3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/1

1.1

Σύμφωνα με το πρόγραμμα της Χάγης (2001), η Επιτροπή υποβάλλει πράσινο βιβλίο συμβουλευτικού χαρακτήρα με θέμα τις διαθήκες και κληρονομικές διαδοχές με διεθνή διάσταση. Το πράσινο βιβλίο καλύπτει το σύνολο της προβληματικής, ήτοι:

1.2

Οι δικαιούχοι μιας κληρονομικής διαδοχής με διεθνείς διαστάσεις αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες και προβλήματα που οφείλονται επί το πλείστον στις διαφορές μεταξύ των κανόνων ουσιαστικού δικαίου, των δικονομικών κανόνων, και των κανόνων σύγκρουσης νόμων σε κάθε κράτος μέλος.

1.3

Κατά συνέπεια, το πράσινο βιβλίο προτείνει να εξεταστεί η σκοπιμότητα να υιοθετηθούν στο εσωτερικό της Ένωσης κανόνες ουσιαστικού δικαίου και κανόνες σχετικά με τη δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση όχι μόνον των δικαστικών αποφάσεων, αλλά και των διοικητικών πράξεων και αποφάσεων σχετικά με τις διαθήκες και τις κληρονομικές διαδοχές, ακόμη και σε περίπτωση που η διεθνής διάσταση της κληρονομιάς εκτείνεται και σε χώρες εκτός ΕΕ.

2.1

Σε διεθνή κλίμακα, το ζήτημα ρυθμίζεται με τρεις συμβάσεις της Χάγης για την κληρονομική διαδοχή και τις διαθήκες και μια σύμβαση για τα καταπιστεύματα:

2.2

Μια σύμβαση UNIDROIT «για τον ενιαίο νόμο σχετικά με τον τύπο διεθνούς διαθήκης» συνάφθηκε στη Ουάσινγκτον στις 26 Οκτωβρίου 1973 και τέθηκε σε ισχύ στις 9 Φεβρουαρίου 1978. Τα κράτη μέλη που είναι μέρη της σύμβασης είναι τα εξής: Βέλγιο, Κύπρος, (Τσεχοσλοβακία), Γαλλία, (Αγία Έδρα), Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σλοβενία και πολλές τρίτες χώρες, μεταξύ των οποίων οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσική Ομοσπονδία. Η εν λόγω σύμβαση προβλέπει διεθνές σύστημα καταχώρησης και ενιαίο έντυπο για τη σχετική διαδικασία.

2.2.1

Τα κράτη μέλη τα οποία έχουν υπογράψει τη σύμβαση της Βασιλείας του 1972, που συνάφθηκε υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης αλλά στην οποία μπορούν να προσχωρήσουν τρίτες χώρες, σχετικά με ένα σύστημα καταχώρησης των διαθηκών είναι τα εξής: Βέλγιο, Κύπρος, Ισπανία, Εσθονία, Γαλλία, Ιταλία, Λιθουανία, Κάτω Χώρες, και Πορτογαλία.

2.3

Οι συμβάσεις της Χάγης αφορούν τη δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο, ενώ οι συμβάσεις UNIDROIT αφορούν το ουσιαστικό δίκαιο για ζητήματα με διεθνή διάσταση. Μόνο οι διεθνείς διατάξεις σχετικά με τον τύπο των διαθηκών και την μορφή της καταχώρησής τους σε ένα διεθνές μητρώο παρουσιάζουν σήμερα ένα αρκούντως σημαντικό αριθμό επικυρώσεων και προσχωρήσεων.

2.4

Το ζήτημα αφορά μια ειδική μορφή μεταβίβασης της κυριότητας, η οποία αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Μια κοινοτική νομοθετική πράξη σχετικά με την αρμοδιότητα, το εφαρμοστέο δίκαιο, και την αμοιβαία αναγνώριση των κληρονομικών διαδοχών οι οποίες έχουν μια διεθνή συνιστώσα θα έπρεπε να λάβει τη μορφή κανονισμού.

2.5

Λαμβανομένης υπόψη της πολυπλοκότητας του θέματος, η Επιτροπή διατυπώνει φιλόδοξους στόχους και προτάσεις οι οποίες, όμως, είναι ιδιαιτέρως συναφείς και αναγκαίες σε συνθήκες εσωτερικής αγοράς που αφορούν πολλά πρόσωπα. Προκειμένου να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα του κανονισμού και να αποτραπούν τόσο οιαδήποτε αντινομία μεταξύ των ρυθμιστικών διατάξεων όσο και ασυμφωνία μεταξύ των αποφάσεων των κρατών μελών, θα έπρεπε να περιληφθεί ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός ερωτημάτων στο αντικείμενο των κανόνων σύγκρουσης των νομοθεσιών συνδέοντας τους κανόνες πάντοτε, τόσο λειτουργικά όσο και ουσιαστικά, με το θέμα της κληρονομικής διαδοχής (αποφεύγοντας, για παράδειγμα, θέματα που αφορούν ουσιαστικά το νομικό καθεστώς των πραγματικών δικαιωμάτων).

2.6

Η οικονομική σημασία της μιας κοινοτικής ρύθμισης είναι αδιαμφισβήτητη, ιδίως σε σχέση με τη μεταβίβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ευρώπη ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια μετά το θάνατο του επιχειρηματία η οποία αποτελεί ζήτημα σημαντικό για την απασχόληση και την ανταγωνιστικότητα στην Ευρώπη.

2.7

Θα πρέπει να προβλεφθεί προσαρμογή των κανόνων οι οποίοι, σε ορισμένες χώρες, απαγορεύουν τις συμβάσεις διαδοχής ή τη διάθεση ενός τμήματος της κληρονομιάς για ένα ιδιαίτερο σκοπό, και προώθησή τους σε κοινοτικό επίπεδο προκειμένου να επιτευχθεί καλύτερη εναρμόνιση του ουσιαστικού δικαίου και να διασφαλιστεί η διάρκεια των επιχειρήσεων ή των γεωργικών εκμεταλλεύσεων οι οποίες, άλλως, κινδυνεύουν να διαλυθούν από τον κατακερματισμό τους μεταξύ πολλών κληρονόμων.

2.8

Λαμβάνοντας υπόψη τις ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των ισχυουσών εθνικών νομικών διατάξεων, καθώς και ορισμένες πρόσφατες εξελίξεις και τον περιορισμένο αριθμό επικυρώσεων των σχετικών διεθνών συμβάσεων, η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι είναι ανέφικτο να θεσπιστεί ένα αξιόπιστο ενιαίο ουσιαστικό δίκαιο στον τομέα των διαθηκών και των διεθνών κληρονομικών διαδοχών για όλες τις χώρες της Ένωσης. Συμφωνεί με τους τομείς εργασίας και τις προτεραιότητες, διότι μια πρόόδος στους εν λόγω τομείς μπορεί να συνεπάγεται τη διευθέτηση πολλών πρακτικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι δικαιούχοι, οι συμβολαιογράφοι και οι επαγγελματίες που σχετίζονται με το δίκαιο.

2.8.1

Μπορούν να διερευνηθούν και άλλες προσεγγίσεις λαμβανομένου υπόψη του διεθνούς δικαίου το οποίο τα κράτη μέλη θα κληθούν να συνεκτιμήσουν ενόψει μιας επικύρωσης ή προσχώρησης σε ορισμένες συμβάσεις (μορφή των διαθηκών, εφαρμοστέο δίκαιο, διεθνής 'διαθήκη, εθνική και διεθνής καταχώρηση).

2.8.2

Το δίκαιο σχετικά με την κληρονομική διαδοχή και την διαθήκη επί ετών χαρακτηρίζεται, στις χώρες του ρωμαιογερμανικού δικαίου, από μια αντίληψη όσον αφορά τις διαθήκες η οποία από πολλές απόψεις είναι απαρχαιωμένη. Η κληρονομιά του αποβιώσαντος (1) εθεωρείτο ως μια μορφή συνέχειας του προσώπου του στο πρόσωπο των κληρονόμων του. Το δίκαιο της διαδοχής εξελίσσεται ολοένα και περισσότερο προς μια προσέγγιση ρυθμιζόμενη από το δίκαιο των συμβάσεων. Μετά τη Γερμανία ή την Ελβετία, η μεταρρύθμιση του δικαίου της διαδοχής στη Γαλλία θα επιτρέψει στη βούληση του αποβιώσαντος και των κληρονόμων του να διαδραματίσουν σημαντικότερο ρόλο όσον αφορά τη ρύθμιση των της διαδοχής προκειμένου, μεταξύ άλλων, να διασφαλιστεί καλύτερα η συνέχεια των επιχειρήσεων.

2.8.3

Τα πολύ φιλελεύθερα καθεστώτα, τα οποία επιτρέπουν στο συντάκτη της διαθήκης να αποκληρώσει αδικαιολόγητα ορισμένους απογόνους του, αποτελούν, από την πλευρά τους, ολοένα και περισσότερο αντικείμενο αμφισβήτησης, όπως τεκμηριώνεται από τη σημαντική αύξηση των δικαστικών διαφορών.

2.8.4

Χωρίς να εξαλειφθούν ορισμένες ιστορικές και κοινωνιολογικές ιδιαιτερότητες των διαφόρων νομικών καθεστώτων, τελικά είναι δυνατόν να υπάρξει μακροπρόθεσμα μεγαλύτερη εναρμόνιση ή τουλάχιστον ορισμένες συγκλίσεις, που θα μπορούσαν να επιταχυνθούν χάρη στη θέσπιση μιας ευρωπαϊκής διαθήκης και ενός αρκετά ανοικτού και επιτρεπτικού μέσου σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο, ώστε να διευκολυνθεί η εκτέλεση διαθηκών και η ρύθμιση διαδοχών με διεθνείς συνιστώσες. Μπορεί, επίσης, να εξεταστεί το ενδεχόμενο ουσιαστικών κοινοτικών διατάξεων στο πλαίσιο της αποδοχής της αρχής της επιλογής από τον αποβιώσαντα του εφαρμοστέου δικαίου όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή (2) ως εναλλακτική λύση ενός ή πλειόνων εφαρμοστέων εθνικών δικαίων.

2.9

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2003, για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας ο οποίος καταργεί τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1347/2000 αποτελεί πηγή έμπνευσης. Ιδίως το άρθρο 21, παράγραφος 3, και το άρθρο 46 του κανονισμού 2201(2003) αποτελούν κατάλληλες πηγές ή, τουλάχιστον, προηγούμενα στον τομέα του οικογενειακού δικαίου, ενόψει του καθορισμού του περιεχομένου ορισμένων από τις προβλεπόμενες νομικές διατάξεις (3).

2.10

Επομένως, η ΕΟΚΕ επικροτεί το πράσινο βιβλίο και θεωρεί τα ερωτήματα που θέτει ως θεμελιώδη και επείγοντα. Η ΕΟΚΕ θα καταβάλει προσπάθεια να απαντήσει στα ερωτήματα με βάση τα συμφέροντα και τις ανάγκες των ευρωπαίων πολιτών λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη την αυξανόμενη κινητικότητά τους καθώς και τα σημαντικά μεταναστευτικά ρεύματα του παρελθόντος.

2.11

Πρέπει, εν πρώτοις, να εξεταστεί το τυπικό των διαθηκών, κατόπιν η διεθνής δικαιοδοσία και η επίλυση των συγκρούσεων νόμων ως προς το εφαρμοστέο δίκαιο, η καταχώρηση των διαθηκών, η αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων των δικαστικών και άλλων αρμοδίων αρχών και, στη συνέχεια, να εξεταστούν τα θέματα για τα οποία υπάρχουν νομικά προηγούμενα στο ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο.

2.12

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι ένα ενιαίο σύστημα (ενιαία νομοθεσία και ενιαίο κληρονομικό δίκαιο) είναι προτιμότερο της κατάτμησης των ρυθμίσεων περί κληρονομικής διαδοχής. Ωστόσο, για πρακτικούς λόγους, θα πρέπει να υπάρχουν εξαιρέσεις σε ορισμένες περιπτώσεις και ιδίως για τα ακίνητα ή συγκεκριμένα κινητά (πλοία, αεροσκάφη, επωνυμία επιχειρήσεων, κλπ…) στο εξωτερικό.

2.13

Ορισμένα ζητήματα όπως οι συμβάσεις κληρονομικής διαδοχής, ή τα κληρονομικά καταπιστεύματα, εξακολουθούν να διέπονται από την εθνική νομοθεσία (4). Όμως, θέματα όπως η αναγνώριση χωρίς διαδικασία κήρυξης της εκτελεστότητας δικαστικών αποφάσεων οι οποίες εκδίδονται σε δικαστικές και μη περιπτώσεις στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής, η υπολειπόμενη διεθνής δικαιοδοσία, η αναγνώριση αποφάσεων και πράξεων δημόσιων ή ιδιωτικών μη δικαστικών αρχών, η καταχώρηση στα αρμόδια εθνικά υποθηκοφυλακεία βάσει του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, πρέπει να αποτελέσουν τμήμα του προβλεπόμενης ευρωπαϊκής νομοθεσίας.

3.1

Ένας κανονισμός παρεμφερής μεν με τον κανονισμό αριθ. 2201(2003), αλλά εφαρμοστέος σε θέματα διαδοχής, δεν επαρκεί για την επίλυση των προβλημάτων που απορρέουν από μια διαδοχή με διεθνή διάσταση. Πράγματι, οι περισσότερες διαδοχές ρυθμίζονται με φιλικό διακανονισμό και πρέπει να επιλυθούν τα προβλήματα που τίθενται λόγω απουσίας ένδικης διαφοράς. Εξάλλου, η παρέμβαση δικαστή αποδεικνύεται απαραίτητη σε ορισμένες χώρες ή για ορισμένα ζητήματα, έστω και εάν πρόκειται για φιλικό διακανονισμό.

3.2

Το κοινοτικό νομοθέτημα πρέπει να επιλύει τα προβλήματα του προσδιορισμού του αρμόδιου μέσου ή των αρμόδιων μέσων και της αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων, αλλά θα πρέπει επίσης να ρυθμίζει τα εξής:

3.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το πρόγραμμα της Χάγης διότι προβλέπει ένα «ευρωπαϊκό κληρονομητήριο», καθώς και τη δημιουργία συστήματος καταχώρησης των διαθηκών. Τα κράτη μέλη πρέπει να ορίσουν την αρμόδια αρχή για τη χορήγηση του εν λόγω κληρονομητηρίου και, σε περίπτωση που η αρχή αυτή δεν υπάρχει ακόμη, τη δημιουργία ενός εθνικού κεντρικού τόπου κατάθεσης. Πρέπει να συσταθεί ένα κεντρικό κοινοτικό μητρώο (ή ευρωπαϊκό υπό την έννοια του Συμβουλίου της Ευρώπης, εάν τα κράτη μέλη τα οποία δεν το έχουν ήδη πράξει, να κληθούν να επικυρώσουν τη σύμβαση της Βασιλείας) οι πληροφορίες του οποίου πρέπει να είναι προσιτές σε δικαστές, συμβολαιογράφους και άλλους αρμόδιους που προβλέπει το εφαρμοστέο εθνικό δίκαιο (τουλάχιστον, βάσει του ονόματος του αποβιώσαντος και της ημερομηνίας γεννήσεώς του, να είναι γνωστό σε ποιο κράτος μέλος και, ενδεχομένως, σε ποια τρίτη χώρα, ποια ημερομηνία, και σε ποια αρμόδια αρχή έχει κατατεθεί μια διαθήκη, ώστε να είναι δυνατή η αίτηση αντιγράφου από αυτή).

3.3.1

Το ευρωπαϊκό σύστημα καταχώρησης πρέπει πάντως να είναι συμβατό με το σύστημα της σύμβασης της Βασιλείας και το σύστημα της σύμβασης της Ουάσινγκτον λαμβανομένου υπόψη ότι πολλά κράτη μέλη έχουν ήδη υπογράψει τις εν λόγω συμβάσεις και ότι το σχέδιο κοινοτικής νομοθεσίας θα αφορά, επίσης, τις διαδοχές οι οποίες μπορεί να αφορούν μια τρίτη χώρα.

3.4

Η διοικητική διαδικασία μετά την αναγνώριση της ιδιότητας κληρονόμου και την εκκαθάριση και διανομή της κληρονομιάς πρέπει να απλουστευτεί όσο το δυνατό περισσότερο. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την αμοιβαία αναγνώριση των πράξεων και εγγράφων των κατά νόμο αρμόδιων φορέων σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, καθώς και με την καταχώρηση στο αρμόδιο υποθηκοφυλακείο (είτε απευθείας είτε από τις αρμόδιες αρχές για την καταχώρηση των δικαιωμάτων επί ακινήτων) της κυριότητας και των τυχόν δουλειών, υποθηκών ή διαμελισμών ακινήτων, βάσει των διατάξεων του εφαρμοστέου εθνικού δικαίου.

3.5

H ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στα φορολογικά προβλήματα τα οποία μπορούν να προκληθούν σε κληρονόμους μιας κληρονομιάς η οποία είναι βρίσκεται σε δυο ή περισσότερες χώρες. Πρέπει να αποτραπούν ενδεχόμενα προβλήματα διπλής φορολόγησης του συνόλου ή κάθε μεριδίου της κληρονομιάς που θα μπορούσε να αποβεί απαλλοτριωτική στην περίπτωση ορισμένων κληρονομιών ή που θα μπορούσε να έχει ως συνέπεια άνιση μεταχείριση των κληρονόμων ανάλογα με τη φύση των στοιχείων που κληρονομά ο καθένας. Απαιτείται απογραφή των φορολογικών διατάξεων που εφαρμόζονται στις διεθνείς διαδοχές στα κράτη μέλη προκειμένου να εντοπιστούν οι διατάξεις οι οποίες προβλέπουν την φορολόγηση ακινήτων και αξιών που δεν βρίσκονται στην επικράτειά τους, να συγκριθούν οι συντελεστές, και να εξεταστούν δίκαιες λύσεις για υποβολή στις ενδιαφερόμενες χώρες. Ενδεχομένως, η Επιτροπή θα μπορούσε να εξετάσει τη σκοπιμότητα πρότασης σύμβασης-τύπου για την αποτροπή της διπλής φορολόγησης στον τομέα των διεθνών κληρονομικών διαδοχών μεταξύ των κρατών μελών.

3.6

Μήπως θα ήταν σκόπιμο να θεσπιστεί μια «ευρωπαϊκή διαθήκη» κατά το πρότυπο της «διεθνούς διαθήκης» της σύμβασης της Ουάσινγκτον και να προβλεφθεί, εκτός από την ευρωπαϊκή της καταχώρηση, και διεθνής καταχώρησή της; Αυτό θα μπορούσε να ενθαρρύνει κύρωση των συμβάσεων της Βασιλείας και της Ουάσινγκτον από ένα μεγαλύτερο αριθμό χωρών και να παράσχει μεγαλύτερη ασφάλεια στους εκ μιας διεθνούς διαθήκης δικαιούχους στην οποία εμπλέκονται όχι μόνο κράτη μέλη αλλά και τρίτες χώρες. Η ΕΟΚΕ προτείνει στις υπηρεσίες της Επιτροπής αυτή την προσέγγιση εργασίας δεδομένου ότι οι εν λόγω συμβάσεις είναι ήδη γνωστές στα κράτη μέλη είτε επειδή τις έχουν ήδη κυρώσει είτε επειδή οι δημόσιες αρχές και οι δικαστές τους επιληφθεί διαθηκών και καταχωρήσεων που διέπονται από αυτά τα νομικά καθεστώτα.

3.7

Εάν η υπόθεση αυτή καταστεί πραγματικότητα, η ευρωπαϊκή διαθήκη θα γίνει αποδεκτή υπό την μορφή αυτή από όλα εθνικά δίκαια. Πράγματι, το ευρωπαϊκό δίκαιο πρέπει να συμβάλει ώστε απλά προβλήματα τύπου να μην αποδυναμωθεί η γενικώς αναγνωρισμένη αρχή του σεβασμού της βούλησης του αποβιώσαντος («favor testamenti») εντός των ορίων του εφαρμοστέου δικαίου.

3.8

Είναι απαραίτητη μια ειδική ευρωπαϊκή ρύθμιση προκειμένου η εν λόγω νομοθεσία να εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις κληρονομικών διαδοχών στις οποίες εμπλέκονται δυο ή περισσότερα κράτη μέλη, ή και τρίτες χώρες, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που έχουν προσχωρήσει σε διεθνείς συμβάσεις προκειμένου η εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου να διασφαλιστεί σε όλες τις περιστάσεις (ώστε η «ειδική κοινοτική νομοθεσία» να έχει το προβάδισμα έναντι του της διεθνούς νομοθεσίας).

4.1

Το πράσινο βιβλίο θέτει 39 βασικά ερωτήματα τα οποία συνοδεύονται από επιμέρους ερωτήματα. Η ΕΟΚΕ δεν είναι δυνατόν να απαντήσει σε όλα στο παρόν προκαταρκτικό στάδιο, αλλά προτείνει στην Επιτροπή να διεξαγάγει κατ' ιδίαν διαβουλεύσεις με κάθε μια από τις αφορώμενες από το αντικείμενο του πράσινου βιβλίου εκπροσωπευτικές οργανώσεις των νομικών επαγγελμάτων.

4.2

Η ΕΟΚΕ θα αρκεστεί να δώσει μερικές απαντήσεις σε ορισμένα ερωτήματα τα οποία φαίνεται να έχουν ειδικότερη σημασία. Η γενική κατεύθυνση που θα επιλεγεί θα είναι καταρχήν εκείνη η οποία συμβιβάζεται με τις συμβάσεις της Βασιλείας και της Ουάσινγκτον προκειμένου οι ευρωπαϊκοί κανόνες να εναρμονίζονται όσο το δυνατόν περισσότερο στην προοπτική μιας ευρείας νομικής συναίνεσης αποδεκτής από τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό κρατών μελών και τρίτων χωρών.

4.3

Πρέπει να διατηρηθούν τουλάχιστον τα κριτήρια του εφαρμοστέου δικαίου που προβλέπονται από την σύμβαση της Χάγης του 1961 για τις συγκρούσεις νόμων που αφορούν τον τύπο διατάξεων διαθήκης δεδομένου ότι προσφέρουν επαρκή ποικιλότητα ώστε στην πλειονότητα των περιπτώσεων να δικαιολογείται η εφαρμογή του νόμου σύμφωνα με τον οποίο συντάχθηκε η διαθήκη.

4.4

Στο πνεύμα ορισμένων μεταρρυθμίσεων που πραγματοποιήθηκαν προσφάτως, ή που βρίσκονται στο στάδιο της ολοκλήρωσης, στη Δυτική Ευρώπη, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα των συμφερόντων των ανικάνων προς δικαιοπραξία (ανηλίκων ή ενηλίκων) ή βαριά αναπήρων, εάν η επέκταση της συμβασιοποίησης ή της επιλογής του εφαρμοστέου νόμου από μέρους των κληρονόμων θα είχε ως συνέπεια τροποποίηση του καθεστώτος της νόμιμης μοίρας ή την δημιουργία ανισοτήτων μεταξύ κληρονόμων. Αυτή η μεγαλύτερη ευελιξία του συντάκτη της διαθήκης ή των δικαιούχων δεν θα έπρεπε να θέσει σε αμφισβήτηση τις ισχύουσες διατάξεις των εφαρμοστέων νόμων οι οποίες προσφέρουν μεγαλύτερη προστασία στους κληρονόμους (βλέπε ερωτήσεις 5 και 10 του πράσινου βιβλίου).

4.5

Οι πράξεις εκτέλεσης της διαδοχής ενός εκ των κληρονόμων ή του πληρεξουσίου του, στις χώρες στις οποίες δεν ορίζεται υποχρεωτικά εκτελεστής, δεν πρέπει να θεωρούνται ως σιωπηρά αποδοχή της διαδοχής χωρίς δυνατότητα προηγούμενης απογραφής της κληρονομιάς.

4.6

Πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα επιλογής της αποδοχής της κληρονομιάς από τους κληρονόμους εντός των ορίων των απαιτήσεων που την επιβαρύνουν καθώς και η δυνατότητα σύναψης σύμβασης κληρονόμων ή σύμβασης κληρονομιάς η οποία να προβλέπει άνιση κατανομή για νόμιμους σκοπούς (συνέχιση της λειτουργίας μιας εκμετάλλευσης ή μιας επιχείρησης, πλεονεκτήματα υπέρ ανικάνων προς δικαιοπραξία ή αναπήρων κληρονόμων) και η δυνατότητα συμβάσεων οι οποίες να προβλέπουν την ίση κατανομή μεταξύ ετεροθαλών ή νόθων τέκνων σε περίπτωση που το εφαρμοστέο δίκαιο δεν προβλέπει την ισότητα αυτή ή την άμεση μεταβίβαση των δικαιωμάτων ενός κληρονόμου προς τους κατιόντες του λαμβανομένης υπόψη της παράτασης του προσδόκιμου επιβίωσης.

4.7

Εξάλλου, θα ήταν σκόπιμο να επιτραπεί περιοριστικά κατά τρόπο πλαισιωμένο η δυνατότητα επιλογής από το συντάκτη της διαθήκης του εφαρμοστέου δικαίου όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή, για παράδειγμα επιλογή μεταξύ του δικαίου της εθνικότητάς του (ή μιας εκ των εθνικοτήτων του) ή του δικαίου του τόπου κατοικίας του.

4.8

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, τέλος, ότι πρέπει να συνεχίσουν και να αναπτυχθούν οι εργασίες σύγκρισης που η Επιτροπή έχει ήδη ξεκινήσει και να ενημερώνονται τακτικά στην κοινοτική ιστοθέση και να μεταφραστούν σε επαρκή αριθμό γλωσσών ώστε να είναι γενικά χρήσιμες για του επαγγελματίες του δικαίου και να διαρθρώνονται κατά τρόπο ώστε η παρουσίαση ανά κεφάλαιο να καθιστά εύληπτες τις γενικές αρχές από τους ευρωπαίους πολίτες που προτίθενται να συντάξουν διαθήκη διεθνούς χαρακτήρα, ή από τους κληρονόμους τους.

4.9

Η ΕΟΚΕ αναμένει με ενδιαφέρον τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων που έχει ήδη ξεκινήσει η Επιτροπή ή που πρόκειται να διεξαχθούν στο μέλλον. Ελπίζει ότι στη συνέχεια θα είναι δυνατόν να της υποβληθούν για γνωμοδότηση γενικές κατευθύνσεις και πιο συγκεκριμένες νομοθετικές προτάσεις τις οποίες επιθυμεί να εξετάσει λεπτομερώς διότι θεωρεί ότι το θέμα των διαθηκών και της κληρονομικής διαδοχής είναι σημαντικό για τους ευρωπαίους πολίτες. Η απλούστευση των διαδικασιών καθώς και η μεγαλύτερη νομική και φορολογική ασφάλεια και η ταχύτερη ρύθμιση των διεθνών κληρονομικών διαδοχών δεν πρέπει να αγνοηθούν είτε πρόκειται για άτομα είτε για επιχειρήσεις, γεωργικές εκμεταλλεύσεις, ή άλλες οικονομικές δραστηριότητες την δραστηριότητα των οποίων οι διαχειριστές ή ιδιοκτήτες τους επιθυμούν να διασφαλίσουν μετά την αποβίωσή τους.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/5

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

1.1

Η ωφέλιμη ενέργεια αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία οικοδομούνται ο σύγχρονος τρόπος ζωής και ο πολιτισμός μας. Μόνο η διάθεση ενέργειας σε επαρκείς ποσότητες μας επέτρεψε να φθάσουμε στο σημερινό βιοτικό επίπεδο. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση Λισσαβόνας και των αποφάσεων που έλαβε το συμβούλιο στο Γκέτεμποργκ και τη Βαρκελώνη είναι η εξασφάλιση του εφοδιασμού με φτηνή, φιλοπεριβαλλοντική χρήσιμη ενέργεια σύμφωνα με τις αρχές της βιωσιμότητας.

1.2

Τα ορυκτά καύσιμα άνθρακας (2), πετρέλαιο και φυσικό αέριο συνιστούν τον ακρογωνιαίο λίθο του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού. Ακόμη και τις επόμενες δεκαετίες δεν θα καταργηθεί ο ρόλος τους και, ως εκ τούτου, εξακολουθούν να είναι απολύτως απαραίτητα.

1.3

Η εξόρυξη και χρήση τους συνδέονται όμως με την επιβάρυνση του περιβάλλοντος όπως η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, — κυρίως διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου καθώς και με ανάλογες συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. — Πρόκειται για την εξάντληση πεπερασμένων πόρων.

1.4

Η χρήση τους είχε ως αποτέλεσμα την εκτεταμένη εξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές για αυτήν τη ζωτική πρώτη ύλη, η οποία αναμένεται να ενισχυθεί στο μέλλον, κυρίως όσον αφορά το πετρέλαιο και ακόμη περισσότερο το φυσικό αέριο.

1.5

Η υποθετική διάρκεια των παγκόσμιων πηγών και αποθεμάτων (3) σε άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (οικονομική ανάπτυξη, έρευνα, τεχνολογική εξέλιξη). Πρόκειται για διάστημα πολλών δεκαετιών ( στην περίπτωση του άνθρακα, ακόμη και αιώνων), παρόλο που στην περίπτωση του πετρελαίου θα μπορούσε να προκύψει μείωση των αποθεμάτων και περιορισμός της προσφοράς οι ίδιοι από τα μέσα του τρέχοντος αιώνα.. Η κατάσταση που σημειώνεται σήμερα στην αγορά πετρελαίου καταδεικνύει ότι πολύ βραχυπρόθεσμα μπορεί να προκύψει αλματώδης και αιφνιδιαστική άνοδος των τιμών με σημαντικό αντίκτυπο στις εθνικές οικονομίες (4).

1.6

Συνεπώς, η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ πρέπει αφενός να επικεντρώσει όλες τις δράσεις της, προκειμένου να διασφαλίσει τον εφοδιασμό και τις διόδους εφοδιασμού των ορυκτών καυσίμων. Σε σχέση με αυτό, ένα ιδιαίτερο πρόβλημα είναι η πολιτική σταθερότητα ορισμένων κρατών που είναι βασικοί προμηθευτές. Από την άποψη αυτή, ιδιαίτερη σημασία έχει η συνεργασία με την ρωσική ομοσπονδία, την ΚΑΚ με τα κράτη της εγγύς και της μέσης Ανατολής, καθώς και με τις γειτονικές χώρες της Ε.Ε. ( όπως, π.χ., η Αλγερία και η Λιβύη).

1.7

Αφετέρου, η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ πρέπει να λάβει κάθε δυνατό μέτρο για να περιορίσει σε μακροπρόθεσμη βάση αυτήν την εξάρτηση, ειδικά μέσω της αποτελεσματικότερης χρήσης των ορυκτών πηγών ενέργειας, καθώς και με την ανάπτυξη, διάθεση στην αγορά και ενίσχυση της χρήσης εναλλακτικών ενεργειακών συστημάτων, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η πυρηνική ενέργεια. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η περαιτέρω ανάπτυξη εναλλακτικών ενεργειακών συστημάτων αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

1.8

Επιπλέον, η ενισχυμένη χρήση των αξιόλογων ευρωπαϊκών αποθεμάτων άνθρακα μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη αυτού του στόχου·

1.9

Στο πλαίσιο μιας εύρυθμης ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς και της θέσπισης των κατάλληλων μέτρων για την προστασία του κλίματος, τα ορυκτά καύσιμα αξιοποιούνται σε συγκεκριμένους τομείς, που έχουν προσαρμοστεί στις συγκεκριμένες ιδιότητες και στα εκάστοτε επίπεδα τιμών και κόστους. Αυτό συνεπάγεται αυτόματα μια, από οικονομική και ενεργειακή άποψη, ιδιαίτερα αποτελεσματική χρήση των εν λόγω ορυκτών καυσίμων.

1.10

Αυτό οδήγησε στην επικράτηση της χρήσης του άνθρακα στη βιομηχανία χάλυβα και στις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αξιοποιούνται πρωτίστως για την παραγωγή θερμότητας και για μη ενεργειακές εφαρμογές. Στον τομέα των μεταφορών κυριαρχούν προϊόντα που παράγονται από το πετρέλαιο.

1.11

Συνεπώς, στην περίπτωση του ενεργειακού μείγματος, το ενδιαφέρον πρέπει να επικεντρωθεί στη χρήση των πεπερασμένων και πολλαπλά αξιοποιήσιμων πηγών ενέργειας φυσικό αέριο και πετρέλαιο σε εφαρμογές — π.χ., για την τροφοδοσία των μεταφορών με καύσιμα και της χημικής βιομηχανίας με πρώτες ύλες — όπου η χρήση άνθρακα, για να είναι δυνατή, συνεπάγεται πρόσθετο κόστος, κατανάλωση ενέργειας και εκπομπές CO2.

1.12

Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά μονάδα προϊόντος (π.χ. χλγ. CO2/kWh, τόνοι CO2/τόνο χάλυβα, γραμ. CO2/χλμ. Ι.Χ.) πρέπει να συνεχίσουν διαρκώς να μειώνονται με την αξιοποίηση της τεχνολογικής προόδου. Για το σκοπό αυτό απαιτείται βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας σε όλους τους τομείς της ενεργειακής μετατροπής και χρήσης.

1.13

Συνεπώς, η ενεργειακή και οικονομική πολιτική πρέπει να προσφέρουν ένα αξιόπιστο πλαίσιο για τις επενδύσεις, το οποίο θα συμβάλει στη βελτίωση της τεχνικής στους τομείς της βιομηχανίας, των επιχειρήσεων και των ιδιωτικών αγορών.

1.14

Κατά τις επόμενες δεκαετίες, η αύξηση της ισχύος των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη αναμένεται να φτάσει στα 400 GWel (5) περίπου. Προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, οι νέες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής πρέπει να εξοπλιστούν με την καλύτερη διαθέσιμη τεχνολογία.

1.15

Στις μεταφορές που πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για τον περιορισμό της ειδικής κατανάλωσης καυσίμων ( κατανάλωση ανά όχημα ανά χιλιόμετρο) και για να μην αυξηθεί περαιτέρω η συνολική κατανάλωση. Για το σκοπό αυτό, απαιτείται αφενός η τεχνική πρόοδος σε πολλούς τομείς του σχεδιασμού μηχανοκίνητων οχημάτων και της παραγωγής καυσίμων και αφετέρου η λήψη μέτρων για την αποφυγή της κυκλοφοριακής συμφόρησης (οδικά συστήματα και κατασκευή σηράγγων/συστήματα δρομολόγησης) και τον περιορισμό των μεταφορών (6). Η εξάρτηση από το πετρέλαιο μπορεί να περιοριστεί και με την προαγωγή της χρήσης ηλεκτροκίνητων οχημάτων, όπως ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος, επειδή έτσι επιτυγχάνεται μια ευρύτερη διαφοροποίηση των πρωτογενών πηγών ενέργειας που χρησιμοποιούνται (άνθρακας, φυσικό αέριο, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πυρηνική ενέργεια).

1.16

Για να σημειωθεί πρόοδος στον τομέα της ενεργειακής αποδοτικότητας, χρειάζεται να ενισχυθεί η έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, ιδιαιτέρως για την περίπτωση των σταθμών παραγωγής ενέργειας που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα, και μάλιστα από την πλευρά της βιομηχανίας αλλά και με τη στήριξη μέτρων εκ μέρους των δημόσιων αρχών.

1.17

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη θεματική προτεραιότητα «ενέργεια» που συμπεριλήφθηκε στην πρόταση του 7ου προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ. Για την περίπτωση αυτή πρέπει να προβλεφθούν επαρκείς πόροι και να καλυφθεί ολόκληρο το φάσμα της ενεργειακής τεχνολογίας. Το πρόγραμμα πρέπει να περιλαμβάνει μέτρα τα οποία οδηγών στην αποδοτικότερη χρήση ορυκτών καυσίμων, επειδή κατ' αυτό τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί ένα ιδιαίτερα υψηλό συνολικό όφελος.

1.18

Μακροπρόθεσμα, οι εκπομπές CO2 κατά μονάδα παραγωγής ενέργειας μπορούν να περιορισθούν σημαντικά και στην περίπτωση της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος με τη χρήση ορυκτών καυσίμων, εφόσον χρησιμοποιηθούν τεχνικές για τη δέσμευση και την τελική αποθήκευση CO2 (Clean Coal Technology). Για το λόγο αυτό, είναι ζωτικής σημασίας η ανάπτυξη και δοκιμή τέτοιων μεθόδων στο 7ο πρόγραμμα πλαίσιο Ε&Α.

2.1

Η ωφέλιμη ενέργεια (7) αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία οικοδομούνται ο σύγχρονος τρόπος ζωής και ο πολιτισμός μας. Μόνο η διάθεση ενέργειας σε επαρκείς ποσότητες μας επέτρεψε να φθάσουμε στο σημερινό βιοτικό επίπεδο. Η ανάγκη για ασφαλή, οικονομικό, φιλικό προς το περιβάλλον και βιώσιμο εφοδιασμό με ωφέλιμη ενέργεια αποτελεί κεντρικό θέμα των αποφάσεων των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων της Λισσαβόνας, του Γκέτεμποργκ και της Βαρκελώνης.

2.2

Η ΕΟΚΕ έχει συχνά υπογραμμίσει ότι η διάθεση και χρήση ενέργειας συνδέονται με τη ρύπανση του περιβάλλοντος, με το πρόβλημα της εξάρτησης από τρίτες χώρες και με αστάθμητους παράγοντες. Όλες οι εναλλακτικές λύσεις και τεχνικές που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στον μελλοντικό ενεργειακό εφοδιασμό παρουσιάζουν τεχνικές ατέλειες, συνεπάγονται επιπτώσεις για το περιβάλλον, δεν επαρκούν για την κάλυψη του συνόλου των αναγκών, ενώ δεν μπορεί να προβλεφθεί το δυναμικό τους για το μακροπρόθεσμο μέλλον. Σε αυτά προστίθενται οι πτυχές της εξάντλησης των αποθεμάτων και των πόρων με όλες τις επιπτώσεις που αυτή συνεπάγεται. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, και των ενεργειακών αναγκών στις αναπτυσσόμενες χώρες — και όλως ιδιαιτέρως η σημαντική αύξηση των ενεργειακών αναγκών στις νέες βιομηχανικές χώρες, όπως η Κίνα, η Ινδία Βραζιλία — αναμένεται να επιδεινώσει σημαντικά τα προβλήματα.

2.3

Η διασφάλιση ενός μακροπρόθεσμα διαθέσιμου, φιλικού προς το περιβάλλον και ανταγωνιστικού ενεργειακού εφοδιασμού πρέπει να εξακολουθήσει να αποτελεί πρωτεύον στόχο μιας διορατικής ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής. Για τους προαναφερόμενους λόγους, η πολιτική αυτή δεν μπορεί να περιοριστεί στη χρήση μικρότερου αριθμού ενεργειακών πηγών. Τα ενεργειακά αδιέξοδα και άλλοι κίνδυνοι πρέπει να αντιμετωπιστούν με την αξιοποίηση ενός διαφοροποιημένου, ως προς το είδος και την προέλευση των πηγών, ενεργειακού μείγματος, στο οποίο θα περιλαμβάνονται και θα αναπτύσσονται περαιτέρω όλες οι διαθέσιμες πηγές ενέργειας και τεχνικές, προκειμένου να είναι δυνατή εν τέλει η αντιμετώπιση του κοινού ανταγωνισμού, οι όροι του οποίου μεταβάλλονται συνεχώς, στο πλαίσιο ευρέως αποδεκτών οικολογικών προτύπων.

3.1

Σήμερα, το ένα πέμπτο περίπου του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού — όπως επίσης του εφοδιασμού της ΕΕ-25 — βασίζεται στη χρήση ορυκτών πηγών ενέργειας όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο άνθρακας.

3.2

Σε γενικές γραμμές, όλες οι προγνώσεις σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις στηρίζονται σε υποθέσεις για τη δημογραφική εξέλιξη και την οικονομική ανάπτυξη, για την ανάπτυξη νέων τεχνικών εντοπισμού και εκμετάλλευσης, καθώς και από τις πολιτικές συνθήκες που επικρατούν κάθε φορά στα κράτη μέλη ( αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι προγνώσεις διαφέρουν ανάλογα με την εκάστοτε οπτική και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανάλογα με τα εκάστοτε συμφέροντα). Αυτό ισχύει όλως ιδιαιτέρως για την πυρηνική ενέργεια καθώς και για την έκθεση των μέτρων για τη στήριξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

3.2.1

Σύμφωνα με τις προγνώσεις αναφοράς (8) του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), που εδρεύει στο Παρίσι, και της Υπηρεσίας πληροφοριών για θέματα ενέργειας (Energy Information Administration) του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, που δημοσιεύτηκαν το 2004, ακόμη και μετά από 25 χρόνια, οι προαναφερόμενες ορυκτές πηγές ενέργειας θα εξακολουθούν να καλύπτουν πάνω από το 80 % της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας.

3.2.2

Αφενός η συμβολή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα αυξηθεί — αφετέρου όμως, βάσει των εκτιμήσεων του IEA και της EIA, η αύξησή της δεν θα είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας· επομένως, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας παραμένει σταθερό. Σύμφωνα με τις τάσεις που παρατηρούνται σήμερα, για την πυρηνική ενέργεια αναμένεται ελαφρά αύξηση της συνδρομής σε απόλυτες τιμές, που όμως υπολείπεται της αύξησης που αναμένεται να σημειώσει η συνολική κατανάλωση, στο μέτρο που δεν θα προκύψει σαφής αλλαγή των πολιτικών συνθηκών σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

3.2.3

Το βασικό σενάριο για την ΕΕ-25 που δημοσίευσε (9) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2004 — κατά παρέκκλιση της παγκόσμιας τάσης, όπως αυτή εκτιμάται από τον IEA και την EIA — προβλέπει αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ενέργειας της ΕΕ-25 από το σημερινό 6 % σε 9 % το 2030. Δεδομένου ότι παρόλα αυτά η συμβολή της πυρηνικής ενέργειας βάσει της ανωτέρω εκτίμησης μειώνεται, το βασικό σενάριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ένωση των 25 μελών καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το 2030 οι ορυκτές πηγές ενέργειας θα εξακολουθούν να καλύπτουν πάνω από το 80 % της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας.

3.3

Οι ορυκτές πηγές ενέργειας είναι πεπερασμένες πρώτες ύλες. Προκειμένου να εκτιμηθεί για πόσο καιρό ακόμη το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο άνθρακας θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον καθοριστικής σημασίας ρόλο τους, πρέπει να εξεταστεί το δυναμικό των ορυκτών πηγών ενέργειας.

3.4

Για την υλοποίηση του στόχου αυτού είναι απαραίτητο να καθοριστούν συγκεκριμένοι ορισμοί και μονάδες μέτρησης. Ως όροι θα χρησιμοποιούνται οι εξής: αποθέματα, πόροι και δυναμικό. Οι μονάδες μέτρησης που χρησιμοποιούνται κατά κανόνα για τις πηγές ενέργειας ποικίλλουν (10), και έχουμε τους τόνους ή το βαρέλι για το πετρέλαιο, μετρικούς τόνους ή τόνους ισοδύναμου λιθάνθρακα στην περίπτωση του άνθρακα, κυβικά μέτρα ή κυβικά πόδια για το φυσικό αέριο. Για τη συγκρισιμότητά τους χρησιμοποιείται το ενεργειακό τους περιεχόμενο που μετριέται σε Joule ή Watt ανά δευτερόλεπτο (Ws).

3.5

Το συνολικό δυναμικό (αναμενόμενη συνολική ανάκτηση EUR) περιλαμβάνει το σύνολο των ενεργειακών πρώτων υλών που μπορούν να ανακτηθούν από το φλοιό της γης, στη μορφή που ήταν διαθέσιμες πριν ξεκινήσει η εξόρυξή τους από τον άνθρωπο. Αυτό αποτελεί μια εκτίμηση για την οποία αποκλίνουν τα αποτελέσματα των διαφόρων ειδικών επιστημόνων. Ωστόσο, όσο περισσότερα γνωρίζουμε για το φλοιό της γης και όσο πιο ακριβείς γίνονται οι τεχνικές μέτρησης, τόσο περισσότερο ενισχύεται ο βαθμός σύγκλισης των προβλέψεων.

3.6

Στο συνολικό δυναμικό συνυπολογίζεται μόνο το εξορυσσόμενο μερίδιο των αποθεμάτων. Αυτό, ωστόσο, εξαρτάται από τις διαθέσιμες τεχνικές και την οικονομική τους αποδοτικότητα, και ως εκ τούτου, το δυναμικό μπορεί να αυξηθεί με την περαιτέρω εξέλιξή τους. Εάν αφαιρέσουμε από το συνολικό δυναμικό τις εξορυχθείσες ποσότητες φτάνουμε στο υπολειπόμενο δυναμικό.

3.7

Το υπολειπόμενο δυναμικό αποτελείται από το άθροισμα των αποθεμάτων και των πόρων. Με τον όρο αποθέματα νοούνται οι ποσότητες μιας ενεργειακής πρώτης ύλης, η ύπαρξη των οποίων έχει καταδειχθεί και οι οποίες μπορούν να εξορυχτούν με οικονομικά αποδοτικό τρόπο, δεδομένων των υφιστάμενων τεχνικών δυνατοτήτων. Με τον όρο πόροι νοούνται αφενός οι αποδεδειγμένες ποσότητες μιας ενεργειακής πρώτης ύλης, η εξόρυξη όμως των οποίων δεν είναι δυνατή προς το παρόν για οικονομικούς ή/και τεχνικούς λόγους, και αφετέρου οι ποσότητες, που ενώ μεν δεν έχουν καταδειχτεί, βάσει γεωλογικών δεικτών αναμένεται η κατάδειξή τους.

3.8

Το θέμα των αποθεμάτων βρίσκεται στο προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης, καθώς από αυτά προκύπτει η εμβέλεια των πηγών ενέργειας. Εάν εξεταστεί η σχέση των αποθεμάτων ως προς τα τρέχοντα ετήσια επίπεδα εξόρυξης, προκύπτει η λεγόμενη στατική εμβέλεια. Με την εφαρμογή αυτής της μεθόδου μπορεί να εκτιμηθεί η στατική εμβέλεια των παγκόσμιων αποθεμάτων ενεργειακών πηγών: για το πετρέλαιο η εμβέλεια φτάνει τα 40 χρόνια, στην περίπτωση του φυσικού αερίου τα 60 και για τον άνθρακα η στατική εμβέλεια υπολογίζεται σε 200 περίπου χρόνια.

3.9

Ωστόσο, τα αποθέματα και η στατική τους εμβέλεια δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση απόλυτα μεγέθη. Η μείωση της στατικής εμβέλειας των αποθεμάτων οδηγεί σε εντατικοποίηση της εξόρυξης με συνέπεια οι πόροι — και λόγω της τεχνολογικής προόδου — να κατατάσσονται πλέον στην κατηγορία αποθέματα. (έτσι λόγου χάρη, τη δεκαετία του '70 κατά τον προηγούμενο αιώνα η στατική εμβέλεια του πετρελαίου είχε εκτιμηθεί στα 30 έτη).

3.10

Στην περίπτωση του πετρελαίου, οι στατιστικά καθορισμένοι πόροι είναι διπλάσιοι απ' ότι τα αποθέματα, ενώ οι πόροι φυσικού αερίου και άνθρακα είναι δεκαπλάσιοι σε σύγκριση με τα αποθέματα.

3.11

Ένας περαιτέρω δείκτης της μελλοντικής διαθεσιμότητας των ορυκτών ενεργειακών πρώτων υλών αποτελεί το εξορυχθέν μερίδιο του συνολικού δυναμικού. Εάν το μερίδιο αυτό υπερβαίνει το 50 %, φτάνοντας έτσι στο λεγόμενο «Ενδιάμεσο σημείο εξάντλησης», είναι δύσκολο να αυξηθεί περαιτέρω η εξόρυξή τους ή ακόμη και να διατηρηθεί στα ίδια επίπεδα.

3.12

Πετρέλαιο: Πάνω από το ένα τρίτο του συνολικού δυναμικού του «συμβατικού» πετρελαίου που αντιστοιχεί σε περίπου 380 δισεκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου έχει ήδη εξορυχθεί. Σε περίπτωση διατήρησης του όγκου εξόρυξης στα ίδια επίπεδα, το 50 % του συμβατικού δυναμικού θα είχε εξαντληθεί σε δέκα περίπου χρόνια. Προκειμένου να είναι δυνατή η εντατικοποίηση της εξόρυξης, θα έπρεπε να αυξηθεί η εκμετάλλευση των μη συμβατικών κοιτασμάτων (αργό πετρέλαιο, πετρελαιοφόρος αμμόλιθος, πετρελαιοφόρος σχιστόλιθος). Έτσι μπορεί να παραταθεί χρονικά το «ενδιάμεσο σημείο εξάντλησης». Από την άλλη πλευρά, υπάρχει περίπτωση να παρατηρηθεί μείωση των αποθεμάτων και δραστικός περιορισμός της προσφοράς (11) οι ίδιοι από τα μέσα του τρέχοντος αιώνα.

3.13

Φυσικό αέριο και άνθρακας: Στην περίπτωση του φυσικού αερίου επικρατούν μέχρι σήμερα συγκρίσιμες συνθήκες, δεδομένου ότι το υπολειπόμενο συνολικό δυναμικό αυξάνεται επίσης, εάν συνυπολογιστούν και τα μη συμβατικά κοιτάσματα, όπως π.χ. τα ένυδρα αέρια. Όσον αφορά τον άνθρακα, από τα 3.400 δισεκατομμύρια τόνους μονάδων πετρελαίου του εκτιμώμενου συνολικού δυναμικού μέχρι στιγμής έχει εξορυχθεί περίπου το 3 %.

3.14

Όμως, οι τεχνικές αναζήτησης υδρατμών αερίων (μεθανίου) και η τεχνολογία για την αξιοποίησή τους ευρίσκονται ακόμη στο ερευνητικό στάδιο, με αποτέλεσμα σήμερα να μην μπορούν ακόμη να γίνουν αξιόπιστες δηλώσεις σχετικά με το μέγεθος στο οποίο μπορούν να συνεισφέρουν στον ενεργειακό εφοδιασμό. Από τη μια πλευρά, υπάρχουν εκτιμήσεις ότι η περιεκτικότητά τους σε ενεργεία υπερβαίνει το δυναμικό του συνόλου των αποθεμάτων όλων των γνωστών ορυκτών πηγών ενέργειας, ενώ αφετέρου επικρατεί πλήρης ασάφεια όσον αφορά την αξιοποίησή τους (τεχνική, κόστος). Εκτός αυτών, θεωρείται ότι η ελευθέρωση του στο περιβάλλον — από κλιματολογικά αίτια ή από ανθρώπινες πράξεις — συνιστά σημαντικό παράγοντα αβεβαιότητας ή ακόμη και κινδύνου, επειδή μπορεί να οδηγήσει στη συγκέντρωση μεθανίου στην ατμόσφαιρα, ενός ισχυρού αερίου του θερμοκηπίου που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για το κλίμα.

3.15

Το κόστος εξόρυξης των ορυκτών πηγών ενέργειας ποικίλει. Για το πετρέλαιο, ανάλογα με το κοίτασμα, η τιμή κυμαίνεται σήμερα μεταξύ 2 και 20 δολαρίων ΗΠΑ/βαρέλι. Αφενός πρέπει να εντατικοποιηθεί η χρήση μικρότερων κοιτασμάτων σε περιοχές όπου δεν επικρατούν ευνοϊκές γεωλογικές και γεωγραφικές συνθήκες. Αφετέρου όμως, αν και η εκμετάλλευσή τους συνεπάγεται αύξηση του κόστους, αυτό μπορεί να αποσβεστεί με τα οφέλη που αποκομίζονται όσον αφορά την παραγωγή, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις βασίζονται σε τεχνικές καινοτομίες. Ακόμη και την περίπτωση του φυσικού αερίου, το κόστος εξόρυξης διαφοροποιείται. Σε ό,τι αφορά τον άνθρακα, το κόστος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το βάθος του κοιτάσματος, το πάχος του στρωμάτων του και επίσης από το εάν είναι δυνατή η ανάκτηση των κοιτασμάτων σε επιφανειακή ή μόνο σε υπόγεια εξόρυξη. Η κλίμακα του κόστους είναι σημαντική. Εκτείνεται από λίγα δολάρια ΗΠΑ/τόνο (π.χ. στην υδρολογική λεκάνη Powder River Basin στις ΗΠΑ) έως 200 δολάρια ΗΠΑ/τόνο για την εξόρυξη λιθανθράκων σε μεμονωμένες ζώνες στην Ευρώπη.

3.16

Ακόμη και η περιφερειακή κατανομή των ορυκτών αποθεμάτων παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις. Τούτο ισχύει κυρίως για το πετρέλαιο. 65 % του πετρελαϊκών αποθεμάτων εντοπίζονται στην Εγγύς Ανατολή. Άνιση κατανομή διαπιστώνεται και για το φυσικό αέριο μεταξύ των δύο βασικών περιοχών, την Εγγύς Ανατολή (34 %) και τα διάδοχα κράτη της ΕΣΣΔ (39 %). Αντιθέτως, η κατανομή των αποθεμάτων άνθρακα είναι πιο ισορροπημένη. Τα μεγαλύτερα αποθέματα άνθρακα βρίσκονται στη Βόρεια Αμερική. Παράλληλα υπάρχουν αξιόλογα κοιτάσματα άνθρακα στην Κίνα, την Ινδία, την Αυστραλία, τη Νότια Αφρική και στην Ευρώπη.

3.17

Λόγω της συγκέντρωσης στρατηγικά ζωτικών ορυκτών πηγών ενέργειας — ειδικά του πετρελαίου, αλλά και του φυσικού αερίου — σε επισφαλείς από γεωπολιτική άποψη περιοχές της Εγγύς και Μέσης Ανατολής ανακύπτουν σημαντικά προβλήματα όσον αφορά την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού.

4.1

Το 2004, η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ-25 έφτασε περίπου τα 2,5 δισεκατομμύρια τόνους μονάδων λιθανθράκων, δηλ. περίπου 75 Exajoule (75x1018 Joule). Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στο 16 % της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας που ανέρχεται σε 15,3 δις τόνους ισοδύναμου άνθρακα (ΤΙΑ). Η κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας στην ΕΕ-25 ανέρχεται σε 5,5 τόνους ισοδύναμου άνθρακα και αντιπροσωπεύει πάνω από το διπλάσιο της παγκόσμιας μέσης αξίας, ωστόσο, αποτελεί το μισό μόνο σε σύγκριση με την αντίστοιχη κατανάλωση στη Βόρεια Αμερική. Σε ό,τι αφορά τις οικονομικές επιδόσεις, η κατανάλωση ενέργειας στην Ευρώπη είναι σχεδόν μόνο η μισή σε σύγκριση με το μέσο όρο όλων των μη ευρωπαϊκών περιφερειών, δεδομένου ότι η ενέργεια αξιοποιείται στην Ευρώπη πολύ αποτελεσματικότερα απ' ότι σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου.

4.2

Το 2004, οι σημαντικότερες πηγές ενέργειας στην ΕΕ-25 ήταν — βάσει υπολογισμού της συνολικής κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας — τα ορυκτέλαια με ποσοστό 39 %, το φυσικό αέριο με 24 % και ο άνθρακας με 17 %. Άλλοι σημαντικοί πυλώνες του ενεργειακού εφοδιασμού στην ΕΕ είναι η πυρηνική ενέργεια με ποσοστό 14 %, καθώς και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και άλλες μορφές ενέργειας με 6 %. Τα μερίδια των επιμέρους ορυκτών πηγών ενέργειας χαρακτηρίζονται — με διαφοροποίησή τους ανά κράτος μέλος της ΕΕ-25 — από σημαντικά περιθώρια διακύμανσης. Στην περίπτωση του φυσικού αερίου εκτείνονται από 1 % στη Σουηδία έως σχεδόν 50 % στις Κάτω Χώρες, για τα ορυκτέλαια ξεκινούν κάτω από το 30 % στην Ουγγαρία και φτάνουν έως τα δύο τρίτα στην Πορτογαλία, ενώ το μερίδιο του άνθρακα στη Γαλλία ανέρχεται σε 5 % και φτάνει έως 60 % στην Πολωνία. Κύρια αιτία αυτών των διαφορών αποτελούν οι αποκλίσεις μεταξύ των επιμέρους κρατών μελών, όσον αφορά τη διαθεσιμότητα πόρων ορυκτών πηγών ενέργειας.

4.3

Το σύνολο των ενεργειακών πόρων στην ΕΕ-25 είναι συγκριτικά περιορισμένο. Ανέρχεται περίπου σε 38 δις τόνους ισοδύναμου άνθρακα. Αντιστοιχούν δηλαδή στο 3 % των παγκόσμιων αποθεμάτων, λαμβανομένων υπόψη και των μη συμβατικών υδρογονανθράκων. Μεταξύ αυτών, τα αποθέματα άνθρακα συνιστούν με 31 δις ΤΙΣ το μεγαλύτερο μερίδιο και είναι σχετικά ομοιόμορφα κατανεμημένα μεταξύ λιγνίτη και λιθανθράκων. Τα αποθέματα φυσικού αερίου ανέρχονται σε 4 δισεκατομμύρια τόνους ισοδύναμου άνθρακα και τα πετρελαϊκά αποθέματα σε 2 δις ΤΙΣ. Η Ε.Ε. των είκοσι πέντε θα καταστεί σύντομα ο μεγαλύτερος καθαρός εισαγωγέας ενέργειας στον κόσμο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της επιτροπής της Ε.Ε., η εξάρτηση αυτή θα αυξηθεί σε περισσότερο από δύο τρίτα έως το 2030.

4.4

Η κατανομή των ορυκτών ενεργειακών πόρων μεταξύ των επιμέρους κρατών μελών της ΕΕ–25 παρουσιάζει πολλές αποκλίσεις. Τα αποθέματα πετρελαίου είναι πρωτίστως συγκεντρωμένα στα βρετανικά και επίσης στα δανικά ύδατα της Βόρειας Θάλασσας. Επειδή έχουν εξαντληθεί σε μεγάλο βαθμό, η εξόρυξή τους αναμένεται να περιοριστεί. Το επίκεντρο των αποθεμάτων αερίου εντοπίζεται στις Κάτω Χώρες και στη Μεγάλη Βρετανία. Τα αποθέματα άνθρακα κατανέμονται κυρίως μεταξύ Γερμανίας, Πολωνίας, Τσεχίας, Ουγγαρίας, Ελλάδας και Μεγάλης Βρετανίας. Επιπλέον, σημαντικός είναι ο ρόλος των νορβηγικών αποθεμάτων σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, επειδή η Νορβηγία μπορεί να μην είναι μέλος της Ε.Ε. αλλά είναι μέλος του ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου (ΕΟΧ).

4.5

Λαμβάνοντας υπόψη τα περιορισμένα σε γενικές γραμμές αποθέματα ορυκτών πηγών ενέργειας, η ΕΕ–25 με τις εισαγωγές. Σύμφωνα με την πράσινη βίβλο της ευρωπαϊκής επιτροπής, το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί σε 70 % έως το 2030. Ιδιαίτερα υψηλή είναι η εισαγωγική εξάρτηση για τα ορυκτέλαια. Στην περίπτωση της συγκεκριμένης πηγής ενέργειας, πάνω από τα τρία τέταρτα των αναγκών καλύπτονται με εισαγωγές από τρίτες χώρες. Για το φυσικό αέριο το ποσοστό των εισαγωγών ανέρχεται περίπου σε 55 %. Στον άνθρακα το μερίδιο φτάνει στο ένα τρίτο.

4.6

Η χρήση τους είχε ως αποτέλεσμα την εκτεταμένη εξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές για αυτήν τη ζωτική πρώτη ύλη, η οποία αναμένεται να ενισχυθεί στο μέλλον, κυρίως όσον αφορά το πετρέλαιο και ακόμη περισσότερο το φυσικό αέριο. Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία, η ΕΕ αποτελεί παγκοσμίως το μεγαλύτερο καθαρό εισαγωγέα πηγών ενέργειας.

4.7

Συνεπώς, όλες οι δράσεις της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ πρέπει να επικεντρωθούν, προκειμένου να διασφαλιστούν ο εφοδιασμός και οι δίαυλοι εφοδιασμού ορυκτών καυσίμων. Εδώ, ένα ιδιαίτερο πρόβλημα είναι η πολιτική σταθερότητα ορισμένων κρατών που είναι βασικοί προμηθευτές. Από την άποψη αυτή, ιδιαίτερη σημασία έχει η συνεργασία με την ρωσική ομοσπονδία, την ΚΑΚ με τα κράτη της εγγύς και της μέσης Ανατολής, καθώς και με τις γειτονικές χώρες της Ε.Ε. ( όπως, π.χ., η Αλγερία και η Λιβύη).

4.8

Αφετέρου, η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ πρέπει να λάβει κάθε δυνατό μέτρο για να περιορίσει σε μακροπρόθεσμη βάση αυτήν την εξάρτηση, ειδικά μέσω της αποτελεσματικότερης χρήσης των ορυκτών πηγών ενέργειας, καθώς και με την ανάπτυξη, διάθεση στην αγορά και ενίσχυση της χρήσης εναλλακτικών ενεργειακών συστημάτων, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η πυρηνική ενέργεια. Έτσι, η περαιτέρω ανάπτυξη εναλλακτικών ενεργειακών συστημάτων αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

4.9

Ενόψει όλων αυτών, η αξιοποίηση μεγαλύτερου μέρους των σημαντικών ευρωπαϊκών αποθεμάτων σε άνθρακα μπορεί να περιορίσει αυτή την εξάρτηση, ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή που οι περιβαλλοντικές προϋποθέσεις που ισχύουν σήμερα για την εξόρυξη άνθρακα στην Ευρώπη είναι πολύ αυστηρότερες από ότι σε άλλες περιοχές του κόσμου.

5.1

Η εξέλιξη της κατανάλωσης ενέργειας στην ΕΕ-25 προβλέπεται κατά πάσα πιθανότητα να ακολουθήσει το λεγόμενο βασικό σενάριο, που περιγράφεται στην έκδοση της Επιτροπής με τίτλο «Ευρωπαϊκά σενάρια στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών σχετικά με βασικούς συντελεστές» (13), στο οποίο βασίζεται η ανάπτυξη των κυρίαρχων τάσεων και πολιτικών. Βάσει αυτού οι προβλέψεις είναι οι εξής:

5.2

Η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας θα αυξηθεί έως το 2040 σε 2,9 δισεκατομμύρια τόνους ισοδύναμου άνθρακα, ήτοι 0,6 % αύξηση ετησίως. Αντίθετα, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν αναμένεται να αυξηθεί μέχρι το 2030 κατά μέσο όρο 2,4 % ετησίως. Η απαιτούμενη για την επίτευξη αυτού του στόχου μείωση της ενεργειακής έντασης (σχέση της κατανάλωσης ενέργειας προς το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν) άνω του 1,7 % κατ' έτος (!) πρέπει να υλοποιηθεί μέσω διαρθρωτικών μεταβολών, βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας και εφαρμογής νέων τεχνολογιών.

5.3

Το μερίδιο των ορυκτών πηγών ενέργειας στην κάλυψη της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας θα αυξηθεί έως το 2030 κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες μάλιστα, φτάνοντας έτσι το 82 %.

5.4

Άνθρακας: Αρχικά προβλέπεται μείωση, από το 2015 όμως και μετά αύξηση της κατανάλωσης άνθρακα — ως συνέπεια του βελτιωμένου επιπέδου ανταγωνιστικότητας αυτής της πηγής ενέργειας για την ηλεκτροπαραγωγή. Βασικοί λόγοι αυτής της εξέλιξης είναι η αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου και η αναμενόμενη δυνατότητα εφαρμογής προηγμένων τεχνολογιών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον άνθρακα. Σύμφωνα με την εκτίμηση αυτή, το 2030 η κατανάλωση άνθρακα θα ανέλθει εκ νέου στο επίπεδο που καταγράφηκε το 2000. Το μερίδιό του στην κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ–25 θα κυμαίνεται, όπως εξάλλου και το 2005, στο 15 %. Δεδομένου ότι μεταξύ 2005 και 2030 προβλέπεται μείωση της εξόρυξης άνθρακα στην ΕΕ κατά σχεδόν 40 % και ταυτόχρονα αύξηση των εισαγωγών άνθρακα κατά 125 %, ενισχύεται το εισαγόμενο μερίδιο για την κάλυψη της ζήτησης σε άνθρακα στην ΕΕ-25 από το ένα τρίτο κατά το 2005, σε σχεδόν δύο τρίτα το 2030.

5.5

Πετρέλαιο: Δεδομένου ότι το ποσοστό αύξησης ανέρχεται σε 0,2 %/ετησίως, η ανάπτυξή του είναι συνεπώς δυσανάλογα μικρή, το μερίδιο του πετρελαίου στην κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας αναμένεται να μειωθεί το 2030 και να φτάσει στο 34 %, δηλαδή 5 ποσοστιαίες μονάδες μικρότερο από σήμερα.

5.6

Αέριο: Αρχικά, η κατανάλωση αερίου αναμένεται να παρουσιάσει δυσανάλογα μεγάλη αύξηση κινούμενη με ρυθμό 2,7 %/ετησίως έως το 2015. Στη συνέχεια αυτή η ανάπτυξη θα αποδυναμωθεί. Μεταξύ άλλων βασικός λόγος είναι η μειωμένη ανταγωνιστικότητα έναντι του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Παρόλα αυτά, στο συνολικό χρονικό διάστημα έως το 2030, το αέριο αναμένεται να καταγράψει τη μεγαλύτερη αύξηση στην κατανάλωση μεταξύ όλων των ορυκτών πηγών ενέργειας. Το μερίδιο του φυσικού αερίου στην κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ-25 θα αυξηθεί από 26 % το 2005 σε 32 % το 2030. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) επιτρέπει τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού σε φυσικό αέριο, επειδή μπορεί να μεταφερθεί δια θαλάσσης. Σήμερα, το ΥΦΑ αντιστοιχεί στο 25 % του παγκοσμίου εμπορίου σε φυσικό αέριο. Η σημαντικότερη χώρα εξαγωγής ΥΦΑ είναι η Ινδονησία, ακολουθούμενη από την Αλγερία, τη Μαλαισία και το Κατάρ.

5.7

Έως το 2030 η εξόρυξη ορυκτών πηγών ενέργειας θα παρουσιάσει μείωση με ρυθμό 2 % κατ' έτος στην ΕΕ-25. Ως εκ τούτου, η εξάρτηση από τις εισαγωγές για όλες τις ορυκτές πηγές ενέργειας ενισχύεται, αντιπροσωπεύοντας πάνω από τα δύο τρίτα μέχρι το 2030. Επομένως, το 2030 το ποσοστό εισαγωγών άνθρακα θα αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, σχεδόν τα δύο τρίτα, το φυσικό αέριο 80 % και στην περίπτωση του πετρελαίου το ποσοστό θα φτάσει στο 90 %. Ιδιαίτερα κρίσιμη κρίνεται η αυξανόμενη εξάρτηση των εισαγωγών αερίου από τον περιορισμένο αριθμό παρόχων.

5.8

Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας θα καταγράψει έως το 2030 μέσο ρυθμό αύξησης 1,4 %/ετησίως. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η ανάγκη σε δυναμικό των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας θα αυξηθεί από περίπου 700GW (μέγιστη ηλεκτρική ισχύς), που ανακτάται σήμερα, κατά 400 GW, φτάνοντας δηλαδή στα 1100GW το 2030. Επιπλέον, οι παλαιοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής πρέπει να αντικατασταθούν με νέες μονάδες. Σύμφωνα με το βασικό σενάριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η αναμενόμενη αύξηση δυναμικού με την αύξηση της απόδοσης ανέρχεται σε 300 GW στον τομέα των ορυκτών πηγών ενέργειας και σε 130 GW στον τομέα της αιολικής, υδροηλεκτρικής και ηλιακής ενέργειας, ενώ για την περίοδο από το 2005 έως το 2030 αναμένεται στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας μείωση του δυναμικού κατά 30 GW, υπό τον όρο ότι δεν θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στην πολιτική κατάσταση.

5.9

Έτσι, ο ενεργειακός εφοδιασμός της Ε.Ε. για τα επόμενα 25 χρόνια θα αποτελέσει σημαντική πρόκληση και αποστολή, ενδέχεται όμως να προσφέρει και οικονομικές ευκαιρίες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η διασφάλιση του εφοδιασμού, η πλήρωση των περαιτέρω αυξανόμενων περιβαλλοντικών απαιτήσεων, η εφαρμογή ανταγωνιστικών ενεργειακών τιμών και η πραγματοποίηση των αναγκαίων επενδύσεων.

6.1

Ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι φυσικοί υδρογονάνθρακες, οι οποίοι δημιουργήθηκαν κατά την παρέλευση εκατομμυρίων ετών χάρη στη μετατροπή αποθηκευμένης βιομάζας που αποτελείται από βιολογικές ουσίες· συνεπώς πρόκειται για αποθηκευμένη ηλιακή ενέργεια. Ανάλογα με τις επικρατούσες γεωλογικές συνθήκες κατά τη δημιουργία τους (π.χ. πίεση, θερμοκρασία, ηλικία) προέκυψαν και διαφορετικά προϊόντα. Βασικό στοιχείο διαφοροποίησης είναι η περιεκτικότητα υδρογόνου της εκάστοτε καύσιμης ύλης. Ο λόγος υδρογόνου-άνθρακα που περιέχεται στο φυσικό αέριο είναι ο υψηλότερος με 4:1, ενώ στο πετρέλαιο είναι περίπου 1,8:1 και στον άνθρακα μόλις 0,7:1·ο λόγος αυτός επηρεάζει καθοριστικά τη χρήση των ανωτέρω ορυκτών πρώτων υλών στους διάφορους τομείς εφαρμογής.

6.2

Η χρήση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου ως πηγών ενέργειας, ως πρώτων υλών για την παραγωγή πλήθους προϊόντων (από φάρμακα έως πλαστικά πολλαπλής χρήσης) και ως αναγωγικών μέσων για την παραγωγή σιδήρου και χάλυβα είναι αναντικατάστατη. Ωστόσο, η δράση των φυσικοχημικών τους ιδιοτήτων (π.χ. κατάσταση της ύλης, περιεκτικότητα σε υδρογόνο, άνθρακα, και τέφρα) ενδείκνυται για ορισμένους σκοπούς χρήσης, ενώ για άλλους είναι λιγότερο κατάλληλη. Ο υδρογονάνθρακας που θα χρησιμοποιηθεί επιλέγεται με βάση οικονομικά, τεχνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια.

6.3

Περίπου 7 % των αξιοποιούμενων ορυκτών πηγών ενέργειας στην ΕΕ προορίζονται για τη λεγόμενη μη ενεργειακή κατανάλωση, δηλαδή κυρίως για την παραγωγή χημικών προϊόντων. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, βάση του νέου αναπτυσσόμενου παραγωγικού κλάδου αποτέλεσαν οι αξιοποιήσιμες πρώτες ύλες που προέρχονταν από άνθρακα. Στο μεταξύ οι αξιοποιήσιμες ύλες με βάση τον άνθρακα έχουν αντικατασταθεί πλήρως σχεδόν από το φυσικό αέριο και τα πετρελαιοειδή προϊόντα. Για όσο καιρό είναι δυνατός ο εφοδιασμός, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα κατέχουν δεσπόζουσα θέση στο εν λόγω τμήμα της αγοράς. Η απαιτούμενη για την επίτευξη του ανωτέρω στόχου εμβέλεια των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου θα ήταν σαφώς μεγαλύτερη, εάν οι εν λόγω πηγές ενέργειας αξιοποιούνταν λιγότερο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας.

6.4

Για την παραγωγή χάλυβα με οξυγονοέμφυση έχει καθιερωθεί η διαδικασία μετατροπέα υψικαμίνου που βασίζεται στη χρήση άνθρακα. Στη διαδικασία της υψικαμίνου απαιτείται η χρήση οπτάνθρακα από λιθάνθρακα ως αναγωγικού μέσου για την παραγωγή χυτοσιδήρου, ο οποίος λειτουργεί και ως πλαίσιο στήριξης και σύστημα διείσδυσης του αερίου. Στις σύγχρονες ευρωπαϊκές μονάδες με δυναμικό 475kg/τόνο χυτοσιδήρου, η μέση κατανάλωση αναγωγικού μέσου βρίσκεται κοντά στα ελάχιστα επίπεδα των τεχνικών δυνατοτήτων της διεργασίας.

6.5

Ο τομέας των μεταφορών εξακολουθεί να παρουσιάζει αύξηση. Ο εν λόγω τομέας αντιπροσωπεύει το 25 % περίπου της κατανάλωσης ενέργειας, ενώ ο τομέας των οδικών μεταφορών χαρακτηρίζεται από πλήρη σχεδόν εξάρτηση από την παραγωγή πετρελαίου. Τα ρευστά καύσιμα διαθέτουν υψηλή ενεργειακή περιεκτικότητα ανάλογα με τη μονάδα όγκου και τη μονάδα μάζας. Αυτό αποτελεί βασική προϋπόθεση για την οικονομικά αποδοτική και αποτελεσματική τους χρήση στον τομέα των μεταφορών. Ως εκ τούτου, τα υγρά καύσιμα και η υποδομή τους έχουν επικρατήσει στις οδικές μεταφορές. Η εξάρτηση από το πετρέλαιο μπορεί να περιοριστεί και με την προαγωγή της χρήσης ηλεκτροκίνητων οχημάτων, όπως ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος, επειδή έτσι επιτυγχάνεται μια ευρύτερη διαφοροποίηση των πρωτογενών πηγών ενέργειας που χρησιμοποιούνται ( άνθρακας, φυσικό αέριο, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πυρηνική ενέργεια).

6.6

Έναντι των υγρών καυσίμων με βάση το πετρέλαιο ευρίσκεται ως ανταγωνιστική δυνατότητα η άμεση χρήση του γαιαερίου και του υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) ως καυσίμων. Απομένει να διαπιστωθεί εάν αυτές οι γραμμές παραγωγής μπορούν να αποκτήσουν μεγαλύτερα μερίδια αγοράς (14).

6.7

Οι ανάγκες των νοικοκυριών και μικροκαταναλωτών αντιστοιχούν περίπου στο 30 % της ενέργειας. Η επιλογή της πηγής ενέργειας γίνεται βάσει οικονομικών κριτηρίων, ενώ ενισχύεται και ο συνυπολογισμός των περιβαλλοντικών πτυχών και των πτυχών της άνεσης. Στον εν λόγω τομέα το πετρέλαιο θέρμανσης, το φυσικό αέριο, το ηλεκτρικό ρεύμα, και, σε περιοχές υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας, και η τηλεθέρμανση από μονάδες συνδυασμένης παραγωγής ενέργειας βρίσκονται σε ανταγωνιστική σχέση.

6.8

Το 40 % της κατανάλωσης ενέργειας στην ΕΕ μετατρέπεται στους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς σε ηλεκτρισμό και θερμότητα. Από τεχνική άποψη, ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αλλά και η πυρηνική ενέργεια είναι εξίσου κατάλληλες πηγές ενέργειας για την μετατροπή τους σε ηλεκτρισμό. Σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρισμού που διαθέτουν υψηλή απόδοση από τεχνικής πλευράς όπου χρησιμοποιείται φυσικό αέριο, η απόδοση (μετατροπή πρωτογενούς ενέργειας σε ηλεκτρική ενέργεια) φτάνει μέχρι και το 60 %. Με τη χρήση λιθανθράκων η απόδοση των σύγχρονων μονάδων κυμαίνεται μεταξύ 45 % και 50 %, ενώ στην περίπτωση λιγνίτη φτάνει το 43 %.

6.9

Περίπου το 40 % της παγκόσμιας ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας καλύπτεται από άνθρακες, ενώ στην ΕΕ το ποσοστό είναι 30 %. Το 63 % περίπου της παγκόσμιας παραγωγής άνθρακα αξιοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας: ο άνθρακας συνεπάγεται χαμηλότερο κόστος στην ηλεκτροπαραγωγή απ' ότι το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο και επιπλέον η διαθεσιμότητά του είναι παγκοσμίως εξασφαλισμένη από πολλές ζώνες παραγωγής που παρουσιάζουν υψηλή διαφοροποίηση.

6.10

Με την εστίαση της χρήσης του άνθρακα στην παραγωγή χάλυβα και ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να υλοποιηθεί ένα μείγμα ορυκτών ενεργειακών πηγών, το οποίο να συνδυάζει οικονομικά πλεονεκτήματα, προστασία του περιβάλλοντος, ασφάλεια εφοδιασμού και εξοικονόμηση των πόρων. Τα παγκόσμια αποθέματα άνθρακα είναι σαφώς μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

6.11

Συνεπώς, οι πολιτικές πρέπει να προσφέρουν κίνητρα έτσι ώστε οι πρώτες ύλες πετρέλαιο και φυσικό αέριο, που είναι περισσότερο πεπερασμένες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ευέλικτο τρόπο, να χρησιμοποιούνται σε εκείνους τους τομείς — ιδιαιτέρως στις μεταφορές και τη χημική βιομηχανία — στους οποίους η χρήση άνθρακα ( καθώς και πυρηνικής ενέργειας και εν μέρει διαφόρων ανανεώσιμων πηγών) συνεπάγεται πρόσθετες επιβαρύνσεις και δαπάνες, τεχνολογίες και ενέργεια — δηλαδή πρόσθετη παραγωγή CO2! Έτσι, η εξάντληση αυτών των αποθεμάτων θα μπορούσε να καθυστερήσει προς όφελος των μελλοντικών γενεών.

6.12

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δοθούν κίνητρα για την χρησιμοποίηση άνθρακα (καθώς και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πυρηνικής ενέργειας) στους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, έτσι ώστε να αποφευχθεί η χρήση πετρελαίου και φυσικού αερίου (βλέπε επίσης σημείο 8.12). Η Ευρώπη διαθέτει αξιόλογα αποθέματα λιθανθράκων και λιγνίτη στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Η αξιοποίηση αυτών των αποθεμάτων μπορεί να παρεμποδίσει την περαιτέρω αύξηση της εξάρτησης της ΕΕ από τις ενεργειακές εισαγωγές.

7.1

Στις περιβαλλοντικές αναλύσεις και συγκριτικές περιβαλλοντικές μελέτες όσον αφορά τις ορυκτές πηγές ενέργειας πρέπει να συμπεριληφθεί το σύνολο της παραγωγικής αλυσίδας και της αλυσίδας των εφαρμογών: ανάκτηση/εξόρυξη πρώτων υλών, μεταφορά, ενεργειακή μετατροπή και χρήση της τελικής ενέργειας. Όλα τα στάδια συνδέονται λίγο πολύ με περιβαλλοντικές επιπτώσεις και ενεργειακές απώλειες. Στην περίπτωση των εισαγόμενων πηγών ενέργειας πρέπει να συνυπολογιστούν και οι επιπτώσεις για το περιβάλλον που ανακύπτουν εκτός των συνόρων της ΕΕ.

7.2

Όσον αφορά την εξόρυξη/παραγωγή άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε διάφορες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Στην εξόρυξη άνθρακα είναι απαραίτητο να περιοριστούν η χρήση της γης και οι εκπομπές σκόνης. Κατά την γεώτρηση και εξόρυξη πετρελαίου πρέπει να αποφευχθούν τυχόν διαρροές πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και παράπλευρων προϊόντων· αυτό ισχύει κατ' αναλογία για την άντληση φυσικού αερίου, καθώς και για την μετέπειτα μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου μέσω αγωγών ή με πλοία. Ιδιαίτερα μέτρα πρέπει να ληφθούν για την υπεράκτια παραγωγή. Το μεθάνιο που συλλέγεται κατά την εξόρυξη πετρελαίου δεν πρέπει να καίγεται, αλλά να αξιοποιείται για βιομηχανική χρήση. Το ίδιο ισχύει και για τα αέρια ανθρακωρυχείου που συλλέγονται κατά την εξόρυξη άνθρακα, και ενδέχεται να περιέχουν μεγάλες ποσότητες μεθανίου.

7.3

Η ευρωπαϊκή οδηγία για τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης καθορίζει αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια για την κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος = 50 MWth. Οι συγκεντρώσεις των ρύπων στα καυσαέρια των εγκαταστάσεων καύσης φυσικού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα πρέπει να περιοριστούν στα επίπεδα της τεχνικής εξέλιξης όπως αυτά προσδιορίζονται από την εν λόγω οδηγία. Ο εξοπλισμός των παλαιών εγκαταστάσεων πρέπει να ανανεωθεί. Κατ' αυτόν τον τρόπο πρέπει να διασφαλισθεί ο περιορισμός των εκπομπών σκόνης (ακόμη και κονιορτού, βλέπε σχετικά σημείο 7.6), του διοξειδίου του θείου, των οξειδίων του αζώτου και ιδιαίτερα βλαβερών βαρέων μετάλλων, καθώς και των τοξικών και καρκινογόνων οργανικών ουσιών σε ανεκτά για τη φύση και τον άνθρωπο επίπεδα. Οι εκπομπές θορύβου πρέπει προληπτικά να ελαττωθούν, ούτως ώστε να αποφευχθούν όσον το δυνατόν περισσότερο οι οχλήσεις.

7.4

Ο άνθρακας περιέχει μη καύσιμες ύλες, οι οποίες, μετά την καύση του στις αντίστοιχες εγκαταστάσεις, καθιζάνουν ως τέφρα (στα ηλεκτρικά φίλτρα ή φίλτρα από ύφασμα). Η περιεκτικότητα του άνθρακα σε πεθερά ανέρχεται συνήθως μέχρι το 10 % ( και σε μεμονωμένες περιπτώσεις έως και 15 %). Ανάλογα με τη σύνθεσή της, η τέφρα αξιοποιείται ως βοηθητική ουσία στην τσιμεντοβιομηχανία και στην οδοποιία ή για έργα επανεπιχωμάτωσης ορυχείων ή εκτάσεων.

7.5

Το πετρέλαιο περιέχει επίσης ένα μικρό ποσοστό τέφρας. Κατά την κατεργασία του πετρελαίου στα διυλιστήρια απομένει η τέφρα, η οποία περιέχει μεταξύ άλλων ίχνη βαναδίου και νικελίου υπό τη μορφή στερεών κατάλοιπων, οι λεγόμενοι οπτάνθρακες πετρελαίου.

7.6

Εδώ και μερικά χρόνια συζητείται εντατικά το θέμα των λεγόμενων εκπομπών κονιορτού (15). Πρόκειται για αναπνεύσιμα αιωρούμενα σωματίδια, μικρότερα από 10 μm που μπορούν να αποτελέσουν αιτία παθήσεων των αναπνευστικών οδών. Τέτοιου είδους σωματίδια εκπέμπονται και από τις καύσεις πετρελαίου και άνθρακα, δεδομένου ότι δεν είναι δυνατή η πλήρης συγκράτηση των λεπτόκοκκων σωματιδίων τέφρας στα φίλτρα. Ωστόσο, η σημαντικότερη πηγή εκπομπών αιωρούμενων σωματιδίων είναι οι κινητήρες ντίζελ, στο μέτρο που δεν είναι εφοδιασμένοι με ειδικά φίλτρα. Στους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που λειτουργούν με άνθρακα ή πετρέλαιο οι εκπομπές κονιορτού περιορίζονται βάσει των οριακών τιμών που ορίζονται στην ευρωπαϊκή οδηγία για τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης στα 20 mg/m. Στους μεγάλους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής οι εκπομπές κονιορτού μειώνονται περαιτέρω μέσω της υγρής αποθείωσης των καπναερίων. Για την περαιτέρω ελάττωση των εκπομπών κονιορτού και την καθολική τήρηση των οριακών τιμών εκπομπής στην Ευρώπη, η ΕΕ έχει θεσπίσει αυστηρότερες διατάξεις όσον αφορά τα ντιζελοκίνητα αυτοκίνητα, οι οποίες προβλέπουν από το 2008 την εγκατάσταση φίλτρων σωματιδίων στα επιβατηγά αυτοκίνητα.

7.7

Σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ η αποθείωση των καυσαερίων των μεγάλων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής που λειτουργούν με βάση τον άνθρακα και των βιομηχανικών εγκαταστάσεων καύσης είναι υποχρεωτική ήδη από τη δεκαετία του 1980. Με αυτόν τον τρόπο κατέστη δυνατή η αναστολή της οξίνισης του εδάφους και των λιμνών που παρατηρήθηκε εκείνη την περίοδο. Η πλέον πρόσφατη έκδοση του ευρωπαϊκού κανονισμού για τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης προβλέπει για τις μονάδες ισχύος > 300 MW μέγιστη οριακή τιμή εκπομπών καυσαερίων SO2 200 mg/m3. Σύμφωνα με το σημερινό επίπεδο της τεχνικής εξέλιξης, η συγκράτηση των θειούχων συστατικών ανέρχεται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90 %. Για τα προϊόντα που παράγονται από τη συγκράτηση του θείου, κυρίως γύψο, δημιουργήθηκαν νέες αγορές και μειώθηκε η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων.

7.8

Κατά την καύση ορυκτών καύσιμων υλών σε υψηλές θερμοκρασίες σχηματίζονται τα λεγόμενα οξείδια του αζώτου από τις ίδιες τις καύσιμες ύλες ή από το άζωτο που περιέχεται στον αέρα καύσης και το οξυγόνο που καίγεται. Ο ευρωπαϊκός κανονισμός για τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης ορίζει ότι στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής ισχύος > 300 MW οι εκπομπές οξειδίων του αζώτου δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 200 mg/κυβικό μέτρο καυσαερίων.

7.9

Η επιστήμη εκτιμά ότι μεταξύ των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που οφείλεται σε ανθρωπογενείς παράγοντες και των άλλων επονομαζόμενων «αερίων του θερμοκηπίου» και της ανόδου της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της γης υπάρχει σχέση αιτίου και αιτιατού (φαινόμενο του θερμοκηπίου). Όσον αφορά τις διαστάσεις του εν λόγω φαινομένου εξακολουθεί να υπάρχει αβεβαιότητα. Από τις διεργασίες καύσης άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου εκπέμπονται ετησίως 20 δισεκατομμύρια περίπου τόνοι διοξειδίου του άνθρακα· αυτές συνιστούν την κύρια πηγή των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που οφείλονται σε ανθρωπογενείς παράγοντες. Εκτός από την ενίσχυση της αποδοτικότητας και την εφαρμογή μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας πρέπει να αναπτυχθούν τεχνικές για τη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα (βλέπε παρακάτω), οι οποίες θα περιορίσουν αισθητά την επιβάρυνση για το περιβάλλον μακροπρόθεσμα.

7.10

Η ενίσχυση της αποδοτικότητας κατά την μετατροπή και χρήση ενέργειας συνιστά προϋπόθεση για την επιτυχημένη ευρύτερη προστασία του κλίματος. Για την επίτευξη αυτού του στόχου κρίνεται απαραίτητο να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα. Αντιθέτως, οι στρατηγικές υποκατάστασης των καυσίμων δεν οδηγούν στην υλοποίηση των στόχων, διότι επικεντρώνονται μονομερώς στη χρήση συγκεκριμένων πηγών ενέργειας π.χ. φυσικό αέριο, διακινδυνεύοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τη βιωσιμότητα και την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού στην ΕΕ. Επιπλέον, το φυσικό αέριο συνιστά σημαντική πρώτη ύλη για τη χημική βιομηχανία και τον τομέα των μεταφορών, και δεν θα πρέπει να σπαταλιέται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

7.11

Κατά μονάδα ενέργειες, το διοξείδιο του άνθρακα που εκλύεται με την καύση φυσικού αερίου αντιστοιχεί στο 50-60 % αυτό που εκλύεται με την καύση άνθρακα, επειδή εκτός από τον άνθρακα που περιέχει το φυσικό αέριο αξιοποιείται ενεργειακά (καίγεται) και το υδρογόνο που περιέχει. Ωστόσο, το μεθάνιο — βασικό συστατικό του φυσικού αερίου — είναι ένα πολύ πιο δραστικό για το κλίμα αέριο θερμοκηπίου (παράγοντας περίπου 30) απ' ότι το διοξείδιο του άνθρακα. Ως εκ τούτου, κατά την παραγωγή και χρήση των ορυκτών πηγών ενέργειας πρέπει να εφαρμοστούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποφυγή των εκπομπών μεθανίου. Το μεθάνιο που απελευθερώνεται κατά την εξόρυξη πετρελαίου και λιθανθράκων πρέπει να δεσμευτεί και να αξιοποιηθεί για άλλους σκοπούς. Επίσης κατά τη μεταφορά φυσικού αερίου πρέπει να αποτραπεί σε κάθε περίπτωση η διαρροή μεθανίου. Ακόμη και σε περίπτωση ελάχιστων απωλειών κατά τη μεταφορά του μέσα στους αγωγούς, το φυσικό αέριο χάνει το πλεονέκτημά του έναντι του άνθρακα.

7.12

Όπως καταδεικνύουν οι εμπειρίες του παρελθόντος, η ταχεία επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων στον τομέα της προστασίας του κλίματος και του περιβάλλοντος, όσον αφορά τη χρήση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι δυνατή μόνο εφόσον αντικατασταθούν οι πεπαλαιωμένες μονάδες και οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με νέες εγκαταστάσεις σύγχρονης τεχνολογίας και υψηλής αποδοτικότητας. Ως εκ τούτου, η διαμόρφωση ενός ενδεδειγμένου πολιτικού πλαισίου και η προώθηση επενδύσεων σε νέες τεχνικές αποτελούν κατάλληλες δράσεις για την υλοποίηση των φιλόδοξων περιβαλλοντικών στόχων.

7.13

Τα τελευταία 20 χρόνια, η ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία έχει επιτύχει την εναρμόνιση των σχετικών προτύπων στα κράτη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Η ευρωπαϊκή οδηγία για τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης και η οδηγία για τη διατήρηση της καθαρότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, καθώς και οι εκάστοτε πολιτικές και δράσεις για την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας και τον περιορισμό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου έχουν συμβάλλει ουσιαστικά στην επίτευξη του ανωτέρω στόχου.

8.1

Στην ΕΕ των 25 οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής που λειτουργούν με άνθρακα, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο συνιστούν πάνω από το 60 % της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και, ως εκ τούτου, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της ηλεκτροπαραγωγής στην Ευρώπη. Επειδή οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής που έχουν πάψει να λειτουργούν πρέπει να αντικατασταθούν και για να καλυφθούν οι πρόσθετες ανάγκες δυναμικότητας (βλ. σημείο 5.8), τα επόμενα 25 χρόνια πρέπει να κατασκευαστεί σημαντικός αριθμός νέων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Ακόμη και με την εντατικοποίηση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την επέκταση της αξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας, οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον άνθρακα και το φυσικό αέριο πρέπει να καλύψουν σημαντικό τμήμα αυτού του ενεργειακού κενού. Όσο πιο ικανοποιητική είναι η απόδοση και παγίδευση ρύπων στις εν λόγω μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, τόσο ευκολότερη είναι η προληπτική προστασία του κλίματος και η κάλυψη των περιβαλλοντικών απαιτήσεων.

8.2

Για το λόγο αυτό πρέπει να ενισχυθούν οι προσπάθειες Ε&Α και στον τομέα της ανάπτυξης των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που λειτουργούν με ορυκτές πρώτες ύλες. Τη δεκαετία του 1990 αυτές οι προσπάθειες παραμελήθηκαν και οι δημόσιοι πόροι για την έρευνα μειώθηκαν δραστικά σε όλα τα κράτη μέλη.

8.3

Η ΕΟΚΕ αισθάνεται ικανοποίηση διαπιστώνοντας ότι εισακούστηκε η σύσταση που είχε κάνει σε επανειλημμένες περιπτώσεις να δημιουργηθεί στα πλαίσια του 7ου προγράμματος πλαισίου για την Ε&Α ιδιαίτερο θεματικό σημείο προτεραιότητας με την επωνυμία «ενέργεια». Πρέπει όμως να προσαρμοστούν ανάλογα και τα αντίστοιχα προγράμματα ερευνών των κρατών μελών. Έτσι μπορεί να επιτευχθεί μια σημαντική μεταστροφή της επικρατούσας τάσης, που συνεπάγεται και την περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας των μονάδων παραγωγής ηλεκτρισμού σε ό,τι αφορά τη χρήση ορυκτών πηγών ενέργειας, η οποία θα αποφέρει οφέλη και για την ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού τομέα κατασκευής εγκαταστάσεων στην αναπτυσσόμενη παγκόσμια αγορά κατασκευής σταθμών ηλεκτροπαραγωγής.

8.4

Η απόδοση στις σύγχρονες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα που χρησιμοποιούν λιθάνθρακες ξεπερνάει το 45 %, ενώ στην περίπτωση λιγνίτη το ποσοστό ανέρχεται πάνω από 43 %. Οι αναγκαίες δράσεις ανάπτυξης που πρέπει να αναληφθούν είναι γνωστές, ούτως ώστε η απόδοση των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα να ανέλθει μέχρι το 2020 στο 50 %. Μακροπρόθεσμο στόχο αποτελεί η αύξηση της πίεσης και της θερμοκρασίας στον κύκλο ατμού των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στους 700 °C/350 bar, για τον οποίο πρέπει να αναπτυχθούν τα απαραίτητα υλικά. Για τη νέα γενιά σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με βάση το λιγνίτη πρέπει να δοκιμαστεί η κατασκευή ειδικών μονάδων προκατεργασίας για την ξήρανση του λιγνίτη. Για την επίτευξη τέτοιων φιλόδοξων αναπτυξιακών στόχων απαιτείται η διεθνής συνεργασία, όπως υφίσταται ήδη π.χ. στα κοινοτικά σχέδια AD 700 και Comptes 700 για την ανάπτυξη σταθμού ηλεκτροπαραγωγής που θα επιτυγχάνει το όριο των 700 °C. Για την επίδειξη νέων σχεδίων κατασκευής μονάδων παραγωγής ενέργειας απαιτούνται επενδύσεις ύψους έως και 1 δις ευρώ. Δεδομένου ότι οι μεμονωμένες επιχειρήσεις δεν είναι σε θέση να αναλάβουν μόνες τους το κόστος και τους κινδύνους που συνεπάγεται ένα τέτοιο εγχείρημα, πρέπει να επιδιωχθεί η συνεργασία μεταξύ ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

8.5

Τα τελευταία χρόνια, η ανάπτυξη αεριοστροβίλων υψηλής απόδοσης στους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που λειτουργούν με αέριο έχει επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στην απόδοσή τους. Η αποδοτικότητα των νέων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής που χρησιμοποιούν φυσικό αέριο έχει φτάσει σχεδόν στο 60 %. Ωστόσο, λόγω των δραστικών αυξήσεων των τιμών στην αγορά φυσικού αερίου υπάρχουν αβεβαιότητες όσον αφορά τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα των εγκαταστάσεων ηλεκτροπαραγωγής με βάση το φυσικό αέριο και, ως εκ τούτου, σχετικά με την κατασκευή νέων σταθμών.

8.6

Προκειμένου να καταστεί δυνατή η αξιοποίηση της τεχνολογίας των αεριοστροβίλων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον άνθρακα είναι κατ' αρχάς απαραίτητη η μετατροπή του άνθρακα σε αέριο. Τις δεκαετίες του 1980 και 1990 η ΕΕ είχε συμβάλλει καθοριστικά με τους πόρους που διέθεσε για την έρευνα στην ανάπτυξη της τεχνικής εξαερίωσης και στήριξε την κατασκευή δύο ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών επίδειξης με ολοκληρωμένο συνδυασμένο κύκλο εξαερίωσης (IGCC). Αυτές οι κατευθύνσεις ανάπτυξης πρέπει να συνεχιστούν όχι μόνο με στόχο την αύξηση της απόδοσης των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής που λειτουργούν με άνθρακα, αλλά και επειδή πρέπει να αποτελέσουν την τεχνική βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη ενός σταθμού παραγωγής ηλεκτρισμού που θα λειτουργεί με άνθρακα απαλλαγμένου από εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

8.7

Η αύξηση της αποδοτικότητας και η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δεν πρέπει να περιοριστούν στο βιομηχανικό τομέα και την παραγωγή ηλεκτρισμού. Το δυναμικό εξοικονόμησης στην οικιακή και βιομηχανική τελική κατανάλωση εξακολουθεί να είναι σήμερα ιδιαίτερα υψηλό, διότι στους εν λόγω τομείς συχνά δεν παρέχονται τα κατάλληλα κίνητρα κόστους (εξοικονόμηση πόρων στην κατανάλωση/δαπάνες για αγορές νέου εξοπλισμού ή ανακατασκευές εγκαταστάσεων).

8.8

Στον τομέα των μεταφορών της ΕΕ εξακολουθούν να αυξάνονται οι ενεργειακές ανάγκες, φαινόμενο που επίσης οφείλεται στην αυξανόμενη κινητικότητα μετά τη διεύρυνση. Η αύξηση των εκπομπών ρύπων και αερίων του θερμοκηπίου που συνδέονται με την υγεία πρέπει αρχικά να περιοριστεί και μεταγενέστερα να μειωθεί στο ελάχιστο δυνατό όριο μέσω της ανάπτυξης αποδοτικότερων και λιγότερο ρυπογόνων κινητήρων και αυτοκινήτων οχημάτων. Πρέπει να συνεχιστεί η διαρκής ανάπτυξη των τεχνολογιών καθαρισμού των καυσαερίων. Ο στόχος αυτός μπορεί πιθανόν να επιτευχθεί μόνο με την επιτυχή ανάπτυξη και την καθολική εφαρμογή δέσμης προηγμένων τεχνολογιών. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η βελτίωση των κινητήρων καύσης, της τεχνολογίας ντίζελ, του υβριδικού συστήματος πρόωσης, των καυσίμων, της αποδοτικότητας των συστημάτων κίνησης των οχημάτων, η ανάπτυξη κυψελών καυσίμων και ενδεχομένως και η τεχνολογία υδρογόνου.

8.9

Οι κυψέλες καυσίμων μπορούν κατ' αρχήν να συμβάλλουν σε αύξηση έως και 20 % της απόδοσης της συνδυασμένης παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας, τόσο στον τομέα των οχημάτων με κινητήρα όσο και σε σταθερές εφαρμογές στα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία. Γι' αυτό χρειάζεται ένα αέριο καύσιμο — φυσικό αέριο, συνθετικό αέριο ή καθαρό υδρογόνο — το οποίο μπορεί να συγκεντρωθεί με έναν μετατροπέα από μεθανόλη που θα είναι τοποθετημένος μπροστά από τις κυψέλες. Ωστόσο, οι κυψέλες καυσίμων — μολονότι είναι γνωστές εδώ και πάνω από 150 χρόνια — δεν κατόρθωσαν μέχρι σήμερα να καθιερωθούν από επιστημονική και τεχνολογική άποψη ως ανταγωνιστικό σύστημα πρόωσης των οχημάτων ή αποκεντρωμένο συγκρότημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας. Η έρευνα και η ανάπτυξη στον τομέα αυτόν πρέπει παρόλα αυτά να συνεχιστούν με δημόσιους πόρους, προκειμένου να διερευνηθεί το δυναμικό των κυψελών καυσίμων και — εφόσον δυνατόν — να αξιοποιηθεί.

8.10

Καμία άλλη εναλλακτική δυνατότητα για την παραγωγή ενέργειας δεν έχει προσελκύσει τέτοιο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια όσο η επιλογή του «υδρογόνου»· πολλές φορές μάλιστα γίνεται λόγος για την μελλοντική κοινωνία του υδρογόνου. Σχετικά με αυτό, συχνά επικρατεί στην κοινή γνώμη η παρανόηση ότι το υδρογόνο συνιστά πρωτογενή πηγή ενέργειας, όπως το πετρέλαιο ή ο άνθρακας. Αυτό όμως δεν ισχύει: το υδρογόνο πρέπει να ανακτηθεί είτε από ορυκτούς υδρογονάνθρακες ή από το νερό με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας· όπως το διοξείδιο του άνθρακα είναι άνθρακας που έχει υποστεί καύση, έτσι και το νερό (H2O) είναι υδρογόνο που έχει καεί.

8.11

Εκτός αυτού, η μεταφορά υδρογόνου, από τεχνική, ενεργειακή άποψη αλλά και σε ότι αφορά το κόστος, παρουσιάζει μειονεκτήματα έναντι της μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος ή των υγρών υδρογονανθράκων. Αυτό σημαίνει ότι το υδρογόνο πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο στις περιπτώσεις που η χρήση ηλεκτρισμού δεν κρίνεται σκόπιμη ή είναι αδύνατη. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη η διενέργεια αντικειμενικής ανάλυσης της ανωτέρω προσέγγισης, προκειμένου η έρευνα να επικεντρωθεί στην υλοποίηση ρεαλιστικών στόχων.

8.12

Δεδομένης της καθοριστικής σημασίας της διασφάλισης εύκολα μεταφερόμενων υδρογονανθράκων (καύσιμα κίνησης) για τον τομέα των μεταφορών, είναι ζωτική η όσο το δυνατόν πιο συνετή χρήση των πόρων/αποθεμάτων· δηλ., το πετρέλαιο δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται εκεί όπου είναι δυνατή η χρήση άνθρακα, πυρηνικών καυσίμων ή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με την προοπτική επίτευξης θετικών αποτελεσμάτων.

9.1

Μια σημαντική μείωση των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως τα μέσα του 21ου αιώνα, η οποία να ξεπερνάει τις απαιτήσεις του «Κιότο», στόχο εξάλλου που έχει θέσει και η ΕΕ, μπορεί να επιτευχθεί μόνο εφόσον κατασκευαστούν και λειτουργήσουν κατά τις επόμενες δεκαετίες σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και άλλες μεγάλες βιομηχανικές μονάδες σύμφωνα με την προσέγγιση της παραγωγής μηδενικών ή περιορισμένων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμη και στην περίπτωση εντατικής ανάπτυξής τους, η πυρηνική ενέργεια και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν θα είναι σε θέση να αναλάβουν εξολοκλήρου την επίτευξη του προαναφερθέντος στόχου και να αντικαταστήσουν μέσα σε λίγες δεκαετίες τα ορυκτά καύσιμα.

9.2

Σχετικά με τη λειτουργία απαλλαγμένων από εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με βάση τον άνθρακα έχουν προταθεί διάφορες μέθοδοι. Αυτές οι μέθοδοι μπορούν να εφαρμοστούν, με κάποιες τροποποιήσεις, και σε εγκαταστάσεις καύσης πετρελαίου και αερίου. Κατ' αρχήν, οι μέθοδοι που ακολουθούνται είναι τρεις: (i) δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα από τα καπναέρια των παραδοσιακών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, (ii) ανάπτυξη της τεχνικής καύσης του οξυγόνου και (iii) κατασκευή σταθμού ηλεκτροπαραγωγής συνδυασμένου κύκλου εξαερίωσης που θα λειτουργεί με δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα από το καύσιμο αέριο· για την τελευταία προσέγγιση η τεχνολογική εξέλιξη έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη πρόοδο.

9.3

Μέσω της απομάκρυνσης του διοξειδίου του άνθρακα από το καύσιμο αέριο που προκύπτει από την εξαερίωση του άνθρακα δημιουργείται καθαρό υδρογόνο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στους στροβίλους υδρογόνου για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Τα καυσαέρια που αποβάλλονται είναι αβλαβείς υδρατμοί. Εάν η εν λόγω τεχνολογία αποφέρει θετικά αποτελέσματα, κρίνεται εύλογη η συνέργια με την τεχνολογία υδρογόνου και σε άλλους τομείς εφαρμογής.

9.4

Εδώ και πάνω από 20 χρόνια διερευνώνται εντατικά και αναπτύσσονται διάφορες προσεγγίσεις σχετικά με την κατασκευή σταθμών παραγωγής ενέργειας που θα λειτουργούν με την τεχνολογία ολοκληρωμένου συνδυασμένου κύκλου εξαερίωσης (Integrated Gasification Combined Cycle — IGCC). Τα στάδια κατεργασίας του αερίου είναι κατά βάση γνωστά, πρέπει ωστόσο να προσαρμοστούν στην τεχνολογία άνθρακα. Παρόλα αυτά, εάν εφαρμοστεί αυτή η προσέγγιση σχετικά με τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, το κόστος ηλεκτροπαραγωγής ενδέχεται σχεδόν να διπλασιαστεί έναντι των συμβατικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρισμού που δεν λειτουργούν με την μέθοδο αποδέσμευσης του διοξειδίου του άνθρακα, ενώ ταυτόχρονα θα αυξηθεί κατά ένα τρίτο η χρήση των πόρων. Εντούτοις, αυτή η τεχνολογία εξακολουθεί να είναι πιο οικονομική στις περισσότερες τοποθεσίες σε σύγκριση με άλλες τεχνολογίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, όπως π.χ. η αιολική, η ηλιακή ενέργεια ή η ηλεκτροπαραγωγή από βιομάζα.

9.5

Τη δεκαετία του '80 αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη διάφορες προσεγγίσεις για την κατασκευή μονάδων ηλεκτροπαραγωγής ολοκληρωμένου συνδυασμένου κύκλου εξαερίωσης — ασφαλώς χωρίς την τεχνολογία δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα — οι οποίες υποστηρίχθηκαν εν μέρει από την ΕΕ. Στην Ισπανία και στις Κάτω Χώρες κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν μονάδες επίδειξης με βάση τους λιθάνθρακες ισχύος 300 MW. Για τη χρήση λιθάνθρακα κατασκευάστηκε και λειτούργησε ειδική μονάδα επίδειξης — επίσης με κοινοτική χρηματοδότηση — με στόχο την παραγωγή συνθετικού αερίου και την μεταγενέστερη ανάπτυξη σύνθεσης μεθανόλης. Συνεπώς, η Ευρώπη διαθέτει ένα εξαιρετικό τεχνολογικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον άνθρακα απαλλαγμένων από εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και τη δοκιμή τους σε μονάδες επίδειξης.

9.6

Σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες αξιοποίησης της τεχνολογίας αποδέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα, θα πρέπει να διερευνηθούν οι υφιστάμενες δυνατότητες όχι μόνο για τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, αλλά και για άλλες βιομηχανικές διεργασίες, όπου εντοπίζονται υψηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, π.χ. στην παραγωγή υδρογόνου, σε διάφορες διεργασίες στον τομέα της χημείας και της διύλισης πετρελαίου, καθώς στην παραγωγή τσιμέντου και χάλυβα. Σε ορισμένες από αυτές τις διεργασίες, η δέσμευση CO2 ενδέχεται να είναι οικονομικά πιο προσιτή και τεχνολογικά ευκολότερα υλοποιήσιμη απ' ότι στους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

9.7

Η προώθηση της έρευνας συνιστά επιτακτική προϋπόθεση για την επίτευξη μιας ασφαλούς, φιλικής προς το περιβάλλον και προσιτής οικονομικά αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα. Στο πλαίσιο αυτό διερευνάται η αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα σε εξαντλημένα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, σε γεωλογικά υδροφόρα στρώματα, σε κοιτάσματα άνθρακα καθώς και στους ωκεανούς. Ενώ η αποθήκευση CO2 σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπου αυτά είναι διαθέσιμα, αποτελεί την πλέον οικονομική εναλλακτική δυνατότητα, ευνοείται η συσσώρευσή του στα γεωλογικά υδροφόρα στρώματα εφόσον πρόκειται για μεγάλες ποσότητες, διότι τέτοιες γεωλογικές συνθήκες είναι επίσης παγκοσμίως πιο διαδεδομένες. Για το σκοπό αυτό πρέπει να στοιχειοθετηθεί ότι είναι δυνατή η μακροπρόθεσμη αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα στις προαναφερόμενες τοποθεσίες χωρίς να υφίστανται επιπτώσεις για το περιβάλλον. Η ΕΕ υποστηρίζει μια σειρά ερευνητικών σχεδίων που εστιάζονται στην επίτευξη αυτού του στόχου. Τα αποτελέσματα που έχουν αποκομισθεί μέχρι σήμερα είναι ενθαρρυντικά, εξακολουθεί όμως να υπάρχει η αβεβαιότητα αν με την αποθήκευση στον ωκεανό ενδέχεται να προκληθεί αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων (βλ. επίσης σημείο 3.14).

9.8

Η τεχνολογία δέσμευσης και τελικής αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα θα είναι διαθέσιμη για ευρεία χρήση μετά το 2020, και αυτό μόνον υπό την προϋπόθεση ότι θα αναληφθούν εγκαίρως οι απαραίτητες δράσεις ΕΤΑ και θα αποφέρουν θετικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με μελέτες, το κόστος για κάθε εξοικονομούμενο τόνο διοξειδίου του άνθρακα εκτιμάται σε 30-60€/τόνο για τη δέσμευση, μεταφορά και τελική αποθήκευσή του· μια τεχνολογία πολύ πιο οικονομική σε σύγκριση με τις περισσότερες μεθόδους παραγωγής ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/16

1.1

Με την έγκριση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 724/2004, της 31ης Μαρτίου, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1406/2002 σχετικά με τη σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια της Ναυσιπλοΐας (ΕΟΑΝ), ο εν λόγω Οργανισμός ανέλαβε νέα καθήκοντα για την αντιμετώπιση της πετρελαϊκής ρύπανσης.

1.2

Η παρούσα πρόταση θεσπίζει τις διαδικασίες για την κοινοτική χρηματοδότηση των νέων καθηκόντων του ΕΟΑΝ, με βάση μία πολυετή ανάληψη υποχρεώσεων επταετούς διάρκειας, από το 2007 έως το 2013. Η Επιτροπή προτείνει τη διάθεση ποσού ύψους 154 εκατομ. ευρώ (€) για την εν λόγω επταετή περίοδο.

1.3

Έπειτα από την ανάθεση αυτών των νέων καθηκόντων, το Διοικητικό Συμβούλιο του ΕΟΑΝ ενέκρινε, τον Οκτώβριο του 2004, σχέδιο δράσης για την ετοιμότητα σε περίπτωση πετρελαϊκής ρύπανσης και για την αντιμετώπισή της. Στο σχέδιο δράσης προσδιορίζονται οι δραστηριότητες που προτίθεται να αναλάβει ο ΕΟΑΝ στο πλαίσιο του ισχύοντος κανονισμού, από την άποψη τόσο της αντιμετώπισης των πετρελαιοκηλίδων με εξειδικευμένα σκάφη όσο και της ετοιμότητας για τη διοργάνωση επιχειρήσεων αποτελεσματικής αντιμετώπισης.

1.4

Ο ΕΟΑΝ προσδιόρισε κατά προτεραιότητα τέσσερις περιφέρειες για την ανάληψη δράσης: τη Βαλτική Θάλασσα, τα δυτικά παράλια της Μάγχης, τις ακτές του Ατλαντικού και τη Μεσόγειο (ιδίως την περιοχή κατά μήκος της οποίας διέρχονται τα δεξαμενόπλοια που προέρχονται από τη Μαύρη Θάλασσα), όπου ο ΕΟΑΝ σκοπεύει να διατηρεί αγκυροβολημένα σκάφη, ναυλωμένα για την αντιμετώπιση της ρύπανσης και έτοιμα να αναλάβουν δράση κατόπιν αιτήματος ενός ή περισσοτέρων κρατών μελών. Πρέπει να επισημανθεί ότι ο ρόλος του ΕΟΑΝ σε αυτόν τον τομέα θα είναι συμπληρωματικός (και όχι υποκατάστατο) των εθνικών μηχανισμών για την αντιμετώπιση της ρύπανσης. Επιπλέον, στο σχέδιο δράσης προβλέπεται μια πρόσθετη ικανότητα αντιμετώπισης περιστατικών στα οποία ενέχονται επικίνδυνες και επιβλαβείς ουσίες (ΕΤΟ).

1.5

Σύμφωνα με τον κανονισμό που τροποποιήθηκε το 2004, ο ΕΟΑΝ υποχρεούται να παρέχει στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη, αφενός, τεχνική και επιστημονική συνδρομή για την αντιμετώπιση της ρύπανσης — η οποία μπορεί να διαιρεθεί στις εξής τρεις κατηγορίες: πληροφόρηση, συνεργασία και συντονισμός — και, αφετέρου, επιχειρησιακή συνδρομή.

1.6

Η επιχειρησιακή συνδρομή είναι αυτή η οποία θα απαιτήσει τη μεγαλύτερη οικονομική επένδυση, δεδομένου ότι στο σχέδιο δράσης προβλέπεται η δημιουργία δικτύου σκαφών επιφυλακής για την ανάκτηση του πετρελαίου, καθώς και η ίδρυση Κέντρου Μετάδοσης Δορυφορικών Φωτογραφιών. Οι συμβάσεις, οι οποίες θα συνάπτονται από τον ΕΟΑΝ με στόχο την εξασφάλιση βοήθειας για την ανάκτηση του πετρελαίου από τη θάλασσα,θα καλύπτουν όλες τις ενέργειες και τις οικονομικές συνέπειές τους έως την έναρξη της επέμβασης σε περίπτωση πετρελαιοκηλίδας. Το κόστος της επιχείρησης που αναλαμβάνεται με την παρέμβαση σκάφους για την ανάκτηση του πετρελαίου θα επιβαρύνει το κράτος μέλος που υποβάλλει το σχετικό αίτημα.

1.7

Δεδομένου ότι αυτές οι νέες αρμοδιότητες είναι μακρόπνοες, η Επιτροπή προτείνει πολυετή χρηματοδότηση με την οποία είναι δυνατόν να εξασφαλισθούν τόσο οι απαιτούμενες μακροπρόθεσμες επενδύσεις όσο και οι συνθήκες επαρκούς οικονομικής ασφάλειας που θα συμβάλουν στη μείωση των δαπανών διαπραγμάτευσης πιο μακρόχρονων συμβάσεων.

2.1

Στη γνωμοδότησή της με θέμα την πρόταση περί ανάθεσης νέων καθηκόντων στον ΕΟΑΝ για την αντιμετώπιση της ρύπανσης (1), η ΕΟΚΕ υποστήριζε την πρόταση της Επιτροπής και επεσήμαινε το σημαντικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ο ΕΟΑΝ για τη βελτίωση της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας στα κράτη μέλη. Εντούτοις, εξέφραζε τη λύπη της για το γεγονός ότι αρκετά κράτη μέλη δεν είχαν ακόμη προετοιμαστεί κατάλληλα για την αντιμετώπιση σοβαρών ατυχημάτων όπως εκείνα των πετρελαιοφόρων Erika και Prestige.

2.2

Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε, η παρούσα κατάσταση αφήνει ακόμη αρκετά περιθώρια βελτίωσης σε ορισμένες περιπτώσεις. Μαζί με το σχέδιο δράσης, ο ΕΟΑΝ προέβη σε επισκόπηση της ικανότητας των κρατών μελών όσον αφορά την αντιμετώπιση της πετρελαϊκής ρύπανσης, στην οποία αναφέρεται ότι η ικανότητα αντιμετώπισης απαιτείται να συμπληρωθεί σε κάποιες περιοχές με πρόσθετα σκάφη και εξοπλισμό ανάκτησης του πετρελαίου.

2.3

Δεν μπορεί να αναμένεται να είναι όλα τα παράκτια κράτη αφ'εαυτού τους μονίμως εξοπλισμένα με απαξάπαντα τα μέσα που απαιτούνται για την αντιμετώπιση σημαντικών ναυτικών ατυχημάτων, ιδιαίτερα δε πετρελαιοκηλίδων μεγάλης κλίμακας. Εντούτοις, η παρούσα έλλειψη μέσων έχει προκαλέσει περιβαλλοντική ζημία με μακροπρόθεσμες συνέπειες.

2.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει, επομένως, την πρόταση να παρασχεθούν στον ΕΟΑΝ τα αναγκαία μέσα προκειμένου να μπορεί να συμπληρώνει, κατόπιν αιτήματος, τους μηχανισμούς των κρατών μελών για την πρόληψη·και την αντιμετώπιση της ρύπανσης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα μέσα αυτά θα πρέπει να λειτουργούν μόνον συμπληρωματικά. Τα εν λόγω δημοσιονομικά μέσα δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να υποκαθιστούν τα μέτρα πρόληψης της ρύπανσης που οφείλουν να λαμβάνουν τα κράτη μέλη.

2.5

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη καθιέρωσης ενός πολυετούς χρηματοδοτικού προγράμματος για τη χρηματοδότηση των εν λόγω μηχανισμών. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να διασφαλισθεί ο συνεκτικός προγραμματισμός των δραστηριοτήτων του ΕΟΑΝ στον εν λόγω τομέα και να βελτιστοποιηθεί η χρήση των πόρων δια της σύναψης συμβάσεων με τουλάχιστον τριετή διάρκεια για τον εφοδιασμό σκαφών ταχείας (1) ανταπόκρισης.

2.6

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την παρατήρηση που είχε διατυπώσει στη γνωμοδότηση η οποία προαναφέρθηκε στο σημείο 2.1 σχετικά με το γεγονός ότι, σε περίπτωση ναύλωσης πλοίων για τη χρησιμοποίησή τους προς το σκοπό αυτό, θα πρέπει να εξασφαλίζεται ότι ο ενδιαφερόμενος εφοπλιστής (ή οι ενδιαφερόμενοι εφοπλιστές) τηρεί (τηρούν) τη σχετική κοινοτική και διεθνή νομοθεσία, ειδικότερα δε όσον αφορά τις συνθήκες ασφάλειας του σκάφους, καθώς και τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των πληρωμάτων.

2.7

Δεδομένου ότι στο σχέδιο δράσης που υιοθετήθηκε από τον ΕΟΑΝ τίθενται προτεραιότητες με βάση τα περιορισμένα προβλεπόμενα κονδύλια, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της όσον αφορά το ενδεχόμενο — λαμβανομένων υπόψη των υφισταμένων δυσκολιών για την επίτευξη συμφωνίας επί του κοινοτικού προϋπολογισμού — να είναι τα κονδύλια που θα διατεθούν τελικώς χαμηλότερα από εκείνα που καθορίζονται στον προτεινόμενο προϋπολογισμό. Τούτο θα είχε ως αποτέλεσμα την επιλογή ορισμένων μέτρων αντί κάποιων άλλων ή την πραγματοποίηση προόδου σε μερικούς τομείς εις βάρος άλλων. Η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να υποστηρίξει αυτήν την προσέγγιση διότι η απόφαση των κρατών μελών περί ανάθεσης πρόσθετων αρμοδιοτήτων στον ΕΟΑΝ προϋποθέτει την εξασφάλιση της αναγκαίας χρηματοδότησης που θα του επιτρέψει να υλοποιήσει τους στόχους του για την πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης. Θεωρείται κεφαλαιώδες να αναγνωρισθεί δεόντως η σημασία της πρόληψης και της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης σε κοινοτικό επίπεδο και να μην εξετασθεί το εν λόγω ζήτημα μόνον υπό ένα αμιγώς οικονομικό πρίσμα.

2.8

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί σχετικά με τις καθυστερήσεις που σημειώνονται σε ορισμένα κράτη μέλη όσον αφορά την εφαρμογή κάποιων μέτρων που έχουν ήδη υιοθετηθεί στον τομέα της πρόληψης και της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης και, ειδικότερα, όσον αφορά την υπόδειξη αγκυροβολίων καταφυγής και προστατευομένων ζωνών, την εξασφάλιση εγκαταστάσεων υποδοχής και την ενδυνάμωση των μέσων που απαιτούνται για τον αποτελεσματικό έλεγχο από το κράτος του λιμένα. Οι προαναφερθείσες καθυστερήσεις εγείρουν αμφιβολίες σχετικά με την πραγματική δέσμευση των εν λόγω χωρών για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης, παρά τις καλές προθέσεις που εκφράζονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα και, κυρίως, έπειτα από κάθε καινούργιο σοβαρό ναυτικό ατύχημα.

2.9

Απαιτείται, επιπλέον, η πραγματοποίηση επενδύσεων σε μέσα και εξοπλισμό επιτήρησης από αέρος με στόχο, αφενός, τον εντοπισμό και την καταπολέμηση της ρύπανσης και, αφετέρου, την πρόληψη της παραβίασης των κανονισμών κατά της ρύπανσης.

2.10

Η δορυφορική φωτογράφιση μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά προς την επιτήρηση και την παρακολούθηση των διαφόρων δραστηριοτήτων. Η ΕΟΚΕ επικροτεί το σχέδιο της Επιτροπής για τη δημιουργία ενός Κέντρου Μετάδοσης Δορυφορικών Φωτογραφιών με σκοπό να επικουρηθούν τα κράτη μέλη για τον εντοπισμό, την παρακολούθηση και τη διαχείριση των παράνομων απορρίψεων στη θάλασσα και των ακούσιων πετρελαιοκηλίδων.

2.11

Δεδομένου του υψηλού κόστους (2) που συνεπάγεται η υπηρεσία δορυφορικής φωτογράφησης, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η χρήση των πόρων απαιτείται να βελτιστοποιηθεί και, ειδικότερα, ότι η χρήση των φωτογραφιών πρέπει να τύχει συντονισμού μεταξύ των κρατών μελών· τούτο θα μπορούσε να συντελέσει σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων. Συγχρόνως, θεωρείται αιτιολογημένη η πραγματοποίηση επενδύσεων για τη βελτίωση της συλλογής φωτογραφιών σε όλες τις ευρωπαϊκές θαλάσσιες περιοχές διότι η κάλυψη δεν είναι ιδιαίτερα εκτεταμένη, κυρίως στην περιοχή της Μεσογείου.

2.12

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, επίσης, εξαιρετικά σημαντικά τα προβλεπόμενα μέτρα στον τομέα της πληροφόρησης, του συντονισμού και της συνεργασίας. Τα μέτρα αυτά θα διασφαλίσουν μια πιο ορθολογική χρήση των υφισταμένων μέσων και ο ΕΟΑΝ καλείται να αναλάβει μείζονα ρόλο προς το σκοπό αυτό.

3.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση να παρασχεθούν στον ΕΟΑΝ τα αναγκαία μέσα προκειμένου να μπορεί να συμπληρώνει, κατόπιν αιτήματος, τους μηχανισμούς των κρατών μελών για την πρόληψη·και την αντιμετώπιση της ρύπανσης.

3.2

Η ΕΟΚΕ εκφράζει, εντούτοις, τη λύπη της για το γεγονός ότι ορισμένα κράτη μέλη δεν έχουν ακόμη διαθέσει τους απαιτούμενους πόρους ή δεν έχουν ακόμη δημιουργήσει συναφείς δικούς τους μηχανισμούς και καλεί την Επιτροπή να τα προτρέψει να επισπεύσουν την εν λόγω διαδικασία.

3.3

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί όσον αφορά το ενδεχόμενο — λαμβανομένων υπόψη των υφισταμένων δυσκολιών για την επίτευξη συμφωνίας επί του κοινοτικού προϋπολογισμού — να είναι τα κονδύλια που θα διατεθούν τελικώς χαμηλότερα από εκείνα που καθορίζονται στον προτεινόμενο προϋπολογισμό. Η απόφαση των κρατών μελών περί ανάθεσης πρόσθετων αρμοδιοτήτων στον ΕΟΑΝ προϋποθέτει την εξασφάλιση της αναγκαίας χρηματοδότησης που θα του επιτρέψει να υλοποιήσει τους στόχους του για την πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης. Θεωρείται κεφαλαιώδες να αναγνωρισθεί δεόντως η σημασία της πρόληψης και της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης σε κοινοτικό επίπεδο και να μην εξετασθεί το εν λόγω ζήτημα μόνον υπό ένα αμιγώς οικονομικό πρίσμα.

3.4

Ο ρόλος του ΕΟΑΝ όσον αφορά την προαγωγή της συνεργασίας και του συντονισμού των πόρων και των δραστηριοτήτων των κρατών μελών είναι θεμελιώδης για την καθιέρωση μιας ορθολογικής και οικονομικώς αποδοτικής στρατηγικής.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/18

1.1

Η παρούσα ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελεί συνέχεια πολλών εργασιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο: έκθεση της Επιτροπής για τη διαχείριση των κινδύνων, Ιανουάριος 2001, συζήτηση του Συμβουλίου υπό τη σουηδική προεδρεία την άνοιξη του 2001, ισπανικό υπόμνημα και διεθνής διάσκεψη στη Μαδρίτη αρχές του 2002 με θέμα «Γεωργική ασφάλιση και εγγυήσεις εισοδήματος», ελληνικό υπόμνημα και σεμινάριο για τις φυσικές καταστροφές, Θεσσαλονίκη 2003, διάσκεψη που διοργάνωσε η ολλανδική προεδρία το Δεκέμβριο 2004 με θέμα «Υλικό και άυλο κόστος της εξάλειψης των ζωονόσων».

1.2

Ειδικότερα, η ανακοίνωση ανταποκρίνεται στη δέσμευση τη που ανέλαβε η Επιτροπή στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της ΚΓΠ, τον Ιούνιο του 2003 στο Λουξεμβούργο, με την μορφή δήλωσης:

«Η Επιτροπή θα εξετάσει ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση κινδύνων, κρίσεων και εθνικών καταστροφών στη γεωργία και θα υποβάλει στο Συμβούλιο έκθεση, που θα συνοδεύεται από τις κατάλληλες προτάσεις, πριν το τέλος του 2004. Η Επιτροπή θα μελετήσει ειδικότερα τη χρηματοδότηση των μέτρων αυτών με τη μία εκατοστιαία μονάδα που αναδιανέμεται απ' ευθείας στα κράτη μέλη καθώς και με την πρόβλεψη, σε κάθε κοινή οργάνωση αγοράς, άρθρου που να εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να ενεργεί, σε περίπτωση πανκοινοτικής κρίσης, σύμφωνα με τα όσα έχουν οριστεί γι' αυτές τις περιπτώσεις στην κοινή οργάνωση της αγοράς βοείου κρέατος.»

1.3

Ανταποκρίνεται, επίσης, στα συμπεράσματα του Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2003 που της ζητούσε να συνεχίσει τη συζήτηση για τα εργαλεία διαχείρισης κινδύνων στη γεωργία και να υποβάλει ενημερωμένο κατάλογο των διαθέσιμων εργαλείων διαχείρισης κινδύνων, να εξετάσει τις επιλογές όσον αφορά τη διαχείριση των κινδύνων και τα ενδεχόμενα νέα μέσα (κοινή οργάνωση αγοράς, οικονομικές δεσμεύσεις, κανόνες ανταγωνισμού) και, τέλος, να αξιολογήσει και να προσαρμόσει τις κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στον γεωργικό τομέα.

1.4

Στο παρελθόν, η ΚΓΠ προσέφερε προστασία διαμέσου πολιτικών υποστήριξης των αγορών και των τιμών. Όμως, μετά την τελευταία μεταρρύθμιση, οι γεωργοί αντιμετωπίζουν κατά τρόπο αμεσότερο μια ολόκληρη σειρά κινδύνων. Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή επιθυμεί να δοκιμάσει νέα μέσα στο πλαίσιο της ΚΓΠ τα οποία στόχο έχουν να βοηθήσουν τους γεωργούς να βελτιώσουν την ικανότητά τους να διαχειρίζονται τους κινδύνους και τις κρίσεις.

1.5

Στα έγγραφα εργασίας της, η Επιτροπή έχει προβεί σε απογραφή των κινδύνων που υπάρχουν στη γεωργία: ανθρώπινος ή προσωπικός κίνδυνος, κίνδυνος επί του κεφαλαίου (κτήρια, κλπ.), οικονομικός κίνδυνος, κίνδυνος ευθύνης (βιοτεχνολογία …), κίνδυνος σχετικά με την παραγωγή (κλιματικός …), κίνδυνος σχετικά με τις τιμές. Προέβη, επίσης, σε απογραφή των εργαλείων διαχείρισης των υφιστάμενων κινδύνων: χρέωση και επενδύσεις (αφορολόγητη αποταμίευση), προσαρμογή των τεχνικών παραγωγής, διαφοροποίηση, τεχνική εμπορίας (συμβάσεις, ολοκλήρωση, προθεσμιακές αγορές, ταμεία αλληλοβοηθείας και ασφάλισης.

1.6

Αυτές οι πολύ ευρείες σκέψεις πρέπει να εξεταστούν σε βάθος για να ανταποκριθούν καλύτερα στις προσδοκίες και να περιορίσουν τις αρνητικές συνέπειες των κρίσεων στον γεωργικό τομέα.

2.1

Στις τρεις πρώτες σελίδες της ανακοίνωσης, η Επιτροπή θέτει εκ νέου στο πλαίσιό του το πρόβλημα της διαχείρισης των κινδύνων και των κρίσεων. Τα έγγραφα εργασίας που επισυνάπτονται στην ανακοίνωση πραγματεύονται πολλές ιδέες. Στη συνέχεια, στις προτάσεις της, η Επιτροπή ανταποκρίνεται στα αιτήματα που αναφέρονται ρητά στα συμπεράσματα του Συμβουλίου, δηλαδή: επέκταση του δικτύου ασφαλείας, διαφοροποιημένη χρηματοδότηση των μέτρων διαχείρισης των κινδύνων και των κρίσεων μέσω τριών επιλογών: ασφάλιση έναντι φυσικών καταστροφών, στήριξη ταμείων αλληλοβοηθείας και εξασφάλιση βασικής κάλυψης έναντι κρίσεων εισοδήματος.

2.2

Η χρήση των πόρων που θα προκύψουν από τη διαφοροποίηση συνεπάγεται εργαλεία τα οποία βασίζονται σε μέτρα αγροτικής ανάπτυξης. Κατά συνέπεια, τα νέα αυτά μέτρα θα πρέπει να βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων (άξονας 1), να τηρούν την ετήσια διάρκεια του προϋπολογισμού, να τηρούν τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και να είναι συμβατά με το πράσινο κουτί του ΠΟΕ.

2.3

Η πρώτη επιλογή αφορά την ασφάλιση έναντι των φυσικών καταστροφών. Η Επιτροπή θεωρεί ότι τούτο μπορεί να συμβάλει στη μείωση των ad hoc πληρωμών που πραγματοποιούν τα κράτη μέλη. Στα ασφάλιστρα που καταβάλλει ο γεωργός παρέχεται επιχορήγηση ύψους 50 %. Η πληρωμή πραγματοποιείται όταν οι απώλειες είναι μεγαλύτερες από το 30 % της μέσης παραγωγής των τριών τελευταίων ετών, ή της μέσης παραγωγής των 5 τελευταίων ετών (δεν υπολογίζονται η καλύτερη και η χειρότερη χρονιά των 5 τελευταίων ετών). Η αποζημίωση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 100 % της απώλειας. Η αποζημίωση δεν μπορεί να προσδιορίζει το είδος ή τον όγκο μελλοντικής παραγωγής. Εναλλακτικό μέτρο στην επιδότηση των ασφαλίστρων αποτελεί η αντασφάλιση ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών.

2.4

Η δεύτερη επιλογή αφορά τα ταμεία αλληλοβοηθείας. Πρόκειται για την ενθάρρυνση των γεωργών να αναλάβουν τον καταμερισμό των κινδύνων μεταξύ τους. Είναι δυνατή η χορήγηση προσωρινής και σταδιακά μειούμενης ενίσχυσης για την διοικητική λειτουργία. Η επιχορήγηση υπολογίζεται με βάση τον αριθμό των συμμετεχόντων γεωργών. Το ταμείο πρέπει να αναγνωρίζεται επίσημα από το κράτος μέλος. Η συμμόρφωση με τα κριτήρια του πράσινου κουτιού του ΠΟΕ πρέπει να αναλύεται περίπτωση προς περίπτωση.

2.5

Η τρίτη επιλογή αφορά τη βασική κάλυψη έναντι κρίσεων εισοδήματος. Εμπνέεται από το καναδικό πρότυπο και τις ενδείξεις του πράσινου κουτιού. Πρόκειται για την αύξηση των πόρων σε περίοδο κρίσης (στήριξη του εισοδήματος). Το σύστημα αυτό πρέπει να είναι ανοικτό σε όλους τους αγρότες. Η αποζημίωση χορηγείται εάν η απώλεια είναι μεγαλύτερη από το 30 % της περιόδου αναφοράς (ίδια με την επιλογή 1). Πρέπει να προσδιοριστεί δείκτης εισοδήματος. Η αποζημίωση πρέπει να είναι λιγότερη από το 70 % των απωλειών και δεν μπορεί να προσδιορίζει το είδος ή τον όγκο της μελλοντικής παραγωγής.

3.1

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση της Επιτροπής με την οποία αρχίζει τη συζήτηση για ένα ζήτημα καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της γεωργίας. Η Επιτροπή κατάρτισε την ανακοίνωση αυτή κατόπιν συγκεκριμένων αιτημάτων και σε ένα περιοριστικό πλαίσιο. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι δεν πρόκειται παρά για πρώτες σκέψεις και ότι θα πρέπει να εμβαθυνθεί περαιτέρω η μελέτη για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των κρίσεων που περιγράφονται στην εισαγωγή.

3.2

Στο κεφάλαιο 1 (Εισαγωγή) και το κεφάλαιο 2 (Ιστορικό) της ανακοίνωσής της, η Επιτροπή εκθέτει εν συντομία τους νέους όρους που ισχύουν μετά τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ του 2003 (εισαγωγή του καθεστώτος ενιαίας ενίσχυσης) και αναφέρεται στα διάφορα μέτρα που έχουν ληφθεί και στα καθήκοντα που της έχουν ανατεθεί από το Συμβούλιο για τη διαχείριση των κινδύνων και των κρίσεων στον γεωργικό τομέα. Ούτε στην ανακοίνωση της Επιτροπής ούτε στο έγγραφο εργασίας της ΓΔ Γεωργίας δεν αναφέρονται με σαφήνεια οι μεταβολές που έχουν επέλθει όσον αφορά τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή γεωργία.

3.3

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η μεταρρύθμιση του Ιουνίου 2003 οδηγεί σε έντονη αύξηση της αστάθειας των τιμών, η οποία προστίθεται στην υπάρχουσα αστάθεια των τιμών των εισροών και, κατά συνέπεια, σε αύξηση της πιθανότητας οικονομικών κρίσεων επιβλαβών για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Εξάλλου, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες αυξάνονται, επίσης, οι απρόβλεπτες κλιματικές συνθήκες. Σε περίπτωση κρίσης, οι γεωργοί είναι πάντα ο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα παραγωγής. Απαιτούνται, συνεπώς, αποτελεσματικά μέσα για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των κρίσεων. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί, συνεπώς, να αναφερθεί σε πολλά από τα σημεία που παρουσιάζει η Επιτροπή.

3.4

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τρεις επιλογές. Οι επιλογές αυτές θα είναι προαιρετικές και συμπληρωματικές σε επίπεδο κρατών μελών. Είναι ενδιαφέρουσες ως επιλογές και καμία από αυτές δεν πρέπει να απορριφθεί εκ των προτέρων. Αντιθέτως η κάθε μια από αυτές πρέπει να αναλυθεί περισσότερο.

3.5

Όσον αφορά τη χρηματοδότηση των επιλογών αυτών, η Επιτροπή εξέτασε τη χρήση διαφοροποίησης κατά μια ποσοστιαία μονάδα. Εν πρώτοις, η Επιτροπή όφειλε να διενεργήσει εκτίμηση των δημοσιονομικών αναγκών των προτεινόμενων μέτρων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η πρόταση της Επιτροπής είναι ουδέτερη από δημοσιονομικής πλευράς, διερωτάται, όμως, κατά πόσο οι προτεινόμενοι πόροι ανταποκρίνονται στις ανάγκες.

3.6

Στόχος των πόρων του πρώτου πυλώνα είναι η σταθεροποίηση των αγορών και των εισοδημάτων η έχει εγγυηθεί στους γεωργούς μέχρι το 2013. Η σταθεροποίηση αυτή είναι απαραίτητη για την επιβίωση πολλών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και θα πρέπει, συνεπώς, να ληφθεί μέριμνα να μην αυξηθεί η διαφοροποίηση των άμεσων ενισχύσεων.

3.7

Εξάλλου, τα ποσά που προκύπτουν από τη διαφοροποίηση είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ των κρατών μελών, μηδενικά μάλιστα για τα νέα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ προτείνει, συνεπώς, μια εναλλακτική λύση για τη διαφοροποίηση: κάθε κράτος μέλος θα μπορούσε να διαθέσει για την διαχείριση των κινδύνων και των κρίσεων ένα τμήμα των ανά κράτος προοριζόμενων πιστώσεων του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) έως ένα ανώτατο όριο ίσο προς το 0,1 % του εθνικού αγροτικού προϊόντος.

3.8

Λόγω της χρήσης των πόρων της διαφοροποίησης, η Επιτροπή εργάστηκε στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι απαιτείται ευρύτερη προσέγγιση και η πρόβλεψη άλλων τρόπων δράσης, κυρίως στο επίπεδο των κοινών οργανώσεων αγοράς (ΚΟΑ), της πολιτικής ανταγωνισμού, των εμπορικών συναλλαγών, κλπ….

3.9

Εάν πρέπει να μελετηθούν ορισμένοι κίνδυνοι και κρίσεις, η διαχείρισή τους δεν υπάγεται πάντα στην κοινή γεωργική πολιτική. Οι κίνδυνοι που συνδέονται με απρόβλεπτες φυσικές καταστροφές και, κατά συνέπεια, δεν μπορούν να ασφαλιστούν, οι επιδημίες, όπως ο αφθώδης πυρετός, δεν υπάγονται στην αρμοδιότητα της ΚΓΠ. Τα υπόλοιπα υφιστάμενα εργαλεία, όπως, για παράδειγμα, το κτηνιατρικό ταμείο ή το ταμείο αλληλεγγύης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση των ειδικών αυτών καταστάσεων. Εξάλλου, σήμερα μελετάται η δημιουργία ενός συστήματος φυσικών καταστροφών σε ευρωπαϊκό επίπεδο το οποίο πρέπει να καλύπτει τους κίνδυνους αυτούς για την γεωργία (1).

3.10

Η ΕΟΚΕ επιμένει στο γεγονός ότι όλες αυτές οι διατάξεις μπορούν να λειτουργήσουν μόνο συμπληρωματικά των μηχανισμών διαχείρισης των υφιστάμενων αγορών εντός των ΚΟΑ που διαθέτουν τα αποτελεσματικότερα μέσα τα οποία είναι προσαρμοσμένα στους διάφορους τομείς. Επίσης, σε εμπορικό επίπεδο, η ΕΕ πρέπει απαραιτήτως, στο πλαίσιο του κύκλου διαπραγματεύσεων της Ντόχα, να διαφυλάξει την κοινοτική προτίμηση.

3.11.1.1

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη γνωμοδότησή (2) της σχετικά με το κοινοτικό καθεστώς γεωργικών ασφαλίσεων. Πολλά αιτήματα που διατυπώθηκαν στην εν λόγω γνωμοδότηση εξακολουθούν να είναι επίκαιρα. Οι γεωργικές ασφαλίσεις αποτελούν αποτελεσματικά εργαλεία για την κάλυψη ενός ορισμένου αριθμού συγκεκριμένων κινδύνων. Τα εν λόγω εργαλεία δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις δημόσιες αρχές όσον αφορά την διαχείριση των εκτάκτων κινδύνων.

3.11.1.2

Σήμερα, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές που αφορούν τις κρατικές ενισχύσεις στον γεωργικό τομέα, οι ενισχύσεις χορηγούνται έως το 80 % του κόστους των ασφάλιστρων που καλύπτουν απώλειες που οφείλονται σε φυσικές καταστροφές, όπως σεισμοί και άλλα ακραία φαινόμενα. Οι απώλειες αυτές, που οφείλονται σε κακές κλιματολογικές συνθήκες ή σε ασθένειες των ζώων και των φυτών, υπάγονται στις φυσικές καταστροφές μόνον εάν η απώλεια φτάνει ένα ανώτατο όριο που έχει οριστεί στο 20 % της κανονικής παραγωγής στις μειονεκτικές ζώνες και στο 30 % στις άλλες περιφέρειες.

3.11.1.3

Οι ασφαλίσεις που, εκτός των φυσικών καταστροφών, καλύπτουν, επίσης, απώλειες που οφείλονται σε κακές κλιματολογικές συνθήκες ή σε ασθένειες των ζώων και των φυτών κατώτερες από τα προαναφερθέντα όρια μπορούν να λάβουν κρατικές ενισχύσεις έως το 50 % των ασφαλίστρων.

3.11.1.4

Οι προτάσεις της Επιτροπής στο κεφάλαιο αυτό αποτελούν, συνεπώς, οπισθοχώρηση σε σχέση με τους μηχανισμούς που ήδη επιτρέπονται στο πλαίσιο των κρατικών ενισχύσεων. Για να είναι πραγματικά παράγοντας παρότρυνσης της εφαρμογής των μέσων αυτών για όσο το δυνατό περισσότερους γεωργούς, απαιτείται η πρόβλεψη ενός μηχανισμού που να είναι περισσότερο συμφέρων για τον δικαιούχο.

3.11.1.5

Σε ορισμένα κράτη μέλη υπάρχουν μηχανισμοί που, σε ορισμένους τομείς, έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους στην πρόληψη των κινδύνων (για παράδειγμα, με τη μορφή ασφαλίσεων πολλαπλών κινδύνων). Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση της Επιτροπής που προβλέπει την δημιουργία ενός νέου συμπληρωματικού εργαλείου γεωργικής ασφάλισης. Πράγματι, η θέσπιση νέων μηχανισμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν θα θέσει υπό αμφισβήτηση τα υφιστάμενα καθεστώτα που έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους σε εθνικό επίπεδο.

3.11.1.6

Αν και οριζόντιου χαρακτήρα στην αγροτική ανάπτυξη, ο μηχανισμός των γεωργικών ασφαλίσεων πρέπει να καταστήσει δυνατή την τομεακή εφαρμογή προκειμένου να προσαρμοστεί στις ανάγκες των διαφόρων περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3.11.1.7

Η δυνατότητα αντασφάλισης έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο πολλών εργασιών που δεν έχουν δημοσιευθεί. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα σύστημα αλληλεγγύης μεταξύ των ταμείων αλληλοβοηθείας και των ιδιωτικών ασφαλίσεων με την ίδρυση ενός ταμείου αντασφάλισης. Η ίδρυση ενός φορέα αντασφάλισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να επιφέρει μια πραγματική προστιθέμενη κοινοτική αξία.

3.11.2.1

Η στήριξη που προβλέπει η Επιτροπή δεν παρέχει αρκετά κίνητρα. Πρέπει να προβλεφθεί τουλάχιστον η χρηματοδότηση κεφαλαίου κατά την έναρξη εφαρμογής αυτών των ταμείων προκειμένου να εξασφαλιστεί η λειτουργία τους από την αρχή. Η επιλογή αυτή για να είναι λειτουργική θα πρέπει να βασιστεί στις οργανώσεις των παραγωγών.

3.11.2.2

Η έλλειψη συμφωνίας στο Συμβούλιο κατά τις συζητήσεις για την ίδρυση ταμείου στον τομέα του χοιρείου κρέατος αποτελεί ένδειξη των δυσκολιών που αντιμετωπίζονται σε ένα παρόμοιο εγχείρημα. Σε περίπτωση σημαντικής κρίσης σε ένα τομέα, οι εισφορές των επαγγελματιών δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση των αναγκών. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, τα ταμεία αλληλοβοήθειας καθιστούν δυνατή την επιβίωση των οικονομικά βιώσιμων εκμεταλλεύσεων.

3.11.2.3

Η παροχή ισχυρού κινήτρου στη συγκέντρωση των παραγωγών και όλων των φορέων της γεωργικής αλυσίδας θα συμβάλει στην άμεση διαχείριση των ταμείων αλληλοβοηθείας για δράσεις στην αγορά όπως η προώθηση, η μεταποίηση, η αποθήκευση, ή η πώληση σε τρίτες χώρες. Τούτο θα καταστήσει περισσότερο υπεύθυνους τους φορείς της γεωργικής αλυσίδας που θα ανταποκριθούν στους προσανατολισμούς της μεταρρύθμισης του 2003. Εξάλλου, η εφαρμογή πλησιέστερα στους οικονομικούς φορείς είναι συχνά καλύτερα προσαρμοσμένη στην καλή λειτουργία των μέσων από ό,τι η εφαρμογή σε επίπεδο δημόσιων αρχών.

3.11.2.4

Εάν προηγουμένως έχουν συσταθεί ταμεία αλληλοβοηθείας, δεν θα πρέπει να υφίστανται τον ανταγωνισμό του νέου αυτού μηχανισμού, αλλά να επωφελούνται από αυτόν.

3.11.3.1

Η επιλογή αυτή πρέπει να δοκιμαστεί και πρέπει να συνεχιστούν οι εργασίες επί του θέματος. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτή η πολιτική εξασφαλίζεται από τις κρατικές ενισχύσεις. Συνεπώς, ο προτεινόμενος μηχανισμός υποστήριξης των εισοδημάτων δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αντικαταστάσει τις άμεσες πληρωμές προς τους γεωργούς. Ωστόσο, τούτο, δεν πρέπει να εμποδίσει την Επιτροπή να διερευνήσει μακροπροθέσμως άλλες επιλογές.

Από την ανάλυση της εφαρμογής ενός παρομοίου συστήματος στον Καναδά (3), προκύπτει ότι θα μπορούσε να αποτελέσει μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα ένα ενδιαφέρον εργαλείο για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πράγματι, πρόκειται για ένα ενδιαφέρον εργαλείο για ορισμένους εμπορικούς εταίρους μας όπως, π.χ., οι Ηνωμένες Πολιτείες ή ο Καναδάς. Ωστόσο, ο μηχανισμός αυτός, όπως εφαρμόζεται στον Καναδά, αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέσα της πολιτικής για τη στήριξη του γεωργικού εισοδήματος που απαιτεί σημαντικούς δημόσιους πόρους οι οποίοι, προς το παρόν, δεν είναι διαθέσιμοι στην ΕΕ.

3.11.4.1

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τη γνώμη της Επιτροπής για την ανάγκη προώθησης της ανάπτυξης των εργαλείων διαχείρισης κινδύνου που στηρίζονται στην αγορά (ασφάλιση, προθεσμιακή αγορά, συμβάσεις καλλιέργειας).

3.11.4.2

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη γνωμοδότησή της για την αγροτική ανάπτυξη (4) και ζητά οι δράσεις κατάρτισης και ενημέρωσης να αναληφθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και όχι από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) που επιδιώκει άλλους στόχους.

3.11.5.1

Η αγροτική ανάπτυξη εφαρμόζεται σε επίπεδο κρατών μελών σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Για τον λόγο αυτό, είναι υποχρεωτικά τα μέτρα για τη γεωργία και το περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το ενδιαφέρον της προσέγγισης αυτής προκειμένου η πολιτική αυτή να προσαρμοστεί στις πραγματικές ανάγκες των περιφερειών της ΕΕ. Ωστόσο, η πιθανότητα κινδύνων και κρίσεων έχει αυξηθεί σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Απαιτείται, συνεπώς, μια ορισμένη εναρμόνιση, ούτως ώστε οι γεωργοί ολόκληρης της ΕΕ να τυγχάνουν της ίδιας μεταχείρισης και να έχουν πρόσβαση σε μηχανισμούς διαχείρισης των κινδύνων και των κρίσεων.

3.12.1.1

Σε επίπεδο ΕΕ, οι δράσεις προώθησης μπορούν να χρηματοδοτηθούν από διάφορους μηχανισμούς: αγροτική ανάπτυξη, εσωτερική αγορά ή αγορά των τρίτων χωρών. Όπως προαναφέρθηκε ήδη στο παρόν έγγραφο, η ανάληψη πρώιμης δράσης προώθησης συνιστά αποτελεσματικότατο μέσον για την αποτροπή της επιδείνωσης μιας κρίσης. Στους διαφόρους κανονισμούς, η Επιτροπή θα έπρεπε να απλουστεύσει την εφαρμογή των δράσεων αυτών, ώστε να είναι δυνατή η ταχεία ανάληψη δράσης.

3.12.2.1

Σε περιπτώσεις κρίσης σε έναν συγκεκριμένο τομέα, τα μέτρα ενισχύσεων για την αποθήκευση έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά για ορισμένες ΚΟΑ. Πράγματι, τα μέτρα αυτά επιτρέπουν την αποτροπή συγκυριακών κρίσεων υπερπαραγωγής, εξαπλώνοντας την πώληση των προϊόντων σε μεγαλύτερη χρονική περίοδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έπρεπε να εξουσιοδοτήσει τις οργανώσεις παραγωγών να καταρτίσουν έναν τέτοιο μηχανισμό στα πλαίσια των ταμείων αμοιβαίας ασφάλισης. Επιπλέον, πρόκειται για ενδιαφέροντα μοχλό προώθησης της οργάνωσης παραγωγών.

3.12.3.1

Σε περίπτωση μείζονος κοινοτικής κρίσης στην ΚΟΑ του βοείου κρέατος, η Επιτροπή μπορεί να αναλάβει δράση σύμφωνα με τη νομική βάση του άρθρου 38 του κανονισμού (5) περί κοινής οργανώσεως αγοράς στον τομέα του βοείου κρέατος, το οποίο προβλέπει ότι: «Όταν διαπιστώνεται αισθητή άνοδος ή πτώση των τιμών στην αγορά της Κοινότητας, ενδέχεται δε να διατηρηθεί η κατάσταση αυτή και, επομένως, να διαταράσσεται ή απειλείται να διαταραχθεί η εν λόγω αγορά, δύνανται να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα».

3.12.3.2

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη δυσαρέσκειά της για το γεγονός ότι η Επιτροπή κρίνει ότι η γενίκευση του μηχανισμού αυτού δεν ήταν ενδεδειγμένη, δεδομένου ότι δεν επωφελήθηκε από αυτόν καμία άλλη ΚΟΑ. Το Συμβούλιο των Υπουργών ακολούθησε την προσέγγιση αυτή της Επιτροπής.

3.12.3.3

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, από τη μεταρρύθμιση του 2003, η κατάσταση έχει εξελιχθεί. Εξάλλου, ορισμένες ΚΟΑ δεν διαθέτουν «δίκτυο ασφαλείας». Μια κρίση εμπιστοσύνης των καταναλωτών στον τομέα του χοιρείου κρέατος ή της πτηνοτροφίας με συνέπεια δραματική πτώση της κατανάλωσης θα οδηγούσε πολλές μονάδες εκμετάλλευσης σε χρεοκοπία.

3.12.3.4

Για να υπάρξει ισότιμη μεταχείριση όλων των τομέων και δεδομένου ότι το ζητούμενο είναι να παρασχεθεί στην Επιτροπή μια νομική βάση ώστε να μπορεί να αναλαμβάνει δράση εάν το κρίνει σκόπιμο, η ΕΟΚΕ ζητά τη γενίκευση μιας ρήτρας «δικτύου ασφαλείας» σε όλες τις ΚΟΑ και, ως εκ τούτου, ζητά από την Επιτροπή και το Συμβούλιο να αναθεωρήσουν τη θέση τους.

3.12.4.1

Στους τομείς τα προϊόντα των οποίων μπορούν να καταναλωθούν είτε νωπά είτε μεταποιημένα, η λήψη μέτρων για την ενίσχυση της μεταποίησης μπορεί να βοηθήσει στην αποτροπή κρίσης στα νωπά προϊόντα, επιτρέποντας προσωρινά την πλεονασματική παραγωγή στο επίπεδο της μεταποίησης, η αγορά της οποίας είναι λιγότερο ευαίσθητη στις διακυμάνσεις του όγκου της παραγωγής. Οι δράσεις αυτές θα μπορούσαν να εφαρμόζονται από τα κράτη μέλη ή από τις οργανώσεις παραγωγών.

3.12.5.1

Τα μέτρα περιορισμού της παραγωγής συγκαταλέγονται στα πλέον αποτελεσματικά από τα υφιστάμενα μέτρα. Εάν, σύμφωνα με τις προοπτικές της αγοράς, προβλέπεται υπερπροσφορά σε σύγκριση με τη ζήτηση, η ανάληψη εθελοντικών ή υποχρεωτικών δράσεων για τη μείωση της παραγωγής πριν από τη συγκομιδή μπορεί να αποτρέψει ενδεχόμενη κρίση. Οι δράσεις αυτές θα μπορούσαν να εφαρμόζονται από τα κράτη μέλη ή από τις οργανώσεις παραγωγών.

4.1.1

Κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως κρίση «νοείται μια απρόβλεπτη κατάσταση που θέτει σε κίνδυνο την βιωσιμότητα γεωργικών εκμεταλλεύσεων, είτε σε τοπικό επίπεδο είτε για έναν ολόκληρο τομέα παραγωγής (6)». Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι πρέπει να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ των οικονομικών κρίσεων και των λοιπών κρίσεων και οι οικονομικές κρίσεις να οριστούν με αντικειμενικά και διαφανή κριτήρια.

4.1.2

Όσον αφορά τις οικονομικές κρίσεις, η Επιτροπή οφείλει να ορίσει επακριβώς τις καταστάσεις «περιφερειακής κρίσης», «εθνικής κρίσης» και «κοινοτικής κρίσης». Ο ορισμός αυτός θα πρέπει να στηρίζεται σε καλή γνώση των αγορών, ώστε να καθοριστεί η μέση τιμή των τριών τελευταίων ετών ή η μέση τιμή των πέντε τελευταίων ετών. Σε περίπτωση πτώσης των τιμών μιας παραγωγής κατά Χ % για διάρκεια Υ ημερών, η αγορά θα μπορεί να κηρυχθεί σε κρίση. Οι τιμές Χ και Υ πρέπει να οριστούν ανά τομέα, ανά κράτος ή, ακόμα, και ανά λεκάνη παραγωγής. Οι ημερομηνίες έναρξης και λήξης των κρίσεων θα μπορούν, επίσης, να ορίζονται από τις δημόσιες αρχές.

4.1.3

Όσον αφορά τις λοιπές κρίσεις, κάθε κράτος διαθέτει επαρκείς ορισμούς για την διαχείριση των καταστάσεων που υπάρχουν στο ιδιαίτερο πλαίσιό τους.

4.2.1

Σε περιόδους κρίσης, η πτώση της τιμής που καταβάλλεται στον παραγωγό δεν έχει πάντοτε αντίκτυπο στον καταναλωτή (7), γεγονός που εμποδίζει την βέλτιστη λειτουργία της αγοράς. Το Συμβούλιο πρέπει να αναθεωρήσει τον κανονισμό του 1962 περί εφαρμογής ορισμένων κανόνων ανταγωνισμού στην παραγωγή και την εμπορία γεωργικών προϊόντων (8), προκειμένου να επεκταθούν οι αρμοδιότητες της ΓΔ Ανταγωνισμού, ώστε να υποχρεώνεται να εξασφαλίζει την καλή λειτουργία της αγοράς σε περίπτωση κρίσης, παρέχοντας παρεκκλίσεις από τις συνήθεις αρχές.

4.2.2

Ειδικοί μηχανισμοί μπορούν να θεσπιστούν για το σκοπό αυτόν, κυρίως για τα οπωροκηπευτικά. Η παρέμβαση αυτή των δημοσίων αρχών στη λειτουργία της αγοράς πρέπει να γίνει δεκτή από την Επιτροπή στα πλαίσια ειδικών κανονισμών που ισχύουν για ορισμένους τομείς όπως, π.χ., οι ασφάλειες. Η παρέκκλιση από τους κανόνες του ανταγωνισμού θα πρέπει να είναι προσωρινή και να ελέγχεται από τις δημόσιες αρχές.

4.2.3

Θα μπορούσαν να έχουν τη μορφή διεπαγγελματικών συμφωνιών για τις τιμές, όπως μπορούν να συνάψουν οι επιχειρήσεις που έχουν ενσωματώσει ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής ή οι διανομείς μέσω των κεντρικών αρχών προμηθειών.

4.2.4

Θα μπορούσαν να έχουν τη μορφή περιορισμού των διαφορών μεταξύ τιμής παραγωγού και της τιμής πώλησης στον καταναλωτή για τα μη μεταποιημένα προϊόντα.

4.3.1

Στα πλαίσια της συμφωνίας-πλαίσιο του Αυγούστου του 2004 σχετικά με την απελευθέρωση των γεωργικών συναλλαγών στον ΠΟΕ, αποφασίστηκε η πλήρης κατάργηση των επιστροφών κατά την εξαγωγή, υπό την προϋπόθεση του παραλληλισμού με τους άλλους υφιστάμενους μηχανισμούς. Απομένει να οριστεί η ημερομηνία και ο ρυθμός της κατάργησής τους.

4.3.2

Ωστόσο, όσο πιο ανοικτή είναι η αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τόσο και πιο εκτεθειμένοι είναι οι παραγωγοί σε κινδύνους κρίσης. Συνεπώς, στο πλαίσιο των διεξαγόμενων διαπραγματεύσεων, πρέπει να διατηρηθεί η κοινοτική προτίμηση. Τα κοινωνικά, δασμολογικά και περιβαλλοντικά πρότυπα της ΕΕ δεν πρέπει να υπονομεύονται μέσω του κοινωνικού και περιβαλλοντικού ντάμπιγκ που προκαλούν φθηνά εισαγόμενα προϊόντα. Επίσης, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα κριτήρια της επισιτιστικής αυτάρκειας. Για τους προαναφερθέντες λόγους πρέπει να αναπτυχθεί και θα καθιερωθεί ένα σύστημα ειδικής εξωτερικής προστασίας ή πρόσβασης στην αγορά.

4.3.3

Σε περίοδο κρίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να περιορίζει τις εισαγωγές και να αξιοποιήσει όλα τα διαθέσιμα περιθώρια ελιγμών κατά την περίοδο της εφαρμογής των μελλοντικών συμφωνιών του ΠΟΕ προκειμένου να προωθήσει τις εξαγωγές.

4.3.4

Η Επιτροπή θα μπορούσε να προβλέψει τη διατήρηση ορισμένων από τα δικαιώματα που κοινοποιήθηκαν στη Γενεύη, με στόχο τη δημιουργία νέου μηχανισμού διαχείρισης των εμπορικών ροών.

4.3.5

Στην περίπτωση αυτή, το εν λόγω διατηρούμενο δικαίωμα στον ΠΟΕ δεν θα χρησιμοποιείται για επιστροφές ανά τομέα, αλλά, για παράδειγμα, ως μηχανισμός που θα συμφωνείται από κοινού με τις τρίτες χώρες (όπως αυτός που υφίσταται ήδη με την Αίγυπτο), και θα εφαρμόζεται σε περίπτωση κοινοτικών κρίσεων, ώστε να διευκολύνεται ο εφοδιασμός των εξωτερικών αγορών χωρίς να εξάγεται η κρίση.

4.3.6

Πράγματι, με βάση τη συνεννόηση με τις αρμόδιες αρχές των τρίτων χωρών, θα μπορεί να καθορίζεται για τη δικαιούχο χώρα μια τιμή που να μην προκαλεί διαταραχές στη δική της αγορά. Η ευρωπαϊκή ενίσχυση θα μπορούσε να αφορά το κόστος μεταφοράς, το διοικητικό κόστος ή το κόστος του εμπορεύματος (περίπτωση επισιτιστικής βοήθειας).

4.4.1

Έτσι όπως καταρτίζεται προς το παρόν ο προϋπολογισμός, με βάση τους ίδιους πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις ετήσιες δαπάνες, είναι αδύνατον να μην εφαρμόζεται η αρχή του ετήσιου χαρακτήρα. Ωστόσο, η αρχή αυτή έχει πολύ επιβαρυντικές συνέπειες και θα έπρεπε κάποια στιγμή να αναθεωρηθεί, ώστε να βελτιωθεί η λειτουργία της ΕΕ.

4.4.2

Πιο βραχυπρόθεσμα, υπάρχει τρόπος να παρακαμφθεί ο εξαναγκασμός αυτός. Μία λύση θα μπορούσε να είναι να θεωρούνται ως έξοδα τα ποσά που επενδύονται σε ταμεία σταθεροποίησης. Τα ταμεία αυτά θα χρησιμοποιούνταν μόνο σε περίπτωση κρίσης, το έτος που αυτό θα κρίνεται απαραίτητο.

4.5.1

Το να μπορούν να οργανωθούν οι παραγωγοί ώστε να έχουν πραγματική βαρύτητα στις εμπορικές διαπραγματεύσεις συνιστά έναν καλό μηχανισμό για τη διαχείριση του εμπορικού κινδύνου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να συνεχίσει να ενεργεί προς την κατεύθυνση αυτή και να προωθεί μέσω κινήτρων την οικονομική οργάνωση των παραγωγών.

4.5.2

Όσον αφορά τη διαχείριση των κρίσεων, η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε τη συνένωση των οργανώσεων παραγωγών και των φορέων της αλυσίδας της παραγωγής σε κατάλληλο επίπεδο, σε συνάρτηση με τις ευθύνες που θα μπορούσαν να τους ανατεθούν.

5.1

Οι προτάσεις της Επιτροπής συνιστούν ένα πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα διαχείρισης των κινδύνων και κρίσεων. Δεν είναι όμως παρά ένα πρώτο βήμα.

5.2

Οι προτάσεις αυτές είναι συμπληρωματικές και μόνον προς τη διαχείριση των γεωργικών αγορών που πραγματοποιείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο από τις ΚΟΑ και τη ρύθμιση των εμπορικών συναλλαγών. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τεθούν ξανά υπό αμφισβήτηση οι μηχανισμοί αυτοί, η αποτελεσματικότητα των οποίων είναι αποδεδειγμένη.

5.3

Είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ο συντονισμός των υπαρχόντων εργαλείων που είναι κατάλληλα για την αντιμετώπιση ορισμένων κινδύνων ή κρίσεων. Συνεπώς, το ταμείο κτηνοτροφίας και το ταμείο αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να διατηρηθούν και να βελτιωθούν για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι και οι κρίσεις του γεωργικού τομέα κατά τρόπο συμπληρωματικό προς τις προτάσεις που περιγράφονται στην παρούσα έκθεση

5.4

Η μεταρρύθμιση της ΚΓΠ του 2003 και η αύξηση της κλιματολογικής αστάθειας θα έχουν σημαντικές συνέπειες για τη διαχείριση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, οι οποίες θα είναι όλο και πιο ευάλωτες στους κινδύνους και τις κρίσεις. Επομένως, είναι αναγκαίο η απελευθέρωση των συναλλαγών που διενεργείται στον κύκλο της Ντόχα να διατηρήσει την κοινοτική προτίμηση.

5.5

Οι τρεις επιλογές που προτείνει η Επιτροπή πρέπει να αναλυθούν περαιτέρω και να εφαρμοστούν βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα. Εντούτοις, οι προτάσεις αυτές δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της κατάστασης που προβλέπεται για τα ερχόμενα έτη. Πρέπει, λοιπόν, να συνεχιστούν οι σχετικές με το ζήτημα αυτό εργασίες σε τομεακό επίπεδο κατά τις προσεχείς μεταρρυθμίσεις των ΚΟΑ, αλλά και μέσω οριζόντιου κανονισμού.

5.6

Όσον αφορά τη χρηματοδότηση, είναι μάλλον θετική η συγχρηματοδότηση από τη διαφοροποίηση κατά 1 %, πρέπει όμως να εξασφαλιστεί η ισότιμη μεταχείριση όλων των γεωργών της ΕΕ, για παράδειγμα με 0,1 % του εθνικού γεωργικού προϊόντος. Στο μέλλον, θα πρέπει να εξευρεθούν και άλλες πηγές χρηματοδότησης.

5.7

Η ΕΟΚΕ ζητά με εμμονή να διεξαχθούν μελέτες αξιολόγησης εκ των προτέρων και εκ των υστέρων ώστε, αφενός, να εκτιμηθούν τα νέα επίπεδα κινδύνων στη γεωργία, μετά από τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ και την αύξηση της κλιματολογικής αστάθειας, και οι απαραίτητοι δημοσιονομικοί πόροι, κυρίως μετά τις διαπραγματεύσεις του ΠΟΕ και, αφετέρου, να μελετηθεί κατά πόσον είναι κατάλληλες οι λύσεις που προτείνονται για την αντιμετώπιση των καταστάσεων αυτών.

5.8

Η οργάνωση των παραγωγών και των αλυσίδων παραγωγής συνιστά μια προοπτική μέλλοντος για την ευρωπαϊκή γεωργία. Η Επιτροπή πρέπει να διευρύνει τις δράσεις της για την προώθηση της οργάνωσης αυτής.

5.9

Είναι θετικό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τρεις επιλογές. Το ζητούμενο δεν είναι να προβούμε σε οριστική επιλογή μεταξύ αυτών, αλλά να παραμείνουν ανοιχτές για το μέλλον, με περαιτέρω εμβάθυνση.

5.10

Κατά την ΕΟΚΕ, αυτό το θέμα της διαχείρισης των κινδύνων και των απειλών είναι θεμελιώδες. Με βάση τις εργασίες που έχουν επιτελεστεί αναφορικά με τη διαχείριση των κινδύνων και των κρίσεων, θα ήταν ευκταίο η Επιτροπή, στο προσεχές μέλλον, να καταστήσει λειτουργικά τα διάφορα μέτρα μέσω νομοθετικής πρότασης για την οποία η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε να ζητηθεί η γνώμη της.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/25

1.1

Η εντατική εκτροφή κοτόπουλων για την παραγωγή κρέατος δημιουργεί προβλήματα καλής διαβίωσης και υγείας των ζώων. Σύμφωνα με την έκθεση της επιστημονικής επιτροπής για την υγεία και την καλή διαβίωση των ζώων τα περισσότερα προβλήματα καλής διαβίωσης οφείλονται στη γενετική επιλογή με σκοπό ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης και καλύτερη αξιοποίηση της τροφής χωρίς να συνοδεύεται η επιλογή αυτή με τη βελτίωση του επιπέδου καλής διαβίωσης και υγείας των ζώων. Η γενετική επιλογή είχε ως αποτέλεσμα τη μεταβολή των χαρακτηριστικών μεταβολισμού και συμπεριφοράς που οδηγούν σε προβλήματα στα πόδια, σε ασκίτιδα, στο σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου ή σε άλλα προβλήματα υγείας. Η επιστημονική επιτροπή αναφέρει συγχρόνως ότι οι επιπτώσεις της υψηλής πυκνότητας εκτροφής είναι μειωμένες σε κτίρια όπου μπορούν να διατηρηθούν καλές εσωτερικές κλιματικές συνθήκες (1).

1.2

Υπάρχουν μόνο γενικές απαιτήσεις στην ΕΕ σχετικά με την προστασία των ζώων στα εκτροφεία (2). Σε ορισμένα κράτη μέλη υπάρχει νομοθεσία για την προστασία των κοτόπουλων για την παραγωγή κρέατος όπως υπάρχουν και εθελοντικά συστήματα εξασφάλισης της ποιότητας που εμπεριέχουν ποιοτικές απαιτήσεις για την καλή διαβίωση των ζώων. Σύμφωνα με την Επιτροπή, κοινοί ελάχιστοι κανόνες μπορούν να ανταποκριθούν στα προβλήματα για την καλή διαβίωση των ζώων, διασφαλίζοντας ισότιμες συνθήκες ανταγωνισμού και την καλύτερη λειτουργία της κοινής αγοράς, καθώς και τις αυξανόμενες απαιτήσεις της κοινωνίας η οποία θεωρεί αναγκαίο να εισαχθούν εύλογα πρότυπα για την προστασία και την καλή διαβίωση των ζώων. Τα πρότυπα αυτά θα πρέπει να συμπεριληφθούν στο αντίστοιχο πρόγραμμα δράσης της Επιτροπής.

1.3

Η ανώτατη πυκνότητα εκτροφής των κοτόπουλων ανά τετραγωνικό μέτρο χρησιμοποιήσιμης περιοχής («πυκνότητα εκτροφής») προτείνεται να καθορισθεί στα 30 χιλιόγραμμα ζωντανού βάρους. Τα κράτη μέλη μπορούν όμως να επιτρέψουν μέχρι 38 χιλιόγραμμα ανά τετραγωνικό μέτρο σε εκμεταλλεύσεις ή σε μεμονωμένες μονάδες εκμετάλλευσης, εφόσον ο ιδιοκτήτης ή ο εκτροφέας πληρούν ορισμένες απαιτήσεις π.χ. επιθεωρήσεις, εποπτεία και παρακολούθηση που προβλέπονται από την αρμόδια αρχή των κρατών μελών. Στην πρόταση περιέχονται επίσης λεπτομερώς ορισμένες ελάχιστες απαιτήσεις που ισχύουν για όλες τις εκμεταλλεύσεις με τη μορφή ελέγχου και επιθεώρησης, συστημάτων τροφοδοσίας και παροχής νερού, στρωμνής, θορύβου, φωτός, καθαρισμού και απολύμανσης, καταγραφής, χειρουργικών επεμβάσεων, κατάρτισης και ενημέρωσης. Για τις εκμεταλλεύσεις με υψηλότερη πυκνότητα εκτροφής τίθενται πρόσθετες απαιτήσεις όσον αφορά την καταγραφή και την τεκμηρίωση, τη συγκέντρωση σε NH3 και σε CO2, τη θερμοκρασία και την υγρασία, ότι κάθε μονάδα μιας εκμετάλλευσης είναι εξοπλισμένη με συστήματα εξαερισμού, θέρμανσης και ψύξης και αξιολόγηση των δεικτών καλής διαβίωσης των ζώων στην επιθεώρηση μετά τη σφαγή και διαδικασίες σε περίπτωση που δεν πληρούνται οι απαιτήσεις. Η ενιαία εφαρμογή καθώς και η συνεχής προσαρμογή των διατάξεων των παραρτημάτων προτείνεται να πραγματοποιηθεί με την υπάρχουσα διαδικασία σε συνεργασία με τη μόνιμη επιτροπή για την τροφική αλυσίδα και την υγεία των ζώων.

1.4

Η αποκαλούμενη «ολοκληρωμένη προσέγγιση» για εκμεταλλεύσεις ή μεμονωμένες μονάδες εκμετάλλευσης με υψηλότερη πυκνότητα εκτροφής βασίζεται στη μεγαλύτερη ενημέρωση παραγωγού, αρμόδιων αρχών και σφαγείου με βάση τον έλεγχο μετά τη σφαγή. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η συγκέντρωση πληροφοριών για τις παραμέτρους παραγωγής για εμπορικούς λόγους και για την εποπτεία, για την τήρηση (3) της νομοθεσίας περί ζωοτροφών και τροφίμων και των κανόνων σχετικά με την υγεία, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της διαβίωσης των ζώων. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση αποτελεί επίσης τη βάση για τις νέες διατάξεις για την υγιεινή των τροφίμων και τους κτηνιατρικούς ελέγχους. (4)

1.5

Η Επιτροπή το αργότερο 2 χρόνια μετά την έγκριση της οδηγίας και με βάση την πείρα που αποκτήθηκε από την εφαρμογή τέτοιων εθελοντικών συστημάτων επισήμανσης, είναι σκόπιμο να υποβάλει έκθεση σχετικά με την πιθανή καθιέρωση ενός συγκεκριμένου εναρμονισμένου συστήματος υποχρεωτικής επισήμανσης σε κοινοτικό επίπεδο για το κρέας κοτόπουλου, τα προϊόντα και τα παρασκευάσματα κρέατος, που θα βασίζεται στη συμμόρφωση προς τα πρότυπα καλής διαβίωσης των ζώων. Η εν λόγω έκθεση πρέπει να εξετάζει επίσης τις πιθανές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, τις επιπτώσεις στους οικονομικούς εταίρους της Κοινότητας και τη συμμόρφωση ενός τέτοιου συστήματος επισήμανσης με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Είναι σκόπιμο να υποβάλει η Επιτροπή έκθεση, που να συνοδεύεται από κατάλληλες νομοθετικές προτάσεις, με βάση τα νέα επιστημονικά στοιχεία, λαμβάνοντας υπόψη την περαιτέρω έρευνα σχετικά με τη σημασία που έχει η επίδραση των γενετικών παραμέτρων στις προσδιορισμένες ανεπάρκειες που έχουν ως αποτέλεσμα την κακή διαβίωση των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος.

2.1

Η κοινή γνώμη στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για την καλή διαβίωση των ζώων στα εντατικά συστήματα παραγωγής, όπως επισημαίνει η Επιτροπή. Αυτό τεκμηριώνεται με σαφήνεια από έρευνα που διενήργησε το 2005 το Ευρωβαρόμετρο (5). Πρέπει συνεπώς η καλή διαβίωση των ζώων όπως και άλλοι σημαντικοί παράγοντες να συμπεριληφθούν στα στοιχεία του «ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου» προκειμένου να εξισορροπηθούν οι συνέπειες του ελεύθερου εμπορίου και της αύξησης του ανταγωνισμού τόσο εντός της ΕΕ όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.

2.2

Δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί ευθύνη για όλα τα προβλήματα της καλής διαβίωσης των ζώων σε μια μόνο φάση της αλυσίδας παραγωγής και εμπορίας των κοτόπουλων που προορίζονται για την παραγωγή κρέατος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη η γενετική επιλογή στα κέντρα εκτροφής που είναι συγκεντρωμένα σε διεθνές επίπεδο, η παραγωγή των αποθεμάτων αναπαραγωγής κοτόπουλων, οι εκκολαπτικές μηχανές, η πραγματική κλίμακα παραγωγής, τα σφαγεία, η εμπορία και οι καταναλωτές. Σε κάθε κατηγορία εξάλλου, υπάρχουν διαφορές πού αφορούν τόσο τα προβλήματα που συνδέονται με την καλή διαβίωση των ζώων, όσο και τις οικονομικές πλευρές και τις πλευρές που συνδέονται με τον ανταγωνισμό. Η ΕΟΚΕ, ως εκπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών και έχοντας υπόψη την ποικιλία της σύνθεσης της, έχει προφανώς καθήκον να συνεργασθεί για την εκπόνηση ελάχιστων κανόνων για την καλή διαβίωση των ζώων στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ένα επίπεδο που θα είναι συγχρόνως λογικό και αποδεκτό.

2.3

Η ΕΟΚΕ εκτιμά τη σοβαρότητα με την οποία η Επιτροπή πραγματοποίησε τις προπαρασκευαστικές εργασίες και συμφωνεί με την προτεινόμενη προσέγγιση για την εξέταση του προβλήματος. Οι γενικές διατάξεις που εφαρμόζονται σε όλα τα σμήνη αποτελούν απαιτήσεις που βασίζονται στο μεγαλύτερο έλεγχο της εκμετάλλευσης από την ίδια και γενικότερα δεν παρουσιάζουν κανένα πρόβλημα. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί εξάλλου σε γενικές γραμμές με τις περαιτέρω απαιτήσεις για την ολοκληρωμένη προσέγγιση για τα σμήνη με αυξημένη πυκνότητα εκτροφής, η οποία βασίζεται στο προτεινόμενο σύστημα βαθμολογίας όσον αφορά τη δερματίτιδα των πελμάτων, τη θνησιμότητα κι άλλες πιθανές ενδείξεις κακών συνθηκών διαβίωσης για παρέμβαση και βελτίωση των συνθηκών στην εκμετάλλευση ή στη μονάδα της εκμετάλλευσης καταγωγής.

2.4

Το κρισιμότερο θέμα είναι εκείνο της πυκνότητας εκτροφής. Οι σχετικοί κανόνες πρέπει να βασίζονται στα αρτιότερα επιστημονικά δεδομένα που είναι διαθέσιμα και στην ισορροπία μεταξύ των διαφόρων δεικτών που αφορούν τη φυσική κατάσταση, τη συμπεριφορά και την υγεία. Η ΕΟΚΕ με βάση την έκθεση της επιστημονικής επιτροπής κρίνει ασφαλές και αποδεκτό να καθιερωθούν ως ανώτατο όριο τα 30 κιλά ανά τετραγωνικό μέτρο για τα σμήνη γενικά, και των 38 κιλών ανά τετραγωνικό μέτρο για τα σμήνη στα οποία οι επιπτώσεις αντιμετωπίζονται με συγκεκριμένες απαιτήσεις για καλές εσωτερικές κλιματικές συνθήκες.

2.5

Συγχρόνως πρέπει να αναγνωριστεί ότι η πυκνότητα εκτροφής αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα όσον αφορά τις δαπάνες παραγωγής και την ανταγωνιστικότητα. Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Ολλανδία το Μάρτιο του 2005, η ανώτατη πυκνότητα εκτροφής που προτείνεται θα επηρεάσει στην πράξη όλα τις εκμεταλλεύσεις της χώρας. Δηλαδή, σε μια μέση εκμετάλλευση κοτόπουλων για την παραγωγή κρέατος, μετά την αφαίρεση των κυμαινόμενων και των σταθερών δαπανών, για την κάλυψη του κόστους της εργασίας μένουν μόνο, κατά μέσον όρο, 1,89 λεπτά του ευρώ ανά κοτόπουλο (6). Αυτό δείχνει το πολύ στενό περιθώριο κέρδους της παραγωγής. Για να διατηρηθεί το ίδιο κέρδος με πυκνότητα εκτροφής 30 και 38 κιλά ανά τετραγωνικό μέτρο αντίστοιχα, η τιμή ανά κοτόπουλο για την παραγωγή κρέατος, με βάση τις εν λόγω προϋποθέσεις, πρέπει να αυξηθεί με 8,0 και 2,5 λεπτά αντίστοιχα, δηλ. η επιβάρυνση του καταναλωτή θα είναι ελάχιστη. Πάντως, ο κλάδος σε ευρωπαϊκό επίπεδο υποστηρίζει ότι η ανώτατη πυκνότητα εκτροφής κάτω των 42 κιλών ανά τετραγωνικό μέτρο αναπόφευκτα θα οδηγήσει στη βαθμιαία περιθωριοποίηση των πωλήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης τόσο στην ευρωπαϊκή αγορά όσο και στις αγορές των τρίτων χωρών, λόγω του ανταγωνισμού από τις κυριότερες εξαγωγικές τρίτες χώρες.

2.6

Αυτός είναι και ο λόχος για τον οποίο η απαίτηση για τη μείωση της πυκνότητας εκτροφής και στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να συνοδεύεται από την προσαρμογή των κανόνων του διεθνούς εμπορίου προκειμένου να εφαρμόζονται οι ίδιες ή αντίστοιχες απαιτήσεις και στις εισαγωγές από τις τρίτες χώρες. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι είναι δύσκολο να συζητηθεί το θέμα αυτό στις διαπραγματεύσεις που διεξάγονται σήμερα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ). Πάντως, εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφασίσει να υιοθετήσει εύλογους κανόνες που να αιτιολογούνται όσον αφορά την καλή διαβίωση των ζώων στον τομέα αυτό όπως και σε άλλους τομείς, τότε θα πρέπει να επιβάλει επίσης στη διεθνή κοινότητα, εφόσον είναι μια από τις μεγαλύτερες εμπορικούς εταίρους στον κόσμο, την καθιέρωση ρήτρας που θα επιτρέπει τη διατήρηση του εν λόγω επιπέδου (7).

2.7

Οι τρίτες χώρες με συγκριτικά πλεονεκτήματα και αποδεκτές συνθήκες διαβίωσης έχουν τη δυνατότητα να κατακτούν μεγαλύτερα μερίδια της αγοράς στην ΕΕ και, ως εκ τούτου πρέπει να θεωρηθεί ότι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τη θέσπιση διεθνών κανόνων. Ωστόσο, θα ήταν παράδοξο και απαράδεκτο εάν είτε τρίτες χώρες με χαμηλότερες προδιαγραφές αναλάβουν σταδιακά την παραγωγή της Ε.Ε. και το εμπόριο στην αγορά της και στις αγορές των τρίτων χωρών, λόγω των υψηλότερων προδιαγραφών της Ε.Ε., είτε η ΕΕ χάσει τη δυνατότητα να βελτιώσει τις συνθήκες καλής διαβίωσης των ζώων, εξαιτίας των ελλειμματικών συνθηκών που επικρατούν σε άλλους σημαντικούς εμπορικούς εταίρους και του κινδύνου μετεγκατάστασης της παραγωγής στις εν λόγω χώρες.

2.8

Είναι συνεπώς απαραίτητο να ζητήσει η ΕΕ, με ή χωρίς την εκ των προτέρων διεθνή αποδοχή την τήρηση ανάλογων κανόνων για τις εισαγωγές από όλες τις τρίτες χώρες. Σε περίπτωση απουσίας της διεθνούς αποδοχής πιθανόν να χρειαστεί ένα είδος πρόκλησης για να δοθεί η απαιτούμενη προσοχή και κατανόηση όσον αφορά την ανάγκη μεταβολής του νομικού καθεστώτος. Η Επιτροπή οφείλει οπωσδήποτε να εκπονήσει μια λεπτομερή οικονομική ανάλυση της κατάστασης του ανταγωνισμού δύο χρόνια μετά την εφαρμογή της οδηγίας στα κράτη μέλη ώστε να διαμορφωθεί η απαιτούμενη εικόνα για τις εξελίξεις.

2.9

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός για την Υγεία των Ζώων (O.I.E.) υιοθέτησε πρόσφατα συστάσεις για ορισμένες άλλες πτυχές της καλής διαβίωσης των ζώων, πράγμα που δείχνει την αυξημένη διεθνή κατανόηση της ανάγκης για ελάχιστες διεθνείς προδιαγραφές. Η βάση των συστάσεων του Ο.Ι.Ε. διαμορφώθηκε σε μια διάσκεψη το 2004, στην οποία πραγματοποιήθηκε ένας εποικοδομητικός διάλογος μεταξύ αρμόδιων φορέων, επιστημόνων, ομάδων συμφερόντων και ΜΚΟ από όλο τον κόσμο, στον οποίο συμμετείχαν και ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες. Στη διάσκεψη τονίσθηκε ότι οι διεθνείς κανόνες για την καλή διαβίωση των ζώων πρέπει να έχουν επιστημονική βάση. Ο ΠΟΕ οφείλει, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ να ασχοληθεί με αυτό το θέμα, έτσι ώστε οι ελάχιστοι κανόνες που αποφασίζονται από τον (O.I.E.) να ισχύουν και στα πλαίσια του ΠΟΕ.

2.10

Έχοντας υπόψη τις αρνητικές εμπειρίες από τη μη εφαρμογή ή την εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο, αυστηρότερων απαιτήσεων με αποτέλεσμα τη στρέβλωση του ανταγωνισμού, ο κλάδος φρονεί ότι οι κανόνες πρέπει να θεσπισθούν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω κανονισμού. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τα πλεονεκτήματα του κανονισμού, αλλά διαπιστώνει ότι τα κράτη μέλη προτιμούν τις οδηγίες, διότι αυτές επιτρέπουν την εφαρμογή των διατάξεων λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές ιδιαιτερότητες. Η μορφή της οδηγίας είναι εξάλλου καταλληλότερη για την εισαγωγή της προτεινόμενης ολοκληρωμένης προσέγγισης, όπως και μια κοινή ρύθμιση των τεχνικών λεπτομερειών όσον αφορά τις μεθόδους πτηνοτροφίας δεν θα διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία όσον αφορά τα συστήματα που χρησιμοποιούνται και θα εμποδίζει τις τεχνικές εξελίξεις για αποτελεσματικότερες μεθόδους πτηνοτροφίας που θα αποβλέπουν στην καλή διαβίωση. Πάντως πρέπει να τονισθεί έντονα στην Επιτροπή ότι δεν μπορεί γίνουν ανεκτές ούτε η παράλειψη εφαρμογής ούτε η ελλιπής εφαρμογή.

2.11

Ωστόσο, είναι παράδοξο ότι η Επιτροπή αιτιολογεί την πρότασή της και την ανάγκη για κοινούς κανόνες λόγω της στρέβλωσης του ανταγωνισμού που προκαλείται από τις σημερινές αποκλίνουσες εθνικές ρυθμίσεις, ενώ ταυτόχρονα η πρότασή της ανοίγει τον δρόμο για αυστηρότερους εθνικούς κανόνες στα μεμονωμένα κράτη μέλη. Οι κοινοί κανόνες στην ΕΕ αποτελούν σημαντικό σημείο εκκίνησης της δράσης της ΕΕ για κοινούς κανόνες σε διεθνές επίπεδο. Όσον αφορά την ανεπαρκή εφαρμογή των οδηγιών από τα κράτη μέλη, η Επιτροπή πρέπει στο μέλλον να λάβει σοβαρά υπόψη της τα καθήκοντα που της αναθέτει η Συνθήκη και να διασφαλίσει τη σωστή εφαρμογή των κανόνων εντός των προθεσμιών στων οποίων τον καθορισμό συνέβαλαν τα ίδια τα κράτη μέλη

2.12

Η Επιτροπή υποστηρίζει πλήρως την ύπαρξη πιο προοδευτικών εθελοντικών συστημάτων με τη μορφή «κωδίκων πρακτικής» και αντιμετωπίζει ευνοϊκά την αντικατάσταση τους με ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα που θα είναι σύμφωνο με το πνεύμα της νομοθεσίας για τα οικολογικά προϊόντα. Με τον τρόπο αυτό παρέχεται στους καταναλωτές η δυνατότητα επιλογής και επιτρέπεται στην αγορά να δείξει εάν ενδιαφέρεται για περισσότερη βελτίωση των συνθηκών καλής διαβίωσης των ζώων σε σύγκριση με τις ελάχιστες απαιτήσεις που ισχύουν σήμερα. Εφόσον βέβαια είναι συμβατό με τους κανόνες του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου, η ΕΟΚΕ διάκειται επίσης ευνοϊκά για ένα υποχρεωτικό σύστημα επισήμανσης για τα προϊόντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι σαφές ότι πρέπει να τηρείται η ισχύουσα κοινοτική νομοθεσία. Η τήρηση αυτή δεν χρειάζεται να συνάγεται ιδιαίτερα από την επισήμανση. Επίσης, πρέπει να εξετασθεί κατά πόσο, όπως γίνεται με τη συσκευασία αυγών, θα ήταν δυνατό να αναφέρεται ο χρησιμοποιηθείς τρόπος παραγωγής για τα συσκευασμένα κοτόπουλα.

2.13

Όπως έχει ζητηθεί, είναι σκόπιμο να υποβάλει η Επιτροπή έκθεση με βάση τα νέα επιστημονικά στοιχεία, λαμβάνοντας υπόψη την περαιτέρω έρευνα και τις εμπειρίες, που αποκτήθηκαν στην πράξη προκειμένου να βελτιωθεί περισσότερο η καλή διαβίωση των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος. Η έκθεση αυτή πρέπει ειδικότερα να εξετάζει την επίδραση των γενετικών παραμέτρων στις ανεπάρκειες που έχουν εντοπιστεί. Ωστόσο, η πρόταση θα έπρεπε ήδη από τώρα να λαμβάνει υπόψη τις συνέπειες της γενετικής επιλογής, ενώ θα έπρεπε επίσης να ρυθμισθούν οι συνθήκες καλής διαβίωσης των πτηνών αναπαραγωγής τέτοιων κοτόπουλων. Συνεπώς οι εργασίες θα πρέπει να αρχίσουν το συντομότερο δυνατό και εάν χρειαστεί να επανεξεταστούν αργότερα λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία για τη σφαγή. Σε αντίθετη περίπτωση, οι εργασίες της Επιτροπής δεν θα μπορούσαν να αρχίσουν παρά μόνο πέντε χρόνια μετά τη θέσπιση της οδηγίας, όταν θα υπάρχουν στοιχεία για τη σφαγή.

2.14

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η έρευνα απαιτεί μακροχρόνια προσπάθεια και ότι οι ισχύοντες κανόνες πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς με βάση τις νέες γνώσεις και την τεχνολογική εξέλιξη. Ταυτόχρονα η έρευνα πρέπει να εντατικοποιηθεί στον τομέα αυτό όπως και σε άλλους τομείς προκειμένου να αποκτηθούν καλύτερες γνώσεις για τις περιπτώσεις που παρατηρούνται ελλείψεις. Αυτό ισχύει μεταξύ άλλων για την αμοιβαία σχέση μεταξύ της υψηλής πυκνότητας εκτροφής, των κλιματολογικών και των περιβαλλοντικών συνθηκών (8). Τέλος, ενδείκνυται να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στη βιολογική ασφάλεια λόγω της στενής σχέσης μεταξύ της υγείας των ζώων, της καλής διαβίωσης και του περιβάλλοντος, όπως π.χ. για τη γρίπη των πτηνών (9).

3.1

Ανεξαρτήτως συστήματος παραγωγής, η πυκνότητα εκτροφής και ο τεχνικός εξοπλισμός κτλ., η «stockmanship» η καλή διαχείριση και η ορθή πτηνοτροφική πρακτική έχουν αποφασιστική σημασία την καλή διαβίωση και την κατάσταση της υγείας των ζώων. Οι συνθήκες αυτές και η σημασία τους κατά την καθημερινή επαφή με τα ζώα — και οι φροντίδες που τους παρέχονται — δεν μπορούν να διασφαλισθούν εκ των πραγμάτων μέσω της νομοθεσίας και του ελέγχου. Στα πλαίσια αυτά, οι διατάξεις της πρότασης, όσον αφορά τις οδηγίες, την ενημέρωση, τα μαθήματα και την κατάρτιση, όπως και ο έλεγχος τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα πρέπει να είναι αυτονόητα. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι δημιουργείται κάποιο πρόβλημα που δεν υπάρχει απαίτηση για την ύπαρξη προσόντων και ότι η πείρα μπορεί να αντικαταστήσει την εκπαίδευση, ανεξαρτήτως του είδους της εν λόγω εμπειρίας.

3.2

Πρέπει να διασφαλιστεί ότι η εκτίμηση για την καλή διαβίωση των ζώων είναι ανεξάρτητη και πραγματοποιείται από επιθεωρητές που είναι επαρκώς καταρτισμένοι και έμπειροι για να εκτιμήσουν την κατάσταση των ζώων. Επίσης η γραπτή έκθεση πρέπει να έχει ενιαία μορφή στα κράτη μέλη.

3.3

Για λόγους σαφήνειας πρέπει να διευκρινιστεί επίσης ότι οι περιπτώσεις χαμηλής πυκνότητας εκτροφής επιθεωρούνται μόνο στα πλαίσια των «κανόνων υγιεινής». Θα πρέπει να απαιτούνται συγχρόνως εγκεκριμένα σχέδια εκπαίδευσης και τεκμηριωμένες καταρτίσεις για όλες τις επιχειρήσεις που υπερβαίνουν ένα συγκεκριμένο μέγεθος.

3.4

Οι απαιτήσεις για ανώτατη συγκέντρωση σε NH3 και CO2 πρέπει να διατυπώνονται κατά τρόπο ώστε να μην παραβιάζονται τα όρια υπό κανονικές συνθήκες. Σε ατυπικές κλιματικές καταστάσεις δεν θα είναι δυνατό να τηρούνται τα όρια αυτά από τα περισσότερα συστήματα παραγωγής που διαθέτουν καλή οργάνωση.

3.5

Σύμφωνα με την πρόταση «όλα τα κτίρια έχουν φως με ένταση τουλάχιστον 20 lux κατά τη διάρκεια των περιόδων φωτισμού», η σχετική μέτρηση «πρέπει να γίνεται στο επίπεδο των οφθαλμών του πτηνού και το φως πρέπει να ακολουθεί έναν 24ωρο ρυθμό και να περιλαμβάνει περιόδους σκότους οι οποίες διαρκούν τουλάχιστον 8 ώρες συνολικά, με μία τουλάχιστον συνεχή περίοδο σκότους διάρκειας τουλάχιστον 4 ωρών». Αυτό ισοδυναμεί με σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (10). Αντίθετα, ο κλάδος φρονεί, βάσει επιστημονικών εκθέσεων και εμπειρίας, ότι είναι αρκετά τουλάχιστο 15 lux τις πρώτες 14 ημέρες και εν συνεχεία τουλάχιστο 5 lux καθώς και μια συνεχής περίοδος σκότους 4 ωρών. Ο κλάδος υποστηρίζει ότι δοκιμές με περισσότερο φως και μεγαλύτερες περιόδους σκότους προκάλεσαν πολλά προβλήματα στα πόδια ώστε να κριθούν ακατάλληλα τα ζώα λόγω των κακώσεων στο δέρμα. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρόκειται για στάθμιση περισσότερων παραγόντων και ότι η χάραξη μιας πολιτικής στον εν λόγω τομέα πρέπει να βασίζεται στα σημαντικότερα επιστημονικά στοιχεία και στην πείρα. Σε περίπτωση αβεβαιότητας ή ανεπαρκούς τεκμηρίωσης θα πρέπει να διεξάγονται συμπληρωματικές έρευνες για την προσαρμογή των διατάξεων ώστε να αντικατοπτρίζουν διαρκώς τις πλέον πρόσφατες γνώσεις που υπάρχουν στον εν λόγω τομέα.

3.6

Η υπό εξέταση πρόταση οδηγίας προβλέπει τη δυνατότητα παρέμβασης στις εκμεταλλεύσεις με την υψηλότερη πυκνότητα εκτροφής εάν η θνησιμότητα στην εκμετάλλευση υπερβαίνει το 1 %+0,06 % πολλαπλασιαζόμενο επί την ηλικία σφαγής του σμήνους σε ημέρες, δηλαδή περίπου 3,5 %. Ο κλάδος φρονεί ότι ένα ελάχιστο όριο θνησιμότητας 0,12 % ημερησίως είναι φυσικό και ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ καλής διαβίωσης και θνησιμότητας τις πρώτες 7 ημέρες, το όριο όμως θα μπορούσε να καθορισθεί, αν χρειαστεί, σε 1,5 %. Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ το όριο πρέπει να καθοριστεί σε ένα επίπεδο που θα ανταποκρίνεται στις πρακτικές δυνατότητες μιας εκμετάλλευσης που λειτουργεί κανονικά. Πρέπει εξάλλου να εξετασθεί η συμπλήρωση της καταγραφής της θνησιμότητας και δερματίτιδας με την καταγραφή π.χ. των προβλημάτων στα πόδια και της περιτονίτιδας στα σμήνη όταν αναφέρονται σοβαρές παραλείψεις.

3.7

Προκειμένου να τυποποιηθούν οι κατηγορίες, η Επιτροπή πρέπει να καθιερώσει λεπτομερείς, γραπτές, περιγραφές με φωτογραφίες για τα προβλήματα στα πόδια που διαπιστώνονται στις διάφορες ομάδες.

4.1

Η ΕΟΚΕ δέχεται σε γενικές γραμμές, με την επιφύλαξη των διατυπωθεισών ανωτέρω παρατηρήσεων, την προσέγγιση της Επιτροπής αλλά και τις λεπτομερείς διατάξεις της πρότασης οδηγίας. Ο καθορισμός διαφορετικών ορίων για την ένταση του φωτός, την ανώτατη συγκέντρωση σε NH3 και σε CO2, τη θνησιμότητα και τη δερματίτιδα, κλπ. πρέπει να γίνεται σε ένα επίπεδο που να ανταποκρίνεται στις πρακτικές δυνατότητες μιας εκμετάλλευσης υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας.

4.2

Κάθε μείωση της πυκνότητας εκτροφής σε σχέση με τις ισχύουσες πρακτικές πρέπει οπωσδήποτε να συνοδεύεται από τη ρήτρα της καλής διαβίωσης που θα περιέχεται στους κανόνες που διέπουν τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές, έτσι ώστε να μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να θεσπίζει παρόμοιες ή αντίστοιχες απαιτήσεις με εκείνες για τις εισαγωγές από τις τρίτες χώρες προκειμένου οι παραλείψεις που διαπιστώνονται σε σημαντικές εξαγωγικές τρίτες χώρες να μην εμποδίζουν την υιοθέτηση εύλογων και καλά αιτιολογημένων κανόνων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε περίπτωση απουσίας της διεθνούς αποδοχής πιθανόν να χρειαστεί μια μονομερής ενέργεια της Ε.Ε. που θα προκαλέσει την απαραίτητη προσοχή και κατανόηση όσον αφορά την ανάγκη προσαρμογής του νομικού καθεστώτος. Στην αντίθετη περίπτωση πρέπει να προβλεφθεί ότι η παραγωγή θα μεταφερθεί ευρέως σε χώρες με χαμηλότερο επίπεδο. Ταυτόχρονα, η Επιτροπή πρέπει να εκπονήσει λεπτομερή οικονομική ανάλυση των εξελίξεων δύο χρόνια μετά την εφαρμογή της οδηγίας από τα κράτη μέλη.

4.3

Επειδή η έρευνα απαιτεί πολύ χρόνο, οι κανόνες πρέπει να προσαρμόζονται υπό το φως των νέων γνώσεων και των τεχνολογικών εξελίξεων. Συγχρόνως, η έρευνα πρέπει να εντατικοποιηθεί για την απόκτηση ευρύτερων γνώσεων στους τομείς που παρατηρούνται ελλείψεις.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/29

1.1

Το παρόν πρόγραμμα έχει ως στόχο να ενθαρρύνει τη συνεργασία των πολιτών και των οργανώσεων πολιτών των διαφόρων χωρών, προκειμένου να μπορούν να συναντώνται, να ενεργούν από κοινού και να διαμορφώνουν ίδια γνώμη εντός ενός ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, το οποίο να υπερβαίνει μια καθαρή εθνική οπτική και να σέβεται την ποικιλομορφία τους. Η αμοιβαία κατανόηση, η αλληλεγγύη και το αίσθημα του ανήκειν στην Ευρώπη αποτελούν τις βάσεις της συμμετοχής των πολιτών.

1.2

Αυτό διασφαλίζει τη συνέχεια του τρέχοντος προγράμματος συμμετοχής των πολιτών και διανοίγει το δρόμο σε νέες δραστηριότητες, προσφέροντας παράλληλα το βαθμό ευελιξίας που απαιτείται για να έχει τη δυνατότητα προσαρμογής στις νέες εξελίξεις.

1.3

Ο γενικότερος στόχος του προγράμματος, όπως παρατίθεται στην πρόταση, είναι να συμβάλει στα εξής:

1.4

Δεδομένης της σημερινής κατάστασης και των αναγκών που έχουν προσδιοριστεί, οι πλέον ενδεικνυόμενοι ειδικοί στόχοι προς υλοποίηση σε διακρατική βάση είναι οι εξής:

1.5

Για την υλοποίηση αυτών των στόχων προβλέπονται τρεις τύποι ενεργειών: Ενέργεια 1: Ενεργοί πολίτες για την Ευρώπη (αδελφοποίηση πόλεων, σχέδια των πολιτών και μέτρα υποστήριξης). Ενέργεια 2: Η ενεργός κοινωνία των πολιτών στην Ευρώπη (διαρθρωτική στήριξη στους ερευνητικούς οργανισμούς στον τομέα των ευρωπαϊκών δημόσιων πολιτικών, διαρθρωτική στήριξη στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στήριξη σε σχέδια προτεινόμενα από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών). Ενέργεια 3: Μαζί για την Ευρώπη (εκδηλώσεις ευρείας προβολής, μελέτες, εργαλεία ενημέρωσης και διάδοσης πληροφοριών).

2.1

Η Επιτροπή προτείνει να τεθεί η ανάπτυξη της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη ως βασική προτεραιότητα κοινοτικής δράσης (1). Η ανάδειξή της ως βασικής προτεραιότητας θεωρείται από την ΕΟΚΕ όχι μόνο ορθή αλλά και επείγουσα, ενέχουσα αποφασιστική σημασία για τη συνέχιση της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στις τελευταίες εκλογές για το Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όπως επισημαίνεται στην αιτιολογική έκθεση του προγράμματος, δεν αποτελεί τη μόνη ένδειξη για τον επείγοντα χαρακτήρα του θέματος. Οι περιπέτειες της επικύρωσης της συνθήκης για τη θέσπιση συντάγματος της Ευρώπης καταδεικνύουν ότι η έλλειψη ενδιαφέροντος και συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στη διαδικασία της οικοδόμησης της ΕΕ έχει ως συνέπεια την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τα θεσμικά της όργανα και την πρόκληση στάσεων απόρριψης.

2.2

Αυτή η κατάσταση είναι κοινή σε όλα τα κράτη μέλη, αν και σε διαφορετικό βαθμό, και αφορά, επί του παρόντος ή μελλοντικά, και τις υποψήφιες χώρες. Από την άποψη αυτή, είναι θετικό το γεγονός ότι το πρόγραμμα απευθύνεται ισότιμα σε όλους.

2.3

Ωστόσο, αυτή η κατάσταση περιορισμένης προσαρμογής σε μια «ήδη υπάρχουσα» ευρωπαϊκή πραγματικότητα, αν και δεν εκφράζεται με ακριβώς παρόμοιο τρόπο σε κάθε κράτος μέλος, κυρίως εξαιτίας της ποικιλομορφίας των τρόπων επικύρωσης που επέλεξε κάθε χώρα, ούτε και, εξαιτίας αυτού, είναι δυνατόν να παρατηρηθεί με την ίδια παντού ένταση, φαίνεται, εντούτοις, να είναι παρούσα σε διαφορετικό βαθμό σε όλα τα κράτη μέλη.

2.4

Ακόμη και στην περίπτωση που προκληθεί συζήτηση με θέμα την Ευρώπη — κάποτε ιδιαίτερα έντονη και πρωτοφανής, κυρίως στις χώρες που θέλησαν ή μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν το δημοψήφισμα για την επικύρωση της συνθήκης για τη θέσπιση συντάγματος της Ευρώπης — αυτή η συζήτηση δεν έχει πλέον ως θέμα τις εθνικές ταυτότητες και ιθαγένειες (καθώς και τη διαφύλαξή τους κατά τρόπο αμυντικό, αν όχι «εθνικιστικό»), αλλά την πραγματικότητα των κεκτημένων και τις προτεινόμενες από τη συνταγματική συνθήκη προόδους, κυρίως όσον αφορά κοινωνικές πολιτικές (θέμα το οποίο ορθώς θεωρείται κεντρικός δείκτης της ιθαγένειας) και δημοκρατικές πολιτικές (θέμα βεβαρημένο από την σχεδόν γενική αν και σε μεγάλο βαθμό άδικη προκατάληψη για μια μη-δημοκρατική και τεχνοκρατική Ευρώπη, η οποία σχεδόν ηθελημένα κρατά σε απόσταση τους πολίτες από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων).

2.5

Αν και καλύπτει τα έτη 2007-2013 και, συνεπώς, τοποθετείται πέραν της περιόδου κατά την οποία όλα τα κράτη μέλη θα έχουν προβεί, υπό τη μια μορφή ή την άλλη, στην επικύρωση ή όχι της συνθήκης για τη θέσπιση συντάγματος της Ευρώπης, το προτεινόμενο πρόγραμμα, η συζήτησή του και η έγκρισή του στην τρέχουσα κατάσταση δεν είναι δυνατόν να μην έχουν άμεσες συνέπειες για το κεντρικό θέμα της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, όπως αυτό δραματοποιείται «εδώ και τώρα». Ωστόσο, το πρόγραμμα που καλύπτει την περίοδο 2007-2013 επαναλαμβάνει, κατά έντονα μιμητικό τρόπο, την απόφαση του 2004 του Συμβουλίου (2). Αυτό διαθέτει ελάχιστα μέσα και οι μέθοδοι που αξιοποιεί, αν και έχουν δοκιμαστεί, εισαγάγουν ανεπαρκείς καινοτομίες ενόψει των προκλήσεων, όπως αυτές προβάλλουν σήμερα ακόμη σαφέστερα. Εντούτοις, είναι σήμερα που τίθεται το πρόβλημα και τα παιδία που γεννιούνται σήμερα θα είναι οκτώ ετών το 2013 και θα έχουν εν μέρει σχηματίσει τις αντιλήψεις τους ως μελλοντικοί πολίτες.

2.6

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η σημερινή κατάσταση και η συζήτηση εντός αυτής για ένα νέο πρόγραμμα «Πολίτες για την Ευρώπη» για την περίοδο 2007-2013 παραδόξως προσφέρονται ιδιαίτερα για να τεθεί επί τάπητος το θέμα της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη. Προκειμένου να εξέλθουμε από ένα σχήμα λόγου κάπως συμβατικού για την ενότητα στο πλαίσιο της ποικιλομορφίας, όπου, εάν δεν μεριμνήσουμε, υπάρχει ο κίνδυνος να προβάλλεται μόνο η ποικιλομορφία, αν όχι η ετερογένεια. Ως εκ τούτου, επιδοκιμάζει την πρόταση παράτασης του προγράμματος 2004-2006, χωρίς να αναμένει την έκθεση εξωτερικής αξιολόγησης που προβλέπεται να εκπονηθεί το αργότερο στα τέλη του 2006 (αυτή η αξιολόγηση θα πρέπει να πραγματοποιηθεί). Επιθυμεί, ως ΕΟΚΕ, να αποτελέσει μείζονα συνθετικό παράγοντα της αποδιδόμενης σημασίας σε αυτό το πρόγραμμα. Αντιλαμβάνεται πλήρως ότι αυτό το πρόγραμμα πρέπει να διασφαλίζει τη συνέχεια του υφιστάμενου προγράμματος για τη συμμετοχή των πολιτών, αλλά συμμερίζεται πλήρως και την κριτική εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ορισμένων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά την έλλειψη φιλοδοξιών του υφιστάμενου προγράμματος για τη συμμετοχή των πολιτών. Οι προτάσεις της, επομένως, αποσκοπούν ώστε το πρόγραμμα για την περίοδο 2007-2013 να μην αποτελέσει απλά μια διευθέτηση του υφιστάμενου προγράμματος.

2.7

Είναι προφανές ότι το παρόν πρόγραμμα, δεδομένου του εξαιρετικά περιορισμένου προϋπολογισμού του, δεν καλύπτει το σύνολο του προβληματισμού σχετικά με την ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη, αντίθετα με αυτό που θα μπορούσε να αφήσει να εννοηθεί η πολλαπλότητα των στόχων του και των ενεργειών που καλύπτει. Υπάρχει, εντούτοις, ένας ουσιαστικός κρίκος, δηλαδή εκείνος της «ενεργού συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά», που ορίζεται ως η δυνατότητα των πολιτών να οργανώνονται κατά τρόπο αυτόνομο για να ασκήσουν δικαιώματα και υποχρεώσεις στο πλαίσιο των δημόσιων πολιτικών, προκειμένου να διασφαλίζεται η διαφύλαξη και η ανάπτυξη των κοινών αγαθών (3). Επομένως, η ΕΟΚΕ ζητά έμμονα ο διατιθέμενος προϋπολογισμός (235 εκατ. € για 7 έτη !) να μην θιγεί, ανεξάρτητα από τα τελικά συμπεράσματα της συζήτησης για τις δημοσιονομικές προοπτικές της ΕΕ.

2.8

Εάν η κατάσταση απαιτεί ένα ποιοτικό άλμα, αυτό είναι δυνατόν. Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε την διεξαγωγή μελέτης της κατάστασης όσον αφορά το σύγχρονο αίσθημα του πολίτη ότι ανήκει στην ΕΕ — ή τουλάχιστον της σύνθεσης των ήδη διαθέσιμων μελετών που επιτρέπουν την εξαγωγή ενός αρκετά εκλεπτυσμένου συμπεράσματος.

2.9

Η ΕΟΚΕ πιστεύει πράγματι ότι «οι ευρωπαίοι πολίτες δείχνουν να κρατούν όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και να δυσκολεύονται να ταυτιστούν με τις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» (4) αποτελεί παραδόξως τον καρπό — πέραν της πραγματικής ανεπαρκούς γνώσης και έλλειψης κατανόησης του κοινοτικού «μηχανισμού» — της ίδιας της λογικής του, και — πέραν των αναμφισβήτητων εθνικιστικών και «προστατευτικιστικών» παλινδρομήσεων που συνδέονται με τους διάφορους κινδύνους και φόβους, αντικειμενικούς και υποκειμενικούς, τους προερχόμενους από τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης –της ελλιπούς αναγνώρισης της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, όπως αυτή ήδη υφίσταται, και ειδικότερα των ενεργητικότερων και περισσότερο οργανωμένων μορφών της.

2.10

Από την άποψη αυτή, θα ήταν δυνατόν να προβληθεί το επιχείρημα ότι οι σημαντικές προσεγγίσεις, η κινητικότητα κάθε είδους (ακόμη και αν αυτή υπολείπεται των δυνατοτήτων που διανοίγει η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση), η εξάλειψη των φυσικών και υλικών συνόρων, το κοινό νόμισμα και η ενιαία αγορά δεν προβάλλονται αρκετά και, κατά συνέπεια, «η κοινή ταυτότητα των Ευρωπαίων δεν γίνεται αντιληπτή, επειδή δεν προβάλλεται» (5). Εντούτοις, και αυτό είναι έκδηλο, όταν κάποιος θεωρεί την Ευρώπη από εξωτερική οπτική γωνία, όταν κάποιος ταξιδεύει στην Ευρώπη ή ζει στο εξωτερικό της, διαπιστώνει ότι υφίσταται παντού ένας «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής» και αυτός είναι παντού ελκυστικός.

2.11

Επομένως, οι σημερινές εθνικές συστολές όσον αφορά την ταυτότητα δεν πρέπει να επισκιάζουν το ήδη υψηλό επίπεδο συνοχής και ποιότητας του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής και των εν λόγω δημοκρατικών και συμμετοχικών μορφών του. Ένα περισσότερο φιλόδοξο πρόγραμμα «ενεργού συμμετοχής του ευρωπαίου πολίτη» στα κοινά μπορεί να περιορίσει, να απαλύνει και να μεταβάλει αυτές τις συστολές.

2.12

Εν πάση περιπτώσει και ανεξάρτητα από τις δυσχέρειες, ή ακόμη τα στιγμιαία αδιέξοδα, που είναι δυνατόν να προκύψουν από τις υφιστάμενες συζητήσεις όσον αφορά την επικύρωση της συνταγματικής συνθήκης, καθώς και την αναγκαστικά ταραχώδη περίοδο που θα ακολουθήσει για την ευρωπαϊκή οικοδόμηση, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή για το ζήτημα της ενεργού συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά. Το πρόγραμμα για την περίοδο 2007-2013 που σχετίζεται με αυτό πρέπει να εξεταστεί — και εάν είναι δυνατόν να εμβαθυνθεί — προς όφελος μιας κατάστασης όπου οι πολίτες να επιδεικνύουν ένα νέο ενδιαφέρον — ανεξάρτητα από την άποψή τους — για την Ευρώπη και για τις δυνατότητες που διαθέτουν να παρέμβουν άμεσα και μέσω των εθελοντικά συσταθησών οργανώσεών τους στις ευρωπαϊκές αποφάσεις.

2.13

Η ΕΟΚΕ προτείνει, επομένως, την διοργάνωση ενός ανοιχτού συμποσίου, το οποίο θα έδινε τη δυνατότητα σφαιρικής εξέτασης του ζητήματος της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη εντός αυτής της νέας κατάστασης και πραγματικής διερεύνησης του βάθους της έννοιας, χωρίς να καταφύγει απλά στην διάχυση των απαντήσεων εντός μιας πολλαπλότητας ξεχωριστών προγραμμάτων, ελάχιστα κατανοητών και λειτουργικών. Η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να είναι ο διοργανωτής αυτού του συμποσίου και θα επιθυμούσε να εκφράσει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή αντιμετωπίζει θετικά ανάλογη πρωτοβουλία (6).

3.1

Η ΕΟΚΕ, κοινοτικό θεσμικό όργανο της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, καταχωρημένο ρητώς στις Συνθήκες όπως και τα λοιπά θεσμικά όργανα, αν και εκτιμά το γεγονός ότι της ζητείται να γνωμοδοτήσει επί του εν λόγω προγράμματος — κάτι το οποίο δεν είναι επισήμως υποχρεωτικό — θεωρεί ότι θα ήταν προς όφελος της ίδιας της πρότασης που υποβάλλεται στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εάν αυτό είχε γίνει νωρίτερα. Βεβαίως, το εν λόγω πρόγραμμα αποτέλεσε αντικείμενο σημαντικής διαβούλευσης μέσω Διαδικτύου κατά το διάστημα Δεκέμβριος 2004 — Φεβρουάριος 2005 (με χίλιες περίπου απαντήσεις) και ενός συμβουλευτικού φόρουμ (με τη συμμετοχή 350 ατόμων) στις 3 και 4 Φεβρουαρίου 2005. Ωστόσο, αν είχε προτιμηθεί να αποδοθεί ένας εντονότερος γνωμοδοτικός ρόλος στην ΕΟΚΕ, σε πρώιμο επίπεδο και όχι να «ζητηθεί η γνώμη της εκ των υστέρων», αυτό θα αποτελούσε έναν από τους τρόπους καταπολέμησης των πολλών αιτιών της απομάκρυνσης που αισθάνονται οι ευρωπαίοι πολίτες όσον αφορά τις συγκεκριμένες, δυνατότητές τους, σε ατομική και οργανωμένη βάση, να διαδραματίσουν πραγματικό ρόλο στις αποφάσεις της ΕΕ.

3.2

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι επιζήμιο το γεγονός ότι το πρόγραμμα, το οποίο αναφέρεται στον εντοπισμό από την Επιτροπή τριών τύπων απαντήσεων στο πρόβλημα της απόμακρης στάσης των πολιτών έναντι των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, δεν δίνει τη δυνατότητα τοποθέτησης του προγράμματος εντός ενός σφαιρικού πλαισίου. Μολονότι επιθυμεί έντονα να δοθούν εξειδικευμένες απαντήσεις ανάλογα με τα θέματα, η ΕΟΚΕ προτείνει, επίσης, τη συνένωση αυτών των τριών τύπων απαντήσεων εντός ενός ευρύτερου προγράμματος. Ενός ευρύτερου προγράμματος το οποίο να επιτρέπει την αντιμετώπιση του συνόλου των στοιχείων του ζητήματος και των κοινών στόχων τους, της συνοχής τους και της συμπληρωματικότητάς τους.

3.3

Η ενημέρωση των πολιτών για τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, η επικοινωνία για τα ευρωπαϊκά θέματα, η συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη, και το αίσθημα του ανήκειν από κοινού με την ευρωπαϊκή ταυτότητα, συνιστούν ένα σύνολο. Όμως, αν και το πρόγραμμα που παρουσίασε η Επιτροπή αναφέρεται στη συμπληρωματικότητα με άλλα προγράμματα και όργανα της Κοινότητας, παραμένει ασαφές όσον αφορά αυτό το ουσιώδες θέμα και δεν αναφέρεται στους λεπτομερείς τρόπους που θα επέτρεπαν να διασφαλιστεί η συνοχή των στόχων και των ενεργειών. Μια προσέγγιση η οποία δεν συνενώνει αυτές τις τρεις πτυχές, δύσκολα θα ανέτρεπε την υφιστάμενη δυσάρεστη κατάσταση σχετικά με το αίσθημα του ανήκειν και την ευρωπαϊκή ταυτότητα.

3.4

Η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε να είναι βέβαιη ότι, ακόμη και κατά την εκτέλεση του παρόντος ειδικού προγράμματος, θα οργανωθεί παράλληλα μια ισχυρή ώθηση όσον αφορά την ενημέρωση και την επικοινωνία για τα θεσμικά όργανα και τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών. Αυτή η ώθηση πρέπει να συμπεριλαμβάνει την πληροφόρηση σχετικά με την ύπαρξη και τον ιδιαίτερο ρόλο της ίδιας της ΕΟΚΕ, ο οποίος αξιοποιείται ελάχιστα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής επικοινωνίας από τα λοιπά ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Και αυτό θα πρέπει να γίνει, ακόμη και αν η ίδια η ΕΟΚΕ θα πρέπει να επανεξετάσει ριζικά την επικοινωνία της, η οποία υπολείπεται του ρόλου που διεκδικεί για την ενίσχυση της ενεργού συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά, ως κατ' εξοχήν θεσμικό όργανο εκπροσώπησής τους.

3.5

Αν και το πρόγραμμα φαίνεται να συνειδητοποιεί το βαθμό της απόστασης του πολίτη έναντι των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και της δυσχέρειάς του να τοποθετηθεί εντός της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αυτό δεν πείθει ότι λαμβάνει υπόψη του όλες τις συνέπειες. Και αυτό φαίνεται ήδη από τις λέξεις και τις φράσεις που χρησιμοποιεί ενώ είναι γνωστό ότι και ο ίδιος ο τρόπος διατύπωσης αυτής της κρίσης ταυτότητας και συμμετοχής μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ευκολία υπέρβασής της. Ούτως, φαίνεται ελάχιστα αξιόπιστο να προβάλλεται ένα πρόγραμμα, τόσο περιορισμένο από δημοσιονομικής άποψης λαμβανομένου υπόψη των προκλήσεων, ως ο φορέας που θα επιτρέψει «να δοθεί κεντρική θέση στους πολίτες» στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση. Ποίος θα πειστεί; Επίσης, και σε αυτή την περίπτωση λαμβανομένου υπόψη του επιπέδου των προκλήσεων (που εντοπίζονται ορθά στην αιτιολογική έκθεση του προγράμματος), είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς, πέραν μη αμελητέων καινοτομιών (πολυετής διάρκεια των σχεδίων, συγκέντρωση των εμπειριών, διεύρυνση των εταίρων, ελάφρυνση των υποχρεώσεων των δικαιούχων και υποστήριξη σε εκδηλώσεις μεγάλης κλίμακας, κυρίως στο πλαίσιο του διαπολιτισμικού διαλόγου), μείζονες καινοτομίες που μπορούν να συμβάλουν στην πραγματική μεταβολή των υφιστάμενων δεδομένων.

3.6

Η συνολική εντύπωση είναι ότι παρόν πρόγραμμα αποτελεί σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό συνέχεια του προγράμματος 2004-2006. Η διαρθρωτική υποστήριξη που διατίθεται εκ νέου σε μια σειρά οργανώσεων, οι οποίες κατονομάζονται στο πρόγραμμα και οι οποίες θεωρούνται ότι επιδιώκουν ένα στόχο γενικού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, θα έπρεπε να αντικατασταθεί από μια ανοιχτή διαδικασία πρόσβασης στα κονδύλια, βάσει σαφών και διαφανών κριτηρίων. Η ίδια η έννοια του «γενικού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος» θα έπρεπε να διευκρινιστεί για να καταστεί λειτουργική.

3.7

Η ΕΟΚΕ συνειδητοποιεί πλήρως ότι το πρόγραμμα απευθύνεται ειδικότερα προς τις ενώσεις και τις ΜΚΟ, οι οποίες δεν επωφελούνται, όπως συμβαίνει με άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και κυρίως τους κοινωνικούς εταίρους, πρόσβασης σε άλλα προγράμματα και άλλες δυνατότητες που τους επιτρέπουν να συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην επέκταση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στα κοινά.

Εντούτοις, προκειμένου να διαπιστωθεί σαφώς η βούληση των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, όπως των ταμείων αλληλοβοήθειας και των συνεταιρισμών, να συμμετάσχουν ειδικά και ορατά σε αυτή την παράταση, το πρόγραμμα οφείλει, επίσης, να τους είναι προσβάσιμο κατά τρόπο επίσημο και ουσιαστικό. Έστω και αν σε αντάλλαγμα, και όσον αφορά άλλα κονδύλια, οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να φροντίζουν οι ίδιοι να συνεργάζονται περισσότερο με τις ενώσεις και τις ΜΚΟ.

3.8

Η ΕΟΚΕ εμμένει εκ νέου, όπως άλλωστε έπραξε επανειλημμένα, στον επείγοντα χαρακτήρα του ορισμού της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, η οποία να είναι ανοιχτή και να προσφέρει ίδια δικαιώματα, προσιτά σε όλα τα άτομα που διαμένουν κατά τρόπο μόνιμο και νόμιμο ή για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (7). Η συμπερίληψη στη συνθήκη για τη θέσπιση συντάγματος της Ευρώπης του χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η προσχώρηση της ΕΕ στην ευρωπαϊκή σύμβαση προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών προϋποθέτουν την αναγνώριση μιας «πολιτικής» ιδιότητας σχετικά ανεξάρτητης από την ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη, η οποία επί του παρόντος αποδίδεται αποκλειστικά μέσω της εθνικής ιθαγένειας των κρατών μελών. Αυτό το πρώτο βήμα προς μια συμμετοχική ιθαγένεια για όλους τους διαμένοντες κατά τρόπο μόνιμο στην επικράτεια της ΕΕ θα πρέπει να «νομιμοποιηθεί» εάν επιθυμούμε πραγματικά να καταλήξουμε σε μια ίδια ευρωπαϊκή ταυτότητα και ιθαγένεια. Και αυτό εάν επιθυμούμε πραγματικά αυτή η ιθαγένεια να μην αποτελεί απλά την προσθήκη μιας αφηρημένης ευρωπαϊκής ιθαγένειας στην εθνική ιθαγένεια των κρατών μελών.

3.9

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, παραμένει και θα παραμένει δύσκολο να σημειωθεί πραγματική πρόοδος σε αυτό το σημαντικό τομέα, εάν δεν υπάρξει η προοδευτική ωρίμανση συγκεκριμένων υλικών μέσων στήριξης της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, τα οποία δεν θα μειώνουν τις εθνικές ιθαγένειες, και χωρίς να προστεθεί μια σειρά υποχρεώσεων στα δικαιώματα τα αποδιδόμενα από την εν λόγω ενωτική και ενιαία ευρωπαϊκή ιθαγένεια. Ως εκ τούτου, η μη χρησιμοποίηση ενός νομοθετικού μέσου για την προώθηση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, εφόσον αυτή είναι δυνατόν να γίνει αντιληπτή ελλείψει υλικών μέσων στήριξης ιδιαίτερων για την ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη, είναι συζητήσιμη στην περίπτωση που προσανατολιζόμαστε, ακόμη και σταδιακά, προς τη δημιουργία δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που συνδέονται ειδικά με την εν λόγω ιδιότητα. Η ΕΟΚΕ έχει την άποψη ότι θα πρέπει να σημειωθεί πρόοδος σε αυτούς τους τομείς, ανεξάρτητα από το υλικό ή τα υλικά και συμβολικά μέσα στήριξης που θα επιλεγούν: για παράδειγμα, πέραν της πρόβλεψης μιας ευρωπαϊκής μη στρατιωτικής θητείας για νέους, όπως προτάθηκε από ήδη από την Επιτροπή, μια προσωπική συνεισφορά, ώστε μηδαμινή, στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, αν και πρόκειται για ένα δύσκολο ζήτημα, ή/και η διεξαγωγή την ίδια ημέρα των εκλογών λαϊκών αντιπροσώπων σε όλες τις χώρες, καθώς και η διοργάνωση ψηφοφοριών με τη συμμετοχή όλων των χωρών της ΕΕ.

4.2.1

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, αυτό το μέρος του προγράμματος θα μπορούσε να αξιοποιηθεί πραγματικά. Η συνάντηση και η από κοινού δράση σε διακρατικό επίπεδο αποτελεί την ίδια τη βάση της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι η δυνατότητα οριστικής διευθέτησης του θέματος των καθεστώτων του ευρωπαϊκού σωματίου και του ευρωπαϊκού ταμείου αλληλοβοήθειας ως ευρωπαϊκών ιδρυμάτων, ακόμη και αν δεν εξαρτάται από αυτό το ειδικό πρόγραμμα, θα έπρεπε να το συνοδεύει, προκειμένου να αξιοποιηθεί η αλληλεγγύη και η αμοιβαία δράση, κυρίως σε εθελοντικό πλαίσιο.

4.2.2

Η ενίσχυση των ευρωπαϊκών δικτύων συνιστά, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ και σε συμφωνία με το πρόγραμμα, στοιχείο αποφασιστικής σημασίας. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εμμένει εκ νέου στην άποψη ότι όλα τα ευρωπαϊκά δίκτυα πρέπει να έχουν τις ίδιες δυνατότητες πρόσβασης στις εν λόγω διαρθρωτικές ενισχύσεις και να μην χρηματοδοτούνται εκ των προτέρων ορισμένες οργανώσεις, ακόμη και αν η Επιτροπή φροντίζει ώστε να μην πρόκειται για «αυτόματη διαδικασία» αλλά για αξιολογήσιμα σχέδια. Εξάλλου, η χρηματοδότηση των σχεδίων, ακόμη και μικρού μεγέθους, είναι θεμελιώδους σημασίας, επειδή επιτρέπει στις εθνικές ή τοπικές οργανώσεις, οι οποίες βρίσκονται σε άμεση επαφή με τους πολίτες, να αποκτήσουν ευρωπαϊκή διάσταση και να συμβάλουν στην κάλυψη της απόστασης μεταξύ των πολιτών και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Εξάλλου, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι το πρόγραμμα δίνει τη δυνατότητα, με την επιδότηση σχεδίων μικρής κλίμακας, να εμφανιστούν διακρατικές πρωτοβουλίες, ακόμη και αν αυτές δεν καλύπτουν το σύνολο των κρατών μελών.

4.2.3

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί ιδιαίτερα για οποιαδήποτε πρόταση της Επιτροπής, η οποία, κατά το πρότυπο της πρότασης της ΓΔ Δικαιοσύνη «Ελευθερία και Ασφάλεια» (8), θα προκαλούσε, στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, γενικευμένες υποψίες για τις ΜΚΟ και τις ενώσεις. Και αυτό επειδή οι εν λόγω ελεύθερες από τη φύση τους οργανώσεις υπάρχει ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθούν ως κάλυψη από τρομοκρατικές ομάδες. Ούτως, μέσω δύσκαμπτων γραφειοκρατικών διατάξεων, επιβάλλεται στις ίδιες τις ενώσεις η ευθύνη για να αποδείξουν το αντίθετο. Ανάλογο διάβημα, εάν πράγματι συγκεκριμενοποιηθεί, θα οδηγήσει, από πρακτικής και ιδεολογικής απόψεως, στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο βάσει του παρόντος προγράμματος.

4.2.4

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα έπρεπε να ανατεθούν ρητώς στην Επιτροπή των Περιφερειών και την ίδια, σε συμφωνία και με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η ευθύνη για το συντονισμό της διαβούλευσης με τις κοινωνικές οργανώσεις και τις τοπικές αρχές, η ευθύνη για τη σύνθεση των απόψεων τους και για τη διασφάλιση της διαβίβασής τους στα λοιπά κοινοτικά θεσμικά όργανα, καθώς και η ευθύνη για τη μέριμνα της ανεμπόδιστης διάδοσης των πληροφοριών και πέραν αυτών. Θα ήταν σκόπιμο να προβλεφθεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να συμβουλεύεται τακτικά και επίσημα την ΕΟΚΕ και την ΕΤΠ για το θέμα αυτό.

4.2.5

Ο στόχος μιας τυπικής σύμπραξης (9), και όχι κατά περίπτωση, βασιζόμενης στην ισότητα και στο πλαίσιο της διαφορετικότητας των καθηκόντων τους, μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, διαρθρωμένης από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανά της, καθίσταται αποφασιστικής σημασίας, ενώ μέχρι στιγμής ούτε υφίσταται ούτε προβλέπεται. Το πρόγραμμα για την ενεργό ευρωπαϊκή ιθαγένεια θα πρέπει να έχει ως στόχο την εξάλειψη κάθε ίχνους ιεραρχικής αντίληψης για τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, δεδομένου ότι η ευρωπαϊκή κουλτούρα αποτελεί επίσης μια κουλτούρα καταμερισμού των εξουσιών και των λειτουργημάτων.

4.3.1

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η εστίαση στον ενδο-ευρωπαϊκό διαπολιτισμικό διάλογο θα έπρεπε να είναι ο κύριος στόχος του εν λόγω προγράμματος. Η τρέχουσα συζήτηση για την ΕΣΣ καταδεικνύει ότι υποτιμήθηκαν η ελλιπής γνώση των ενδο-ευρωπαϊκών πολιτισμικών διαφορών, η μεγάλη αδράνεια των στερεοτύπων και ο κάποτε αντιπαθητικός χαρακτήρας των θεμελιωδέστερων πηγών, και κυρίως του δικαίου και του Συντάγματος, οι οποίες καθορίζουν τη φαντασία κάθε κράτους μέλους. Επίσης, υποτιμόνται οι συγκλίσεις των τρόπων ζωής, των αξιών και των αντιλήψεων για τον κόσμο, καθώς και η βεβαιότητα ότι ο «homo europeus» διακρίνει σαφώς, όσον αφορά την ιδιότητα του πολίτη, τον ευρωπαίο πολίτη από κάθε άλλον πολίτη στον πλανήτη. Αυτός ο «homo europeus» αποτελεί το αποτέλεσμα της συγκεκριμενοποίησης της πνευματικής και ηθικής κληρονομιάς της ΕΕ, η οποία βασίζεται στις αδιαίρετες και καθολικές αξίες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης. Αυτή βασίζεται στην αρχή της δημοκρατίας και την αρχή του κράτους δικαίου. Θέτει το άτομο στο κέντρο της δράσης της, θεσπίζοντας την ιδιότητα του πολίτη της ΕΕ και δημιουργώντας ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Θα πρέπει να προωθηθούν εντατικά εκδηλώσεις ευρείας προβολής, εργαλεία ενημέρωσης και διάδοσης πληροφοριών, καθώς και μελέτες που τυποποιούν όχι μόνο τις πραγματικές αποκλίσεις (και όχι τις στερεότυπες διαφορές) αλλά και κυρίως αυτόν τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής». Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν βασίζεται μόνο σε κληρονομημένες αξίες δεν είναι αλλά και σε αξίες που οφείλονται στην ίδια την ευρωπαϊκή οικοδόμηση, την ενιαία αγορά της, το κοινό νόμισμά της και την επανένωση της Ευρώπης με τον εαυτό της (διεύρυνση προς τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης) αξίες της. Επιπλέον και προκειμένου οι εν λόγω εκδηλώσεις ευρείας προβολής να τονώσουν το αίσθημα του ανήκειν και να ενισχύσουν πραγματικά την ευρωπαϊκή ταυτότητα, είναι θεμελιώδους σημασίας οι πολίτες και οι οργανώσεις τους να συμμετέχουν ενεργά στη σύλληψη και την εκτέλεσή τους, ή ακόμη καλύτερα να αποτελούν την αφετηρία τους, επειδή είναι οι καταλληλότεροι να προσδιορίσουν τα βασικά στοιχεία και τα σύμβολα μιας ταυτότητας την οποία βιώνουν καθημερινά.

4.3.2

Από την πλευρά της, και σύμφωνα με τις ίδιες τις αρμοδιότητές της, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η υποστήριξή της για την προώθηση της κοινωνικής διάστασης του πολιτισμού και για τη διοργάνωση μιας σύμπραξης, διαχρονικής και χρήσιμης, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στον τομέα αυτό συνιστά ουσιαστική προϋπόθεση για τον προσδιορισμό και τη συνεχή διαμόρφωση μιας κοινής πολιτισμικής ταυτότητας του ευρωπαίου πολίτη. Μια πολιτισμική ταυτότητα, η οποία δεν είναι δυνατόν να αποκτηθεί μόνο με τη διαφύλαξη μιας πολιτιστικής κληρονομιάς, συχνά λιγότερο κοινής απ` όσο επιθυμούμε να τονίζουμε. Η κοινή ευρωπαϊκή ιθαγένεια ενέχει μια ισχυρή σύγχρονη διάσταση. Σφυρηλατείται από την απόφαση για την όλο και μεγαλύτερη ενοποίηση των κρατών της Ευρώπης, όλης της Ευρώπης, μέσω της δύσκολης αλλά ουσιώδους προσπάθειας καταμερισμού των κυριαρχιών. Επειδή, όπως επισημαίνει και ο Claude Levi-Strauss «γνώρισα μια εποχή που η εθνική ταυτότητα ήταν ή μόνη αποδεκτή αρχή στις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Γνωρίζουμε τις καταστροφές που προέκυψαν». Ένας πολιτισμός καταμεριζόμενων κυριαρχιών — και όχι εγκατάλειψης της κυριαρχίας — είναι ο πολιτισμός και η ταυτότητα του ευρωπαίου πολίτη του σήμερα και του αύριο ακόμη περισσότερο.

5.1

Η ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη βρίσκεται στο κέντρο της κρίσης, η οποία προκλήθηκε πρόσφατα μετά από την απόρριψη από ορισμένες χώρες της συνθήκης για τη θέσπιση συντάγματος της Ευρώπης. Η προσέγγιση των πολιτών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ πρέπει, επομένως, περισσότερο από ποτέ να τεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της πολιτικής της Επιτροπής, και αυτό κυρίως χάρη στην προώθηση της ενεργού συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά. Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο να οργανωθεί μια σε βάθος εξέταση του θέματος με τη συμμετοχή όλων των παραγόντων του φορέα πριν από την υιοθέτηση του νέου προγράμματος για την περίοδο 2007-2013.

Αυτή η εξέταση θα μπορούσε να οργανωθεί στο πλαίσιο του συμποσίου το οποίο αναφέρεται στο σημείο 2.11 της παρούσας γνωμοδότησης και του οποίου την προετοιμασία θα μπορούσε να αναλάβει η ΕΟΚΕ.

5.2

Σ' αυτό το συμπόσιο θα μπορούσε να συζητηθεί κατά τρόπο ανοιχτό το θέμα της ενεργού συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά και να καθοριστούν ξεχωριστά δικαιώματα και υποχρεώσεις για τους ευρωπαίους πολίτες από εκείνα που τους αναλογούν βάσει της ιθαγένειας καθενός από τα κράτη μέλη.

Ο καθορισμός και η δοκιμή οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και άλλων δικαιωμάτων, καθώς και περιβαλλοντικών δικαιωμάτων ίδιων της ενεργού ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, κυρίως σε θέματα αλληλεγγύης και ασφάλειας (θα μπορούσε να αναφερθεί ως πρώτο παράδειγμα η πολιτική άμυνα), θα πρέπει να καταστεί δυνατόν να εξεταστούν και να υποβληθούν σε ενιαία και καθολική ευρωπαϊκή ψηφοφορία.

5.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η συγκεκριμενοποίηση του ευρωπαϊκού καθεστώτος της ένωσης αποτελεί, στο παρόν στάδιο, και παρά τις πραγματικές δυσχέρειες για την υλοποίησή του, φλέγουσα προτεραιότητα, εάν επιθυμούμε να προσφέρουμε στην ενεργό συμμετοχή των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά ένα κατάλληλο πλαίσιο πέραν ενός απλού και συζητήσιμου κώδικα καλής συμπεριφοράς όσον αφορά την ασφάλεια.

5.4

Εν πάση περιπτώσει, και ανεξάρτητα από την κατάληξη των διαπραγματεύσεων για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, η ΕΟΚΕ ζητά ο προϋπολογισμός του παρόντος προγράμματος να μην αγγιχτεί, δεδομένου ότι αποτελεί ένα ελάχιστο ποσόν προς όφελος ενός καίριου στοιχείου για την ανάπτυξη της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, την οποία ορθώς η Επιτροπή αναδεικνύει ως «ουσιαστική προτεραιότητα» της δράσης της ΕΕ. Εξάλλου, η ΕΟΚΕ προτείνει να μην αρκεστούμε στο αναγγελθέντα προϋπολογισμό των 0,55 ευρώ ανά κάτοικο επί μια εξαετία, αλλά να καλλιεργήσουμε όλες τις συνέργιες των διαφόρων Γενικών Διευθύνσεων της Επιτροπής για να τεθούν από κοινού στόχοι και μέσα για την υπόθεση αυτή που αφορά όλα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα εξαιτίας του κεντρικού χαρακτήρα του και της σημασίας τους για το μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό, η πολιτική της ΕΕ για την ενεργό συμμετοχή των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά θα πρέπει να σχεδιαστεί από μια μόνιμη διοργανική μονάδα, στην οποία να συμμετέχουν όλες οι ενδιαφερόμενες για το θέμα Γενικές Διευθύνσεις της Επιτροπής, καθώς και εκπρόσωποι όλων των άλλων θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

5.5

Η ΕΟΚΕ προτείνει η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, και όχι μόνο τα προγράμματα που συνδέονται με τη δια βίου κατάρτιση, να αποτελέσει το πρώτο στάδιο οικοδόμησης της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη που να μπορεί να διδάσκεται αυτοδικαίως και να μην αποτελεί πλέον μόνο το αντικείμενο διακοσμητικών αντικειμένων και ενεργειών (χρώματα, αυτοκόλλητα, καπέλα, γιορτές, κλπ.). Η ιδιότητα του πολίτη δεν αφορά μόνο τις ενεργές ηλικιακές ομάδες.

Σε αυτή τη σειρά των ιδεών, η Επιτροπή θα μπορούσε να προτείνει στα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν στα σχολικά τους προγράμματα μια μέθοδο και περιεχόμενα γνώσης της ΕΕ και θέματα που αφορούν την ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη. Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο πρόβλεψης ενός προγράμματος «Erasmus» για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, προσαρμοσμένου σε αυτή την ηλικία, πέραν των παραδοσιακών διαδικασιών γλωσσικών ανταλλαγών.

Όλες αυτές οι δυνατότητες των NTΠΕ θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν, και κυρίως στο πλαίσιο του παιγνιώδους, διαδραστικού και συμμετοχικού χαρακτήρα τους (γιατί όχι και με τη δημιουργία για κάθε νέο ενισχυτικό μέσο μιας ψυχολογικής μονάδας αξιολόγησης), με την υπέρβαση του στατικού και ελάχιστα ελκυστικού χαρακτήρα των υφιστάμενων ευρωπαϊκών «ιστοσελίδων». Αυτή η σύσταση και οι σχετικές προτάσεις συνάδουν με το πρόγραμμα Comenius του οποίου οι στόχοι είναι:

5.6

Όσον αφορά τις ειδικές ενέργειες, όλα τα επίπεδα θα πρέπει να προωθηθούν από κοινού, χωρίς να αποκλείονται τα μικρο-σχέδια των οποίων φορείς είναι οι πολίτες — και τα οποία συμμετέχουν στην προώθηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο — προς όφελος της υποστήριξης που διατίθεται στα ευρωπαϊκά δίκτυα. Τα κονδύλια που διατίθενται στους διάφορους τύπους ενεργειών οφείλουν να κατανέμονται με μόνο κριτήριο τον αντίκτυπό τους στην ενεργό συμμετοχή των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά και τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία οικοδόμησης της ΕΕ και στον καθορισμό και εφαρμογή των πολιτικών της.

5.7

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τις προτάσεις της Επιτροπής, οι οποίες, σε τεχνικό επίπεδο, στοχεύουν στην επίτευξη μιας αισθητής απλούστευσης των διαδικασιών σε έναν τομέα (την άμεση και ενεργή συμμετοχή του ίδιου του πολίτη) που προσκρούει, αν και σε μικρότερο βαθμό από αλλού, σε γραφειοκρατικά εμπόδια.

5.8

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η «εφεύρεση» ιδίων χαρακτηριστικών μιας ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, τα οποία δεν περιορίζονται στην απλή πρόσθεση των εθνικών ιθαγενειών (ανεξάρτητα από το συμβολικό, οικονομικό, κοινωνικο-πολιτικό, πολιτισμικό ή νομικό χαρακτήρα αυτών των χαρακτηριστικών), συνιστά στο εξής απόλυτη προτεραιότητα για την ΕΕ και ότι η προώθηση της ενεργού συμμετοχής στα κοινά μπορεί να συμβάλει σε αυτό σημαντικά. Είναι έτοιμη να αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί σε αυτή την «εφεύρεση», συντονίζοντας τη διαβούλευση των οργανώσεων της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και ευνοώντας τη διάδοση και το συνυπολογισμό των απόψεων τους από τα λοιπά κοινοτικά θεσμικά όργανα.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/35

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή λαμβάνει υπό σημείωση την πρόταση σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία και την επεξεργασία του, έτσι όπως αυτό περιγράφεται στην παρούσα ανακοίνωση της Επιτροπής για τις ευρωπαϊκές πολιτικές σχετικά με τη νεολαία. Η παρούσα ανακοίνωση παρέχει ένα πλαίσιο εργασίας, το οποίο μπορεί να αποτελέσει βάση για τη μελλοντική ανάπτυξη πολιτικών σε τομείς που επηρεάζουν τη νεολαία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

1.2

Το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό από την ικανότητά της να διαμορφώσει κοινωνίες φιλικές προς τα παιδιά και τους νέους. Με το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία, που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην εαρινή σύνοδό του το 2005 στο πλαίσιο της αναθεωρημένης στρατηγικής της Λισσαβόνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση, αναγνωρίζεται ότι η ένταξη των νέων στην κοινωνία και την επαγγελματική ζωή και η βέλτιστη αξιοποίηση του δυναμικού τους διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην προσπάθεια να εξασφαλιστεί σταθερή πορεία της βιώσιμης ανάπτυξης στην Ευρώπη.

1.3

Αναγνωρίζοντας το πλήθος των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι νέοι στη σημερινή κοινωνία, η ΕΟΚΕ συνέβαλλε τακτικά στην ανάπτυξη πολιτικών για τη νεολαία για πάνω από μια δεκαετία (1). Ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή σημαντικών συζητήσεων για βασικά θέματα, όπως η απασχόληση της νεολαίας, η κοινωνική ένταξη, η εκπαίδευση, η κινητικότητα, η συμμετοχή και ο ρόλος των ΜΚΟ. Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται, επίσης, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση και την ανάγκη για ανάκτηση της εμπιστοσύνης.

1.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά να τοποθετηθεί η νεολαία στο επίκεντρο του πλαισίου αυτού, να ενθαρρυνθεί και να της παραχωρηθεί χώρος για ενεργό συμμετοχή στην ανάπτυξη πολιτικών. Η συμβολή στην αλλαγή αποτελεί ουσιώδες κίνητρο για τη συμμετοχή της νεολαίας. Οι κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα οφείλουν να παράσχουν τους πόρους, την υποστήριξη και τους μηχανισμούς που απαιτούνται προκειμένου να διευκολυνθεί η συμμετοχή των νέων σε όλα τα επίπεδα των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και σε δράσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους. Μόνο πραγματική επιρροή μπορεί να οδηγήσει σε πραγματική υπευθυνότητα.

1.5

Η Ευρώπη χρειάζεται σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, την ακλόνητη δέσμευση της νεολαίας για να οικοδομήσει μια Ευρώπη ολοκληρωμένη, ανταγωνιστική, ασφαλή και χωρίς αποκλεισμούς. Προκειμένου να αποκτήσει η Ευρώπη ένα νόημα για τους νέους, πρέπει να είναι συναφής με τη ζωή τους, να ενδιαφέρεται σαφώς γι' αυτούς και να ανταποκρίνεται με τρόπο ορατό και δημιουργικό στα προβλήματά τους. Παράλληλα, η επιτυχία της πρωτοβουλίας αυτής εξαρτάται από τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων και κυρίως των οργανώσεων νεολαίας, των περιφερειακών και τοπικών αρχών και των κοινωνικών εταίρων. Η ΕΟΚΕ υιοθετεί την ιδέα που προκύπτει από την έκθεση της ομάδας υψηλού επιπέδου για το μέλλον της κοινωνικής πολιτικής σε μια διευρυμένη Ευρώπη: «για την ανάγκη να εξευρεθεί μια νέα ισορροπία μεταξύ των γενιών» για να περάσουμε «από ένα σύμφωνο που εστιάζεται στους ηλικιωμένους και στηρίζεται στο φόβο … σε ένα νέο σύμφωνο που εστιάζεται στους νέους και στηρίζεται στην εμπιστοσύνη … και να μετατρέψουμε όλους τους φόβους αυτούς σε μια διαδικασία “όπου όλοι κερδίζουν” που βασίζεται σε μια θετική αντίληψη του μέλλοντος και μια νέα ισορροπία μεταξύ των γενιών».

1.6

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ανωτέρω ανακοίνωση θα θέσει τη βάση, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, για μεγαλύτερη συνεργασία των υπεύθυνων λήψης αποφάσεων και των νέων. Η πραγματική και η συνεχής συμμετοχή των νέων και των οργανώσεων νεολαίας στην χάραξη και στην εφαρμογή πολιτικών θα διασφαλίσει την αντιμετώπιση των πραγματικών αναγκών των νέων και τη δημιουργία του συναισθήματος ότι η διαδικασία της Λισσαβόνας τους αφορά άμεσα.

2.1

Στην εαρινή σύνοδο της 22ας — 23ης Μαρτίου, οι επικεφαλείς κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ υιοθέτησαν το «Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία» (2). Με την πρόταση του εν λόγω Συμφώνου, οι επικεφαλείς κρατών και κυβερνήσεων της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας και της Σουηδίας διέκριναν τέσσερα κύρια θέματα: τον εύτρωτο χαρακτήρα της νεολαίας, την ανάγκη ανάπτυξης της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών απέναντι στη γήρανση της κοινωνίας, την ανάγκη να αποκτήσουν εφόδια οι νέοι μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισής τους, την ανάγκη καλύτερου συντονισμού σε όλους τους τομείς πολιτικής που αφορούν τη νεολαία.

2.2

Η ανακοίνωση πραγματεύεται ένα φάσμα θεμάτων και τομέων πολιτικής που αφορούν ιδιαίτερα τους νέους της Ευρώπης και χαρακτηρίζονται ως ζωτικής σημασίας στο Λευκό Βιβλίο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Μια νέα πνοή για την ευρωπαϊκή νεολαία» και στο ψήφισμα του Συμβουλίου, που ακολούθησε στις 27 Ιουνίου 2002, το οποίο θέτει το πλαίσιο της πολιτικής για τη νεολαία της Ευρώπης.

2.3

Αποκρινόμενη στα συμπεράσματα του εαρινού Συμβουλίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε ολοκληρωμένες κατευθυντήριες γραμμές στις 12 Απριλίου (3). Η εν λόγω δέσμη κατευθυντηρίων γραμμών, η οποία περιλαμβάνει, αφενός, σύσταση για τη θέσπιση γενικών προσανατολισμών των οικονομικών πολιτικών και, αφετέρου, πρόταση, η οποία ενεκρίθη, για τη θέσπιση πρότασης απόφασης του Συμβουλίου περί προσανατολισμών απασχόλησης, θα μπορέσει να αποτελέσει βάση για τα εθνικά προγράμματα μεταρρύθμισης τα προσεχή τρία έτη που θα καταρτιστούν από τα κράτη μέλη.

2.4

Στην εισαγωγή των γενικών προσανατολισμών τονίζεται η σημασία της εμπλοκής των ενδιαφερομένων μερών στη στρατηγική της Λισσαβόνας και τονίζεται ότι τόσο τα κράτη μέλη όσο και η ΕΕ πρέπει να αξιοποιήσουν κάθε ευκαιρία προκειμένου να εμπλέξουν το περιφερειακό και τοπικό επίπεδο διακυβέρνησης, του κοινωνικούς εταίρους, και την κοινωνία των πολιτών στην εφαρμογή των ολοκληρωμένων κατευθυντηρίων γραμμών.

2.5

Ενώ οι γενικοί οικονομικοί προσανατολισμοί εστιάζονται στη συμβολή των οικονομικών πολιτικών για την πραγμάτωση των στόχων της Λισσαβόνας, οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση συνδέονται ειδικότερα με την ευρωπαϊκή στρατηγική απασχόλησης και στοχεύουν στο συντονισμό των πολιτικών απασχόλησης των κρατών μελών. Στις ολοκληρωμένες κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση, με ιδιαίτερη αναφορά στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία, εντάσσονται ορισμένες δράσεις του συμφώνου. Δυο κατευθυντήριες γραμμές ειδικότερα αντικατοπτρίζουν το περιεχόμενο του Ευρωπαϊκού Συμφώνου: η κατευθυντήρια γραμμή 18 περιλαμβάνει τη δημιουργία οδών απασχόλησης για τους νέους και τη μείωση της ανεργίας των νέων, τον καλύτερο συμβιβασμό του επαγγελματικού βίου και της ιδιωτικής ζωής, και τις υπηρεσίες παιδικής μέριμνας ·η κατευθυντήρια γραμμή 23 περιλαμβάνει τη μείωση του αριθμού των νέων που διακόπτουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση νωρίς, τη βελτίωση της πρόσβασης στην αρχική επαγγελματική εκπαίδευση, τη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένης της μαθητείας και της κατάρτισης για την απόκτηση επιχειρηματικών ικανοτήτων. Εξάλλου η κατευθυντήρια γραμμή 24 περιλαμβάνει τη διεύρυνση της παροχής εκπαίδευσης και εκπαιδευτικών μέσων, την ανάπτυξη πλαισίων για τη στήριξη της διαφάνειας των προσόντων, την αποτελεσματική αναγνώρισή τους, και την επικύρωση της άτυπης κατάρτισης. Στο τέλος των κατευθυντηρίων γραμμών για την εκπαίδευση επαναλαμβάνεται ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να παγιώσουν μια ευρεία εταιρική σχέση για την αλλαγή εμπλέκοντας τους κοινοβουλευτικούς φορείς και τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που βρίσκονται σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

2.6

Με την πρωτοβουλία αυτή τονίζεται ο ρόλος των νέων στους βασικούς τομείς της σύμπραξης της Λισσαβόνας για την μεγέθυνση και την απασχόληση, ιδίως μέσω των ευρωπαϊκών στρατηγικών για την απασχόληση και την κοινωνική ένταξη καθώς και του προγράμματος εργασίας «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010» και υπογραμμίζεται η ανάγκη συνάφειας των διαφόρων πρωτοβουλιών στους παραπάνω τομείς.

2.7

Η έγκριση του Συμφώνου συμπίπτει με την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου εφαρμογής της Λευκής Βίβλου «Μια νέα πνοή για την ευρωπαϊκή νεολαία» του 2001, που συμπεριλήφθηκε στο ψήφισμα του Συμβουλίου του Ιουνίου 2002. Με τον τρόπο αυτό, εγκαθιδρύθηκε ένα πλαίσιο ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα της νεολαίας με σκοπό την ενίσχυση της ενεργού συμμετοχής των νέων ως πολιτών, μέσω της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού, και την ένταξη της διάστασης της νεολαίας στις άλλες πολιτικές.

2.8

Το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία, έτσι όπως υιοθετήθηκε τελικά κατά την εαρινή σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τονίζει την ανάγκη να επωφεληθούν οι νέοι ευρωπαίοι από μια δέσμη πολιτικών και μέτρων που θα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής της Λισσαβόνας με στόχο τη βελτίωση της εκπαίδευσης, της κινητικότητας, της επαγγελματικής ολοκλήρωσης και της κοινωνικής ένταξης των νέων, και τη διευκόλυνση του συμβιβασμού του επαγγελματικού βίου και της οικογενειακής ζωής. Το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία φιλοδοξεί, επίσης, να διασφαλίσει την γενικότερη συνεκτικότητα των πρωτοβουλιών στους τομείς αυτούς και να παράσχει ένα σημείο εκκίνησης για μια ισχυρή και συνεχή κινητοποίηση υπέρ των νέων. Σημειώνει, επίσης, ότι η επιτυχία του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για τη Νεολαία εξαρτάται από την εμπλοκή όλων των ενδιαφερομένων μερών και πρωτίστως των εθνικών, περιφερειακών, και τοπικών οργανώσεων καθώς και των ευρωπαϊκών, περιφερειακών και τοπικών αρχών και των κοινωνικών εταίρων. Προτείνονται γραμμές δράσεις των κρατών μελών σε τρεις τομείς: 1) απασχόληση, ολοκλήρωση και κοινωνική προαγωγή, 2) εκπαίδευση, κατάρτιση και κινητικότητα, και 3) συμβιβασμός του επαγγελματικού βίου και της οικογενειακής ζωής.

3.1

Για την κατάρτιση της παρούσας γνωμοδότησης, η ΕΟΚΕ διοργάνωσε διαβούλευση με εκπροσώπους οργανώσεων νεολαίας στις 6 Σεπτεμβρίου 2005. Τα αποτελέσματα της εν λόγω διαβούλευσης περιλαμβάνονται στη γνωμοδότηση.

3.2

Η συμμετοχή των νέων πρέπει να αποτελεί το σημείο εκκίνησης όλων των πολιτικών. Οιαδήποτε πολιτική απευθύνεται στους νέους πρέπει να χαρακτηρίζεται από τη βασική αρχή της συμμετοχής της νεολαίας: αρχή η οποία επαναλαμβάνεται σε ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδο (4). Μολονότι η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα περί διαβούλευσης με τους νέους σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ιδίως μέσω της διοργάνωσης των «Γενικών συνελεύσεων» το 2005, με λύπη της διαπιστώνει ότι η ανακοίνωση δεν περιγράφει πλήρως με συγκεκριμένες συστάσεις τον τρόπο συμμετοχής των νέων και των οργανώσεων νεολαίας σε επίπεδο κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να χρησιμοποιήσουν δημιουργικότερες μεθόδους για να πλησιάσουν τους νέους και να έλθουν σε επαφή μαζί τους.

3.3

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σπουδαιότητα της ενεργού συμμετοχής και της αυτονομίας της νεολαίας, όχι μόνο στην αγορά εργασίας αλλά στο σύνολο της κοινωνίας. Η ενεργός συμμετοχή των νέων στην κοινωνία και η αυτονομία τους θα πρέπει να αποτελεί, ταυτόχρονα, το στόχο και τη μέθοδο που θα συμβάλει στην προσωπική ανάπτυξη των νέων, στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών, στην κοινωνική τους ένταξη και στην κοινωνική συνοχή γενικώς.

3.4

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με λύπη της ότι οι μηχανισμοί για την πραγματική ανάμιξη των νέων και των οργανώσεών τους δεν περιγράφονται με σαφήνεια στην παρούσα ανακοίνωση. Κατά την ακρόαση, της 6ης Σεπτεμβρίου 2005, που αναφέρεται στο σημείο 3.1, τονίστηκε, για παράδειγμα, από τις οργανώσεις των σπουδαστών, κατά πόσο το γεγονός ότι ανατέθηκε στους νέους η διαχείριση θεμάτων κοινής ωφέλειας — στην περίπτωση αυτή το σύστημα υποχρεωτικής προστασίας των σπουδαστών — επιτρέπει στη νεολαία στο σύνολό της — και όχι μόνο στην οργανωμένη νεολαία — να υπευθυνοποιηθεί και να εκπροσωπήσει τον εαυτό της ως ομάδα. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αναπτύσσουν και να εφαρμόζουν τις πολιτικές τους σε συνεργασία με τους νέους και τις οργανώσεις τους και να ευνοούν σε κάθε βήμα τη συμμετοχή τους. Πρέπει να ζητείται η γνώμη των νέων και των οργανώσεών τους καθώς και των κοινωνικών εταίρων σχετικά με την ανάπτυξη μέτρων που σχετίζονται με την πρωτοβουλία που αφορά τα εθνικά προγράμματα μεταρρύθμισης της Λισσαβόνας και την παρακολούθηση της εφαρμογής τους.

3.5

Η ΕΟΚΕ προσδοκά να λάβει τη συγκεφαλαιωτική έκθεση (5) της Επιτροπής, η οποία τεκμηριώνει το έργο που έχει επιτελεσθεί μέχρι σήμερα στα κράτη μέλη στον τομέα της συμμετοχής των νέων ως τμήμα της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού (6). Ελπίζεται ότι η εν λόγω συγκεφαλαιωτική έκθεση θα παράσχει παραδείγματα ορθών πρακτικών που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν σε άλλα κράτη μέλη.

3.6

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αποσαφηνιστεί ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως των οργανώσεων νεολαίας, στο πλαίσιο του κύκλου της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού. Υπενθυμίζεται ότι στο σημείο 38 των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας περιγράφεται ένας ρόλος για τις μη κυβερνητικές οργανώσεις στην ανοιχτή μέθοδο συντονισμού (7). Λαμβανομένης υπόψη της εμπειρογνωμοσύνης και τεχνογνωσίας της, η ΕΟΚΕ μπορεί να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στον τομέα αυτό και να συμβάλει ώστε να εξευρεθεί και να τεθεί σε κίνηση ένας μηχανισμός στο εσωτερικό της για τη συμμετοχή των νέων και των οργανώσεών τους.

4.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδει το Σύμφωνο στο θέμα της απασχόλησης των νέων. Ωστόσο, το Σύμφωνο για τη Νεολαία πρέπει να αναπτυχθεί και να εφαρμοστεί ως σημαντικός στόχος αυτός καθαυτός και όχι απλώς ως ένα στοιχείο της στρατηγικής της Λισσαβόνας. Εξάλλου, μολονότι η επιτυχία της στρατηγικής της Λισσαβόνας είναι σημαντική για του νέους, οι νέοι είναι εξίσου σημαντικοί για την επιτυχία της στρατηγικής της Λισσαβόνας. Η επένδυση στους νέους είναι ζωτικής σημασίας για να επιτευχθούν υψηλότεροι ρυθμοί μεγέθυνσης και απασχόλησης, συνεχής καινοτομία και ισχυρότερη επιχειρηματικότητα. Η εμπλοκή τους στη στρατηγική, η αίσθηση της ευθύνης και η δέσμευσή τους έναντι των στόχων είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την πραγμάτωση της στρατηγικής της Λισσαβόνας.

4.2

Παρομοίως, η απασχόληση αποτελεί κεντρικό θέμα στις ανησυχίες των Ευρωπαίων πολιτών και πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για την καταπολέμηση της ανεργίας, το απαράδεκτο επίπεδο της οποίας συνιστά πραγματική απειλή για τις κοινωνίες (8). Το ποσοστό ανεργίας των νέων στην Ευρώπη παραμένει πάνω από το διπλάσιο του μέσου όρου του ποσοστού ανεργίας. Πολλοί νέοι αντιμετωπίζουν την πολύ πραγματική πιθανότητα της ανεργίας ή του αγώνα της επιβίωσης με ένα χαμηλό εισόδημα. Οι νέοι που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, οι εθνικές μειονότητες, οι μετανάστες, οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες και οι γυναίκες διατρέχουν ακόμη μεγαλύτερους κινδύνους κοινωνικού αποκλεισμού. Γενικότερα, το σύνολο της νεολαίας είναι αυτό που πλήττεται από τα φαινόμενα της ανασφάλειας, της φτώχειας και των εξαρτήσεων, πράγμα που αποτελεί, ταυτόχρονα, ένα πρωτοφανές ιστορικό δράμα και μια νέα ευκαιρία για να βγει η Ευρώπη από αυτή την πρωτοφανή κατάσταση.

4.3

Οι νέοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να παραμείνουν άνεργοι ή, εάν εργάζονται, να ζουν με χαμηλότερο εισόδημα. (9) Η στρατηγική της Λισσαβόνας αποσκοπεί στη δημιουργία όχι μόνο περισσότερων αλλά και ποιοτικών θέσεων απασχόλησης. Για να καταστεί η πρόσβαση στην αγορά εργασίας μία πραγματική δυνατότητα για κάθε νέο, είναι απαραίτητο να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην κατάλληλη επαγγελματική κατάρτιση, εκπαίδευση και μαθητεία, και στις δυνατότητες για τους νέους να αποκτήσουν τα προσόντα που είναι απαραίτητα για τη ζωή. Είναι σημαντικό εξάλλου, η μάθηση που λαμβάνουν στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος να είναι τέτοια που να επιτρέπει στους νέους να διαχειρίζονται τον επαγγελματικό τους βίο και να χρησιμοποιούν με επιτυχία τους μηχανισμούς κατάρτισης καθ' όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου.

4.4

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την αναγνώριση των δημογραφικών αλλαγών στην Ευρώπη και τις συνδέσεις με την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής μπροστά στις δημογραφικές αλλαγές (10). Για παράδειγμα, η ηλικιακή ομάδα 0-14 ετών θα μειωθεί σε 11 % από το 2000 έως το 2015 και φτάσει το 6 % έως το 2030. Παράλληλα με τις αλλαγές αυτές, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τις κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές αλλαγές στην Ευρώπη. Οι δημογραφικές αλλαγές δεν εξαντλούνται σε στατιστικές και σε αριθμούς, Η εξέταση των κατάλληλων πολιτικών και δράσεων πρέπει να συνεκτιμάται στο πλαίσιο μίας ευρύτερης προοπτικής. Όπως τονίζεται και από την ομάδα υψηλού επιπέδου για το μέλλον της κοινωνικής πολιτικής σε μια διευρυμένη Ευρώπη, η δημογραφική αυτή κατάσταση, που θα έχει ως αποτέλεσμα σημαντική μείωση του σχετικού βάρους της ομάδας των νέων μέχρι το 2025 τουλάχιστο, αποτελεί, εάν αξιοποιηθεί, ευκαιρία δεδομένου ότι συνεπάγεται «μείωση της ζήτησης για κοινωνικούς πόρους» και δυνατότητα πραγματοποίησης ουσιαστικών βελτιώσεων στους τομείς αυτούς χωρίς πρόσθετες δαπάνες.

4.5

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ένα Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για και με τους νέους έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει σημαντικά τις συνθήκες διαβίωσης και τις προοπτικές των νέων στην Ευρώπη και, ταυτόχρονα, θα μπορούσε να ενισχύσει την αποτελεσματική εφαρμογή της στρατηγικής της Λισσαβόνας.

5.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σύμφωνα με τα οποία οι νέοι μπορούν να επωφεληθούν από μια δέσμη πολιτικών και μέτρων πλήρως ενσωματωμένων στην αναθεωρημένη στρατηγική της Λισσαβόνας.

5.2

Η ανακοίνωση της Επιτροπής εντοπίζει τις ακόλουθες πτυχές των ολοκληρωμένων κατευθυντηρίων γραμμών ως σημαντικές για την μεγιστοποίηση του αντίκτυπου του Συμφώνου για τη Νεολαία:

5.3

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με λύπη της ότι, ενώ εντοπίστηκαν ενέργειες για καθένα από τα παραπάνω μέτρα, η Επιτροπή δεν εντοπίζει σαφείς και μετρήσιμους στόχους ούτε για τα κράτη μέλη ούτε για την Επιτροπή. Σε μια χρονική περίοδο που οι πολίτες διερωτώνται για την αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ουσιώδη σημασία να φανεί ότι η Ευρώπη αναλαμβάνει αποτελεσματική δράση. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, είναι απαραίτητο οι στόχοι να είναι σαφείς και να εστιάζονται στα αποτελέσματα.

5.4

Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών πρέπει να ενθαρρυνθούν να ποσοτικοποιήσουν τους στόχους τους και να ορίσουν σαφείς σκοπούς στα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων. Οι εν λόγω σκοποί και στόχοι δεν πρέπει να ανταποκρίνονται μόνο στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέοι στους τομείς που προαναφέρθηκαν αλλά και σε θέματα που έχουν σημαντική επίδραση, έστω και έμμεσα, στην υλοποίηση των στόχων αυτών. Η στέγαση καθώς και η ανάγκη για μια οικογενειακή πολιτική η οποία στοχεύει τους νέους γονείς είναι θεμελιώδη θέματα. Εξίσου σημαντική είναι και η εφαρμογή αποτελεσματικών μηχανισμών συντονισμού, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, ώστε να επιτευχθεί συνοχή σε όλους τους τομείς.

5.5

Η ΕΟΚΕ ζητά την εξέταση των παρακάτω στόχων, ώστε να συμπεριληφθούν στα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων των κρατών μελών στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισσαβόνας:

5.6

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να συνεχίσει τις εργασίες της για την αναγνώριση του έργου της νεολαίας και προσδοκά την υιοθέτηση πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένου του «Youthpass». Ωστόσο, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι το «Youthpass» από μόνο του δεν επαρκεί για να ενισχυθεί η αναγνώριση της εργασίας των νέων. Κατά συνέπεια, προτείνει να συνεργαστεί η Επιτροπή με οργανώσεις των εργοδοτών, εργαζομένων, εκπροσώπους του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος, και αρμόδιους μη κυβερνητικούς οργανισμούς για την ανάπτυξη ευέλικτων μεθοδολογιών για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη συμβολή της εργασίας των νέων για την ανάπτυξή τους, και τις δεξιότητες, τις αξίες, και τη νοοτροπία που αποκτούν οι νέοι από την ενεργό συμμετοχή τους σε οργανώσεις νέων και δραστηριότητες εργασίας των νέων. Η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να διευκολύνει τη διαδικασία αυτή.

5.7

Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες κατέχουν υψηλές θέσεις στην ταξινόμηση της ανταγωνιστικότητας που έχει καταρτίσει το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ έχουν ένα υψηλό επίπεδο επενδύσεων στους τομείς της κοινωνικής πολιτικής και κοινωνικής προστασίας και παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα ανεργίας και χαμηλά επίπεδα φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβαστικές πληρωμές. (12) Τα βιώσιμα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας, που βασίζονται στην αρχή της αλληλεγγύης και έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν προστασία στα άτομα έναντι των σημαντικών κινδύνων που αντιμετωπίζονται στη ζωή, αποτελούν θεμέλιο της επιτυχίας.

5.8

Η ΕΟΚΕ παροτρύνει να εξεταστεί με μεγαλύτερη προσοχή η κατάσταση των νέων στις αγροτικές και στις φτωχές αστικές περιοχές. Οι νέοι συχνά μειονεκτούν εξαιτίας της περιοχής στην οποία διαμένουν. Σε πολλές αγροτικές και φτωχές αστικές περιοχές, οι νέοι δεν έχουν πρόσβαση σε εκπαίδευση, κατάρτιση υψηλής ποιότητας, κινητικότητα, υγειονομικές υπηρεσίες, δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, δυνατότητες απασχόλησης ή ευκαιρίες συμμετοχής στην οργανωμένη κοινωνία των πολιτών. Πρέπει να θεσπιστούν συγκεκριμένα μέτρα που να διασφαλίζουν ότι οι νέοι σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές μπορούν να επωφελούνται πλήρως από διάφορες δυνατότητες και να επιλέγουν στη ζωή τους. Η απομάκρυνση πολλών αγροτικών περιοχών από τα κέντρα σημαίνει ότι οι νέοι δεν έχουν καλή πρόσβαση στην ενημέρωση, ιδίως σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες.

5.9

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση μελέτης σχετικά με την κοινωνική ένταξη των νέων που βρίσκονται σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση για το 2005. Ωστόσο, τα κράτη μέλη πρέπει να επιταχύνουν τις προσπάθειές τους για την εξάλειψη της παιδικής φτώχειας και να θέσουν άμεσους στόχους. Η εκπλήρωση των προσπαθειών αυτών απαιτεί ένα πλήρες, σταθερό, και πλούσιο πρόγραμμα δράσης που να ανταποκρίνεται στην πολυδιάστατη φύση της παιδικής φτώχειας. Η παιδική φτώχεια έχει έντονο αντίκτυπο στα παιδιά και επιδρά σε ένα πλήθος τομέων όπως η υγεία, η εκπαίδευση και ακόμη οι μελλοντικές «ευκαιρίες ζωής» ενός παιδιού για διαφυγή από την παγίδα της φτώχειας. Τα κράτη μέλη πρέπει να προβούν στην άμεση εφαρμογή πολιτικών οι οποίες αντιμετωπίζουν το πλήρες φάσμα των παραπάνω θεμάτων.

5.10

Η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να εντάξει τις ειδικές ανάγκες σε όλες τις πολιτικές, γεγονός που επιβεβαιώνει από το 2003 ρητά στο έγγραφό της «Ίσες ευκαιρίες για τα άτομα με αναπηρίες: ένα ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης» (13). Κατά συνέπεια, η Επιτροπή έχει χρέος να συμπεριλάβει την καταπολέμηση των διακρίσεων σε όλες τις δράσεις της. Η ένταξη της πτυχής των ειδικών αναγκών σε όλες τις πολιτικές είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης και ισότιμη συμμετοχή και ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες στην κοινωνία. Προκειμένου καλυφθούν πλήρως οι νέοι με ειδικές ανάγκες από την πολιτική για τη νεολαία, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα ακόλουθα σημεία πρέπει να περιληφθούν στην ανακοίνωση: ισότιμη συμμετοχή στις δραστηριότητες του προγράμματος για τη νεολαία, ισότιμη πρόσβαση στην ενημέρωση σχετικά με την πολιτική για τη νεολαία και τα έργα υπέρ των νέων, και μέτρα ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης.

5.11

Οι νέοι δεν αποτελούν ομοιογενή κατηγορία. Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά κατά την χάραξη των εθνικών πολιτικών να γίνεται η δέουσα διαφοροποίηση και να λαμβάνονται υπόψη τόσο οι ανάγκες της αγοράς εργασίας όσο και οι ανάγκες των ατόμων. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διεξαγάγει ανάλυση της κατάστασης και των αναγκών των νέων στην Ευρώπη.

6.1

Η ΕΟΚΕ επαινεί την Επιτροπή για τη συμπερίληψη της ενεργού συμμετοχής των νέων ως πολιτών στην παρούσα πρωτοβουλία παρά το γεγονός ότι το στοιχείο αυτό δεν συμπεριλήφθηκε στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόταση της Επιτροπής για διατήρηση και παγιοποίηση των τεσσάρων σημερινών σκοπών, δηλ.: της συμμετοχής, της ενημέρωσης, των εθελοντικών δραστηριοτήτων και της γνώσης περί θεμάτων που αφορούν τη νεολαία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι σημείο εστίασης της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού πρέπει να αποτελεί στο εξής η παραγωγή απτών αποτελεσμάτων. Συνεπώς, όπου εντοπίζονται ελλείψεις στο σύστημα και στη διαδικασία της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού, αυτές θα πρέπει να σημειωθούν και να αντιμετωπιστούν.

6.2

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι τα κράτη μέλη θα υποβάλουν έκθεση για τους κοινούς σκοπούς που αφορούν τη συμμετοχή και την ενημέρωση έως το τέλος του 2005 και ότι το 2006 θα ακολουθήσουν εκθέσεις για τις εθελοντικές δραστηριότητες και για την καλύτερη γνώση περί θεμάτων που αφορούν τη νεολαία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ζητά μεγαλύτερη συνεργασία και τονίζει την αξία της συμμετοχής όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, ιδίως των νέων και των οργανώσεων νεολαίας, στην κατάρτιση των εκθέσεων προόδου των κρατών μελών. Προς όφελος της διαφάνειας, είναι, επίσης, σημαντικό η κατάρτιση των εν λόγω εκθέσεων να είναι δημόσια ή/και τουλάχιστον να διατίθενται οι εκθέσεις δημοσίως, όταν περατωθούν. Οι ΜΚΟ θα πρέπει, επίσης, να ενθαρρυνθούν και να υποστηριχθούν με οικονομικά μέσα για να προβούν σε δική τους εκτίμηση της διαδικασίας της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού.

6.3

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα οιασδήποτε πολυφωνικής δημοκρατίας. Στο πλαίσιο αυτό, οι οργανώσεις των νέων διαδραματίζουν πολύτιμο ρόλο όσον αφορά την ενεργό συμμετοχή των νέων στα κοινά. Επιτελούν το έργο αυτό εργαζόμενες άμεσα με τους νέους, και υπέρ των νέων, αναπτύσσοντας τα προσωπικά τους προσόντα και την αυτοπεποίθηση, έτσι ώστε να αξιοποιήσουν οι νέοι τις δυνατότητές τους και βελτιστοποιήσουν την κατάστασή τους και την ποιότητα ζωής τους. Οι εν λόγω οργανώσεις λειτουργούν σε επίπεδο βάσης, καταπιάνονται με τοπικά θέματα με την υποστήριξη ατόμων και ομάδων στην περιοχή τους. Εργάζονται, επίσης, για να προαγάγουν και να αναπτύξουν την ικανότητα των νέων να επιλύουν τα προβλήματά τους. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις νέων πρέπει να χρηματοδοτούνται κατάλληλα και να τους δοθούν τόσο η απαραίτητη αναγνώριση όσο και τα κατάλληλα μέσα προκειμένου να μπορούν να συμμετέχουν ουσιαστικά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων και στην κοινωνία σε όλα τα επίπεδα.

6.4

Στις συζητήσεις της σχετικά με την αντιπροσωπευτικότητα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στον αστικό διάλογο, η ΕΟΚΕ τόνισε επανειλημμένα (14) ότι μόνο μια σαφώς αποδεδειγμένη αντιπροσωπευτικότητα μπορεί να δώσει στους φορείς της κοινωνίας των πολιτών το δικαίωμα να συμμετέχουν αποτελεσματικά στη διαδικασία της διαμόρφωσης και προετοιμασίας των κοινοτικών αποφάσεων, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση των κοινωνικών εταίρων στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου.

6.5

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με λύπη της ότι η κύρια συμβολή των εθελοντών στην κοινωνία, την οποία τόνισε η Επιτροπή, σχετιζόταν με το ρόλο των εθελοντών στις φυσικές καταστροφές. Μολονότι ο ρόλος αυτός είναι αξιόλογος, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να αναγνωρίσουν και να τονίσουν το συνεχή ρόλο που διαδραματίζουν οι εθελοντές σε ένα ευρύ φάσμα μη κυβερνητικών οργανώσεων σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να προωθήσουν δράσεις εθελοντισμού ακόμη και με κατάλληλες φορολογικές πολιτικές, αναγνωρίζοντας ότι αυτές οι δράσεις εθελοντισμού όχι μόνον ικανοποιούν τις ψυχολογικές και ηθικές απαιτήσεις των νέων, αλλά συμβάλλουν στην ανάπτυξη αναρίθμητων κοινωνικών και βοηθητικών υπηρεσιών ή στη μείωση του κόστους τους.

6.6

Η ΕΟΚΕ λυπάται για το γεγονός ότι οι προτεινόμενες ενέργειες είναι ελάχιστες και δεν διακρίνονται από στόχους ή σαφείς σκοπούς. Πρόκειται για μια χαμένη ευκαιρία προόδου του βασικού αυτού στοιχείου.

6.7

Τα ευρωπαϊκά προγράμματα μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο συμβάλλοντας στους στόχους της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού και του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για την Νεολαία και ενισχύοντας τη συμμετοχή των νέων σε άλλες πολιτικές που τους αφορούν. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άποψη της Επιτροπής ότι τα έργα που ενθαρρύνουν τους νέους να καταστούν ενεργοί πολίτες, οι οποίοι συμμετέχουν στα κοινά, και στόχο έχουν να τους βοηθήσουν να αναπτύξουν τις ικανότητές τους, θα πρέπει να αναπτύσσονται σε τοπικό, περιφερειακό, και ευρωπαϊκό επίπεδο στο πλαίσιο των διαφόρων ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Ωστόσο, μολονότι πολλά προγράμματα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το σκοπό αυτό, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν από τους νέους και για τους νέους και τις οργανώσεις των νέων ώστε να καταστούν πιο φιλικά για τους νέους. Η χρήση διαφόρων προγραμμάτων, ειδικότερα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και των διαρθρωτικών ταμείων, αποτελεί σημαντική ευκαιρία για να περάσει η πολιτική για τη νεολαία από τη ρητορική στην πράξη. Διάφορα έργα που αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης ή την προώθηση της απασχόλησης των νέων συχνά είναι πολύ μικρά ώστε να χρηματοδοτηθούν από τα ταμεία αυτά. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεργαστούν με τις οργανώσεις των νέων προκειμένου να διευκολύνουν τη χρήση της κοινοτικής χρηματοδότησης των προγραμμάτων υπέρ των νέων της Ευρώπης.

6.8

Η ΕΟΚΕ φρονεί το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για τη Νεολαία είναι το πρόγραμμα που έχει τις περισσότερες δυνατότητες να προωθήσει την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των νέων και να προαγάγει την ενεργό συμμετοχή στα κοινά. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία για ένα νέο πρόγραμμα «Νεολαία σε δράση» για την περίοδο 2007-2013 και θα συνεχίσει να συμμετέχει ενεργά στην προπαρασκευαστική διαδικασία. Λαμβάνοντας υπόψη την διεύρυνση του προγράμματος και την αυξανόμενη βούληση των νέων να επωφεληθούν από αυτό, η ΕΟΚΕ απευθύνει θερμή έκκληση στο Συμβούλιο να υποστηρίξει την πρόταση για μια μέτρια αύξηση του προγράμματος σε 1,200 δις €. Εξάλλου, κρίνει ότι πρέπει να διεξαχθούν τακτικές διαβουλεύσεις με τους νέους, τις ευρωπαϊκές οργανώσεις των νέων και το Ευρωπαϊκό Φόρουμ της Νεολαίας σχετικά με την εκτέλεση του προγράμματος. Η ΕΟΚΕ καλεί τα εθνικά οικονομικά και κοινωνικά συμβούλια να συμμετάσχουν σε καινοτόμους πειραματισμούς για να διευκολύνουν τη συμμετοχή των νέων στις διαδικασίες διαβουλεύσεων και να ανταλλάσσουν τις ορθές πρακτικές τους σχετικά με το θέμα της θέσης των νέων στη λειτουργία τους.

7.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση της Επιτροπής για εστίαση του ενδιαφέροντος καταρχήν στους τομείς πολιτικής που καλύπτει το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Νεολαία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία μίας ολοκληρωμένης και διατομεακής πολιτικής για τη νεολαία κατά την ανάπτυξη πολιτικών στον τομέα αυτό.

7.2

Η οριζόντια προσέγγιση στην ανάπτυξη πολιτικών θα διασφαλίσει μια πιο συντονισμένη και αποτελεσματική στρατηγική. Τα κράτη μέλη διεξάγουν τακτικές διαβουλεύσεις με οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων κατά την ανάπτυξη πολιτικών, όπως είναι οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση. Ομοίως, τα κράτη μέλη πρέπει να διαβουλεύονται με τους νέους και τις οργανώσεις τους σχετικά με πολιτικές που τους αφορούν.

7.3

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι στη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της «Η παχυσαρκία στην Ευρώπη — Ρόλος και ευθύνες των εταίρων της κοινωνίας των πολιτών» (15) τονίζεται πως στην ΕΕ-25 υπάρχουν 14 εκατομμύρια υπέρβαρα παιδιά, μεταξύ των οποίων 3 εκατομμύρια παχύσαρκα. Ακόμα πιο ανησυχητικό, όμως, είναι το γεγονός ότι ο αριθμός αυτός αυξάνεται κατά περισσότερο από 400.000 το χρόνο. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για συλλογική συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών, συμπεριλαμβανομένων και των νέων.

7.4

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται το πρωταρχικό ενδιαφέρον της Επιτροπής για δράσεις για την υγεία των παιδιών και των νέων και ειδικότερα για τρόπους ζωής που προάγουν την καλή υγεία. Υποστηρίζει ότι οι δράσεις αυτές έχουν πραγματική επίδραση στους πολίτες και είναι επειγόντως απαραίτητες. Γι' αυτό ζητά η πρωτοβουλία στήριξης τέτοιου είδους δράσεων, που προβλέπεται για το 2006, να αρχίσει το 2005, λαμβανομένων, επίσης, υπόψη των διαβουλεύσεων και των πρωτοβουλιών που έχουν ήδη ξεκινήσει.

7.5

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη διεξαγωγή έρευνας δυνάμει του 7ου προγράμματος-πλαισίου για την έρευνα σχετικά με τον αντίκτυπο της συμμετοχής των νέων στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και σε εθελοντικές δραστηριότητες. Η έκθεση αυτή θα μπορούσε ενδεχομένως να ενημερώσει για τον αντίκτυπο της συμμετοχής.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/42

1.1

Η λογική και οι αναλύσεις, που οδήγησαν την ΕΟΚΕ στο σημείο να υιοθετήσει τη γνωμοδότησή της (28 Οκτωβρίου 2004) με συντριπτική πλειοψηφία, εξακολουθούν πάντα να ισχύουν, γι' αυτό και τα επιχειρήματα και οι συστάσεις της δεν έχουν αλλάξει. Όντως, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, οι ιδιοτροπίες που παρουσίασε η διαδικασία για την κύρωση του σχεδίου συντάγματος επιβεβαιώνουν τις θέσεις της.

1.2

Για παράδειγμα, τα αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες, από ότι δείχνουν την αδυναμία των κρατών μελών και των ευρωπαϊκών οργάνων να παρουσιάσουν στους πολίτες την ίδια την Ευρώπη και τον τρόπο με τον οποίο οικοδομεί συμβιβασμούς, καταμαρτυρούν την ύπαρξη ενός χάσματος μεταξύ των πολιτών και του ευρωπαϊκού σχεδίου. Αυτό το χάσμα δεν παρατηρείται αποκλειστικά σε αυτές τις χώρες, ούτε οφείλεται μόνο σε λόγους επικοινωνίας ή συγκυρίας, αλλά θέτει εν αμφιβόλω τη φύση του συμβιβασμού και, κατά συνέπεια, τη μέθοδο οικοδόμησής του.

1.3

Αξίζει να επαναληφθούν τα «σαφή μηνύματα» τα οποία, σύμφωνα με τη γνωμοδότηση που εξέδωσε η ΕΟΚΕ τον Οκτώβριο του 2004, θα έπρεπε να περάσουν στην κοινωνία των πολιτών:

1.4

Παρά τις διάφορες ελλείψεις που επισήμανε στη Συνταγματική Συνθήκη, η ΕΟΚΕ υποστήριξε σθεναρά ότι η ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών έπρεπε να συμπαραταχθεί με τις επιτυχίες της Συνταγματικής Συνθήκης, έτσι ώστε να αντισταθμιστούν οι ελλείψεις που προαναφέρθηκαν.

1.5

Οι ελλείψεις που εντοπίστηκαν από την ΕΟΚΕ είναι, μεταξύ άλλων, οι ακόλουθες:

1.6

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, όλες αυτές οι παρατηρήσεις διατηρούν τον επίκαιρο χαρακτήρα και την ισχύ τους. Στη γνωμοδότηση που εξέδωσε τον Οκτώβριο του 2004, η ΕΟΚΕ υποστήριξε με σθένος όχι μόνο την κύρωση της Συνταγματικής Συνθήκης, αλλά και την ανάγκη να βοηθηθούν οι πολίτες Ε.Ε. να συνειδητοποιήσουν τη δημοκρατική διαδικασία που καθιερώνεται με το Σχέδιο Συντάγματος και τα πλεονεκτήματά που προσφέρει.

1.7

Παράλληλα, οι συζητήσεις γύρω από την διαδικασία κύρωσης, κατέδειξαν ότι μία από τις κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ε.Ε. είναι η διατήρηση και η διασφάλιση της ανάπτυξης, της απασχόλησης και της ευημερίας, για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενεές. Από το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο (αριθ. 63, Σεπτέμβριος 2005)προκύπτει ότι το θέμα αυτό ευρίσκεται στο επίκεντρο των ανησυχιών που διακατέχουν τους ευρωπαίους πολίτες.

1.8

Ένα ουσιαστικό σκέλος της απάντησης στην πρόκληση αυτή μπορεί να εντοπιστεί στους στόχους που ορίσθηκαν με τη στρατηγική της Λισσαβόνας, όπως προσδιορίστηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων το 2000, μιας στρατηγικής η οποία προσφέρει μια συγκεκριμένη προοπτική για το μέλλον της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

1.9

Ωστόσο, πρέπει να αναγνωριστεί ότι, μετά από πέντε χρόνια εντατικών συζητήσεων και δραστηριοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα μέχρι τούδε αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά και η εφαρμογή της στρατηγικής δεν προχώρησε.

1.10

«Παρά την αδιαμφισβήτητη πρόοδο, παρατηρούνται ελλείψεις και προφανείς καθυστερήσεις» σημείωσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το Μάρτιο του 2005. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτές τις ελλείψεις και καθυστερήσεις, οι περισσότεροι όμως θα συμφωνούσαν με τις ακόλουθες δύο παρατηρήσεις:

1.11

Έτσι, το Μάρτιο του 2005, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπογράμμισε την ανάγκη να υιοθετήσει η κοινωνία των πολιτών τους στόχους της στρατηγικής της Λισαβόνας και να συμμετάσχει στην προσπάθεια για την υλοποίησή τους.

1.12

Στα πλαίσια αυτά, είναι πάρα πολύ σαφές ότι το μέλλον της ευρωπαϊκής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου του κοινωνικού προτύπου της, το οποίο αποτελεί βασικό σκέλος της συλλογικής ταυτότητας των ευρωπαίων πολιτών και στοιχείο με το οποίο ταυτίζονται έντονα, θα εξαρτηθεί από την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής της Λισαβόνας. Κατά συνέπεια, η πρόκληση δεν έχει τόσο πολύ σχέση με το μέλλον της Συνταγματικής Συνθήκης -όσο σημαντική κι αν είναι αυτή — αλλά με τη δημιουργία των συνθηκών που θα επιτρέψουν στους ευρωπαίους πολίτες να ασπασθούν εκ νέου το ευρωπαϊκό εγχείρημα πάνω στη βάση ενός κοινού οράματος για το είδος της κοινωνίας που επιθυμούν.

1.13

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η ΕΟΚΕ, στη γνωμοδότηση που εξέδωσε τον Οκτώβριο του 2004, συνδέει τη Συνταγματική Συνθήκη με τη στρατηγική της Λισαβόνας και υποστηρίζει ότι:

«Η εν λόγω στρατηγική κρίνεται σκόπιμο να εκτεθεί κατά τις συζητήσεις διότι περιλαμβάνει ένα μελλοντικό όραμα για κάθε ευρωπαίο πολίτη: ανταγωνιστικότητα, πλήρης απασχόληση, ανταλλαγή γνώσεων, επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό, οικονομική μεγέθυνση, αλλά και προστασία του πλαισίου και της ποιότητας ζωής μέσω της βιώσιμης ανάπτυξης…»

2.1

Για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ε.Ε., πρέπει να «επανανομιμοποιηθεί» η διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, με βάση μια νέα αντίληψη της δημοκρατίας η οποία να προσδίδει καθοριστικό ρόλο στην κοινωνία των πολιτών και στους θεσμούς μέσω των οποίων εκπροσωπείται.

2.2

Για να γίνει αυτό, πρέπει να αναγνωριστεί ότι η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη δημόσια διαδικασία λήψης αποφάσεων αποτελεί ουσιαστικό μέσο για την ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμότητας των ευρωπαϊκών θεσμών και δράσεων. Επιπλέον, ο ρόλος της είναι ακόμη πιο ουσιαστικός όσον αφορά στη δημιουργία ενός κοινού οράματος σχετικά με το νόημα και την πορεία της «Ευρώπης», δηλαδή στην επίτευξη μιας νέας συναίνεσης με βάση την οποία θα πρέπει να διευκολύνεται η πρόοδος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και να μπορεί να προσδιοριστεί και να εφαρμοστεί για την Ευρώπη του αύριο ένα πρόγραμμα που θα ανταποκρίνεται περισσότερο στις προσδοκίες των πολιτών της.

2.3

Τα όργανα της Ε.Ε. και οι κυβερνήσεις των κρατών μελών πρέπει να ενθαρρύνουν την καλλιέργεια μιας αυθεντικής αντίληψης της επικουρικότητας, η οποία καλύπτει όχι μόνον τις διάφορες βαθμίδες διοίκησης, αλλά και τα διάφορα συστατικά στοιχεία της κοινωνίας και μάλιστα με τέτοιο τρόπο, ώστε θα καταδεικνύεται στους ευρωπαίους πολίτες ότι η Ε.Ε. αναλαμβάνει δράση μόνο στην περίπτωση που μπορεί να προκύψει συγκεκριμένη πρόσθετη αξία και σεβόμενη την αρχή της βελτίωσης της νομοθεσίας.

2.4

Σύμφωνα με τα τελευταία πορίσματα του Ευρωβαρομέτρου, 53 % των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι πιστεύουν ότι η γνώμη τους δεν υπολογίζεται στην Ε.Ε.. Μόνο 38 % πιστεύουν το αντίθετο.

2.5

Από αυτά προκύπτει η ανάγκη για τη δημιουργία και τη χρήση μέσων που θα επιτρέψουν στους ευρωπαίους πολίτες να αισθάνονται ότι η προσπάθειας για τον προσδιορισμό ενός σχεδίου για τη διευρυμένη Ευρώπη, ενός σχεδίου που θα είναι πραγματικά περιεκτικό και θα ενθαρρύνει τους πολίτες να υποστηρίξουν και να ταυτιστούν με τη διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, τους αφορά πράγματι άμεσα.

2.6

Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να τονιστεί ότι η δημοκρατική νομιμότητα της Ε.Ε. δεν στηρίζεται αποκλειστικά στον σαφή προσδιορισμό των εξουσιών και των αρμοδιοτήτων των οργάνων της. Παράλληλα, προϋποθέτει ότι:

2.7

Κατά την ΕΟΚΕ, η διαδικασία για την κύρωση της Συνταγματικής Συνθήκης, η οποία επί του παρόντος έχει ανασταλεί ή καθυστερήσει, εμπερικλείει ένα βασικό παράδοξο: η ανυπαρξία Συνταγματικής Συνθήκης, και ιδιαιτέρως των διατάξεων που περιλαμβάνονται στον τίτλο VI σχετικά με το δημοκρατικό βίο στην Ε.Ε., τονίζει ακόμη περισσότερο την αναγκαιότητά της. Γι' αυτό και μια από τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ε.Ε. για να βρει τρόπο να περάσει αυτό το ουσιαστικής σημασίας μήνυμα.

2.8

Κατά την ΕΟΚΕ, η λογική στην οποία στηρίζονται οι διατάξεις της Συνταγματικής Συνθήκης σχετικά με τη συμμετοχική δημοκρατία και τον κοινωνικό διάλογο εξακολουθεί να ισχύει απόλυτα. Συνεπώς, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί πρέπει να επενδύσουν στη λογική της Συνταγματικής Συνθήκης και να καθιερώσουν μια γνήσια συμμετοχική δημοκρατία.

2.9

Η ανάγκη για την τόνωση της συμμετοχής προσλαμβάνει ακόμη πιο επείγοντα χαρακτήρα δεδομένου ότι, παρά τα όσα συνέβησαν στο πρόσφατο παρελθόν, οι πολίτες της Ε.Ε. περιμένουν πολλά από αυτήν. Η προαναφερθείσα έρευνα του Ευρωβαρομέτρου καταδεικνύει ότι περίπου 60 % των πολιτών της Ε.Ε. τάσσεται υπέρ της περαιτέρω ολοκλήρωσης αυτής (διάφορες άλλες σφυγμομετρήσεις κατέληξαν σε παρόμοια πορίσματα). Τα αποτελέσματα δείχνουν επίσης ότι, ενόψει των προκλήσεων που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, όπως είναι η καταπολέμηση της ανεργίας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, οι ευρωπαίοι πολίτες επιθυμούν την ενίσχυση του ρόλου της Ε.Ε.

2.10

Τον Οκτώβριο του 2004, η ΕΟΚΕ υποστήριζε ήδη ότι, προκειμένου να ξεπεραστούν οι ελλείψεις της Συνθήκης και να εξασφαλισθεί η κύρωσή της με την ανασύνταξη της κοινωνίας των πολιτών, πρέπει να ληφθεί σειρά μέτρων για την οικοδόμηση του προτεινόμενου θεσμικού πλαισίου, μαζί με μια σειρά λειτουργικών μέτρων για τη βελτίωσή του. Ιδιαιτέρως, η ΕΟΚΕ υποστήριζε ότι:

2.11

Κατ' αυτόν τον τρόπο, η ΕΟΚΕ προσπάθησε να πείσει τις κυβερνήσεις των κρατών μελών και τα όργανα της Ε.Ε. ότι είναι απολύτως απαραίτητο να εξασφαλίσουν την υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών και των αντιπροσωπευτικών οργανώσεών της για το πνεύμα αλλά και το γράμμα της Συνταγματικής Συνθήκης.

2.12

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η «ευρεία συζήτηση» που προβλέπεται από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στη δήλωση που εξέδωσαν τον Ιούνιο δεν διεξάγεται σήμερα. Πιστεύει δε ότι η συζήτηση αυτή πρέπει να ξαναρχίσει το συντομότερο δυνατόν. Όμως, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μια τέτοια συζήτηση θα ήταν αντιπαραγωγική, εκτός εάν διασκεδαστούν οι ανησυχίες του κοινού σχετικά με τη φύση τις διαδικασίες για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και ιδιαιτέρως τις δημοκρατικές πτυχές αυτής της.

2.13

Η περίοδος προβληματισμού που αποφασίστηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων των κρατών μελών τον περασμένο Ιούλιο πρέπει βεβαίως να χρησιμοποιηθεί για την ανεύρεση τρόπων για την αντιμετώπιση της πολιτικής και θεσμικής κατάστασης που δημιουργήθηκε μετά τα αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες.

2.14

Όμως, κατά την ΕΟΚΕ, η περίοδος προβληματισμού πρέπει πάνω απ' όλα να αξιοποιηθεί στα πλαίσια της προσπάθειας να τεθούν τα θεμέλια ενός κοινού λαϊκού οράματος σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης και για τη σύναψη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ αυτής και των πολιτών της, για την επίτευξη μιας νέας συναίνεσης που θα καθιερώσει το πλαίσιο στο οποίο θα μπορούν να εντάσσονται οι πολιτικές που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστούν η οικονομική ανάπτυξη, η απασχόληση και η ευημερία. Κατ' αυτή την έννοια, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών «πρέπει να επανατοποθετήσουν την Ε.Ε. στην καρδιά των χωρών τους».

2.15

Πρέπει οπωσδήποτε να καταδειχτεί ότι «η συμμετοχική δημοκρατία» και «ο κοινωνικός διάλογος» δεν είναι απλώς συνθήματα, αλλά ουσιαστικές αρχές από τις οποίες εξαρτάται η επιτυχία των πολιτικών της Ε.Ε. και, κατά συνέπεια, το μέλλον της.

2.16

Είναι λοιπόν απαραίτητο να υπάρξει μέριμνα για την όσο το δυνατόν ευρύτερη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε εθνική, τοπική και περιφερειακή κλίμακα σε όλες τις συζητήσεις και τους διάλογους που θα διεξαχθούν στο μέλλον, να ενθαρρυνθούν οι πολίτες Ε.Ε. να εκδηλώσουν τις προσδοκίες τους και, για να γίνει αυτό, να εφαρμοστεί μια γνήσια στρατηγική ακροάσεων και διαλόγου γύρω από τις πολιτικές της Ε.Ε. και για τις προσδοκίες που τρέφουν οι πολίτες όσον αφορά στο κοινό τους μέλλον.

2.17

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ θα μελετήσει με προσοχή το «Σχέδιο Δ» της Επιτροπής, ιδιαίτερα μάλιστα εφόσον είναι πεπεισμένη ότι, προς το παρόν, ο διάλογος δεν έχει ακόμη πραγματικά αρχίσει και η μέθοδος, το χρονοδιάγραμμα, και τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για την προώθηση του διαλόγου αυτού σε κάθε προσχωρούσα χώρα, αλλά και σε ενδοκοινοτική κλίμακα, θα είναι αποφασιστικής σημασίας. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι έχει επανειλημμένα επιδοκιμάσει τις απόψεις που εκφράστηκαν από την αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κυρία Margot Wallström, ότι η επικοινωνία είναι μια αμφίδρομη διαδικασία και ότι «η Ευρώπη» πρέπει να ακούει καλύτερα. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η λέξη «ακούει» δε σημαίνει απαραιτήτως «ακολουθεί», σημαίνει όμως «προωθεί τη συμμετοχή» και θα έπρεπε να σημαίνει «κατανοεί».

3.1

Γενικότερα, η ΕΟΚΕ εξέφρασε ικανοποίηση διαπιστώνοντας ότι άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι η Ε.Ε. πρέπει να εξοπλιστεί με μια αυθεντική επικοινωνιακή στρατηγική και ότι θα πρέπει να επανεξετάσει και να ενισχύσει τα επικοινωνιακά εργαλεία που έχει στη διάθεσή της. Εξάλλου, επικρότησε την έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 26ης Απριλίου 2005 σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής της Ε.Ε. στο χώρο της πληροφόρησης και της επικοινωνίας καθώς και την υιοθέτηση, στις 20 Ιουλίου 2005, του σχεδίου δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καλύτερη προβολή της Ευρώπης.

3.2

Η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει και αυτή στρατηγικό σχέδιο επικοινωνίας, το οποίο και αναθεωρεί τακτικά. Εξάλλου, το Δεκέμβριο του 2004, το Προεδρείο της ενέκρινε μια γενική στρατηγική προσέγγιση του ζητήματος της «επικοινωνιακής προβολής της Ευρώπης». Και στις δύο περιπτώσεις, αναζήτησε να ενδυναμώσει των το συνδετικό ρόλο που διαδραματίζουν τα μέλη της και οι οργανώσεις που εκπροσωπούν. Η ΕΟΚΕ συμμετείχε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το 2004 στην επονομαζόμενη «πρωτοβουλία Wicklow», καταθέτοντας συγκεκριμένα στρατηγικό έγγραφο με τίτλο «Το γεφύρωμα του χάσματος» στην άτυπη υπουργική διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Άμστερνταμ γύρω από το θέμα με ποιο τρόπο η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών εν γένει — και ιδιαιτέρως η ΕΟΚΕ — θα έπρεπε να συμμετέχει στενότερα στην επικοινωνιακή διαδικασία.

3.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το αίτημα που υπέβαλε τον Νοέμβριο του 2004 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την κατάρτιση μιας συνεκτικής επικοινωνιακής στρατηγικής για την Ε.Ε. Συνεργαζόμενη στενά με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ΕΟΚΕ διοργάνωσε φόρουμ σχετικά με την επικοινωνιακή πρόκληση το οποίο αποσκοπεί να επιτρέψει στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να συμβάλουν με τις απόψεις τους στην τρέχουσα διαδικασία προβληματισμού, απόψεις τις οποίες θα μπορούσε να συνεκτιμήσει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά την κατάρτιση της αναμενόμενης συμβουλευτικής Λευκής Βίβλου για την επικοινωνιακή στρατηγική.

3.4

Η ΕΟΚΕ, η οποία διοργάνωσε παρόμοιο φόρουμ των ενδιαφερόμενων μερών σχετικά με την πολιτική για τη βιώσιμη ανάπτυξη, τον Απρίλιο του 2005, είναι έτοιμη και πρόθυμη να διοργανώσει παρόμοιες διαβουλεύσεις και ακροάσεις γύρω από σημαντικά πολιτικά θέματα, ενδυναμώνοντας τη φωνή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και βοηθώντας τις «Βρυξέλλες» να ακούσουν καλύτερα.

3.5

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ τονίζει με έμφαση τον καθοριστικό ρόλο που ελπίζει ότι θα εξακολουθήσει να διαδραματίσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ως ο πρώτος και ο πλέον ζωτικός παράγων του εγχειρήματος για την κάλυψη του δημοκρατικού ελλείμματος. Η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη να προσφέρει υποστήριξη ως εταίρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όπως έκανε με δική της πρωτοβουλία και κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συντακτικής Συνέλευσης, με τη διοργάνωση ακροάσεων και φόρουμ για θέματα επί των οποίων το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιθυμεί να συμβουλευτεί ιδιαιτέρως την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.

3.6

Το σκεπτικό αυτό οδηγεί την ΕΟΚΕ στο σημείο θα δώσει έμφαση σε δύο καθοριστικής σημασίας θέματα. Πρώτον, παρότι επιδοκιμάζει την πρόσθετη έμφαση που δίνεται στις στρατηγικές και τα μέσα επικοινωνίας, θεωρεί ότι πρέπει να επαναληφθεί ότι οιαδήποτε επικοινωνιακή προσέγγιση είναι τόσο καλή όσο το περιεχόμενο του μηνύματος που μεταφέρει. Συνεπώς, η επικοινωνία είναι ένας συμπληρωματικός μηχανισμός και όχι αυτοσκοπός. Δεύτερον, ενώ υποστηρίζει πλήρως τη διττή διαδικασία για την καθιέρωση μιας επικοινωνιακής στρατηγικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο και για την ενίσχυση των μέσων επικοινωνίας, θεωρεί ότι η δράση που αναλαμβάνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να εκληφθεί ότι συμπληρώνει της επικοινωνιακές προσπάθειες που γίνονται στα κράτη μέλη. Συνεπώς, μια τέτοια στρατηγική σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι μεν ζωτικής σημασίας, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι επαρκής.

3.7

Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονιστεί ο ρόλος που διαδραματίζουν τα διάφορα αντιπροσωπευτικά και συμβουλευτικά όργανα σε επίπεδο κρατών μελών — μεταξύ άλλων, τα εθνικά κοινοβούλια και τα εθνικά, οικονομικά και κοινωνικά συμβούλια — καθώς επίσης και τα ομόλογα όργανα σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

4.1

Οι λόγοι και η λογική που έκαναν την ΕΟΚΕ να υπερψηφίσει με τόσο μεγάλη πλειοψηφία το Σχέδιο Συνταγματικής Συνθήκης — και ιδιαιτέρως τις διατάξεις για το δημοκρατικό βίο στην Ε.Ε. — εξακολουθούν να ισχύουν στο ακέραιο. Η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να πιστεύει ακράδαντα ότι ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί ο δημοκρατικός βίος της Ε.Ε. είναι η ενσωμάτωση παρόμοιων διατάξεων σε μια συγκεκριμένη συνταγματική ρύθμιση. Όμως, η τρέχουσα περίοδος αβεβαιότητας δεν πρέπει να εμποδίσει όλους τους παράγοντες της Ε.Ε. να λάβουν ήδη μέτρα προκειμένου να καταστεί πραγματικότητα η συμμετοχική δημοκρατία. Συνεπώς, όλα τα όργανα της Ε.Ε. πρέπει να αναλογιστούν δραστήρια με ποιο τρόπο μπορούν:

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να προτρέξει των διατάξεων του άρθρου I-47 (4)του Σχεδίου Συνταγματικής Συνθήκης, διεξάγοντας διαβουλεύσεις με την κοινωνία των πολιτών γύρω από το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τις διαδικασίες για την άσκηση του δικαιώματος πρωτοβουλίας των πολιτών (η ΕΟΚΕ πρέπει να κληθεί να εκπονήσει διερευνητική γνωμοδότηση για το θέμα αυτό).

4.2

Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή επανεπιβεβαιώνει ότι είναι αποφασισμένη να διαδραματίσει σημαντικό — αν και συμβουλευτικό — ρόλο για την ενδυνάμωση του κοινωνικού διαλόγου όχι μόνο μέσω των παραδοσιακών συμβουλευτικών μηχανισμών, αλλά και αξιοποιώντας τον ρόλο της ως συνδέσμου μεταξύ Ε.Ε. και οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών. Στα πλαίσια αυτά, εφιστά την προσοχή στην ανάγκη νέων ιδεών όσον αφορά τη διάδραση με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών. Η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη, πρόθυμη και ικανή να δράσει ως «ισότιμος εταίρος» σε όλες τις πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ενδυνάμωση του κοινωνικού διαλόγου.

4.3

Οι οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στην Ευρώπη καθορίζουν τη στάση του κοινού έναντι της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή επαναλαμβάνει την υποστήριξή της προς την στρατηγική της Λισαβόνας, τονίζει όμως ότι η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της πρέπει να ανταποκριθούν στις δεσμεύσεις που ανέλαβαν. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η στρατηγική της Λισαβόνας είναι η καλύτερη δυνατή εγγύηση για την μελλοντική, οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτιστική ευημερία στην Ε.Ε., η οποία όμως δεν κατόρθωσε να συλλάβει τη φαντασία του κοινού, όπως συνέβη, για παράδειγμα, με την εκστρατεία του 1992 για τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη πρέπει να αποδεχθούν και να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Η στρατηγική πρέπει να γίνει λιγότερο αφηρημένη και οι στόχοι της (αν όχι και η επωνυμία της)πρέπει να ενσωματωθούν στην τοπική πολιτική φρασεολογία. Πρέπει να προωθηθεί η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεών της.

4.4

Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή θα συνεχίσει να εργάζεται σύμφωνα με την εντολή που της ανατέθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 22ας και 23ης Μαρτίου «… να αναπτύξει με τις οικονομικές και κοινωνικές επιτροπές των κρατών μελών και άλλων εταίρων οργανισμών ένα αμφίδρομο δίκτυο πρωτοβουλιών της κοινωνίας των πολιτών με σκοπό να προωθηθεί η εφαρμογή της στρατηγικής». (Έγγραφο 7619/1/05 rev.1 Συμβούλιο, σημείο 9).

4.5

Η ΕΟΚΕ έχει υποστηρίξει με συνέπεια ότι είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η επικοινωνία μεταξύ Ε.Ε. και πολιτών, στο όνομα των οποίων εμφανίζεται ότι δρα η τελευταία. Αναγνωρίζει, όμως, ότι τελευταία έχουν γίνει πολλά σε επίπεδο οργάνων της Ε.Ε., σε μεμονωμένη και συλλογική κλίμακα. Για να αναφερθούν δύο πρόσφατα παραδείγματα, υπάρχει η πλήρης αναδιάρθρωση της ιστοσελίδας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της υπηρεσίας Europe Direct της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της στενότερης διοργανικής συνεργασίας στο χώρο της επικοινωνίας. Σημειώνει δε το «Σχέδιο Δ» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την πρόθεση της να δημοσιεύσει λευκή βίβλο στο εγγύς μέλλον. Δεσμεύεται δε πλήρως να διαδραματίσει επικουρικό ρόλο, οποτεδήποτε μπορεί, για το γεφύρωμα του χάσματος, όπως αποδεικνύεται και από το φόρουμ των ενδιαφερόμενων παραγόντων που διοργάνωσε στις 7-8 Νοεμβρίου γύρω από αυτό το θέμα.

4.6

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η επικοινωνία είναι τόσο καλή όσο και το μήνυμα που μεταφέρει. Ανατρέχοντας στις απόψεις της για τη στρατηγική της Λισαβόνας, πιστεύει ότι τα όργανα της Ε.Ε. και, πάνω απ' όλα, τα κράτη μέλη πρέπει να αναλογιστούν πώς μπορούν να παρουσιάσουν την Ευρώπης στον πολίτη Πολλά έχουν λεχθεί ήδη για να σταματήσει «το παιχνίδι του καταλογισμού ευθυνών», είναι όμως σαφές ότι «η Ευρώπη» γίνεται πολύ συχνά αντιληπτή με αρνητικό ή αμυντικό τρόπο, και ότι δεν γίνονται αρκετές προσπάθειες για να προβληθούν οι θετικές πτυχές της διαδικασίας ολοκλήρωσης.

4.7

Στα πλαίσια της ενίσχυσης του συντονισμού, η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για την επανενεργοποίηση της επονομαζόμενης «πρωτοβουλίας Wicklow» (άτυπες συναντήσεις των υπουργών ευρωπαϊκών υποθέσεων), κρίνοντας ότι, αυτή τη φορά, πρέπει να της ανατεθεί συγκεκριμένη και διαρκής εντολή να εξετάσει τρόπους με τους οποίους μπορεί να προβληθεί καλύτερα η Ευρώπη και να προσφέρει στα κράτη μέλη ένα άτυπο πλαίσιο στο οποίο να μπορούν να πληροφορούνται τις απόψεις της κοινής γνώμης και να ανταλλάσσουν καλύτερες πρακτικές. Σε διοργανικό επίπεδο, η ΕΟΚΕ προτείνει να ανατεθεί στη Διοργανική Ομάδα παρόμοια εντολή, προκειμένου να συνέρχεται πιο τακτικά και πιο συχνά για τα θέματα που έχουν σχέση με την επικοινωνία. Αυτού του είδους οι μηχανισμοί είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, εάν ληφθούν υπόψη η ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας (π.χ., κινητά τηλέφωνα, ευρυζωνικά δίκτυα) και οι νέες τεχνικές επικοινωνίας, προκειμένου να τις αξιοποιήσει.

4.8

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι πιστεύει ότι η επικοινωνία πρέπει να συνιστά διαρκή ενασχόληση και όχι απλώς αντικείμενο μιας περιστασιακής εργασίας γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα.

4.9

Τα όργανα της Ε.Ε. πρέπει να αποφύγουν την εσφαλμένη — αν και καλοπροαίρετη — άποψη ότι η σημερινή «αποστασιοποίηση» μπορεί να υπερκερασθεί σε κεντρικό επίπεδο από τις «Βρυξέλλες». Στην πραγματικότητα, οτιδήποτε κάνουν τα όργανα της Ε.Ε. στο χώρο της επικοινωνίας δεν μπορεί παρά να έχει συμπληρωματικό χαρακτήρα. Αυτό γιατί οι κύριες αρμοδιότητες εντοπίζονται αλλού.

4.10

Η κοινή γνώμη, μαζί με την κοινωνία των πολιτών, θα πεισθεί για τη νομιμότητα και το κοινό μέλλον της Ε.Ε. μόνο εφόσον διασφαλιστούν συνθήκες αξιοπιστίας, εμπιστοσύνης, νομοθετικής διαφάνειας και ευνομίας. Καταρχάς, οι συνθήκες αυτές πρέπει να διασφαλιστούν από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών, οι οποίες πρέπει να δρουν ως συνιδιοκτήτες της Ε.Ε. και να αποφεύγουν το σχήμα «εμείς — αυτοί» και τη διφορούμενη γλώσσα που συνεπάγεται αυτό το σχήμα.

4.11

Όπως αποδείχτηκε από το ρόλο που διαδραμάτισε το ιρλανδικό εθνικό φόρουμ για την Ευρώπη, η συμβολή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών μπορεί να είναι αποφασιστικής σημασίας. Είναι πολύ σημαντικό να ενισχυθεί η επικοινωνία στο κατάλληλο επίπεδο (τοπικό, επαγγελματικό, κλπ.)και να εξηγηθούν οι περιπτώσεις επιτυχίας της ευρωπαϊκής πολιτικής ή της νομοθετικής διαδικασίας με όρους που αντιστοιχούν στο επίπεδο αυτό. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι κάλλιστα σε θέση να το κάνουν αυτό. Έτσι, η ΕΟΚΕ είναι αποφασισμένη να βοηθήσει και να ενθαρρύνει τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στα κράτη-μέλη, ιδιαιτέρως αξιοποιώντας το διαμεσολαβητικό ρόλο που διαδραματίζουν τα μέλη της. Επιπλέον, εάν πρόκειται να αρχίσει να διεξάγεται εκτεταμένη συζήτηση γύρω από το ευρωπαϊκό εγχείρημα και τις ευρωπαϊκές πολιτικές, η συζήτηση αυτή πρέπει να αρχίσει στο χαμηλότερο επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών στα κράτη-μέλη. Η διοργάνωση πανευρωπαϊκού φόρουμ έχει νόημα μόνο υπό την προϋπόθεση ότι θα επιτρέπει να εκφραστούν οι απόψεις αυτές προς τα πάνω και προς τα κάτω. Όντως, αυτό που χρειάζεται δεν είναι τόσο μια προσέγγιση από την κορυφή προς τη βάση ή από τη βάση προς την κορυφή, αλλά μια προσέγγιση από τη βάση προς τα κάτω.

4.12

Στην παρούσα γνωμοδότηση αποφεύγεται εσκεμμένα η εκτενής συζήτηση γύρω από το μέλλον της Συνταγματικής Συνθήκης και οι επιλογές που έχει η Ε.Ε.. Είναι σαφές ότι η διαρκής παλινδρόμηση στην τάξη πραγμάτων που υπήρχε πριν από τη συνθήκη της Νίκαιας δεν αποτελεί επιλογή. Ίσως όμως η ευρεία συζήτηση που έχουν προβλέψει οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων θα μπορούσε να φωτίσει το δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί. Όμως, η ΕΟΚΕ παρατηρεί κάπως θορυβημένη ότι η συζήτηση αυτή είναι ανύπαρκτη στα περισσότερα κράτη μέλη. Εφόσον δεν διεξαχθεί, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς πώς είναι δυνατόν να σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/47

1.1

Έως το 2020-2030, η Ευρωπαϊκή Ένωση, που περιλαμβάνει σήμερα 25 κράτη μέλη, θα έχει ασφαλώς διευρυνθεί με την προσχώρηση νέων κρατών, αρχής γενομένης από τη Ρουμανία, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, την Κροατία κ.ά. Χωρίς να προδικάζονται ενδεχόμενες επιπρόσθετες προσχωρήσεις, είναι πιθανό, από άποψη συνεργασίας και συναλλαγών, τα όρια επιρροής εγγύτητας της ΕΕ να επεκταθούν στα περιφερειακά κράτη, όπως η Ουκρανία, η Γεωργία και η Ρωσία.

1.2

Στον ευρύ αυτό εδαφικό χώρο, διάστασης μίας ηπείρου, ο οποίος θα εγγράφεται σε παραλληλόγραμμο 6.000 χιλιομέτρων από Ανατολή σε Δύση και 4.000 χιλιομέτρων από Βορρά σε Νότο, θα προκύψουν νέες ανάγκες επιβατικών μεταφορών, για να είναι δυνατή η ελεύθερη κυκλοφορία σε εφαρμογή των αρχών της ελευθερίας, για να αναπτυχθεί μια μορφή ευρωπαϊκής δημοκρατίας που προϋποθέτει τις πολιτιστικές ανταλλαγές και για να προωθηθεί η οικονομική ανάπτυξη.

1.3

Η ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς που θα αντιστοιχούν στις πιθανές ανάγκες κινητικότητας κατά τις 2 ή 3 προσεχείς δεκαετίες πρέπει να προβλεφθεί σε συνάρτηση με το στόχο που ορίστηκε στη Διάσκεψη Κορυφής της Λισσαβώνας, το έτος 2000:

«Η Ένωση έχει τάξει σήμερα έναν νέο στρατηγικό στόχο για την επόμενη δεκαετία: να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή.»

1.4

Έτσι, το σύνολο των προτάσεων για την ανάπτυξη των επιβατικών μεταφορών, μαζικών και ατομικών, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη:

1.5

Οι προβληματισμοί και τα μέτρα σχετικά με την ανάπτυξη των επιβατικών μέσων μεταφοράς, θα πρέπει, για την αποφυγή των αποκλεισμών και την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών, να λαμβάνουν υπόψη τους επιβάτες μειωμένης κινητικότητας (ΕΜΚ), όπως οι ανάπηροι, οι ηλικιωμένοι και τα πολύ μικρά παιδιά. Για να εξασφαλισθεί η αυτόνομη και ανεμπόδιστη κινητικότητα των ΕΜΚ, θα χρειαστεί να εφαρμοσθούν κανονιστικές διατάξεις που θα εγγυώνται ότι στο μέλλον θα έχουν ευχερή πρόσβαση στα μέσα μεταφοράς και τις συναφείς υποδομές, όπως κατά τα αεροπορικά ταξίδια, για τα οποία η Επιτροπή προτείνει έναν κανονισμό όπου διευκρινίζονται τα δικαιώματα των ΕΜΚ (1).

1.6

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, εδώ και πολλές δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ασχοληθεί δραστήρια με τις εμπορευματικές μεταφορές και έχει αναπτύξει πλήθος πρωτοβουλίες για την αύξηση της ικανότητας μεταφοράς φορτίου, με στόχο την προώθηση των ευρωπαϊκών συναλλαγών και, επομένως, της οικονομικής ανάπτυξης. Υλοποιήθηκαν, λοιπόν, πάμπολλα σχέδια υποδομών, κυρίως στον τομέα των οδικών μεταφορών, πιο σπάνια στον τομέα των σιδηροδρομικών και κατ' εξαίρεση στον τομέα των εσωτερικών πλωτών μεταφορών.

1.7

Στα τέλη του 2005, η Επιτροπή θα υποβάλει ανακοίνωση σχετικά με τα ενδιάμεσα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν σχετικά με τις προτάσεις που διατυπώνονται στη Λευκή Βίβλο με τίτλο «Η ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών με ορίζοντα το έτος 2010: η ώρα των επιλογών». Θα μπορέσει τότε να εξακριβωθεί η εξέλιξη της θέσης των χρηστών στο επίκεντρο της πολιτικής μεταφορών και να διαπιστωθεί εάν ο συνυπολογισμός της βιώσιμης ανάπτυξης εκφράστηκε μέσω πραγματικής μεταφοράς της αύξησης των μεταφορών φορτίου προς μέσα μεταφοράς εναλλακτικά ως προς τις οδικές μεταφορές (σιδηρόδρομος, εσωτερικές πλωτές και θαλάσσιες μεταφορές…). Με βάση τον απολογισμό αυτόν, η ΕΟΚΕ θα παρουσιάσει την κατάλληλη στιγμή, σύμφωνα με τις συνήθεις διαδικασίες, την αντίστοιχη γνωμοδότηση, σχετικά με το περιεχόμενο της οποίας δεν θα ήταν σκόπιμο να προτρέχουμε εδώ.

1.8

Αναμένοντας τον απολογισμό αυτόν, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, όσον αφορά μεν τον συνολικό αριθμό των επιβατών ανά χιλιόμετρο στη Δυτική Ευρώπη, υπάρχουν προβολές της Διεθνούς Ένωσης Σιδηροδρόμων (UIC) για το 2010/2020 (2), δεν έχει όμως αναπτυχθεί σφαιρικός προβληματισμός σχετικά με τις επιβατικές μεταφορές. Εδώ και πολλές δεκαετίες, φαίνεται να είναι κοινά αποδεκτό ότι η ικανοποίηση των απαιτήσεων και των αναγκών σχετικά με τις μεταφορές φορτίου θα προσφέρει ικανοποιητικές λύσεις και για τις επιβατικές μεταφορές. Η διαπίστωση αυτή είναι προφανής για την ανάπτυξη των οδικών υποδομών, οι οποίες χρησιμοποιούνται αδιακρίτως για τη μεταφορά φορτίου και για τις ατομικές ή συλλογικές μετακινήσεις προσώπων (αυτοκίνητα, πούλμαν…). Οι οδικές αρτηρίες είχαν ανέκαθεν τη διπλή αυτή αποστολή. Σήμερα, η ανάπτυξη της κυκλοφορίας καθιστά δυσχερή, ακόμη και επικίνδυνη, τη συνύπαρξη μεταφορών φορτίου και μετακινήσεων προσώπων σε πολλούς οδικούς άξονες. Η ανάγκη προτεραιότητας στις μεταφορές φορτίου είχε ως αποτέλεσμα να ευνοούνται οι οδικές υποδομές, που χρησιμεύουν και για τις μεταφορές φορτίου και για τις μεταφορές προσώπων, εις βάρος των άλλων μεταφορικών μέσων.

1.9

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η κατάσταση αυτή:

1.10

Υπό τις συνθήκες αυτές, η ΕΟΚΕ, αποστολή της οποίας δεν είναι η κατάρτιση μελετών, ζητά από την Επιτροπή να αναπτύξει το συντομότερο δυνατό έναν σφαιρικό προβληματισμό προκειμένου:

2.1.1

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προκειμένου οι αρμόδιοι για τη λήψη αποφάσεων και οι ευρωπαίοι πολίτες να αποκτήσουν επίγνωση των γεωγραφικών διαστάσεων του ευρωπαϊκού χώρου, έτσι όπως είναι σήμερα και έτσι όπως θα είναι σε ένα προσεχές μέλλον. Πράγματι, σε διάστημα μίας γενεάς, η ΕΕ, που περιλαμβάνει σήμερα 25 κράτη μέλη, αναμένεται να υποδεχθεί μέχρι το 2020/2030 και άλλα νέα κράτη μέλη, να διευρύνει τη ζώνη επιρροής της με βάση την εγγύτητα (ή τη συνεργασία με τις γειτονικές χώρες), και να καλύπτει πλέον όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, εντός της οποίας τα προβλήματα των επιβατικών μεταφορών, όπως εξάλλου και των μεταφορών φορτίου, θα πρέπει να εξετάζονται σε διαφορετική κλίμακα.

2.1.2

Λίγοι είναι σήμερα οι Ευρωπαίοι που έχουν συνειδητοποιήσει ότι η ΕΕ και η ζώνη επιρροής της θα καλύπτει μια επικράτεια που εκτείνεται από Ανατολή σε Δύση από τον Ατλαντικό μέχρι την καρδιά της Ρωσίας μέσω της Μαύρης Θάλασσας και του ποταμού Βόλγα ή της Βαλτικής, και από Βορρά σε Νότο έως την άκρη της Μεσογείου και, συνεπώς, της αφρικανικής ηπείρου.

2.1.3

Στο νέο αυτό χώρο, οι αποστάσεις και ο αναγκαίος για τις μετακινήσεις χρόνος δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπίζονται ως προέκταση ή απλή συνέχεια της κατάστασης που γνωρίζαμε έως τώρα, λόγω των τεχνολογικών περιορισμών και των μεσοπρόθεσμα προβλεπόμενων ταχυτήτων.

2.1.4

Παράλληλα, η παγκοσμιοποίηση και η επιδιωκόμενη και πιθανή άνοδος του βιοτικού επιπέδου ορισμένων χωρών με μεγάλο πληθυσμό θα ευνοήσουν την εμφάνιση ποσοτικών αναγκών μετακίνησης εκατοντάδων εκατομμυρίων προσώπων που ζουν στο εξωτερικό της ΕΕ και που, κάθε χρόνο, θα έχουν την επιθυμία ή την ανάγκη να εισέλθουν στον ευρωπαϊκό χώρο και να πραγματοποιήσουν διαδοχικές μετακινήσεις σχετικά σύντομης διάρκειας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η συνεκτίμηση των νέων διαστάσεων της Ευρώπης πρέπει να γίνεται τόσο σε επίπεδο αποστάσεων (εντός του ίδιου του ευρωπαϊκού χώρου, εντός της γειτονικής του ζώνης επιρροής, και στο χώρο των διεθνών του σχέσεων), όσο και σε επίπεδο χρόνου (διάρκεια των μετακινήσεων, ταχύτητα των μεταφορικών μέσων, βελτιστοποίηση του χρόνου που αφιερώνεται στις μετακινήσεις ανάλογα με τις επιθυμίες και τις δεσμεύσεις των χρηστών).

2.2.1

Οι κύριοι λόγοι που στοιχειοθετούν την ανάγκη μετακίνησης των προσώπων:

2.2.2

Η ΕΟΚΕ, χωρίς να παραθέτει εξαντλητικό κατάλογο, προτείνει να διερευνηθούν οι ακόλουθοι λόγοι:

2.2.3

Η ΕΟΚΕ προτείνει ο σφαιρικός προβληματισμός που ζητά να δρομολογηθεί, να περιοριστεί σε μετακινήσεις που προκαλούν επαναλαμβανόμενες ή συνεχείς ροές κάποιας ευρύτητας.

—

Μετακίνηση ατομική ή σε πολύ μικρές ομάδες (μερικά πρόσωπα, ζευγάρι, οικογένεια…).

Σημείωση: Θα μπορούσαμε, λόγου χάρη, να ορίσουμε ως διαστάσεις μιας μικρής ομάδας τον αριθμό των επιβατών που ορίζει ο κώδικας οδικής κυκλοφορίας ότι μπορούν να κυκλοφορούν σε όχημα που οδηγεί ιδιώτης.

—

Μετακίνηση σε ομάδες διαφόρων μεγεθών (επαγγελματίες, τουρίστες, συνταξιούχοι, πρόσωπα σε διακοπές κ.λπ.).

2.2.6

Επομένως, η ΕΟΚΕ προτείνει την εξής διάκριση ανάλογα με τις αποστάσεις:

2.2.7

Τέλος, στο κεφάλαιο αυτό σχετικά με τις αποστάσεις, θα πρέπει να ενταχθούν και οι διεθνείς ή διηπειρωτικές μετακινήσεις, προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι ροές εισόδου και εξόδου από τον ευρωπαϊκό χώρο.

2.2.8

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί, βεβαίως, ο προβληματισμός που ζητά να αφορά τα μέσα μεταφοράς και τις υποδομές που χρησιμοποιούνται για τις μετακινήσεις προσώπων. Στον τομέα αυτόν, πρέπει όχι μόνο να εντοπισθούν, να αξιολογηθούν και να βελτιστοποιηθούν τα υφιστάμενα μέσα, που είναι ήδη ευρέως γνωστά, αλλά και να εξερευνηθούν χωρίς προκαταλήψεις νέες προοπτικές, που θα μπορούσαν να ενσωματώσουν γρήγορα τις τεχνικές και τις τεχνολογίες που θα εμφανιστούν στον τομέα αυτόν κατά τις προσεχείς δεκαετίες. Τούτο προϋποθέτει ότι η Επιτροπή θα υποβάλλει προτάσεις για την προώθηση, οργάνωση και συντονισμό των προγραμμάτων έρευνας σχετικά με την εξέλιξη των μεταφορικών μέσων και για την πρόληψη των μελλοντικών αναγκών, ενώ παράλληλα θα προωθεί την ενσωμάτωση των νέων ευκαιριών.

2.2.9

Για τους σκοπούς του σφαιρικού αυτού προβληματισμού, τα υφιστάμενα μέσα επιβατικών μεταφορών θα μπορούσαν να ταξινομηθούν ως εξής:

2.3.1

Η ΕΟΚΕ, αναζητώντας αριθμητικά δεδομένα σχετικά με τις διαθέσιμες προβλέψεις για θέματα μετακινήσεων προσώπων στις προσεχείς δεκαετίες, διαπίστωσε την πραγματική ανεπάρκεια στοιχείων στον τομέα αυτόν. Οι διαπιστώσεις σχετικά με το παρελθόν είναι πολυάριθμες σχετικά, δεν επιτρέπουν όμως αρκετά αξιόπιστες προβολές στο μέλλον. Δεν λαμβάνουν υπόψη ούτε τις πρόσφατες εξελίξεις, όπως η διεύρυνση της ΕΕ σε 25 κράτη μέλη, ούτε τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές των νέων προβλεπόμενων προσχωρήσεων, ούτε τις εξελίξεις στο εσωτερικό των χωρών που βρίσκονται στη γειτονική ζώνη επιρροής της ΕΕ.

2.3.2

Η ΕΟΚΕ δεν γνωρίζει εάν υπάρχει διαθέσιμη έρευνα σχετικά με τις συνέπειες και την ενδεχόμενη επίδραση για την ΕΕ από την εξέλιξη του βιοτικού επιπέδου στις αναδυόμενες χώρες, χάρις στην οποία πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια πολιτών τους θα μπορούν κάθε χρόνο να κυκλοφορούν στο εξωτερικό των συνόρων τους, ήδη από το 2020 για την Κίνα και πιθανώς από το 2030 για την Ινδία (συγκλίνουσες προβλέψεις προερχόμενες από διαφορετικές πηγές). Ο προβλεπόμενος και συχνά επαναλαμβανόμενος αριθμός, 100 εκατομμύρια Κινέζων που θα μπορούν κάθε χρόνο να ταξιδεύουν για τουρισμό εκτός των συνόρων τους από το 2020, φαίνεται σήμερα εξωπραγματικός. Ωστόσο, δεν αντιπροσωπεύει παρά το 8 % του πληθυσμού της Κίνας. Ποσοστό που είναι κατώτερο από εκείνο των Γιαπωνέζων που ταξιδεύουν σήμερα εκτός των συνόρων τους (περίπου 12 εκατομμύρια άτομα). Μία πρόσφατη μελέτη βεβαιώνει ότι, ήδη σήμερα, το 4 % του πληθυσμού της Κίνας απολαμβάνει κατά μέσον όρο το ίδιο βιοτικό επίπεδο με το μέσο όρο των Ευρωπαίων. 4 % είναι λίγο, στην κλίμακα της Κίνας, όμως, αντιπροσωπεύει 50 εκατομμύρια άτομα!

2.3.3

Αναλογικά, αν υποτεθεί ότι μόνο 50 εκατομμύρια Κινέζων θα επιλέξουν να μεταβούν στην Ευρώπη και θα υιοθετήσουν τουριστική συμπεριφορά που θα τους οδηγήσει να χρησιμοποιήσουν το αεροπλάνο για να επισκεφθούν περισσότερες χώρες της ΕΕ για σχετικά σύντομα χρονικά διαστήματα (περίπου δέκα ημέρες κατά μέσον όρο), η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να μελετήσει την αναγκαία εξέλιξη της μεταφορικής ικανότητας, αφού εξακριβώσει τις προβλέψεις, και προτρέπει τα κράτη να αποκτήσουν τα κατάλληλα μέσα ώστε να επωφεληθούν από την οικονομική προσφορά που μπορεί να τους εξασφαλίσει μια τέτοια εξέλιξη του τουρισμού. Διαφορετικά, όταν οι Κινέζοι και οι Ινδοί αναπτύξουν ανάγκες κινητικότητας, θα μεταβούν εκεί όπου θα υπάρχουν και οι δυνατότητες υποδοχής τους.

2.3.4

Η ΕΟΚΕ έλαβε γνώση με ιδιαίτερο ενδιαφέρον του φακέλου που δημοσίευσε η Επιτροπή το Σεπτέμβριο του 2004 με τίτλο «European energy and transport: Scenario on key drivers». Το έγγραφο αυτό, στο οποίο αξίζει να αναφερθούμε, παραθέτει τα συμπεράσματα μιας μελέτης προοπτικών σε διάφορα πεδία, με ορίζοντα τρεις χρονολογίες: 2010/2020/2030. Το στόχαστρο επικεντρώνεται κυρίως στις ενεργειακές ανάγκες και τις δυνατότητες χρήσης λιγότερο ρυπογόνων ή/και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το κεφάλαιο VI αφιερώνεται στις μεταφορές, κάτω από αυτή την οπτική γωνία, και παραθέτει ορισμένες προβολές που θα ήταν σκόπιμο να ανασυντεθούν προκειμένου να εξαχθούν και να απομονωθούν τα στοιχεία που αφορούν τις μεταφορές προσώπων, οι οποίες παρουσιάζονται προς το παρόν παράλληλα με τις μεταφορές φορτίου, που διατηρούν κυρίαρχη θέση στις στατιστικές αυτές.

2.3.5

Το παράρτημα της έκθεσης αυτής (3) παρέχει κάποιες ενδείξεις σχετικά με τις προβλεπόμενες εξελίξεις.

Σημειώνεται ότι οι προβολές αυτές έχουν καταρτιστεί για 30 χώρες (τα 25 κράτη μέλη, στα οποία η Επιτροπή προσέθεσε τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Ελβετία, τη Νορβηγία και την Τουρκία). Συνολικά, η δραστηριότητα μεταφοράς προσώπων αυξάνεται στις 30 αυτές χώρες για διάστημα 40 χρόνων. (Gpkm = Gigapassenger-kilometre)

2.3.6

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι προβλέψεις αύξησης για τις ερχόμενες δεκαετίες είναι κατώτερες από την αύξηση που διαπιστώθηκε κατά το διάστημα 1990-2000, γεγονός που παρουσιάζει ενδιαφέρον. Κάτι τέτοιο αφήνει να εννοηθεί ότι η κινητικότητα των προσώπων δεν αποτελεί πλέον κριτήριο οικονομικής ζωτικότητας.

2.3.7

Παρατηρούμε ότι οι οδικές μεταφορές προσώπων με ιδιωτικά οχήματα θα αυξηθούν κατά 45 % στο διάστημα 2000-2030, ενώ οι σιδηροδρομικές μεταφορές μόνο κατά 30 %. Οι αεροπορικές μεταφορές, στο ίδιο διάστημα, θα αυξηθούν κατά 300 %. Η ΕΟΚΕ δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει τη συνέπεια των προβλέψεων αυτών, σημειώνει όμως ότι πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο εμπεριστατωμένης μελέτης, ώστε να έχουμε σφαιρική άποψη της κατάστασης, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

2.3.8

Η ΕΟΚΕ, λοιπόν, ζητά να δρομολογήσει η Επιτροπή μια πλήρη και εξειδικευμένη μελέτη προοπτικών, ώστε να εκτιμηθούν όσο το δυνατόν πληρέστερα οι ποσοτικές και ποιοτικές ανάγκες για την κάλυψη των αναγκών μετακίνησης προσώπων με προοπτική το 2020 και το 2030.

2.3.9

Η μελέτη αυτή θα πρέπει να αφορά όχι μόνο τις 30 χώρες που η ίδια η Επιτροπή καθόρισε στο προαναφερόμενο έγγραφο, αλλά και τις χώρες που βρίσκονται στη ζώνη επιρροής και τη ζώνη εγγύτητας της ΕΕ (Κροατία, Αλβανία, Ουκρανία, Ρωσία, Βόρειος Αφρική…), οι οποίες, κατά τα επόμενα 25 χρόνια, θα έχουν ενισχυμένες σχέσεις με την ΕΕ, όποια και εάν είναι η μορφή των σχέσεων αυτών.

2.3.10

Η μελέτη θα πρέπει επίσης να παρέχει τη δυνατότητα εκτίμησης της επίδρασης των διεθνών μετακινήσεων, κυρίως των τουριστικών, με προέλευση τις αναδυόμενες χώρες (Κίνα, Ινδία…), όσον αφορά τις κινήσεις εισόδου και εξόδου από τον ευρωπαϊκό χώρο και τις μετακινήσεις στο εσωτερικό του χώρου αυτού.

3.1

Φρονεί ότι η κινητικότητα των προσώπων στη διευρυμένη Ευρώπη πρέπει αναγκαστικά να εξασφαλιστεί, ώστε να ενισχυθεί η δημοκρατία και να προωθηθεί η συνοχή της ΕΕ.

3.2

Διαπιστώνει ότι υφίστανται λιγοστές μελέτες προοπτικών όσον αφορά την κινητικότητα των προσώπων με προοπτική το 2030, βάσει των οποίων να μπορούν να εκτιμηθούν οι επιδράσεις επί του όγκου των αναγκαίων μεταφορικών μέσων και των αντίστοιχων υποδομών.

3.3

Τονίζει ότι η υλοποίηση έργων υποδομής μεγάλης εμβέλειας σε κλίμακα ευρωπαϊκής ηπείρου χρειάζεται πολύ μεγάλες προθεσμίες (της τάξεως των δύο δεκαετιών) προτού οι υποδομές τεθούν σε λειτουργία.

3.4

Με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες, που προβλέπουν σημαντική εξέλιξη των αναγκών μεταφοράς προσώπων, εκτιμά ότι η Επιτροπή θα έπρεπε να προβεί στην κατάρτιση μελετών και εν συνεχεία σε έναν σφαιρικό και εξειδικευμένο προβληματισμό επί του θέματος, παράλληλα με τις μελέτες και τους προβληματισμούς σχετικά με την εξέλιξη των εμπορευματικών μεταφορών.

3.5

Προτείνει να αποτελέσουν οι προβληματισμοί αυτοί, κατά το 2010, αντικείμενο ενός νέου Λευκού Βιβλίου με τίτλο «Πολιτική των μεταφορών», όπου θα αποδίδεται μεγαλύτερη σημασία απ' ό,τι κατά το 2001 στην ικανοποίηση των αναγκών μεταφοράς προσώπων με προοπτική το 2020/2030. Θα μπορούσαν να περιληφθούν σ' αυτό τα ακόλουθα κριτήρια:

3.6

Προτείνει στην Επιτροπή να διαθέσει, σε συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα κράτη, τα αναγκαία μέσα ώστε να εξασφαλιστεί η κινητικότητα των προσώπων, κάτω από βέλτιστες συνθήκες και συμβατές με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, λαμβάνοντας ειδικότερα υπόψη:

3.7

Τονίζει, τέλος, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να μεριμνά προκειμένου τα κράτη να παρέχουν ισορροπημένες υπηρεσίες στον τομέα των μεταφορών, τόσο για τα φορτία όσο και για τα άτομα, και επιθυμεί να τηρείται ενήμερη για την ανάπτυξη του εν λόγω σφαιρικού προβληματισμού, να συμμετάσχει στη διεξαγωγή του και να ζητείται η γνώμη της σχετικά με τα συμπεράσματα.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/52

—

«Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για την κοινή οργάνωση των αγορών στον τομέα της ζάχαρης

—

Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1782/2003 για τη θέσπιση κοινών κανόνων για τα καθεστώτα άμεσης στήριξης στα πλαίσια της κοινής γεωργικής πολιτικής και για τη θέσπιση ορισμένων καθεστώτων στήριξης για τους γεωργούς

—

Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για τη θέσπιση προσωρινού καθεστώτος αναδιάρθρωσης του κλάδου της ζάχαρης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1258/1999 περί χρηματοδοτήσεως της κοινής γεωργικής πολιτικής»

1.1

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 21 χώρες παράγουν ζάχαρη από ζαχαρότευτλα. Στα υπερπόντια εδάφη της Γαλλίας καθώς και στην Ισπανία, αν και σε μικρό ποσοστό, παράγεται ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο (280.000 τόνοι). Συνολικά, η ετήσια ευρωπαϊκή παραγωγή ζάχαρης κυμαίνεται από 17 έως 20 εκατομμύρια τόνους ενώ η ετήσια κατανάλωση εκτιμάται σε 16 εκατομμύρια τόνους.

1.2

Τα ζαχαρότευτλα χρησιμοποιούνται για αμειψισπορά και καλλιεργούνται σε 2,2 εκατομμύρια εκτάρια από 320.000 γεωργούς (δηλαδή λίγο περισσότερο από 6 εκτάρια, κατά μέσο όρο, ανά παραγωγό). Μεταποιούνται σε περίπου 236 εργοστάσια παραγωγής ζάχαρης τα οποία απασχολούν άμεσα 75.000 περίπου εργαζόμενους — μονίμους και εποχικά απασχολούμενους. Στον τομέα των ζαχαρότευτλων/ζάχαρης στην Ευρώπη απασχολούνται άμεσα ή έμμεσα 500.000 άτομα.

1.3

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση παράγονται επίσης 500.000 τόνοι ισογλυκόζης και 250.000 τόνοι σιροπιού ινουλίνης, ενώ λειτουργεί βιομηχανία διύλισης ακατέργαστης ζάχαρης από ζαχαροκάλαμο (κατά μεγάλο μέρος, 1,6 εκατ. τόνοι, εισαγόμενης από τις χώρες ΑΚΕ (1)).

1.4

Στον τομέα της ζάχαρης, της ισογλυκόζης και του σιροπιού ινουλίνης, η τελευταία ανανέωση του καθεστώτος των ποσοστώσεων έγινε το 2001.

1.5

Στις 14 Ιουλίου 2004 η Επιτροπή παρουσίασε μία ανακοίνωση για τη μεταρρύθμιση στον τομέα της ζάχαρης (2) για την οποία η ΕΟΚΕ υιοθέτησε γνωμοδότηση στις 15.12.2004 (3).

1.6

Στις 22 Ιουνίου 2005, η Επιτροπή υπέβαλε τρεις νομοθετικές προτάσεις (4) που αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης.

Παράλληλα, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση συνοδευτικών μέτρων υπέρ των χωρών που έχουν υπογράψει το πρωτόκολλο για τη ζάχαρη και θίγονται από τη μεταρρύθμιση του καθεστώτος της ΕΕ στον τομέα της ζάχαρης (5).

1.7

Η νομοθετική πρόταση της Επιτροπής διαφέρει από την ανακοίνωση της 14ης Ιουλίου 2004 ως προς τα εξής:

2.1

Η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαία την τροποποίηση της ΚΟΑ Ζάχαρης. Σχετικά, υπενθυμίζει τη γνωμοδότησή της της 15.12.2004 (6) και συγκεκριμένα, τα σημεία 2.1, 2.4, 2.6, 2.7, 2.8, 2.9, 2.10.

2.2

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ωστόσο ότι η πρόταση μεταρρύθμισης έχει πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια από ό,τι είχε προταθεί στην ανακοίνωση της 14ης Ιουλίου 2004. Οι μειώσεις των τιμών και της παραγωγής είναι πολύ μεγαλύτερες και οι εξαγωγές καταργούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Συνεπώς, η πρόταση δίνει ένα λανθασμένο μήνυμα στους ανταγωνιστές μας στις διαπραγματεύσεις του ΠΟΕ. Ακόμη, δεν υπερασπίζει το στόχο μιας ευρωπαϊκής παραγωγής ζάχαρης, ικανής να εφοδιάζει την αγορά, κυρίως στις περιφέρειες όπου η μετατροπή είναι δυσχερής.

2.3

H EOKE ανησυχεί για τις συνέπειες της προτεινόμενης μείωσης των τιμών και της παραγωγής στο γεωργικό εισόδημα και την απασχόληση. Για το λόγο αυτό, υπογραμμίζει το σημαντικό ρόλο του τομέα της ζάχαρης στην οικονομία πολλών περιφερειών. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση δεν σέβεται το ευρωπαϊκό γεωργικό πρότυπο, την θέση που έχει λάβει επανειλημμένα το Συμβούλιο, δηλ. ότι πρέπει να υποστηριχθούν η παραδοσιακή γεωργική παραγωγή και, στις λιγότερο ευνοημένες περιφέρειες και κράτη μέλη, η πολυλειτουργικότητα, η βιωσιμότητα και η στρατηγική της Λισσαβόνας. Οι μεταρρυθμιστικές προτάσεις οδηγούν στην πράξη σε απώλεια 150.000 άμεσων ή έμμεσων θέσεων απασχόλησης.

2.4

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η μεταρρύθμιση που επέλεξε η Επιτροπή και η οποία συνίσταται στην επιδίωξη της ισορροπίας της αγοράς μέσω της μείωσης των τιμών δεν θα μπορέσει να επιτύχει τον στόχο της να διατηρήσει μακροπρόθεσμα τη σταθερότητα της καλλιέργειας ζαχαρότευτλων και μια ισχυρή ευρωπαϊκή βιομηχανία ζάχαρης και να σεβαστεί τις αναπτυσσόμενες χώρες που της προμηθεύουν ζάχαρη με προνομιακό καθεστώς. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο, μέσω των SWAP («τριγωνικές συναλλαγές») ζάχαρης που δεν έχουν κανένα όφελος για την ανάπτυξη των ΛΑΧ, να ανοίξουν νέα μερίδια της παγκόσμιας αγοράς και συγκεκριμένα στη Βραζιλία. Εν προκειμένω, επισημαίνει ότι η παραγωγή ζάχαρης της Βραζιλίας, που στηρίζεται ευρέως από την πολιτική για τη βιοαιθανόλη και από τη νομισματική πολιτική, πραγματοποιείται σε συνθήκες απαράδεκτες τόσο από κοινωνική και περιβαλλοντική άποψη όσο και από άποψη ιδιοκτησίας, που εξηγούν όμως το πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής, την αύξηση της παραγωγής τα τελευταία έτη, η οποία μετατράπηκε σε αύξηση των αποθεμάτων στην παγκόσμια αγορά και, κατά συνέπεια, τις χαμηλές τιμές στην αγορά αυτή. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά θα πρέπει να υπόκειται σε ορισμένους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς όρους, όπως προβλέπει η Διακήρυξη της ΔΟΕ του Ιουνίου 1998.

2.5

Η ΕΟΚΕ (7) εκτιμά ότι «η προτεινόμενη μείωση των τιμών αποτελεί σημαντικό βήμα προς την πλήρη ελευθέρωση της αγοράς της ζάχαρης. Τούτο δεν παρέχει βιώσιμες προοπτικές στους καλλιεργητές ζαχαρότευτλων, στους εργαζόμενους στον τομέα της ζάχαρης και στους καταναλωτές των ευρωπαϊκών χωρών»

2.6

Η ΕΟΚΕ (8)«δεν κατανοεί τη στάση της Επιτροπής να μην διαπραγματευτεί τις ποσοστώσεις προτιμησιακών εισαγωγών με τις ΛΑΧ, όπως εξάλλου το ζητούν και οι ίδιες. Τούτο θα ικανοποιούσε με πιο στοχοθετημένο τρόπο τα συμφέροντα των φτωχότερων αναπτυσσόμενων χωρών και θα συνέβαλλε στον ισόρροπο εφοδιασμό της αγοράς σε τιμές λογικές για την Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στη θεμελιώδη αντίφαση στην οποία βρίσκεται η Επιτροπή η οποία, αφενός, αιτιολογεί τη ριζική μεταρρύθμιση της ΚΟΑ Ζάχαρης με την πρωτοβουλία» Όλα εκτός από όπλα «και, αφετέρου, αρνείται να ικανοποιήσει το αίτημα των ΛΑΧ να έχουν προτιμησιακό καθεστώς ποσοστώσεων.»

2.7

Η ΕΟΚΕ (9) δεν πιστεύει ότι η σημαντική μείωση των τιμών της ζάχαρης θα ωφελήσει τους καταναλωτές. Το 70 % της ζάχαρης καταναλώνεται στην παραγωγή επεξεργασμένων προϊόντων. Συνεπώς, είναι πολύ δύσκολο να μειωθεί το κόστος, το οποίο και μετακυλίεται στους καταναλωτές. Ακόμη, σε χώρες όπου οι αγορές ζάχαρης έχουν ελευθερωθεί, οι τιμές καταναλωτή δεν έχουν μειωθεί.

2.8

Η ΕΟΚΕ δεν κατανοεί γιατί η Επιτροπή προτείνει την ταχεία εγκατάλειψη των εξαγωγών ζάχαρης ως έχουν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και απέτυχε σε επίπεδο ΠΟΕ, διαθέτει ακόμη το δικαίωμα επιδοτούμενης εξαγωγής 1,273 δισεκατομμυρίων τόνων ζάχαρης ως έχουν, είτε πρόκειται για ζάχαρη της ποσόστωσης με επιστροφή, είτε εκτός ποσόστωσης χωρίς επιστροφή. Εξάλλου, η καλλιέργεια ζαχαρότευτλων παρουσιάζει διακυμάνσεις στην απόδοση και η αγορά υπόκειται στις διακυμάνσεις των εισαγωγών. Συνεπώς, είναι ευκταίο να υπάρχει, χάρη στις εξαγωγές, μια ορισμένη ευελιξία έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η διαχείριση της διακύμανσης των αποθεμάτων ζάχαρης ποσόστωσης ή εκτός ποσόστωσης. Η ευελιξία αυτή είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας της παραγωγής και της ορθολογικής διαχείρισης των εργαζομένων και του εξοπλισμού.

2.9

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρόταση της Επιτροπής όσον αφορά το σχέδιο εθελοντικής αναδιάρθρωσης, το οποίο βελτιώνει σημαντικά τις συνθήκες υλοποίησης της αναδιάρθρωσης. Ωστόσο, εκφράζει την ευχή να συμπληρωθεί το σχέδιο προκειμένου να λάβει υπόψη τα συμφέροντα των καλλιεργητών ζαχαρότευτλων και των εργαζομένων στην ζαχαροβιομηχανία.

2.10

Η ΕΟΚΕ (10) εκτιμά γενικά ότι «η Επιτροπή δεν υπολόγισε σωστά τον αντίκτυπο της πρότασής της, που οδηγεί σε μαζική μεταφορά πόρων του γεωργικού και μεταποιητικού τομέα της Ευρώπης και των αναπτυσσόμενων χωρών προς τους μεγάλους διεθνείς ομίλους επιχειρήσεων τροφίμων και διανομής και που, ταυτόχρονα, κατακερματίζει ένα σημαντικό τμήμα της βιομηχανίας ζάχαρης της Ευρώπης και των χωρών ΑΚΕ προς αποκλειστικό σχεδόν όφελος της παραγωγής ζάχαρης της Βραζιλίας» (11).

3.1

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της διότι, όπως το είχε ζητήσει, η Επιτροπή προτείνει ένα κανονισμό για την περίοδο από 01.07.2006 έως 30.09.2015.

3.2

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η προτεινόμενη μείωση των τιμών είναι υπερβολική και δεν θα έχει καμία επίπτωση στις εισαγωγές ζάχαρης που πραγματοποιούνται μέσω των τριγωνικών συναλλαγών (παγκόσμια αγορά, ΛΑΧ, ΕΕ) και των οποίων το ύψος θα εξαρτάται από τις διακυμάνσεις της παγκόσμιας τιμής και των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί να περιοριστεί η μείωση των τιμών στην απολύτως απαραίτητη, λαμβανομένων υπόψη των διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ, και να κατανεμηθεί σε μεγαλύτερη χρονική περίοδο, όπως θα ισχύει για τη μείωση των δασμών, κυρίως προκειμένου να δοθεί στα νέα κράτη μέλη ο απαραίτητος χρόνος προσαρμογής.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ ζητεί από το Συμβούλιο να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στα προβλήματα των γεωργών από τις περιφέρειες με δυσχέρειες ή από εκείνες που προσφέρουν λίγες αποδοτικές εναλλακτικές λύσεις στην καλλιέργεια ζαχαρότευτλων.

3.3

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την έκπληξή της διότι η πρόταση προβλέπει ένα τέλος παραγωγής που θα επιβαρύνει τους καλλιεργητές και τους μεταποιητές, ενώ το επίπεδο των ποσοστώσεων θα είναι σημαντικά κατώτερο από την κατανάλωση. Συνεπώς, κρίνει ότι η Επιτροπή ακολουθεί μια λογική ανταγωνισμού της ευρωπαϊκής παραγωγής με την εισαγόμενη ζάχαρη. Για το λόγο αυτό, το τέλος παραγωγής συνιστά διάκριση για τους ευρωπαίους παραγωγούς και μεταποιητές ζάχαρης. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί την κατάργησή του ή, σε αντίθετη περίπτωση, την επέκτασή του και στην εισαγόμενη ζάχαρη.

3.4

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι αδύνατο να υπάρξει μια αποτελεσματική ΚΟΑ Ζάχαρης χωρίς τη δυνατότητα ελέγχου, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, των εισαγωγών. Συνιστά λοιπόν να συμπεριληφθούν διατάξεις που να απαγορεύουν τις SWAP («τριγωνικές συναλλαγές») με τις ΛΑΧ και, σε περίπτωση που αποφασίσει η Επιτροπή να αποσύρει από την αγορά μέρος της ποσόστωσης (διαδικασία απόσυρσης), ή σε περίπτωση που εφαρμοστεί μέτρο ενίσχυσης της ιδιωτικής αποθεματοποίησης (τιμή αγοράς χαμηλότερη από την τιμή αναφοράς), να εφαρμοστεί αυτομάτως μία ποσοτική ρήτρα προφύλαξης όσον αφορά τις εισαγωγές από τις χώρες αυτές.

3.5

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση κανονισμού είναι χωρίς λόγο περιοριστική στον τομέα των εξαγωγών. Θεωρεί ότι πρέπει να επιτρέπονται από τον κανονισμό όλες οι δυνατότητες εξαγωγών που παρέχει ο ΠΟΕ και κυρίως οι εξαγωγές συμπληρωματικών ποσοτήτων ζάχαρης εκτός ποσόστωσης, όταν τα ποσοτικά και δημοσιονομικά όρια που επιτρέπει ο ΠΟΕ για τις επιδοτούμενες εξαγωγές δεν έχουν εξαντληθεί από τις εξαγωγές ζάχαρης ποσόστωσης με επιστροφή.

Εξάλλου, ο κανονισμός θα πρέπει να επιτρέπει τις εξαγωγές χωρίς επιστροφή της ζάχαρης ποσόστωσης.

3.6

Η ΕΟΚΕ καταγγέλλει την αδυναμία των μέσων διαχείρισης της αγοράς που προτείνει η Επιτροπή προς αντικατάσταση της παρέμβασης. Λόγω του μη τακτικού και απρόβλεπτου χαρακτήρα των εισαγωγών που προκαλούν συνεχείς πιέσεις στην αγορά, είναι εύκολο να προβλεφθεί ότι η ιδιωτική αποθεματοποίηση και η υποχρεωτική μεταφορά δεν θα διασφαλίσουν την προσαρμογή της τιμής αγοράς στην τιμή αναφοράς. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί τη διατήρηση του καθεστώτος παρέμβασης.

3.7

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει γνώση της πρότασης της Επιτροπής να αντισταθμίσει σε ύψος 60 % τις απώλειες των εισόδων από τα ζαχαρότευτλα που προκύπτουν από τη μείωση των τιμών. Θεωρεί ότι οι αντισταθμίσεις πρέπει να είναι αναλογικές και ότι το ποσοστό πρέπει να είναι αντίστοιχο με εκείνο που ισχύει για άλλες καλλιέργειες. Διαπιστώνει ότι η πραγματική μείωση της τιμής των ζαχαρότευτλων, λαμβανομένων υπόψη του τέλους παραγωγής και του κινδύνου πρόσθετης μείωσης κατά 10 %, μπορεί να φθάσει το 50 %. Στις συνθήκες αυτές, η αντιστάθμιση θα φθάσει μόλις το 51 %. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ προτείνει μικρότερη μείωση των τιμών και ένα υψηλότερο ποσοστό αντιστάθμισης, στο πλαίσιο των προτεινόμενων δημοσιονομικών περιθωρίων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει το γεγονός ότι η χορήγηση αντισταθμιστικής ενίσχυσης για τη μείωση των τιμών δεν αίρει τη μακροπρόθεσμη ανάγκη αποτελεσματικών μέσων διαχείρισης, προκειμένου να αποφευχθεί η κατάρρευση της αγοράς και να διασφαλισθούν τα εισοδήματα των γεωργών.

3.8

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η πρόταση κανονισμού προβλέπει αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις που κατανέμονται ανά εκτάριο καλλιέργειας ζαχαρότευτλων ή κιχωρίου που αποτελεί αντικείμενο σύμβασης για την παραγωγή ζάχαρης Α και Β ή σιροπιού ινουλίνης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα κράτη μέλη, μέσω κατάλληλων διατάξεων, θα πρέπει να μπορούν να παρέχουν ελεύθερα στους καλλιεργητές ζαχαρότευτλων και κιχωρίου το σύνολο των ενισχύσεων στο πλαίσιο των εθνικών ορίων που προβλέπει η πρόταση. Η ΕΟΚΕ συνιστά να προβεί η Επιτροπή σε αξιολόγηση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων της αποσύνδεσης.

3.9

Η ΕΟΚΕ θεωρεί παράλογο να προβλέπει η πρόταση την μη επιδοτούμενη αύξηση των ποσοστώσεων ισογλυκόζης κατά 300.000 τόνους ενώ έχει θεσπιστεί ένα δαπανηρό πρόγραμμα αναδιάρθρωσης που επιδιώκει την σημαντική μείωση της ποσόστωσης για τη ζάχαρη και ότι το ένα εκατομμύριο τόνων πρόσθετης ποσόστωσης ζάχαρης που μπορεί να χορηγηθεί δεν θα επιδοτείται.

3.10

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή συνεκτίμησε την πρότασή της να θεσπίσει ένα επιδοτούμενο πρόγραμμα εθελοντικής αναδιάρθρωσης στην αρχή του κανονισμού σε αντικατάσταση του μηχανισμού υποχρεωτικής μείωσης των ποσοστώσεων και της δυνατότητας μεταφοράς ποσοστώσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να υπάρξει συναπόφαση καλλιεργητών/μεταποιητών όσον αφορά την αναδιάρθρωση καθώς και την χορήγηση ενδεδειγμένης αποζημίωσης στους καλλιεργητές που πλήττονται από την αναδιάρθρωση.

Σχετικά, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η πρόσθετη αποζημίωση των 4,68 €/τόνο ζαχαρότευτλων Α και Β που χορηγείται για την περίοδο 2006/2007 στους καλλιεργητές που πλήττονται από την αναδιάρθρωση, αποτελεί απλώς μια πρόωρη εφαρμογή των αντισταθμιστικών ενισχύσεων για τη μείωση των τιμών που θα ισχύουν από την περίοδο 2007/2008 και μετά. Συνεπώς, δεν πρόκειται για αποζημίωση αναδιάρθρωσης.

3.11

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το Συμβούλιο οφείλει να αποδώσει μεγαλύτερη σημασία στις επιπτώσεις που θα έχει η πρόταση της Επιτροπής στην απασχόληση στις διάφορες περιφέρειες που θα θιγούν από την αναδιάρθρωση της ζαχαροβιομηχανίας. Ζητεί από τα κράτη μέλη και την Επιτροπή να διευκολύνουν την πρόσβαση στα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία και στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, και συγκεκριμένα στις περιφέρειες που πλήττονται εντονότερα από την αναδιάρθρωση καθώς και στα νέα κράτη μέλη, προκειμένου να μειωθούν οι αρνητικές συνέπειες της μεταρρύθμισης στην απασχόληση μέσω κοινωνικών προγραμμάτων που να υπερβαίνουν σημαντικά τις απαιτήσεις των υποχρεωτικών νομικών πλαισίων. Πράγματι, χρειάζεται να διευκολυνθεί η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, η διαφοροποίηση και ο επαναπροσανατολισμός.

3.12

Η ΕΟΚΕ θεωρεί για το λόγο αυτό ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη οφείλουν να στηρίξουν επειγόντως με τα κατάλληλα κανονιστικά και χρηματοδοτικά μέτρα μια ενεργό πολιτική χρήσης των βιοκαυσίμων όπου τα ζαχαρότευτλα θα κατέχουν σημαντικό ρόλο. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απολύτως απαραίτητο να αναπτυχθούν περαιτέρω οι μέθοδοι μεταποίησης της ζάχαρης που παράγεται εκτός ποσόστωσης σε τομείς που δεν παράγουν τρόφιμα.

3.13

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής και του Συμβουλίου στην εξαιρετικά αποσταθεροποιητική επίδραση των εισαγωγών ζάχαρης από τα Βαλκάνια στις αγορές των γειτονικών χωρών. Συνιστά τον καθορισμό και την εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων διαφύλαξης (κυρίως τη διατήρηση της τιμής παρέμβασης ή αναφοράς) και εμμένει επίσης στον καθορισμό χωρίς καθυστέρηση της ποσόστωσης για την Κροατία.

4.1

Η ΕΟΚΕ, μολονότι αναγνωρίζει ότι η αναπροσαρμογή της ΚΟΑ για τη ζάχαρη είναι αναγκαία, θεωρεί ότι τα προτεινόμενα μέτρα είναι πολύ ριζοσπαστικά όσον αφορά την μείωση της παραγωγής και των τιμών.

Η εφαρμογή τους θα έχει σημαντικές συνέπειες στον ευρωπαϊκό τομέα της ζάχαρης και θα σημάνει την απώλεια τουλάχιστον 150.000 θέσεων εργασίας σε περιφέρειες που είναι ήδη ευάλωτες, και που δεν έχουν αποδοτικές εναλλακτικές δυνατότητες ως προς την καλλιέργεια αυτή.

4.2

Η ΕΟΚΕ ζητεί από το Συμβούλιο να επιδείξει μεγαλύτερη φιλοδοξία από την Επιτροπή στον τομέα της ευρωπαϊκής παραγωγής ζαχαρότευτλων και ζάχαρης, ελέγχοντας ποσοτικά τις εισαγωγές και επιτρέποντας τη χρήση όλων των δυνατοτήτων εξαγωγών που παρέχει ο ΠΟΕ. Ένας στόχος παραγωγής υψηλότερος κατά 2 ή 3 εκατομμύρια τόνους από εκείνον που προτείνει η Επιτροπή είναι επιτεύξιμος, και συγκεκριμένα με τον έλεγχο των εισαγωγών. Θα επέτρεπε τη διατήρηση 50.000 έως 75.000 θέσεων απασχόλησης καθώς και 50.000 γεωργικών εκμεταλλεύσεων ζαχαρότευτλων σε πολλές περιφέρειες της Κοινότητας.

4.3

Η ΕΟΚΕ εκφράζει το φόβο μήπως οι στόχοι της πρωτοβουλίας της Επιτροπής «Όλα εκτός από όπλα», και της μεταρρύθμισης της ΚΟΑ Ζάχαρης δεν μπορέσουν να υλοποιηθούν και, για το λόγο αυτό, στηρίζει το αίτημα των ΛΑΧ να διαπραγματευτούν με την ΕΕ τις ποσοστώσεις εισαγωγής ζάχαρης. Επιμένει ότι πρέπει οπωσδήποτε να καταργηθεί η πρακτική των SWAP και να θεσπιστούν αυτόματες ρήτρες διαφύλαξης καθώς κώδικας δεοντολογίας που να περιλαμβάνει κριτήρια κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας καθώς και επισιτιστικής αυτάρκειας, η τήρηση των οποίων πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για την πρόσβαση στην κοινοτική αγορά.

4.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη διατήρηση μιας ροής εξαγωγών ζάχαρης ποσόστωσης ή εκτός ποσόστωσης που να αντιστοιχεί στον αριθμό των επιτρεπόμενων τόνων από τον ΠΟΕ, προκειμένου να συνεχιστεί ο εφοδιασμός των σημαντικότερων πελατών μας.

4.5

Η ΕΟΚΕ επιμένει προκειμένου η μείωση των τιμών να πραγματοποιηθεί βαθμιαία και να υπόκειται αυστηρά στις διεθνείς δεσμεύσεις και, ενδεχομένως, η ζάχαρη, η οποία είναι ευαίσθητο προϊόν, να απολαμβάνει διαφοροποιημένης μεταχείρισης, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για το αναπτυξιακό πρόγραμμα της Ντόχα.

4.6

Συνιστά να διατηρηθεί το καθεστώς των παρεμβάσεων και η βιώσιμη εφαρμογή αποτελεσματικών μέσων διαχείρισης της αγοράς.

4.7

Η ΕΟΚΕ ζητεί η μερική αποζημίωση των καλλιεργητών λόγω της απώλειας εισοδήματος που θα προκύψει από τη μείωση της τιμής των ζαχαρότευτλων, να αυξηθεί στο μέτρο του δυνατού και να χορηγηθεί στο σύνολό της. Τονίζει την ανάγκη να διασφαλισθεί η βιωσιμότητα των ενισχύσεων καθώς και να διατηρηθεί ο προϋπολογισμός για τη ζάχαρη.

4.8

Στηρίζει την πρόταση της Επιτροπής για το πρόγραμμα αναδιάρθρωσης αλλά ζητεί το δικαίωμα συναπόφασης για τους καλλιεργητές και τη χορήγηση ενίσχυσης στους καλλιεργητές που θίγονται από την παύση λειτουργίας των μονάδων μεταποίησης, προκειμένου να μπορέσουν να αναδιαρθρώσουν τις επιχειρήσεις τους.

4.9

Η ΕΟΚΕ ζητεί με εμμονή να κινητοποιηθούν τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και κοινωνικά ταμεία προκειμένου, εκτός από τις απαραίτητες αποζημιώσεις, να διαμορφωθούν οι καλύτερες δυνατές συνθήκες επαναπροσανατολισμού των εργαζομένων που πλήττονται από την αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής ζαχαροβιομηχανίας.

4.10

Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο και επείγον να συμπεριληφθεί ο τομέας της ζάχαρης στη συζήτηση για την ενέργεια (πολιτική των βιοκαυσίμων), προκειμένου να αντισταθμιστούν οι αρνητικές συνέπειες της μεταρρύθμισης.

4.11

Η ΕΟΚΕ εμμένει στην ταχεία διόρθωση των αποσταθεροποιητικών επιπτώσεων των εισαγωγών ζάχαρης από τα Βαλκάνια.

4.12

Η ΕΟΚΕ καλεί το Συμβούλιο να δώσει προσοχή στην κατάσταση των περιφερειών με δυσχέρειες ή που διαθέτουν λίγες αποδοτικές εναλλακτικές λύσεις.

3.2.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 28/57

1.1

Η άσκηση κοινής δασικής πολιτικής δεν προβλέπεται ούτε στη ΣΕΚ, ούτε στην πρόταση για τη νέα Συνταγματική Συνθήκη.

1.2

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ανακοίνωση για τη δασική στρατηγική της ΕΕ στις 18 Νοεμβρίου 1998. Στις 15 Δεκεμβρίου 1998, το Συμβούλιο των Υπουργών της ΕΕ υιοθέτησε ψήφισμα για τη δασική στρατηγική της ΕΕ, βασιζόμενο στην ανακοίνωση της Επιτροπής.

1.3

Το Συμβούλιο χαρακτήρισε τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη χρήση και τον πολυλειτουργικό ρόλο των δασών βασικά στοιχεία της κοινής δασικής στρατηγικής, που χρησιμεύουν ως ευρύτερη βάση για την ανάληψη δράσεων — όπως ορίστηκε στην υπουργική διάσκεψη για τη δασοκομία, που πραγματοποιήθηκε στο Ελσίνκι το 1993.

1.4

Άλλη βασική αρχή της δασικής στρατηγικής είναι η επικουρικότητα, σύμφωνα με την οποία την ευθύνη της δασικής πολιτικής φέρουν τα κράτη μέλη, και η ΕΕ μπορεί να συμβάλει στην βιώσιμη διαχείριση και χρήση των δασών και του πολυλειτουργικού ρόλου τους, όταν η ανάληψη δράσεως σε κοινοτική κλίμακα μπορεί να αποφέρει προστιθέμενη αξία.

1.5

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή εξέδωσε πρόσθετη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας για τη δασική πολιτική της ΕΕ στις 9 Δεκεμβρίου 1999.

1.6

Στο ψήφισμά του, το Συμβούλιο καλούσε την Επιτροπή να του υποβάλει εντός μιας πενταετίας έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της δασικής στρατηγικής της ΕΕ.

1.7

Η Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωσή της για την εφαρμογή της δασικής πολιτικής της ΕΕ στις 10 Μαρτίου 2005. Στην ανακοίνωση επισυνάπτεται έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επι2.6.1τροπής, το οποίο περιλαμβάνει λεπτομερή περιγραφή των δράσεων που πραγματοποιήθηκαν και των μέτρων που ελήφθησαν στο πλαίσιο της δασικής στρατηγικής της ΕΕ στο διάστημα 1999-2004.

1.8

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει γενικά το περιεχόμενο της ανακοίνωσης της Επιτροπής, ειδικότερα δε την προώθηση της εφαρμογής και τη βελτίωση του συντονισμού. Επιπλέον, πιστεύει ότι είναι σημαντικό να εφαρμοστεί χωρίς καθυστέρηση το σχέδιο δράσης για τη βιώσιμη δασοκομία που προτείνεται από την Επιτροπή.

2.1.1

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν ο δασικός τομέας και η δασική πολιτική στην ΕΕ μεταβλήθηκαν από το 1998 και μετά, λόγω των πολλών αλλαγών που συντελέσθηκαν στο πολιτικό πλαίσιο. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής προβάλλονται η διεύρυνση της ΕΕ, η υιοθέτηση των στρατηγικών πολιτικών στόχων της ΕΕ, καθώς και η ανάπτυξη της διεθνούς πολιτικής για τη δασοκομία και το περιβάλλον.

2.1.2

Με τη διεύρυνση, οι δασικές εκτάσεις στην ΕΕ αυξήθηκαν περίπου κατά 20 %, οι δασικοί πόροι κατά 30 %, και ο αριθμός των ιδιοκτητών δασικών εκτάσεων αυξήθηκε από 12 σε 16 εκατομμύρια. Είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η θεσμική ικανότητα για την προαγωγή της βιώσιμης δασοκομίας στα νέα κράτη μέλη. Η ανάπτυξη ιδιωτικών ιδιοκτησιακών αλλά και θεσμικών διαρθρώσεων συνιστά ιδιαίτερη πρόκληση.

2.1.3

Στη σύνοδο κορυφής για τη βιώσιμη ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ, το 2002, τονίστηκε η σημασία που έχει η βιώσιμη δασοκομία ως αναπτυξιακός πόρος και γενικότερα ως μέσο για την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετηρίδας. Στη Σύνοδο Κορυφής εγκρίθηκε σχέδιο δράσης το οποίο είναι δεσμευτικό για τις κυβερνήσεις και περιλαμβάνει μια σειρά αποφάσεων για τα δάση.

2.1.4

Η δασοκομία στην ΕΕ χρειάστηκε να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη παγκοσμιοποίηση της αγοράς δασικών προϊόντων και την υψηλή συγκέντρωση της δασοκομικής βιομηχανίας, όπου απαιτείται μια μεγαλύτερη από πριν αποτελεσματικότητα στην παραγωγή ξυλείας.

2.1.5

Τα δάση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και προσφέρουν πολλά οφέλη στην κοινωνία. Ταυτόχρονα η βιώσιμη χρήση των δασών και οι παραγωγικές περιβαλλοντικές υπηρεσίες απέκτησαν μεγαλύτερη σημασία. Ιδιαίτερα οι διεθνείς συμφωνίες για το περιβάλλον που υπογράφηκαν από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της δημιούργησαν νέες προκλήσεις στον τομέα της δασοκομίας.

2.1.6

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβώνας (Μάρτιος 2000) υιοθέτησε ένα νέο στρατηγικό στόχο: να καταστεί η ΕΕ η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ (Ιούνιος 2001) ενέκρινε τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη, συμπληρώνοντας τη στρατηγική της Λισσαβώνας, στα πλαίσια της οποίας απαιτείται η άσκηση της οικονομικής, της κοινωνικής και της περιβαλλοντικής πολιτικής με τέτοιο τρόπο ώστε η μία να ενισχύει την άλλη.

2.1.7

Πολλές πολιτικές, νόμοι και μέτρα της ΕΕ επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τη δασοκομία. Η συμβατότητα και η συμπληρωματικότητα αυτών με τη δασική στρατηγική της ΕΕ και την εφαρμογή της δεν έχουν ακόμη αξιολογηθεί.

2.2.1

Στο ψήφισμά του για τη δασική πολιτική, το Συμβούλιο σημειώνει ότι η ΕΕ πρέπει να συμμετάσχει ενεργώς στην εφαρμογή των ψηφισμάτων της Υπουργικής Διάσκεψης για την Δασοκομία και να αναλάβει πρωτοβουλίες στη διεθνή συζήτηση και στις διαπραγματεύσεις για θέματα που σχετίζονται με τη δασοκομία, ιδιαιτέρως μάλιστα στο Διακυβερνητικό Φόρουμ των Ηνωμένων Εθνών για τα δάση.

2.2.2

Στη γνωμοδότηση που εξέδωσε το 1999, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή επισημαίνει ότι η ΕΕ πρέπει να προωθήσει την εφαρμογή, σε διεθνές επίπεδο, ενός νομικά δεσμευτικού μέσου για τη διαχείριση, τη διατήρηση και τη βιώσιμη ανάπτυξη κάθε είδους δάσους, το οποίο να τηρεί τις αρχές που υιοθετήθηκαν στο Ρίο σχετικά με τα δάση. Ο στόχος αυτός είναι πάντα επίκαιρος, λόγω του διεθνούς εμπορίου δασικών προϊόντων, της παγκοσμιοποίησης της δασικής βιομηχανίας, της συνεχούς αποψίλωσης, καθώς και της ανάγκης να προστατευθούν τα δικαιώματα των τοπικών πληθυσμών που εξαρτώνται από τα δάση.

2.2.3

Για να προληφθεί η παράνομη υλοτομία και πώληση ξυλείας, η Επιτροπή υιοθέτησε το σχέδιο δράσης FLEGT (Σχέδιο Δράσης για την επιβολή της δασικής νομοθεσίας, τη διακυβέρνηση και το εμπόριο) και νομοθετική πρόταση για την ανάπτυξη του συστήματος αδειοδότησης FLEGT. Η ΕΟΚΕ θεωρεί εξαιρετικά σημαντική την πρόληψη της παράνομης υλοτομίας και των παράνομων πωλήσεων ξυλείας. Η παράνομη υλοτομία προξενεί σοβαρές περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές ζημιές και η ξυλεία που παράγεται κατ' αυτό τον τρόπο διαταράσσει το εμπόριο στον κλάδο. Ωστόσο, όσον αφορά στην πρόληψη της παράνομης υλοτομίας, πρέπει να δοθεί κυρίως έμφαση σε μέτρα που μπορούν να θεσπιστούν σε συνεργασία με τις χώρες παραγωγής ξυλείας, για να ενισχυθούν οι διοικητικές διαδικασίες και να βελτιωθεί η εφαρμογή της νομοθεσίας. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να συνεκτιμηθούν οι ανάγκες των εθνικών κοινωνικών παραγόντων και οι συνέπειες στις συνθήκες διαβίωσης και ευημερίας των κοινοτήτων που εξαρτώνται από τα δάση. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην προστασία των φυσικών δρυμών και της βιοποικιλότητάς τους. Για παράδειγμα, η διασαφήνιση των δικαιωμάτων χρήσης γαιών αποτελεί σημαντικό μέρος των προσπαθειών για τον περιορισμό της παράνομης υλοτομίας. Το προτεινόμενο σύστημα αδειοδότησης δεν αίρει την ανάγκη για την ενίσχυση αυτών των μέτρων.

2.2.4

Ο αντίκτυπος της διεθνούς οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής πολιτικής και των αντίστοιχων συμφωνιών των Ηνωμένων Εθνών επί των δασών της ΕΕ και επί των γενικών συνθηκών των δασοκομικών δραστηριοτήτων έχει αυξηθεί. Στο πλαίσιο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη βιοποικιλότητα, υιοθετήθηκε το 2002 εκτεταμένο πρόγραμμα εργασίας για τη βιοποικιλότητα των δασών. Σύμφωνα με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος, επικρατεί συναίνεση σχετικά με το ρόλο των δασών, ως δεξαμενών απορρόφησης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, για την πρόληψη της αλλαγής του κλίματος. Ιδιαίτερα το πρωτόκολλο του Κυότο έφερε τον κλάδο της δασοκομίας αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις και δυνατότητες. Η βιώσιμη δασοκομία μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τις δυνατότητες για την κάλυψη των υποχρεώσεων που απορρέουν από διεθνείς συμφωνίες για το περιβάλλον. Αυτό προϋποθέτει ότι η ΕΕ θα υιοθετήσει μια συντονισμένη και συνεπή προσέγγιση στη διεθνή οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική πολιτική που ασκεί, αλλά και στις δικές της πολιτικές, μια πολιτική που εξισορροπεί τις διάφορες διαστάσεις της βιώσιμης δασοκομίας και σέβεται την πολλαπλή χρησιμότητα των δασών.

2.2.5

Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η Υπουργική Διάσκεψη για την Προστασία των Δασών στην Ευρώπη (MCPFE)είναι το σημαντικότερο βήμα στο οποίο συζητείται η δασική πολιτική και κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό πλαίσιο για την προαγωγή της διαχείρισης των δασών και της βιώσιμης χρήσης τους από οικονομική, οικολογική, κοινωνική και πολιτιστική άποψη.

2.3.1

Στην 4η Υπουργική Διάσκεψη για την Προστασία των Δασών στην Ευρώπη (που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη στις 28-30 Απριλίου 2003) τονίστηκε η σημασία που έχουν τα εθνικά δασικά προγράμματα για την προαγωγή της συνεργασίας μεταξύ του δασοκομικού και άλλων κλάδων. Στην Υπουργική Διάσκεψη συμφωνήθηκε ότι ένα εθνικό δασικό πρόγραμμα αποτελεί μια συμμετοχική, σφαιρική, διατομεακή και επαναληπτική διαδικασία για την χάραξη, την εφαρμογή, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση πολιτικής σε εθνικό και/ή τοπικό επίπεδο, προκειμένου να προωθηθεί η περαιτέρω βελτίωση της βιώσιμης διαχείρισης των δασών με βάση τον ορισμό του Ελσίνκι και να ενισχυθεί παράλληλα η βιώσιμη ανάπτυξη.

2.3.2

Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, τα εθνικά δασικά προγράμματα αποτελούν το κύριο μέσο για την υλοποίηση των στόχων της δασικής στρατηγικής της ΕΕ. Τα εθνικά δασικά προγράμματα μπορούν να συνεκτιμούν και να εξισορροπούν τις πολλαπλές χρήσεις των δασών και τις αντίστοιχες προσδοκίες της κοινωνίας, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες εθνικές συνθήκες. Αποτελούν σφαιρικά και πολυτομεακά προγράμματα-πλαίσιο τα οποία επικεντρώνονται στις συνέπειες που έχει ο κλάδος της δασοκομίας σε άλλους κλάδους και αντιστρόφως. Τα εθνικά δασικά προγράμματα προάγουν τη συνοχή και τη συνεκτικότητα μεταξύ εθνικών πολιτικών και διεθνών δεσμεύσεων. Πρέπει δε να αξιολογούνται, για να διαπιστώνεται αν καλύπτουν τους στόχους που έχουν τεθεί.

2.3.3

Ο καλύτερος τρόπος για να υλοποιηθούν στο κλάδο της δασοκομίας οι διεθνείς δεσμεύσεις για το περιβάλλον και τη δασική πολιτική που έχουν αναληφθεί από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της είναι η ενσωμάτωση των δεσμεύσεων αυτών στα εθνικά δασικά προγράμματα.

2.3.4

Η ΕΕ πρέπει να προωθήσει την κατάρτιση εθνικών δασικών προγραμμάτων, όπως συνιστά η MCPFE, για να προωθηθεί η βιώσιμη δασοκομία και να εφαρμοστεί μια σφαιρική προσέγγιση για την ανάπτυξη της δασοκομίας και της δασικής πολιτικής στα κράτη μέλη και στην ΕΕ.

2.4.1

Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης υπήρξε το κύριο μέσο εφαρμογής της δασικής στρατηγικής της ΕΕ σε κοινοτικό επίπεδο. Η χρηματοδοτική στήριξη της Κοινότητας για δασοκομικά μέτρα στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης ανέρχεται σε 4,8 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2000-2006. Από το ποσό αυτό, το ήμισυ διατέθηκε για την αναδάσωση γεωργικών εκτάσεων και το υπόλοιπο για άλλα δασοκομικά μέτρα.

2.4.2

Η ειδική έκθεση αριθ. 9/2004 του Ελεγκτικού Συνεδρίου σχετικά με τα δασοκομικά μέτρα στα πλαίσια της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ούτε η Επιτροπή, ούτε τα κράτη μέλη ανέλαβαν να αξιολογήσουν εάν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα συμβάλει στην υλοποίηση της δασικής στρατηγικής της ΕΕ.

2.4.3

Ο γενικός κανονισμός για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης (αριθμός 1257/1999, άρθρο 29) ορίζει ότι οι ενισχύσεις για τη δασοκομία που χορηγούνται από τα κράτη μέλη με βάση την πολιτική για την αγροτική ανάπτυξη πρέπει να βασίζονται σε εθνικά ή τοπικά δασικά προγράμματα ή σε ισοδύναμα μέτρα. Σε ορισμένα κράτη μέλη τα εθνικά δασικά προγράμματα μόλις που άρχισαν να καταρτίζονται, ενώ αυτά που λειτουργούν αφορούν μόνο λίγες χώρες.

2.4.4

Η αξιολόγηση των δασοκομικών μέτρων που εφαρμόζονται σύμφωνα με την πολιτική για την αγροτική ανάπτυξη παρεμποδίστηκε, επειδή η Επιτροπή δεν διαθέτει επαρκή στοιχεία σχετικά με τα δασοκομικά μέτρα των κρατών μελών. Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής αποτελεσματικό σύστημα για την παρακολούθηση των δασοκομικών μέτρων που λαμβάνουν τα κράτη μέλη.

2.4.5

Παρά το γεγονός ότι σημαντικό μέρος των χρηματοδοτικών πόρων διατίθεται σε μέτρα αναδάσωσης, δεν έχουν τεθεί σαφείς λειτουργικοί στόχοι σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα μέσα αναδάσωσης θα πρέπει να εφαρμοστούν με βάση την δασική στρατηγική, ιδιαιτέρως εάν ληφθούν υπόψη οι περιβαλλοντικοί στόχοι.

2.4.6

Πολλές ΓΔ και μονάδες της Επιτροπής συμμετέχουν στη διαδικασία για την έγκριση σχεδίων για την αγροτική ανάπτυξη και λειτουργικών προγραμμάτων, και επομένως στη διαδικασία έγκρισης των δασοκομικών μέτρων. Η πολυπλοκότητα στη λήψη αποφάσεων έχει περιορίσει τη χρησιμοποίηση της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης για την υλοποίηση της δασικής στρατηγικής της ΕΕ.

2.4.7

Πρέπει επίσης να διασαφηνιστεί αν θα ήταν πιο αποτελεσματικό να συγκεντρωθούν οι χρηματοδοτικοί πόροι της ΕΕ όχι στην ενίσχυση της αναδάσωσης, αλλά στην καθιέρωση συστημάτων ανταμοιβής για την παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών, την έρευνα, την κατάρτιση και την παροχή συμβουλών, καθώς και σε μέτρα για την αγροτική ανάπτυξη, προκειμένου να βελτιωθούν μακροπρόθεσμα οι συνθήκες και η απασχόληση στον κλάδο της δασοκομίας, καθώς και οι περιβαλλοντικές υπηρεσίες που προσφέρουν τα δάση.

2.4.8

Πρέπει επίσης να τονιστεί εκ νέου ότι η δασοκομία και η παραγωγή ξυλείας είναι ένας κλάδος που βασίζεται στη λειτουργία της αγοράς και περιλαμβάνεται στους ανοικτούς τομείς της οικονομίας. Για να λειτουργήσει σωστά η εσωτερική αγορά της ΕΕ, ο ανταγωνισμός στην αγορά ξυλείας δεν πρέπει να υφίσταται στρεβλώσεις από την πολιτική ενισχύσεων.

2.5.1

Η δασοκομία πρέπει να είναι από οικονομική, οικολογική, κοινωνική και πολιτιστική άποψη βιώσιμη. Η προστασία των δασών, η παρακολούθηση της κατάστασής τους, η αποκατάσταση ζημιών και η διασφάλιση των περιβαλλοντικών υπηρεσιών αποτελούν σημαντικές πτυχές της βιώσιμης δασοκομίας. Η αειφόρος χρήση των δασών πρέπει να κατοχυρώνεται με τη διασφάλιση της ανανέωσής τους.

2.5.2

Όσον αφορά στα δάση της ΕΕ, οι βασικοί στόχοι είναι να προστατευθεί η υγεία και η ζωτικότητά τους με την προστασία τους από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, τις πυρκαγιές και από άλλους καταστρεπτικούς παράγοντες, είτε οργανικούς (ασθένειες, έντομα) είτε ανόργανους (διάβρωση).

2.5.3

Κάθε χρόνο οι πυρκαγιές καταστρέφουν περίπου 0,4 εκατ. εκτάρια δασικών εκτάσεων στην Ε.Ε.. Οι πυρκαγιές δασών είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, ιδιαιτέρως στα νότια κράτη μέλη. Παράλληλα με την πρόληψη των πυρκαγιών δασών, η ΕΕ έχει συγκεντρώσει στοιχεία για τις πυρκαγιές και παρακολουθεί την έκταση και τα αίτιά τους. Παράλληλα, δημιούργησε ένα πλαίσιο για τη συστηματική συλλογή δεδομένων που αφορούν τα αίτια και την έκταση των πυρκαγιών. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση μέτρων που θεσπίζονται από τα κράτη μέλη και την Επιτροπή για την πρόληψη των πυρκαγιών των δασών. Η προστασία των δασών και του περιβάλλοντος στην ΕΕ δεν μπορεί να είναι επιτυχής παρά μόνο όταν αναπτυχθεί μια αποτελεσματική μέθοδος για την παρακολούθηση και την πρόληψη των πυρκαγιών.

2.5.4

Οι σημαντικότεροι νόμοι για την προστασία της υγείας και της ζωτικότητας των δασών είναι η οδηγία για την προστασία των φυτών, η οδηγία για την εμπορία δασικού πολλαπλασιαστικού υλικού και η οδηγία πλαίσιο για την παρακολούθηση της αλληλεπίδρασης δασών και περιβάλλοντος (Forest Focus).

2.5.5

Ο κανονισμός Forest Focus, θεσπίζει το περίγραμμα κοινοτικού συστήματος για τη συνέχεια της παρακολούθησης της υγείας των δασών και προγραμμάτων για την πρόληψη πυρκαγιών, καθώς και για την ανάπτυξη και τη διαφοροποίηση συστημάτων παρακολούθησης. Απώτερος στόχος είναι η απόκτηση αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων για την κατάσταση των δασών και για τους παράγοντες που βλάπτουν τα δασικά οικοσυστήματα στην ΕΕ.

2.5.6

Στοιχεία για τη βιοποικιλότητα των δασών, τους δασικούς πόρους, την παγίδευση και τον κύκλο του άνθρακα, καθώς και για τα δασικά προϊόντα και τις συνέπειες της προστασίας των δασών συγκεντρώνονται ήδη στο πλαίσιο διεθνών συμφωνιών, του Οργανισμού Επισιτισμού και Γεωργίας (FAO), της επιτροπής για την ξυλεία της Οικονομικής Επιτροπής για την Ευρώπη, της EUROSTAT και της Υπουργικής Διάσκεψης για την προστασία των δασών στην Ευρώπη (MCPFE). Κατά την ανάπτυξη των κοινοτικών συστημάτων παρακολούθησης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα εθνικά, πανευρωπαϊκά και παγκόσμια συστήματα παρακολούθησης που υπάρχουν ήδη ή καταρτίζονται, ενώ πρέπει να διασφαλίζεται και η προστασία της ιδιωτικής ζωής των γαιοκτημόνων σε σχέση με την επεξεργασία και τη δημοσιοποίηση δεδομένων.

2.5.7

Η οδηγία για την προστασία των φυτών περιλαμβάνει διατάξεις για την προστασία των φυτών ή φυτικών προϊόντων από βλαβερές ουσίες και για τον έλεγχο των παρασίτων. Η οδηγία για την προστασία των φυτών θέτει επίσης πρότυπα για το διεθνές εμπόριο ξυλείας και φυτικών προϊόντων. Οι κλιματικές αλλαγές αυξάνουν τον κίνδυνο για τη μετάδοση και την ανάπτυξη βλαβερών οργανισμών. Για την προστασία της υγείας των δασών και την πρόληψη της διάδοσης των σημαντικότερων παρασίτων που πλήττουν τα δάση στην επικράτεια της ΕΕ, απαιτείται η θέσπιση αρκετά αυστηρών κανόνων για την προστασία των φυτών και αποτελεσματική παρακολούθηση. Ωστόσο, αυτού του είδους τα μέτρα δεν πρέπει να επιφέρουν στρεβλώσεις στο εμπόριο ως αποτέλεσμα της χρήσης της οδηγίας ως μη δασμολογικού εμποδίου.

2.5.8

Τα δάση και η βιοποικιλότητα των δασών αποτελούν σημαντικό μέρος του φυσικού περιβάλλοντος στην Ευρώπη. Η προστασία της βιοποικιλότητας των δασών συνιστά καθοριστικής σημασίας πτυχή της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ. Σύμφωνα με τη δασική στρατηγική, η διατήρηση της βιοποικιλότητας των δασών στην ΕΕ μπορεί να επιτευχθεί κατά κύριο λόγο με τη θέσπιση των κατάλληλων μέτρων για τη διαχείριση των δασών. Η βιώσιμη δασοκομία μπορεί να στηρίξει την βιοποικιλότητα με τη θέσπιση προστατευμένων δασικών ζωνών. Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την διασφάλιση της βιοποικιλότητας των δασών και για την ενσωμάτωσή της στα εθνικά δασικά προγράμματα ή τα αντίστοιχα μέσα.

2.5.9

Οι σημαντικότερες διατάξεις της ΕΕ για την προστασία της βιοποικιλότητας των δασών είναι η «οδηγία για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων» (92/43/ΕΟΚ) και η «οδηγία για τα άγρια πτηνά» (79/409/ΕΟΚ). Η διατήρηση προστατευόμενων ειδών και βιοτόπων επιτεύχθηκε σε κοινοτικό επίπεδο με τη δημιουργία δικτύου ειδικών προστατευμένων ζωνών, του επονομαζόμενου δικτύου περιοχών Natura 2000. Για τη διαχείριση και τη διευθέτηση των ζωνών Natura 2000, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κοινωνικές, οικονομικές και γνωστικές προϋποθέσεις, οι οικονομικές συνέπειες και οι τοπικές και περιφερειακές ιδιαιτερότητες.

2.5.10

Η ενσωμάτωση της προστασίας της βιοποικιλότητας των δασών στην προσπάθεια για τη βιώσιμη χρήση των δασών σε όλες τις δασικές εκτάσεις και η δημιουργία του δικτύου Natura 2000 συνιστούν βασική προϋπόθεση για την προστασία της βιοποικιλότητας, και ανταποκρίνονται στις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί διεθνώς.

2.5.11

Σε κοινοτικό επίπεδο, η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη βιοποικιλότητα (COM(1998) 42) οδηγεί στην προστασία της βιοποικιλότητας των δασών. Στην στρατηγική για τη βιοποικιλότητα τονίζεται η ιδιαίτερη σημασία που έχει η ισόρροπη συνεκτίμηση της ανάγκης για τη διασφάλιση της προστασίας και της βιοποικιλότητας των δασών, αλλά και για την προστασία της υγείας τους και της οικολογικής ισορροπίας, η βιώσιμη παραγωγή πρώτων υλών για τον δασικό κλάδο, καθώς και αγαθών και υπηρεσιών που ζητούνται από την κοινωνία. Επισημαίνεται επίσης ότι οι δράσεις για την ενίσχυση και την προστασία της βιοποικιλότητας των δασών θα πρέπει να εντάσσονται σε μια δασική στρατηγική της ΕΕ.