμα.

1.5 Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να σχολιάσει με πιο συγκεκριμένο τρόπο τις βασικές αρχές διαχείρισης του ΊτΠ με στόχο την εξισορρόπηση της κεντρικής και της αποκεντρωμένης διαχείρισης και τη συνεχή παρακολούθηση των ζητημάτων που σχετίζονται με την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων. Δεν αρκεί να αρχίσει απλώς «η συζήτηση», χρειάζονται και πιο συγκεκριμένες ενέργειες.

1.6 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η τυποποίηση των συστημάτων και των διαδικασιών έχει ιδιαίτερη σημασία για τη δημιουργία αυτού τού κυβερνητικού «Πύργου της Βαβέλ». Κάθε τυποποίηση πρέπει όμως να γίνεται με βάση την ποικιλομορφία και τις ιδιαιτερότητες των γλωσσών, των πολιτισμικών δεδομένων και των παραδόσεων κάθε χώρας.

1.7 Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση της Επιτροπής να συνεχίσει να χρηματοδοτεί ερευνητικά προγράμματα του 7ου προγράμματος πλαισίου στον τομέα του ΊτΠ. Αυτό όμως δεν αρκεί. Πρέπει επιπλέον να χρηματοδοτούνται οι έρευνες που σχετίζονται με την ανάπτυξη του ΊτΠ, η ενίσχυση των οποίων θα ανοίξει τον δρόμο για την επίτευξη ποιοτικού άλματος στον τομέα (νανοτεχνολογίες, οπτοηλεκτρονική, κβαντικοί υπολογιστές, τεχνολογίες πλέγματος και νεφελοειδών υπολογιστικών συστημάτων, τεχνολογίες προφορικής επικοινωνίας με υπολογιστή, κλπ.). Οι δραστηριότητες αυτές πρέπει να συντονιστούν καλύτερα.

1.8 Η ταχεία ανάπτυξη των ΤΠΕ απαιτεί συνεχή επικαιροποίηση των γνώσεων. Η αρχή της δια βίου μάθησης ισχύει απόλυτα γι' αυτόν τον τομέα. Οι καθηγητές ανωτάτων σχολών και οι φοιτητές, οι δάσκαλοι και οι μαθητές καθώς και όλοι οι ενήλικες, πρέπει να διευρύνουν συνεχώς τις γνώσεις τους. Εδώ, οι τεχνικές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης θα ήταν ιδιαίτερα αποδοτικές. Πρέπει οπωσδήποτε να ληφθούν μέτρα για να γεφυρωθεί το γεωγραφικό ψηφιακό χάσμα. Κατά την υλοποίηση αυτών των προσπαθειών, η συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών είναι ιδιαίτερα σημαντική.

1.9 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία της καινοτομίας και επισημαίνει στην Επιτροπή ότι χρειάζεται να βελτιωθεί η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και η κατοχύρωση των τεχνικών μέσων, των διαδικασιών και των μεθόδων. Κατά προτεραιότητα, πρέπει να ενισχυθούν τα έργα που στρέφονται προς την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς, της πολιτισμικής και γλωσσικής ποικιλομορφίας και του λοιπού πνευματικού πλούτου των εθνών.

1.10 Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στο ότι πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω οι επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων στον άνθρωπο. Παρά το γεγονός ότι τα συστήματα μετάδοσης ΊτΠ εκπέμπουν ασθενή σήματα, οι πηγές μπορεί να πολλαπλασιαστούν με ρυθμό γεωμετρικής προόδου και οι περισσότερες από αυτές να εκπέμπουν συνεχώς ακτινοβολία. Έτσι, η ταχέως αυξανόμενη «ηλεκτρονική ρύπανση του περιβάλλοντος» μπορεί στο μέλλον να προξενήσει μεγάλα προβλήματα. Η σύγχρονη επιστήμη δεν έχει ακόμη διασαφηνίσει οριστικά αν υπάρχει ένα κατώτατο όριο διάκρισης μεταξύ αβλαβούς και επιβλαβούς ακτινοβολίας, ούτε τον αντίκτυπο των σωρευτικών επιπτώσεων. Μήπως πρόκειται να καταλήξουμε σε σημείο που δεν θα μπορούμε πλέον να ελέγξουμε την κατάσταση;

2. Ιδιαιτερότητες της ανάπτυξης των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας

Το όραμα του ΊτΠ συνίσταται στην προοπτική ενός παγκόσμιου ολοκληρωμένου ασύρματου δικτύου ευφυών συστημάτων και εξοπλισμού (που αποκαλούνται «πράγματα»), και διαφόρων αισθητήρων και ενεργοποιητών, όπου τα «πράγματα» επικοινωνούν μεταξύ τους και με τους ανθρώπους, χρησιμοποιώντας τυποποιημένα πρωτόκολλα. Το δίκτυο αυτό θα διασυνδέσει δισεκατομμύρια ανθρώπων. Στη συνέχεια αναφέρονται ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ΤΠΕ.

2.1 Στα κύρια χαρακτηριστικά συγκαταλέγεται η ταχύτατη, εκρηκτική ανάπτυξη των ΤΠΕ, οι οποίες σε ένα ορισμένο στάδιο οδήγησαν στην ανάπτυξη του Ίντερνετ. Στη διάρκεια μιας και μόνο γενεάς, οι τεχνολογίες αυτές πέρασαν από τα ακαδημαϊκά εργαστήρια στην καθημερινή ζωή. Με ανάλογη ταχύτητα έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται, για παράδειγμα στη Λιθουανία, οι τεχνολογίες πλέγματος, που ενισχύονται από προγράμματα της ΕΕ όπως το BalticGrid Ι και ΙΙ, και από τα εθνικά προγράμματα LitGrid και GridTechno.

2.2 Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ΤΠΕ είναι ότι εξελίσσονται κυρίως λόγω της αλληλεπίδρασης διαφόρων άλλων επιστημονικών κλάδων και με την εφαρμογή και σύνθεση μεθόδων και αποτελεσμάτων, που οδηγούν στη δημιουργία μιας νέας ποιότητας.

2.3 Οι ΤΠΕ ανταποκρίνονται και «εκπληρώνουν το χρέος τους» έναντι των άλλων επιστημονικών κλάδων παρέχοντάς τους ερευνητικές μεθόδους, εξοπλισμό και άλλα λειτουργικά μέσα, ενώ επιπλέον διευκολύνουν την καθημερινή ζωή των πολιτών. Ενώ στο παρελθόν τα μαθηματικά θεωρούνταν η βασίλισσα (ή, όπως πιστεύουν ορισμένοι, η υπηρέτρια) των επιστημών, τώρα πλέον τη θέση τους έχει καταλάβει η επιστήμη των υπολογιστών. Όπως εξάλλου είπε ο γάλλος φιλόσοφος Ραμπελέ στο κατώφλι μιας άλλης επανάστασης, αυτής της τυπογραφίας: «επιστήμη δίχως συνείδηση δεν είναι παρά καταστροφή της ψυχής» (Φρανσουά Ραμπελέ, «Pantagruel», όγδοο κεφάλαιο -1532).

2.4 Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ΤΠΕ είναι κυρίως ο προσανατολισμός τους σε εφαρμογές, ο οποίος αντικατοπτρίζεται στην ταχεία βελτίωση συσκευών και συστημάτων αυτού του είδους. Αρκεί να αναφερθούν η δυναμική ανάπτυξη του τομέα της κινητής τηλεφωνίας, η αλλαγή τάσης στις ιδιότητες των υπολογιστών, η ανάπτυξη των αλγοριθμικών γλωσσών ή η εξάπλωση του Ίντερνετ.

2.5 Ακολουθώντας τον προορισμό του, το ΊτΠ οδηγεί αναπόφευκτα σε μια γενική θεωρητικοποίηση της τεχνόσφαιρας που μας περιβάλλει. Τα αντικείμενα γίνονται «έξυπνα» και είναι σε θέση να συλλαμβάνουν σε μια ορισμένη στιγμή τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες αυτών των ίδιων αλλά και του περιβάλλοντός τους, να αποφασίζουν αυτόνομα και να ενεργούν για την επίτευξη προκαθορισμένων στόχων ή την εκπλήρωση καθηκόντων που τους έχουν ανατεθεί. Θεωρείται ότι τα ευφυή αντικείμενα θα είναι κάποτε σε θέση να εκτελούν κάθε είδους δραστηριότητες και καθήκοντα, ανταποκρινόμενα σε μια δεδομένη στιγμή στο περιβάλλον τους, δηλαδή προσαρμοζόμενα σε αυτό, να αυτοεπισκευάζονται, ακόμη και να αποφασίζουν ποιος έχει πρόσβαση σε αυτά και να αλλάζουν τον ιδιοκτήτη τους.

2.6 Λόγω της τεράστιας έκτασης της παγκόσμιας αγοράς ΤΠΕ και της προαναφερθείσας, ταχύτατης ανάπτυξής της, η οποία απαιτεί τη συνεχή βελτίωση και ενημέρωση των επιστημονικών γνώσεων, πρόκειται για έναν ιδιαίτερα ελκυστικό τομέα της αγοράς για τις ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και εξαιρετικά προηγμένη εργασιακή νοοτροπία.

2.7 Οι ΤΠΕ έχουν κυριολεκτικά δύο όψεις: ενώ η χρήση τους συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών, μπορεί επίσης να έχουν αρνητικές επιδράσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται μόνο η απειλή της προστασίας της ιδιωτικής ζωής, ο κίνδυνος μιας κυβερνητικής τρομοκρατίας και δικτυακών τόπων για τη διάδοση της πορνογραφίας, της ομοφοβίας και του ρατσισμού, κ.λπ.. Επιπλέον, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, υπάρχει ο κίνδυνος της εξάρτησης από το Ίντερνετ, κατάσταση η οποία οδηγεί στην υποκατάσταση μεγάλου μέρους του πραγματικού κόσμου από έναν «εικονικό».

2.8 Με δεδομένα τα χαρακτηριστικά των ΤΠΕ και «του αποκυήματός τους», του Ίντερνετ, καθώς και τη σημασία τους για την οικονομία μιας χώρας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της, η ΕΟΚΕ έχει αρχίσει προ πολλού να αποδίδει ιδιαίτερη προσοχή σε αυτόν τον τομέα. Στο σημείο αυτό επισημαίνονται ιδιαιτέρως η γνωμοδότηση CESE 1514/2008 (TEN/342) με θέμα «Το Διαδίκτυο των αντικειμένων» (εισηγητής ο κ. Retureau), καθώς και ορισμένες άλλες γνωμοδοτήσεις που υιοθετήθηκαν τα τελευταία έτη (2) και που σχετίζονται με το θέμα, καθώς και τα έγγραφα που αναφέρονται σε αυτές.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1 Λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη σημασία των ΤΠΕ για τους διάφορους τομείς της ανάπτυξης μιας χώρας και τη ζωή των πολιτών της, η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με το «Ίντερνετ των πραγμάτων - Σχέδιο δράσης για την Ευρώπη», η οποία αποσκοπεί στη δημιουργία ενός νέου υποδείγματος: τη μετάβαση από το Internet που συνδέει τους ανθρώπους, σε ένα Internet που διασυνδέει τους ανθρώπους με τα πράγματα ή τα ίδια τα πράγματα μεταξύ τους.

3.2 Η ΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι το ΊτΠ θα οδηγήσει στη δημιουργία νέων και καλύτερων θέσεων εργασίας καθώς και νέων επιχειρήσεων και προοπτικών ανάπτυξης, στην ενίσχυση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών.

3.3 Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις επενδύσεις που έχει ήδη κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το πρόγραμμα πλαίσιο για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη (5ο, 6ο και 7ο ΠΠ) και το πρόγραμμα πλαίσιο για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία, με στόχο την ανάπτυξη των ΤΠΕ. Ήδη έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος: οι συσκευές γίνονται όλο και μικρότερες και σύντομα θα είναι αόρατες με το γυμνό μάτι, τα αντικείμενα διασυνδέονται ολοένα και συχνότερα με ασύρματα και κινητά δίκτυα και τα συστήματα χαρακτηρίζονται από αυξανόμενη ετερογένεια και πολυπλοκότητα. Συνεχής είναι η εξάπλωση των πιο πρόσφατων τεχνολογιών, όπως η ραδιοσυχνική αναγνώριση (RFID), η επικοινωνία κοντινού επιπέδου (NFC), το πρωτόκολλο Internet έκδοση 6 (IPv6) και οι υπερ-ευρυζωνικές συνδέσεις.

Τις πρωτοποριακές εξελίξεις στον τομέα αυτό αντικατοπτρίζει επίσης η απονομή του Νόμπελ Φυσικής 2009 σε τρεις επιστήμονες για την εφεύρεση της τεχνολογίας οπτικών ινών και τη συμβολή τους στην πρώτη επιτυχημένη λήψη και ψηφιακή μετάδοση εικόνας μέσω οπτικών αισθητήρων. Αυτή η σημαντική ανακάλυψη άνοιξε τον δρόμο για την εμφάνιση του σύγχρονου Ίντερνετ και τη μελλοντική εξέλιξή του σε ένα ΊτΠ.

3.4 Με δεδομένες τις βαθιές κοινωνικές αλλαγές που συνδέονται με την ανάπτυξη του ΊτΠ, πρέπει να υπάρξει μέριμνα για τον έλεγχο της εξέλιξης αυτής, ώστε να αποβεί επωφελής για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία του ατόμου, χωρίς να εκθέτει σε κίνδυνο την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την ασφάλεια των πληροφοριών.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί οποιαδήποτε ενέργεια της Επιτροπής η οποία αποσκοπεί στην άρση των εμποδίων για την καθιέρωση του ΊτΠ.

3.5.1 Κατά κύριο λόγο, πρέπει να διασφαλιστούν δύο θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ: η προστασία της ιδιωτικής ζωής και η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ως εκ τούτου, τα στοιχεία αυτά πρέπει να τελούν υπό συνεχή παρακολούθηση και κάθε σχετικά παραβίαση πρέπει να οδηγεί στη λήψη μέτρων.

3.5.2 Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να υπάρξει μέριμνα ώστε να ενσωματωθούν ευθύς εξαρχής στο ΊτΠ μηχανισμοί για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και να ληφθούν υπόψη όλες οι απαιτήσεις των χρηστών, προκειμένου να δημιουργηθεί κλίμα εμπιστοσύνης, αποδοχής και ασφάλειας. Στο χώρο της οικονομίας, η ασφάλεια των πληροφοριών συνδέεται με τη διαθεσιμότητα, την αξιοπιστία και την εμπιστευτικότητα των επιχειρησιακών δεδομένων, καθώς και με τη στάθμιση των αναδυόμενων κινδύνων.

3.5.3 Επειδή κάθε πρόβλημα λειτουργίας του ΊτΠ θα μπορούσε να έχει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές ή ακόμη και παγκόσμιες επιπτώσεις, πρέπει να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή προστασία των πληροφορικών υποδομών του ΊτΠ.

3.5.4 Μείζονος σημασίας για την εξέλιξη του ΊτΠ σε μαζικό φαινόμενο είναι η τυποποίηση, η οποία απλοποιεί τη χρήση του και βοηθά τις επιχειρήσεις να βελτιώσουν τη θέση τους στο πεδίο του διεθνούς ανταγωνισμού. Ιδιαίτερα αποτελεσματική θα ήταν η τυποποίηση σε συνδυασμό με την ταχεία εισαγωγή του IPv6, καθώς αυτό θα προσφέρει τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε έναν σχεδόν απεριόριστο αριθμό αντικειμένων, αλλά και σε όλους τους κατοίκους της Υφηλίου.

3.6 Ιδιαίτερα ευπρόσδεκτες είναι οι προσπάθειες της Επιτροπής για την υποστήριξη της επιστημονικής έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης σε αυτόν τον διεπιστημονικό τομέα, που ενσωματώνουν τα αποτελέσματα των πολυάριθμων κατευθύνσεων της έρευνας και της τεχνολογίας και διαμορφώνουν με τη σύνθεσή τους έναν ποιοτικά νέο τύπο προϊόντος, το Ίντερνετ του μέλλοντος, δηλαδή το ΊτΠ. Αξιέπαινη είναι επίσης η πρόθεση της Επιτροπής να ενθαρρύνει τις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) για την επίλυση αυτού του θεμελιώδους προβλήματος.

Το ΊτΠ όχι μόνο προσφέρει νέες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις και την παραγωγή, αλλά προάγει και εντελώς νέα επιχειρηματικά πρότυπα, ιδίως στους τομείς του ηλεκτρονικού εμπορίου και των ηλεκτρονικών συναλλαγών.

3.7 Τα συστήματα του ΊτΠ αναπτύσσονται, διαχειρίζονται και χρησιμοποιούνται από πολλούς παράγοντες με βάση διάφορα επιχειρηματικά πρότυπα και συμφέροντα. Συνεπώς, πρέπει να δημιουργηθούν προϋποθέσεις για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της καινοτομίας, να συμπληρωθούν τα διαθέσιμα συστήματα με νέα στοιχεία και να προσαρμοστούν με ευέλικτο τρόπο τα νέα συστήματα στα ήδη υφιστάμενα.

3.8 Επειδή η επίδρασή του υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα, το ΊτΠ θα εξελιχτεί σε ένα πραγματικά παγκόσμιο προϊόν. Ως εκ τούτου, ιδιαίτερη σημασία για την ανάπτυξη και την εφαρμογή του έχουν ο διεθνής διάλογος, η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και ο συντονισμός των υφιστάμενων κοινών δράσεων.

3.9 Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα και τα μέσα που εφαρμόζει η Επιτροπή, με τα οποία θα πρέπει να εξασφαλιστεί η έγκαιρη διαθεσιμότητα των κατάλληλων ραδιοσυχνοτήτων και να παρακολουθηθεί και να εξεταστεί η ανάγκη για πρόσθετες, εναρμονισμένες συχνότητες ΊτΠ για ειδικούς σκοπούς. Δεδομένης της διάδοσης συσκευών και αντικειμένων που ακτινοβολούν ηλεκτρομαγνητικά κύματα, πρέπει να εξασφαλιστεί ότι όλος ο εξοπλισμός και όλα τα συστήματα θα πληρούν τις προδιαγραφές για την προστασία της ασφάλειας και της υγείας του πληθυσμού και στο μέλλον.

3.10 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προσπάθειες της Επιτροπής να δημιουργήσει, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών σε ευρωπαϊκή (ίσως και παγκόσμια;) κλίμακα, ένα μηχανισμό για την παρακολούθηση της εξέλιξης του ΊτΠ, και να εκτιμήσει ποιά πρόσθετα μέτρα πρέπει να ληφθούν από τις αρχές για να εξασφαλιστεί η όσο το δυνατόν ταχύτερη υλοποίηση αυτού του φιλόδοξου σχεδίου. Απαραίτητη προϋπόθεση γι αυτό είναι ο συνεχής διάλογος και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών με άλλες περιοχές του κόσμου.

3.11 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά το στόχο της Επιτροπής να εξασφαλίσει με μια προληπτική προσέγγιση ότι η Ευρώπη θα συμβάλει διαδραματίζοντας ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση του Ίντερνετ των πραγμάτων, έτσι ώστε να εξελιχθεί σε ένα Ίντερνετ των πραγμάτων στην υπηρεσία του ανθρώπου. Η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να συνεργαστεί για την επίτευξη αυτών των φιλόδοξων αλλά και ρεαλιστικών στόχων. Εδώ, σημαντική είναι η συνεισφορά της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και γι' αυτό πρέπει να ζητείται η γνώμη των εκπροσώπων της σχετικά με κάθε ζήτημα που επηρεάζει όλες τις πτυχές της κοινωνικής και της ιδιωτικής ζωής, ιδίως όσον αφορά την προστασία των κοινωνικών και των ατομικών ελευθεριών.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το έγγραφο της Επιτροπής και συμφωνεί κατ' ουσία με τις δηλώσεις και τις προτάσεις που περιέχονται σ' αυτό. Επιθυμεί, ωστόσο, να διατυπώσει τις ακόλουθες παρατηρήσεις, προτάσεις και συστάσεις.

4.1 Στο σχέδιο και τις δεκατέσσερις αντίστοιχες γραμμές δράσης δεν περιλαμβάνονται συγκεκριμένες δηλώσεις όσον αφορά το χρονικό ορίζοντα και τις προθεσμίες εφαρμογής. Μόνο στο τέλος του εγγράφου (Τμήμα 5: Συμπεράσματα) αναφέρεται ότι «το IτΠ δεν είναι ακόμη απτή πραγματικότητα, αλλά μάλλον ένα μελλοντικό όραμα για μια σειρά από τεχνολογίες που, εφόσον συνδυαστούν, θα μπορούσαν στα επόμενα 5 έως 15 χρόνια να τροποποιήσουν δραστικά τον τρόπο λειτουργίας των κοινωνιών μας.» Μπορεί λοιπόν να υποτεθεί ότι ο χρονικός ορίζοντας αυτού του σχεδίου δράσης είναι περίπου δεκαπέντε χρόνια. Εννοείται ότι στο διάστημα αυτό οι περισσότερες από τις προτεινόμενες γραμμές δράσης θα τηρηθούν, θα συντονιστούν ή τουλάχιστον θα τελούν υπό παρακολούθηση. Για ορισμένους τομείς, ωστόσο, θα μπορούσε να οριστεί μία ημερομηνία εφαρμογής ή να δοθούν πιο συγκεκριμένα στοιχεία (π.χ. για τις γραμμές δράσης 1, 4, 8, 9 και 14).

4.2 Δεδομένου του παγκόσμιου χαρακτήρα του ΊτΠ, όλες οι χώρες του κόσμου θα συμμετάσχουν αργά ή γρήγορα σε αυτό. Ως εκ τούτου, οι πρωτοβουλίες, τα μέτρα και οι νομοθετικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν αρκούν για να τεθεί αυτή η παγκόσμια δομή υπό έλεγχο. Πρέπει να προβληθούν καλύτερα ο ρόλος των διεθνών οργανισμών και η σημασία των διαπραγματεύσεων και των συμφωνιών που έχουν κυρωθεί από την πλειοψηφία των κρατών. Αυτό που χρειάζεται επειγόντως είναι ένα «κυβερνητικό πρωτόκολλο του Κιότο» ή μέτρα κυβερνητικής ισοδύναμα της προσδοκώμενης συμφωνίας της Κοπεγχάγης για το κλίμα.

4.3 Η ΕΟΚΕ συνιστά να σχολιαστούν με πιο συγκεκριμένο τρόπο οι βασικές αρχές διαχείρισης του ΊτΠ με στόχο την εξισορρόπηση της κεντρικής και της αποκεντρωμένης διαχείρισης και τη συνεχή παρακολούθηση των ζητημάτων που σχετίζονται με την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων, έτσι ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο οι σχετικοί κίνδυνοι αλλά και το ενδεχόμενο τρομοκρατικών επιθέσεων.

4.4 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι το «Δικαίωμα στη σιωπή του τσιπ» (η δυνατότητα κάθε ανθρώπου να αποσυνδέεται από το περιβάλλον των δικτύων) δεν αποτελεί επαρκή εγγύηση για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την ασφάλεια των αντικειμένων. Για παράδειγμα, η απενεργοποίηση ενός κινητού τηλεφώνου δεν σημαίνει ότι ο κάτοχός του προστατεύεται από ορισμένες ομάδες που επιθυμούν να συλλέξουν πληροφορίες που τους ενδιαφέρουν για το άτομό του. Συνεπώς, δεν αρκεί να αρχίσει απλώς «η συζήτηση», χρειάζονται και πιο συγκεκριμένα βήματα.

4.5 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, στο πλαίσιο της δημιουργίας αυτού τού κυβερνητικού «Πύργου της Βαβέλ», η τυποποίηση των συστημάτων και των διαδικασιών έχει ιδιαίτερη σημασία για να εξασφαλιστεί, π.χ., ότι ένα ψυγείο στην Κίνα «επικοινωνεί» χωρίς πρόβλημα με ένα ράφι σούπερ μάρκετ γεμάτο γιαούρτια Danone στη Γαλλία. Όμως, η τυποποίηση πρέπει να γίνει αφού ληφθούν υπόψη η ποικιλομορφία και οι ιδιαιτερότητες των γλωσσών, των πολιτισμών και των παραδόσεων κάθε χώρας.

4.6 Η ΕΟΚΕ επικροτεί σαφώς την πρόθεση της Επιτροπής να συνεχίσει να χρηματοδοτεί ερευνητικά προγράμματα του 7ου προγράμματος πλαισίου στο χώρο του ΊτΠ. Αυτός ο τομέας πρέπει να χρηματοδοτηθεί κατά προτεραιότητα, διότι η επιτυχία του έχει ζωτική σημασία για τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ΕΕ και την ευημερία των πολιτών της. Πρέπει επιπλέον να χρηματοδοτηθούν οι έρευνες που σχετίζονται με την ανάπτυξη του ΊτΠ, η ενίσχυση των οποίων θα ανοίξει το δρόμο για την επίτευξη ποιοτικού άλματος στον τομέα αυτό (νανοτεχνολογίες, οπτοηλεκτρονική, κβαντικοί υπολογιστές, τεχνολογίες πλέγματος και νεφελοειδών υπολογιστικών συστημάτων, τεχνολογίες προφορικής επικοινωνίας με υπολογιστή, κλπ.). Οι δραστηριότητες αυτές πρέπει να συντονιστούν καλύτερα.

4.7 Η ταχεία ανάπτυξη και διάδοση των ΤΠΕ απαιτεί κατάλληλα εκπαιδευμένους επαγγελματίες. Οι καθηγητές ανωτάτων σχολών πρέπει να επικαιροποιούν συστηματικά το περιεχόμενο της διδασκαλίας τους, για να διασφαλιστεί ότι οι σπουδαστές θα έχουν πρόσβαση στις τελευταίες πληροφορίες και θα είναι σε θέση να συμβάλουν στη διαμόρφωση του ΊτΠ και να το χρησιμοποιούν. Οι μαθητές πρέπει να είναι και αυτοί προετοιμασμένοι κατά τον ίδιο τρόπο. Χρειάζεται ένα σύστημα κατάρτισης για ενηλίκους. Ιδιαίτερα ενδεδειγμένες γι αυτόν τον τομέα είναι η αρχή της «δια βίου μάθησης» και οι τεχνικές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Πρέπει οπωσδήποτε να ληφθούν μέτρα για τη γεφύρωση του γεωγραφικού ψηφιακού χάσματος. Κατά την υλοποίηση αυτών των προσπαθειών, η συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών έχει ιδιαίτερη σημασία.

4.8 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία της καινοτομίας και των πιλοτικών σχεδίων, και επισημαίνει στην Επιτροπή ότι χρειάζεται καλύτερη προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και κατοχύρωση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού, των διαδικασιών και των μεθόδων. Θα ήταν επιθυμητή μια πιο αποφασιστική αντίδραση της Επιτροπής· δεν αρκεί η απλή δήλωση «Η Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο …». Κατά προτεραιότητα, πρέπει να ενισχυθούν τα έργα που στρέφονται προς την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς, της πολιτισμικής και γλωσσικής ποικιλομορφίας (αυτό σημαίνει ότι μια γλώσσα που δεν υποστηρίζεται από υπολογιστές είναι καταδικασμένη σε εξαφάνιση) και του λοιπού πνευματικού πλούτου των εθνών.

4.9 Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στο ότι πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω οι επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων στον άνθρωπο. Παρά το γεγονός ότι τα συστήματα μετάδοσης ΊτΠ εκπέμπουν ασθενή σήματα, οι πηγές μπορεί να πολλαπλασιαστούν με ρυθμό γεωμετρικής προόδου και οι περισσότερες από αυτές να εκπέμπουν συνεχώς ακτινοβολία. Επομένως, η ταχέως αυξανόμενη «ηλεκτρονική ρύπανση του περιβάλλοντος» μπορεί στο μέλλον να προξενήσει μεγάλα προβλήματα. Σε τελευταία ανάλυση, ακόμη και ένας ηλεκτρομαγνητικός παλμός σε κβαντικό επίπεδο μπορεί καμιά φορά να προκαλέσει τον καρκινογόνο πολλαπλασιασμό ενός κυττάρου. Η σύγχρονη επιστήμη δεν έχει ακόμη διασαφηνίσει οριστικά αν υπάρχει ένα κατώτατο όριο διάκρισης μεταξύ αβλαβούς και επικίνδυνης ακτινοβολίας, ούτε τον αντίκτυπο των σωρευτικών επιπτώσεων. Μήπως καταλήξουμε στο σημείο να μην μπορούμε πλέον να απαλλαγούμε από τα πνεύματα που καλούμε;

4.10 Ένα εύρυθμο και λειτουργικό ΊτΠ στηρίζεται σε περίπλοκες και διαρθρωμένες πληροφορίες και πολύπλοκους αλγορίθμους. Αναμφίβολα, αποτελείται από ενότητες συγκεντρωμένων και μεμονωμένων «έξυπνων» αντικειμένων. Μια τέτοια οργανωτική δομή θα μπορούσε να μοιάζει με το έργο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικών Ερευνών (CERN), όπου η συλλογή, ανάλυση, αποθήκευση και χρήση δεδομένων υποστηρίζεται μέσω ενός δικτύου με βάση την τεχνολογική υποδομή του EGEE (3) και άλλων προγραμμάτων. Με το ΊτΠ, οι διαδικασίες επεξεργασίας δεδομένων παραμένουν όμως πολύ περίπλοκες, γι' αυτό και το EGEE θα πρέπει να θεωρηθεί μόνο ως ένα αρχικό βήμα για την ανάπτυξη, τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των κατάλληλων στοιχείων του ΊτΠ.

Βρυξέλλες, 17 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) COM(2009) 278 τελικό.

(2) ΕΕ C 256 της 27.10.2007, σ.σ. 66-72, ΕΕ C 224 της 30.8.2008, σ.σ. 50-56, ΕΕ C 175 της 28.7.2009, σ.σ. 92-96, ΕΕ C 128 της 18.5.2010, σ. 69, γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την «Προστασία υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας» – Βλέπε σελίδα 98 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας.

(3) Enabling Grids for E-sciencE, www.eu-egee.org

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/121

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με την ανακοίνωση στην Επιτροπή των επενδυτικών σχεδίων σε ενεργειακή υποδομή εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 736/96»

COM(2009) 361 τελικό — 2009/0106 (CNS)

(2010/C 255/22)

Μόνος εισηγητής: ο κ. SALVATORE

Στις 4 Σεπτεμβρίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα:

«Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με την ανακοίνωση στην Επιτροπή των επενδυτικών σχεδίων σε ενεργειακή υποδομή εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 736/96»

COM(2009) 361 τελικό - 2009/0106 (CNS).

Το ειδικευμένο τμήμα «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών» στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, επεξεργάστηκε τη γνωμοδότησή του στις 12 Νοεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. SALVATORE.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειάς της, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 177 ψήφους υπέρ και 1 αποχή την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόθεση της Επιτροπής να θεσπίσει νέους κανόνες σχετικά με τα επενδυτικά σχέδια σε ενεργειακές υποδομές και υποστηρίζει την υπό εξέταση πρόταση κανονισμού, δεδομένου ότι λαμβάνει υπόψη τις πρόσφατες εξελίξεις στην ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική. Η πρόταση σταθμίζει τις ανάγκες του τομέα, αφενός διευκολύνοντας τη συλλογή κατάλληλων και επαρκών πληροφοριών σε συνθήκες διαφάνειας, αφετέρου δε καθορίζοντας διοικητικό φόρτο ανάλογο προς τη χρησιμότητά του.

1.2 Η ΕΟΚΕ ενστερνίζεται τη λογική της πρότασης κανονισμού της Επιτροπής, σύμφωνα με την οποία πρέπει να συνδυαστεί η απαραίτητη παροχή σαφών πληροφοριών ανά τακτά χρονικά διαστήματα, για τη διεξαγωγή περιοδικών και διατομεακών αναλύσεων του ενεργειακού συστήματος, με τον στόχο της περικοπής του διοικητικού κόστους και της προαγωγής της διαφάνειας. Με την επιδίωξη αυτού του στόχου η πρόταση της Επιτροπής μπορεί να συμβάλει σε σαφή βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος. Υπό αυτή την έννοια, η εν λόγω πρόταση, η οποία ερείδεται νομικά στα άρθρα 284 της Συνθήκης ΕΚ και 187 της Συνθήκης ΕΚΑΕ, συνάδει με τις θεμελιώδεις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας.

1.3 Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι λεπτομέρειες σχετικά με τα κατώτατα όρια, που τίθενται στο παράρτημα της πρότασης κανονισμού και πέραν των οποίων ισχύει η υποχρέωση για τη διαβίβαση των πληροφοριών, δεν αιτιολογούνται επαρκώς από την Επιτροπή. Επιβάλλεται βαθύτερος προβληματισμός των ευρωπαϊκών και εθνικών οργάνων λήψεως αποφάσεων από κοινού με τους φορείς του τομέα και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών προκειμένου να καθοριστούν καταλληλότερες τιμές για τα κατώτατα όρια που να αποτελούν εγγύηση για την ασφάλεια, το σεβασμό του περιβάλλοντος, την διαφάνεια και την οικονομική αποτελεσματικότητα.

1.4 Η ΕΟΚΕ προτείνει όπως οι περιοδικές αναλύσεις της Επιτροπής –πέραν της πρόβλεψης ενδεχόμενης αναντιστοιχίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ενέργειας και του εντοπισμού ελλείψεων στις υποδομές– χρησιμοποιούνται και ως μέσο για την παρακολούθηση της προόδου των προγραμματισμένων έργων, ώστε να διασφαλίζεται ότι αποπερατώνονται μέσα σε λογικές προθεσμίες.

1.5 Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι είναι πολύ σημαντική η ασφάλεια τόσο των υφιστάμενων υποδομών όσο και των νέων έργων. Οι επενδύσεις των οικονομικών φορέων πρέπει να επικεντρώνονται στον εκσυγχρονισμό, στη συντήρηση και στην τεχνολογική αναβάθμιση για λόγους ασφάλειας των ενεργειακών δικτύων, με σκοπό την αποφυγή προβλημάτων και τη διασφάλιση της ενεργειακής αποδοτικότητας και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, η οποία δεν μπορεί και δεν πρέπει ποτέ και για κανένα λόγο να παραβιάζεται.

1.6 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η συλλογή πληροφοριών και στοιχείων σχετικά με τις υποδομές κοινοτικού ενδιαφέροντος, θα καταστήσει δυνατή την ενίσχυση της αρχής της ενεργειακής αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών. Επιπλέον η διενέργεια τακτικών αναλύσεων θα συμβάλει στην διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών, με αποτέλεσμα να μειωθεί η εξάρτηση από μεμονωμένες χώρες που εξάγουν συμβατικούς πόρους και να αυξηθεί η ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσίας.

1.7 Όσον αφορά την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι δεν θα πρέπει να επιβαρύνονται οι ΜΜΕ με διοικητικό κόστος. Τούτο ισχύει κυρίως για όσες ειδικεύονται σε νέες οικολογικές τεχνολογίες, οι οποίες ήδη μειονεκτούν δεδομένου του αυξημένου κόστους παραγωγής σε σύγκριση με τις συμβατικές πηγές ενέργειας.

1.8 Προκειμένου να ενισχυθεί η διαφάνεια, που αποτελεί δεδηλωμένο στόχο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ΕΟΚΕ προτείνει να λαμβάνουν δεόντως υπόψη τα κράτη μέλη τη γνώμη των κατοίκων της περιοχής όπου θα κατασκευαστούν οι νέες εγκαταστάσεις, και αυτό με τη βοήθεια των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.

1.9 Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να μεριμνήσει ώστε το κόστος των επενδύσεων να μην επιβαρύνει τους καταναλωτές.

2. Εισαγωγή

2.1 Η φιλελευθεροποίηση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας συνεπάγεται νέες επενδυτικές ευκαιρίες στον ενεργειακό τομέα. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο θέτει συγκεκριμένους στόχους στον τομέα των βιοκαυσίμων και της ανανεώσιμης ενέργειας.

Ενόψει της προβλεπόμενης και επιθυμητής αύξησης των ενεργειακών επενδύσεων στην Ευρώπη, κρίνεται απαραίτητη η καθιέρωση εναρμονισμένου πλαισίου για τη συλλογή στοιχείων και πληροφοριών ως προς τα σχέδια ενεργοποίησης ή απενεργοποίησης των μονάδων παραγωγής ενέργειας.

2.2 Η Επιτροπή προτείνει την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 736/96 και την αντικατάστασή του με νέο με σκοπό την παρακολούθηση των επενδυτικών σχεδίων στις υποδομές αναφορικά με την παραγωγή, τη μεταφορά και την αποθήκευση ενέργειας/διοξειδίου του άνθρακα.

2.3 Η συλλογή κατάλληλων στοιχείων για την πρόοδο των ενεργειακών υποδομών στα κράτη μέλη είναι απαραίτητη για τη διεξαγωγή περιοδικών και διατομεακών αναλύσεων και για τον έγκαιρο εντοπισμό πιθανών δομικών ανεπαρκειών και αναντιστοιχίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης ενέργειας. Επίσης, πρέπει να παρέχονται εγγυήσεις ως προς τη διαφάνεια της αγοράς και τον περιορισμό του διοικητικού κόστους.

2.4 Ο κανονισμός αριθ. 736/96, πέραν του γεγονός το ότι κρίνεται απαρχαιωμένος –αφού αγνοεί μεγάλο μέρος των μονάδων παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας–, δεν προβλέπει ένα κατάλληλο σύστημα συλλογής πληροφοριών και παρακολούθησης των ενεργειακών έργων των κρατών μελών. Συνεπώς, το ισχύον σύστημα μπορεί να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα για την ασφάλεια των επενδύσεων, δεδομένου ότι δεν διασφαλίζει τη διαφάνεια και ενδέχεται μακροπρόθεσμα να καθυστερήσει τη μετάβαση σε μια οικονομία με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Εξάλλου, η ισχύουσα νομοθεσία δεν κατοχυρώνει την ασφάλεια των δικτύων και των μονάδων παραγωγής και αποθήκευσης ενέργειας/διοξειδίου του άνθρακα.

3. Η πρόταση της Επιτροπής

3.1 Το περιεχόμενο της πρότασης κανονισμού βασίζεται στην υποχρέωση των κρατών μελών να τροφοδοτούν την Επιτροπή με όλες τις πληροφορίες για τα σχέδια επενδύσεων σε υποδομές –σχετικές με το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, την ηλεκτρική ενέργεια, τα βιοκαύσιμα, καθώς και τη δέσμευση, την αποθήκευση και τη μεταφορά διοξειδίου του άνθρακα–, η υλοποίηση των οποίων έχει ήδη ξεκινήσει ή πρόκειται να ξεκινήσει εντός των επόμενων πέντε ετών. Η δέσμευση αυτή αφορά και την προγραμματισμένη για τα επόμενα τρία έτη παύση της λειτουργίας ήδη υφιστάμενων μονάδων.

3.2 Οι απαιτούμενες πληροφορίες αφορούν τα εξής: την παραγωγική ικανότητα της μονάδας, την τοποθεσία, το όνομα, τον τύπο και τα κύρια χαρακτηριστικά της υποδομής· την πιθανή ημερομηνία έναρξης της λειτουργίας· το είδος των χρησιμοποιούμενων ενεργειακών πηγών· τις τεχνολογίες για την ασφάλεια των υποδομών· και τέλος, την εγκατάσταση συστημάτων δέσμευσης του άνθρακα. Σε περίπτωση παύσης της λειτουργίας της μονάδας, οι απαιτούμενες πληροφορίες είναι οι εξής: ο τύπος και η παραγωγική ικανότητα της μονάδας, καθώς και η πιθανή ημερομηνία παύσης της λειτουργίας της.

3.3 Η Επιτροπή εισηγείται να παρέχουν τα κράτη μέλη όλες τις απαραίτητες πληροφορίες κάθε δύο έτη αρχής γενομένης από την 31η Ιουλίου 2010. Από την πλευρά τους, οι παράγοντες της αγοράς οφείλουν να παράσχουν τις αντίστοιχες πληροφορίες στο εκάστοτε κράτος μέλος μέχρι την 31η Μαΐου κάθε έτους αναφοράς. Οι πληροφορίες θα αφορούν την πορεία των έργων από 31ης Μαρτίου του εν λόγω έτους.

3.4 Η Επιτροπή προωθεί το μοντέλο της συμπληρωματικότητας προς αποφυγή τυχόν επικαλύψεων στην παροχή πληροφοριών. Με αυτή την αρχή κατά νου, τα κράτη μέλη απαλλάσσονται από την υποχρέωση γνωστοποίησης στοιχείων όταν έχουν ήδη παράσχει αντίστοιχες πληροφορίες βάσει άλλης νομοθεσίας ή στο πλαίσιο ενός πολυετούς επενδυτικού σχεδίου.

3.5 Η Επιτροπή προτίθεται να χρησιμοποιεί τις πληροφορίες που θα συγκεντρώνει για την πραγματοποίηση, τουλάχιστον ανά δύο έτη, διατομεακής ανάλυσης της διαρθρωτικής πορείας του ενεργειακού συστήματος στην ΕΕ, τα αποτελέσματα της οποίας θα συζητούνται με τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Θα υπάρχει δυνατότητα δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων, αρκεί αυτό να μην αντίκειται στην αρχή της προστασίας των προσωπικών δεδομένων ή να μην έχουν ιδιάζοντα εμπορικό χαρακτήρα.

3.6 Η Επιτροπή προτίθεται να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εφαρμογή του κανονισμού, κυρίως όσον αφορά τη μεθοδολογία υπολογισμού, τους τεχνικούς ορισμούς και το περιεχόμενο των απαραίτητων δεδομένων. Προβλέπεται δε επανεξέταση του κανονισμού εντός πέντε ετών από την ημερομηνία που θα τεθεί σε ισχύ.

4. Γενικές παρατηρήσεις

4.1 Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόταση της Επιτροπής δεδομένης της σημασίας του νέου κανονισμού για την ευόδωση της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής. Η επιλεγείσα λύση επιχειρεί να συνδυάσει την ανάγκη παρακολούθησης και συλλογής πληροφοριών για τα επενδυτικά σχέδια με την ανάγκη περιορισμού του διοικητικού κόστους και προώθησης της διαφάνειας.

Ο κανονισμός αποσκοπεί στην παρακολούθηση του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ μέσω της μελέτης των δεδομένων και των πληροφοριών για τα επενδυτικά σχέδια σε ενεργειακές υποδομές τα οποία θα συγκεντρώνει η Επιτροπή και συγκεκριμένα το Παρατηρητήριο της ενεργειακής αγοράς.

4.2.1 Η ύπαρξη μιας εσωτερικής αγοράς και η ανάγκη υλοποίησης ενός αντίστοιχου συστήματος παρακολούθησης διακρατικής εμβέλειας σαφώς συνηγορούν υπέρ του κοινοτικού –έναντι του εθνικού– χαρακτήρα αυτής της νομοθεσίας. Επομένως, υπό αυτή την έννοια, η πρόταση κανονισμού της Επιτροπής συνάδει πλήρως με τη γενική αρχή της επικουρικότητας.

4.2.2 Επίσης, τόσο η επιλογή του κανονισμού ως νομοθετικού μέσου –προκειμένου να αντικαταστήσει έναν αντίστοιχο προηγούμενο στο συγκεκριμένο πεδίο– όσο και το περιεχόμενό του –δίνοντας έμφαση στην υποχρέωση των κρατών μελών να παρέχουν ενημέρωση– υπό την αίρεση ότι δεν επιβαρύνονται από υπερβολικό διοικητικό φόρτο, καταδεικνύουν την πλήρη συμμόρφωση της εν λόγω πρότασης με την αρχή της αναλογικότητας.

4.3 Η πρόταση της Επιτροπής προκρίνει έναν συμπληρωματικό μηχανισμό ενημέρωσης έναντι ενός γενικού και ολοκληρωμένου συστήματος. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι πρόκειται για μια οικονομική λύση που μειώνει το διοικητικό κόστος για τις επιχειρήσεις και τα κράτη μέλη, και κατ’ επέκταση την τελική τιμή της ενέργειας. Επίσης, αποφεύγονται οι επικαλύψεις πληροφοριών και αναβαθμίζεται η ποιότητά τους.

4.4 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η τακτική παροχή επαρκών και ποιοτικών πληροφοριών όχι μόνο δίνει τη δυνατότητα στην Επιτροπή να επιβλέπει και να εντοπίζει τις ελλείψεις των ευρωπαϊκών ενεργειακών υποδομών, αλλά συντείνει και στην κατανόηση των προβλημάτων του τομέα από πλευράς όλων των εθνικών και κοινοτικών αρμόδιων φορέων για τη λήψη αποφάσεων, καθώς και από πλευράς επενδυτών και λοιπών παραγόντων της αγοράς.

5. Ειδικές παρατηρήσεις

5.1 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σαφήνεια των ορισμών του άρθρου 2 της πρότασης κανονισμού. Οι εν λόγω κανονισμοί – οι οποίοι δεν περιλαμβάνονται στον ισχύοντα κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 736/96 – διευκολύνουν την κατανόηση του περιεχομένου της νομοθεσίας και οριοθετούν ευκρινώς το πεδίο εφαρμογής της.

5.2 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πραγματοποίηση δύο φορές τον χρόνο διατομεακών αναλύσεων επιτρέπει την αποτελεσματική παρακολούθηση της προόδου των προγραμματισμένων έργων των ενεργειακών υποδομών στην Ευρώπη.

5.3 Η ΕΟΚΕ ανέκαθεν υποστήριζε ότι το θέμα της ασφάλειας των υποδομών δεν μπορεί να διαχωρίζεται από την ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσίας. Σε πρόσφατη συναφή γνωμοδότησή (1) της, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ακόμα μια φορά την ανάγκη διασφάλισης των μονάδων και των δικτύων μεταφοράς ενέργειας/διοξειδίου του άνθρακα. Επομένως, στις περιοδικές αναλύσεις που θα διεξάγει, η Επιτροπή πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις παραμέτρους που αφορούν τον εκσυγχρονισμό και τη συντήρηση των υφιστάμενων μονάδων και δικτύων.

5.4 Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, οι πληροφορίες που αναφέρονται σε σχέδια ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος έχουν πρωταρχική σημασία. Από την ποιότητα των πληροφοριών εξαρτάται η δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να καθοδηγεί τα κράτη μέλη κατά την εφαρμογή της αρχής της ενεργειακής αλληλεγγύης και τη διαφοροποίηση των προμηθευτών ενέργειας με απώτερο σκοπό την ελάττωση της ενεργειακής εξάρτησης από ελάχιστους εξαγωγείς ενέργειας συμβατικού τύπου.«Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, οι διακρατικές ενεργειακές υποδομές αποτελούν κατεξοχήν θέμα κοινοτικού ενδιαφέροντος. Η ΕΟΚΕ έχει ακόμη εκτιμήσει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της ότι»οι κοινοτικές ΥΓΣ είναι απαραίτητες για την από κοινού οικοδόμηση της Ευρώπης«, και ότι η προοδευτική ενοποίηση των δικτύων»ενέργειας (φυσικό αέριο, ηλεκτρισμός, πετρέλαιο), (…) θα μείωνε αισθητά το κόστος εκμετάλλευσης και κεφαλαίου και θα ενθάρρυνε περισσότερο τις επενδύσεις σε νέα δίκτυα [στο πλαίσιο συμπράξεων (Ένωσης και κρατών μελών) δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ώστε να αυξηθεί η ασφάλεια εφοδιασμού] (2).

5.5 Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι στο σύστημα που προτείνει η Επιτροπή προκρίνεται μια συγκεντρωτική προσέγγιση στο θέμα της παραγωγής ενέργειας· τούτο δε παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα θα μπορεί να βασίζεται στο μέλλον σε αποκεντρωμένες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για οικιακή χρήση (ηλιακοί επίπεδοι συλλέκτες, μονάδες συμπαραγωγής πολύ μικρής κλίμακας κ.τ.λ.). Συνεπώς, θα πρέπει να διασφαλιστεί η πρόσβαση στα δίκτυα για τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας από αυτές τις μονάδες χωρίς υπερβολικό διοικητικό κόστος για τις ΜΜΕ.

5.6 Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι λεπτομέρειες για τα ελάχιστα όρια, όπως παρατίθενται στο παράρτημα της πρότασης κανονισμού και πέραν των οποίων ενεργοποιείται η υποχρέωση παροχής ενημέρωσης, δεν τεκμηριώνονται επαρκώς από της Επιτροπή.

5.7 Η ΕΟΚΕ ζητά να πραγματοποιηθεί διεξοδικότερη συζήτηση όσον αφορά την χρησιμότητα και τη βιωσιμότητα της διαδικασίας δέσμευσης και αποθήκευσης του άνθρακα, δεδομένου ότι έχει ήδη εκφράσει επιφυλάξεις ως προς τη σκοπιμότητα και την ασφάλεια των σχεδίων για τη δέσμευση και την μεταφορά του CO2. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ωστόσο ότι η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει στις διατάξεις του κανονισμού τη συμπερίληψη πληροφοριών σχετικά με τα προγράμματα μεταφοράς και αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα. Η πρόβλεψη αυτή πρέπει συνεπώς να έχει ως μοναδική ερμηνεία την υπαγωγή των υποδομών σε τακτικές αναλύσεις του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος.

5.8 Η ΕΟΚΕ κρίνει επιβεβλημένη τη σύμφωνη γνώμη των κατοίκων και των τοπικών εκπροσώπων τους στην κατασκευή των εκάστοτε ενεργειακών υποδομών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι πρέπει να επικρατεί διαφάνεια ούτως ώστε οι κάτοικοι να είναι επαρκώς ενημερωμένοι για την κλίμακα των προγραμματισμένων έργων μέσω κατάλληλων αξιολογήσεων οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) ΕΕ C 306 της 16.12.2009, σ. 51

(2) ΕΕ C 128 της 18.5.2010, σ. 65

22.9.2010

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/124

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών «Στήριξη των αναπτυσσομένων χωρών για να αντιμετωπίσουν την κρίση»

COM(2009) 160 τελικό

(2010/C 255/23)

Εισηγητής: ο κ. JAHIER

Στις 28 Απριλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την:

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών - Στήριξη των αναπτυσσομένων χωρών για να αντιμετωπίσουν την κρίση

COM(2009) 160 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Εξωτερικές σχέσεις», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 19 Νοεμβρίου 2009 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. JAHIER.

Κατά τηn 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 151 ψήφους υπέρ, 5 ψήφους κατά και 8 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, έστω και αν πέρασε το κρισιμότερο στάδιο του συστημικού κινδύνου της διεθνούς οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, δεν πρέπει να λησμονηθούν οι βαρύτατες συνέπειες που έχει η κρίση αυτή σε μεγάλο μέρος των αναπτυσσόμενων χωρών. Συνέπειες που θέτουν σε κίνδυνο τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν τις περασμένες δεκαετίες και προστίθενται στις συνέπειες της διπλής ενεργειακής και επισιτιστικής κρίσης με πιθανή επιδείνωση των ήδη υφιστάμενων καταστάσεων πολιτικής αστάθειας και συγκρούσεων.

Η διεθνής κοινότητα πρέπει να αναλάβει κάθε δυνατή πρωτοβουλία και να λάβει τις δέουσες αποφάσεις για να βοηθήσει τις φτωχότερες χώρες να αντιμετωπίσουν την κρίση αυτή, για την οποία ουδόλως ευθύνονται.

1.2 Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανακοίνωση της Επιτροπής, που είναι η πρώτη απόφαση πλαίσιο που υιοθέτησε η διεθνής κοινότητα και παραμένει η πληρέστερη και θετικότερη απόφαση από όσες ελήφθησαν μέχρι σήμερα. Η ανακοίνωση περιλαμβάνει πολλές προτάσεις και διανοίγει προοπτικές ακόμη και μεσοπρόθεσμα οι οποίες πρέπει τώρα να αναπτυχθούν καταλλήλως.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα δύο βασικά μειονεκτήματα της ανακοίνωσης είναι η έλλειψη πρόσθετων πόρων και η περιορισμένη χρονική ισχύς των αποφάσεων σχετικά με την κρίση, όπως η προκαταβολική διάθεση της βοήθειας για τις πιστώσεις πληρωμών του τρέχοντος έτους.

1.3 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τα αποτελέσματα των πιο πρόσφατων διεθνών διασκέψεων κορυφής (1), ειδικότερα δε τις καλώς δομημένες προτάσεις που αφορούν τις φτωχές χώρες, την επιβεβαίωση των στόχων αύξησης της ποσότητας και της ποιότητας των ενισχύσεων και την πρόθεση μεταρρύθμισης των ενισχύσεων αυτών. Ωστόσο, όλα αυτά είναι ανεπαρκή για την αντιμετώπιση καθοριστικής σημασίας θεμάτων όπως:

—	η ανάγκη για περισσότερους πόρους και η χρήση νέων μέσων χρηματοδότησης της ανάπτυξης·

—	η διαδικασία μεταρρύθμισης του συστήματος των ενισχύσεων·

—	η σύνδεση φορολογικής διακυβέρνησης και ανάπτυξης.

1.4 Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι κατά πρώτο λόγο πρέπει να τηρηθούν απολύτως όλες οι δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν τα τελευταία χρόνια, όπως ήδη δήλωσε ο Πρόεδρος Barroso, και καλεί την Επιτροπή να παροτρύνει τα κράτη μέλη να τηρήσουν τα χρονοδιαγράμματα για την αύξηση των πιστώσεων που είχαν καθοριστεί και τα οποία μέχρι σήμερα ουδέποτε επανεξετάστηκαν ουσιαστικά, αν και, στην πράξη, διαψεύστηκαν από τις αποφάσεις ορισμένων κρατών μελών να μειώσουν τις πιστώσεις.

Η ΕΟΚΕ είναι εξάλλου πεπεισμένη για την επείγουσα ανάγκη νέων και σημαντικών πρόσθετων πιστώσεων, όπως επιθυμούν όλοι οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί, προκειμένου να διοχετευθούν στις φτωχές χώρες νέες ενισχύσεις και νέες επενδύσεις. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόταση να διατεθεί στις φτωχές χώρες τουλάχιστον το 0,7 % των ποσών που χορηγεί η διεθνής κοινότητα για την αντιμετώπιση της κρίσης, το οποίο σήμερα υπολογίζεται γύρω στα 7 000 δις δολάρια.

1.5 Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι μετά τη διπλή επίπτωση της ενεργειακής και επισιτιστικής κρίσης, είναι απαραίτητο να τεθούν συγκεκριμένες προτεραιότητες για τις νέες επενδύσεις, στο πλαίσιο μιας δυναμικής ανάκαμψης ενόψει της δέσμευσης για τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (ΑΣΧ).

Το να καταστεί ο γεωργικός τομέας και η επισιτιστική ασφάλεια στρατηγική προτεραιότητα, όπως επίσης και οι επενδύσεις σχετικά με τις επείγουσες ανάγκες που δημιουργεί η αλλαγή του κλίματος, είναι προς το συμφέρον όχι μόνο των φτωχών χωρών αλλά και της Ευρώπης. Έτσι θα ξεκινήσει μια νέα εποχή σημαντικών επενδύσεων στις φτωχές χώρες με απώτερο σκοπό να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η αειφόρος ανάπτυξη.

1.6 Η ΕΟΚΕ καλεί τη νέα Επιτροπή να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο σε διεθνές επίπεδο ώστε να πραγματοποιηθεί βαθειά μεταρρύθμιση του συστήματος ενισχύσεων και επενδύσεων στην ανάπτυξη, να αντιμετωπιστούν οι νέες προκλήσεις της παρούσας χιλιετίας, όπως η πράσινη ανάπτυξη και τα μεταναστευτικά ρεύματα, και να αναληφθεί δέσμευση για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, διαφάνεια και αποδοτικότητα του συνολικού συστήματος ενισχύσεων.

1.7 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πρέπει κάνει βήματα προς τα πίσω όσον αφορά την αναγνώριση και την υποστήριξη των μη κρατικών φορέων, ειδικότερα του ιδιωτικού τομέα, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των γεωργών, των οργανώσεων των γυναικών και των καταναλωτών. Πρόκειται για μια ειδική πτυχή της ευρωπαϊκής προσέγγισης.

Η ΕΟΚΕ αποδοκιμάζει το γεγονός ότι στην υπό εξέταση ανακοίνωση δεν γίνεται καμιά αναφορά στον ρόλο των φορέων αυτών για την αντιμετώπιση της κρίσης, πόσο μάλλον όταν η κοινωνία των πολιτών είναι από τους λίγους διεθνείς φορείς που μπορεί να κινητοποιήσει πρόσθετους πόρους. Εξάλλου, σε πολλές φτωχές χώρες οι συνέπειες της κρίσης πλήττουν έντονα τον ιδιωτικό τομέα και εξασθενίζουν την ικανότητα δράσης των κοινωνικών εταίρων και των διαφόρων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ο ρόλος των οποίων είναι ωστόσο καθοριστικής σημασίας στην εξεύρεση βιώσιμων λύσεων για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.

1.8 Σεβόμενη τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί όσον αφορά την ΕΑΒ (Επίσημη Αναπτυξιακή Βοήθεια), η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη δημιουργία και τη θέσπιση νέων καινοτόμων μηχανισμών χρηματοδότησης της ανάπτυξης, μεταξύ των οποίων και ο «Tobin tax». Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναγνωριστεί ο κεντρικός ρόλος των εμβασμάτων των μεταναστών, με τη θέση σε εφαρμογή της απόφασης της G8 για τη μείωση κατά 50 % των προμηθειών επί των εμβασμάτων και με τη χάραξη στρατηγικών μεγαλύτερης προστασίας των εργαζόμενων μεταναστών ενόψει της κρίσης.

1.9 Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πρέπει να διατηρηθούν όλα τα μέτρα για το άνοιγμα των αγορών, με την εκ νέου εκκίνηση των διαπραγματεύσεων της Ντόχα, να υποστηριχθούν οι διαδικασίες της περιφερειακής ολοκλήρωσης (2), να ενισχυθούν τα μέσα χρηματοδότησης του εμπορίου και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις απαιτήσεις για ένα δίκαιο και επί ίσοις όροις εμπόριο για τις πιο φτωχές χώρες. Πρέπει επίσης να ξαναρχίσουν να πραγματοποιούνται οι ΑΞΕ (Άμεσες Ξένες Επενδύσεις), με την παροχή καινοτόμων κονδυλίων χρηματοδότησης από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα (ΠΤ), με νέες εκδόσεις ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων (ΕΤΔ) από το ΔΝΤ και με τη δημιουργία ενός Ταμείου για τους πλέον ευάλωτους (Vulnerability Fund) από την ΠΤ.

1.10 Τέλος, η ΕΟΚΕ θεωρεί ως απόλυτη προτεραιότητα την καταπολέμηση της διαφθοράς, των εγκληματικών δραστηριοτήτων και της φορολογικής απάτης (φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή) σε παγκόσμια κλίμακα, προκειμένου να βρεθούν νέοι και σημαντικοί πόροι οι οποίοι να διατεθούν σε αναπτυξιακές δράσεις. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναλάβει εν προκειμένω δράση και να διατυπώσει συγκεκριμένες προτάσεις.

2. Εισαγωγή

2.1 Στις αρχές της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης οι αναλυτές ήταν βέβαιοι ότι η κρίση αυτή δεν θα έπληττε τις αναπτυσσόμενες χώρες και ιδιαίτερα τις φτωχότερες. Με την πάροδο των μηνών άρχισαν να φαίνονται οι πιθανές συνέπειες στις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως λόγω των αναμενόμενων κραδασμών στη διεθνή οικονομία. Μόνο κατά τον Απρίλιο, με τη σύνοδο κορυφής της G20 στο Λονδίνο και τις συνεδριάσεις του ΔΝΤ και τις Παγκόσμιας Τράπεζας, κατέστη σαφές ότι η κρίση μεταφερόταν στις κυριότερες αναπτυσσόμενες χώρες, με τον κίνδυνο 100 εκατομμυρίων νέων φτωχών, που θα προστεθούν στα άλλα 160 εκατομμύρια που είναι κάτω από το απόλυτο όριο της φτώχειας λόγω της διπλής ενεργειακής και επισιτιστικής κρίσης του 2007/08.

2.2 Οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες. Στις 19 του περασμένου Ιουνίου η FAO αποκάλυψε τα στοιχεία έκθεσης για την επισιτιστική ανασφάλεια στον κόσμο, σύμφωνα με την οποία το 2009, για πρώτη φορά, ο αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν από την πείνα θα ξεπεράσει το ένα δισεκατομμύριο, θα σημειώσει δηλαδή συνολική αύξηση 11 %, γεγονός που θα προκαλέσει τεράστια ανθρωπιστική κρίση και ενδέχεται να ακυρώσει όλες τις επιτυχίες των δεκαετιών του '80 και του '90. Στις 22 Ιουνίου η Παγκόσμια Τράπεζα αναθεώρησε δραστικά προς τα κάτω όλες τις εκτιμήσεις της, θεωρώντας πιθανή μια συρρίκνωση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3 % το 2009, με μείωση του παγκόσμιου εμπορίου κατά 10 % και πτώση των διεθνών ροών ιδιωτικών κεφαλαίων από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια το 2007 και 707 δισεκατομμύρια δολάρια το 2008 στα 363 δις δολάρια το 2009. Η συνολική οικονομική ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων χωρών υπολογίζεται τώρα ότι μόλις υπερβαίνει το 1 %. Ωστόσο, εάν εξαιρεθούν η Κίνα και η Ινδία, το σύνολο των αναπτυσσόμενων χωρών καταγράφει συρρίκνωση κατά 1,6 % του ΑΕγχΠ. Η Αφρική φαίνεται ότι είναι η ήπειρος που πλήττεται περισσότερο με προβλεπόμενη ανάπτυξη το 2009 μειωμένη κατά 66 % σε σχέση με το 2007. Τέλος, σύμφωνα με τη ΔΟΕ, 50 εκατομμύρια άνθρωποι ενδέχεται να χάσουν την εργασία τους κατά το 2009 και ο αριθμός των φτωχών εργαζόμενων ενδέχεται να φθάσει τα 200 εκατομμύρια.

2.3 Η οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση είχε τέσσερις σοβαρές συνέπειες: α) πτώση του συνολικού όγκου των εμπορικών συναλλαγών, με επακόλουθο τη δραστική μείωση των εσόδων από εξαγωγές και προβλεπόμενο έλλειμμα χρηματοδοτήσεων για τις ΑΧ μεταξύ 270 και 700 δις δολαρίων (3)· β) μείωση των ροών ιδιωτικών κεφαλαίων για επενδύσεις, ιδιαίτερα σημαντικές στις χώρες μεσαίου εισοδήματος και σε όσες πραγματοποιούνται τώρα σημαντικές διαρθρωτικές επενδύσεις· γ) έντονη μείωση των εμβασμάτων των μεταναστών τα οποία σε ορισμένες αφρικανικές ΑΧ αντιπροσωπεύουν έως και το 30 % του ΑΕγχΠ και που μόνο το 2006 έφθασαν το ποσό των 270 δις δολαρίων, δηλαδή σχεδόν το διπλάσιο του συνολικού ποσού της αναπτυξιακής βοήθειας· δ) την εμφανή συρρίκνωση της Επίσημης Αναπτυξιακής Βοήθειας (ΕΑΒ) από πολλούς διμερείς χορηγούς το 2009 και το 2010. Οι δύο τελευταίες συνέπειες, που αμβλύνουν τις επιπτώσεις της προηγούμενης επισιτιστικής κρίσης και των τιμών της ενέργειας, είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην Αφρική, όπου οι εν λόγω ροές είναι ζωτικής σημασίας τόσο για πολλούς κρατικούς προϋπολογισμούς όσο και για την επιβίωση οικογενειών και τοπικών κοινοτήτων.

2.4 Μεταξύ των επιπτώσεων αυτών των διαδοχικών και αλληλένδετων κρίσεων, που λειτουργούν διαφορετικά από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα, αναφέρονται ειδικότερα:

—	η επιβράδυνση της οικονομικής μεγέθυνσης ή η μεγάλη συρρίκνωση των τοπικών οικονομιών,

—	η ταχεία αύξηση της ανεργίας, της φτώχειας, της πείνας, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές με σοβαρές συνέπειες στις πλέον ευάλωτες ομάδες όπως οι γυναίκες και τα παιδιά,

—	η συρρίκνωση των φορολογικών εσόδων, με σοβαρές συνέπειες στους κρατικούς προϋπολογισμούς που, ειδικότερα στην Αφρική, την τελευταία δεκαετία είχαν υποστεί σημαντική εξυγίανση,

—	η συνεπαγόμενη θέση σε κίνδυνο των κρατικών σχεδίων επενδύσεων, ειδικότερα όσον αφορά τις υποδομές και τη συντήρησή τους,

—	τα μεγάλα προβλήματα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση σε αγαθά και σε υπηρεσίες ευρέων στρωμάτων του πληθυσμού, που συνδέονται και με τη μείωση των ήδη ευαίσθητων συστημάτων προστασίας και κοινής ωφέλειας,

—	η μείωση των εσόδων από τον τουρισμό,

—	τα αυξανόμενα προβλήματα πρόσβασης στην πίστωση και σε ροές επενδύσεων, ειδικότερα για τον ιδιωτικό τομέα,

—	ο έντονα αρνητικός αντίκτυπος όσον αφορά την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας (ΑΣΧ), που ήδη κινδυνεύουν τα δύο τελευταία μετά τις μερικές επιτυχίες που σημειώθηκαν την πενταετία 2000-2005,

—	ο κίνδυνος έλλειψης των κατάλληλων μέσων ώστε να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της αλλαγής του κλίματος.

2.5 Το σενάριο γίνεται ακόμη πιο ανησυχητικό εάν ληφθούν υπόψη οι πιθανές συνέπειες στο επίπεδο της πολιτικής σταθερότητας και της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας των διαφόρων περιοχών του κόσμου. Ήδη σε μια μελέτη του 2008 της βρετανικής κυβέρνησης είχε εκτιμηθεί ότι το 2010 το ήμισυ του πιο φτωχού παγκόσμιου πληθυσμού κινδυνεύει να ζει σε χώρες που βρίσκονται σε συνεχείς ή σχεδόν συνεχείς διενέξεις.

2.6 Τέλος, η κρίση ενδέχεται να προκαλέσει και άλλα μεταναστευτικά ρεύματα τόσο στο εσωτερικό των επιμέρους κρατών και σε περιφερειακό επίπεδο όσο και προς πιο πλούσιες χώρες. Και τούτο, πέραν του ότι θα επιδεινώσει τις ήδη υφιστάμενες εντάσεις, ειδικότερα στα σύνορα της ΕΕ, μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερη και σοβαρότερη απώλεια ανθρώπινων πόρων ζωτικής σημασίας για πολλές φτωχές χώρες.

3. Η απάντηση της Επιτροπής

3.1 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπήρξε η πρώτη που δεσμεύτηκε επισήμως λαμβάνοντας συγκεκριμένες αποφάσεις στο πλαίσιο της G20 του Λονδίνου, με βάση την σαφή αρχή, την οποία διετύπωσε ο Πρόεδρος Barroso, ότι «η σημερινή ύφεση δεν πρέπει, δεν μπορεί και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως πρόφαση για την αθέτηση των υποσχέσεών μας όσον αφορά την αύξηση των ενισχύσεων».

3.2 Η υπό εξέταση ανακοίνωση αποτελεί μία από τις θετικότερες αποφάσεις πλαίσιο που έχουν προταθεί έως τώρα εντός της διεθνούς κοινότητας προκειμένου να βοηθήσουν τις φτωχές χώρες να αντιμετωπίσουν την κρίση. Πέραν της ανάγκης να τηρούνται οι δεσμεύσεις σε ό,τι αφορά την ΕΑΒ και την ενεργοποίηση νέων πόρων για την ανάπτυξη (για παράδειγμα με την φιλόδοξη αλλά λίγο ρεαλιστική πρόταση ότι σε κάθε ευρώ ενίσχυσης αντιστοιχούν πέντε ευρώ μεταβιβάσεων μη ΕΑΒ ως πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα), στην ανακοίνωση τονίζεται η σημασία της επιτάχυνσης ή της προκαταβολής της χορήγησης βοήθειας – μοναδική περίπτωση μεταξύ των δωρητών – και η υιοθέτηση πιο ευέλικτων μηχανισμών· ζητείται δε από την ΕΤΕ να εφαρμόσει μέσα με αντικυκλική δράση, ιδίως στον τομέα των υποδομών και στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Επιπλέον, η Επιτροπή δεσμεύεται να επισπεύσει τη διαδικασία δημοσιονομικής στήριξης, προβλέποντας, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μέτρα μακροοικονομικής βοήθειας για τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας (ΕΠΓ).

3.3 Στην ανακοίνωση διαπιστώνεται ότι η αναποτελεσματικότητα της βοήθειας είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και προτείνεται η ουσιαστική μεταρρύθμιση ολόκληρου του διεθνούς συστήματος της ΕΑΒ. Από την πλευρά της, η Επιτροπή ζητεί από τα κράτη μέλη να προωθήσουν κοινές και συντονισμένες προσεγγίσεις ώστε να αντιμετωπιστεί η κρίση. Παράλληλα, η ΕΕ ως ο μεγαλύτερος παγκόσμιος χορηγός, θα πρέπει να πρωταγωνιστήσει στη μεταρρύθμιση του συστήματος της διεθνούς βοήθειας.

3.4 Στην ανακοίνωση αναφέρονται συνοπτικά τα μέτρα στήριξης του κοινωνικού τομέα και της απασχόλησης, είτε με μηχανισμούς στήριξης των κοινωνικών δαπανών είτε με τη στήριξη της κατασκευής υποδομών, εθνικών ή περιφερειακών, δίδοντας ιδιαίτερη προσοχή, σε ό,τι αφορά τη χορήγηση της βοήθειας, στη Μεσόγειο και στην Αφρική. Η Επιτροπή δεσμεύεται εκ νέου να συμβάλει στην αναζωογόνηση της γεωργίας και στην οικολογική ανάπτυξη, είτε με καινοτόμες μορφές χρηματοδότησης για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος, είτε με τη μεταφορά οικολογικά βιώσιμων τεχνολογιών.

3.5 Στην ανακοίνωση, προτείνονται τέλος μέτρα για τη στήριξη του συστήματος των διεθνών συναλλαγών, με την ενίσχυση των προγραμμάτων βοήθειας για το εμπόριο και την αύξηση των εξαγωγικών πιστώσεων. Παράλληλα, η Επιτροπή συνιστά τη διεξαγωγή συζήτησης σχετικά με την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών προτείνοντας μέτρα στήριξης της φορολογικής διακυβέρνησης σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

3.6 Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποδέχτηκε και ενέκρινε τις βασικές συστάσεις της ανακοίνωσης, επαναλαμβάνοντας ότι έχει σημασία να τηρήσουν τα κράτη μέλη τις δεσμεύσεις τους και καλώντας «τα κράτη μέλη, την Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να δράσουν από κοινού … στη βάση κοινών αναλύσεων όσον αφορά τις συνέπειες της κρίσης στις επιμέρους χώρες, σε συνεργασία με τα διεθνή ιδρύματα και τις χώρες εταίρους, προκειμένου να εντοπιστούν οι χώρες και οι πλέον ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού με μικρή δυνατότητα αντίδρασης» (4).

3.7 Το εμφανέστερο όριο των αποφάσεων που έλαβε η ΕΕ έγκειται στο γεγονός ότι δεν προβλέπεται καμιά πρόσθετη συνεισφορά πέραν των 100 εκατομμυρίων ευρώ ανά έτος που χορηγούνται στο καταπιστευματικό ταμείο ΕΕ-Αφρική για τις υποδομές.

4. Η ΕΑΒ κινδυνεύει

4.1 Σύμφωνα με τα στοιχεία της επιτροπής αναπτυξιακής βοήθειας (DAC) του ΟΟΣΑ, το 2008 υπήρξε το έτος της μεγαλύτερης εκταμίευσης σε απόλυτους αριθμούς ΕΑΒ. Η βοήθεια άγγιξε σχεδόν τα 120 δις δολάρια, αυξημένη κατά 10 % σε απόλυτους αριθμούς και έφτασε το 0,30 % του συνολικού ΑΕγχΠ των χωρών του ΟΟΣΑ. Ακόμη και τα διμερή προγράμματα σημείωσαν αύξηση τον τελευταίο χρόνο μετά την έντονη πτώση κατά τη διετία 2006-2008.

4.2 Στην ΕΕ κατέγραψε αύξηση 4 δις ευρώ σε σχέση με το 2007, και έφτασε το συνολικό ποσό των 49 δις ευρώ το 2008, ίσο με το 0,40 % του ΑΕγχΠ. Υπενθυμίζεται ότι την εποχή της συναίνεσης του Monterrey, το 2002, η Επιτροπή είχε θέσει ως ενδιάμεσο στόχο το 0,39 % έως το 2006. Πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί ότι πόρρω απέχει ακόμη η επίτευξη του στόχου χορήγησης του 0,20 % του ΑΕγχΠ στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (ΛΑΧ) και μόνο 20 δις δολάρια ΗΠΑ χορηγούνται στην Αφρική, σε σχέση με τον στόχο του 2010 των 50 δις.

4.3 Υφίστανται σοβαρές επιφυλάξεις όσον αφορά τη δυνατότητα της ΕΕ να εγγυηθεί τις περαιτέρω αυξήσεις, εκτιμώμενες σε 20 δις ευρώ, οι οποίες απαιτούνται για την επίτευξη του στόχου του 0,56 % του ΑΕγχΠ το 2010. Στην έκθεση Aid Watch 2008, η ευρωπαϊκή πλατφόρμα των ΜΚΟ Concord είχε προβλέψει μείωση των ενισχύσεων κατά 27 δις δολάρια για τη διετία 2009-2010. Εξάλλου, πάντα στην ίδια έκθεση, εκτιμάται ότι πρέπει να αναθεωρηθούν τα στοιχεία της ΕΕ, επειδή περιλαμβάνουν κεφάλαια δαπανών που δεν θα πρέπει να καταλογίζονται στις ΕΑΒ: 5 δις για ακύρωση εξωτερικού χρέους, 2 δις για υποτροφίες σπουδαστών και 1 δις για δαπάνες που αφορούν τους μετανάστες. Αν αφαιρεθούν αυτά τα ποσά, σύμφωνα με την Concord, το 2008 οι ενισχύσεις αντιστοιχούσαν μόνο στο 0,34 % του ΑΕγχΠ, πολύ λιγότερο δηλαδή από το στόχο του 0,56 % έως το 2010.

4.4 Επίσης, σύμφωνα με την παγκόσμια έκθεση παρακολούθησης (Global Monitoring Report) της Παγκόσμιας Τράπεζας το 2009, παρά την αύξηση που καταγράφηκε το 2008 και παρά τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν ορισμένοι σημαντικοί χορηγοί, η προοπτική επίτευξης των στόχων για την αύξηση των ενισχύσεων που είχαν υπογραφεί στο Gleneagles (130 δις ετησίως δολάρια ΗΠΑ έως το 2010) καθίσταται ουτοπία με τα σημερινά δεδομένα.

4.5 Ολοένα και περισσότεροι ισχυρίζονται ότι απαιτούνται νέοι πόροι που να ξεπερνούν κατά πολύ τις δεσμεύσεις του Gleneagles. Στο αναπτυξιακό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) υπογραμμίζεται ότι δεν πρόκειται μόνον για την τήρηση των υποσχέσεων αλλά και για την ουσιαστική αύξηση των πιστώσεων, με την παρακράτηση για παράδειγμα του 0,7 % όλων των κεφαλαίων που χορηγούνται για τη διάσωση των τραπεζών και την ανάκαμψη της οικονομίας (υπολογίζονται σε σχεδόν 7 000 δις δολάρια ΗΠΑ) προκειμένου να στηριχτούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να επιτύχουν τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας και να αναζωογονηθούν οι δαπάνες και οι άμεσες μακροπρόθεσμες επενδύσεις στις φτωχές χώρες. Όπως έχει επανειλημμένα τονίσει ο Πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας από την αρχή της κρίσης, απαιτούνται παρά πολλές προσπάθειες ούτως ώστε να κινητοποιηθούν πρόσθετοι πόροι που θα βοηθήσουν τις φτωχές χώρες να αντιμετωπίσουν τις καταστροφικές συνέπειες της κρίσης, για την οποία ουδόλως ευθύνονται. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις της ΠΤ, οι απαιτούμενες χρηματοδοτήσεις για την κάλυψη τουλάχιστον των διαφόρων απωλειών που έχουν καταγραφεί στις αναπτυσσόμενες χώρες κυμαίνονται από 350 έως 635 δις δολάρια. Ποσά που απέχουν έτη φωτός από τα ποσά που μπορεί να κινητοποιήσει η διεθνής κοινότητα όπως έχει αποδείξει έως σήμερα, όχι μόνο όσον αφορά την ΕΑΒ αλλά και όσον αφορά άλλες μορφές ενισχύσεων και δανείων.

4.6 Επίσης, αν εξαιρέσουμε τις προθέσεις που εξέφρασε η ΕΕ, η έκθεση του ΟΟΣΑ δείχνει ότι για την συντριπτική πλειοψηφία των διμερών χορηγών η κρίση προκαλεί μεγαλύτερη απόκλιση μεταξύ των δεσμεύσεων και των εκταμιεύσεων, και συχνά περαιτέρω καθυστερήσεις και αναβολές στην καταβολή των ενισχύσεων. Η βοήθεια από χώρες που δεν είναι μέλη της επιτροπής αναπτυξιακής βοήθειας είναι ολοένα και πιο σημαντική, αλλά ο συνολικός όγκος τους δεν μπορεί να επηρεάσει τις συνολικές τάσεις. Το σύνολο των ενισχύσεων από χώρες που δεν είναι μέλη της επιτροπής αναπτυξιακής βοήθειας που υπέβαλαν στοιχεία του ΟΟΣΑ ήταν 5,6 δις δολάρια ΗΠΑ το 2007.

4.7 Παρά τα ελλιπή δεδομένα είναι θετικές οι τάσεις σε ό,τι αφορά τους ιδιώτες χορηγούς οι οποίοι το 2007 κατέβαλλαν 18,6 δις δολαρίων, σημειώνοντας αύξηση 25 % σε σύγκριση με το 2006. Εσωτερικά στοιχεία των ΗΠΑ, τα οποία όμως δεν ανακοινώνονται στον ΟΟΣΑ, δείχνουν ότι ο όγκος των ροών των ιδιωτικών χορηγών ανήλθε σε 37 δις δολάρια το 2007, ενώ πολλά από τα κυριότερα ιδρύματα, όπως το Ίδρυμα Gates, ανακοίνωσαν για το 2009 αύξηση έως και 20 %.

5. Αποτελεσματικότητα των ενισχύσεων και καταπολέμηση της διαφθοράς

5.1 Σε περίοδο κρίσης είναι καθοριστικής σημασίας η αύξηση της αποτελεσματικότητας των ενισχύσεων. Η οικονομική ζημία από την έλλειψη προβλεψιμότητας των εκταμιεύσεων, τον κατακερματισμό και την έλλειψη συντονισμού μεταξύ των χορηγών είναι πλέον προφανής. Η Επιτροπή έχει υπολογίσει ότι η αστάθεια της ΕΑΒ ενδέχεται να αυξήσει το κόστος κατά 15-20 %, ενώ η πλήρης εφαρμογή του προγράμματος για την αποτελεσματικότητα της βοήθειας θα μπορούσε να επιφέρει εξοικονόμηση πόρων ύψους 5-7 δις ευρώ ετησίως. Καθίσταται συνεπώς αναγκαία η ταχεία εφαρμογή των διατάξεων της Διακήρυξης του Παρισιού του 2005 και του προγράμματος δράσης της Άκρα του 2008, ιδίως υπό το φως των αποφάσεων που έχουν ήδη ληφθεί εντός της ΕΕ οι οποίες καθιστούν εμφανή τη διαφορά: καταμερισμός της εργασίας μεταξύ κρατών μελών και Επιτροπής, καλύτερη χρήση των προγραμμάτων ανά χώρα, προβλεψιμότητα της βοήθειας και μεγαλύτερη λογοδοσία για τα αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένης της μικρότερης συμμόρφωσης (5).

5.2 Σε επίπεδο ΟΟΣΑ, έχει αποδειχτεί ότι η πρόοδος για τη βελτίωση της ποιότητας της βοήθειας είναι σήμερα ανεπαρκής. Σε ολόκληρο τον κόσμο 225 διμερείς και 242 πολυμερείς οργανισμοί χρηματοδοτούν κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες δράσεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν στον κόσμο πάνω από 90 ταμεία για την υγεία, ενώ η ΠΟΥ πρέπει να λογοδοτεί σε 4 600 χορηγούς και να τους υποβάλλει 1 400 εκθέσεις ετησίως. Η κυβέρνηση μιας αναπτυσσόμενης χώρας θα πρέπει, κατά μέσο όρο, να υποδέχεται και να ανταποκρίνεται σε περίπου 200 αποστολές επίσημων χορηγών ανά έτος, εκτός από εκατοντάδες άλλες αποστολές από ιδιώτες χορηγούς. Επίσης, η τελευταία έρευνα παρακολούθησης του ΟΟΣΑ δείχνει ότι, κατά μέσο όρο, μόνο το 45 % των ενισχύσεων χορηγείται εγκαίρως.

5.3 Απαιτείται συνεπώς επιτάχυνση της δράσης προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί σε διεθνές επίπεδο. Οι 27 κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ πρέπει να καταστήσουν σαφή την πολιτική τους βούληση όσον αφορά:

—	τη διαφάνεια κατά τη χρήση των 12 δεικτών που προβλέπονται στη διακήρυξη του Παρισιού,

—	την εφαρμογή των κωδίκων συμπεριφοράς της ΕΕ,

—	την αναζήτηση γενικά περισσότερης συνοχής μεταξύ των πολιτικών, ειδικότερα σε σχέση με τις πολιτικές εμπορίου και ανάπτυξης,

—	σημαντικές επενδύσεις στη συνολική μεταρρύθμιση του συστήματος των διεθνών ενισχύσεων με την οποία να αξιοποιούνται οι μη κρατικοί φορείς και να προάγεται νέα πολυμερής περίοδος.

5.4 Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης είναι επίσης απαραίτητο να εξεταστεί το τεράστιο ποσό των πόρων που απορροφώνται σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες από τα φαινόμενα της διαφθοράς και της παράνομης εξαγωγής κεφαλαίων, με ιδιαίτερη αναφορά στις επενδύσεις που συνδέονται με την εκμετάλλευση των πρώτων υλών και των μεγάλων έργων υποδομής. Είναι πλέον δεδομένο ότι σημαντικό μέρος των ροών της βοήθειας χάνεται λόγω της διαφθοράς, με καταστρεπτικά αποτελέσματα τόσο για τους τοπικούς πληθυσμούς όσο και για τους φορολογούμενους των χορηγών χωρών των οποίων μειώνεται η εμπιστοσύνη. Σύμφωνα με την έκθεση της Transparency International του 2008 για τη διαφθορά στον κόσμο, η διαφθορά αγγίζει τα 50 δις δολάρια, ποσό το οποίο ισούται με το ήμισυ του συνολικού όγκου των ΕΑΒ και των επενδύσεων που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων στον τομέα του πόσιμου ύδατος και της δημόσιας υγιεινής. Καθοριστικής σημασίας στοιχείο σε όλες τις δεσμεύσεις της ΕΕ και σε πολυμερές επίπεδο είναι η σημαντική βελτίωση της διακυβέρνησης, ιδίως όσον αφορά την ιχνηλασιμότητα των ενισχύσεων και τα συστήματα πληρωμών με σαφέστερους όρους. Είναι κρίμα που στην ανακοίνωση δεν γίνεται καμιά αναφορά στο θέμα αυτό.

6. Ο ρόλος των ιδιωτικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών

6.1 Η σημασία του ρόλου των μη κρατικών φορέων (ΜΚΦ) – που η συμφωνία της Cotonou ορίζει ως τον ιδιωτικό τομέα, τους οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους και ιδίως τα συνδικάτα, την κοινωνία των πολιτών σε όλες τις μορφές της (άρθ. 6) –αναγνωρίζεται πλέον πλήρως. Έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι στην υπό εξέταση ανακοίνωση δεν γίνεται καμιά αναφορά του ρόλου τους όσον αφορά την κρίση, αν και είναι οι μόνοι που μπορούν να ενεργοποιήσουν πρόσθετους φόρους. Εξάλλου, σε πολλές φτωχές χώρες οι συνέπειες της κρίσης έχουν μεγάλες κυρώσεις στον ιδιωτικό τομέα και εξασθενίζουν την ικανότητα δράσης των κοινωνικών εταίρων και των διαφόρων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, που είναι οι μόνοι φορείς που μπορούν να δώσουν βιώσιμες απαντήσεις για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.

6.2 Στις 18 Μαΐου, το Ελεγκτικό Συνέδριο γνωστοποίησε την ειδική έκθεσή του σχετικά με τη διαχείριση από την Επιτροπή της συμμετοχής των ΜΚΦ (6) στην αναπτυξιακή συνεργασία της ΕΚ. Στην έκθεση επιδοκιμάζει μεν ιδιαιτέρως την αύξηση των επενδύσεων των κεφαλαίων μέσω των ΜΚΦ (7), επικρίνει δε τα ακόλουθα τρία σημεία:

—	την περιορισμένη συμμετοχή των ΜΚΦ στη διαδικασία συνεργασίας, οι οποίοι συχνά περιορίζονται στην εκτέλεση των προγραμμάτων ή στην παροχή υπηρεσιών και η γνώμη τους ζητείται σπανίως και με καθυστέρηση,

—	την ανεπαρκή δράση στον τομέα ανάπτυξης των ικανοτήτων και την προαγωγή συστημάτων επικοινωνίας και συμμετοχής τα οποία εκ των πραγμάτων αποκλείουν τις περισσότερες μικρές και μεσαίες τοπικές και μη αστικές οργανώσεις,

—	τις πολλές ελλείψεις στα συστήματα παρακολούθησης και εφαρμογής των διαδικασιών, οι οποίες συχνά είναι πολύπλοκες και ακατανόητες για πολλές οργανώσεις και που μέχρι τώρα δεν έχουν δώσει επαρκή στοιχεία για την πορεία προόδου των πρωτοβουλιών και για τον τελικό τους αντίκτυπο.

6.3 Τα αποκαλυπτικά στοιχεία του Ελεγκτικού Συνεδρίου μας ωθούν να επαναλάβουμε τη θέση που προβάλλει η ΕΟΚΕ εδώ και πολλά χρόνια για την ανάγκη προώθησης των επενδύσεων στους ΜΚΦ, είτε με την ενίσχυση όλων των διαδικασιών ώστε να είναι δυνατή η ευρύτερη πραγματικά συμμετοχή, είτε με τον διπλασιασμό, έως και 20 %, του όγκου των κεφαλαίων που διακινούν άμεσα οι ΜΚΦ, όπως έχει ήδη εκφράσει σε προηγούμενη γνωμοδότησή της η ΕΟΚΕ (8).

7. Προς μια αναθεώρηση των ενισχύσεων και αναζήτηση νέων μέσων χρηματοδότησης

7.1 Είναι αναγκαίο να προωθηθεί ευρύτερη μεταρρύθμιση των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, κυρίως της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, και αυτό είναι πλέον προφανές, όπως προκύπτει από τη σαφή δήλωση της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών του Ιουνίου: «Τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πρέπει να στοχεύουν σαφώς στην ανάπτυξη» και πρέπει να υποστούν μεταρρύθμιση προκειμένου να «διευκολύνουν τις προοπτικές, την έκφραση των απόψεων και τη συμμετοχή των αναπτυσσόμενων χωρών και να αντικατοπτρίζουν καλύτερα τη σημερινή πραγματικότητα» (9).

Είναι πράγματι παράδοξη η διαπίστωση ότι για την αντιμετώπιση της κρίσης, το 82 % των δανείων που χορήγησε το ΔΝΤ δόθηκε σε χώρες του ευρωπαϊκού χώρου και μόνο το 1,6 % σε αφρικανικές χώρες και μόλις άνω των 20 δις δολαρίων διοχετεύτηκαν στις πιο φτωχές χώρες από σύνολο 1 100 δις δολαρίων που είχε αποφασίσει η G20 στο Λονδίνο στις 2 Απριλίου 2009.

7.2 Η ΕΕ πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να προκαλέσει δραστική αναθεώρηση των σχέσεων αυτών, αρχίζοντας με μια πιο σοβαρή προσέγγιση και εφαρμογή της πρότασης της Παγκόσμιας Τράπεζας να συσταθεί ένα νέο ειδικό Ταμείο για τους πλέον ευάλωτους (Vulnerability Fund), το οποίο να αφορά κυρίως τη χρηματοδότηση της επισιτιστικής ασφάλειας, της κοινωνικής προστασίας και της ανθρώπινης ανάπτυξης, ακόμη και μέσω της ανάπτυξης ενός ειδικού και κοινού πλαισίου της ΠΤ και των ειδικευμένων υπηρεσιών των Ηνωμένων Εθνών. Είναι επίσης απαραίτητο να εκδοθούν νέα ΕΤΔ από το ΔΝΤ για τουλάχιστον 250 δις δολάρια ΗΠΑ που να προορίζονται ειδικά στην παροχή ρευστότητας για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης.

7.3 Η ΕΕ πρέπει επίσης να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο ώστε η χρηματοδότηση του εμπορίου και η άμεση επανάληψη των διαπραγματεύσεων της Ντόχα να επικεντρωθούν στις ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών και να προβλεφθούν ειδικά μέτρα στήριξης και προστασίας των φτωχότερων χωρών και της επισιτιστικής ασφάλειας.

7.4 Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη εδώ και καιρό ότι πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για την προώθηση και τον πολλαπλασιασμό των νέων μέσων χρηματοδότησης της ανάπτυξης. Εκφράζοντας τη λύπη της για τα λίγα που έχουν γίνει ως τώρα, επισημαίνει ότι απαιτείται η διεύρυνση του πεδίου των πλέον πρόσφατων πρωτοβουλιών και αποφάσεων, όπως για παράδειγμα: το Διεθνές Χρηματοδοτικό Μέσο (IFF - Internationl Finance και Facility Fund for Immunisation) του Νοεμβρίου 2006 σχετικά με τη χρηματοδότηση εμβολιασμών στις φτωχές χώρες· τα Advanced Market Commitment της ίδιας περιόδου· η πρωτοβουλία της συνόδου κορυφής της G8 της Aquila για να μειωθεί κατά 50 % σε πέντε χρόνια το κόστος των επίσημων συναλλαγών των εμβασμάτων των μεταναστών προς τις χώρες προέλευσης, πράγμα που ενδέχεται να συμβάλει σε αύξηση των εμβασμάτων κατά 13-15 δις δολάρια τον χρόνο. Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρόταση να αρχίσει επιτέλους ο διάλογος για την εφαρμογή ενός εκούσιου φόρου ύψους 0,005 % στις διεθνείς χρηματοοικονομικές συναλλαγές («Tobin tax»), που πρόσφατα ανακίνησαν στη σύνοδο κορυφής της G-20 στο Πίτσμπουργκ η γαλλική και η γερμανική κυβέρνηση. Αυτοί οι νέοι όροι χρηματοδότησης, που πρέπει να παραμείνουν εντελώς συμπληρωματικοί όσον αφορά τις δεσμεύσεις της ΕΑΒ, πρέπει να συνδέονται σαφώς με την επίτευξη των επιμέρους Στόχων της Χιλιετίας, καθώς και με τις προτεραιότητες της αλλαγής του κλίματος και το κόστος που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν οι φτωχές χώρες τα επόμενα χρόνια.

7.5 Η περαιτέρω μεταρρύθμιση της δομής της διεθνούς βοήθειας, την οποία εκ νέου προτείνει με την ευκαιρία αυτή η Επιτροπή στο σημείο 11 της πρότασής της, είναι σήμερα περισσότερο επείγουσα από ποτέ και η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει έναν σαφώς ηγετικό ρόλο σε αυτή την προοπτική, τουλάχιστον στα ακόλουθα σημεία:

—	στη δημιουργία ενός διεθνούς συστήματος προειδοποίησης το οποίο να μπορεί να ελέγχει τα προσεχή έτη τις συνέπειες της κρίσης στις συνθήκες διαβίωσης των πληθυσμών και στις προοπτικές ανάπτυξης, για τον προσανατολισμό των ενισχύσεων και των επενδύσεων·

—	στην ανάπτυξη ενός αυστηρού συστήματος λογοδοσίας ώστε να ελέγχεται η πρόοδος και να εκτιμάται η αποτελεσματικότητα των δράσεων, όπως αποφασίστηκε στη σύνοδο κορυφής της G8·

—

σε πιο σημαντικές επενδύσεις όσον αφορά την σταθεροποίηση των ζωνών συγκρούσεων, στην ανάπτυξη θεσμών, στη διαχείριση κρίσεων, με την ενίσχυση των τοπικών και περιφερειακών ικανοτήτων σχεδιασμού και παρέμβασης με την αύξηση καθολικών συστημάτων κοινωνικής προστασίας και με την πρόβλεψη των αναγκαίων επενδύσεων για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων της επισιτιστικής ασφάλειας και της αλλαγής του κλίματος·

—	στην ενίσχυση και στην επέκταση των δυνατοτήτων πρόσβασης σε μικροπιστώσεις, ώστε να στηριχθούν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που δεν λαμβάνουν τραπεζικές χρηματοδοτήσεις.

7.6 Εάν η επισιτιστική ασφάλεια και η πράσινη ανάπτυξη καταστούν μακροπρόθεσμα δύο στόχοι στρατηγικών επενδύσεων ενδέχεται να αποτελέσουν τον βασικό άξονα της ανάκαμψης του συστήματος των ενισχύσεων και των επενδύσεων, ιδιαίτερης σημασίας λόγω της κρίσης, και μπορεί να συμβάλουν είτε στη μεγαλύτερη συντονισμένη συμμετοχή πόρων και δεξιοτήτων από τις αναπτυσσόμενες χώρες είτε στην επίτευξη οικονομικής συνεργασίας της ΕΕ με τις χώρες του ΟΟΣΑ.

7.7 Σε ό,τι αφορά την ΕΕ, διατυπώνονται δυο επιπλέον παρατηρήσεις:

—

η μία αφορά την προσεκτική αξιολόγηση της ανάπτυξης, τα τελευταία χρόνια, του μέσου των δημοσιονομικών ενισχύσεων, δεδομένου ότι οι ενισχύσεις αυτές απευθύνονται ειδικότερα σε τομεακούς στόχους, όπως η υγεία, η αξιοπρεπής εργασία, η εκπαίδευση και η κατάρτιση, οι υποδομές, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η πράσινη ανάπτυξη, όπως υποστηρίζει και το ίδιο το ΕΚ (10)·

—	η άλλη αφορά την ανακατανομή των καθηκόντων του νέου σώματος των επιτρόπων, ειδικότερα δε την ανάθεση στον αρμόδιο για την ανάπτυξη επίτροπο του άμεσου ελέγχου της EuropeAid, τον οποίο σήμερα έχει ο επίτροπος εξωτερικών σχέσεων.

7.8 Από τον τομέα της ανάπτυξης και μόνον καθίσταται σαφές ότι η ΕΕ πρέπει να εκφράζεται ολοένα και περισσότερο με μία φωνή και να ενισχύει την ικανότητά της να δρα από κοινού και συντονισμένα με τα κράτη μέλη, είτε για την αποδοχή των νέων διεθνών σεναρίων που προκύπτουν από την κρίση είτε για την επίτευξη μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας του υφιστάμενου δυναμικού της και του όγκου των πόρων και των διαθέσιμων σήμερα δεξιοτήτων. Σήμερα περισσότερο από ποτέ, μπροστά στους νέους πρωταγωνιστές της διεθνούς σκηνής, η ανάπτυξη των φτωχότερων χωρών και ιδίως της Αφρικής έχει στρατηγική σημασία για τη μελλοντική ανάπτυξη της ίδιας της Ευρώπης (11).

7.9 Η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας για την καταπολέμηση της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής είναι πλέον απαραίτητη λόγω της κρίσης, ειδικότερα όσον αφορά την καταπολέμηση των φορολογικών παραδείσων. Σύμφωνα με το UNODC (Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και την Εγκληματικότητα), με το λαθρεμπόριο και τη φοροδιαφυγή διακινούνται σήμερα ποσά ύψους 1 000 - 1 600 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το ήμισυ εκ των οποίων προέρχεται από τις αναπτυσσόμενες χώρες ή από μεταβατικές οικονομίες. Από τα 500/800 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο το 3 % οφείλεται στη διαφθορά, το 30 % σε δραστηριότητες εγκληματικής φύσεως και το 67 % στη φοροδιαφυγή. Με άλλα λόγια, η φοροδιαφυγή κοστίζει στις αναπτυσσόμενες χώρες μεταξύ 300 και 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων τα 285 αφορούν τον άτυπο τομέα της απασχόλησης και τα 160 τη φοροαποφυγή πολλών πολυεθνικών εταιρειών που λειτουργούν στις χώρες αυτές (12). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι επείγει να επέλθει αποφασιστική ανάκαμψη στον τομέα αυτό, σήμερα περισσότερο από ποτέ. Η ανάκαμψη αυτή θα συμβάλει όχι μόνο στη διάθεση πόρων για τις επενδύσεις και την αναπτυξιακή βοήθεια, αλλά θα επιτρέψει επίσης την ανάπτυξη πιο σταθερών και πιο δίκαιων φορολογικών συστημάτων σε πολλές φτωχές χώρες, που είναι η απαραίτητη βάση για την ενίσχυση των θεσμών και για κάθε υγιή μακροπρόθεσμη προοπτική ανάπτυξης.

Βρυξέλλες, 16 Δεκεμβρίου 2009

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Ειδικότερα η διάσκεψη κορυφής του ΟΗΕ τον Ιούνιο του 2009 και η G8 στην Aquila τον Ιούλιο του 2009

(2) Βλέπε γνωμοδότηση ΕΟΚΕ για την ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα Περιφερειακή ολοκλήρωση για την ανάπτυξη στις χώρες ΑΚΕ, ΕΕ C 317 της 23.12.2009, σ. 126, εισηγητής DANTIN, συνεισηγητής JAHIER.

(3) ΠΤ, 2009 και ADB (Αναπτυξιακή Τράπεζα της Ασίας), Μάρτιος 2009. Η ψαλίδα που αναφέρεται περιλαμβάνει τους ακραίους αριθμούς των διαθέσιμων σήμερα προβλέψεων.

(4) Συμπεράσματα του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, 18 Μαΐου 2009.

(5) COM(2009) 160 τελικό και Συμβούλιο UE της 22ας Ιουλίου 2008.

(6) Στην έκθεση αυτή του Ελεγκτικού Συνεδρίου ο ορισμός των ΜΚΦ περιλαμβάνει μόνο τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και αποκλείει τον ιδιωτικό τομέα.

(7) Σύμφωνα με την EuropeAid, τα ποσά των συμβάσεων που έχουν υπογραφεί με ΜΚΦ το 2006 και το 2007 υπολογίζονται σε 836,43 και 915,26 εκατομμύρια ευρώ (χωρίς την ανθρωπιστική βοήθεια την οποία διαχειρίζεται η ECHO- Γενική Διεύθυνση Ανθρωπιστικής Βοήθειας), το 10 % δηλαδή των ενισχύσεων της ΕΕ στις αναπτυσσόμενες χώρες. Κατά προσέγγιση το 50 % των χρηματοδοτήσεων ECHO παρέχεται σε ΜΚΟ (σχεδόν 353 εκατομμύρια ευρώ το 2007).

(8) Γνωμοδότηση FLORIO ΕΕ C 234 2003, Κοινωνία των πολιτών και αναπτυξιακή πολιτική.

(9) Διάσκεψη του ΟΗΕ για την οικονομική και τη χρηματοπιστωτική κρίση, Ιούνιος 2009.

(10) Σχέδιο ψηφίσματος της επιτροπής DEVE, Σεπτέμβριος 2009

(11) Βλέπε γνωμοδότηση για τις σχέσεις ΕΕ, Αφρικής και Κίνας (ΕΕ C 318, 2009, εισηγητής: κ Jahier) και γνωμοδότηση σχετικά με την Εξωτερική διάσταση της στρατηγικής της Λισσαβώνας (ΕΕ C 128, 2010, εισηγητής: κ. Jahier).

(12) Βλέπε την προαναφερθείσα μελέτη CIDSE, Νοέμβριος 2008.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Η ακόλουθη τροπολογία, η οποία συγκέντρωσε τουλάχιστον το ένα τέταρτο των ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην ολομέλεια:

AM: κ. Peel

Σημείο 7.9

Να τροποποιηθεί ως εξής:

7.9

Η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας για την καταπολέμηση της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής είναι πλέον απαραίτητη λόγω της κρίσης, ειδικότερα όσον αφορά την καταπολέμηση των φορολογικών παραδείσων. Σύμφωνα με το UNODC (Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και την Εγκληματικότητα), με το λαθρεμπόριο και τη φοροδιαφυγή διακινούνται σήμερα ποσά ύψους 1 000 - 1 600 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το ήμισυ εκ των οποίων προέρχεται από τις αναπτυσσόμενες χώρες ή από μεταβατικές οικονομίες. (1). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι επείγει να επέλθει αποφασιστική ανάκαμψη στον τομέα αυτό, σήμερα περισσότερο από ποτέ. Η ανάκαμψη αυτή θα συμβάλει όχι μόνο στη διάθεση πόρων για τις επενδύσεις και την αναπτυξιακή βοήθεια, αλλά θα επιτρέψει επίσης την ανάπτυξη πιο σταθερών και πιο δίκαιων φορολογικών συστημάτων σε πολλές φτωχές χώρες, που είναι η απαραίτητη βάση για την ενίσχυση των θεσμών και για κάθε υγιή μακροπρόθεσμη προοπτική ανάπτυξης.

Αιτιολογία:

Τα στοιχεία αυτά να διαγραφούν, καθότι δεν εμφανίζονται στην έκθεση UNODC, όπως υπονοείται.

Ψηφοφορία

Ψήφοι υπέρ: 59

Ψήφοι κατά: 93

Αποχές: 9

Σύνολο ψηφισάντων: 161

(1)

		ISSN 1725-2415 doi:10.3000/17252415.C_2010.255.gre
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης		C 255

Έκδοση στην ελληνική γλώσσα	Ανακοινώσεις και Πληροφορίες	53ό έτος 22 Σεπτεμβρίου # 2010

Ανακοίνωση αριθ	Περιεχόμενα	Σελίδα
	I Ψηφίσματα, συστάσεις και γνωμοδοτήσεις
	ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ
	Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή
	458η σύνοδος ολομέλειας της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009
2010/C 255/01	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Εμπόριο και επισιτιστική ασφάλεια	1

2010/C 255/02	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής με θέμα Η χρηματοπιστωτική κρίση και οι συνέπειές της στην πραγματική οικονομία (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	10

2010/C 255/03	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα: Συντονισμένη δράση για να ευνοηθεί η σταδιοδρομία και η κινητικότητα των ερευνητών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	19

2010/C 255/04	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Επιτροπής με θέμα Τρόποι στήριξης των ΜΜΕ για την προσαρμογή τους στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	24

2010/C 255/05	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόγραμμα αρωγής της ευρωπαϊκής αεροπορικής βιομηχανίας (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	31

	III Προπαρασκευαστικές πράξεις
	Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή
	458η σύνοδος ολομέλειας της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009
2010/C 255/06	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις ονομασίες και τη συναφή επισήμανση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντωνCOM(2009) 31 τελικό/2 — 2009/0006 (COD)	37

2010/C 255/07	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές (αναδιατύπωση) — Υλοποίηση της Small Business Act (πράξη για τις μικρές επιχειρήσεις)COM(2009) 126 τελικό — 2009/0054 (COD)	42

2010/C 255/08	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πράσινη βίβλος σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσειςCOM(2009) 175 τελικό	48

2010/C 255/09	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Διεύρυνση των ορίων των ΤΠΕ — στρατηγική έρευνας για τις μελλοντικές και τις αναδυόμενες τεχνολογίες στην ΕυρώπηCOM(2009) 184 τελικό	54

2010/C 255/10	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με την προσωρινή αναστολή των αυτόνομων δασμών του κοινού δασμολογίου κατά την εισαγωγή ορισμένων βιομηχανικών προϊόντων στις αυτόνομες περιοχές της Μαδέρας και των ΑζορώνCOM(2009) 370 τελικό — 2009/0125 (CNS)	59

2010/C 255/11	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή — Προώθηση της χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέαCOM(2009) 201 τελικό	61

2010/C 255/12	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με θέμα Μια νέα εταιρική σχέση για τον εκσυγχρονισμό των πανεπιστημίων: το φόρουμ της ΕΕ για τον διάλογο πανεπιστημίων-επιχειρήσεωνCOM(2009) 158 τελικό	66

2010/C 255/13	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με τη δράση κατά του καρκίνου: ευρωπαϊκή σύμπραξηCOM (2009) 291 τελικό	72

2010/C 255/14	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιαςCOM(2009) 380 τελικό	76

2010/C 255/15	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την Πράσινη Βίβλο — Προώθηση της μαθησιακής κινητικότητας των νέων COM(2009) 329 τελικό	81

2010/C 255/16	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Προς μια καλύτερη στόχευση των ενισχύσεων στους γεωργούς των περιοχών με φυσικά μειονεκτήματαCOM(2009) 161 τελικό	87

2010/C 255/17	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την Πρόταση για οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 1999/62/ΕΚ περί επιβολής τελών στα βαρέα φορτηγά οχήματα που χρησιμοποιούν ορισμένα έργα υποδομήςCOM(2008) 436 τελικό — 2008/0147 (COD)	92

2010/C 255/18	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με την προστασία υποδομών πληροφοριών ζωτικής σημασίας Προστασία της Ευρώπης από επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και διαταραχές μεγάλης κλίμακας: αναβάθμιση της ετοιμότητας, της ασφάλειας και της ικανότητας αποκατάστασηςCOM(2009) 149 τελικό	98

2010/C 255/19	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών — Στρατηγικοί στόχοι και συστάσεις πολιτικής της ΕΕ για τις θαλάσσιες μεταφορές μέχρι το 2018COM(2009) 8 τελικό	103

2010/C 255/20	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την Ανακοίνωση της Επιτροπής — Αειφόρο μέλλον για τις μεταφορές: προς ένα ενοποιημένο, καθοδηγούμενο από την τεχνολογία και εύχρηστο σύστημα μεταφορώνCOM(2009) 279 τελικό και με θέμα τις Αφετηρίες για μια ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών μετά το 2010	110

2010/C 255/21	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Το Ιντερνέτ των πραγμάτων — Ένα σχέδιο δράσης για την ΕυρώπηCOM(2009) 278 τελικό	116

2010/C 255/22	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με την ανακοίνωση στην Επιτροπή των επενδυτικών σχεδίων σε ενεργειακή υποδομή εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 736/96COM(2009) 361 τελικό — 2009/0106 (CNS)	121

2010/C 255/23	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Στήριξη των αναπτυσσομένων χωρών για να αντιμετωπίσουν την κρίσηCOM(2009) 160 τελικό	124

2010/C 255/24	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα ραδιοηλεκτρικά παράσιτα (ηλεκτρομαγνητική συμβατότητα) των οχημάτων (κωδικοποιημένη έκδοση) COM(2009) 546 τελικό — 2009/0154 (COD)	132

2010/C 255/25	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την κατάργηση της απόφασης 79/542/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την κατάρτιση καταλόγου τρίτων χωρών ή περιοχών τρίτων χωρών καθώς και για τον καθορισμό όρων όσον αφορά την υγεία των ζώων και τη δημόσια υγεία για την εισαγωγή στην Κοινότητα ορισμένων ζώντων ζώων και του νωπού κρέατος αυτώνCOM(2009) 516 τελικό — 2009/0146 (COD)	133