22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/1

1.1

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι τα δάση και η ανανεώσιμη ξυλεία που παράγουν διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τον έλεγχο της αλλαγής του κλίματος διότι:

1.2

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι στην Ευρώπη το ξύλο χρησιμοποιείται κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα, ως πηγή ενέργειας, για την κατασκευή επίπλων και στην παραγωγή χαρτιού. Λόγω των επιπτώσεων τους στην αλυσίδα μεταποίησης, τα προϊόντα της ξυλείας παρέχουν μεγάλη προστιθέμενη αξία στην απασχόληση, στο εισόδημα των ιδιοκτητών δασών και στην οικονομική δραστηριότητα, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο.

1.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι για πολλές δεκαετίες ήδη τα δάση της Ευρώπης έχουν λειτουργήσει ως δεξαμενές άνθρακα επειδή η ετήσια ανάπτυξή τους είχε υπερβεί την υλοτομία και έχουν επιβραδύνει την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Πρέπει να διασφαλιστεί η αξία των φυσικών δασών ως αποθηκών άνθρακα και φορέων διατήρησης της βιοποικιλότητας. Η βιώσιμη διαχείριση των δασών στις χώρες της Ευρώπης ακολουθεί τα κριτήρια και τους δείκτες της MCPFE (1), που εξελίσσονται συνεχώς.

1.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην ΕΕ να λάβει τα ακόλουθα μέτρα:

1.5

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι λόγω των επιζήμιων συνεπειών της αλλαγής του κλίματος τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξουν σχέδια ετοιμότητας διαχείρισης των δασών για την πρόληψη καταστροφής των δασών από ακραία φαινόμενα (καταιγίδες, ξηρασία, πυρκαγιές των δασών, ζημίες από έντομα), για την αντιμετώπιση των συνεπειών παρόμοιων καταστροφών καθώς και να αυξήσουν την πληροφόρηση για τη σημασία της διαχείρισης των δασών.

1.6

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης ότι στα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να αναπτυχθεί η παραγωγή διάσπαρτης βιοενέργειας με τη βοήθεια τιμολογίων τροφοδότησης.

1.7

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι πέρα από τη σημασία τους για την αλλαγή του κλίματος, τα δάση έχουν σημαντικές οικολογικές, κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες, οποίες πρέπει να προστατευθούν. Πέρα από την παραγωγή ξυλείας, στόχοι της δασοκομίας είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας των δασών, η διαχείριση των υπόγειων υδάτων, η διαχείριση του τοπίου, η χρήση των δασών ως τόπων ψυχαγωγίας και τουρισμού, προστασίας από τον θόρυβο της κυκλοφορίας, πρόληψης των χιονοστιβάδων και της διάβρωσης των ορεινών περιοχών καθώς και η παραγωγή προϊόντων όπως τα μανιτάρια, τα βατόμουρα και τα θηράματα. Αυτές οι ποικίλες ευεργετικές λειτουργίες του δάσους δεν αντικατοπτρίζονται σε κανέναν υπολογισμό αποδοτικότητας αλλά ούτε και στις τιμές της ξυλείας.

2.1

Τον Δεκέμβριο του 2008 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη δέσμη μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια. Οι νομοθετικές αποφάσεις που αφορούν κυρίως τα δάση και τη δασοκομία είναι:

2.2

Τα δάση καλύπτουν το 31 % της έκτασης της Ευρώπης και υπολογίζεται ότι δεσμεύουν περίπου το 10 % των ετήσιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα της Ευρώπης (3). Η ποσότητα του άνθρακα που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα από τη βιώσιμη διαχείριση των δασών είναι μικρότερη (δεξαμενή άνθρακα) ή ίση (ουδέτερος άνθρακας) από την ποσότητα του άνθρακα που αποθηκεύεται στα δάση από την ατμόσφαιρα.

3.1

Η ΕΕ των 27 διαθέτει 156 εκατομμύρια εκτάρια δασικής έκτασης. Ωστόσο, λόγω των φυσικών συνθηκών, δεν υπάρχει πρόσβαση σε όλα τα δάση για τη συλλογή ξυλείας και την εμπορική της εκμετάλλευση. Εκτιμάται ότι κατά μέσο όρο το 80 έως 90 % της δασικής έκτασης είναι προσιτό, αλλά στην ανατολική Ευρώπη είναι συχνά προσιτό μόνον το 40 έως 50 % των δασών. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε ετών, η δασική έκταση αυξήθηκε κατά περίπου 10 εκατομμύρια εκτάρια στην επικράτεια της ΕΕ των 27, λόγω της δενδροφύτευσης και της αναδάσωσης πρώην γεωργικών εδαφών και φυσικής αναδάσωσης. Η αύξηση της δασικής έκτασης ισοδυναμεί σε μέγεθος με την επικράτεια της Ουγγαρίας.

3.2

Το 60 % περίπου των δασών της ΕΕ των 27 ανήκει σε ιδιώτες, κυρίως οικογένειες, ενώ το υπόλοιπο 40 % είναι δημόσια δάση και ανήκουν στο κράτος, σε τοπικές αρχές, σε θρησκευτικές κοινότητες ή άλλους οργανισμούς. Συνολικά, υπάρχουν περισσότεροι από ένδεκα εκατομμύρια ιδιώτες ιδιοκτήτες δασών, και ο αριθμός αυτός αυξάνεται λόγω της αναδιάρθρωσης της ιδιοκτησίας των δασών στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, καθώς και λόγω των διαφόρων συμφωνιών που συνδέονται με τον καταμερισμό των κληρονομιών.

3.3

Επί αιώνες, ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται τα δάση με διάφορους τρόπους στην Ευρώπη, γεγονός που μετέβαλε τη δομή τους. Πράγματι, τα ευρωπαϊκά δάση άλλαξαν όψη από τις ενέργειες του ανθρώπου, και χαρακτηρίζονται πλέον ως «ημιφυσικά» δάση και φέρουν το αποτύπωμα του ανθρώπου όσον αφορά τα είδη τα συνθέτουν. Το 85 % των δασών αντιστοιχεί σε αυτόν τον «ημιφυσικό» τύπο. Εκτός των δασών αυτών η δασοκομία στην Ευρώπη ασκείται σε φυτείες δασών. Οι φυτείες δασών, το μεγαλύτερο τμήμα των οποίων βρίσκεται κυρίως στη νοτιοδυτική Ευρώπη, αντιπροσωπεύουν σχεδόν 8 % των δασικών εκτάσεων της Ευρώπης. Τα φυσικά δάση και οι άλλες δασικές εκτάσεις στις οποίες δεν ασκείται δασοκομική δραστηριότητα (5), βρίσκονται κυρίως στην ανατολική Ευρώπη, στις χώρες της Βαλτικής και στις βόρειες χώρες και αντιπροσωπεύουν περίπου το 5 %.

3.4

Τα φυσικά δάση και οι προστατευόμενες δασικές περιοχές αποτελούν την κύρια κατηγορία δασών για την προστασία της βιοποικιλότητας. Τα φυσικά δάση είναι επίσης σταθερά οικοσυστήματα τα οποία συμβάλλουν στην καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος. Περίπου το 8 % των δασών της Ευρώπης προστατεύεται λόγω της δασικής βιοποικιλότητάς τους, και περίπου το 10 % προστατεύεται για λόγους διατήρησης του φυσικού τοπίου (δηλαδή σύνολο 18 %, ήτοι 34 εκατομμύρια εκτάρια). Ο αριθμός των εκτάσεων που προστατεύονται από τον νόμο ή άλλες ρυθμίσεις αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας. Τα σπάνια και πλέον πολύτιμα είδη δασών προστατεύονται ήδη σε μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη. Τα προστατευόμενα δάση βρίσκονται συχνά σε περιοχές ορεινές ή μακριά από κατοικημένες ζώνες, οι οποίες συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο πολύτιμων χώρων – παρθένων από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα – από άποψη ποικιλότητας των ειδών που απαντούν σε αυτά. Εξάλλου, περίπου το 10 % των δασών προστατεύεται κατά τρόπο ώστε να προφυλάσσονται τα υδάτινα συστήματα, τα υπόγεια ύδατα και τα εδάφη και να προλαμβάνονται οι κίνδυνοι χιονοστιβάδων ή διάβρωσης. Η ποικιλότητα ευνοείται επίσης στο πλαίσιο της διαχείρισης των εμπορικών δασών, εφόσον απομένουν στο δάσος σάπια ξύλα και μικροί βιότοποι, έτσι ώστε να διατηρούνται τα σπάνια είδη.

3.5

Η οικονομική εκμετάλλευση των δασών υπερβαίνει την υλοτόμηση με σημαντική διαφορά στην Ευρώπη. Το απόθεμα μη υλοτομημένης ξυλείας εμφάνιζε αύξηση 687 εκατομμυρίων καθαρών m3 στην ΕΕ των 27 το 2005 (σε δάση στα οποία οι φυσικές συνθήκες επιτρέπουν τη συλλογή ξύλου). Σύμφωνα με τον αριθμό αυτό, η εκμετάλλευση ανερχόταν σε 442 εκατομμύρια m3. Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό χρήσης των δασών, ή ο λόγος μεταξύ υλοτόμησης και ανάπτυξης, προσέγγιζε κατά μέσο όρο το 60 % (με αποκλίσεις από 30 έως 80 %). Το ποσοστό χρησιμοποίησης του δάσους ήταν πάνω από το 50 % στα κράτη μέλη του Βορρά και της κεντρικής Ευρώπης, αλλά παραμένει κάτω από το 50 % στα κράτη μέλη της νότιας και νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία, αλλά δεν έφτασε ακόμη το επίπεδο του 1990. Η υλοτόμηση αυξήθηκε σε κάποιο βαθμό λόγω των ισχυρών θυελλών του 2000, πράγμα που σημαίνει ότι σε ορισμένες περιοχές η συλλογή του ξύλου πραγματοποιήθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα, με επίπεδα υλοτόμησης ίσα με εκείνα αρκετών κανονικών ετών. Το 2006 οι εισαγωγές στην Ευρώπη (ΕΕ των 27) στρογγυλής ξυλείας, καταλοίπων ξυλείας και πριονιδιών ήταν 83 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (μη συμπεριλαμβανομένων του χαρτιού και της κυτταρίνης) ενώ οι εξαγωγές εκτός Ευρώπης ήταν 54 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (6).

3.6

Σχεδόν το 40 % (ήτοι περίπου 250 εκατομμύρια m3) της σημερινής οικονομικής δασικής ανάπτυξης παραμένει ανεκμετάλλευτο, καθώς η υλοτόμηση είναι κατώτερη της ανάπτυξης. Το δασικό απόθεμα της ΕΕ των 27 γνώρισε επίσης σταθερή ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της τελευταίας πεντηκονταετίας. Ο συνολικός όγκος μη υλοτομηθείσας ξυλείας εκτιμάται σε περίπου 30 δισεκατομμύρια m3, πράγμα που ισοδυναμεί με 9,8 δισεκατομμύρια τόνους άνθρακα. Μέρος του άνθρακα που απορροφούν τα δέντρα αποθηκεύεται στο έδαφος εξαιτίας όμως απουσίας ερευνών δεν είναι δυνατό προς το παρόν να υπάρξει εκτίμηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα για το μερίδιο του άνθρακα που δεσμεύεται στο έδαφος. Από την άποψη της απορρόφησης άνθρακα, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των δασών εμπορικής εκμετάλλευσης και των φυσικών δασών: τα φυσικά δάση αποτελούν στην «τελική τους φάση», από την άποψη της προστασίας του κλίματος, πραγματικές δεξαμενές διοξειδίου του άνθρακα στις οποίες επικρατεί ισορροπία μεταξύ της απορρόφησης άνθρακα (ανάπτυξη της βιομάζας) και της ελευθέρωσης άνθρακα (αποσύνθεση της βιομάζας). Αντιθέτως, στα δάση εμπορικής εκμετάλλευσης δημιουργείται μέσω της υλοτόμησης διαρκώς νέο, πρόσθετο δυναμικό δέσμευσης άνθρακα. Η ΕΟΚΕ θέλει όμως να τονίσει εν προκειμένω ότι σε καμία περίπτωση δεν επιθυμεί να χαρακτηρίσει τα δάση εμπορικής εκμετάλλευσης ως πολυτιμότερα έναντι των φυσικών δασών.

3.7

Είναι σημαντικό να εξετασθούν οι εμπορικές δυνατότητες και οι δυνατότητες συλλογής των καταλοίπων της υλοτομίας, έτσι ώστε να κατανοηθούν και να αξιολογηθούν η δέσμευση του άνθρακα, η παραγωγή βιοενέργειας των δασών και ο κύκλος του άνθρακα που συνδέεται με τα προϊόντα της ξυλείας. Δεν υπάρχει επί του παρόντος καμία συνεκτική εικόνα των δυνατοτήτων υλοτόμησης για τις 27 χώρες της ΕΕ στο σύνολό τους. Αρκετές χώρες διαθέτουν εθνικά προγράμματα για τα δάση, τα οποία καθορίζουν διάφορες δυνατότητες υλοτομίας λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες προστασίας του δάσους, τη βιοποικιλότητα και άλλες πολυλειτουργικές ανάγκες.

4.1

Τα δάση απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) της ατμόσφαιρας μέσω αφομοίωσης και το μετατρέπουν σε βιομάζα, ιδίως με τη μορφή ξύλου, αποβάλλοντας οξυγόνο, ζωτικής σημασίας στοιχείο για τα ζώα και τους ανθρώπους. Η αλλαγή του κλίματος, και ειδικότερα η αύξηση του όγκου των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, η αύξηση των θερμοκρασιών, αλλά και το ποσοστό όζοντος στην επιφάνεια του πλανήτη, οι αποθέσεις αζώτου και η οξίνιση των εδαφών, απειλούν άμεσα και έμμεσα την υγεία, την ανάπτυξη και τη δομή των δασών.

4.2

Η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει τα δάση με δύο τρόπους. Εάν, για παράδειγμα, το κλίμα γίνει σταδιακά πιο ζεστό ή πιο ξηρό, τα δένδρα πρέπει να προσαρμοσθούν στην αλλαγή αυτή. Η αλλαγή αυτή είναι σταδιακή και η πρόοδός της, όπως και τα μέτρα που μπορούν να την επηρεάσουν, μπορούν να προγραμματισθούν. Οι σοβαρότερες άμεσες απειλές στην ανάπτυξη των δασών προέρχονται από τα ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα. Από το 1850, τα αριθμητικά στοιχεία δείχνουν σαφή αύξηση των ζημιών που οφείλονται σε καταιγίδες κατά την τελευταία εικοσαετία στην Ευρώπη. Επίσης, οι δασικές πυρκαγιές υπήρξαν πολλές στις μεσογειακές χώρες κατά την τελευταία πεντηκονταετία. Η ακριβής πρόβλεψη των ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων είναι αδύνατη, αλλά είναι η δυνατή η προετοιμασία μέσω μελετών σχεδιασμού.

4.3

Εάν τα υφιστάμενα προς εκμετάλλευση δάση δεν προσαρμοσθούν επαρκώς στη σταδιακή αλλαγή του κλίματος, οι συνέπειες θα είναι, μεταξύ άλλων, η αποδυνάμωση της ζωτικότητας των δασών, η μείωση της παραγωγικότητας, ο μαρασμός ορισμένων δένδρων, η μείωση της ανθεκτικότητας των δένδρων και η επακόλουθη αύξηση των ασθενειών και των παρασίτων καθώς και η μεταβολή της κατανομής των ειδών δένδρων. Υπάρχει επίσης κίνδυνος τα δένδρα να μην προσαρμοσθούν στις περιοχές του βορρά, δεδομένου ότι το ποσοστό ανάπτυξής τους μεταβάλλεται σήμερα λόγω της αύξησης της διάρκειας της εποχής βλάστησης και λόγω της μη προσαρμογής τους στην περίοδο ηρεμίας, δηλαδή τον χειμώνα. Σε περίπτωση ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων, όπως ξηρασίες, δασικές πυρκαγιές, καταιγίδες ή ζημίες που οφείλονται στα χιόνια, ενδέχεται να αφανιστούν μεγάλες εκτάσεις από δένδρα, η αναδάσωση να αναχαιτιστεί και τα νεκρά δένδρα να προκαλέσουν μαζική διάδοση παρασίτων, ακόμη και σε υγιή γειτονικά δάση.

4.4

Η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει με διαφορετικούς τρόπους τις διάφορες ζώνες βλάστησης. Οι συνέπειες στις διάφορες ζώνες βλάστησης (βόρειες περιοχές, εύκρατη ζώνη, Μεσόγειος, οι περιοχές των Άλπεων και οι πολικές περιοχές) και στα διάφορα κράτη της Ευρώπης αναμένεται να είναι οι εξής:

5.1

Η καλή διαχείριση του δάσους είναι ο βασικός τρόπος βελτίωσης της ικανότητας προσαρμογής των δασών στην αλλαγή του κλίματος. Προληπτικά μέτρα, όπως η έγκαιρη αναγνώριση και η αφαίρεση των δένδρων που πεθαίνουν και η διατήρηση στο ελάχιστο των υλικών που μπορούν να προκαλέσουν πυρκαγιές των δασών περιλαμβάνονται στη διαχείριση του δάσους. Πρέπει, τόσο το κοινό, όσο και οι ιδιόκτητες δασών καθώς και οι αρμόδιοι για τη διαχείριση φορείς να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της διαχείρισης των δασών κατά την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος. Τα περισσότερα δάση της ΕΕ τελούν υπό συνεχή διαχείριση, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν γενικά υψηλή παραγωγικότητα και βιωσιμότητα. Υπάρχουν μακροπρόθεσμα μέτρα προσαρμογής που πρέπει να ληφθούν ήδη από τώρα, δεδομένου ότι ο δασικός τομέας απαιτεί μια μακροπρόθεσμη προοπτική, καθώς οι κύκλοι ζωής εκτείνονται από 15 έως 150 χρόνια.

5.2

Για την αναγέννηση των δασών ενδείκνυται η φύτευση ειδών δένδρων που είναι προσαρμοσμένα σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να προτιμώνται τα εγχώρια είδη δένδρων, διότι προσαρμόζονται καλύτερα στις τοπικές αλλαγές του κλίματος λόγω της γενετικής τους σύνθεσης. Προτίμηση πρέπει να δοθεί στα μικτά δάση, καθώς η παρουσία δένδρων διαφόρων ειδών που έχουν διαφορετικές ιδιότητες επιτρέπει τη μείωση των κινδύνων σε σχέση με τα δάση που περιορίζονται σε ορισμένα συγκεκριμένα είδη.

5.3

Στις περιπτώσεις δασών που αποτελούνται από ένα μοναδικό είδος κωνοφόρου, εκτός του φυσικού χώρου ανάπτυξής τους, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη διαφοροποίηση των εν λόγω δασών προκειμένου να αντιπροσωπεύουν και πάλι την αρχική κατανομή των ειδών δένδρων. Αυτά τα είδη δασών που αποτελούνται από ένα μοναδικό είδος εμφανίζουν μικρή ανθεκτικότητα στις καταιγίδες και στις επιθέσεις των εντόμων που λαμβάνουν συχνά χώρα μετά τις καταιγίδες.

5.4

Πρέπει να αναπτυχθούν σχέδια ετοιμότητας όσον αφορά τη διαχείριση του δάσους, να αναζητηθούν δυνατότητες χρηματοδότησης για την κάλυψη των ενδεχόμενων ζημιών και επιχειρησιακά μοντέλα, έτσι ώστε ο δασικός τομέας να είναι προετοιμασμένος για τις αρνητικές συνέπειες των αιφνίδιων και ακραίων κλιματικών φαινομένων που προκαλούνται από την αλλαγή του κλίματος καθώς και για τις ζημίες που αυτά προκαλούν στα δάση. Οι περιοχές που διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο από τις εν λόγω ακραίες κλιματικές συνθήκες πρέπει να χαρτογραφηθούν. Πρέπει επίσης να σχεδιαστούν επιχειρησιακά μοντέλα για την αντιμετώπιση των απότομων αυξήσεων υλοτόμησης δένδρων και για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας των αγορών ξυλείας.

5.5

Η αλλαγή του κλίματος και το διεθνές εμπόριο των φυτικών υλών αυξάνουν τη διάδοση των φυτικών παρασίτων και των ξένων ειδών. Η ευρωπαϊκή οδηγία για την προστασία των φυτών περιέχει διατάξεις για την εξάλειψη των φυτικών παρασίτων και για την πρόληψη της διάδοσης των παρασίτων, καθορίζει δε τους όρους στον τομέα του διεθνούς εμπορίου δένδρων και σπόρων. Για την αποφυγή της διάδοσης των πιο επικίνδυνων παρασίτων του ξύλου (π.χ. νηματώδης σκώληκας των κωνοφόρων) και για τη διασφάλιση της υγείας των δασών, οι περιοχές της ΕΕ χρειάζονται επαρκώς αυστηρές ρυθμίσεις για την προστασία των φυτών, καθώς και αποτελεσματικούς ελέγχους. Απαιτούνται εθνικές στρατηγικές και προγράμματα για την προστασία από επιθετικά ξένα είδη.

5.6

Η διαχείριση των δασών δεν αντιβαίνει στους στόχους της βιοποικιλότητας. Η βιοποικιλότητα πρέπει να έχει προτεραιότητα κατά τη διαχείριση του δάσους εμπορικής εκμετάλλευσης έτσι ώστε το ξύλο σε αποσύνθεση και οι μικροβιότοποι να παραμένουν εντός της εμπορικής περιοχής, προκειμένου να διατηρηθούν οι ζώντες οργανισμοί. Αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ χορηγούν οικονομικές ενισχύσεις σε ιδιώτες ιδιοκτήτες δασών, οι οποίοι αναλαμβάνουν οικειοθελώς την προστασία τους, ως μέτρο προώθησης της βιοποικιλότητας. Τα συστήματα πιστοποίησης των δασών απαιτούν επίσης να λαμβάνονται υπόψη τα κριτήρια βιοποικιλότητας κατά τη διαχείριση του δάσους.

5.7

Επί του παρόντος, τα εμπορικά δάση της Ευρώπης, με δένδρα υλοτομημένα ή μη, περιέχουν μεγάλη ποσότητα σάπιου ξύλου το οποίο λειτουργεί ως δεξαμενή άνθρακα και χρησιμεύει ως περιβάλλον για τους ζώντες οργανισμούς. Ο μέσος όγκος σάπιου ξύλου είναι 10 m3/ha. Η παρουσία μεγάλων ποσοτήτων τέτοιου ξύλου μπορεί να ενθαρρύνει τη μαζική διάδοση παρασίτων του ξύλου ή να προκαλέσει μεγάλες πυρκαγιές. Τα πλεονεκτήματα ωστόσο της βιοποικιλότητας είναι μεγάλα και για τον λόγο αυτό είναι καθοριστικής σημασίας να μην αφαιρείται από τον χώρο του το ξύλο σε αποσύνθεση που βρίσκεται ήδη στα δάση, για να χρησιμοποιηθεί, παραδείγματος χάριν, ως καύσιμο.

5.8

Η ύπαρξη φυσικών και προστατευόμενων δασών είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας. Όσον αφορά τη δέσμευση άνθρακα, τα φυσικά δάση, κατά τη διάρκεια της ζωής τους καταλήγουν από δεξαμενές άνθρακα σε αποθήκες άνθρακα. Επομένως, η μετάβαση από την ενεργό διαχείριση των δασών στην πλήρη προστασία των δασών σημαίνει τη δημιουργία αποθηκών άνθρακα. Ωστόσο, αυτό μειώνει ταυτόχρονα την αναγκαία έκταση για τα δένδρα που αναπτύσσονται, τα οποία μπορούν να αυξήσουν τον όγκο του άνθρακα που αποθηκεύεται στα δάση και ιδίως να αποτελέσουν πηγή προϊόντων ξύλου, η οποία αντισταθμίζει άλλες μορφές ενέργειας και άλλα υλικά. Επομένως, από την άποψη της αλλαγής του κλίματος, η πλήρης προστασία των δασών δεν είναι τόσο οικολογικά αποτελεσματική όσο η ολοκληρωμένη προστασία σε ένα πλαίσιο εμπορικής διαχείρισης του δάσους.

5.9

Επομένως, από την άποψη της καταπολέμησης της αλλαγής του κλίματος, η πλήρης προστασία των δασών δεν είναι τόσο οικολογικά αποτελεσματική όσο η ολοκληρωμένη προστασία σε ένα πλαίσιο εμπορικής διαχείρισης του δάσους (ξύλο σε αποσύνθεση και μικροί βιότοποι).

6.1

Τα δάση, κατά την φάση ανάπτυξης και μεταποίησης των προϊόντων τους, επηρεάζουν την αλλαγή του κλίματος με τους ακόλουθους τέσσερις τρόπους:

6.2

Εδώ και αρκετές δεκαετίες, τα ευρωπαϊκά δάση λειτουργούν ως δεξαμενές άνθρακα λόγω της μείωσης της υλοτόμησης σε σχέση με την καθαρή ετήσια ανάπτυξη, γεγονός που συνέβαλε στην επιβράδυνση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να συνεχισθεί επ’ αόριστο, καθώς, όταν τα δένδρα γερνούν και φτάνουν στο ανώτερο σημείο της ανάπτυξής τους, τα δάση παύουν να αποθηκεύουν το διοξείδιο του άνθρακα. Για τον λόγο αυτό, τα δάση πρέπει να αποτελούν αντικείμενο συνεχούς διαχείρισης.

6.3

Τα αντισταθμιστικά οφέλη από τη χρήση προϊόντων υλοτομημένης ξυλείας (HWP) (7) είναι σημαντικά για τον περιορισμό της αλλαγής του κλίματος. Ο άνθρακας που προέρχεται από την ατμόσφαιρα δεσμεύεται στην ξυλεία των δασών και στη συνέχεια μεταφέρεται και αποθηκεύεται στα προϊόντα που προέρχονται από ξύλο όπως το χαρτί, τα έπιπλα, οι σανίδες και οι ξύλινες κατασκευές· με τον τρόπο αυτό εξαλείφεται από την ατμόσφαιρα (με την μορφή ξύλινης κατοικίας για παράδειγμα) για πολλούς αιώνες. Στο τέλος του κύκλου της ζωής τους τα προϊόντα από ξύλο ανακυκλώνονται ή καίγονται για την παραγωγή ενέργειας. Η υποβολή εκθέσεων σχετικά με τα προϊόντα του ξύλου που συνδέονται με τα αέρια του θερμοκηπίου, που καθιερώθηκε στο Κυότο, γίνεται σε εθελοντική βάση και οι σχετικές μελέτες παραμένουν ημιτελείς επειδή εν μέρει λαμβάνεται υπόψη το διεθνές εμπόριο.

6.4

Οι υφιστάμενες, εθνικές ή διεθνείς, βάσεις δεδομένων επιτρέπουν τον υπολογισμό της ικανότητας αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα των προϊόντων από ξύλο. Πρέπει να αναπτυχθούν κανόνες υπολογισμού ώστε να καταστεί εφικτός ο υπολογισμός του ισοζυγίου άνθρακα των δασών. Η ΕΕ θα πρέπει να προτείνει στη διάσκεψη για το κλίμα που θα πραγματοποιηθεί στην Κοπεγχάγη το 2009 ο όγκος του άνθρακα που αποθηκεύεται στα προϊόντα ξύλου να συμπεριληφθεί υποχρεωτικά ως τμήμα του υπολογισμού του ισοζυγίου άνθρακα στην μετά το Κυότο περίοδο από το 2012 και μετέπειτα.

6.5

Η ενσωμάτωση της ικανότητας των προϊόντων ξύλου να δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα στον υπολογισμό του ισοζυγίου άνθρακα μπορεί να παρακινήσει τον δασικό τομέα να διαχειρίζεται τα δάση με αποτελεσματικό τρόπο και με μεγαλύτερο σεβασμό στο περιβάλλον. Η συνεχής διαχείριση των δασών είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση της βιωσιμότητας των δασών απέναντι στις αρνητικές συνέπειες της αλλαγής του κλίματος.

7.1

Ο κατασκευαστικός κλάδος μπορεί να διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος, δεδομένου ότι παγκοσμίως το 40 έως 50 % της πρωτογενούς ενέργειας χρησιμοποιείται για τη θέρμανση και τη ψύξη των κτηρίων (8). Εκτιμάται ότι η παραγωγή δομικών υλικών, ο κατασκευαστικός κλάδος και η χρήση των κτηρίων παράγουν σχεδόν το 40 % των εκπομπών CO2. Στην ΕΕ των 27 κρατών μελών καταναλώθηκαν το 2005 συνολικά 1 170,2 Mtoe (εκατομμύρια τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου), εκ των οποίων το 28 % στη βιομηχανία, 30,9 % στις μεταφορές και 41,1 % στα νοικοκυριά. Η θέρμανση και η ψύξη των κτιρίων ευθύνονται για το 8 % των εκπομπών CO2 και μεγάλο ποσοστό των εκπομπών αυτών μπορεί να αποφευχθεί μέσω της επαγγελματικής κατασκευής και των νέων τεχνικών, καθώς και με την αύξηση του ποσοστού ξυλείας στις κατασκευές.

7.2

Το ξύλο είναι ένα δομικό υλικό χαμηλού ενεργειακού δυναμικού, ανανεώσιμο και ουδέτερο σε άνθρακα καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Κανένα άλλο σύνηθες δομικό υλικό δεν χρειάζεται τόσο λίγη ενέργεια για την παραγωγή όσων παράγει το ξύλο. Η χρησιμοποίηση ενός κυβικού μέτρου ξύλου ως υποκατάστατου άλλων δομικών υλικών μειώνει τις εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα κατά 1,1 τόνο κατά μέσο όρο.

7.3

Η ευρύτερη διάδοση της κατασκευής ξύλινων κτιρίων στον κόσμο, και της χρήσης του ξύλου στον κατασκευαστικό κλάδο, περιορίζεται από την έλλειψη ομοιόμορφων προτύπων, κανόνων και κριτηρίων πιστοποίησης. Ο κατασκευαστικός κλάδος πρέπει να διαθέτει αναλύσεις του κύκλου ζωής και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των προϊόντων, βάσει επιστημονικών υπολογισμών, ώστε να είναι εφικτή η σύγκριση διαφορετικών υλικών με αντικειμενικό τρόπο. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών πρέπει να ενσωματώσουν περισσότερα υλικά από ξύλο «οικολογικής κατασκευής» στις πολιτικές εφοδιασμού σε ξύλο και να εφαρμόζουν όρους πιστοποίησης των δασών συμβατούς με τη διεθνή έννοια της αειφορίας.

8.1

Η βιομάζα των δασών είναι η σημαντικότερη και αμεσότερη υφιστάμενη πηγή ανανεώσιμης βιοενέργειας στην Ευρώπη. Η βιομάζα των δασών χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας με τρεις τρόπους:

Η παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και η συνδυασμένη παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού από τη βιομάζα των δασών έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη. Η θερμότητα και ο ηλεκτρισμός παράγονται συνήθως για τις ανάγκες ιδιωτικών χαμηλών κατοικιών και σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς για τη θέρμανση και τον ηλεκτρισμό διαφόρων μεγεθών κτηρίων όπως σχολεία, δημόσια κτήρια, νοσοκομεία, κοινότητες ή πόλεις. Η τεχνολογία παραγωγής βιοκαυσίμων από τη βιομάζα των δασών και πρώτων υλών από ξύλο είναι ακόμη υπό δοκιμή και σε φάση ανάπτυξης και χρήζει περαιτέρω επιδοτήσεων. Η πυρόλυση της βιομάζας, που παράγει ξυλάνθρακα κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ως υλικό βελτίωσης του εδάφους, είναι μια νέα δυνατότητα για τη βελτίωση της ενεργειακής αξίας και της αποτελεσματικότητας του εδάφους ως δεξαμενής άνθρακα.

8.2

Το 2006 η ΕΕ των 25 παρήγαγε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές γύρω στους 110 μεγατόνους, πράγμα που αντιστοιχεί στο 14 % περίπου της συνολικής χρήσης ενέργειας. (Eurostat 2008). Το μεγαλύτερο μέρος, το 65 %, αυτής της ανανεώσιμης ενέργειας παράχθηκε από βιομάζα, που με τη σειρά της αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα (60 %) της δασικής ενέργειας. Το ποσοστό χρήσης της δασικής ενέργειας επί του συνόλου της ενέργειας διαφέρει πολύ μεταξύ των κρατών της ΕΕ των 27.

8.3

Στην παραγωγή βιοκαυσίμων από προϊόντα δασικής ξυλείας συμβάλλουν τα διαφόρων ειδών υπολείμματα υλοτομίας όπως τα ροκανίδια, οι κόκκοι από πολτό ξύλου, οι μπρικέτες (πλιθάνθρακας), τα κούτσουρα και οι ρίζες, ο ξυλάνθρακας, το ξυλαέριο και τα ταχέως αναπτυσσόμενα δένδρα όπως η ιτιά. Τα υποπροϊόντα της δασικής βιομηχανίας (τα υγρά βιομηχανικά απόβλητα πολτοποίησης και τα υπολείμματα ξυλείας όπως η μαύρη αλισίβα, ο φλοιός, τα πριονίδια και τα υπολείμματα κατεργασίας και ανακύκλωσης ξύλου), παρέχουν σημαντικό ενεργειακό δυναμικό και χρησιμοποιούνται εντατικά στην παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού, ιδιαίτερα στην ολοκληρωμένη δασική βιομηχανία. Η χρήση υποπροϊόντων και ανακυκλωμένου ξύλου για ενεργειακούς σκοπούς μπορεί να φτάσει το 30–50 % της χρήσης στρογγυλής ξυλείας.

8.4

Η χρήση της δασικής βιοενέργειας πρέπει να αυξηθεί περισσότερο από ό,τι σήμερα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με προκαταρκτικές μελέτες εκτιμάται ότι το δυναμικό εκμετάλλευσης της βιομάζας των δασών της Ευρώπης ανέρχεται σε 100-200 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τον χρόνο, δεδομένου ότι η εκμετάλλευση των δασών δεν απειλεί το περιβάλλον ούτε τη βιοποικιλότητα των δασών ή την προστασία του τοπίου. Σήμερα ο όγκος της δασικής βιομάζας που αξιοποιείται ξεχωριστά και σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση της στρογγυλής ξυλείας ανέρχεται στο 10–15 % του δυναμικού εκμετάλλευσης.

8.5

Η αυξημένη χρήση της βιομάζας των δασών δημιουργεί νέες δυνατότητες και στους ιδιοκτήτες εφόσον τους παρέχει ευρύτερη αγορά ξυλείας και ανταγωνιστικές τιμές αλλά και στα πριονιστήρια, τα οποία μπορούν να πωλούν περισσότερα υποπροϊόντα. Η έντονη ζήτηση δασικής βιομάζας ενδέχεται να αλλάξει την αγορά στρογγυλής ξυλείας πράγμα που θα οδηγήσει στην αύξηση του ανταγωνισμού για τις πρώτες ύλες ξυλείας μεταξύ του τομέα της βιοενέργειας και της βιομηχανίας που χρησιμοποιεί στρογγυλή ξυλεία. Η υποστήριξη της τελικής χρήσης, π.χ. τα τιμολόγια τροφοδότησης για την παραγωγή πράσινης ενέργειας είναι σημαντικό μέσο για την ανάπτυξη διαφόρων στρατηγικών βιοενέργειας τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Η αύξηση της χρήσης της βιοενέργειας πρέπει να αποτελέσει το μέσο στήριξης της περιφερειακής ανάπτυξης της ΕΕ.

8.6

Οι αγορές καυσίμων από ξύλο και ιδιαιτέρως καυσόξυλων είναι κυρίως τοπικές, αλλά η αύξηση της χρήσης ενέργειας από ξύλο στην ΕΕ θα ενθαρρύνει σημαντικά την επιχειρηματική δραστηριότητα και θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας στον τομέα των σχετικών μηχανημάτων και του εξοπλισμού. Για την παραγωγή κόκκων από πολτό ξύλου, πλιθάνθρακα και άλλων επεξεργασμένων καυσίμων από ξύλο απαιτούνται ειδικά μηχανήματα και ειδικός εξοπλισμός. Για την παραγωγή ενέργειας απαιτείται μεγάλος αριθμός από λέβητες και άλλα εξαρτήματα με μεγάλη οικονομική αξία και δυναμικό ανάπτυξης. Η αύξηση της χρήσης ενέργειας από ξύλο παρέχει επίσης σημαντικές πιθανότητες εξαγωγής τεχνολογίας εκτός της ΕΕ.

8.7

Το έργο θέσπισης προτύπων για την παραγωγή βιώσιμης βιομάζας έχει ξεκινήσει στο πλαίσιο της κοινοτικής οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα πρότυπα είναι σημαντικά για τη διασφάλιση της παραγωγής και εφοδιασμού βιώσιμης δασικής βιοενέργειας και την εφαρμογή κοινών διαδικασιών. Τα πρότυπα για τη βιώσιμη παραγωγή δασικής βιομάζας πρέπει να πληρούν τα διευρωπαϊκά κριτήρια της MCPFE, προκειμένου να αποφευχθεί περιττή επικάλυψη έργου.

9.1

Η δημιουργία νέων δασών μέσω της αναδάσωσης αποτελεί το αποτελεσματικότερο μέσο για την εξάλειψη του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει τα σχέδια αναδάσωσης στις αναπτυσσόμενες χώρες ως τμήμα της αναπτυξιακής της πολιτικής, εφόσον διαφαίνεται ότι η αλλαγή του κλίματος αυξάνει τις οικονομικές διαφορές μεταξύ των βιομηχανικών και των αναπτυσσόμενων χωρών. Τα σχέδια αναδάσωσης θα πρέπει να συνοδεύονται από κατάλληλες στρατηγικές που να στηρίζουν την ανάπτυξη υποδομών, την πολυλειτουργική χρήση των δασών και τη χρηστή διακυβέρνηση στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ΕΕ θα πρέπει να καταβάλει προσπάθειες για την πρόληψη της παράνομης υλοτομίας στις αναπτυσσόμενες χώρες, την προώθηση της βιώσιμης διαχείρισης των δασών και την παροχή βοήθειας στις χώρες αυτές όσον αφορά τον καθορισμό των εθνικών όπως σχεδίων δασοκομίας σε συνεργασία με όπως τομείς.

9.2

Στους υπολογισμούς του ισοζυγίου του άνθρακα του πρωτοκόλλου του Κυότο για την αλλαγή χρήσης γης δεν προβλέπεται τίποτα για τις αναπτυσσόμενες χώρες που να επιτρέπει τη συνεκτίμηση της μείωσης των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα που προκύπτει από την πρόληψη του αφανισμού των δασών. Επειδή η αποψίλωση των δασών αυξάνει πολύ τις εκπομπές CO2, η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει την ανάπτυξη και υιοθέτηση του αποκαλούμενου μέσου REDD προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στους υπολογισμούς των αερίων του θερμοκηπίου κατά την αλλαγή χρήσης γης κατά την μετά το Κυότο περίοδο από το 2012 και μετέπειτα. Τούτο προϋποθέτει τον καθορισμό μιας τιμής για την αξιολόγηση του αποθηκευμένου άνθρακα ούτως ώστε με την εμπορία των εκπομπών τα κράτη μέλη της ΕΕ να μπορέσουν να αποτρέψουν την αποψίλωση των τροπικών δασών.

9.3

Στην ΕΕ έχει αναπτυχθεί το σύστημα αδειών FLEGT (9) το οποίο αποσκοπεί στην αποτροπή πώλησης στις αγορές της ΕΕ προϊόντων παράνομης υλοτομίας. Το σύστημα αδειών FLEGT προωθεί και στηρίζει, μέσω ενός πλαισίου εταιρικής σχέσης ανά χώρα, τη βιώσιμη διαχείριση των δασών και ενθαρρύνει τη συνεργασία των κρατών μελών της ΕΕ με τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ΕΕ πρέπει να στηρίξει την περαιτέρω ανάπτυξη του συστήματος FLEGT και τη διάδοσή του παγκοσμίως. Η πρόληψη της παράνομης υλοτομίας ενδέχεται να επιβραδύνει την αποψίλωση των τροπικών δασών και τη ρύπανση από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που αυτή προκαλεί. Τα συστήματα πιστοποίησης των δασών που λειτουργούν σε εθελοντική βάση όπως τα προγράμματα PEFC (10) και FSC (11) αποσκοπούν στη μείωση της παράνομης υλοτομίας.

9.4

Μέσω διεθνών συμφωνιών και οργανισμών όπως ο Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), η Οικονομική Επιτροπή για την Ευρώπη, η EUROSTAT και η MCPFE, συλλέγονται στοιχεία για τους δασικούς πόρους της Ευρώπης, τον άνθρακα που δεσμεύεται, τον κύκλο του άνθρακα, τη βιοποικιλότητα των δασών, των προϊόντων τους και τον προστατευτικό τους ρόλο, αλλά χρειάζεται επειγόντως περισσότερη γνώση και έρευνα. Κατά την ανάπτυξη των συστημάτων παρακολούθησης της Κοινότητας, όπως το νέο σχέδιο FutMon, πρέπει να αξιοποιηθούν και να αναπτυχθούν τα υφιστάμενα εθνικά, πανευρωπαϊκά και παγκόσμια συστήματα παρακολούθησης και να εξασφαλιστεί ότι οι ιδιοκτήτες γης είναι πλήρως προστατευμένοι κατά τη συλλογή και τη δημοσίευση των στοιχείων. Η ΕΕ πρέπει μέσω του προγράμματος πλαισίου για την έρευνα να στηρίξει περαιτέρω τα θέματα αυτά και τη διάδοση πληροφοριών και να προωθήσει την βασική και εφαρμοσμένη έρευνα μέσω αναπτυξιακών σχεδίων.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/9

1.1

Η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση αποτελεί την ανταπόκριση της ΕΟΚΕ στην πρόσκληση της τσεχικής Προεδρίας και επικεντρώνεται στις σχέσεις μεταξύ εργοδοτών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Στη γνωμοδότηση αυτή διατυπώνονται συστάσεις προς τις επιχειρήσεις, τις ενώσεις επιχειρήσεων, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία, καθώς και προς την Ε.Ε., και σκιαγραφούνται οι άξονες που πρέπει να τηρηθούν για την έναρξη του κοινωνικού διαλόγου και του διαλόγου των πολιτών με το σύνολο των ενδιαφερομένων θεσμών και φορέων.

1.2

Η προσέγγιση του θέματος στηρίζεται στα ακόλουθα δεδομένα:

1.3

Προβάλλονται διάφοροι μεθοδολογικοί άξονες προτεραιότητας:

Ένας γενικός προσανατολισμός στο πλαίσιο του ανταγωνισμού και υπέρ ενός πρότυπου εταιρικής σχέσης μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων παραγόντων.

1.4

Η ΕΟΚΕ προτείνει να οικοδομηθεί σε ευρωπαϊκή κλίμακα ένα νέο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων με προοπτική την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων που προσφέρει η ευρωπαϊκή διάσταση, αλλά και για την κοινωνική πρόοδο. Η ΕΟΚΕ συνιστά την έναρξη μιας ευρωπαϊκής προσπάθειας που θα μπορούσε να ονομαστεί «Διαδικασία της Πράγας» αναφερόμενη στη διάσκεψη «Εταιρική σχέση μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και εργοδοτών» που θα πραγματοποιηθεί στις 6 και 7 Απριλίου στην Πράγα με πρωτοβουλία της τσεχικής Προεδρίας. Αυτή θα μπορούσε να προσλάβει το σχήμα ενός αρκετά ευρέως ευρωπαϊκού πλαισίου αναφοράς που θα επιτρέπει στους επιτόπιους φορείς να προωθήσουν σε τοπικό και εθνικό επίπεδο καινοτόμες δράσεις που αποσκοπούν στα ακόλουθα:

1.5

Η ΕΟΚΕ συνιστά να χρηματοδοτηθεί η διαδικασία από τώρα μέχρι το 2013 από τα διαρθρωτικά ταμεία και τα τρέχοντα προγράμματα (Leonardo, Grundtvig, Erasmus για τους φοιτητές, Erasmus για τους μαθητευόμενους, Erasmus για τους επιχειρηματίες, …), τα οποία θα πρέπει να προσαρμοστούν εάν είναι απαραίτητο. Τα διαρθρωτικά ταμεία πρέπει να είναι σε θέση να παρεμβαίνουν για την ενίσχυση της αρχικής κατάρτισης. Μετά το 2003 θα μπορούσε να προταθεί ένα ειδικό συμπληρωματικό πρόγραμμα.

2.1

Στο σύνολο της ευρωπαϊκής επικράτειας, η ανάπτυξη και η ποιότητα ζωής εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το πολιτιστικό και επιστημονικό επίπεδο, το οποίο με τη σειρά του εξαρτάται από την ποιότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων. Πρέπει να υπογραμμισθεί ότι, στην Ευρώπη, η εταιρική σχέση επιχείρησης/εκπαίδευσης βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα σύνολο σημαντικών προβλημάτων, τα οποία συνδέονται:

Η εταιρική σχέση πρέπει επίσης να ενσωματώνει τα ακόλουθα:

2.2

Κατά παράδοση, η Ευρώπη στηριζόταν στις μακροπρόθεσμες προβλέψεις όσον αφορά τις επαγγελματικές δεξιότητες. Ωστόσο, σε μία ταχέως μεταβαλλόμενη παγκόσμια οικονομία, πρέπει να υπάρχει στενότερη συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων όσον αφορά τις άμεσες και μελλοντικές απαιτήσεις της βιομηχανίας και ιδιαίτερα των ΜΜΕ.

2.3

Εδώ και καιρό υπάρχουν πολύ θετικές εμπειρίες, οι οποίες εγγράφονται στην αποστολή της τεχνικής, της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο πλαίσιο εταιρικών σχέσεων που τους επιτρέπουν να συνυπάρχουν με το οικονομικό περιβάλλον μέσω πολλαπλών –τυπικών ή άτυπων– συμφωνιών, οι οποίες συνδέουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα με τις επιχειρήσεις και αντιστρόφως. Πέραν των καλών πρακτικών που παρατηρούνται σχεδόν παντού και χωρίς να θίγονται οι αρμοδιότητες κάθε πλευράς και ιδιαιτέρως εκείνες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που αφορούν την απονομή διπλωμάτων σε κατάσταση πλήρους αυτονομίας, υπάρχει έντονη φιλοδοξία για την οικοδόμηση βιώσιμων εταιρικών σχέσεων που αποσκοπούν στην επίτευξη συνεργιών, τη συσπείρωση δυνάμεων και ταλάντων με απώτερο στόχο την από κοινού ανεύρεση των κατάλληλων απαντήσεων στις οικονομικές και τις κοινωνικές ανάγκες.

Οι επιχειρήσεις και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα επιδιώκουν προφανώς διαφορετικούς στόχους. Ωστόσο, με την προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών, τη σύναψη εταιρικών σχέσεων και την κατάρτιση κοινών σχεδίων, μπορούν να κατορθώσουν να εξασφαλίσουν με καλύτερο τρόπο την επιτυχία της αποστολής τους. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αν όχι αιώνες, υπάρχουν σε πολλά κράτη μέλη παραδείγματα εναλλασσόμενης εκπαίδευσης και συστημάτων κατάρτισης σύμφωνα με τα οποία η εκπαίδευση πραγματοποιείται στο σχολείο και στην εταιρία (διττό σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευσης στη Γερμανία, apprentissage στη Γαλλία, apprenticeships στο Ηνωμένο Βασίλειο κ.λπ.). Η εναλλασσόμενη εκπαίδευση απέδειξε την υψηλή προστιθέμενη αξία των συνεχών, διαρθρωμένων και ολοκληρωμένων εταιρικών σχέσεων.

2.4

Υπό ιδανικές συνθήκες, μια επιχείρηση συνεισφέρει γνώσεις σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς, τόσο στο άμεσο μέλλον όσο και προορατικά, και παρέχει έτσι τη δυνατότητα καλύτερου προσανατολισμού της προσφοράς στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης. Αποτελεί δεξαμενή τεχνογνωσίας, επαγγελματικών προσόντων και τεχνικών μέσων.

2.5

Ομοίως, στον τομέα της εκπαίδευσης, υπάρχει συγκέντρωση τεχνικών και επιστημονικών γνώσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν πρακτικά: προετοιμασία στο περιβάλλον εργασίας, ανάπτυξη νέων προσφορών και διαδικασιών καλλιέργειας προσόντων.

3.1

Παρά τις πολυάριθμες θετικές εμπειρίες, οι πρωτοβουλίες για τη σύναψη εταιρικών σχέσεων μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και εργοδοτών παραμένουν ολιγάριθμες και συχνά περιορίζονται στην τεχνική και την επαγγελματική κατάρτιση. Ενόψει της οικονομικής κρίσης, «η αξιοποίηση του δυναμικού αυτών των εταιρικών σχέσεων» αποτελεί αναγκαιότητα, δεδομένου ότι η καλύτερη προσαρμογή της κατάρτισης στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και η καλύτερη αξιοποίηση των προσόντων και των ανθρώπινων πόρων στις επιχειρήσεις αποτελούν καθοριστικές προϋποθέσεις επιτυχούς ανάκαμψης.

3.2

Εξυπακούεται ότι το πλαίσιο της νέας αυτής ευρωπαϊκής εταιρικής σχέσης πρέπει να εμφανίζει πολυμορφία. Πρέπει να περιλαμβάνει, με εξατομικευμένο τρόπο, τους διάφορους εμπλεκόμενους παράγοντες:

3.3

Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι επιχειρήσεις φέρουν μια κοινή ευθύνη, ιδίως στο επίπεδο των αντιπροσωπευτικών οργανώσεών τους: να προτείνουν από κοινού διαύλους και προσφορές κατάρτισης.

3.4

Η επιχείρηση βρίσκεται αντιμέτωπη με την αναγκαιότητα να αποκτήσει μεγάλη ποικιλία προσόντων, τα οποία σχετίζονται με τις διάφορες διαστάσεις που καθορίζουν ή επηρεάζουν την οργάνωση, τη λειτουργία και την οικονομική της δραστηριότητα: τεχνολογική πρόοδος, διεθνοποίηση, αποϋλοποίηση των αγορών. Η επιχείρηση οφείλει, αφενός, να βρει στην αγορά εργασίας τις αντίστοιχες ικανότητες και, αφετέρου, να καλλιεργεί τα προσόντα των υπαλλήλων, αλλά και των σημερινών και των μελλοντικών στελεχών της ανάλογα με τις επαγγελματικές απαιτήσεις. Από την πλευρά τους, οι μισθωτοί βρίσκονται αντιμέτωποι με την αντίστοιχη αναγκαιότητα να αναπτύξουν την απασχολησιμότητά τους στα επαγγέλματά τους, να εξασφαλίσουν την επικύρωση των προσόντων που έχουν αποκτήσει μέσω διπλωμάτων αναγνωρισμένης αξίας τόσο εντός της επιχείρησης όσο και εκτός αυτής, στην ευρύτερη αγορά εργασίας.

3.5

Η δυναμική της εξέλιξης της εκπαίδευσης στην Ευρώπη κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από δύο φαινόμενα: τη μαζικοποίηση και τη διαφοροποίηση της εκπαίδευσης. Η ταχεία αύξηση του αριθμού των μαθητών και των σπουδαστών τις τελευταίες δεκαετίες, είχε ταυτόχρονα ως αποτέλεσμα την έντονη διαφοροποίηση του πληθυσμού (ηλικιακές δομές, εκπαιδευτικό ιστορικό, κοινωνική προέλευση κλπ.), η οποία δημιούργησε με τη σειρά της την ανάγκη προσαρμοσμένων μεθόδων εργασίας και ειδικών χειρισμών.

3.6

Παρά τις σημερινές δυσχέρειες, οι δυνατότητες συνεργασίας για τον σκοπό αυτό είναι τεράστιες, και υπάρχουν τρεις πτυχές που πρέπει να τονιστούν στο συγκεκριμένο επίπεδο προσέγγισης του προβλήματος:

4.2.1

Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η οποία δρομολογήθηκε με την ονομασία «διαδικασία της Μπολόνια» το 1999 από τους υπουργούς παιδείας και τους υπευθύνους των πανεπιστημίων 29 χωρών, οδήγησε σε μια σημαντική μεταρρύθμιση, η οποία συγκεντρώνει επίσημα 46 χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

4.2.2

Στόχος είναι η σύσταση ενός ευρωπαϊκού χώρου κατάρτισης, ο οποίος θα επιτευχθεί κυρίως με την εναρμόνιση των πανεπιστημιακών τίτλων στην Ευρώπη: Πτυχίο/Bachelor - Master - Διδακτορικό, εναρμόνιση η οποία θα επιτρέψει κυρίως τη συγκρισιμότητα των σπουδών και, επομένως, την κυκλοφορία των σπουδαστών και την κινητικότητα προσώπων.

4.2.3

Πρέπει, όμως, να σημειωθεί:

4.3.1

Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε στην ΕΕ το 2002 και έχει στόχο να καταστούν τα συστήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) ποιοτικά σημεία αναφοράς. Έτσι, ενθαρρύνθηκαν έντονα δράσεις παρεμφερείς με τη διαδικασία της Μπολόνια, αλλά προσαρμοσμένες στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

4.3.2

Τα προγράμματα Leonardo και Grundtvig, τα οποία επιτρέπουν καταρχάς την κινητικότητα προσώπων που επιθυμούν να αποκομίσουν επαγγελματική εμπειρία στην Ευρώπη και διευκολύνουν τις ανταλλαγές καλών πρακτικών μεταξύ φορέων που είναι αρμόδιοι για την κατάρτιση και, κατά δεύτερον, στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας και στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης ενηλίκων και προσφέρουν στους ευρωπαίους πολίτες περισσότερες δυνατότητες να βελτιώνουν την κατάρτισή τους καθόλη τη διάρκεια του βίου τους, εξακολουθούν να είναι γνωστά σε έναν περιορισμένο κύκλο και δεν έχουν αναπτύξει την κρίσιμη μάζα που θα επέτρεπε την ανάπτυξη των στόχων τους. Χωρίς να αμφισβητούνται τα δεδομένα, στο μέλλον θα ήταν σκόπιμο να ενισχυθούν τα μέσα δράσης που διαθέτουν.

4.3.3

Η δήλωση του Συμβουλίου του Bordeaux (26/11/2008) ακολουθεί την κατεύθυνση της διαδικασίας της Κοπεγχάγης για την ενισχυμένη ευρωπαϊκή συνεργασία στο χώρο της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης. Επίσης, επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα κινητοποίησης των απαραίτητων δημοσίων και ιδιωτικών πόρων, και μάλιστα με την προσφυγή σε μέσα, όπως τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία, το ΕΤΠΑ και τα δάνεια της ΕΤΕ.

Διαπιστώνοντας τις υφιστάμενες ανεπάρκειες σε ό,τι αφορά στις δεξιότητες και την ανάγκη ανάπτυξης δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την πρόβλεψη των αναγκών, η δήλωση του Bordeaux προβλέπει την ευρύτερη δυνατή ανάπτυξη του συντελεστή επαγγελματική κατάρτιση και την παρέμβαση των κρατών μελών, της Επιτροπής και των κοινωνικών εταίρων.

5.1

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση για την πρόοδο του προγράμματος «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010» (3), η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να αγνοήσει την υστέρησή της στον τομέα της εκπαίδευσης ούτε τη δυσκολία της να προτείνει στις επιχειρήσεις πρόσωπα που να διαθέτουν βασική κατάρτιση και επαρκή εξειδίκευση για την αντιμετώπιση των τεχνολογικών προκλήσεων και του σημερινού πλαισίου της παγκοσμιοποίησης. Για τον σκοπό αυτό, η ενδοευρωπαϊκή κινητικότητα αποτελεί αναγκαιότητα, όπως και η εκμάθηση ξένων γλωσσών στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την πολυγλωσσία. Επομένως, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το ενδιαφέρον για μια διασταυρούμενη προσέγγιση στο θέμα των σχέσεων μεταξύ επιχειρήσεων και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αποτελεί αναγκαιότητα τόσο για την απόκριση στο πρόβλημα όσο, και κυρίως, για την κατάργηση του διαχωρισμού των εθνικών εκπαιδευτικών πολιτικών και την απελευθέρωση – επιτέλους - των δυνατοτήτων ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό.

5.2

Πρέπει να ενισχυθούν περισσότερο οι σχολές και τα πανεπιστήμια που επιχειρούν να μην περιορίζουν την προσφορά τους στην αρχική κατάρτιση, αλλά να χρησιμοποιούνται και ως ιδρύματα συνεχούς κατάρτισης. Για παράδειγμα, με εξαίρεση ορισμένα κράτη μέλη, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν είναι επιλέξιμα για τη χορήγηση οικονομικής συνδρομής στο πλαίσιο των διαρθρωτικών προγραμμάτων για την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων. Ωστόσο, οι εμπειρίες των χωρών στις οποίες υπάρχει η συγκεκριμένη δυνατότητα πρόσβασης δείχνουν ότι η εν λόγω πρωτοβουλία μπορεί να συμβάλει θετικά και σημαντικά στην σύσφιξη των σχέσεων με τις επιχειρήσεις, καθώς και στην αύξηση εν γένει της ποιότητας της προσφοράς εκπαίδευσης και κατάρτισης.

5.3

Το κυριότερο μειονέκτημα που καταλογίζεται στα ευρωπαϊκά προγράμματα είναι η έλλειψη φιλοδοξίας λόγω των περιορισμένων προϋπολογισμών που διαθέτουν. Έτσι, αντί να προταθεί απλώς ένα ακόμη ευρωπαϊκό πρόγραμμα, το οποίο θα παραμείνει γνωστό σε περιορισμένο κύκλο και θα αγγίξει ένα κοινό πολύ περιθωριακό και ελιτίστικο, θα έπρεπε μάλλον να υιοθετηθεί μια συστημική προσέγγιση βασισμένη σε μηχανισμούς πιο απλούς (όχι γραφειοκρατικούς, όπως συμβαίνει πάρα πολύ συχνά με τα ευρωπαϊκά προγράμματα) και πιο φιλόδοξους με:

5.4

Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση συνιστά τεράστιο πλεονέκτημα για την ανταλλαγή εμπειριών και την επέκταση των υφιστάμενων δυνατοτήτων, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ευρύτερο και πλουσιότερο πλαίσιο για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και να προσφερθεί στις επιχειρήσεις μια εσωτερική αγορά που τους παρέχει δυνατότητες ανάπτυξης. Στο πλαίσιο της διαδικασίας της Πράγας, η διάσκεψη «Εταιρική σχέση μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και εργοδοτών», που θα πραγματοποιηθεί στις 6 και 7 Απριλίου στην Πράγα με πρωτοβουλία της τσεχικής Προεδρίας, θα μπορούσε να προσφέρει μια πολιτική δυναμική και ένα λειτουργικό χάρτη πορείας που χρειάζονται.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/14

1.1

Η κινητικότητα στην Ευρώπη πρέπει να παραμείνει πολιτική προτεραιότητα για την ΕΕ, και τούτο ιδίως σε μια περίοδο κατά την οποία η ήπειρος βρίσκεται αντιμέτωπη με τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και των τεχνολογικών μεταλλαγών, ενώ ταυτόχρονα υφίσταται αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις. καθώς και τις συνέπειες της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης. Η προσέγγιση που θα υιοθετηθεί για την ενίσχυση της κινητικότητας πρέπει να σέβεται τις ιδιαίτερες συνθήκες των διαφόρων κρατών μελών, αλλά πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο αποτελεσματικού συντονισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να απολαύει στήριξης σε εθνικό επίπεδο και να χαρακτηρίζεται από διαφάνεια. Οι διατάξεις που θα θεσπισθούν πρέπει να συμβάλουν στη δημιουργία μιας νέας έννοιας δίκαιης και ισορροπημένης κινητικότητας, καθώς και στην προώθηση της ανάπτυξης νέων μορφών κινητικότητας.

1.2

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του σχεδίου δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κινητικότητα στην εργασία (2007-2010), και θεωρεί ότι πρόκειται για ένα μέσο το οποίο θα επιτρέψει την κατάργηση των εναπομενόντων εμποδίων και την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την ανάπτυξη και την απασχόληση.

1.3

Επίσης, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να δημοσιεύσει το 2009 μια Πράσινη Βίβλο σχετικά με την κινητικότητα των νέων και αναμένει με μεγάλο ενδιαφέρον τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα του δημόσιου διαλόγου.

1.4

Η ΕΟΚΕ ζητεί την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ευρωπαϊκού συστήματος κινητικότητας στην εργασία EURES και τη λήψη και άλλων μέτρων με στόχο, ειδικότερα, τη βελτίωση της ποιότητας, της έκτασης και της προσιτότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και των πληροφοριών, καθώς και την περαιτέρω ευαισθητοποίηση των ευρωπαίων πολιτών, και ιδίως των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνιστά να αναλυθούν οι λόγοι που εξηγούν το χαμηλό ποσοστό ορισμένων κατηγοριών εργαζομένων, και ιδίως των ανειδίκευτων ή ελάχιστα ειδικευμένων εργαζόμενων, επί του συνολικού αριθμού των χρηστών της πύλης.

1.5

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να ενσωματώσουν τη διάσταση της κινητικότητας σε όλες τις σχετικές πολιτικές αποφάσεις τους, και να συμπεριλάβουν, στο πνεύμα των ολοκληρωμένων κατευθυντήριων γραμμών για την ανάπτυξη και την απασχόληση (1), τους στόχους που τίθενται στην εθνική στρατηγική τους και στο εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν προσπάθειες ώστε να θεσπίσουν προγράμματα ενεργητικής πολιτικής της αγοράς εργασίας που θα ευνοούν την κινητικότητα.

1.6

Γενικά, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προσπάθεια που αποσκοπεί στον όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικό συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, και συγχαίρει τη γαλλική Προεδρία για τα ικανοποιητικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν κατά τη διαπραγμάτευση των τροποποιήσεων του κανονισμού 883/2004 (2) σύμφωνα με τα συμπεράσματα της συζήτησης σχετικά με τον κανονισμό εφαρμογής. Η ΕΟΚΕ ζητεί εκ νέου την εφαρμογή, όσο το δυνατόν ταχύτερα, του εν λόγω κανονισμού εφαρμογής, προκειμένου να ενεργοποιηθούν, όσο το δυνατόν συντομότερα, η βελτίωση και η απλοποίηση που ευνοούν την κινητικότητα στην ΕΕ και οι οποίες απορρέουν από τις διατάξεις του.

1.7

Όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού 883/2004, η ΕΟΚΕ συνιστά μια από τις μελλοντικές γνωμοδοτήσεις της να αφορά ειδικότερα τη συνάφεια του εν λόγω κειμένου με τον κανονισμό 1612/68/ΕΟΚ (3), με την οδηγία 2004/38/ΕΚ και με τις σχετικές αποφάσεις του ΔΕΚ, με στόχο τη μεγαλύτερη διαφάνεια, την ασφάλεια του δικαίου και τον σεβασμό της αρχής της ισότητας από τα κράτη μέλη.

1.8

Παρότι υποδέχθηκε θετικά την πρόταση οδηγίας σχετικά με τη δυνατότητα μεταφοράς των δικαιωμάτων στο πλαίσιο των συστημάτων επαγγελματικής συνταξιοδότησης (4), η οποία αποτελεί τη νέα συμβολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αύξηση της διασυνοριακής κινητικότητας στην ΕΕ, η ΕΟΚΕ εκφράζει σοβαρές επιφυλάξεις όσον αφορά το περιεχόμενό της. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι, στην πραγματικότητα, το περιεχόμενο της οδηγίας δεν θα συμβάλει στην κατάργηση των κυριότερων εμποδίων στη διασυνοριακή κινητικότητα όσον αφορά τη δυνατότητα μεταφοράς των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων και τη διπλή φορολόγησή τους. Επιπλέον, η πρόταση περιέχει και άλλες διατάξεις, οι οποίες συνεπάγονται την αύξηση του κόστους διαχείρισης των συνταξιοδοτικών συστημάτων και απειλούν τη μελλοντική ανάπτυξή τους.

1.9

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έκθεσης που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2008 σχετικά με τα πλεονεκτήματα του EUROPASS, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλύσει τα αίτια του χαμηλού ποσοστού των ελάχιστα ειδικευμένων προσώπων μεταξύ των χρηστών. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων όλων των εργαλείων του EUROPASS, και ειδικότερα του EUROPASS Κινητικότητα, μέσω πιο ενεργητικού ευρωπαϊκού συντονισμού, εθνικής στήριξης, συμμετοχής όλων των ενδιαφερομένων και μεγαλύτερης διαφάνειας. Όσον αφορά το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων (ΕΠΕΠ), η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική τη δημιουργία συνδέσμων με το ευρωπαϊκό σύστημα μεταφοράς διδακτικών μονάδων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και στην κατάρτιση. Για να μπορέσει το ΕΠΕΠ να προσφέρει προστιθέμενη αξία, πρέπει να παραμείνει απλό, να εμπνέει εμπιστοσύνη και να βοηθήσει αποτελεσματικά τις επιχειρήσεις να βρουν το ξένο εργατικό δυναμικό που χρειάζονται.

1.10

Η ΕΟΚΕ έλαβε γνώση με ιδιαίτερο ενδιαφέρον της δεύτερης έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της 18ης Νοεμβρίου 2008, σχετικά με τις μεταβατικές περιόδους για τα νέα κράτη μέλη, και ζητεί από εκείνα που εξακολουθούν να εφαρμόζουν μεταβατικό καθεστώς για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων να σεβασθούν τα συμπεράσματα της έκθεσης, καθώς και τις διαδικασίες που απορρέουν από τις συνθήκες. Πρόκειται για την προϋπόθεση που θα επιτρέψει την εφαρμογή της έννοιας της «δίκαιης κινητικότητας» (στα αγγλικά: «fair mobility»), την αποφυγή του κοινωνικού ντάμπινγκ και της παράνομης εργασίας.

1.11

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της αφενός για την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συστήσει επιτροπή εμπειρογνωμόνων για τους αποσπασμένους εργαζόμενους, η οποία θα ασχοληθεί με τα τεχνικά θέματα που συνδέονται με την εφαρμογή της οδηγίας, αφετέρου για την πρόσκληση προς τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους να εκπονήσουν μία κοινή ανάλυση των επιπτώσεων που έχουν οι αποφάσεις του ΔΕΚ.

1.12

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην καθυστέρηση εφαρμογής της οδηγίας 2005/36/ΕΚ σχετικά με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων στα κράτη μέλη (προθεσμία έναρξης ισχύος: 27.10.2007).

1.13

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η νομοθετική πρόταση που υποβάλλεται επί του παρόντος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με στόχο τη διευκόλυνση των οικονομικών μεταναστεύσεων υπηκόων τρίτων χωρών αποτελεί επιπρόσθετη προσπάθεια της Επιτροπής για την προώθηση της κινητικότητας και των οικονομικών μεταναστεύσεων στην Ευρώπη. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των υπηκόων τρίτων κρατών, τα οποία περιέχονται στην παρούσα πρόταση οδηγίας και τα οποία στηρίζονται στην αρχή της ίσης μεταχείρισης, αποτελούν ορθή βάση για τις νομικές διατάξεις στον τομέα της μετανάστευσης και πρέπει να επεκταθούν σε όλες τις κατηγορίες οικονομικών μεταναστών. Για την ΕΟΚΕ, τα μεταβατικά μέτρα που περιορίζουν προσωρινά την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων που προέρχονται από τα νέα κράτη μέλη αποτελούν παρέκκλιση που πρέπει να εξαλειφθεί σύντομα, ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά την απασχόληση προσώπων με υψηλά προσόντα (5).

1.14

Η ΕΟΚΕ σέβεται πλήρως την αυτονομία των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων και προβλέπει ότι θα συμβάλουν ενεργά στην αύξηση της κινητικότητας με στόχο τη βελτίωση της κατάστασης στις αγορές απασχόλησης και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ.

1.15

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και την Επιτροπή να συνεργαστούν για την κατάρτιση, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης, χωρίς διακρίσεις, τα οποία απευθύνονται στους πολίτες και τις οικογένειές τους που επιστρέφουν στα κράτη όπου είχαν τον τόπο κατοικίας ή διαμονής τους ύστερα από μια περίοδο εργασίας σε άλλο κράτος μέλος.

2.1

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όρισε το 2006 «Ευρωπαϊκό έτος της κινητικότητας των εργαζομένων». Η πρωτοβουλία αυτή αποβλέπει στο να ευαισθητοποιήσει περαιτέρω τους ευρωπαίους πολίτες ως προς τις ευκαιρίες απασχόλησης εντός της ΕΕ, καθώς και ως προς τα δικαιώματα και τα προνόμιά τους.

2.2

Η κινητικότητα των εργαζομένων, η οποία προσλαμβάνει τη μορφή του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας, είναι κατοχυρωμένη στο πρωτογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Πρόκειται επιπλέον για ένα από τους κυριότερους στόχους της στρατηγικής της Λισσαβώνας και μία από τις συστάσεις που περιλαμβάνουν οι ολοκληρωμένες κατευθυντήριες γραμμές για την ανάπτυξη και την απασχόληση  (6).

2.3

Η πρωτοβουλία αυτή, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο πολλών προηγούμενων δράσεων της ΕΕ, και ιδίως του σχεδίου δράσης για τις δεξιότητες και την κινητικότητα  (7) που υιοθέτησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2002 και οδήγησε στο νέο ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την κινητικότητα στην εργασία (2007-2010)  (8) που αντικατοπτρίζει τη νέα πραγματικότητα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη σήμερα.

2.4

Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2009, η Προεδρία της ΕΕ ασκείται από την Τσεχική Δημοκρατία, με κύριο σύνθημα «Μια Ευρώπη χωρίς φραγμούς». Για τον λόγο αυτό, η τσεχική Προεδρία κάλεσε την ΕΟΚΕ να καταρτίσει τέσσερις διερευνητικές γνωμοδοτήσεις με στόχο τον προσδιορισμό των εμποδίων που παραμένουν στους διάφορους τομείς της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ. Ένας από τους εξεταζόμενους τομείς είναι η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού στην Ευρώπη.

2.5

Η τσεχική Προεδρία θα συνεχίσει τις προσπάθειες που στοχεύουν στην αύξηση της κινητικότητας των εργαζομένων στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων της, θα προσπαθήσει ιδιαίτερα να κάνει ό,τι το δυνατόν περισσότερο για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων εντός της ΕΕ, να προωθήσει και να αυξήσει την επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα του εργατικού δυναμικού στα πλαίσια της κοινής αγοράς, καθώς και να επιδιώξει την ολοκλήρωση του εκσυγχρονισμού των ρυθμίσεων των σχετικών με το συντονισμό των καθεστώτων κοινωνικής ασφάλειας που τυγχάνουν εφαρμογής στους διακινούμενους εργαζομένους.

2.6

Η τσεχική Προεδρία υπογραμμίζει ότι οι μεταβατικές περίοδοι εφαρμογής που ισχύουν ως προς την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων έχουν αρνητικές επιπτώσεις. Εκτιμά ότι η πλήρης αξιοποίηση των δυνατοτήτων του εργατικού δυναμικού και η ελαστικοποίηση της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας αποτελούν απαραίτητα στοιχεία της στρατηγικής της Λισσαβώνας.

3.1

Όπως προκύπτει από την έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την απασχόληση στην Ευρώπη το 2008, οι ισχυρές οικονομικές επιδόσεις, οι οποίες ξεκίνησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2006, επέφεραν το 2007 ελπιδοφόρα αποτελέσματα: αύξηση του ΑΕγχΠ κατά 3,1 % και δημιουργία 3,5 εκατομμυρίων νέων θέσεων απασχόλησης. Η απασχόληση αυξήθηκε σε όλες τις χώρες μέλη της ΕΕ, εκτός της Ουγγαρίας, και το μέσο ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ το 2007 ήταν 65,4 %. Το ποσοστό ανεργίας σταθεροποιήθηκε κάτω του 10 %, με εξαίρεση τη Σλοβακία. Οι δύο γύροι διεύρυνσης της ΕΕ, το 2004 και το 2007, είχαν θετικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή οικονομία και δεν διατάραξαν τις αγορές εργασίας της ΕΕ-15. Τα στατιστικά στοιχεία υποδηλώνουν επίσης μια συνέργεια μεταξύ των επιδόσεων της αγοράς εργασίας, της παραγωγικότητας και της ποιότητας των θέσεων απασχόλησης.

3.2

Το 2008, μια σοβαρή παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση έπληξε την ΕΕ. Τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις υφίστανται μεγάλες πιέσεις. Το ίδιο ισχύει και για τις αγορές εργασίες. Οι οικονομικές προβλέψεις υποδεικνύουν σχεδόν μηδενική ανάπτυξη και κινδύνους ύφεσης της οικονομίας της ΕΕ για το 2009. Η ευρωζώνη και ορισμένα κράτη μέλη βρίσκονται ήδη σε ύφεση. Τον Δεκέμβριο, το Συμβούλιο της ΕΕ ενέκρινε ένα ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας  (9), το οποίο περιλαμβάνει δέκα μέτρα που αφορούν τέσσερις τομείς προτεραιότητας, συμπεριλαμβανομένης μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας μεγάλης εμβέλειας για τη στήριξη της απασχόλησης.

3.3

Η μόνιμη πρόκληση που αντιμετωπίζουν η Ευρώπη και η ΕΕ είναι η παρούσα αρνητική δημογραφική τάση και η γήρανση του εργατικού δυναμικού, η οποία θα έχει στο μέλλον ουσιώδεις συνέπειες στην ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής, πρέπει να υιοθετηθεί μια προσέγγιση αφενός περίπλοκη και αφετέρου, στην παρούσα κατάσταση της οικονομίας, εξαιρετικά ευαίσθητη. Τα διάφορα κράτη σχεδιάζουν τις δικές τους δέσμες πολιτικών με στόχο την ενίσχυση της λειτουργίας αγορών εργασίας χωρίς αποκλεισμούς. Ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στις ευάλωτες κατηγορίες στην αγορά εργασίας, δηλαδή τους ηλικιωμένους εργαζόμενους, τους νέους, τους μετανάστες και τα άτομα με αναπηρία. Ως προς τούτο, οι ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταδεικνύουν ότι η ΕΕ οφείλει να σημειώσει πρόοδο στην εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας αναφορικά με την εφαρμογή της αρχής της απαγορεύσεως των διακρίσεων (10).

3.4

Για τον λόγο αυτό, η αναζωογόνηση των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας και η ενίσχυση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού στην Ευρώπη παραμένουν, για το μέλλον, ένα από τα κύρια στοιχεία της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση. Παρά το σύνολο των πρωτοβουλιών και των δράσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών, η κινητικότητα στην ΕΕ παραμένει χαμηλή σε σχέση με τους στόχους που ετέθησαν για την ΕΕ στη Λισσαβώνα (το 2000), δηλαδή να γίνει η Ευρώπη η ανταγωνιστικότερη οικονομία της γνώσης στην υφήλιο.

3.5

Στόχος του νέου σχεδίου δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενίσχυση της κινητικότητας για την περίοδο 2007-2010 είναι η ανάλυση της κατάστασης λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις που συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση, τις δημογραφικές αλλαγές και την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, η αντιμετώπιση των εμποδίων στην κινητικότητα στην Ευρώπη, η ανάδειξη νέων τάσεων στους τρόπους κινητικότητας και ο καθορισμός των αναγκαίων δράσεων.

3.6

Στο σχέδιό της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικεντρώνεται ιδιαίτερα στα ακόλουθα σημεία:

3.7

Το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εεργασίας (EUROFOUD), το οποίο συγκαταλέγεται στους οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που λειτουργούν σε τριμερή βάση, έχει καταστεί μοναδική πλατφόρμα για τις αναλύσεις και τις έρευνες που αφορούν την ενίσχυση της κινητικότητας στην Ευρώπη, την ανάδειξη των υφιστάμενων εμποδίων καθώς και των νέων προκλήσεων που συνδέονται με τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στις αγορές εργασίας.

3.8

Έως σήμερα, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή δεν έχει καταρτίσει καμία διεξοδική γνωμοδότηση σχετικά με την κινητικότητα και τα εμπόδια στα οποία προσκρούει στην Ευρώπη. Ωστόσο, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της ως γνωμοδοτικού οργάνου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ΕΟΚΕ αντέδρασε με σαφή τρόπο σε όλα τα μηνύματα και σε όλες τις πρωτοβουλίες της Επιτροπής, τα οποία σχετίζονται με την κυκλοφορία των εργαζομένων στην Ευρώπη, και κατάρτισε μια σειρά από ιδιαίτερα σημαντικές γνωμοδοτήσεις (13).

3.9

Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν εξίσου ουσιώδη ρόλο. Εκτιμούν ότι η κινητικότητα στην Ευρώπη και η κατάργηση των εμποδίων που αντιμετωπίζει έχουν κεφαλαιώδη σημασία, και έχουν συμπεριλάβει τη θεματική αυτή στο Κοινό πρόγραμμα εργασίας για την περίοδο 2003-2015. Άλλες συναφείς πρωτοβουλίες που ανέπτυξαν και κείμενα τα οποία επεξεργάσθηκαν από κοινού συνέβαλαν επίσης στον προσδιορισμό ορισμένων εμποδίων στην κινητικότητα στην ΕΕ.

—

οι ευρωπαίοι πολίτες εξακολουθούν να θεωρούν ότι «το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και εργασίας στην ΕΕ» αποτελεί το κυριότερο πλεονέκτημα και κεκτημένο της ευρωπαϊκής οικοδόμησης (53 % των ερωτηθέντων)·

—

παρά την έντονη στήριξη των θεσμικών οργάνων και των πολιτών της ΕΕ στην ιδέα της κινητικότητας στην Ευρώπη, εξακολουθούν να εκφράζονται ανησυχίες στα κράτη μέλη σχετικά με τις ενδεχόμενες συνέπειες μίας οικονομικής μετανάστευσης με αφετηρία τα νέα κράτη μέλη·

—

μόνον 2 % περίπου των ευρωπαίων εργαζόμενων (ΕΕ-25) έχουν γεννηθεί σε κράτος μέλος διαφορετικό από εκείνο στο οποίο απασχολούνται επί του παρόντος·

—

σχεδόν 4 % του ευρωπαϊκού πληθυσμού έχει ήδη ζήσει σε άλλο κράτος μέλος, ενώ 3 % του πληθυσμού έχει ζήσει για κάποιο διάστημα εκτός ΕΕ.

—

οι περιορισμένες γλωσσικές γνώσεις,

—

ελάχιστα ή ανεπαρκώς αναπτυγμένα προσόντα και γνώσεις,

—

ανεπαρκής αναγνώριση καταρτίσεων και επαγγελματικών προσόντων που αποκτήθηκαν σε άλλα κράτη μέλη,

—

νομικά και διοικητικά προσκόμματα,

—

οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι σύζυγοι να βρουν ο καθένας μια διαρκή απασχόληση,

—

η διασκόρπιση των πληροφοριών που αφορούν τις προσφορές εργασίας ή η έλλειψη διαφάνειας όσον αφορά τις δυνατότητες κατάρτισης και απασχόλησης,

—

οι κακές υποδομές μεταφορών,

—

η έλλειψη προσφορών στην αγορά της στέγης και το σύνηθες επίπεδο τιμών σε αυτήν

—

τα πρόσφατα περιστατικά ξενοφοβίας και η απώλεια της εμπιστοσύνης.

5.4.1

Καταρχάς, πρέπει να διασφαλισθεί μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση απέναντι στα εμπόδια στη γεωγραφική και επαγγελματική κινητικότητα και στα μέτρα στήριξης που στοχεύουν στην εξάλειψή τους. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια καταβλήθηκαν προσπάθειες στην Ευρώπη για τον προσδιορισμό των εμποδίων στην κινητικότητα των εργαζομένων και την αντιμετώπισή τους, αλλά θα ήταν σκόπιμο να εκπονηθούν μελέτες, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, για την καλύτερη κατανόηση της έκτασης, των χαρακτηριστικών ή, ακόμη, των καθοριστικών στιγμών των παραγόντων που αποτελούν εμπόδιο στην οικονομική κινητικότητα, και την αξιολόγηση του οικονομικού αντικτύπου τους.

5.4.2

Δεύτερον, είναι καθοριστικής σημασίας να εφαρμοσθεί η θεωρία της ευελιξίας με ασφάλεια στις αγορές απασχόλησης στην Ευρώπη. Η πείρα δείχνει ότι οι χώρες στις οποίες εφαρμόζεται αποτελεσματικά η θεωρία αυτή απολαύουν μεγαλύτερης προσαρμοστικότητας στις παγκόσμιες αλλαγές. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να επεκταθεί η κινητικότητα καθότι αποτελεί ένα από τα συστατικά που μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της απασχόλησης, της προσαρμοστικότητας των εργαζομένων και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο. Η οργάνωση της εργασίας πρέπει να ανταποκρίνεται περισσότερο στις ανάγκες των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, μπορεί δε επίσης να συμβάλει αισθητά στη δημιουργία νέων μορφών κινητικότητας.

5.4.3

Τρίτον, είναι απαραίτητη η προσαρμογή των συστημάτων κατάρτισης στις ανάγκες της αγοράς απασχόλησης. Η προσέγγιση που σχετίζεται με ένα αποτελεσματικό σύστημα διά βίου μάθησης πρέπει να παγιωθεί. Σήμερα, οι αγορές εργασίας υπακούουν ολοένα και περισσότερο σε ταχείες αλλαγές και στη ζήτηση νέων προσόντων. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι πρέπει να προσαρμοσθούν στην εξέλιξη της εργασίας και της σταδιοδρομίας τους, αποκτώντας ειδικότερα νέα και διαφοροποιημένα προσόντα. Κατά συνέπεια, τα άτομα πρέπει να είναι σε θέση να αναπτύσσουν και να βελτιώνουν τα προσόντα τους, προκειμένου να διατηρήσουν την απασχολησιμότητά τους και να προσαρμόζονται στις εξελίξεις της αγοράς απασχόλησης. Ως προς αυτό, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε ορισμένες πρωτοβουλίες· ειδικότερα:

5.4.4

Τέταρτον, πρέπει να εξελιχθούν τα συστήματα κοινωνικής προστασίας, ώστε να καταστεί πιο ενδιαφέρον και πιο εύκολο για τους εργαζομένους να κινηθούν μεταξύ των εκάστοτε διαφορετικών καθεστώτων των αγορών απασχόλησης στην ΕΕ και να μην εμποδίζονται οι άνθρωποι να αναχωρήσουν σε άλλα κράτη μέλη προκειμένου να βρουν εκεί καλύτερη απασχόληση. Ως προς αυτό, η ΕΟΚΕ παραπέμπει στη γνωμοδότησή της με θέμα την αρχή της ευελιξίας με ασφάλεια, ιδίως όσον αφορά την έμφαση στη βελτίωση της απασχολησιμότητας των ατόμων, ώστε να είναι αυτά σε θέση να προσαρμοσθούν καλύτερα στις εξελίξεις της αγοράς απασχόλησης και να βρουν προσφορές απασχόλησης καλύτερης ποιότητας. Εν ολίγοις, πρέπει να ενθαρρυνθεί, αφενός, η δημιουργία θέσεων απασχόλησης και, αφετέρου, η βοήθεια που παρέχεται στους εργαζομένους που αλλάζουν σταδιοδρομία, ούτως ώστε να ενισχυθούν με αυτόν τον τρόπο οι πιθανότητες επιτυχίας τους στην αγορά απασχόλησης. Η πείρα δείχνει ότι, επί του παρόντος, αντί να επιλεγεί η παθητική αύξηση των παροχών, βασικός στόχος είναι η διευκόλυνση της απασχόλησης των προσώπων με την εξάλειψη των διοικητικών εμποδίων και την παράλληλη επένδυση στα προσόντα και στις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης.

5.4.5

Πέμπτον, πρέπει να αντιμετωπισθούν τα νομοθετικά, διοικητικά και φορολογικά εμπόδια, τα οποία περιορίζουν τη γεωγραφική και επαγγελματική κινητικότητα:

5.4.6

Έκτον, οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να απολαύουν απλής πρόσβασης σε ποιοτικές πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες απασχόλησης και κατάρτισης. Παρότι υπάρχει πλήθος διαθέσιμων στοιχείων σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, δεν δίνεται καμία προτεραιότητα στα στοιχεία που σχετίζονται με τις δυνατότητες κατάρτισης και απασχόλησης, τα οποία είναι συχνά ανύπαρκτα ή δυσπρόσιτα. Το ευρωπαϊκό σύστημα πληροφόρησης που παρουσιάζει τις δυνατότητες απασχόλησης και κατάρτισης είναι καθοριστικής σημασίας προκειμένου να μπορέσουν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις να προβούν σε ορθές επιλογές όσον αφορά την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους, την αξιοποίηση των ευκαιριών και την ενίσχυση, με τον τρόπο αυτό, της επαγγελματικής κινητικότητας. Στον τομέα αυτό, ο δικτυακός τόπος EURES μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Ωστόσο, ο δικτυακός τόπος πάσχει επί του παρόντος από έλλειψη προβολής και είναι ελάχιστα γνωστός όχι μόνον στους πολίτες, αλλά κυρίως στις επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη βελτίωση των πληροφοριών που σχετίζονται με συγκεκριμένα θέματα, όπως οι τροποποιήσεις ή οι προσαρμογές των κοινωνικών παροχών (νομοθετικών ή επικουρικών) σε περίπτωση επαγγελματικής και γεωγραφικής κινητικότητας. Ενδεικτικά, όσον αφορά τα επαγγελματικά συστήματα συνταξιοδότησης, θα ήταν σκόπιμο να παρέχεται πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το επίπεδο των κεκτημένων δικαιωμάτων, το εφαρμοστέο φορολογικό καθεστώς, τους όρους μεταφοράς καθώς και το κόστος και τα πλεονεκτήματα που συνδέονται με κάθε εναλλακτική δυνατότητα κλπ. (18)

5.4.7

Τέλος, για τη διευκόλυνση της κινητικότητας, πρέπει να αναπτυχθούν πρωτοβουλίες για τη βελτίωση των συνθηκών της εξεύρεσης στέγης, καθώς και των υποδομών των μεταφορών. Είναι καθοριστικής σημασίας να μπορούν οι άνθρωποι να βρίσκουν προσιτή και κατάλληλη στέγαση στις τοποθεσίες όπου βρίσκονται οι δυνατότητες απασχόλησης. Επίσης, προκειμένου να αυξηθεί η κινητικότητα των εργαζομένων, πρέπει να θεσπισθούν διατάξεις οι οποίες θα ευνοούν οπωσδήποτε την ύπαρξη αποτελεσματικών και ευέλικτων υποδομών μεταφορών. Τα κράτη μέλη πρέπει, σε συνεργασία με τις επιχειρήσεις, να δώσουν προσοχή στις δαπάνες που σχετίζονται με τη μετανάστευση, να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν ενθαρρυντικά συστήματα για τα άτομα που μετακινούνται σε αναζήτηση απασχόλησης (mobile job seekers).

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/24

—

υποστήριξη της παράτασης του επαγγελματικού βίου·

—

εισαγωγή στις κρατικές πολιτικές των κρατών μελών, τόσο για τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζομένους όσο και για τις επιχειρήσεις που τους απασχολούν, οικονομικών κινήτρων που ενθαρρύνουν την παραμονή των εργαζομένων αυτών στην αγορά εργασίας·

—

βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας (ιδίως στην περίπτωση των χειρονακτικών δραστηριοτήτων)·

—

εισαγωγή στην αγορά εργασίας θεσμικών μηχανισμών που αυξάνουν την προσαρμοστικότητά της όσον αφορά την απασχόληση εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας.

—

το μισθολογικό και το συνταξιοδοτικό καθεστώς των κρατών μελών·

—

τις συνθήκες απασχόλησης των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων, τόσο από τη σκοπιά του μισθωτού όσο και του εργοδότη·

—

τους μηχανισμούς διά βίου εκπαίδευσης (συμπεριλαμβανομένης της συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης) των εργαζομένων των εργαζομένων άνω των 50, ακόμη και άνω των 45 ετών.

—

η διατήρηση των προσωπικών κινήτρων και της δημιουργικότητας μεταξύ των γηρασκόντων εργαζομένων·

—

η προσαρμογή των ρυθμών εργασίας, για να αποφευχθούν ενδεχόμενες καταστάσεις επαγγελματικής εξάντλησης με την πάροδο των ετών·

—

η ανάπτυξη δεσμών μεταξύ των εργαζομένων των διάφορων ηλικιακών ομάδων.

—

την αποστολή που συνεπάγονται για την ΕΕ τα στατιστικά δεδομένα σχετικά με τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους,

—

την αναγκαιότητα και αιτιολόγηση μιας θετικής προσέγγισης εν προκειμένω,

—

την επιρροή που ασκούν στο επίπεδο απασχόλησής τους τα υφιστάμενα καθεστώτα πρόωρης συνταξιοδότησης,

—

τις αιτίες της μείωσης του ποσοστού απασχόλησής τους προ του 2000,

—

τις προβλεπόμενες και ακολουθούμενες προσεγγίσεις για την αύξηση των επιπέδων δραστηριότητάς τους και την παράταση της ηλικίας εξόδου τους από την αγορά εργασίας, με την ένταξή τους συγκεκριμένα σε ένα σύστημα ευελιξίας με ασφάλεια,

—

τον ρόλο που διαδραματίζουν για την απόκτηση και τελειοποίηση δεξιοτήτων,

—

τον συνδυασμό επαγγελματικής, οικογενειακής και προσωπικής ζωής, καθώς και την προαγωγή της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών,

—

την ποιότητα της επαγγελματικής τους υπόστασης, της παραγωγικότητας και της εργασίας τους στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και των δημογραφικών αλλαγών.

—

σύστημα I – υποστήριξη της παράτασης του επαγγελματικού βίου,

—

σύστημα II – οικονομικά κίνητρα για τους πιο ηλικιωμένους εργαζομένους που αποσύρονται από την αγορά εργασίας

—

σύστημα III – γενικά μέσα της αγοράς εργασίας που επηρεάζουν την προσαρμοστικότητά της ως προς την απασχόληση πιο ηλικιωμένων εργαζομένων.

—

διότι ο εργοδότης τους προβαίνει σε αναδιάρθρωση ή δεν είναι καθόλου ανταγωνιστικός στην αγορά εργασίας,

—

διότι πάσχουν από προβλήματα υγείας ή είναι υποχρεωμένοι να φροντίζουν τρίτους,

—

διότι δεν διαθέτουν τα προσόντα και τις δεξιότητες που απαιτούνται για τη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών, συγκεκριμένα στον τομέα των πληροφοριών και των επικοινωνιών,

—

διότι έχουν ενδόμυχα την πεποίθηση ότι δεν διαθέτουν ικανότητες προσαρμογής και ιδιαίτερα τις πιο σημαντικές από αυτές, που είναι τα προσωπικά κίνητρα και η ικανότητα μάθησης.

—

μια προσέγγιση συμμετοχής και ένταξης, ή ακόμη και ενσωμάτωσης, χάρη στην οποία οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι συμμετέχουν σε όλα τα προγράμματα κατάρτισης που προσφέρει η επιχείρηση ή συνδέονται με τις δράσεις κατάρτισης στον χώρο εργασίας. Επίσης, όσοι διαθέτουν ιδιαίτερα προσόντα μπορούν να παραμείνουν στην επιχείρηση και μετά την ηλικία συνταξιοδότησης·

—

«επαναληπτικά» μαθήματα σχετικά με τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στον χώρο εργασίας, για τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους που δεν είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν έγκαιρα στην κατάρτιση σχετικά με την παραγωγική διαδικασία και νιώθουν ότι συμμετέχουν λιγότερο. Το κοινό πλαίσιο δράσης των κοινωνικών εταίρων για την αναγνώριση των επαγγελματικών δεξιοτήτων και προσόντων, η δια βίου εκπαίδευση και η εκπαίδευση ενηλίκων παρέχουν κατάλληλους μηχανισμούς για τον σκοπό αυτόν (7)

—

εξειδικευμένα μαθήματα πληροφορικής και διαδικτύου για άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, χάρη στα οποία οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι, οι συνταξιούχοι και οι οργανώσεις τους συμμετέχουν στη χρήση των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών. Σε αυτήν την εκπαιδευτική διαδικασία, καίριας σημασίας είναι η προσαρμογή των μαθημάτων στις ανάγκες των γηρασκόντων ατόμων, για παράδειγμα με τη χρήση μεγαλύτερης γραμματοσειράς ή με αξιοποίηση της δικτυακής πύλης «Senior WEB».

—

ενημερωτικά σεμινάρια για θέματα που είναι προσαρμοσμένα στην ομάδα των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων,

—

υποτροφίες απασχόλησης και επαγγελματικές σταδιοδρομίες, όπως τα «καφέ άνω των 50» ή τα «κέντρα εργασίας» που απευθύνονται σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα,

—

διαφήμιση στους χώρους όπου συχνάζουν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και στα διάφορα μέσα ενημέρωσης που προτιμούν. Στο πλαίσιο αυτών των πρωτοβουλιών θα πρέπει να δοθεί προσοχή ώστε να μη χρησιμοποιείται γλώσσα που μπορεί να τους απωθήσει, με φράσεις όπως «προχωρημένης ηλικίας» ή «συνταξιούχοι»· αντί αυτών θα πρέπει να χρησιμοποιούνται όροι όπως «ώριμος», «έμπειρος» ή «ακέραιος»,

—

σύσταση εντός των επιχειρήσεων «κύκλων προβληματισμού για τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους» για τη διατύπωση κατευθύνσεων και προτάσεων ως προς τον τρόπο προσέλκυσης ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας που διαθέτουν μεγάλη πείρα. Οι εταιρείες μπορούν επίσης να διοργανώνουν στους χώρους τους εκδηλώσεις, στις οποίες θα καλούν συνταξιούχους και πρώην εργαζόμενους της εταιρείας, ακόμη και με προσωπική ταχυδρομική ή τηλεφωνική πρόσκληση, κλπ.

—

το γενικό επίπεδο κατάρτισης του προσωπικού αυξάνεται, όπως και η ικανότητά του σε επίπεδο καινοτομίας,

—

η παρουσία μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων με ικανοποιητικές αποδοχές δημιουργεί για τους νέους εργαζόμενους ευρύτερες δυνατότητες για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία,

—

η ποιότητα και η οργάνωση βελτιώνονται τόσο στον τομέα των προϊόντων όσο και στον τομέα των υπηρεσιών,

—

οι επιχειρήσεις διατηρούν το απαραίτητο επίπεδο ικανοτήτων, το πλαίσιο επαγγελματικής εξέλιξης και τη δυνατότητα σχετικής κατάταξης των εργαζομένων.

—

η ευαισθησία ως προς το ζήτημα της ηλικίας,

—

η ύπαρξη πλαισίου για μια εθνική πολιτική υπέρ της διαχείρισης αυτού του ζητήματος,

—

η σύνεση που επιδεικνύεται κατά τη σύλληψη και εφαρμογή αυτού του πλαισίου,

—

η συνεργασία όλων των ενδιαφερόμενων μερών σχετικά με την ευαισθητοποίηση ως προς τη διάσταση αυτή,

—

μια αξιολόγηση και ένας υπολογισμός του κόστους και των πλεονεκτημάτων.

—

συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη διαπραγμάτευση συλλογικών συμβάσεων εργασίας που συνάπτονται σε επίπεδο χώρου εργασίας ή κλάδου, ή και σε διακλαδικό επίπεδο, και οι οποίες περιλαμβάνουν μέτρα για τους γηράσκοντες εργαζόμενους· μπορούν επίσης να συνίστανται σε κοινωνικά σύμφωνα, σε διατάξεις ενσωματωμένες στους κανονισμούς εργασίας και σε άλλες διμερείς ή πολυμερείς συμβάσεις,

—

συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών στην κατάρτιση νομοθετικών ρυθμίσεων σε εθνικό (και ευρωπαϊκό) επίπεδο για τους εργαζομένους άνω των 50 ετών και τους εργοδότες τους, προκειμένου τα άτομα αυτής της ηλικιακής ομάδας να έχουν δυνατότητα πρόσληψης στην αγορά εργασίας,

—

σχεδιασμός και εγκαινίαση συστημάτων ή δομών δικτύου που αποσκοπούν στην καταγραφή της κατάστασης και τον προσδιορισμό σφαιρικών δεικτών για τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους,

—

διαχείριση των εταιρειών (ή των ομίλων επιχειρήσεων) με βάση συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες στις οποίες εντάσσονται οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι, όπως στην περίπτωση της διαχείρισης με βάση τη διαφοροποίηση των ηλικιών ή των προσόντων,

—

εφαρμογή μοντέλων δομών διαβούλευσης για τους εργαζόμενους άνω των 50 ετών, τα οποία εστιάζουν στην ανάπτυξη συνιστωσών αξιολόγησης των αναγκών όσον αφορά τις ικανότητες του εργατικού δυναμικού ανά επιχείρηση, κλάδο, περιφέρεια ή και χώρα,

—

εφαρμογή μηχανισμού για την παροχή συμβουλών στους εργαζομένους στον τομέα του σχεδιασμού δράσεων κατάρτισης, μαθημάτων και άλλων δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και τελειοποίησης που απευθύνονται συγκεκριμένα στα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα,

—

ανάπτυξη συστημάτων για την παροχή βοήθειας σε επιχειρηματίες και διοικητικά στελέχη σχετικά με τους τρόπους βελτίωσης της προσαρμοστικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με την αλλαγή μέσω της διαχείρισης της διαφοροποίησης των ηλικιών ή μέσω της διαχείρισης των ανθρωπίνων πόρων χάρη στις τεχνολογίες της πληροφορικής,

—

δημιουργία και ανάπτυξη δομών και συστημάτων δικτύου (τομεακά, περιφερειακά, μεικτά, εκπροσώπων των ενδιαφερόμενων μερών, κλπ.), και παρατηρητηρίων επαγγελματικών προσόντων και θέσεων εργασίας που θα παρακολουθούν το θέμα της πρόσβασης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις ικανότητές τους και την πορεία των αναδιαρθρώσεων. Το πεδίο δράσης αυτών των φορείων μπορεί να καλύπτει κλάδους, εδαφικές οντότητες ή περιφέρειες (ενδεχομένως και σε διασυνοριακό επίπεδο).

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/32

1.1

Οι σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ εκτυλίσσονται σήμερα σε ένα νέο περιβάλλον και βρίσκονται αντιμέτωπες με αυξανόμενες προκλήσεις και προσδοκίες. Η εκλογή του κ. OBAMA στην Προεδρία των ΗΠΑ έχει δημιουργήσει υψηλές προσδοκίες σε ολόκληρο τον κόσμο και έχει αναπτερώσει την αισιοδοξία για τις προοπτικές των διατλαντικών σχέσεων. Σε πολλούς τομείς, από τη δυνατότητα κοινής αντιμετώπισης της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης έως τα ζητήματα της αλλαγής του κλίματος, της προαγωγής των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των διμερών οικονομικών σχέσεων, εκφράζεται η ειλικρινής ελπίδα ότι η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα συνεργαστούν και θα αναλάβουν ηγετικό ρόλο.

1.2

Η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ έχουν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο, συμβάλλοντας σε αυτήν την ανανεωμένη συνεργασία μέσω του αντιπροσωπευτικού χαρακτήρα τους ή της εμπειρογνωσίας τους σε συγκεκριμένο τομέα.

1.3

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τους υπευθύνους για τη χάραξη των πολιτικών της ΕΕ να αδράξουν την ευκαιρία και να ασκήσουν πίεση, σε συμφωνία και σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, υπέρ των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων του συστήματος του ΟΗΕ, του WIPO (1), του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, της G8, της G20, του ΠΟΕ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΔΝΤ και της ενίσχυσης της ΔΟΕ, προκειμένου να καταστούν οι θεσμοί αυτοί πιο αποτελεσματικοί στην επίλυση των μακροπρόθεσμων προκλήσεων που απορρέουν από την παγκοσμιοποίηση και τη σημερινή παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση.

1.4

Δεδομένου του βάθους της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, η διατλαντική οικονομική συνεργασία πρέπει να εντατικοποιηθεί. Ως πρώτο βήμα, η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να προβούν σε μεγαλύτερο συντονισμό των νομισματικών και των φορολογικών τους μέτρων για την τόνωση της παγκόσμιας οικονομίας μέσω της G20. Στη συνέχεια, πρέπει να συνεργαστούν για να αναπτύξουν μια νέα, κοινή προσέγγιση για την αποτελεσματική και αποδοτική ρύθμιση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, έτσι ώστε να μην απειληθεί ποτέ πια ξανά η οικονομία από την ανάληψη υπερβολικών κινδύνων. Κρίνεται επίσης σκόπιμο να καθοριστούν σαφείς κανόνες για τον διεθνή χρηματοπιστωτικό τομέα, ως τμήμα μιας μείζονος μεταρρύθμισης των διεθνών οικονομικών οργανισμών, προκειμένου να σταλεί ένα ισχυρό σήμα στους πολίτες και στις επιχειρήσεις.

1.5

Ο στόχος του Πλαισίου για την Προώθηση της Διατλαντικής Οικονομικής Συνεργασίας –ήτοι η επίτευξη βαθύτερης διατλαντικής οικονομικής ολοκλήρωσης και ανάπτυξης, προς όφελος των πολιτών μας και της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών μας – θα πρέπει να επιτευχθεί υπό την επίβλεψη του Διατλαντικού Οικονομικού Συμβουλίου.

1.6

Στον πυρήνα του Πλαισίου αυτού βρίσκεται η ιδέα της ρυθμιστικής συνεργασίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πολλά κοινά στοιχεία όσον αφορά τις αξίες στις οποίες στηρίζονται οι προσεγγίσεις μας για τη ρύθμιση των οικονομιών μας, παρά τις διαφωνίες που ανέκυψαν για ορισμένα θέματα. Ρυθμιστική συνεργασία σημαίνει σύμπραξη από τα αρχικά στάδια σε μια προσπάθεια από κοινού προσδιορισμού των κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών προβλημάτων και των λύσεών τους. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να προωθήσουν, στο πλαίσιο των διατλαντικών σχέσεων, το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο το οποίο βασίζεται σε προηγμένα συστήματα κοινωνικής προστασίας, κοινωνικού διαλόγου και διαλόγου με τους πολίτες.

1.7

Το Διατλαντικό Οικονομικό Συμβούλιο έχει σημαντικό έργο να επιτελέσει στο εγγύς μέλλον:

1.8

Για την επίτευξη αυτών και άλλων στόχων, είναι απαραίτητο να συνεχιστεί η διαδικασία του ΔΟΣ υπό τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ, όπως και υπό τη νέα Επιτροπή και το νέο Κοινοβούλιο της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ καλεί τον Πρόεδρο OBAMA να προβεί άμεσα στον διορισμό ενός νέου αμερικανού συμπροέδρου του ΔΟΣ, ώστε να καταστεί δυνατή η συνέχιση του σημαντικού έργου του.

1.9

Οι σημερινές οικονομικές προκλήσεις θα επιδεινώνονταν σημαντικά σε περίπτωση επανόδου του προστατευτισμού οπουδήποτε στον κόσμο, όπως συνέβη στην οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1930. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ και τις ΗΠΑ να συνεργαστούν στενά για να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις που έδωσαν επ’ αυτού οι ηγέτες της G20 στη σύνοδο κορυφής τους, στις 15 Νοεμβρίου 2008, και να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την ταχεία και επιτυχημένη ολοκλήρωση του Γύρου της Ντόχα και την αποτροπή της δημιουργίας νέων εμποδίων στις συναλλαγές ή στις επενδύσεις.

1.10

Η ΕΟΚΕ προτρέπει, ακόμη, την ΕΕ και τις ΗΠΑ να συνεργαστούν στενά για να αποτρέψουν και άλλους από την προσφυγή σε πολιτικές που θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση στις αγορές επενδύσεων ή δημοσίων συμβάσεων, όπως ήταν δυστυχώς το αποτέλεσμα πρόσφατων συζητήσεων στο Κογκρέσο. Προσδοκούμε επίσης από την ΕΕ και τις ΗΠΑ να εξετάσουν το ζήτημα πώς μπορεί να αναζωογονηθεί το παγκόσμιο εμπόριο, έτσι ώστε να ενισχυθούν οι παγκόσμιες εμπορικές διαπραγματεύσεις με την ενσωμάτωση των μελημάτων της αειφόρου ανάπτυξης και των κοινωνικών προτύπων. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το ενδιαφέρον του Προέδρου OBAMA να περιορίσει τις αρνητικές συνέπειες της εμπορικής προσαρμογής για συγκεκριμένους εργαζομένους ή πολίτες.

1.11

Η ΕΟΚΕ συνιστά ενθέρμως τη σύσταση μηχανισμών χρηματοδότησης των Διατλαντικών Διαλόγων (ΔΕΔ (2), ΔΔΚ (3), ΔΔΕ (4) και ΔΔΠ (5), καθώς και την ένταξη του Διατλαντικού Διαλόγου για την Εργασία και του Διατλαντικού Διαλόγου για το Περιβάλλον στην Ομάδα Συμβούλων για το ΔΟΣ.

1.12

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ και τις ΗΠΑ να ενισχύσουν την προσβασιμότητα και τον ανοικτό χαρακτήρα της διαδικασίας του διατλαντικού διαλόγου και να διευρύνουν τη συμμετοχή και σε φορείς της κοινωνίας των πολιτών που δεν μετέχουν στους τέσσερις διαλόγους.

1.13

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διοργανώσει στο εγγύς μέλλον μια διατλαντική συνάντηση των ενδιαφερόμενων φορέων για τον απολογισμό της νέας κατάστασης, την ανταλλαγή απόψεων και τον συντονισμό των δράσεων για τις νέες πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην Επιτροπή μια σύσταση που είχε διατυπώσει στην ανακοίνωσή της του 2005 σχετικά με τη διοργάνωση τριμερούς διάσκεψης στον τομέα των εργασιακών σχέσεων.

1.14

Από την πλευρά της, η ΕΟΚΕ προτίθεται να ξεκινήσει επαφές με τους οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους των ΗΠΑ και να παρακολουθήσει στενά τη συγκρότηση συμβουλευτικών ομάδων της αμερικανικής κυβέρνησης για τον εντοπισμό πιθανών ομολόγων επί διάφορων ζητημάτων. Η ΕΟΚΕ θα αναζητήσει επίσης τρόπους καλύτερης προώθησης των ανταλλαγών γνώσεων και εμπειριών με τους ενδιαφερόμενους φορείς της αμερικανικής κοινωνίας των πολιτών. Για να φέρει εις πέρας τις αποστολές αυτές, η ΕΟΚΕ θα πρέπει να συγκροτήσει μια άτυπη ομάδα επαφής, που θα επιβλέπει τις δραστηριότητες της ΕΟΚΕ στον τομέα των διατλαντικών σχέσεων.

1.15

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο και επωφελές να ενταθεί η συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ στους τομείς της επιστήμης και του πολιτισμού (πολιτισμικός διάλογος) προκειμένου να τεθούν οι βάσεις για τη βελτίωση της αμοιβαίας κατανόησης και την ενδυνάμωση της πολιτικής συνεργασίας. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ οφείλουν να προωθήσουν και να υποστηρίξουν από κοινού τη δημιουργικότητα τόσο στον τομέα της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας όσο και, προπαντός στον τομέα των τεχνών για την ανάδειξη νέων αξιών, την ανάπτυξη και τον πλουτισμό ανδρών και γυναικών.

2.1

Οι σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ εκτυλίσσονται σήμερα σε ένα νέο περιβάλλον και βρίσκονται αντιμέτωπες με αυξανόμενες προκλήσεις και προσδοκίες. Η εκλογή του κ. OBAMA στην Προεδρία των ΗΠΑ έχει δημιουργήσει υψηλές προσδοκίες σε ολόκληρο τον κόσμο και έχει αναπτερώσει την αισιοδοξία για τις προοπτικές των διατλαντικών σχέσεων. Σε πολλούς τομείς, από τη δυνατότητα κοινής αντιμετώπισης της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης έως τα ζητήματα της αλλαγής του κλίματος, της προαγωγής των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των διμερών οικονομικών σχέσεων, εκφράζεται η ειλικρινής ελπίδα ότι η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα συνεργαστούν και θα αναλάβουν ηγετικό ρόλο. Στη γνωμοδότησή της του 2004 (6), η ΕΟΚΕ προσδιόριζε ένα φάσμα θεμάτων, όπως η βελτίωση της παγκόσμιας διακυβέρνησης, τα οποία θα πρέπει να συμπεριληφθούν στο διατλαντικό πρόγραμμα εργασίας. Τα πρόσφατα γεγονότα τονίζουν τη σημασία της συνεργασίας σ’ αυτόν τον τομέα.

2.2

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η ΕΕ, οι ΗΠΑ και ο ευρύτερος κόσμος είναι σοβαρές και απαιτείται μια νέα κοινή προσέγγιση για να διασφαλιστεί ότι η παγκόσμια οικονομία δεν θα ξαναμείνει ποτέ πια εκτεθειμένη στις λεηλασίες του άναρχου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Η διατλαντική και η παγκόσμια οικονομία βρίσκονται εν μέσω της πιο σοβαρής οικονομικής κρίσης που έχουν γνωρίσει εδώ και δεκαετίες, το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής απαιτεί δράση από όλους τους φορείς για να επιτευχθεί πρόοδος, ενώ πρέπει να αντιμετωπιστούν πολλά σημαντικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής για να προαχθούν η ειρήνη, η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στον κόσμο. Χωρίς εμβάθυνση της συνεργασίας ΕΕ-ΗΠΑ, οι προσπάθειές μας για επίλυση των προβλημάτων αυτών θα αποδειχθούν ανεπαρκείς.

2.3

Η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι στην Ευρώπη έχουν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο, συμβάλλοντας σε αυτήν την ανανεωμένη συνεργασία μέσω του αντιπροσωπευτικού χαρακτήρα τους ή της εμπειρογνωσίας τους σε συγκεκριμένο τομέα. Για να συμβεί αυτό, είναι απαραίτητο να βελτιωθεί η συνεργασία που έχουν με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς τα πολυάριθμα πολιτικά όργανα μέσω των οποίων η Ευρωπαϊκή Ένωση και η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών διεξάγουν διάλογο. Η ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών αποτελεί άλλο ένα σημαντικό βήμα για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ με την ενθάρρυνση των επιχειρηματικών, πολιτιστικών και κοινωνικών ανταλλαγών. Η επέκταση της δυνατότητας πραγματοποίησης ταξιδιών χωρίς υποχρέωση θεώρησης μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των ΗΠΑ θα πρέπει να εξακολουθήσει να προάγεται μεταξύ των πολιτικών προτεραιοτήτων.

2.4

Έως σήμερα, οι διμερείς σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ εκτυλίσσονταν στο πλαίσιο της Διατλαντικής Διακήρυξης (7) του Νοεμβρίου του 1990, την οποία ακολούθησε, το 1995, η Νέα Διατλαντική Ατζέντα (8) (ΝΔΑ) και, τον Μάιο του 1998, η Διατλαντική Οικονομική Εταιρική Σχέση (9) (ΔΟΕΣ). Μια περαιτέρω θεσμική εξέλιξη ήταν η υπογραφή, τον Απρίλιο του 2007, του Πλαισίου για την Προώθηση της Διατλαντικής Οικονομικής Ολοκλήρωσης (10), βάσει του οποίου συστάθηκε το Διατλαντικό Οικονομικό Συμβούλιο (ΔΟΣ) (11).

2.5

Όλες αυτές οι πολιτικές επαφές μέχρι σήμερα επικεντρώνονταν περισσότερο στην εξωτερική πολιτική και σε οικονομικά και εμπορικά ζητήματα παρά σε κοινωνικά θέματα και σε ζητήματα αειφορίας. Επιπροσθέτως, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων, οι οποίοι έχουν ισχυρή παράδοση και επιτυχημένη δράση στο ενεργητικό τους τόσο σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες όσο και σε επίπεδο ΕΕ, δεν έχει ακόμη καταστεί ισχυρό στοιχείο των σχέσεων ΕΕ-ΗΠΑ. Παράλληλα με την ενδυνάμωση και την ενίσχυση των στοιχείων που λειτουργούν καλά σε αυτή τη νέα περίοδο της διατλαντικής συνεργασίας, η ΕΟΚΕ ζητεί από την ΕΕ και τις ΗΠΑ να ασχοληθούν με τους τομείς εκείνους όπου χρειάζεται βελτίωση.

2.6

Η γνωμοδότηση δεν θα καλύψει όλες τις πτυχές των διατλαντικών σχέσεων. Δεν θα καλύψει τον Καναδά και θα επικεντρωθεί σε ορισμένα ζητήματα των σχέσεων ΕΕ-ΗΠΑ όπως η πολυμέρεια, το εμπόριο, η διατλαντική οικονομική συνεργασία, η αλλαγή του κλίματος του πλανήτη και η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων. Οι σχέσεις της ΕΕ με τον Καναδά θα πρέπει να εξεταστούν σε χωριστή, νέα γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ.

3.1

Οι σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ χαρακτηρίζονται τα τελευταία χρόνια από τις διαφορετικές προσεγγίσεις τους όσον αφορά τους πολυμερείς οργανισμούς. Έχουμε βάσιμους λόγους να πιστεύουμε ότι η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ θα ακολουθήσει μια πολιτική πιο ενεργού συνεργασίας τόσο με τους συμμάχους των ΗΠΑ όσο και με τους διεθνείς οργανισμούς. Η ΕΟΚΕ προτρέπει τους υπευθύνους για τη χάραξη των πολιτικών της ΕΕ να αδράξουν την ευκαιρία και να ασκήσουν πίεση, σε συμφωνία και σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, υπέρ των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων για την ενίσχυση του συστήματος του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, του WIPO, της G8, της G20, του ΠΟΕ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, προκειμένου να καταστούν οι θεσμοί αυτοί πιο αποτελεσματικοί στην επίλυση των μακροπρόθεσμων προκλήσεων που απορρέουν από την παγκοσμιοποίηση και τη σημερινή παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση, που εξέφρασε πολύ πρόσφατα (τον Ιανουάριο) η Καγκελάριος κ. Merkel στο Παρίσι, να ενταχθεί στο σύστημα του ΟΗΕ ένα Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Το Συμβούλιο αυτό θα πρέπει να είναι ισότιμο με το Συμβούλιο Ασφαλείας.

3.2

Ένα από τα διδάγματα που έχουν αποκομιστεί από τα προηγούμενα χρόνια των σχέσεων ΕΕ-ΗΠΑ είναι το γεγονός ότι, όταν η ΕΕ και οι ΗΠΑ δεν καταφέρνουν να καταλήξουν σε συναίνεση, δεν είναι δυνατή η επίλυση των μεγάλων παγκόσμιων προβλημάτων. Για να βελτιωθεί η κατάσταση αυτή με τη νέα κυβέρνηση, η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να συνεργαστούν στενά για να χαράξουν τις κοινές στρατηγικές τους για πολλά ζητήματα παγκόσμιας ασφάλειας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

3.3

Η διατλαντική διακυβέρνηση δεν αποτελεί εναλλακτική επιλογή, αλλά συμπλήρωμα των πολυμερών σχέσεων, τόσο για την ΕΕ όσο και για τις ΗΠΑ. Οι δύο πλευρές παραμένουν οι σημαντικότερες δυνάμεις στη διεθνή σκηνή και, επομένως, πρέπει να συνεργάζονται εάν επιθυμούν να προωθήσουν ένα ζήτημα σε οποιαδήποτε διεθνή κονίστρα, είτε πρόκειται για την ελεγχόμενη ελευθέρωση των εμπορικών συναλλαγών είτε για την ευρύτερη τήρηση ορισμένων πολιτικών για την εργασία και την περιβαλλοντική προστασία.

3.4

Η πλήρης συμμόρφωση και εφαρμογή των πολυμερών συμφωνιών έχει ζωτική σημασία για την ικανότητα της ΕΕ και των ΗΠΑ να αναλάβουν ηγετικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε πρώτη φάση, η ΕΕ, τα κράτη μέλη της και οι ΗΠΑ θα πρέπει να κυρώσουν και να θέσουν σε εφαρμογή όλες τις Συμβάσεις της ΔΟΕ (12) και τις αποφάσεις του ΠΟΕ.

4.1.1

Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει τη βαθύτερη χρηματοπιστωτική κρίση και το πιο δυσμενές οικονομικό κλίμα που έχει γνωρίσει εδώ και δεκαετίες, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της διατλαντικής οικονομικής συνεργασίας. Τούτο σημαίνει, καταρχάς, ότι τα νομισματικά και τα φορολογικά μέτρα των δύο πλευρών πρέπει να λαμβάνονται με συντονισμένο τρόπο, για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητά τους στις διασυνδεδεμένες οικονομίες μας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία ότι ο συντονισμός αυτός είναι μέχρι στιγμής ανεπαρκής. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να ενισχύσουν τη δέσμευσή τους σε αυτά τα θέματα, ιδίως στο πλαίσιο της G20 και σε συνεργασία με άλλους μείζονες οικονομικούς παράγοντες, για την τόνωση των οικονομιών μας. Το αμερικανικό σχέδιο ανάκαμψης και επανεπένδυσης, που συμφωνήθηκε τον Φεβρουάριο του 2009, και το ευρωπαϊκό σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης, που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2008, έχουν εντυπωσιακές ομοιότητες, αν και το ευρωπαϊκό σχέδιο πάσχει από ανεπαρκή ενότητα προθέσεων. Τα δύο σχέδια θα πρέπει να εφαρμοστούν με στόχο την αλληλοσυμπλήρωσή τους και στην αποτροπή των προστατευτικών μέτρων.

4.1.2

Το δεύτερο βήμα προς την ανάκαμψη είναι η ανάπτυξη μιας νέας κοινής προσέγγισης για την εξασφάλιση αποτελεσματικής και αποδοτικής ρύθμισης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, έτσι ώστε η οικονομία να μην ξαναπειληθεί ποτέ πια ξανά από την ανάληψη υπερβολικών κινδύνων. Αμφότερες οι πλευρές λαμβάνουν ρυθμιστικά μέτρα και απαιτείται στενή συνεργασία για την αποφυγή περιττών διαφοροποιήσεων. Για αυτόν τον λόγο καθίσταται ακόμη πιο σημαντικό το ΔΟΣ και το Πλαίσιο του 2007, το οποίο εφαρμόζει.

4.2.1

Ο στόχος του Πλαισίου για την Προώθηση της Διατλαντικής Οικονομικής Συνεργασίας είναι «η επίτευξη βαθύτερης διατλαντικής οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης, προς όφελος των πολιτών μας και της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών μας». Ο στόχος αυτός πρέπει να επιτευχθεί υπό την επίβλεψη του ΔΟΣ, το οποίο συνέρχεται τουλάχιστον άπαξ ετησίως και έχει εντολή να επιβλέπει τις προσπάθειες που περιγράφονται στο πλαίσιο, με σκοπό την επιτάχυνση της προόδου, καθώς επίσης να θεσπίζει ενδιάμεσους στόχους και να διευκολύνει την ανάληψη κοινής δράσης. Αυτή η εντολή δίνει στο ΔΟΣ σημαντική εξουσία ώθησης της διατλαντικής οικονομικής ολοκλήρωσης, ιδίως σε μια εποχή κρίσης.

4.2.2

Στον πυρήνα του Πλαισίου βρίσκεται η ιδέα της ρυθμιστικής συνεργασίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πολλά κοινά στοιχεία όσον αφορά τις αξίες στις οποίες στηρίζονται οι προσεγγίσεις μας για τη ρύθμιση των οικονομιών μας. Συμμεριζόμαστε την άποψη ότι σκοπός της ρύθμισης είναι η διασφάλιση υψηλών προτύπων για την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας και της ασφάλειας των ανθρώπων και των ζώων καθώς και της οικονομικής και νομικής ασφάλειας. Πιστεύουμε επίσης ότι η ρύθμιση θα πρέπει να επιτύχει αυτά τα αποτελέσματα με όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικό τρόπο, με την ελάχιστη δυνατή διατάραξη της οικονομικής δραστηριότητας και βασιζόμενη σε εμπειρογνωσία της υψίστης ποιότητας. Είναι αλήθεια πως υπάρχουν και διαφορές, όπως φαίνεται από τις υποθέσεις που παραπέμπονται στον ΠΟΕ, και μερικές από αυτές είναι το αποτέλεσμα των διαφορετικών αντιλήψεων των πολιτών. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις η ΕΕ και οι ΗΠΑ ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις απλώς και μόνο λόγω ανεπαρκούς διαβούλευσης των νομοθετών με την κοινωνία των πολιτών. Ρυθμιστική συνεργασία σημαίνει σύμπραξη, μεταξύ άλλων και μέσω επαφών της κοινωνίας των πολιτών, σε μια προσπάθεια από κοινού προσδιορισμού των κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών προβλημάτων και των λύσεών τους.

4.2.3

Ένας τομέας που θα μπορούσε να ωφεληθεί από την ενίσχυση των επαφών της κοινωνίας των πολιτών είναι η ασφάλεια των τροφίμων. Οι σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ διαταράσσονται εδώ και καιρό από ένα ολόκληρο φάσμα διαφορών σε αυτόν τον τομέα, μεταξύ των οποίων οι ρυθμίσεις που αφορούν τις ορμόνες για τα βοοειδή ή τις αντιμικροβιακές επεξεργασίες για τα πουλερικά. Στις περιπτώσεις αυτές, η ΕΕ δεν ήταν διατεθειμένη να δεχθεί τα πρότυπα των ΗΠΑ. Ευρύτερα θέματα διαφωνίας ανέκυψαν σε σχέση με τη χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στα τρόφιμα.

4.2.4

Έως σήμερα το ΔΟΣ έχει συνεδριάσει τρεις φορές, η πιο πρόσφατη από τις οποίες ήταν η συνεδρίαση της 12ης Δεκεμβρίου 2008 στην Ουάσινγκτον. Παρά το σύντομο διάστημα της ύπαρξής του, το ΔΟΣ έχει πραγματοποιήσει σημαντικά βήματα προόδου σε βασικούς τομείς για την οικονομική κοινότητα:

4.2.5

Στο μέλλον, το ΔΟΣ έχει σημαντικό έργο να επιτελέσει, καθώς και την ευκαιρία να ενισχύσει τη λειτουργία του.

4.2.6

Για την επίτευξη αυτών και άλλων στόχων, είναι απαραίτητο να συνεχιστεί και να επεκταθεί η διαδικασία του ΔΟΣ υπό τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ, όπως και υπό τη νέα Επιτροπή και το νέο Κοινοβούλιο της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ αναμένει από την αμερικανική κυβέρνηση να προβεί άμεσα στον διορισμό ενός νέου αμερικανού συμπροέδρου του ΔΟΣ, ώστε να καταστεί δυνατή η συνέχιση του σημαντικού έργου του.

4.3.1

Οι σημερινές οικονομικές προκλήσεις θα επιδεινώνονταν σημαντικά σε περίπτωση επανόδου του προστατευτισμού οπουδήποτε στον κόσμο, όπως συνέβη κατά την οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1930. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ και τις ΗΠΑ να συνεργαστούν στενά για να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις που έδωσαν επ’ αυτού οι ηγέτες της G20 στη σύνοδο κορυφής τους, στις 15 Νοεμβρίου 2008, και να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την ταχεία και επιτυχημένη ολοκλήρωση του Γύρου της Ντόχα και την αποτροπή της δημιουργίας νέων εμποδίων στις συναλλαγές ή στις επενδύσεις. Καθώς θα επιτείνεται ο πειρασμός της προστασίας των εγχώριων εταιρειών, η ΕΕ και η ΗΠΑ θα χρειαστεί να συνεργαστούν για να επιβάλουν τις υφιστάμενες εμπορικές δεσμεύσεις στους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους και ιδίως για να δώσουν στους άλλους το καλό παράδειγμα και να τους αποτρέψουν από την προσφυγή σε πολιτικές που θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση στις αγορές επενδύσεων ή δημοσίων συμβάσεων, αντίθετα από το αποτέλεσμα των πρόσφατων συζητήσεων στο Κογκρέσο των ΗΠΑ. Προσδοκούμε επίσης από την ΕΕ και τις ΗΠΑ να εξετάσουν το ζήτημα πώς μπορεί να αναζωογονηθεί το παγκόσμιο εμπόριο, έτσι ώστε να ενισχυθούν οι παγκόσμιες εμπορικές διαπραγματεύσεις με την ενσωμάτωση των μελημάτων της αειφόρου ανάπτυξης και των κοινωνικών προτύπων.

4.3.2

Οι απόψεις της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ σε αυτόν τον τομέα θα μπορούσαν να διευκρινιστούν περισσότερο για τους εμπορικούς τους εταίρους, αλλά σε αυτό το αρχικό στάδιο φαίνεται πως δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στα περιβαλλοντικά και τα κοινωνικά θέματα που συνδέονται με το εμπόριο, σε συνδυασμό με μια ανοιχτή προσέγγιση του εμπορίου.

4.3.3

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει θερμά μια τέτοια προσέγγιση του διεθνούς εμπορίου και συνιστά στην ΕΕ να υποστηρίξει κάθε προσπάθεια προώθησης εμπορικών συμφωνιών που βελτιώνουν τόσο την προσφορά όσο και τη ζήτηση χρηστής διακυβέρνησης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και κατοχυρώνουν τα εργασιακά δικαιώματα και την περιβαλλοντική προστασία.

5.1

Οι ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται εδώ και πολύ καιρό στην πρώτη γραμμή των κλιματικών πολιτικών και αναμένουν από τις ΗΠΑ να συνταχθούν μαζί τους με φιλόδοξες πρωτοβουλίες. Η νέα αμερικανική κυβέρνηση έχει υποσχεθεί να καταβάλει τρομερές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος του πλανήτη. Η ΕΟΚΕ προσδοκεί νέες και ενισχυμένες πολιτικές των ΗΠΑ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Πέρα από τη σχεδιαζόμενη εφαρμογή ενός συστήματος ανωτάτων ορίων και εμπορίας που θα περιορίζει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) από τις μεγάλες βιομηχανίες, η κυβέρνηση OBAMA πιθανότατα θα ενισχύσει τις επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η δράση για την τόνωση της ανάπτυξης θα πρέπει να αξιοποιηθεί –σε παγκόσμια κλίμακα– ως ευκαιρία για τη δημιουργία «πράσινων» θέσεων εργασίας και αναπροσανατολισμού των επενδύσεων και της καινοτομίας προς την κατεύθυνση αυτή.

5.2

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τα σχέδια των ΗΠΑ να επενδύσουν σε αποδοτικές και καθαρές τεχνολογίες σε εθνικό επίπεδο, χρησιμοποιώντας παράλληλα τις αμερικανικές πολιτικές βοήθειας και προώθησης των εξαγωγών προκειμένου να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να υπερπηδήσουν το στάδιο εκείνο της ανάπτυξης που χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση ενέργειας από άνθρακα. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει επίσης τα αιτήματα θέσπισης δεσμευτικών και εκτελεστών υποχρεώσεων όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών.

5.3

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τις ΗΠΑ να προσέλθουν στη διάσκεψη του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη τον Δεκέμβριο του 2009 με ισχυρή και σαφή διαπραγματευτική θέση που θα φέρει τις αμερικανικές και τις ευρωπαϊκές απόψεις πιο κοντά, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για ένα νέο διεθνές πλαίσιο περιορισμού των εκπομπών μετά τη λήξη της ισχύος του πρωτοκόλλου του Κιότο. Η ΕΕ προσδοκά από τις ΗΠΑ σοβαρή δέσμευση και υποστήριξη των διαπραγματεύσεων της Σύμβασης-Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Αλλαγή του Κλίματος (UNFCCC).

5.4

Από την πλευρά της ΕΕ, για τη διαμόρφωση μιας πιο συνεκτικής προσέγγισης για την επίτευξη των κλιματικών στόχων της ΕΕ, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να καταλήξουν σε συναίνεση για την υπέρβαση της έντασης μεταξύ της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και των μεγαλύτερων θυσιών για το περιβάλλον και να μην περιορίσουν, στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, τις επενδύσεις σε νέες ερευνητικές πρωτοβουλίες για πιο οικολογικές τεχνολογίες.

5.5

Η ΕΟΚΕ καλεί τόσο την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και τη νέα αμερικανική κυβέρνηση να εξασφαλίσουν την ενεργό συμμετοχή των περιβαλλοντικών ΜΚΟ και δικτύων, καθώς και των επιχειρηματικών και συνδικαλιστικών φορέων στις προετοιμασίες για τη διάσκεψη του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη τον Δεκέμβριο του 2009, και επίσης να επανενεργοποιήσουν τον Διατλαντικό Διάλογο για το Περιβάλλον (ΔΔΠ), ο οποίος θα μπορούσε να λειτουργήσει ως συντονιστικό όργανο για τους φορείς του τομέα του περιβάλλοντος και ως εταίρος στις εν λόγω προετοιμασίες.

6.1

Στην ΕΕ και στις ΗΠΑ υπάρχουν διαφορετικές παραδόσεις όσον αφορά τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων. Με τη Νέα Διατλαντική Ατζέντα, ΕΕ και ΗΠΑ δεσμεύθηκαν να συνεργαστούν συστηματικά, μεταξύ άλλων για την οικοδόμηση γεφυρών μεταξύ των λαών των δύο πλευρών του Ατλαντικού. Αποτέλεσμα της δέσμευσης αυτής ήταν η ανάπτυξη μιας σειράς διαλόγων της κοινωνίας των πολιτών μεταξύ ομάδων εκπροσώπησης των εργαζομένων, των καταναλωτών και των περιβαλλοντικών οργανώσεων.

Οι Διατλαντικοί Διάλογοι, που εγκαινιαστήκαν στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1990, δεν έχουν αναπτύξει εξίσου έντονη δραστηριότητα και συμμετοχή στις δομές συνεργασίας ΕΕ-ΗΠΑ και ιδιαίτερα στις συνόδους κορυφής ΕΕ-ΗΠΑ, οι οποίες επικεντρώθηκαν μονομερώς στον Διατλαντικό Επιχειρηματικό Διάλογο (ΔΕΔ). Επιπλέον, η Ομάδα των Συμβούλων για το Διατλαντικό Οικονομικό Συμβούλιο περιλαμβάνει μόνο τον ΔΕΔ, τον Διατλαντικό Διάλογο Καταναλωτών (ΔΔΚ) και τον Διατλαντικό Διάλογο Νομοθετών (ΔΔΝ). Οι δύο άλλοι διάλογοι –ο Διατλαντικός Διάλογος για την Εργασία (ΔΔΕ) και ο Διατλαντικός Διάλογος για το Περιβάλλον (ΔΔΠ)– εξαιρέθηκαν, χωρίς να υπάρχει διαβούλευση με τους ενδιαφερομένους.

6.2

Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο ψήφισμά του της 8ης Μαΐου 2008 σχετικά με το Διατλαντικό Οικονομικό Συμβούλιο, ζήτησε να συμπεριληφθούν οι πρόεδροι του ΔΔΕ και του ΔΔΠ στην Ομάδα των Συμβούλων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει θερμά την εν λόγω έκκληση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ζητεί από το ΔΟΣ να αναθεωρήσει τον κανονισμό λειτουργίας του, που εγκρίθηκε από τους συμπροέδρους του στο Βερολίνο στις 28 Ιουνίου 2007.

6.3

Ο νέος κανονισμός λειτουργίας πρέπει να προβλέπει καλύτερους κανόνες για τη διαφάνεια και τον συντονισμό με τους συμβούλους, συμπεριλαμβανομένης της παροχής πρόσβασης στα έγγραφα και της έγκαιρης κοινοποίησης των συνεδριάσεων.

6.4

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη νέα έκκληση για βαθύτερη κατανόηση της κοινωνίας των πολιτών των δύο πλευρών, στην οποία προέβη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο σχέδιο έκθεσής του σχετικά με την κατάσταση των διατλαντικών σχέσεων μετά τις εκλογές στις ΗΠΑ (13). Η ΕΟΚΕ οφείλει να διαδραματίσει τον ρόλο της στη διαδικασία αυτή.

6.5

Οι διάφορες ομάδες συμφερόντων που συμμετείχαν στους διαλόγους έχουν όλες τους προηγούμενη εμπειρία στην οικοδόμηση διεθνικών δικτύων. Οι πρωτοβουλίες που ανελήφθησαν από τις ΗΠΑ και την ΕΕ κατά τη δεκαετία του 1990 για να αντικατοπτρίσουν τη νέα πραγματικότητα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δημιούργησαν επίσης νέες ευκαιρίες για διατλαντικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (14).

6.6

Οι τέσσερις διάλογοι που αναφέρθηκαν ανωτέρω εγκαινίασαν τις δραστηριότητές τους με ποικίλο βαθμό επιτυχίας και υποστήριξης από τους πολιτικές ηγέτες στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ο ΔΔΚ λειτουργεί καλά και είναι πολύ ενεργός στο πλαίσιο της προετοιμασίας των συνόδων κορυφής ΕΕ-ΗΠΑ και στις εργασίες του ΔΟΣ.

6.7

Δυστυχώς, ο ΔΔΠ, έπειτα από μια σχετικά επιτυχημένη αρχή, διεκόπη μετά από δύο έτη δραστηριότητας. Υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα για την ανασύστασή του, με σκοπό την συνεισφορά του στο ΔΟΣ και στις συνόδους κορυφής ΕΕ-ΗΠΑ. Η ΕΟΚΕ συνιστά εντόνως να θεσπιστούν μηχανισμοί για την επαρκή χρηματοδότηση των διαλόγων και να συμπεριληφθούν ο ΔΔΕ και ο ΔΔΠ (μετά την ανασύστασή του) στην Ομάδα Συμβούλων για το ΔΟΣ.

6.8

Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι οι διμερείς διατλαντικές σχέσεις ενδέχεται να μην αποτελούν απαραιτήτως τον πιο φυσικό τρόπο διατλαντικής συνεργασίας για ορισμένες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Για τις συνδικαλιστικές και περιβαλλοντικές ομάδες, το διατλαντικό φόρουμ έχει να συναγωνιστεί όχι μόνο με εγχώρια θέματα, αλλά και με παγκόσμια ζητήματα, όπως η αλλαγή του κλίματος ή το δικαίωμα συνδικαλιστικής οργάνωσης στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ωστόσο, η συμμετοχή ενός ευρύτερου φάσματος ενδιαφερόμενων φορέων στις διμερείς σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ παρέχει λαϊκή υποστήριξη και δημοκρατική νομιμοποίηση στην όλη διαδικασία. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ και τις ΗΠΑ να ενισχύσουν την προσβασιμότητα και τον ανοικτό χαρακτήρα της διαδικασίας του διατλαντικού διαλόγου και να αυξήσουν τη συμμετοχή των φορέων της κοινωνίας των πολιτών.

6.9

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διοργανώσει στο εγγύς μέλλον μια συνάντηση με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς που συμμετέχουν στις διατλαντικές σχέσεις, για τον απολογισμό της νέας κατάστασης, την ανταλλαγή απόψεων και τον συντονισμό των δράσεων για τις νέες πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν. Η ΕΟΚΕ προτίθεται να συμμετάσχει ενεργά σε μια τέτοια πρωτοβουλία, όσον αφορά τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

6.10

Στην ανακοίνωσή της 18ης Ιουνίου 2005 (COM(2005) 196), η Επιτροπή παρουσίασε ορισμένες ενδιαφέρουσες προτάσεις, μία από τις οποίες ήταν η προώθηση του διαλόγου μεταξύ εκπροσώπων των κοινωνικών εταίρων από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης μιας τριμερούς διάσκεψης στον τομέα των εργασιακών σχέσεων. Οι προτάσεις αυτές, οι οποίες δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, θα πρέπει να επανεξεταστούν –οι ανταλλαγές μεταξύ των κοινωνικών εταίρων της ΕΕ και των ΗΠΑ θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες στο πλαίσιο των προτάσεων για τη θέσπιση στις ΗΠΑ νόμου περί ελεύθερης επιλογής των εργαζομένων.

6.11

Η ΕΟΚΕ θα ξεκινήσει επαφές με τους αμερικανούς οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους (επιχειρηματίες, συνδικαλιστικές ενώσεις, αγρότες, καταναλωτές κλπ.) προκειμένου να επιβεβαιώσει το ενδιαφέρον τους για τη διοργάνωση διαλόγου σχετικά με ένα ή δύο ειδικά ζητήματα, όπως η αλλαγή του κλίματος ή το εμπόριο και η αειφόρος ανάπτυξη, τα οποία θα ήταν θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος για αμφότερες τις πλευρές του Ατλαντικού. Ο στόχος ενός τέτοιου διαλόγου είναι η ταυτόχρονη συμμετοχή του συνόλου των διαφόρων φορέων, σε αντίθεση με τους υφιστάμενους διαλόγους που λειτουργούν εντός του στενού πλαισίου των αρμοδιοτήτων τους και των οργανώσεων μελών τους. Η ΕΟΚΕ θα αναλάβει επαφές με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την αμερικανική κυβέρνηση, για να εξασφαλιστεί η υποστήριξή τους και να εξακριβωθεί το ενδιαφέρον τους.

6.12

Η ΕΟΚΕ θα παρακολουθήσει στενά τη συγκρότηση συμβουλευτικών ομάδων εντός της αμερικανικής κυβέρνησης για τον εντοπισμό πιθανών ομολόγων επί διάφορων ζητημάτων. Η ΕΟΚΕ θα αναζητήσει επίσης τρόπους καλύτερης προώθησης των ανταλλαγών γνώσεων και εμπειριών με τους ενδιαφερόμενους φορείς της αμερικανικής κοινωνίας των πολιτών επί ζητημάτων κοινού ενδιαφέροντος. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται να συγκροτηθεί, από το ειδικευμένο τμήμα «Εξωτερικές σχέσεις», μια άτυπη ομάδα επαφής σε προσωρινή βάση, για την επίβλεψη της δραστηριότητας της ΕΟΚΕ στον τομέα των διατλαντικών σχέσεων. Εάν η πρωτοβουλία αυτή αποδειχθεί επιτυχημένη, η ομάδα επαφής θα μπορούσε να συγκροτηθεί σε πιο μόνιμη και επίσημη βάση.

6.13

Στο σχέδιο έκθεσης του, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τονίζει την ανάγκη αντικατάστασης της υφιστάμενης Νέας Διατλαντικής Ατζέντας του 1995 με μια νέα Διατλαντική Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης, η οποία θα παρέχει μια πιο σταθερή και πιο εκσυγχρονισμένη βάση για τη σχέση (15). Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ενεργά αυτή την έκκληση και ελπίζει ότι στη διαπραγμάτευση αυτού του νέου μέσου θα συμμετάσχουν οι σχετικές ομάδες συμφερόντων της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών από τα πρώτα κιόλας στάδια της διαδικασίας. Η συμμετοχή φορέων της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών αναμφίβολα θα ενισχύσει και θα βελτιώσει τις θεσμικές δομές.

6.14

Ένας ενισχυμένος διάλογος θα κινητοποιούσε την κοινωνία των πολιτών σε αμφότερες τις πλευρές του Ατλαντικού, προωθώντας έτσι την αποτελεσματική δικτύωση και προάγοντας την ανταλλαγή απόψεων εντός και μεταξύ των διατλαντικών δικτύων της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των Διαλόγων· θα παρείχε επίσης πρόσβαση υψηλού επιπέδου στην κυβέρνηση και θα προωθούσε τις σχέσεις αυτών των δικτύων και των Διαλόγων με τις κυβερνήσεις.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/40

1.1

Η πρόσβαση σε πραγματική νομική προστασία αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα που προβλέπεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ τάσσεται σταθερά υπέρ της διευκόλυνσης της πρόσβασης αυτής για τους πολίτες, ιδίως όσον αφορά την επανόρθωση παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ, τα θύματα της οποίας δεν είναι μόνον οι ίδιοι οι ανταγωνιστές που τηρούν τους «κανόνες του παιχνιδιού», αλλά και οι καταναλωτές, οι ΜΜΕ και οι εργαζόμενοι των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων, δεδομένου ότι τίθενται σε κίνδυνο οι θέσεις εργασίας τους και η αγοραστική τους δύναμη. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την Λευκή Βίβλο της Επιτροπής, την οποία και υποστηρίζει επ’ αυτού. Επισημαίνει ότι απαιτούνται πιο αποτελεσματικά μέσα, που θα επιτρέπουν στα θύματα παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας να λαμβάνουν πλήρη αποζημίωση για όλες τις ζημίες που υπέστησαν, σύμφωνα με την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί ένα ισορροπημένο σύστημα το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα της κοινωνίας ως συνόλου.

1.2

Πρέπει να εξακολουθήσει να συνιστά κατευθυντήρια αρχή της πολιτικής περί ανταγωνισμού η αυστηρή εφαρμογή των άρθρων 81 και 82 της Συνθήκης ΕΚ στον δημόσιο τομέα, εκ μέρους της Επιτροπής και των αρμοδίων για τον ανταγωνισμό δημοσίων αρχών των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση των διαφόρων «παγίδων» και εμποδίων που παρακωλύουν την άσκηση από ιδιώτες των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, εκ μέρους των θυμάτων που αξιώνουν την πλήρη αποζημίωσή τους. Επικροτεί δε τις προσπάθειες που καταβάλλει η Επιτροπή για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. Οι εν λόγω αγωγές αποζημίωσης συνιστούν απαραίτητο στοιχείο για την αποτελεσματική εφαρμογή των άρθρων 81 και 82 της Συνθήκης ΕΚ, οι οποίες θα συμπληρώνουν την εφαρμογή εκ μέρους των δημοσίων αρχών, χωρίς όμως να μπορούν να την υποκαταστήσουν ούτε να την θέσουν υπό αμφισβήτηση. Επιπλέον, στο μέλλον, η βελτίωση των κανόνων ιδιωτικής αποζημίωσης θα έχει επωφελείς συνέπειες από την άποψη της αποτροπής μελλοντικών παραβάσεων.

1.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου που θα βελτιώνει τις νομικές προϋποθέσεις ώστε οι θιγόμενοι να ασκούν το δικαίωμα που τους παρέχει η Συνθήκη για αποκατάσταση όλων των ζημιών που έχουν υποστεί λόγω παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ. Ως εκ τούτου, πρέπει να υιοθετηθούν, σε κοινοτικό επίπεδο και σε επίπεδο κρατών μελών, τα αναγκαία μέτρα, δεσμευτικά και μη, για τη βελτίωση των δικαστικών διαδικασιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την επίτευξη μιας ικανοποιητικής ελάχιστης προστασίας του δικαιώματος των θυμάτων. Οι εξωδικαστικοί συμβιβασμοί θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο συμπληρωματικά προς τη δικαστική οδό. Μπορεί να αποτελέσουν μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική λύση, η οποία συνίσταται σε μια λιγότερο τυπική και δαπανηρή διαδικασία, υπό τον όρο ότι και τα δύο ενδιαφερόμενα μέρη επιθυμούν πραγματικά να συνεργαστούν και μόνο εφόσον προβλέπεται, πραγματικά, δικαστική προσφυγή.

1.4

Όσον αφορά τις συλλογικές αγωγές, η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαία τη θέσπιση κατάλληλων μηχανισμών για την αποτελεσματική άσκησή τους, σύμφωνα με μια ευρωπαϊκή προσέγγιση και με βάση μέτρα που θα στηρίζονται στις ευρωπαϊκές νομικές παραδόσεις και την αντίστοιχη παιδεία, και που θα διευκολύνουν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για τους εξουσιοδοτημένους από τον νόμο φορείς και τα συλλογικά όργανα των θυμάτων. Η εφαρμογή μέτρων παρακολούθησης θα προσφέρει κατάλληλες εγγυήσεις κατά της καθιέρωσης συστημάτων που, όπως έχει αποδειχθεί από άλλες νομολογίες, είναι περισσότερο πιθανό να αποτελέσουν αντικείμενο κατάχρησης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να μεριμνήσει για το συντονισμό με άλλες πρωτοβουλίες, έτσι ώστε να διευκολυνθούν οι αγωγές, κυρίως στα πλαίσια της πρωτοβουλίας που έχει αναλάβει επί του παρόντος η Γ.Δ. SANCO.

1.5

Οι προτάσεις της Λευκής Βίβλου καλύπτουν ένα περίπλοκο νομικό πλαίσιο, το οποίο επιδρά στα εθνικά διαδικαστικά συστήματα και, μεταξύ άλλων, στους κανόνες περί έννομου συμφέροντος, γνωστοποίησης, υπαιτιότητας και κατανομής του κόστους.

1.6

Όσον αφορά την πρόσβαση σε αποδείξεις και τη γνωστοποίηση μεταξύ των μερών, θα πρέπει να βασίζεται στην τεκμηρίωση των γεγονότων και σε αυστηρό δικαστικό έλεγχο όσον αφορά το βάσιμο της αξίωσης και την αναλογικότητα της αίτησης γνωστοποίησης.

1.7

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να προχωρήσει στη συνέχεια της Λευκής Βίβλου και να προτείνει τα κατάλληλα μέτρα για την επίτευξη των στόχων που αυτή περιλαμβάνει, ενώ παράλληλα θα πρέπει να τηρεί την αρχή της επικουρικότητας, χωρίς όμως η εφαρμογή της αρχής αυτής να καθιστά δυσχερή την υπέρβαση των υφιστάμενων εμποδίων που παρακωλύουν την πρόσβαση στους ουσιαστικούς μηχανισμούς προσφυγής για αποζημίωση που υπέστησαν οι θιγόμενοι από την παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ.

—

έννομο συμφέρον, έμμεσοι αγοραστές και συλλογική προσφυγή·

—

πρόσβαση σε αποδείξεις: γνωστοποίηση μεταξύ των μερών·

—

δεσμευτικό αποτέλεσμα των αποφάσεων εθνικών αρχών ανταγωνισμού (ΕΑΑ)·

—

προϋπόθεση της υπαιτιότητας·

—

αγωγές αποζημίωσης·

—

μετακύλιση της επιπλέον επιβάρυνσης·

—

προθεσμίες παραγραφής·

—

κόστος αγωγών αποζημίωσης·

—

αλληλεπίδραση μεταξύ των προγραμμάτων επιεικούς μεταχείρισης και των αγωγών αποζημίωσης.

—

αφενός να κωδικοποιήσει, σε ένα κοινοτικό νομοθετικό μέσο, το κοινοτικό κεκτημένο σχετικά με την εμβέλεια των αποζημιώσεων που μπορούν να λαμβάνουν τα θύματα παραβάσεων των κανόνων περί ανταγωνισμού·

—

αφετέρου να καταρτίσει ένα πλαίσιο, μη δεσμευτικού χαρακτήρα, για την αποτίμηση των ζημιών, που θα περιλαμβάνει προσεγγιστικές μεθόδους υπολογισμού ή απλουστευμένους κανόνες για τον υπολογισμό των απωλειών.

—

εάν πρόκειται για συνεχή ή επαναλαμβανόμενη παράβαση, η προθεσμία παραγραφής δεν πρέπει να αρχίζει να υπολογίζεται πριν από την ημέρα κατά την οποία λήγει η παραβίαση ή κατά την οποία το θύμα της παραβίασης έχει, ευλόγως, γνώση της παραβίασης αυτής και της προκαλούμενης ζημίας·

—

σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να ξεκινά νέα προθεσμία παραγραφής, τουλάχιστον διετής, αφ’ ης στιγμής καταστεί τελεσίδικη η απόφαση παράβασης στην οποία στηρίζεται ο ενάγων για την άσκηση αγωγής.

3.6.1

Η κύρια ευθύνη για τη ρύθμιση των αγορών και η επιβολή των κανόνων ανταγωνισμού στην ΕΕ θα πρέπει να εξακολουθήσουν να εμπίπτουν στις δημόσιες αρχές για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι οποιαδήποτε μελλοντική δράση θα πρέπει να στηρίζει την αποτελεσματική επιβολή της νομοθεσίας από τους δημόσιους φορείς, διευκολύνοντας παράλληλα τα θύματα των παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ να λάβουν αποζημίωση για τις ζημιές που έχουν υποστεί. Η επιβολή της νομοθεσίας από τους δημόσιους φορείς διαδραματίζει ουσιώδη ρόλο στην καταπολέμηση των συμπεριφορών που θίγουν τον ανταγωνισμό, ιδίως χάρη στο γεγονός ότι η Επιτροπή και οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού (ΕΑΑ) διαθέτουν μοναδική ελεγκτική και κανονιστική αρμοδιότητα.

3.6.2

Ενώ η επιβολή της νομοθεσίας από τους δημόσιους φορείς αποβλέπει στη συμμόρφωση και την αποτροπή, στόχος των αγωγών αποζημίωσης είναι η εξασφάλιση πλήρους αποζημίωσης για τη ζημία που προκλήθηκε. Η πλήρης αποζημίωση καλύπτει την πραγματική ζημία, τα διαφυγόντα κέρδη καθώς και τους αντίστοιχους τόκους.

3.6.3

Κατά την αξιολόγηση των μέτρων που σχετίζονται με την πραγματική και πλήρη αποζημίωση, η ΕΟΚΕ αναμένει ότι το προτεινόμενο πλαίσιο προσανατολισμού για την ποσοτικοποίηση των ζημιών θα θέσει πραγματιστικές κατευθυντήριες γραμμές για την προσφυγή στα δικαστήρια των κρατών μελών, όπως περιγράφεται στη Λευκή Βίβλο.

3.7.1

Αναγνωρίζοντας ότι η θέσπιση ενός αποτελεσματικότερου πλαισίου για τις δικαστικές αγωγές στο πεδίο του δικαίου του ανταγωνισμού είναι απολύτως απαραίτητη, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ενθάρρυνση που παρέχει η Επιτροπή στα κράτη μέλη προκειμένου να καταρτίσουν διαδικαστικούς κανόνες που θα προωθούν συμβιβασμούς. Ως εναλλακτική των δικαστικών αγωγών, οι εξωδικαστικοί συμβιβασμοί μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό και συμπληρωματικό ρόλο για την παροχή αποζημίωσης στα θύματα, χωρίς να μειώνουν με οποιοδήποτε τρόπο την πρόσβαση στα δικαστήρια. Θα μπορούσαν να διευκολύνουν την γρηγορότερη επίτευξη μιας δίκαιης λύσης, με μικρότερο κόστος και λιγότερη ένταση μεταξύ των μερών, μειώνοντας ταυτόχρονα τον φόρτο εργασίας των δικαστηρίων. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενθαρρύνει την πρακτική των εξωδικαστικών μεθόδων και να βελτιώσει την ποιότητά τους. Πάντως, η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι οι εναλλακτικοί μηχανισμοί επίλυσης των διαφορών δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως αξιόπιστη εναλλακτική λύση για την αποζημίωση των θυμάτων παρά μόνο αν υπάρχουν μηχανισμοί για αποτελεσματική δικαστική προσφυγή, ακόμη και μέσω συλλογικών μηχανισμών. Ελλείψει αποτελεσματικών μέσων δικαστικής προσφυγής, τα κίνητρα για θεμιτή και ταχεία ρύθμιση είναι ανεπαρκή.

—

αφενός αγωγές μέσω εκπροσώπων, οι οποίες ασκούνται από φορείς με έννομο συμφέρον (ενώσεις καταναλωτών, οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος, εργοδοτικές οργανώσεις, συλλόγους θυμάτων), σχετικά με την προέλευση των οποίων, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, έχει ήδη εκφραστεί η ΕΟΚΕ·

—

αφετέρου, συλλογικές αγωγές, στις οποίες τα θύματα αποφασίζουν ρητά να συνδυάσουν σε μια μόνο αγωγή τις ατομικές τους αξιώσεις για αποζημίωση βλαβών που υπέστησαν.

4.2.1

Η εξασφάλιση ικανοποιητικής αποζημίωσης στα θύματα παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ (στους ανταγωνιστές που σέβονται τους κανόνες ανταγωνισμού, τους καταναλωτές, τις ΜΜΕ και τους εργαζόμενους των σχετικών εταιρειών, οι οποίοι είναι έμμεσα θύματα πρακτικών που θέτουν σε κίνδυνο τις θέσεις εργασίας τους και την αγοραστική τους δύναμη) αποτελεί πρωταρχική μέριμνα της ΕΟΚΕ, η οποία έχει εκφράσει τη θέση της όσον αφορά τον «Ορισμό του ρόλου και του καθεστώτος των ομαδικών αγωγών του κοινοτικού δικαίου για την κατανάλωση» στη σχετική γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της (7). Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (8), η ΕΟΚΕ επισήμανε ότι η παραδοχή της ανάγκης άσκησης αγωγής πρέπει να συνοδεύεται από κατάλληλες διαδικασίες για να είναι δυνατή η αναγνώριση και η διεκδίκηση αυτών των δικαιωμάτων. Η καθιέρωση ευρωπαϊκής ομαδικής αγωγής συνιστά μια από τις πιθανές επιλογές που εξετάζονται στη συζήτηση σχετικά με το πώς μπορούν να καταστούν αποτελεσματικές τέτοιου είδους αγωγές. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα μέτρα παρακολούθησης θα πρέπει να είναι ισορροπημένα και να προσφέρουν πραγματικά εγγυήσεις για την αποφυγή καταχρήσεων. Επίσης, θα πρέπει να συνάδουν με άλλες προτάσεις που αφορούν τις συλλογικές αγωγές, συγκεκριμένα αυτές της Γ.Δ. SANCO, και να εξεταστούν με συντονισμένο και συνεπή τρόπο, έτσι ώστε να αποφευχθούν οι άσκοπες επαναλήψεις δικαστικών μέσων, οι οποίες προξενούν τεράστιες δυσχέρειες μεταφοράς και εφαρμογής στα κράτη μέλη.

4.2.2

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ευρεία συναίνεση που επικρατεί μεταξύ των πολιτικών και λοιπών ενδιαφερομένων πλευρών στην Ευρώπη ότι δηλαδή η ΕΕ πρέπει να αποφύγει τον κίνδυνο καταχρήσεων που παρατηρούνται στις ΗΠΑ. Τα μέτρα παρακολούθησης πρέπει να αντανακλούν την ευρωπαϊκή πολιτιστική και νομική παράδοση, να έχουν ως μοναδικό στόχο την αποζημίωση και να σέβονται την ισότητα των διαδίκων, οδηγώντας σε ένα σύστημα που προστατεύει τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου. Ζητά δε να αποφευχθεί η επιβολή έκτακτων τελών και καθεστώτων που εγείρουν το οικονομικό ενδιαφέρον τρίτων.

4.3.1

Όσον αφορά την αποτελεσματική πρόσβαση στις αποδείξεις, η οποία συμπεριλαμβάνεται στο δικαίωμα στην πραγματική νομική προστασία, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι θετικό να διατηρηθεί σε ολόκληρη την ΕΕ ένα ελάχιστο επίπεδο γνωστοποίησης μεταξύ των μερών στις περιπτώσεις αποκατάστασης ζημιών λόγω παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ. Η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του εθνικού δικαστή να αποκαλύπτει συγκεκριμένες κατηγορίες αποδείξεων καθοριστικής σημασίας θα μπορούσε να συμβάλει στην επίτευξη του στόχου αυτού, εντός των ορίων που θεσπίζονται ήδη βάσει της νομολογίας του ΔΕΚ, ειδικότερα δε της καταλληλότητας, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητάς τους.

4.3.2

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τα εμπόδια που συναντούν τα εν λόγω θύματα και επικροτεί τις προσπάθειες που καταβάλλει η Επιτροπή για να βελτιώσει την πρόσβαση σε αποδείξεις. Υπογραμμίζει ότι δεν πρέπει να αγνοηθούν οι διαφορές μεταξύ των δικονομικών συστημάτων των κρατών μελών. Οι υποχρεώσεις γνωστοποίησης πρέπει να υπόκεινται σε σαφή εχέγγυα και να είναι ανάλογες προς την υπόθεση.

4.3.3

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να συνδέσει τις υποχρεώσεις γνωστοποίησης με συγκεκριμένα εχέγγυα, καθότι το πρόβλημα έγκειται στη διατήρηση ενός συστήματος ισορροπίας μεταξύ της ουσιαστικής πρόσβασης στις αποδείξεις και του δικαιώματος υπεράσπισης. Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η αυστηρή παρακολούθηση από ένα δικαστή μπορεί να είναι χρήσιμη στην προκειμένη περίπτωση.

4.3.4

Όταν διαπιστώνεται, σε κοινοτικό επίπεδο, παράβαση των άρθρων 81 ή 82 της Συνθήκης, τα θύματα των εν λόγω παραβάσεων δύνανται, δυνάμει του άρθρου 16, παρ. 1, του Κανονισμού 1/2003, να στηρίζονται στην εν λόγω απόφαση ως δεσμευτική απόδειξη για αστικές αγωγές. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, βάσει της αρχής του ισοδυνάμου των δικονομικών κανόνων, θα έπρεπε να υπάρχει ανάλογη διάταξη για όλες τις αποφάσεις των εθνικών αρχών ανταγωνισμού (ΕΑΑ) που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη παράβασης των άρθρων 81 ή 82.

4.4.1

Όσον αφορά τις κατ’ επιλογή συλλογικές αγωγές (opt-out και opt-out ρητής συμμετοχής και ρητής μη συμμετοχής) η ΕΟΚΕ κάνει αναφορά στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτού του μηχανισμού όπως αυτά περιγράφονται στη γνωμοδότησή της στις 14 Φεβρουαρίου 2008 (9). Στη γνωμοδότηση αυτή, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι αν και η κατ’ επιλογή συμμετοχή (opt-in) παρουσιάζει ορισμένα πλεονεκτήματα, είναι δαπανηρή, δύσκολη στην εφαρμογή της, προκαλεί καθυστερήσεις στη διαδικασία και δεν ενδείκνυται για μεγάλο μέρος των καταναλωτών, οι οποίοι δεν έχουν την κατάλληλη πληροφόρηση για τις σχετικές διαδικασίες. Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι ορισμένα κράτη μέλη εισήγαγαν διαφορετικά πρότυπα δικαστικών προσφυγών που διαθέτουν τόσο τα χαρακτηριστικά του συστήματος «opt-in» όσο και του «opt-out».

4.4.2

Οι παρατηρήσεις αυτές ισχύουν επίσης για τις «αγωγές μέσω εκπροσώπων». Δεδομένου ότι στη Λευκή Βίβλο γίνεται αναφορά όχι μόνο σε ήδη γνωστά θύματα, αλλά και σε θύματα που μπορούν να καταστούν γνωστά στο μέλλον, δεν αποκλείονται τυχόν αγωγές για λογαριασμό μιας ομάδας προσώπων, η ταυτότητα των οποίων δεν είναι γνωστή. Η αναγνώριση μεμονωμένων θυμάτων μπορεί να διευκολύνει την κατάρτιση των απαιτήσεων, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση που εμπλέκεται μεγάλος αριθμός θυμάτων, ενδείκνυται η επέκταση της υπόθεσης σε όλα τα πιθανά θύματα της υπόθεσης. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να αποσαφηνίσει τη συγκεκριμένη πρόταση.

4.4.3

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τις συστάσεις στις οποίες προέβη σε παλαιότερες γνωμοδοτήσεις της όσον αφορά το σημαντικό ρόλο του δικαστή. Η ειδική εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει τους δικαστές να εξακριβώνουν καλύτερα τα κριτήρια αποδοχής και την εκτίμηση του αποδεικτικού υλικού, όπως και την πρόσβαση σε αυτό, δεδομένου ότι οι συλλογικές αγωγές προϋποθέτουν εξ ορισμού ότι η ίδια αγωγή δεν θα γινόταν δεκτή εάν ήταν προσωπική. Ο δικαστής πρέπει επομένως να διαδραματίζει σημαντικό και ενεργό ρόλο στην εξακρίβωση και την έγκριση των νόμιμων αγωγών σε πρώιμο στάδιο.

4.4.4

Οι ενώσεις καταναλωτών και οι εμπορικές ενώσεις με έννομο συμφέρον αποτελούν φυσική επιλογή για την εκπροσώπηση των θυμάτων στις αγωγές μέσω εκπροσώπων. Η Λευκή Βίβλος της Επιτροπής επιτρέπει ρητά σε εξουσιοδοτημένες επαγγελματικές οργανώσεις να ασκούν επίσης αγωγές μέσω εκπροσώπων για λογαριασμό των μελών τους. Δεδομένου ότι άλλες αναγνωρισμένες οργανώσεις που πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές μπορούν επίσης να νομιμοποιούνται να υποβάλουν συλλογική αγωγή, θα πρέπει να σταθμιστεί με προσοχή κατά πόσο αυτό μπορεί να οδηγήσει στην άσκηση πολλαπλών συντρεχουσών προσφυγών για ζημίες που οφείλονται στην ίδια παράβαση. Τα θύματα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα κοινής εκπροσώπησης επιλέγοντας ένα και μοναδικό φορέα εκπροσώπησης για να κάνουν την προσφυγή τους αποτελεσματική.

4.5.1

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί κατ’ αρχήν με την Επιτροπή ως προς το ότι οι τελικές αποφάσεις των ΕΑΑ που βασίζονται στην πρότερη διαπίστωση της παράβασης από την ίδια την αρχή, σε περιπτώσεις αγωγών αποζημίωσης, πρέπει να αποτελούν αμάχητο τεκμήριο της παραβίασης. Εκτιμά δε ότι τα εθνικά δικαστήρια είναι οι πλέον κατάλληλοι φορείς για να αξιολογήσουν τον αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ της παράβασης και της επικαλούμενης ζημίας και θα πρέπει να διατηρήσουν αποκλειστική αρμοδιότητα στο συγκεκριμένο θέμα.

4.5.2

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης ότι η αξία των τελικών αποφάσεων των ΕΑΑ προϋποθέτει τη δέουσα προσοχή στο επίπεδο εναρμόνισης των ελέγχων και των διαδικαστικών εγγυήσεων στα κράτη μέλη της ΕΕ.

4.6.1

Σε ορισμένα κράτη μέλη, η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ παράβασης και ζημίας αποτελεί συστατικό στοιχείο της αδικοπρακτικής ευθύνης και ο ενάγων καλείται να αποδείξει το δικαίωμά του σε αποζημίωση, καθώς και την υπαιτιότητα του εναγόμενου. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να συνεκτιμήσει αυτές τις διαφορές, οι οποίες είναι προϊόν της ιστορικής εξέλιξης των εθνικών νομικών συστημάτων. Καλεί δε την Επιτροπή να διασφαλίσει ότι οποιοδήποτε μελλοντικό καθεστώς προκύψει θα εγγυάται μια δίκαιη δίκη με στόχο την γρήγορη και αποτελεσματική επανόρθωση των ζημιών, βάσει επαρκών αποδείξεων.

4.7.1

Τα προγράμματα επιεικούς μεταχείρισης έχουν τεράστιο αντίκτυπο στον αριθμό των συμπράξεων (καρτέλ) που αποκαλύπτονται, καθώς και ουσιαστικό αποτρεπτικό χαρακτήρα. Επομένως η ορθή λειτουργία τους είναι κατ’ αρχήν προς το συμφέρον των θυμάτων. Ο κίνδυνος δημοσιοποίησης απόρρητων πληροφοριών θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στην αποκάλυψη συμπράξεων και, ως εκ τούτου, στη δυνατότητα των θυμάτων να διεκδικήσουν αποζημίωση. Η ΕΟΚΕ εκφράζει επομένως την ικανοποίησή της αναφορικά με τις προτάσεις που στοχεύουν στη διατήρηση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων επιεικούς μεταχείρισης. Εντούτοις, οι αιτήσεις επιεικούς μεταχείρισης δεν θα πρέπει να προστατεύουν περισσότερο του απολύτως αναγκαίου ορίου και εις βάρος των θυμάτων τους συμμετέχοντες σε συμπράξεις σε ό,τι άφορα την αστική ευθύνη εξαιτίας της παράνομης συμπεριφοράς τους,

4.8.1

Η Λευκή Βίβλος υιοθετεί διάφορες προσεγγίσεις όσον αφορά τη μείωση του οικονομικού κινδύνου της δικαστικής διαδικασίας για όσους υποβάλλουν αγωγή αποζημίωσης. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη ότι το δικαίωμα σε αποζημίωση δεν πρέπει να παρεμποδίζεται από τυχόν παράλογο κόστος προσφυγής στη δικαιοσύνη. Η ΕΟΚΕ τοποθετήθηκε στο θέμα του κόστους προσφυγής στη δικαιοσύνη στη γνωμοδότησή της για την Πράσινο Βίβλο (10).

4.8.2

Στη Λευκή Βίβλο τα κράτη μέλη καλούνται να αναθεωρήσουν τους εθνικούς κανόνες στον τομέα της κατανομής των εξόδων και να εξασφαλίσουν στα εθνικά δικαστήρια τη δυνατότητα να αποκλίνουν, κατ’ εξαίρεση, από την αρχή σύμφωνα με την οποία «ο ηττημένος πληρώνει», η οποία εφαρμόζεται σήμερα στα περισσότερα εθνικά νομικά συστήματα. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει με τη δέουσα προσοχή τους τρόπους διασφάλισης αφενός της ικανοποιητικής πρόσβασης στη δικαιοσύνη, αφετέρου την εγκυρότητα των απαιτήσεων στο ίδιο αυτό πλαίσιο.

4.8.3

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα μεν κράτη μέλη πρέπει να αναλύσουν προσεκτικά τους κανόνες περί δικαστικών εξόδων η δε Επιτροπή να εξετάσει όλες τις σχετικές πρακτικές που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα πρέπει να παρέχεται στους ενάγοντες η δυνατότητα άσκησης βάσιμων αγωγών αποζημίωσης χωρίς αποθαρρυντικά υψηλό κόστος, με την επιφύλαξη της εκπόνησης διαδικαστικών κανόνων που θα διευκολύνουν τις συμφωνίες ως μέθοδο περιορισμού των δαπανών.

4.8.4

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι δεν είναι ευκταία η εισαγωγή ενός συστήματος αμοιβής υπό όρους, που θα αντίκειται στην ευρωπαϊκή νομική παράδοση. Όπως υπογράμμισε η ΕΟΚΕ σε παλαιότερη γνωμοδότηση (11), το σύστημα αυτό απαγορεύεται στην πλειονότητα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δυνάμει είτε της νομοθεσίας είτε του εκάστοτε κώδικα δεοντολογίας των δικηγόρων.

4.8.5

Τέλος, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι η κοινοποίηση και η συγκέντρωση εικαζόμενων εναγόντων θα μπορούσαν να πραγματοποιούνται αποτελεσματικά και έναντι λογικών εξόδων μέσω ενός δημόσιου ευρωπαϊκού ηλεκτρονικού μητρώου αγωγών το οποίο θα μπορούν να συμβουλεύονται τα θύματα σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/47

2.1

Όσον αφορά τα μέσα άσκησης της πολιτικής ανταγωνισμού, η έκθεση, όπως κάθε χρόνο, αναλύει, για το καθένα απ’ αυτά, την θεώρηση βάσει της οποίας καθοδηγήθηκε η δράση της Επιτροπής κατά το υπό εξέταση έτος:

2.2

Σε επίπεδο τομέων, η έκθεση του 2007 καλύπτει τις σημαντικότερες δράσεις που αναπτύχθηκαν σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας, όπως είναι οι περιπτώσεις:

2.3

Φαίνεται να υπάρχουν κάποιες ασυνέπειες ή ασάφειες σχετικά με ορισμένα πεδία παρέμβασης, όπως στην περίπτωση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, όπου δεν γίνεται κατανοητή η αναγκαιότητα και οι στόχοι της νέας δέσμης κανονιστικών ρυθμίσεων, που αναφέρεται στο σημείο 48, με κίνδυνο να υπάρχει σύγκρουση με το σημείο 44, όπου αναφέρεται η συμβολή του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας.

2.4

Επίσης, στον χώρο των τεχνολογιών της πληροφορίας, διαπιστώνεται απουσία αναφοράς στους στόχους ή τα μέτρα που πρέπει να επιδιωχθούν. Αναφέρονται μόνον οι υποθέσεις που κινήθηκαν κατά τα προηγούμενα χρόνια, χωρίς καμία αναφορά στον καθορισμό κανόνων και πολιτικών ή στα μέτρα που επιδιώκεται να θεσπιστούν στον τομέα αυτόν.

2.5

Ως προς τον ίδιο χώρο, πρέπει να αναφερθεί η πρόσφατη πραγματικότητα που συνιστά το διαδίκτυο, χώρος έντονης επιχειρηματικής δραστηριότητας, η ρύθμιση του οποίου είναι εξαιρετικά επιπόλαιη, μετατρέποντάς το σήμερα σε μία εν δυνάμει ανεξάντλητη πηγή στρεβλώσεων του ανταγωνισμού, καθώς δεν υπάρχει πραγματική προστασία των καταναλωτών. Επείγει, συνεπώς, η ρύθμιση των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται εκεί.

2.6

Στον κλάδο των μεταφορών, αξίζει να αναφερθεί ως θετική η λεπτομερής αναφορά στις δράσεις που αναπτύχθηκαν για τις διαφόρων ειδών μεταφορές: οδικές, εμπορικές και επιβατικές σιδηροδρομικές, θαλάσσιες και αεροπορικές.

2.7

Όσον αφορά τις ταχυδρομικές υπηρεσίες, δεν γίνεται σαφής η διαδικασία διαπραγμάτευσης της πρότασης της Επιτροπής σχετικά με το πλήρες άνοιγμα στον ανταγωνισμό των ταχυδρομικών υπηρεσιών της ΕΕ.

2.8

Η έκθεση είναι σαφής και λεπτομερής ως προς την περιγραφή της λειτουργίας του ευρωπαϊκού δικτύου ανταγωνισμού (ΕΔΑ), καθώς και σχετικά με τη δράση των εθνικών αρχών ανταγωνισμού. Αξίζει να επισημανθεί η αναφορά στην διαπιστωθείσα ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των μελών του ευρωπαϊκού δικτύου ανταγωνισμού. Θετικές είναι επίσης οι προσπάθειες που διοχετεύτηκαν κατά το υπό εξέταση έτος στην ενεργό συμμετοχή στις διεθνείς δραστηριότητες και στην διοργανική συνεργασία.

2.9

Στα πλαίσια της διεύρυνσης, συνεχίστηκαν οι προσπάθειες διάδοσης των κανόνων περί ανταγωνισμού στις υποψήφιες χώρες και άρχισε να τους ζητείται να επιδεικνύουν αξιόπιστες επιδόσεις όσον αφορά την υιοθέτηση των κανόνων αυτών.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/52

1.1

Αντικείμενο της παρούσας Πράσινης Βίβλου (ΠΒ) είναι να εξετασθεί με ποιον τρόπο θα επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή διάδοση των γνώσεων στους τομείς της έρευνας, της επιστήμης και της εκπαίδευσης σε επιγραμμικό περιβάλλον, και να δοθούν απαντήσεις σε σειρά ζητημάτων που σχετίζονται με τον ρόλο των δικαιωμάτων δημιουργού στην κοινωνία της γνώσης.

1.2

Με τον όρο «δικαιώματα δημιουργού» εννοούμε τα δικαιώματα δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα, έννοιες που διαδέχθηκαν τον κλασικό όρο «λογοτεχνική και καλλιτεχνική ιδιοκτησία» (1). Τα δικαιώματα δημιουργού προστατεύονται με διάφορες συμβάσεις από διεθνείς οργανισμούς, όπως η Σύμβαση της Βέρνης υπό τη διαχείριση του OMPI (2) και η συμφωνία ADPIC για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου στο πλαίσιο του ΠΟΕ.

1.3

Η Πράσινη Βίβλος έχει δύο σκέλη: το πρώτο αφορά τη γενική συλλογιστική των εξαιρέσεων στα αποκλειστικά δικαιώματα των κατόχων δικαιωμάτων δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων, και το δεύτερο εξετάζει τα προβλήματα που τίθενται από τις εξαιρέσεις και τους περιορισμούς με τις περισσότερες επιπτώσεις στη διάδοση των γνώσεων, καθώς και τη δυνατότητα προσαρμογής αυτών των εξαιρέσεων στην ψηφιακή εποχή.

1.4

Οι εξαιρέσεις και οι περιορισμοί επί των δικαιωμάτων δημιουργού που προβλέπονται στη συμφωνία ADPIC τυγχάνουν αυστηρής ερμηνείας.

1.5

Στο πλαίσιο επανεξέτασης της ενιαίας αγοράς (3), η Επιτροπή υπογράμμισε την ανάγκη να προαχθεί η ελεύθερη κυκλοφορία των γνώσεων και της καινοτομίας. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως αυτή την κατεύθυνση, η οποία είναι απαραίτητη για την περαιτέρω υλοποίηση της στρατηγικής της Λισαβόνας.

1.6

Εννέα οδηγίες αφορούν τα δικαιώματα δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα (4). Οι δημιουργοί λογισμικού ανήκουν στους δημιουργούς λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, όμως σε επίπεδο θετικού δικαίου όπως και στην πράξη, τα δικαιώματα αυτά είναι πιο περιορισμένα από τα «κλασικά δικαιώματα δημιουργού».

2.1

Το σκεπτικό της οδηγίας περί εναρμόνισης ορισμένων πτυχών των δικαιωμάτων δημιουργού και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας συνίσταται στη διασφάλιση μιας μέγιστης προστασίας των δημιουργών. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η φιλοσοφία αυτή θα πρέπει να εξακολουθεί να ισχύει στην ψηφιακή εποχή που χαρακτηρίζεται από την αποϋλοποίηση και τη στιγμιαία μετάδοση των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, των τεχνικών και επιστημονικών εκδόσεων, και των προϊόντων λογισμικού, ενώ οι δικαιούχοι εκτιμούν ότι πενιχρά είναι τα έσοδα που αποκομίζουν από την επιγραμμική εκμετάλλευση των έργων τους.

2.2

Επί του παρόντος, ο κοινοτικός κατάλογος εξαιρέσεων περιλαμβάνει μία υποχρεωτική και είκοσι προαιρετικές εξαιρέσεις· τα κράτη μέλη έχουν συνεπώς την ελευθερία να εφαρμόσουν ή όχι τις προαιρετικές εξαιρέσεις, γεγονός που κατά την ΕΟΚΕ συνιστά σε μεγάλο βαθμό εμπόδιο για την πραγματική εναρμόνιση των επιβεβλημένων εξαιρέσεων σε μια οικονομία της γνώσης που χρησιμοποιεί τα συνεχώς εξελισσόμενα τεχνολογικά μέσα της ψηφιακής εποχής. Εντούτοις, δεδομένου ότι ο κατάλογος είναι περιοριστικός, δεν επιτρέπει την προσθήκη περαιτέρω εξαιρέσεων από τα κράτη μέλη. Επίσης, κατ’ εφαρμογή της «τριπλής προϋπόθεσης» που έχουν εκπονήσει ο ΠΟΕ και η ΠΟΠΙ, τρεις όροι επηρεάζουν το πεδίο εφαρμογής των εν λόγω περιορισμών: εφαρμόζονται μόνο σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις (π.χ. χρήστες με προβλήματα όρασης), δεν πρέπει να αντίκεινται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου και δεν πρέπει να θίγουν αδικαιολογήτως τα έννομα συμφέροντα του κατόχου των δικαιωμάτων.

2.3

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι εν λόγω διατάξεις συμβάλλουν σε μια μορφή εναρμόνισης· εντούτοις, το σύστημα καταλόγου μέγιστου αριθμού, κατ’επιλογή, και με τη δυνατότητα περιορισμού του πεδίου εφαρμογής των επιλεγμένων εξαιρέσεων, κατά περίπτωση, θέτει πολύ πιο έντονα προβλήματα ως προς την εφαρμογή τους και τον έλεγχο σε περίπτωση επιγραμμικής μετάδοσης (συμπεριλαμβανομένων των δορυφόρων).

2.4

Θα πρέπει να εφαρμοστεί στον κατάλογο μια πιο αυστηρή προσέγγιση αναφορικά με τους στόχους της κοινωνίας της γνώσης και εκείνους της καταπολέμησης κάθε είδους διακρίσεων, διότι ο στόχος της εναρμόνισης δεν έχει επιτευχθεί και εξακολουθούν να υπάρχουν πάρα πολλές εξαιρέσεις.

2.5

Τα οικονομικά συμφέροντα συνδέονται κυρίως με την ψυχαγωγία, ορισμένες μορφές κουλτούρας ή τα παιχνίδια, παρά με τη γνώση αυτή καθεαυτή· παρόλα αυτά, δεν θα ήταν σκόπιμος ο απόλυτος διαχωρισμός μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών περιεχομένου, εξαιρουμένου προφανώς του πορνογραφικού ή άλλου περιεχομένου επικίνδυνου για τους νέους.

2.6

Οι εν λόγω εξαιρέσεις θα πρέπει να εφαρμόζονται σε όλες τις μορφές αναπηριών που περιορίζουν τη χρήση πολυμεσικών περιεχομένων του διαδικτύου, στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, περιλαμβανομένης της δια βίου μάθησης και των πανεπιστημίων για την τρίτη ηλικία, στις δημόσιες και πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες ανάγνωσης και συλλογές οπτικοακουστικών μέσων, στα άτομα που νοσηλεύονται για μεγάλα διαστήματα ή που συμμετέχουν σε λειτουργική επανεκπαίδευση, στους κρατούμενους, στους ερευνητές του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σύμφωνα με επιμέρους ρυθμίσεις με βιβλιοθήκες και εξειδικευμένα κέντρα τεκμηρίωσης. Οι δικαιούχοι εξαιρέσεων θα πρέπει να έχουν δυνατότητες προσφυγής σε περίπτωση αδυναμίας ή υπέρμετρης δυσκολίας πρόσβασης· εντούτοις, η επέκταση του πεδίου των εξαιρέσεων θα πρέπει να συνοδεύεται από νέους όρους αμοιβής τουλάχιστον για τους πρωταρχικούς δικαιούχους του δικαιώματος (5), όπως ισχύει στην περίπτωση της αμοιβής της ιδιωτικής αντιγραφής.

2.7

Οι ενδεχόμενες αμοιβές θα πρέπει να εισπράττονται από εξουσιοδοτημένους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, επιφορτισμένους με τη συλλογή και την κατανομή των αμοιβών σύμφωνα με κλείδες κατανομής που προσαρμόζονται ανάλογα με τα επιλεγέντα είδη υποχρεωτικών εξαιρέσεων.

2.8

Απαραίτητη είναι η διεξαγωγή διαβουλεύσεων και διαπραγματεύσεων μεταξύ των εκπροσώπων των διαφόρων συμφερόντων, από την παραγωγή έως τη χρήση των έργων. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι εάν σε ένα πρώτο στάδιο η Επιτροπή μπορούσε να καταρτίσει κατευθυντήριες γραμμές, θα ήταν σκόπιμο να εκπονηθούν στη συνέχεια ελάχιστες κοινοτικές «πρότυπες άδειες», οι οποίες θα μπορούσαν να χορηγούνται σε εθνικό επίπεδο στα ενδιαφερόμενα μέρη.

2.9

Η διαμεσολάβηση δημόσιων και πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών, κέντρων τεκμηρίωσης και έρευνας, καθώς και ο έλεγχος που ασκείται από τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, ικανοποιούν επαρκώς, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, τα κριτήρια των ADPIC, τα οποία είναι ίσως πολύ περιοριστικά ή ερμηνεύονται με τέτοιον τρόπο και δεν αναφέρονται στις ανάγκες της κοινωνίας της γνώσης και στην κυρίαρχη χρήση του διαδικτύου, ιδίως στους τομείς της εκπαίδευσης, της επιμόρφωσης και των ανταλλαγών μεταξύ επιστημόνων και ερευνητών.

2.10

Ορισμένα έργα εκπαιδευτικού, επιστημονικού ή τεχνικού χαρακτήρα είναι ήδη προσβάσιμα στο διαδίκτυο βάσει αδειών τύπου «light», όπως η ΓΑΔΧ (6) ή η «creative commons» για τα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα. Οι εν λόγω άδειες, καθώς και η παραγωγή περιεχομένου χρήσιμου για την κοινωνία της γνώσης (7), θα πρέπει να προωθηθούν μέσω προσκλήσεων υποβολής προσφορών ή με τη στήριξη οργανισμών που παράγουν επιστημονικό και τεχνικό περιεχόμενο ή λογισμικό βάσει αυτών των αδειών (8).

3.1

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποδίδεται από την ΠΒ στις εξαιρέσεις που μπορούν να συμβάλουν στη διάδοση της γνώσης, για παράδειγμα προς όφελος των βιβλιοθηκών και των αρχείων, καθώς και στην άδεια διάδοσης έργων για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, στην εξαίρεση προς όφελος των ατόμων με αναπηρία και ενδεχομένως στην εξαίρεση του περιεχομένου που δημιουργείται από τους χρήστες.

3.2

Η ψηφιοποίηση των έργων των βιβλιοθηκών και αρχείων για σκοπούς συντήρησης και διατήρησης πρωτότυπων εγγράφων, ενίοτε μοναδικών, και για σκοπούς επιγραμμικής παρουσίασης, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, όπως φαίνεται από την πρωτοβουλία της ψηφιακής κοινοτικής βιβλιοθήκης Europeana.

3.3

Το εύρος των συνθηκών που υφίστανται σε εθνικό επίπεδο για την ψηφιοποίηση και παρουσίαση των έργων ποικίλει και ενίοτε έχει υπερβολικά περιοριστικό χαρακτήρα κατά την άποψη της ΕΟΚΕ. Στην ουσία η οδηγία προβλέπει μόνο μία εξαίρεση στο δικαίωμα αναπαραγωγής, για τη μελέτη στο πλαίσιο συγκεκριμένων ερευνητικών σκοπών και την περιορισμένη διατήρηση χωρίς εμπορικό σκοπό. Η τριπλή προϋπόθεση προβλέπεται αυστηρά, αλλά θα μπορούσε να καταστεί πιο ήπια, κυρίως εάν προβλεπόταν αποζημίωση, έστω και κατ’ αποκοπήν, υπέρ των δημιουργών.

3.4

Οι περιοριστικές περιπτώσεις θα πρέπει πρωτίστως να είναι η διατήρηση των πιο ευαίσθητων ή σπάνιων έργων και των καταλόγων έργων που προτείνονται σε μαθητές και σπουδαστές, καθώς η πρωτοβάθμια και η δια βίου εκπαίδευση θα μπορούσαν να ανακηρυχθούν ιδιαίτερου εθνικού ενδιαφέροντος. Θα πρέπει επίσης να υπάρχει η δυνατότητα περιορισμού της επιλογής μορφοτύπου των ηλεκτρονικών αρχείων σε μορφότυπους που υπόκεινται σε ένα διεθνές πρότυπο αναγνωρισμένο από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) και διαλειτουργικό με την πλειονότητα των υφιστάμενων ανοικτών ή κλειστών μορφοτύπων (9).

3.5

Ο αριθμός των αντιγράφων θα πρέπει να είναι καθορισμένος ανάλογα με τον πληθυσμό των εγκεκριμένων χρηστών και σύμφωνα με τις περιοριστικά προσδιορισμένες ανάγκες διατήρησης (10).

3.6

Το ζήτημα της επιγραμμικής διάθεσης δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα που απαιτούν συμπληρωματικές εγγυήσεις για τη μη διάδοση από τους αποδέκτες. Ορισμένοι θα μπορούσαν να καταβάλλουν τέλη άδειας και υπηρεσιών (11).

3.7

Θα ήταν σκόπιμη η τροποποίηση της οδηγίας προκειμένου να επιτρέπεται ο δανεισμός έργων σε επιγραμμικό περιβάλλον για ερευνητικούς ή εκπαιδευτικούς σκοπούς σε ένα άρτιο νομικό και τεχνικό πλαίσιο. Η επιλεγείσα διαδικασία και η υποχρέωση κατανόησης των όρων της ειδικής άδειας και των συγκεκριμένων προϋποθέσεων επιγραμμικού δανεισμού θα πρέπει να προάγουν την κατάρτιση σε θέματα δικαιωμάτων δημιουργού, ιδίως στους νέους. Η ΕΟΚΕ πάντα υποστήριζε την κατάρτιση σε θέματα πνευματικής δημιουργίας, μιας και συνιστά θεμελιώδη ηθική συνιστώσα της οικονομίας της γνώσης.

4.1

Τα ορφανά έργα αποτελούν σημαντική πηγή δημιουργικότητας.

4.2

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η ΠΒ θέτει ορθά ερωτήματα και προτείνει συγκεκριμένες και εξαιρετικά θετικές προσεγγίσεις επίλυσης. Μετά από επαρκώς ενδελεχείς έρευνες, οι κατάλογοι ορφανών έργων θα μπορούσαν να δημοσιεύονται τακτικά. Εάν εντός καθορισμένης προθεσμίας δεν εμφανιστεί κανένας δικαιούχος, το έργο δεν θα θεωρείται ελεύθερης χρήσης, αλλά θα εντάσσεται σε ένα κατάλληλο σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων δημιουργού, σε περίπτωση που τελικά εμφανιστεί ο δικαιούχος. Η επιλογή του συστήματος αδειών θα μπορούσε να βασισθεί στο δανικό ή ουγγρικό παράδειγμα, αλλά για την ΕΟΚΕ ευκταία και προτιμητέα θα ήταν μια ευρωπαϊκή πρότυπη άδεια.

4.3

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι δεν είναι απαραίτητη η προσφυγή σε συγκεκριμένη οδηγία για τα ορφανά έργα. Η διαχείριση των εν λόγω έργων δεν δημιουργεί νέες εξαιρέσεις στα δικαιώματα δημιουργού, αλλά προβλέπει συγκεκριμένες διαδικασίες διαχείρισης των αδειών στο πλαίσιο του νομικού καθεστώτος που διέπει τα δικαιώματα δημιουργού. Η ενσωμάτωση ενός νέου κεφαλαίου στην υφιστάμενη οδηγία θα συνιστούσε, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, το κατάλληλο μέσο για το σκοπό αυτό.

4.4

Η Επιτροπή θα μπορούσε να δημοσιεύει και να ενημερώνει τακτικά τον κατάλογο των φορέων που είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση των ορφανών έργων, ενώ μετά από μια δοκιμαστική περίοδο πέντε ή δέκα ετών θα μπορούσε να πραγματοποιείται μια αναθεώρηση, με τη δημοσίευση σχετικής έκθεσης και στατιστικών δεδομένων.

5.1

Η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε μια λιγότερο περιοριστική προσέγγιση της φύσης των αναπηριών και των δυσκολιών πρόσβασης στα έργα από εκείνη που κυριαρχεί επί του παρόντος σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, διότι εκτός από τα προβλήματα που θέτει η οικειοποίηση των έργων σε διάφορες καταστάσεις αναπηρίας, τα έσοδα των ενδιαφερομένων είναι κατά κύριο λόγο περιορισμένα, γεγονός που προσθέτει ένα αδιαμφισβήτητο οικονομικό και κοινωνικά μη αποδεκτό εμπόδιο που αφορά την πρόσβαση στην ενημέρωση, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό.

5.2

Η εμπλοκή των ενώσεων ατόμων με αναπηρία θα επιτρέψει την αναδιατύπωση των εξαιρέσεων σχετικά με τις διάφορες αναπηρίες. Οι ενώσεις αυτές θα μπορούσαν επίσης να συμμετέχουν στη διαχείριση ειδικών τερματικών, και για τις πιο βαριές περιπτώσεις να παρέχουν καταρτισμένο προσωπικό για να βοηθά τα άτομα με αναπηρία. Οι ενισχύσεις αυτές θα χρηματοδοτούνται από ιδιωτικές δωρεές και δημόσιες επιδοτήσεις προς τις ενώσεις. Οι ενώσεις σε συνεργασία με βιβλιοθήκες ή πιστοποιημένα μουσεία θα μπορούσαν να διεξάγουν διαπραγματεύσεις με τους εκπροσώπους των δημιουργών σχετικά με τους όρους χρήσης, παρέχοντας εγγυήσεις κατά της πειρατείας. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ θα πρέπει να προβλέπεται η επέκταση της εξαίρεσης στις βάσεις δεδομένων, διαφορετικά θα μπορούσε να παρακωλύεται η πρόσβαση σε έργα αναφοράς, όπως οι εγκυκλοπαίδειες και τα λεξικά. Η οδηγία περί βάσεων δεδομένων θα πρέπει συνεπώς να αναθεωρηθεί για λόγους εκπαιδευτικούς και διασφάλισης της πρόσβασης στις ως άνω γνώσεις, καθώς και για την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία.

5.3

Η συμμετοχή των ενώσεων θα μπορούσε επίσης να επεκταθεί στην επιμόρφωση σχετικά με την τήρηση της άδειας χρήσης. Οι χρήστες θα πρέπει να είναι πεπεισμένοι ότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων δημιουργού συνιστά ουσιαστική προϋπόθεση για τη συνέχιση της δημιουργικής δραστηριότητας. Εντούτοις, θα ήταν άδικο να επιβαρυνθούν για την απόκτηση άδειας και τερματικών τα άτομα με αναπηρία· απαραίτητη είναι μια εξαίρεση για όλες τις περιπτώσεις αναπηρίας που προκαλούν προβλήματα πρόσβασης σε έργα. Η επιβάρυνση αυτή θα πρέπει να αναλαμβάνεται από τους δημόσιους οργανισμούς που είναι υπεύθυνοι για τη διάθεση των εν λόγω έργων, συμπεριλαμβανομένων των βάσεων δεδομένων και των λογισμικών, στους χρήστες με αναπηρία. Η σχετική νομοθεσία περί βάσεων δεδομένων θα πρέπει να προσαρμοστεί αναλόγως (12).

5.4

Πράγματι, οι μεγαλύτερες δημόσιες βιβλιοθήκες και τα μεγαλύτερα μουσεία θα μπορούσαν να είναι υποχρεωμένα να διαθέτουν τα έργα τους υπό συγκεκριμένη μορφή, προσαρμοσμένη στην εκάστοτε αναπηρία, επιβαρύνοντας τον προϋπολογισμό της δημόσιας διοίκησης πολιτισμού σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο. Μια τέτοια πολιτική θα ανταποκρινόταν στις υποχρεώσεις προάσπισης της ισότητας μεταξύ των πολιτών και καταπολέμησης κάθε είδους διακρίσεων.

5.5

Η προβλεπόμενη από την οδηγία εξαίρεση για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς εφαρμόζεται κατά τρόπο υπέρμετρα περιοριστικό· θα πρέπει να διευρυνθεί χωρίς να θίγονται οι προϋποθέσεις του ΠΟΕ, με αναφορά της πηγής και του δημιουργού στο έγγραφο, καθώς και των περιορισμών χρήσης και της απαγόρευσης της παράνομης αντιγραφής.

5.6

Ένα σύστημα υποχρεωτικών αδειών θα μπορούσε να καλύπτει τους επιγραμμικούς δανεισμούς έργων για εκπαιδευτική και ερευνητική χρήση, βάσει μιας πρότυπης σύμβασης μεταξύ των φορέων δανεισμού και των εξουσιοδοτημένων οργανισμών συλλογικής διαχείρισης.

5.7

Η εξαίρεση θα πρέπει να μπορεί να αφορά τόσο τα μέρη ενός έργου που επελέγη από τις αρμόδιες παιδαγωγικές αρχές όσο και το σύνολο του έργου: το κριτήριο θα πρέπει να είναι εκπαιδευτικής φύσεως. Με τον τρόπο αυτό θα ενισχυθεί η ασφάλεια δικαίου, χωρίς να αποδυναμώνεται το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος αναπαραγωγής. Η ενισχυμένη εναρμόνιση θα απέτρεπε, σε ένα διευρωπαϊκό εκπαιδευτικό πλαίσιο, το φαινόμενο κατά το οποίο μια ενέργεια νόμιμη σε μία χώρα θεωρείται πειρατεία σε μία άλλη.

5.8

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συνεπάγεται ότι τα αντίγραφα (εκπαιδευτικοί φάκελοι) μπορούν να χρησιμοποιούνται κατ’ οίκον, ιδίως από σπουδαστές αλλά και ευρωπαίους πολίτες που διαμένουν σε τρίτες χώρες.

6.1

Το ζήτημα αυτό καθίσταται ολοένα και πιο επίκαιρο στο πλαίσιο του Web 2.0 (13). Τα δικαιώματα δημιουργού ή η εναλλακτική άδεια που προτείνεται από τον αρχικό δημιουργό μπορούν να τροποποιηθούν ή να εξελιχθούν χωρίς αυτό να συνεπάγεται πειρατεία.

6.2

Η απλούστερη λύση για πρωτοβουλίες όπως οι συμμετοχικές εγκυκλοπαίδειες θα ήταν να ορισθεί το κατάλληλο είδος άδειας, όπως είναι οι άδειες creative commons ή wikipedia, και ο αρχικός δημιουργός να εξασφαλίζει έναν έλεγχο πριν από κάθε προσθήκη ή τροποποίηση, διασφαλίζοντας παράλληλα τον πλουραλισμό των ιδεών.

6.3

Σε αυτήν την ειδική περίπτωση παρατηρεί κανείς επίσης ότι το διαδίκτυο δεν συνυπάρχει εύκολα με τα δικαιώματα δημιουργού.

6.4

Στο διαδίκτυο η αποζημίωση των δημιουργών πηγάζει όχι τόσο από την πληρωμή άμεσων αδειών όσο από έμμεσα έσοδα που προέρχονται για παράδειγμα από τη διαφήμιση παρά από συνδρομές. Παρά το γεγονός ότι και οι συνδρομές παρουσιάζουν ανάπτυξη, το «επιχειρησιακό μοντέλο» του διαδικτύου ανατρέχει σε μη παραδοσιακές λύσεις που χαρακτηρίζονται από την αποϋλοποιίηση και την ψηφιακή μετάδοση. Από αυτήν την άποψη, παραμένουμε σε μια μεταβατική φάση αναζήτησης νέων τρόπων αποζημίωσης (14), με δεδομένο ότι το κόστος παραγωγής και μετάδοσης των αποϋλοποιημένων έργων δεν έχει κανένα κοινό μέτρο με το κατά πολύ πιο υψηλό κόστος της πώλησης υλικών μέσων.

6.5

Απομένει να εξευρεθεί μια ισορροπία μεταξύ των νέων μορφών διάδοσης, των τεχνολογιών αναπαραγωγής, των αναγκών της κοινωνίας της γνώσης και των δικαιωμάτων δημιουργού. Η ισορροπία αυτή δεν θα προκύψει από τη μαζική χρήση αποκλειστικά περιοριστικών μέτρων εις βάρος κυρίως μιας ηλικιακής κατηγορίας, η οποία βρίσκεται ενοχοποιημένη ελλείψει νομοθεσίας και αναζήτησης νέων μορφών αποζημίωσης των δημιουργών. Η αλλαγή των υφιστάμενων ορίων είναι επιτακτική, με δεδομένη τη σημασία και την ταχύτητα των τεχνολογικών εξελίξεων.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/56

1.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ανακοίνωση και σημειώνει ότι η προτεινόμενη γενική ιδέα για την υλοποίηση μιας διασυνοριακής στρατηγικής διαχείρισης των δραστηριοτήτων έρευνας και ανάπτυξης είναι εξαιρετικά σημαντική και επείγουσα, ιδίως προκειμένου να επιταχυνθεί η πρόοδος που έχει επιτευχθεί σε ουσιώδεις τομείς της έρευνας και ανάπτυξης. Το «ευρωπαϊκό στρατηγικό σχέδιο» επεξεργάζεται ένα λειτουργικό σύστημα στη βάση των βέλτιστων πρακτικών.

1.2

Συνεπώς, τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόσουν μια διαδικασία για να ενισχύσουν τη συνεργασία τους στον τομέα της Ε&Α, προκειμένου να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις μείζονες κοινωνικές προκλήσεις σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα, όπου ο ρόλος της δημόσιας έρευνας είναι σημαντικός. Υπό την έννοια αυτή, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης και υποστηρίζει τα συμπεράσματα του Συμβουλίου Ανταγωνισμού της 2ας Δεκεμβρίου 2008 (1) σχετικά με το θέμα αυτό και συμμερίζεται τις δηλώσεις που περιλαμβάνουν.

1.3

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη για την αναγκαιότητα της θέσπισης θεμελιωδών στρατηγικών πλαισίων, τα οποία να συνάδουν με τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ. Για την υλοποίηση της προτεινόμενης προσέγγισης θα χρειαστεί πρωτίστως μεγάλη πολιτική βούληση.

1.4

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι δεν πρέπει να αποδοθεί υπερβολική σημασία στην προσέγγιση «από την κορυφή προς τη βάση». Εκτιμά ότι είναι απαραίτητη, πρωτίστως, η εφαρμογή της αρχής «από τη βάση προς την κορυφή», ώστε να υπάρξει απόκριση στα στρατηγικά συμφέροντα των ενδιαφερόμενων παραγόντων και στις δυνατότητες κοινής χρήσης των βέλτιστων ικανοτήτων έρευνας και ανάπτυξης.

1.5

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει, εξάλλου, ότι ένας τέτοιος συντονισμός δεν θα είναι εύκολος, ιδίως λόγω των ιδιαίτερων συμφερόντων ορισμένων χωρών και της απουσίας πολιτικής βούλησης όσον αφορά, όχι μόνον την ανταλλαγή γνώσεων, αλλά και την κοινή χρήση των ικανοτήτων έρευνας και ανάπτυξης.

1.6

Η ΕΟΚΕ προσυπογράφει απολύτως την άποψη ότι πρέπει να αυξηθούν επειγόντως οι οικονομικοί και οι ανθρώπινοι πόροι, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού με τους μεγάλους οικονομικούς αντιπάλους. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν πρέπει να σε καμία περίπτωση να διακυβεύσει την επιστημονική συνεργασία, η οποία περιλαμβάνει ειδικότερα τις εν λόγω χώρες και τους ερευνητικούς φορείς τους (2).

1.7

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ταυτόχρονα ότι η υλοποίηση του κοινού προγραμματισμού των διασυνοριακών δραστηριοτήτων έρευνας και ανάπτυξης θα είναι εξαιρετικά δύσκολη, δεδομένου ότι θα απαιτήσει μια νέα αντίληψη, πιο ανοικτή και περισσότερο διατεθειμένη να αποδεχθεί τη συνεργασία (3), και ότι μια τέτοια αλλαγή νοοτροπίας δεν είναι εύκολη υπόθεση.

1.8

Αναγνωρίζοντας και εκτιμώντας το ευρύ φάσμα των ήδη υφιστάμενων διασυνοριακών συνεργασιών και κοινών προγραμμάτων, καθώς και τα εξαιρετικά τους αποτελέσματα, η ΕΟΚΕ συνιστά να αντληθεί η χρήσιμη πείρα από τα προγράμματα αυτά και να χρησιμοποιηθεί στη νέα προσέγγιση του στρατηγικού προγραμματισμού. Κατάλληλα διδάγματα θα πρέπει επίσης να αντληθούν από τις αποτυχίες κατά τον σχεδιασμό της διαδικασίας κοινού προγραμματισμού της έρευνας.

1.9

Η αποτελεσματικότερη και ταχύτερη εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων που αποκτήθηκαν θα απαιτήσει την κατάλληλη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στο σύνολο της διαδικασίας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει, εξάλλου, ότι η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα αποτελεί πηγή δυσκολιών, ιδίως όσον αφορά τη χρήση των αποτελεσμάτων, το ζήτημα της διανοητικής ιδιοκτησίας κλπ. (4).

1.10

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι είναι απαραίτητο να θεσπισθούν και να δημιουργηθούν, για αυτές τις κρίσιμες κοινοτικές δραστηριότητες, ποιοτικά πλαίσια εργασίας που θα ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των διαφόρων κρατών μελών και ιδίως την αξιοποίηση των ικανοτήτων τους σε έρευνα και ανάπτυξη, με στόχο τη στήριξη και την κινητοποίηση της αναγκαίας προσέγγισης «από τη βάση προς την κορυφή», καθώς –και κυρίως– των αναγκαίων πηγών χρηματοδότησης. Είναι απολύτως αναγκαίο να προβλεφθεί επαρκής κινητικότητα των κεφαλαίων και ένα πλαίσιο στήριξης, προκειμένου να εξαλειφθούν τα ενδεχόμενα εμπόδια.

1.11

Κατά την ανάπτυξη των εν λόγω πλαισίων εργασίας, πρέπει όχι μόνον να ληφθούν υπόψη οι παράγοντες που μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα συνέργειες στήριξης, αλλά και να αναλυθούν λεπτομερώς οι κίνδυνοι που απειλούν τη γενική ιδέα του κοινού ευρωπαϊκού προγραμματισμού.

1.12

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την άποψη που έχει εκφράσει και σε άλλο έγγραφό της, ότι είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν ευρωπαϊκές υποδομές έρευνας (5) που θα ενισχύουν γενικά τους στόχους του κοινού προγραμματισμού και θα συμβάλουν στην αύξηση της ευρωπαϊκής προστιθέμενης αξίας. Η ΕΟΚΕ καλεί, συνεπώς, τα κράτη μέλη να ανταποκριθούν το συντομότερο δυνατό με καινοτόμο τρόπο σε αυτήν την πρωτοβουλία της Επιτροπής.

1.13

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συγκρότηση της «Ομάδας υψηλού επιπέδου για τον κοινό προγραμματισμό», η οποία θα προσδιορίσει τα θέματα που θα επιλεγούν για τον κοινό προγραμματισμό κατόπιν ευρείας δημόσιας διαβούλευσης με τις διάφορες περιφερειακές, εθνικές και ευρωπαϊκές επιστημονικές κοινότητες, καθώς και με τον ιδιωτικό τομέα, όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο. Ως αποτέλεσμα αυτών των δραστηριοτήτων και κατόπιν σχετικής πρότασης της Επιτροπής, αναμένεται ότι το Συμβούλιο θα μπορέσει να υιοθετήσει τις πρωτοβουλίες κοινού προγραμματισμού το αργότερο μέχρι το 2010.

2.1

Η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει περισσότερο και με αποτελεσματικότερο τρόπο στην έρευνα, εάν θέλει να επιτύχει το δεδηλωμένο όραμά της: εξισορροπημένη και αειφόρο ανάπτυξη. Στη στρατηγική της Λισσαβώνας αναγνωρίζεται ως πλέον επείγων στόχος η μετάβαση σε μια κοινωνία της γνώσης βασισμένη στην επιστήμη, στην τεχνολογία και στην έρευνα και επιζητούνται περισσότερες και καλύτερες επενδύσεις στην έρευνα.

2.2

Ο κοινός προγραμματισμός είναι μια νέα πρωτοβουλία, η οποία σηματοδοτεί μια αλλαγή στην ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της έρευνας. Προσφέρει μια προαιρετική διαδικασία για αναζωογονημένη εταιρική σχέση μεταξύ των κρατών μελών, με βάση σαφείς αρχές και διαφανή διακυβέρνηση υψηλού επιπέδου. Στόχος της είναι η αύξηση της αποτελεσματικότητας και του αντικτύπου της εθνικής χρηματοδότησης της δημόσιας έρευνας σε στρατηγικούς τομείς. Ο κοινός προγραμματισμός εστιάζεται, πρώτον και κυριότερον, σε δημόσια ερευνητικά προγράμματα, πράγμα το οποίο συνεπάγεται συνεργασία μεταξύ δημοσίων φορέων. Παρ’ όλα ταύτα, η βιομηχανία και άλλοι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να συμμετάσχουν στη διαδικασία διαβουλεύσεων και στη εφαρμογή των επιμέρους πρωτοβουλιών κοινού προγραμματισμού.

2.3

Η ανακοίνωση της Επιτροπής ανταποκρίνεται επίσης στα αιτήματα των ενδιαφερομένων για προαιρετική προσέγγιση «από τη βάση προς την κορυφή», συνδυασμένη με στρατηγική καθοδήγηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και στην απόρριψη, από πλευράς τους, της μεθόδου «το ίδιο για όλους».

2.4

Η υπό εξέταση ανακοίνωση αποτελεί μία από τις πέντε πολιτικές πρωτοβουλίες που έχει προγραμματίσει η Επιτροπή, σε συνέχεια της Πράσινης Βίβλου με τίτλο «Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας: Νέες προοπτικές» (6). Αφορά ιδιαίτερα τη διάσταση «Βελτιστοποίηση των ερευνητικών προγραμμάτων και προτεραιοτήτων» και αποτελεί ένα περαιτέρω βήμα προς τη δημιουργία μιας «πέμπτης ελευθερίας», με την άρση των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των γνώσεων.

2.5

Σε σύγκριση με τους κυριότερους εταίρους της, η Ευρώπη ακόμη υποεπενδύει στην έρευνα. Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη –τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα– έχουν παραμείνει εν γένει στάσιμες κατά την τελευταία δεκαετία. Η Ευρώπη οφείλει όχι μόνον να αυξήσει ταχέως και σημαντικά τις δαπάνες της, αλλά και να βρει νέους και πιο καινοτόμους τρόπους για να χρησιμοποιήσει αποδοτικότερα και αποτελεσματικότερα τους ισχνούς πόρους της για έρευνα και ανάπτυξη. Η Ευρώπη πρέπει επίσης να ενισχύσει την ικανότητά της να αξιοποιεί τα ερευνητικά αποτελέσματα προς όφελος της κοινωνίας και της οικονομίας.

2.6

Τα τελευταία χρόνια, τα κράτη μέλη και η Κοινότητα έχουν αναλάβει πολλές πρωτοβουλίες με σκοπό να αυξήσουν τον αντίκτυπο και την αποδοτικότητα της δημόσιας έρευνας. Οι ενδιαφερόμενοι προσδιόρισαν ως αδυναμία της έρευνας και ανάπτυξης της ΕΕ το γεγονός ότι συνεπάγεται χαμηλό επίπεδο συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ των εθνικών δημόσιων προγραμμάτων έρευνας και ανάπτυξης. Όμως, παρ’ όλες τις προσπάθειες τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, το τοπίο της έρευνας στην Ευρώπη παραμένει κατακερματισμένο.

2.7

Σήμερα, το 85 % της δημόσιας έρευνας και ανάπτυξης προγραμματίζεται, χρηματοδοτείται, παρακολουθείται και αξιολογείται σε εθνικό επίπεδο, με πολύ λίγη συνεργασία ή συντονισμό μεταξύ χωρών. Λιγότερο από 6 % των συνολικών επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη και μόνον 15 % της μη στρατιωτικής έρευνας και ανάπτυξης που χρηματοδοτείται από το Δημόσιο στην Ευρώπη (από το οποίο 10 % αναλογεί σε διακυβερνητικούς οργανισμούς και προγράμματα, και 5 % στο πρόγραμμα-πλαίσιο) χρηματοδοτούνται με διασυνοριακή συνεργασία.

2.8

Το ζήτημα δεν είναι να εκτελούνται όλα τα ερευνητικά προγράμματα σε ένα πλαίσιο συνεργασίας και να διακοπούν τα καθαρώς εθνικά προγράμματα. Το ζήτημα είναι μάλλον ότι έως τώρα, σε τομείς στρατηγικής σημασίας για ολόκληρη την Ευρώπη ή μεγάλο μέρος της, ο κατακερματισμός των δημόσιων ερευνητικών προγραμμάτων οδηγεί σε χαμηλές αποδόσεις και κοστίζει ακριβά στην Ευρώπη, εμποδίζοντάς την παράλληλα να υλοποιήσει τους κοινωνικούς της στόχους.

2.9

Μερικές από τις μεγαλύτερες επιστημονικές επιτυχίες της Ευρώπης ήταν αποτέλεσμα διασυνοριακής συγκέντρωσης δημόσιων κονδυλίων για έρευνα και ανάπτυξη, και κυρίως δημιουργίας κοινών δομών έρευνας (7). Ωστόσο, ο αντίκτυπος των κοινών αυτών πρωτοβουλιών θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερος, εάν η προσοχή που δόθηκε στο ζήτημα αυτό είχε στρατηγική εστίαση και συνοδευόταν από επαρκή πολιτική δέσμευση, διαφάνεια και ευελιξία. Η αύξηση αυτών των πρωτοβουλιών, και του συνολικού μεγέθους του 7ου ΠΠ, δεν έχει νόημα χωρίς αποτελεσματικό στρατηγικό προγραμματισμό μεταξύ των κρατών μελών.

2.10

Ο κοινός προγραμματισμός συνεπάγεται την αλλαγή της δομής του ευρωπαϊκού ερευνητικού τοπίου. Είναι μια εκτενής, μακρόπνοη και στρατηγική διαδικασία, που έχει σκοπό να επαυξήσει την ικανότητα της Ευρώπης να αντιμετωπίζει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις, όπως τα αλληλένδετα προβλήματα του κλίματος και της ενέργειας. Στόχος του κοινού προγραμματισμού είναι η επίτευξη δομικών αποτελεσμάτων, ώστε να αυξηθεί η αποδοτικότητα και ο αντίκτυπος της δημόσιας χρηματοδότησης της έρευνας. Ο κοινός προγραμματισμός απαιτεί να είναι διατεθειμένα τα κράτη μέλη να προχωρήσουν στον καθορισμό και την εφαρμογή κοινών προγραμμάτων ερευνών, με πολυετείς δραστηριότητες και μηχανισμούς χρηματοδότησης που έχουν αποφασιστεί από κοινού.

2.11

Για τον κοινό προγραμματισμό απαιτείται μια αλλαγή νοοτροπίας στα κράτη μέλη. Απαιτείται όμως κυρίως να αναλάβουν συγκεκριμένες δεσμεύσεις και ενέργειες και να αναθεωρήσουν και να αναδιοργανώσουν τον τρόπο με τον οποίο καταρτίζονται και εφαρμόζονται τα ερευνητικά προγράμματα, με την επανεστίασή τους σε κοινούς στόχους. Για τον λόγο αυτό, ο κοινός προγραμματισμός πρέπει να είναι προαιρετική διαδικασία, βασισμένη στην αρχή της μεταβλητής γεωμετρίας και της ελεύθερης πρόσβασης.

2.12

Ο κοινός προγραμματισμός δεν προϋποθέτει εκ των προτέρων κοινοτική χρηματοδότηση, παρότι το 7ο ΠΠ μπορεί, φυσικά, να λειτουργήσει καταλυτικά. Πρόκειται κυρίως για χάραξη κοινών στρατηγικών από τα κράτη μέλη και για τη συγκέντρωση και από κοινού αξιοποίηση των εθνικών πόρων. Ταυτοχρόνως, δεν αποκλείεται η δυνατότητα συμπληρωματικής κοινοτικής χρηματοδότησης, ανάλογα με το πρόσθετο όφελος, την ευρωπαϊκή διάσταση και τον ενδεχόμενο δομικό αντίκτυπο των σχετικών πρωτοβουλιών.

2.13

Η Επιτροπή προτείνει μια ρεαλιστική μεθοδολογία για την επίτευξη κοινού προγραμματισμού, σε έναν περιορισμένο αριθμό τομέων στους οποίους υπάρχει συμφωνία. Η μεθοδολογία του κοινού στρατηγικού προγραμματισμού βασίζεται στην πείρα που αποκομίστηκε από τις ευρωπαϊκές τεχνολογικές πλατφόρμες, αλλά προσαρμοσμένη στα δημόσια ερευνητικά προγράμματα. Περιλαμβάνει τα διαδοχικά στάδια που αντιστοιχούν στον κύκλο ζωής των ερευνητικών προγραμμάτων, από την κατάρτιση και την εφαρμογή του προγράμματος έως την παρακολούθηση και την αξιολόγηση.

2.14

Ο κοινός προγραμματισμός μπορεί να διευκολυνθεί, εάν υπάρχουν ορισμένες βασικές προϋποθέσεις:

3.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ανακοίνωση και σημειώνει ότι το σχέδιο που προτείνεται για την υλοποίηση μιας διασυνοριακής στρατηγικής διαχείρισης των δραστηριοτήτων έρευνας και ανάπτυξης είναι εξαιρετικά σημαντικό και επείγον, ιδίως για την επιτάχυνση της προόδου που επιτεύχθηκε σε ουσιώδεις τομείς της έρευνας και ανάπτυξης. Υπό την έννοια αυτή, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης και υποστηρίζει τα συμπεράσματα του Συμβουλίου Ανταγωνισμού της 2ας Δεκεμβρίου 2008 σχετικά με το θέμα αυτό και συμμερίζεται τις δηλώσεις που περιλαμβάνουν.

3.2

Το σχέδιο εμφανίζει θετικά χαρακτηριστικά, δεδομένου ότι στοχεύει στη διασφάλιση μιας όσο το δυνατό αποτελεσματικότερης χρησιμοποίησης των δημοσίων κονδυλίων, χάρη στον στρατηγικό συντονισμό των θεμελιωδών προσανατολισμών της έρευνας, και στη βελτίωση των εσωτερικών ικανοτήτων έρευνας και ανάπτυξης, χάρη σε μια διευρυμένη διεθνή συνεργασία σε σχέδια έρευνας που δρομολογούνται στο πλαίσιο κοινού προγραμματισμού και κοινών λύσεων.

3.3

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την ανάλυση του αντικτύπου που διενεργήθηκε και την επιλογή που πραγματοποιήθηκε στη βάση αυτή μεταξύ τεσσάρων ενδεχόμενων παραλλαγών του «ευρωπαϊκού στρατηγικού σχεδίου», το οποίο, με αφετηρία τις βέλτιστες υφιστάμενες πρακτικές, συντελεί στην ανάπτυξη ενός λειτουργικού συστήματος, εντός του οποίου τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσδιορίσουν τα θέματα του κοινού προγραμματισμού.

3.4

Η ΕΟΚΕ εκφράζει, εξάλλου, την ικανοποίησή της για την επιλογή του τομέα των ενεργειακών τεχνολογιών για το πολιτικό σχέδιο στον τομέα του συντονισμού και υποστηρίζει άλλωστε πλήρως το εν λόγω σχέδιο και τη νέα προσέγγισή του στη γνωμοδότησή της που αφορά το σχέδιο ΣΕΤ (8).

3.5

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη για την αναγκαιότητα της θέσπισης θεμελιωδών στρατηγικών πλαισίων, τα οποία θα συνάδουν με τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ.

3.6

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι δεν πρέπει να δοθεί υπερβολική σημασία στην προσέγγιση «από την κορυφή προς τη βάση». Εκτιμά, αντιθέτως, ότι, εάν στηριχθούμε στα υπάρχοντα χαρακτηριστικά των υφιστάμενων διεθνών επιστημονικών δικτύων, τα οποία συγκεντρώνουν πολλές ομάδες έρευνας και υποστηρίζονται εν μέρει από διεθνείς οργανισμούς όπως ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ), είναι απαραίτητο να εφαρμόσουμε πρωτίστως στην αρχή «από τη βάση προς την κορυφή», προκειμένου να εμπλέξουμε τους διάφορους παράγοντες στα σχετικά σχέδια κατά τρόπο ώστε να ικανοποιηθούν τα στρατηγικά τους συμφέροντα και οι δυνατότητες κοινής χρήσης των βέλτιστων ικανοτήτων έρευνας και ανάπτυξης. Τα διεθνή επιστημονικά συνέδρια μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλα φόρουμ, στα οποία μπορεί να ανατεθεί η επεξεργασία των κατάλληλων προτάσεων.

3.7

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ένας τέτοιος συντονισμός δεν θα είναι εύκολος, ιδίως λόγω των ιδιαίτερων συμφερόντων ορισμένων χωρών και της έλλειψης πολιτικής βούλησης όσον αφορά την κοινή χρήση, όχι μόνον των γνώσεων, αλλά και των ικανοτήτων έρευνας και ανάπτυξης. Το ανοικτό πνεύμα και η διαφάνεια θα είναι στοιχεία απαραίτητα για την επιτυχημένη εφαρμογή στην πράξη του σχεδίου αυτού.

3.8

Αναγνωρίζοντας και εκτιμώντας το ευρύ φάσμα των ήδη υφιστάμενων διασυνοριακών συνεργασιών και κοινών προγραμμάτων, καθώς και τα εξαιρετικά τους αποτελέσματα, η ΕΟΚΕ συνιστά να αντληθεί η χρήσιμη πείρα από τα προγράμματα αυτά και να χρησιμοποιηθεί στη νέα προσέγγιση του στρατηγικού προγραμματισμού. Κατάλληλα διδάγματα θα πρέπει επίσης να αντληθούν από τις αποτυχίες κατά τον σχεδιασμό της διαδικασίας κοινού προγραμματισμού της έρευνας.

3.9

Η ΕΟΚΕ προσυπογράφει πλήρως την άποψη ότι το σχέδιο αυτό πρέπει να υλοποιηθεί επειγόντως ενισχύοντας παράλληλα τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους, ώστε η Κοινότητα να μπορέσει να βελτιώσει τη θέση της, καθώς και την οικονομική της ανταγωνιστικότητα σε σχέση με τους κύριους αντιπάλους της, δηλαδή τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις ασιατικές χώρες. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να διακυβεύσει την επιστημονική συνεργασία, η οποία περιλαμβάνει ειδικότερα τις εν λόγω χώρες και τους ερευνητικούς φορείς τους (9).

3.10

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ταυτόχρονα ότι η υλοποίηση του κοινού προγραμματισμού των διασυνοριακών δραστηριοτήτων έρευνας και ανάπτυξης θα είναι εξαιρετικά δύσκολη, δεδομένου ότι θα απαιτήσει ένα νέο, πιο ανοικτό πνεύμα, καλύτερα διακείμενο απέναντι στη συνεργασία (10), και ότι μια τέτοια αλλαγή νοοτροπίας δεν είναι εύκολη υπόθεση.

3.11

Για την αποτελεσματικότερη και ταχύτερη εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων που θα αποκτηθούν, γεγονός που αποτελεί τον απώτερο στόχο του κοινού στρατηγικού προγραμματισμού και των λύσεων της έρευνας, απαιτείται κατάλληλη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στο σύνολο της διαδικασίας. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η γενική ιδέα του κοινού προγραμματισμού επιτρέπει μια τέτοια συμμετοχή. Επισημαίνει, ωστόσο, ότι η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα είναι πηγή δυσκολιών, ιδίως όσον αφορά τη χρησιμοποίηση των αποτελεσμάτων, το ζήτημα της διανοητικής ιδιοκτησίας κλπ. (11).

3.12

Η διαδικασία καινοτομίας, δηλαδή η συγκεκριμένη εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων που θα αποκτηθούν, θα εξαρτηθεί από πολυποίκιλους τοπικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα οι υπάρχουσες υποδομές, η πρόσβαση στο κεφάλαιο, οι φορολογικές επιβαρύνσεις ή ελαφρύνσεις που σχετίζονται με ορισμένους τύπους επενδύσεων ή, ακόμη, η πείρα του κλάδου σε παρεμφερείς τύπους επενδύσεων. Μπορούν επίσης να εφαρμοσθούν άμεσα κίνητρα για επενδύσεις, όπως οι φοροαπαλλαγές. Οι παράγοντες αυτοί μπορούν να προκαλέσουν αντιφάσεις στο εσωτερικό των σχεδίων.

—

σύσταση «σχετικά με τη διαχείριση της διανοητικής ιδιοκτησίας στις δραστηριότητες μεταφοράς γνώσης και έναν κώδικα ορθής πρακτικής για τα πανεπιστήμια και τους άλλους δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς», COM(2008) 1329 της 10.4.2008·

—

ανακοίνωση με τίτλο: «Καλύτερες σταδιοδρομίες και περισσότερη κινητικότητα: μια ευρωπαϊκή σύμπραξη για τους ερευνητές», COM(2008) 317 της 23.5.2008.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/62

1.1

Η ΕΟΚΕ εγκρίνει την πρωτοβουλία της Επιτροπής, η οποία ανταποκρίνεται στη βούλησή της να επανεξετάζει διαρκώς τα μέτρα για τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό του κανονιστικού πλαισίου που θεσπίσθηκε με τη συμφωνία της Βασιλείας· δηλώνει γενικώς σύμφωνη με τα προτεινόμενα μέτρα, με την επιφύλαξη ορισμένων παρατηρήσεων όσον αφορά ορισμένες συγκεκριμένες πτυχές οι οποίες δεν επηρεάζουν το γενικότερο προτεινόμενο πλαίσιο.

1.2

Τα υβριδικά κεφάλαια, τα οποία εμφανίζουν μεικτά χαρακτηριστικά ιδίων (μετοχικών) και δανειακών (χρεωστικών) κεφαλαίων, υπόκεινται επί του παρόντος σε εθνικές νομοθεσίες, οι οποίες θα ήταν σκόπιμο να εναρμονισθούν για την καθιέρωση ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε διεθνές επίπεδο. Η Επιτροπή δεν παρέχει συγκεκριμένο ορισμό των εν λόγω μέσων, τα οποία προσλαμβάνουν μεταβλητή και εξελισσόμενη μορφή, αλλά διατυπώνει τις βασικές αρχές της επιλεξιμότητάς τους: η αρχική ληκτότητά τους δεν πρέπει να είναι κατώτερη των 30 ετών, ενώ απαιτείται να είναι ολοσχερώς καταβεβλημένα και να έχουν σχεδιασθεί κατά τρόπο ώστε να μπορούν να απορροφήσουν πλήρως τις ζημίες. Επιπλέον, πρέπει τα εν λόγω κεφάλαια να μην αναπτύσσονται υπερβολικά σε σχέση με τα ίδια κεφάλαια και οι εθνικές αρχές να έχουν τη δυνατότητα να παρέμβουν για να συγκρατήσουν τη μη φυσιολογική ανάπτυξή τους.

1.3

Όσον αφορά τους συνδεδεμένους πελάτες, η πρόταση εισάγει την έννοια του κινδύνου που συνδέεται με τις δυσκολίες μιας επιχείρησης από την οποία εξαρτάται οικονομικά μια άλλη επιχείρηση, ενώ οι απαιτήσεις παροχής στοιχείων απλοποιήθηκαν, εναρμονίσθηκαν και αναδιατυπώθηκαν. Όσον αφορά τα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα, η σημαντικότερη καινοτομία αφορά τη θέσπιση ενός μοναδικού ορίου ανερχόμενου σε 25 %, το οποίο περιλαμβάνει επίσης τις διατραπεζικές καταθέσεις. Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να επανεξετασθεί αυτός ο τελευταίος κανόνας – ο οποίος εμπνέεται ενδεχομένως από το «σενάριο καταστροφής» που διακινείται τελευταίως – λαμβάνοντας υπόψη τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι εν λόγω καταθέσεις για τη ρύθμιση της ρευστότητας και τον σχετικά μικρό κίνδυνο που αντιπροσωπεύουν, υπό κανονικές συνθήκες, σε σχέση με άλλους τύπους ανοιγμάτων.

1.4

Η πρόταση εισάγει μία διάταξη που προβλέπει τη διατήρηση ουσιαστικής οικονομικής συμμετοχής, όχι λιγότερο από 5 %, για τους εκδότες, τους διαμεσολαβητές και τους διαχειριστές, οι οποίοι συμμετείχαν άμεσα στη διαπραγμάτευση, διάρθρωση και γραπτή τεκμηρίωση της αρχικής συμφωνίας με την οποία δημιουργήθηκαν οι υποχρεώσεις. Ο κανόνας αυτός φαίνεται να εμπνέεται από την αρνητική εμπειρία των εγγυημένων χρεωστικών υποχρεώσεων (CDO - Collateralized Debt Obligations) στην Αμερική, οι οποίες διαφέρουν όμως ως προς τα χαρακτηριστικά και την προέλευσή τους από τις συνηθισμένες τιτλοποιήσεις. Η ΕΟΚΕ διερωτάται τι αντίκτυπο θα έχει η νέα αυτή διάταξη στη ρευστότητα των αγορών.

1.5

Παρέχεται η δυνατότητα στα κράτη μέλη να εξαιρέσουν από τον υπολογισμό των ανοιγμάτων τα ανοίγματα εντός ομίλου όταν οι αντισυμβαλλόμενοι είναι εγκατεστημένοι στο ίδιο κράτος μέλος. Η ΕΟΚΕ δεν αγνοεί τους νομικούς λόγους που εμποδίζουν την εφαρμογή του συγκεκριμένου κανόνα σε αντισυμβαλλόμενους εγκατεστημένους σε διαφορετικά κράτη μέλη, αλλά εκτιμά ότι, υπό κανονικές συνθήκες, η μη συνεκτίμηση των αλλοδαπών αντισυμβαλλομένων μπορεί να θίξει τη συνολική αξιολόγηση των κινδύνων για την ενδιαφερόμενη επιχείρηση. Μια εύλογη λύση μπορεί να είναι η επέκταση της εξαίρεσης σε ολόκληρο τον όμιλο βάσει κατά περίπτωση αξιολογήσεων, με αναστολή της δυνατότητας αυτής μόλις εμφανισθούν ενδείξεις δυσκολιών.

1.6

Όσον αφορά τον προαναφερθέντα κανόνα, αλλά και υπό ένα γενικότερο πρίσμα, η ΕΟΚΕ τάσσεται για μία ακόμη φορά κατά της δυνατότητας που παρέχεται στα κράτη μέλη να θεσπίζουν ή όχι ορισμένες διατάξεις, γεγονός που αντιβαίνει στην αρχή της εναρμόνισης και στην ισότητα των όρων ανταγωνισμού.

1.7

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι σκόπιμο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει το δυνητικό άνοιγμα το οποίο σχετίζεται με τη χρήση μη χρησιμοποιηθέντων πιστωτικών ορίων στις πιστωτικές κάρτες. Πράγματι, το άνοιγμα αυτό μπορεί να καταστεί γρήγορα σημαντικό σε περιόδους περιορισμού της καταναλωτικής πίστης και των στεγαστικών δανείων.

1.8

Όσον αφορά τις εποπτικές ρυθμίσεις, η πρόταση οδηγίας θεσπίζει διάφορους νέους κανόνες με σκοπό τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των ελέγχων: κατ’ αρχάς, λαμβάνει υπόψη το «υποκατάστημα συστημικής σημασίας», το οποίο πρέπει να υπάγεται στην εποπτεία της χώρας υποδοχής, όταν θεωρείται ότι αντιμετωπίζει δυσκολίες και κατόπιν συμφωνίας με τις αρχές των ενδιαφερόμενων χωρών. Η ΕΟΚΕ εγκρίνει τις εν λόγω διατάξεις, αλλά υπογραμμίζει ότι είναι αναγκαία η πρόβλεψη μέτρων για την περίπτωση ξαφνικών και απρόβλεπτων συμβάντων.

1.9

Η ΕΟΚΕ σημειώνει, τέλος, με ιδιαίτερη ικανοποίηση τη δημιουργία των σωμάτων εποπτών, τα οποία ιδρύονται από την αρχή ενοποιημένης εποπτείας και περιλαμβάνονται στις αρχές των κρατών μελών όπου είναι εγκατεστημένες οι επιχειρήσεις ενός συγκεκριμένου ομίλου. Μια τέτοια πρωτοβουλία θα βελτιώσει αναπόφευκτα την αποτελεσματικότητα του ελέγχου των ομίλων και την ταχεία έγκριση κατάλληλων μέτρων σε περίπτωση ανάγκης.

2.1

Η κρίση των χρηματοπιστωτικών αγορών οδήγησε την Επιτροπή να επισπεύσει την τρέχουσα διαδικασία με σκοπό την ενίσχυση και, ενδεχομένως, την τροποποίηση των ισχυουσών διατάξεων σε θέματα κεφαλαιακών απαιτήσεων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, οι οποίες θεσπίσθηκαν στο πλαίσιο της συμφωνίας της Βασιλείας II με τη μορφή των οδηγιών 2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ. Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν εκδηλώθηκε η κρίση είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται προβληματισμός σχετικά με τις νέες διατάξεις· αναμένεται ότι η διαρθρωτική μεταρρύθμιση των αγορών θα επιδιωχθεί μετά από τη δημοσίευση Λευκής Βίβλου η οποία προβλέπεται για τον Ιούνιο του 2009. Η υπό εξέταση πρόταση περιλαμβάνει διάφορα μέτρα με στόχο:

2.2

Της πρότασης οδηγίας προηγήθηκε διαβούλευση μέσω του Διαδικτύου με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Το κείμενο καταρτίσθηκε λαμβάνοντας μεν υπόψη τις ληφθείσες παρατηρήσεις, αλλά τηρώντας προφανώς τις θεμελιώδεις αρχές στις οποίες βασίσθηκε η εν λόγω διαβούλευση:

2.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το πνεύμα που διακατέχει τις εν λόγω προτάσεις, καθώς και τον γενικότερο προσανατολισμό τους. Τα γεγονότα τα οποία παρακολουθήσαμε, αλλά προπαντός κάποια περιστατικά και παράνομα συμβάντα, κλόνισαν την εμπιστοσύνη του κοινού στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού συστήματος και επιτάσσουν την λήψη ενδεδειγμένων μέτρων. Κρίνεται, ωστόσο, αναγκαίο να μην αποβεί η αυστηρότητα των κανόνων προληπτικής εποπτείας εις βάρος των οικονομικών παραγόντων και των πελατών τους. Όπως κατέδειξε η παρούσα κρίση, οι κανόνες προληπτικής εποπτείας, με τους οποίους διασφαλίζεται η σταθερότητα και η ευρωστία των αγορών, επιτελούν συγχρόνως και μια λειτουργία υψηλής κοινωνικής αξίας.

4.1

Οι διατάξεις που εφαρμόζονται στα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα χρονολογούνται από το 1992 και δεν έχουν τροποποιηθεί έκτοτε. Τα πρόσφατα γεγονότα ανέδειξαν την αναγκαιότητα νέων κανόνων. Η πρόταση της Επιτροπής λαμβάνει περισσότερο υπόψη τους εγγενείς κινδύνους ορισμένων ανοιγμάτων και επιχειρεί παράλληλα να μειώσει τα έξοδα που συνδέονται με τη δήλωση των στοιχείων, να αυξήσει τη διαφάνεια και να καθιερώσει πιο ισότιμους όρους ανταγωνισμού.

4.2

Η έννοια των συνδεδεμένων πελατών έχει τροποποιηθεί. Έως τώρα, δινόταν έμφαση στον κίνδυνο να αντιμετωπίσει μια επιχείρηση δυσκολίες λόγω των οικονομικών προβλημάτων μιας άλλης επιχείρησης. Οι πρόσφατες εξελίξεις ανέδειξαν το γεγονός ότι δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις μπορεί να διατρέχουν κίνδυνο λόγω των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η επιχείρηση από την οποία εξαρτώνται οικονομικά.

4.3

Επίσης, απλοποιήθηκαν και εναρμονίσθηκαν οι επαχθείς και πολύπλοκες απαιτήσεις παροχής στοιχείων, πηγή σημαντικών δαπανών και επιπλοκών για τον εν λόγω κλάδο. Η προφανέστερη τροποποίηση σχετίζεται με την αναφορά των είκοσι μεγαλύτερων κινδύνων σε ενοποιημένη βάση, όταν υπολογίζονται σύμφωνα με τη μέθοδο των εσωτερικών διαβαθμίσεων. Τα διάφορα εφαρμοστέα όρια αντικαταστάθηκαν από ένα μοναδικό όριο ανερχόμενο σε 25 %.

4.4

Οι πολλαπλές, συχνά δυσνόητες, ισχύουσες απαλλαγές καταργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό· διατηρούνται σε ισχύ μόνον εκείνες που δεν φαίνεται να παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο. Ο κατάλογος είναι παρ’ όλα αυτά ακόμη αρκετά μακροσκελής, αλλά γενικά φαίνεται να ανταποκρίνεται σε προσεκτικά σταθμισμένα κριτήρια σύνεσης.

4.5

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί εν γένει με την προτεινόμενη νομοθεσία· διατυπώνει, ωστόσο, ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με ορισμένες σημαντικές πτυχές:

4.6

Τα «ανοίγματα που προκύπτουν από μη αξιοποιηθείσες πιστωτικές ευχέρειες, τα οποία κατατάσσονται στα στοιχεία εκτός ισολογισμού με χαμηλό κίνδυνο» (άρθρο 113) χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Το συνολικό ποσό των ορίων δαπανών των πιστωτικών καρτών είναι υψηλό, ιδίως για ορισμένους τύπους ιδρυμάτων. Σε περιόδους περιορισμού της πίστωσης, το μη χρησιμοποιημένο περιθώριο μπορεί να μειωθεί ταχέως. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι το δυνητικό άνοιγμα που συνδέεται με τη μη χρησιμοποιημένη πίστωση στις κάρτες πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο προσεκτικής και συνετής αξιολόγησης.

6.1

Η κρίση που έπληξε τις παγκόσμιες χρηματαγορές ανέδειξε την αναγκαιότητα επανεξέτασης των δομών και των μεθόδων εποπτείας, καθιστώντας τες ικανές να προλαμβάνουν τις συστημικές κρίσεις και να αντιδρούν σε επείγουσες καταστάσεις.

6.2

Οι κανόνες σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία επανεξετάσθηκαν: το άρθρο 42α εισάγει την έννοια του «υποκαταστήματος συστημικής σημασίας», αναγνωρίζοντας έμμεσα, σε ορισμένες περιπτώσεις, την επικράτηση του συμφέροντος της χώρας υποδοχής επί της αρχής της χώρας καταγωγής. Η ΕΟΚΕ δηλώνει απολύτως σύμφωνη με αυτή τη θεμελιώδους σημασίας προσέγγιση.

6.3

Ουσιαστικά, οι νέοι κανόνες προβλέπουν ότι οι αρμόδιες αρχές της χώρας υποδοχής μπορούν να ζητήσουν από τις αντίστοιχες αρχές της χώρας καταγωγής, ή ενδεχομένως από την αρχή ενοποιημένης εποπτείας, να χαρακτηρισθεί το υποκατάστημα που είναι εγκατεστημένο στην επικράτειά τους ως «συστημικής σημασίας», σε περίπτωση που διαθέτει μερίδιο αγοράς υψηλότερο του 2 % ή αναπτύσσει σημαντική δραστηριότητα στην εθνική αγορά. Το αίτημα αυτό πρέπει να περιλαμβάνει ένα είδος «εκτίμησης αντικτύπου» της ενδεχόμενης αναστολής ή διακοπής των εργασιών του υποκαταστήματος στα συστήματα πληρωμών, εκκαθάρισης και διακανονισμού, καθώς και αξιολόγηση των συνεπειών τέτοιου είδους μέτρων στην εθνική αγορά.

6.4

Η διαδικασία για τον χαρακτηρισμό ενός υποκαταστήματος ως «συστημικής σημασίας» προϋποθέτει από τεχνικής πλευράς ένα ορισμένο χρονικό διάστημα· θεωρείται εξάλλου χρήσιμο να θεσπισθούν οι κανόνες που θα εφαρμόζονται σε πραγματικά επείγουσες καταστάσεις (άρθρο 130), ώστε να καταστεί εφικτή η λήψη έκτακτων μέτρων. Τα νεοθεσπισθέντα σώματα εποπτών (άρθρο 131α – πρβλ. παράγραφο 6.5 κατωτέρω), αλλά και η υφιστάμενη Επιτροπή Ευρωπαϊκών Αρχών Τραπεζικής Εποπτείας, πιστεύεται ότι θα καταστήσουν εφικτή την εφαρμογή απλοποιημένων διαδικασιών οι οποίες θα συνοδεύονται από τις απαραίτητες εγγυήσεις.

6.5

Η ίδρυση σωμάτων εποπτών (άρθρο 131α), τα οποία συστήνονται από την αρχή ενοποιημένης εποπτείας και στα οποία συμμετέχουν οι αρχές των ενδιαφερόμενων κρατών μελών, θεωρείται ιδιαίτερα χρήσιμη. Βασική αποστολή των σωμάτων εποπτών είναι να διασφαλίζουν σταθερό και αποτελεσματικό έλεγχο των διεθνικών ομίλων (και, όπως ευελπιστούμε, να λαμβάνουν ταχέως μέτρα σε επείγουσες καταστάσεις), μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών και του κοινού καθορισμού των κατάλληλων μεθόδων εποπτείας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη συγκεκριμένη απόφαση, καθώς και για το σύνολο των προτεινόμενων κανόνων ελέγχου, οι οποίοι είναι σύμφωνοι τόσο προς τα αποτελεσματικότερα προγράμματα που ανακοινώθηκαν προηγουμένως όσο και προς τις προσδοκίες του φόρουμ για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες (Financial Services Forum).

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/66

1.1

Η ΕΟΚΕ κρίνει θετικά τις γενικές γραμμές της πρότασης της Επιτροπής, που αποσκοπεί πρωτίστως στην επέκταση του φάσματος συναλλαγών που προβλέπονται στον κανονισμό για τα διασυνοριακά συστήματα πληρωμής στις άμεσες χρεώσεις. Επί της αρχής, αυτή η πρωτοβουλία συνάδει με τις θέσεις της Επιτροπής, που επιδιώκει οι διασυνοριακές πληρωμές στη ζώνη του Ευρώ να θεωρούνται και να αντιμετωπίζονται ως εθνικές πληρωμές.

1.2

Αιτία προβληματισμού αποτελεί το γεγονός ότι η επεξεργασία των άμεσων διασυνοριακών χρεώσεων είναι πιο δαπανηρή από αυτήν των ανάλογων συναλλαγών σε εθνικό επίπεδο· κατά συνέπεια η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εμπνεύσει διαφάνεια κοινοποιώντας τις λεπτομέρειες, τη μεθοδολογία και τους πόρους των ερευνών στις οποίες βασίστηκε για την εξαγωγή των διαφορετικών συμπερασμάτων της. Μια ισορροπημένη λήψη απόφασης εξαρτάται από τη γνώση των δεδομένων.

1.3

Σε κάθε περίπτωση, αξίζει υπενθύμισης ότι ενώ ο κανονισμός προβλέπεται να τεθεί σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 2009, όπως προτείνεται, το χρονικό διάστημα είναι μάλλον περιορισμένο και δεν επιτρέπει την κατάρτιση οικονομικών σχεδίων, τα οποία ούτως ή άλλως δεν είναι εφικτά χωρίς τη νομική ασφάλεια για την «Πολυμερή διατραπεζική προμήθεια» (MIF).

1.4

Η πρόταση περιλαμβάνει άλλες δύο απαιτήσεις για τα κράτη μέλη: να θεσπίσουν, όπου δεν υπάρχει, αρχή αρμόδια για τα συστήματα πληρωμών, και να θέσουν σε ισχύ κατάλληλες δομές για τη διαχείριση των διαφορών. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι για την πλειονότητα των χωρών αυτές οι δομές υπάρχουν εδώ και καιρό· ωστόσο, όπου αυτό δε συμβαίνει, εφιστά την προσοχή ενάντια στη δημιουργία νέων δομών που διπλασιάζουν ή επικαλύπτουν πλήρως ή μερικώς, λειτουργίες προϋπαρχουσών δομών.

1.5

Μια ακόμα απαίτηση από τα κράτη μέλη αφορά την υιοθέτηση κυρώσεων «αποτελεσματικών, αναλογικών και αποτρεπτικών» όπου δεν τηρούνται ή παραβιάζονται οι διατάξεις του κανονισμού· η ΕΟΚΕ συμφωνεί, ωστόσο παρατηρεί ότι η ανακοίνωση της συγκριτικής ανάλυσης των μέτρων που λαμβάνονται στις διάφορες χώρες θα μπορούσε να δώσει εικόνα για τη σημασία που το εκάστοτε κράτος μέλος δίδει στον κανονισμό.

1.6

Ο κανονισμός αφορά μόνο τις περιπτώσεις των χωρών που ανήκουν στη νομισματική ένωση· οι χώρες εκτός της ευρωζώνης έχουν την ευχέρεια να επεκτείνουν την εφαρμογή του κανονισμού στο δικό τους νόμισμα. Το γεγονός ότι καμία χώρα δεν έχει κάνει χρήση αυτής της ευχέρειας θα έπρεπε να προβληματίσει ως προς τη σημασία που δίνουν οι διάφορες χώρες στη χρησιμότητα αυτής της πρωτοβουλίας.

2.1

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2560/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις διασυνοριακές πληρωμές σε ευρώ ισχύει από τις 31.12.2001. Ο κανονισμός αυτός προβλέπει ότι το κόστος μιας διασυνοριακής πληρωμής είναι, σε κάθε κράτος μέλος, το ίδιο με το κόστος ανάλογης εσωτερικής πληρωμής. Ο κανονισμός εφαρμόζεται σήμερα στις μεταφορές πιστώσεων, στις ηλεκτρονικές πληρωμές, στις οιασδήποτε φύσης πληρωμές με κάρτα και στις αναλήψεις μετρητών από ATM. Η πρόταση της Επιτροπής επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού, από 1ης Νοεμβρίου 2009, στις άμεσες χρεώσεις, βελτιώνει το σύστημα ρύθμισης των διαφορών και εισάγει απλοποιήσεις στα συστήματα υποβολής στατιστικών στοιχείων.

2.2

Στόχος της Επιτροπής είναι η βελτίωση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς των συστημάτων πληρωμών σε ευρώ ώστε οι εγχώριες ή διεθνείς συναλλαγές να υπόκεινται στους ίδιους κανόνες, με εξοικονομήσεις και πλεονεκτήματα τόσο για τους καταναλωτές όσο και για την οικονομία γενικά. Το περιεχόμενο των διαφορών χρήζει ιδιαίτερης προσοχής προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι καταγγελίες των ενώσεων των καταναλωτών, ενώ η υποβολή στατιστικών στοιχείων συνεπάγεται υψηλό διοικητικό κόστος για τα πιστωτικά ιδρύματα.

2.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία της Επιτροπής και συμφωνεί με τις γενικές γραμμές, αλλά διατυπώνει ορισμένες παρατηρήσεις και συστάσεις με στόχο να συμβάλει θετικά στις τρέχουσες συζητήσεις.

3.1

Κατόπιν των πιέσεων που άσκησε επί χρόνια η Επιτροπή, ο τραπεζικός τομέας δημιούργησε μια υποδομή πληρωμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο(τον ενιαίο χώρο πληρωμών σε ευρώ -SEPA) που λειτουργεί με ικανοποιητικό τρόπο, τόσο από πλευράς τεχνικής και οργανωτικής όσο και από πλευράς προσαρμογής των διεθνών επιβαρύνσεων στο επίπεδο των εθνικών επιβαρύνσεων. Η Επιτροπή αναφέρει ότι «ο παρών κανονισμός μπορεί επομένως να θεωρηθεί ως έναρξη του SEPA».

3.2

Είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι από τα επιτευχθέντα αποτελέσματα· υπάρχουν όμως βασικοί προβληματισμοί όσον αφορά την ανταπόκριση στις γενικές αρχές της ενιαίας αγοράς. Κατά πρώτο λόγο, ο SEPA αποσκοπεί στην επίλυση του προβλήματος των πληρωμών σε ευρώ· οι χώρες που δεν ανήκουν στην ευρωζώνη δεν έχουν πλεονεκτήματα από αυτόν παρά μόνο για το μέρος των πληρωμών που πραγματοποιούν στο ενιαίο νόμισμα. Μετά τη διεύρυνση, μπορεί να ειπωθεί ότι σήμερα ο SEPA αφορά το μεγαλύτερο τμήμα των ενδοκοινοτικών συναλλαγών: μια εσωτερική αγορά πολλών ταχυτήτων.

3.3

Κατά δεύτερο λόγο, η ισότητα των εθνικών και διεθνών επιβαρύνσεων ισχύει μόνο στο εσωτερικό της μεμονωμένης χώρας· οι διαφορές από χώρα σε χώρα παραμένουν και σε μερικές περιπτώσεις είναι σημαντικές· αλλά οι διαφορές μεταξύ του συνόλου των χωρών της ευρωζώνης και των χωρών που είναι εκτός της ευρωζώνης είναι ακόμη πιο σημαντικές. Ο ισχύων κανονισμός προβλέπει ότι μπορεί να υιοθετηθεί σε εθελοντική βάση και από χώρες που δεν είναι στην ευρωζώνη: μια ρήτρα που μέχρι σήμερα δεν έτυχε ιδιαίτερης εφαρμογής. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι ότι υπάρχει ακόμη μεγάλη απόσταση από μια λογική σύγκλιση των τιμών στο εσωτερικό της ΕΕ.

3.4

Όταν γίνεται λόγος για σύγκλιση τιμών δεν εννοείται η επίτευξη της ισότητας των τιμών· ωστόσο ένα βήμα προς τα εμπρός όσον αφορά τη διαφάνεια και την ικανοποίηση των προσδοκιών των καταναλωτών θα μπορούσε να γίνει εάν σε κάθε χώρα πραγματοποιηθεί μια προσεκτική συγκριτική εξέταση των δαπανών: υπάρχουν μεγάλες διαφορές όσον αφορά τις δαπάνες υποδομών, τις επιπτώσεις των φορολογικών και κοινωνικών επιβαρύνσεων, την οργάνωση και το σχετικό βάρος μεταξύ εθνικών και διεθνών συναλλαγών. Μια παρόμοια ανάλυση θα μπορούσε να παράσχει χρήσιμες ενδείξεις για την εγκυρότητα της απόφασης να συμπεριλαμβάνονται στον κανονισμό όλα τα διασυνοριακά μέσα ηλεκτρονικών πληρωμών.

22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/69

1.1

Η ΕΟΚΕ κρίνει θεμελιώδεις τους στόχους της γνωμοδότησης και παροτρύνει την Επιτροπή να επιδιώξει ένα κοινό σύστημα μέτρησης που να υπερβαίνει τις εθνικές έρευνες και τα αποτελέσματά τους για να αποκτήσει ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία, αποδεκτή από όλους.

1.2

Ο απώτερος στόχος, κατά την ΕΟΚΕ, είναι η επίτευξη ενιαίας θέσης σε παγκόσμιο επίπεδο, στην οποία η φωνή της ΕΕ δεν θα υστερεί, αλλά θα προωθεί πρότυπα σχετικά με υλικά, προϊόντα και διαδικασίες που θα αναπτύσσονται στην Ευρώπη και θα ανταποκρίνονται στα βιομηχανικά και εμπορικά συμφέροντα της ΕΕ.

1.3

Σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλέον οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο, μια ευρωπαϊκή μετρολογική δομή που επιτυγχάνει άριστες επιδόσεις δεν μπορεί, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, παρά να έχει θετικές επιπτώσεις στην οικονομία της ΕΕ.

1.4

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα πρέπει να συμμετέχει ολοένα και περισσότερο στις διαδικασίες σχεδιασμού σύγχρονων συστημάτων, που εφαρμόζουν τη μετρολογία στην αιχμή της φυσικής, της χημείας, της βιολογίας, των περιβαλλοντικών επιστημών, του «οικολογικού αποτυπώματος», των νανοτεχνολογιών, της διατροφής, της υγιεινής και της ασφάλειας στον χώρο εργασίας.

1.5

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, για την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων είναι αναγκαία η επίμονη αναζήτηση μεγαλύτερης συμμετοχής της βιομηχανίας, του εμπορίου και του δημοσίου τομέα στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής μετρολογικής έρευνας (ΕΜΕ) που απαιτούν οι νέες συνθήκες στη διεθνή σκηνή.

1.6

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικό να μην εκλαμβάνεται ο κόσμος της μετρολογικής έρευνας ως κάτι ξεχωριστό και αυτοοριζόμενο.

1.7

Η ρύθμιση και τυποποίηση εκφράζονται μέσω μετρήσιμων συστημάτων που βασίζονται σε μετρολογία εφαρμοστέα και αποδεκτή σε διεθνές επίπεδο. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ προτείνει να συμμετέχουν εξ’ αρχής στην κατάρτιση νέων σχεδίων οι ευρωπαϊκοί φορείς τυποποίησης (CEN, CΕΝΕLEC, ETSI) και οι αντίστοιχοι εθνικοί, πέραν των φορέων διαπίστευσης.

1.8

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρέπει να καταβληθούν όλες οι δυνατές προσπάθειες για την στενότερη ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής μετρολογικής έρευνας μεταξύ:

διότι μόνον έτσι, αποκλείοντας κάθε μορφή «closed shop» (κέντρου κλειστής εξυπηρέτησης), θα επιτευχθούν, κατά την ΕΟΚΕ, αποτελέσματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αποδεκτά διεθνώς.

1.9

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την αξία των προτάσεων της Επιτροπής, που στηρίζουν την πρωτοβουλία EMRP (1) (Ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα μετρολογίας) με τρόπους που προβλέπουν αυξημένο επίπεδο «κοινοτικοποίησης», όσον αφορά:

1.10

Κατά την ΕΟΚΕ, το σύστημα διακυβέρνησης θα πρέπει να ορισθεί καλύτερα. Είναι προφανές ότι ένα εσφαλμένο σύστημα διακυβέρνησης μπορεί να υπονομεύσει την πορεία της έρευνας και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

1.11

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει σχετικά την ανάγκη μεγαλύτερης συμμετοχής των άμεσα ενδιαφερομένων για τα μετρολογικά αποτελέσματα της έρευνας, στην ιεράρχηση, στην κατάρτιση και αξιολόγηση των προσφορών - προς δημοσίευση στο CORDIS και την Επίσημη Εφημερίδα (ΕΕ) – για προτάσεις που περιλαμβάνουν τη συμμετοχή εταιριών, πανεπιστημίων και ερευνητικών και εκπαιδευτικών κέντρων και στην παρακολούθηση και έλεγχο των χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων και σχεδίων.

1.12

Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο τον εφοδιασμό του Επιστημονικού Συμβουλίου Έρευνας EMRP με τη δυνατότητα ελέγχου, με δεσμευτικές γνωμοδοτήσεις προς την επιτροπή EMRP, των ερευνητικών τυπολογιών προς χρηματοδότηση, του ετήσιου προγράμματος εργασιών και της επιλογής της δεξαμενής των ανεξάρτητων αξιολογητών των προτάσεων. Σκόπιμη κρίνεται και η παρακολούθηση των επιτροπών αξιολόγησης από παρατηρητή της Επιτροπής, όπως στο 7ο ΠΠ.

1.13

Κατά την ΕΟΚΕ, θα ήταν επίσης σκόπιμη η πρόβλεψη, στις προπαρασκευαστικές προτάσεις του επόμενου ΠΠ ΕΤΑ 2014-2020, ενός πραγματικού μονίμου κοινοτικού προγράμματος, υπό το συντονισμό και τη διαχείριση της Επιτροπής, που θα βασίζεται σε μια συνεχή διαδικασία συμμετοχής των ενδιαφερομένων φορέων και θα λαμβάνει υπόψη πρωτίστως τις απαιτήσεις του κόσμου της βιομηχανίας, των πανεπιστημίων, της έρευνας, της τυποποίησης, καθώς και των διεθνών πτυχών της μετρολογικής έρευνας, ιδίως σε σχέση με τους διεθνείς οργανισμούς όπως οι ISO, ΟΟΣΑ και με άλλους φορείς αναφοράς όπως η IUPAP (2).

—

η ασφάλεια,

—

η διατροφική σήμανση,

—

τα υγειονομικά συστήματα,

—

το περιβάλλον,

—

η βιοτεχνολογία,

—

οι νανοτεχνολογίες και τα προηγμένα υλικά,

—

η ενέργεια,

—

οι μεταφορές και τηλεπικοινωνίες και τα συστήματα ασφαλείας

3.1

Σκοπός της πρότασης, η οποία βασίζεται στο άρθρο 169, είναι η θέσπιση Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Προγράμματος Μετρολογίας (ΕΕΠΜ) το οποίο θα συνενώνει και συγκεντρώνει 22 εθνικά ερευνητικά προγράμματα μετρολογίας με στόχο τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας μετρολογικής έρευνας.

3.2

Ανάμεσα στους αναφερθέντες στόχους βρίσκεται και η συμβολή στην οικοδόμηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας μέσω του καλύτερου συντονισμού, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν κοινές ευρωπαϊκές προκλήσεις, να αυξηθεί ο αντίκτυπος των προγραμμάτων αυτών και να αρθούν οι φραγμοί μεταξύ των εθνικών προγραμμάτων.

3.3

Το EMRP αποσκοπεί, σύμφωνα με την Επιτροπή, στην ενσωμάτωση των εθνικών προγραμμάτων 22 κρατών, ενώνοντάς τα σε ένα κοινό πρόγραμμα, για να:

3.4

Το προτεινόμενο μοντέλο διακυβέρνησης βασίζεται στην αποκτηθείσα εμπειρία, με την πρώτη πρωτοβουλία στα πλαίσια του άρθρου 169 της Συνθήκης, που εντάχθηκε στο 6ο Πρόγραμμα πλαίσιο, δηλαδή την πρωτοβουλία EDCTP (9).

3.5

Η πρωτοβουλία EMRP προβλέπει χρηματοδότηση 400 εκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων 200 εκατομμύρια ως συνεισφορά των συμμετεχουσών χωρών για την περίοδο 2009-2016, και άλλα 200 εκατομμύρια από κοινοτική χρηματοδότηση.

3.6

Ο συντονισμός της πρωτοβουλίας ανατέθηκε στην Ευρωπαϊκή ένωση εθνικών ινστιτούτων μετρολογίας (Euramet) που δημιουργήθηκε το 2007 βάσει της γερμανικής νομοθεσίας και αναγνωρίσθηκε ως σύλλογος κοινής ωφέλειας, ενώ η γραμματεία της εδρεύει στο Braunschweig της Κάτω Σαξονίας, και λειτουργεί ως ευρωπαϊκός περιφερειακός μετρολογικός οργανισμός και εκτελεστική υπηρεσία EMRP.

—

στην αριστεία της μετρολογικής δομής,

—

σε ερευνητικά προγράμματα κοινά, ανταγωνιστικά και ανοιχτά,

—

στην αύξηση της συμμετοχής της ερευνητικής κοινότητας μέσω της ενίσχυσης των αρμοδιοτήτων τους,

—

σε πραγματική διεθνή συνεργασία που δίνει αξία στο ευρωπαϊκό σύστημα,

—

σε μία ενιαία φωνή σε παγκόσμιο επίπεδο,

—

πάνω από όλα, σε μεγαλύτερη ενσωμάτωση της βιομηχανίας (σύλλογοι εργοδοτών και εργαζομένων), του εμπορίου και του δημόσιου τομέα στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής μετρολογικής έρευνας.

—

την ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία της πρότασης,

—

μια σαφή και εκτεταμένη τεκμηρίωση του κοινού προγράμματος των ολοκληρωμένων δραστηριοτήτων,

—

μια δομή διακυβέρνησης.

5.1

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την αξία των προτάσεων της Επιτροπής, που στηρίζουν την πρωτοβουλία EMRP (12) με τρόπους που προβλέπουν αυξημένο επίπεδο «κοινοτικοποίησης», όσον αφορά τον κοινό προγραμματισμό, τον εκτιμώμενο καταμερισμό των πόρων στη λογική της «αμοιβαίας εκμάθησης» και τους κανόνες συμμετοχής εταιριών, πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων, καθώς και την αξιολόγηση των προτάσεων στην οποία πρέπει να συμμετέχει, όπως στο 7ο ΠΠ, παρατηρητής της Επιτροπής.

5.2

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει, εξ’ άλλου, ως προς την προτεινόμενη διακυβέρνηση του EMRP, ότι: