8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/1

1.1

Η ετήσια έκθεση του 2003 σχετικά με την πολιτική ανταγωνισμού παρουσιάζει τις αλλαγές που επήλθαν στην εσωτερική οργάνωση του τομέα και στις μεθόδους εργασίας της Επιτροπής και περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η Επιτροπή διασφαλίζει τη συνεκτικότητα της δομής της ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης.

1.2

Η πολιτική ανταγωνισμού της ΕΕ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην επιδίωξη των στόχων σχετικά με την ανταγωνιστικότητα που τέθηκαν με τη στρατηγική της Λισσαβώνας. Αυτή περιλαμβάνει όχι μόνον την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία και τη νομοθεσία σχετικά με τις συγκεντρώσεις, αλλά και την εφαρμογή αποτελεσματικών και αυστηρών κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις.

1.3

Με στόχο την απρόσκοπτη ένταξη των 10 νέων κρατών μελών, η Επιτροπή κατήρτισε ένα σύστημα κοινών κανόνων ανταγωνισμού για όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να διασφαλισθεί η ισότιμη εφαρμογή των κανόνων που αφορούν τις κρατικές ενισχύσεις, τονίζοντας τη σημασία της επίλυσης του ζητήματος των κρατικών ενισχύσεων που στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό με την ίδια αυστηρότητα που επιδεικνύεται στην εφαρμογή των κανόνων που ισχύουν για τις επιχειρήσεις.

1.4

Το 2003 καταγράφηκαν 815 νέες περιπτώσεις παραβιάσεων του δικαίου περί ανταγωνισμού. Μεταξύ άλλων, θεσπίστηκε η θέση του «υπεύθυνου επικοινωνίας με αποστολή τη διασφάλιση μόνιμου διαλόγου με τους ευρωπαίους καταναλωτές»: πράγματι το συμφέρον των καταναλωτών αποτελεί πρωταρχικό μέλημα της πολιτικής ανταγωνισμού, αλλά η φωνή τους δεν εισακούεται κατά την εξέταση μεμονωμένων περιπτώσεων ή κατά τη συζήτηση διαφόρων πτυχών της κοινοτικής πολιτικής. Οι αρμοδιότητες του υπεύθυνου επικοινωνίας δεν περιορίζονται στον έλεγχο των συγκεντρώσεων, αλλά καλύπτουν επίσης τις συμφωνίες που αντιβαίνουν στους κανόνες ανταγωνισμού — καρτέλ και κατάχρηση δεσπόζουσας θέσεως — καθώς και άλλες πολιτικές που αφορούν τον τομέα.

1.5

Τον Οκτώβριο του 2003 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ένα σχέδιο κανονισμού και κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις συμφωνίες μεταφοράς της τεχνολογίας επί των οποίων η ΕΟΚΕ είχε ήδη γνωμοδοτήσει (1). Η πρόταση μεταρρύθμισης, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη αυτών των συμφωνιών τα τελευταία χρόνια, αποσκοπεί στην απλοποίηση και στη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του κοινοτικού κανόνα της εξαίρεσης. Οι νέοι κανόνες πλεονεκτούν στα εξής σημεία:

1.6

Η Επιτροπή δημιούργησε ακόμη μία θέση «οικονομικού προϊσταμένου» για θέματα ανταγωνισμού, η εντολή του οποίου τέθηκε σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου 2003, και ενίσχυσε παράλληλα κατά θετικό τρόπο τον ρόλο του συμβούλου ακροάσεων. Ο οικονομικός προϊστάμενος θα έχει τρεις βασικές αρμοδιότητες:

1.7

Από την πλευρά του, ο σύμβουλος ακροάσεων, αναλαμβάνει με μεγαλύτερες αρμοδιότητες και ανεξαρτησία το ρόλο του εγγυητή του δικαιώματος άμυνας σε ορισμένες διαδικασίες σε θέματα ανταγωνισμού. Εξαρτάται άμεσα από τον αρμόδιο επίτροπο και δεν λαμβάνει οδηγίες από την Γενική Διεύθυνση ανταγωνισμού. Μπορεί να παρεμβαίνει κάθε φορά που προκύπτουν νόμιμα θέματα που άπτονται του δικαιώματος άμυνας · είναι επιφορτισμένος με την διοργάνωση και την αντικειμενική διεξαγωγή των προφορικών ακροάσεων, αποφασίζει για το δικαίωμα ακρόασης τρίτων και για το κατά πόσο μπορούν να υποβληθούν νέα έγγραφα. Αναφέρεται στον αρμόδιο επίτροπο.

2.1

Τον Οκτώβριο του 2003 η Επιτροπή ξεκίνησε την τελική φάση της διαδικασίας μεταρρύθμισης του συστήματος εφαρμογής των αντιμονοπωλιακών κανόνων (το λεγόμενο «πακέτο εκσυγχρονισμού»), προκειμένου να διευκολύνει την άσκηση των εξουσιών που έχουν ανατεθεί στις αρχές ανταγωνισμού και να θεσπίσει μηχανισμούς συνεργασίας με τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού και τις εθνικές δικαστικές αρχές βάσει του κανονισμού 1/2003.

2.2

To πακέτο εκσυγχρονισμού περιλαμβάνει ειδικότερα έναν νέο κανονισμό εφαρμογής για τις πτυχές που αφορούν την ακρόαση των ενδιαφερόμενων μερών καθώς και ορισμένα άλλα διαδικαστικά θέματα όπως η πρόσβαση στους φακέλους και ο χειρισμός των εμπιστευτικών πληροφοριών. Τα έξι σχέδια επικοινωνιών αφορούν μεταξύ άλλων τα είδη συνεργασίας στο εσωτερικό του δικτύου των ευρωπαϊκών αρχών ανταγωνισμού και μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών δικαστικών αρχών, τον αντίκτυπο στις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών, την εξέταση των καταγγελιών και τις κατευθύνσεις που πρέπει να δοθούν στις επιχειρήσεις ώστε να υποστηριχθούν κατά την εκτίμηση νέων ζητημάτων ή παλαιότερων ανεπίλυτων προβλημάτων. Σε ό,τι αφορά το πακέτο εκσυγχρονισμού στο σύνολό του υπενθυμίζεται η σχετική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (1)

2.3

Στη διάρκεια του 2003, η Επιτροπή ενέκρινε 5 αποφάσεις κατά των παράνομων οριζόντιων συμφωνιών: γαλλικό βόειο κρέας, σορβικά άλατα, προϊόντα από άνθρακα και γραφίτη για ηλεκτρολογικές και μηχανολογικές εφαρμογές, οργανικά υπεροξείδια και βιομηχανικοί αγωγοί από χαλκό. Τα επιβληθέντα πρόστιμα ανέρχονται σε 400 εκατομμύρια ευρώ: το ύψος τους αναμένεται να δράσει αποτρεπτικά. Για τη διαπίστωση της παρανομίας απαιτείται η διεξαγωγή επιθεωρήσεων στις εταιρείες. Η εταιρεία που αποκαλύπτει πρώτη την ύπαρξη συμφωνίας με επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για την επιβεβαίωση των πληροφοριών απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη. Από την άλλη, η Επιτροπή διάκειται θετικά απέναντι σε συμφωνίες μεταξύ εταιρειών οι οποίες δεν περιορίζουν τον ανταγωνισμό στις σχετικές αγορές, εφόσον οι καταναλωτές επωφελούνται από τις συνεργασίες αυτές. Κατά τη διάρκεια του 2003 η Επιτροπή απεφάνθη σχετικά με τρεις περιπτώσεις παραβίασης του άρθρου 82 οι οποίες αφορούσαν:

3.1

Το 2003 σημειώθηκαν σημαντικά βήματα προόδου, μολονότι όχι στον επιθυμητό βαθμό, στη διαδικασία απελευθέρωσης του ενεργειακού τομέα (ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο): τον Ιούνιο εγκρίθηκε το νομοθετικό πακέτο που θα επιτρέψει σε όλους τους ευρωπαίους καταναλωτές να επιλέγουν οι ίδιοι τον πάροχο που επιθυμούν από τον Ιούλιο του 2007. Απώτερος στόχος των διατάξεων αυτών είναι η διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ των κινήτρων για τη δημιουργία νέων υποδομών και η πλήρης πραγμάτωση της κοινής αγοράς.

3.2

Ωστόσο, παρέμειναν μεταξύ των καταναλωτών και μεταξύ των επιχειρήσεων των διαφόρων χωρών της Ενώσεως διάχυτα αισθήματα δυσαρέσκειας για τα υψηλά ακόμη επίπεδα των τιμών και την σχετική αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών αυτών. Εξάλλου, συχνά στα νέα κράτη μέλη οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις των καταναλωτών υπογραμμίζουν με έμφαση την ανάγκη να γίνει πλήρως σεβαστή η ανεξαρτησία των εθνικών αρχών που εγγυώνται τον ανταγωνισμό και των ρυθμιστικών αρχών για τις κοινωφελείς υπηρεσίες.

3.2.1

Ενώ υπάρχει κατάλληλη και πλήρης νομοθεσία για τον ανταγωνισμό, ιδιαίτερα στα νέα κράτη μέλη, παρατηρείται συχνά έλλειψη βουλήσεως που να διασφαλίζει ότι οι υπηρεσίες παρακολούθησης και επιβολής πληρούν κατάλληλα το ρόλο τους. Συνεπώς, τα καθεστώτα αυτά ήταν συχνά ανίκανα να προωθήσουν τα συμφέροντα τόσο των καταναλωτών όσο και των αποτελεσματικών αγορών. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας μίας πιο λειτουργικής σχέσης. Μια πιο οργανωμένη και πλούσια δράση εκ μέρους των καταναλωτών θα βοηθήσει επίσης τις κυβερνήσεις στο να λαμβάνουν αποφάσεις και θα παράσχει πληροφορίες για αγορές και πρακτικές κατά του ανταγωνισμού.

3.3

Στον τομέα των ταχυδρομικών υπηρεσιών, η οδηγία που εγκρίθηκε το 2002 αποσκοπεί στην παγίωση της εσωτερικής αγοράς, ιδίως μέσω της προοδευτικής μείωσης του αποκλειστικού γεωγραφικού χώρου και της απελευθέρωσης της εξερχόμενης διασυνοριακής αλληλογραφίας. Εξάλλου, βάσει συμφωνίας που επετεύχθη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η Επιτροπή θα διεξαγάγει στη διάρκεια του 2006 μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο της καθολικής υπηρεσίας για κάθε κράτος μέλος. Βάσει των αποτελεσμάτων της μελέτης, η Επιτροπή θα υιοθετήσει πρόταση για το πλήρες άνοιγμα της αγοράς ταχυδρομικών υπηρεσιών από το 2009 ή οποιοδήποτε άλλο μέτρο για τη διασφάλιση του χαρακτήρα της καθολικής υπηρεσίας.

3.4

Όσον αφορά τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, τον Ιούλιο 2004 έληξε η προθεσμία για την αποδοχή του νέου κανονιστικού πλαισίου του τομέα. Στη σχετική έκθεσή της, η Επιτροπή τόνισε κυρίως τις εξής αρχές: οι αγορές πρέπει να αναλύονται βάσει των αρχών του ανταγωνισμού· υποχρεώσεις είναι δυνατό να επιβληθούν μόνον στις εταιρείες που κατέχουν δεσπόζουσα θέση· όλες οι υπηρεσίες και τα δίκτυα ηλεκτρονικής επικοινωνίας πρέπει να αντιμετωπίζονται με τρόπο που δεν εισάγει διακρίσεις (τεχνολογική ουδετερότητα). Η ανάπτυξη και η γενικευμένη πρόσβαση στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες δεν μπορούν από μόνες τους να εγγυηθούν την ανάκαμψη της οικονομικής ανάπτυξης. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, πρέπει να αυξηθεί το επίπεδο των γνώσεων και των προσόντων όλων όσοι θα κληθούν να αξιοποιήσουν τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας.

3.5

Στον τομέα των αεροπορικών μεταφορών, η Επιτροπή αποφάσισε να εγκαινιάσει το 2003 εκτενή διάλογο με όλους τους ενδιαφερομένους του τομέα, που να μην αναφέρεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, με σκοπό την κατάρτιση διαφανών κατευθυντηρίων γραμμών για την προστασία του ανταγωνισμού στον τομέα των συμμαχιών και των συγκεντρώσεων μεταξύ αεροπορικών εταιρειών.

3.5.1

Επίσης, προωθήθηκαν οι εργασίες για τον καθορισμό και την υλοποίηση των κοινών κατευθύνσεων για την εφαρμογή των αντιμονοπωλιακών κανόνων στον σιδηροδρομικό τομέα όσον αφορά τόσο τη μεταφορά εμπορευμάτων όσο και τη μεταφορά επιβατών.

3.5.2

Ο κλαδικός διάλογος αναπτύχθηκε και στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών, της διανομής αυτοκινήτων οχημάτων και των ασφαλειών, με σκοπό την επανεξέταση και την υιοθέτηση των ενδεδειγμένων κανονιστικών διατάξεων για απαλλαγή κατά κατηγορία.

3.5.3

Ο κλαδικός διάλογος που θα αναπτυχθεί στους τομείς των μεταφορών που προαναφέρθηκαν, θα πρέπει να λάβει υπόψη και συγκρίσιμες μορφές φορολογικής μεταχείρισης.

3.6

Μέσα μαζικής ενημέρωσης: η Επιτροπή θεωρεί την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης θεμελιώδη για την ανάπτυξη τόσο της ΕΕ όσο και της πολιτιστικής ταυτότητας των κρατών μελών, ωστόσο ο έλεγχος της συγκέντρωσης των μέσων ενημέρωσης εμπίπτει κατά πρώτο λόγο στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Η εφαρμογή των μέσων της πολιτικής ανταγωνισμού στον εν λόγω τομέα περιορίζεται στον οικονομικό αντίκτυπο της στάσης των εταιρειών του κλάδου και στον έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων. Τα μέσα αυτά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τους εθνικούς ελέγχους της συγκέντρωσης των μέσων ενημέρωσης και τα εσωτερικά μέτρα για τη διασφάλιση της πολυφωνίας. Το πεδίο εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού περιλαμβάνει απλώς την επίλυση των προβλημάτων που προκύπτουν από τη δημιουργία ή την ενίσχυση των δεσποζουσών θέσεων στις συναφείς αγορές και από τον αποκλεισμό ανταγωνιστριών εταιρειών.

3.6.1

Θα δούμε στη συνέχεια ότι η στάση αυτή της Επιτροπής, έστω και αν ήταν τυπικώς ορθή, δεν ήταν σε θέση να εμποδίσει ή να αντικρούσει, κυρίως σε ορισμένες χώρες, δεσπόζουσες θέσεις και σχετικές πρακτικές κατά του ανταγωνισμού. Οι ενδιαφερόμενες αγορές είναι διαφορετικές και μεταξύ τους αποφασιστικό βάρος για το σκοπό της προστασίας της πολυφωνίας φέρει όλο και περισσότερο η αγορά των τηλεοπτικών διαφημίσεων, η οποία δεν έχει έως τώρα ερευνηθεί επαρκώς.

3.6.2

Εξάλλου, στις ελεγκτικές ενέργειες δεν δόθηκε σημασία στις μεθόδους που εφαρμόζουν ορισμένες ομάδες εταιρειών που αναπτύσσουν δραστηριότητα στον τομέα των μέσων μαζικής ενημέρωσης προκειμένου να ενισχύσουν την δεσπόζουσα θέση τους, ειδικότερα μέσω της προσφυγής σε αμυντικά μέτρα που σκοπό έχουν να αποθαρρύνουν εχθρικές κλιμακώσεις μέσω της χρεώσεως της εταιρείας-στόχου ή μέσω της παροχής πολλαπλών δικαιωμάτων ψήφου που διευκολύνουν τον έλεγχο της εταιρείας εκ μέρους μετόχων της μειοψηφίας.

3.6.3

Συνεπώς, η Επιτροπή θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική κατά την εφαρμογή των ανταγωνιστικών διατάξεων και πρακτικών.

3.7

Ελευθέρια επαγγέλματα: Η Επιτροπή έθεσε στη διάθεση του κοινού μία μελέτη του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών της Βιέννης (IHS) από την οποία προκύπτει η ύπαρξη διαφορετικών επιπέδων ρύθμισης των υπηρεσιών που παρέχουν οι ελεύθεροι επαγγελματίες ανά κράτος μέλος και ανά επάγγελμα. Το συμπέρασμα της μελέτης είναι το εξής: στις χώρες όπου η ρύθμιση είναι πιο αυστηρή και η ελευθερία άσκησης των επαγγελμάτων μεγαλύτερη, είναι δυνατό να παραχθεί συνολικά περισσότερος πλούτος.

3.7.1

Επίσης, στο Συνέδριο για την ρύθμιση των ελευθέριων επαγγελμάτων που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες το 2003 συζητήθηκαν, παρουσία 260 εκπροσώπων των ενδιαφερόμενων επαγγελματικών ομάδων, οι συνέπειες των κανόνων και των ρυθμιστικών διατάξεων στη δομή της αγοράς και στην προστασία των καταναλωτών.

3.7.2

Στο ανωτέρω συνέδριο, ο Επίτροπος Monti εξήγγειλε την πρόθεση της Επιτροπής να καταρτίσει έκθεση εντός του 2004 σχετικά με τον ανταγωνισμό στις επαγγελματικές υπηρεσίες. Η έκθεση αυτή, που περιλαμβάνει ιδιαίτερα σημαντικούς προσανατολισμούς και οδηγίες, δημοσιεύτηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2004.

4.1

Στις 27 Νοεμβρίου 2003, το Συμβούλιο πέτυχε πολιτική συμφωνία για την μεταρρύθμιση του κανονισμού περί συγκεντρώσεων, η οποία ουσιαστικά ενσωματώνει τις τροποποιήσεις που πρότεινε η Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2002. Στις εν λόγω τροποποιήσεις περιλαμβάνονται μη νομοθετικά μέτρα που αποσκοπούν στον εξορθολογισμό της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, στη βελτίωση της οικονομικής ανάλυσης και στη διασφάλιση αποτελεσματικότερης προστασίας των δικαιωμάτων άμυνας. Επίσης, διορίστηκε οικονομικός προϊστάμενος αρμόδιος για ζητήματα ανταγωνισμού και συστάθηκε ειδική επιτροπή ώστε τα συμπεράσματα να είναι απολύτως ανεξάρτητα. Όσον αφορά την αξιολόγηση των συγχωνεύσεων υπενθυμίζεται η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για την «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις διαμεθοριακές συγχωνεύσεις των εταιρειών κεφαλαίων» (2).

4.2

Στόχος: να διασφαλισθεί ότι το κριτήριο της ουσιαστικής εκτίμησης που προβλέπει ο κανονισμός συγκεντρώσεων (ήτοι το κριτήριο της δεσπόζουσας θέσης) καλύπτει πράγματι όλες τις περιπτώσεις συγκεντρώσεων που αντιβαίνουν στους κανόνες ανταγωνισμού διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη συνέχεια της ασφάλειας δικαίου. Το κριτήριο της ουσιαστικής εκτίμησης αντιπαραβλήθηκε με αυτό του ουσιαστικού περιορισμού του ανταγωνισμού («substantial lessening of competition») και, τελικά, η διατύπωση του κριτηρίου που εγκρίθηκε έχει ως εξής: «Οι συγκεντρώσεις που ενδέχεται να παρακωλύουν σημαντικά τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό στην κοινή αγορά ή σε σημαντικό τμήμα αυτής, ιδίως ως αποτέλεσμα της δημιουργίας ή της ενίσχυσης μιας δεσπόζουσας θέσης, κηρύσσονται ασυμβίβαστες με την κοινή αγορά».

4.2.1

Η νέα διάταξη, με τη διατύπωση«ιδίως ως αποτέλεσμα της δημιουργίας ή της ενίσχυσης…», παραπέμπει σε δυνητική διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της απαγόρευσης που δεν περιορίζεται πλέον στα στενά όρια του κριτηρίου της δεσπόζουσας θέσης. Ωστόσο, η εν λόγω διάταξη θα ερμηνευθεί και θα εφαρμοσθεί υπό το πρίσμα όσων περιέχονται στην κοινή δήλωση του Συμβουλίου και της Επιτροπής σχετικά με το άρθρο 2 και βάσει της αιτιολογικής σκέψης 25 του κανονισμού (3) όπου διευκρινίζεται ότι η έννοια αυτή«θα πρέπει να ερμηνευθεί ως εκτεινόμενη, πέρα από την έννοια της δεσπόζουσας θέσης, μόνο στις αντιανταγωνιστικές επιπτώσεις μιας συγκέντρωσης που προκύπτουν από τη μη συντονισμένη συμπεριφορά των επιχειρήσεων που δεν έχουν δεσπόζουσα θέση στην εν λόγω αγορά». Προκύπτει, συνεπώς, ότι το πεδίο εφαρμογής θα εξακολουθήσει να προσδιορίζεται σε συνάρτηση με την έννοια της δεσπόζουσας θέσης.

4.3

Κατευθύνσεις σχετικά με την εκτίμηση των οριζόντιων συγκεντρώσεων: οριζόντιες συγκεντρώσεις είναι οι συγκεντρώσεις μεταξύ ανταγωνιστικών ή δυνητικά ανταγωνιστικών εταιρειών. Οι εν λόγω συγκεντρώσεις θεωρούνται παράνομες στον βαθμό που αυξάνουν την ισχύ των εταιριών στην αγορά με πιθανά αρνητικά αποτελέσματα για τους καταναλωτές, ιδίως υπό τη μορφή υψηλότερων τιμών, χαμηλότερης ποιότητας των προϊόντων και μειωμένης δυνατότητας επιλογής. Και τούτο χωρίς να λαμβάνεται υπόψη αν τα αποτελέσματα κατά του ανταγωνισμού προέρχονται από τη δημιουργία ή από την ενίσχυση ενός μοναδικού δεσπόζοντος φορέα ή από μία κατάσταση ολιγοπωλίου. Ωστόσο, ο αντίκτυπος της συγκεντρώσεως θα εκτιμηθεί σε σχέση με αυτό που θα είχε συμβεί στην ενδιαφερόμενη αγορά απουσία της συγκεντρώσεως. Τούτο θα μπορούσε να σημαίνει, για παράδειγμα, ότι η αγορά μιας επιχειρήσεως υπό πτώχευση δεν θα αιτιολογούσε την παρέμβαση της Επιτροπής.

4.4

Νέες βέλτιστες πρακτικές: στο πλαίσιο της δέσμης των μεταρρυθμίσεων του 2002 διεξήχθη διαβούλευση που ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2003 και είχε ως στόχο την παροχή κατευθύνσεων στα ενδιαφερόμενα μέρη όσον αφορά την καθημερινή διαχείριση των διαδικασιών που σχετίζονται με τον έλεγχο των συγκεντρώσεων στην ΕΕ.

5.1

Η Επιτροπή συμμετέχει ενεργά στην ομάδα εργασίας του δικτύου ICN (International Competition Network — Διεθνές Δίκτυο Ανταγωνισμού) για τον έλεγχο των συγκεντρώσεων που υπάγονται σε περισσότερες έννομες τάξεις. Οι δραστηριότητες της ομάδας αυτής χωρίζονται σε τρεις υποκατηγορίες:

5.1.1

Η Επιτροπή συμμετέχει στις δραστηριότητες και των τριών υπο-ομάδων. Κύριος στόχος είναι η βελτίωση της αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ των διαφορετικών δικαιοδοσιών κατά τρόπο ώστε να καταστεί πιο αποτελεσματικός ο έλεγχος των συγκεντρώσεων.

5.1.2

Γενικότερα το διεθνές δίκτυο ανταγωνισμού αποτελεί ένα εικονικό δίκτυο μεταξύ διαφόρων αρχών που εγγυώνται τον ανταγωνισμό, με σκοπό να διευκολύνει την διεθνή συνεργασία και να διατυπώσει προτάσεις προκειμένου να μειωθεί το κανονικό κόστος και να ευνοηθεί η σύγκλιση επί της ουσίας και επί των διαδικασιών.

5.1.3

Κατά τη δεύτερη Συνδιάσκεψη του δικτύου ICN που έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2003 στην πόλη Merida του Μεξικού, κατέστη προφανής η αναγκαιότητα να διατυπωθούν σαφείς και προσιτοί κανόνες στον τομέα της προστασίας του ανταγωνισμού και επιβεβαιώθηκε η στρατηγική σημασία της προώθησης του ανταγωνισμού στο πλαίσιο των υπό ρύθμιση τομέων, μειώνοντας έτσι το ρυθμιστικό κόστος και αίροντας τα εμπόδια για την αμοιβαία αντιστάθμιση μεταξύ των έννομων τάξεων ιδιαίτερα δε ό,τι αφορά την πολιτική στον τομέα των συγκεντρώσεων.

6.1

Ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων εστιάζεται στις επιπτώσεις που έχουν επί του ανταγωνισμού οι ενισχύσεις που χορηγούν τα κράτη μέλη στις εταιρείες. Στόχος: να διασφαλισθεί ότι οι παρεμβάσεις του δημόσιου τομέα δεν επηρεάζουν την καλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, ότι προωθούν τον ανταγωνισμό και ενισχύουν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Πρέπει κυρίως να διασφαλισθεί ότι τα θετικά αποτελέσματα της απελευθέρωσης δεν επηρεάζονται αρνητικά από τα εκάστοτε μέτρα κρατικών ενισχύσεων. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης: τα κράτη μέλη οφείλουν να μειώσουν το γενικό επίπεδο των ενισχύσεων και να τις επαναπροσανατολίσουν προς οριζόντιους στόχους κοινοτικού ενδιαφέροντος (ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, απασχόληση, προστασία του περιβάλλοντος, προώθηση της έρευνας και ανάπτυξης των ΜΜΕ). Η Επιτροπή θεωρεί προτεραιότητα την ανάκτηση των ενισχύσεων που χορηγήθηκαν παρανόμως από τα κράτη μέλη.

6.1.1

Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να επικριθεί το γεγονός ότι ορισμένα κράτη μέλη δεν άνοιξαν τους διαγωνισμούς για την υποβολή προσφορών για δημόσιες αγορές στους υποψηφίους που προέρχονται από άλλα κράτη μέλη. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο τομέας των δημόσιων αγορών έχει ετήσιο κύκλο εργασιών που υπερβαίνει τα 500 δισ. ευρώ: η πρακτική που ακολουθούν ορισμένα κράτη μέλη να ευνοούν τις δικές τους εθνικές εταιρείες ζημιώνει τον ανταγωνισμό και αυξάνει τη φορολογική επιβάρυνση των καταναλωτών.

6.2

Κρατικές ενισχύσεις για διάσωση και αναδιάρθρωση των προβληματικών επιχειρήσεων. Οι σχετικές κατευθύνσεις που έληξαν τον Οκτώβριο του 2004, διευκρίνιζαν ότι οι κρατικές ενισχύσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν νόμιμες υπό ορισμένες αυστηρές προϋποθέσεις. Οι κατευθύνσεις αυτές αποτέλεσαν αντικείμενο επανεξέτασης, η οποία επικεντρώθηκε ιδίως στα εξής σημεία:

6.3

Πολυτομεακό πλαίσιο για μεγάλα επενδυτικά σχέδια: αυστηροί κανόνες για τομείς που έχουν πληγεί από προβλήματα διαρθρωτικής φύσης. Η καταγραφή των τομέων επρόκειτο να ολοκληρωθεί ως το τέλος του 2003. Ωστόσο, λόγω μεθοδολογικών και τεχνικών προβλημάτων, η Επιτροπή αποφάσισε να αναβάλει την έγκριση του σχετικού καταλόγου, και η ισχύς των υπαρχόντων μεταβατικών κανόνων για τα επενδυτικά σχέδια σε «ευαίσθητους» τομείς παρατάθηκε ως τον Δεκέμβριο του 2006.

6.4

Ενισχύσεις προς τις ΜΜΕ για έρευνα και ανάπτυξη: Οι ενισχύσεις για έρευνα και ανάπτυξη μπορούν να συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη, να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα και να δώσουν ώθηση στην απασχόληση. Στην περίπτωση των ΜΜΕ, οι εν λόγω ενισχύσεις είναι ιδιαιτέρως σημαντικές.

6.5

Ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, ενισχύσεις για έρευνα και ανάπτυξη, ενισχύσεις για την εκπαίδευση, φορολογικές ενισχύσεις. Στο πλαίσιο των φορολογικών ενισχύσεων, εξετάσθηκαν ιδίως οι εναλλακτικές μέθοδοι φορολόγησης, όπως η μέθοδος «cost plus» (το φορολογητέο εισόδημα υπολογίζεται κατ' αποκοπήν και αντιστοιχεί σε ένα ποσοστό του ύψους των δαπανών και των λειτουργικών εξόδων). Στο πλαίσιο των τομεακών ενισχύσεων (πρβλ. ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή του προσωρινού αμυντικού μηχανισμού) ελήφθησαν υπόψη οι ακόλουθοι τομείς: σιδηρουργία, τηλεπικοινωνίες, άνθρακας, σιδηροδρομικές μεταφορές, συνδυασμένες μεταφορές, οδικές, θαλάσσιες και εναέριες μεταφορές.

6.6

Γεωργία: στις 23 Δεκεμβρίου 2003 η Επιτροπή ενέκρινε έναν νέο κανονισμό που θεσπίζει καθεστώς εξαίρεσης ανά κατηγορία για ορισμένα είδη κρατικών ενισχύσεων, βάσει του οποίου τα κράτη μέλη δεν θα είναι πλέον υποχρεωμένα να κοινοποιούν προληπτικά τις εν λόγω ενισχύσεις στην Επιτροπή προκειμένου να λάβουν έγκριση. Ο νέος κανονισμός, που θα τεθεί σε ισχύ ως το τέλος του 2006, αφορά τις ενισχύσεις που χορηγούνται στις ΜΜΕ του γεωργικού τομέα. Δεδομένου του ορισμού της ΜΜΕ (250 απασχολούμενοι και κύκλος εργασιών 40 εκατομμυρίων ευρώ ή ισολογισμός 27 εκατομμυρίων ευρώ), εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού όλες σχεδόν οι επιχειρήσεις του γεωργικού τομέα. Τέλος, η Επιτροπή εισάγει ένα νέο κανόνα για τη διαφάνεια: μία περίληψη όλων των εξαιρούμενων κρατικών ενισχύσεων, ανά κράτος μέλος, θα δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο 5 ημέρες πριν από την έναρξη της πληρωμής της ενίσχυσης ώστε να εξασφαλίζεται ότι τα ενδιαφερόμενα μέρη διαθέτουν τις απαραίτητες πληροφορίες.

7.1

Αφού συνοψίσαμε και εν μέρει σχολιάσαμε την ΧΧΧΙΙΙ Έκθεση της Επιτροπής για την πολιτική ανταγωνισμού κατά το 2003, τώρα θα πρέπει να διατυπώσουμε ορισμένες εκτιμήσεις γενικού χαρακτήρα για το σύνολο της εκθέσεως και ιδιαίτερα για ορισμένες από τις πιο σημαντικές της πτυχές που αφορούν το μέλλον.

7.2.1

Η πολιτική ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει γίνει πιο αποτελεσματική και πιο ανοικτή στην προοπτική ανάπτυξης καλής σχέσης με τις εταιρείες και τους καταναλωτές χάρη στις νέες διαδικασίες εφαρμογής της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας, στην αναθεώρηση του κανονισμού για τις συγκεντρώσεις και τέλος, στις οργανωτικές αλλαγές στο εσωτερικό της Επιτροπής.

7.2.2

Χάρη στην πολιτική ανταγωνισμού, η Ευρωπαϊκή Ένωση σημείωσε ουσιαστικά βήματα προς τα εμπρός στη διαδικασία απελευθέρωσης επαναφέροντας στη λογική και τη δυναμική της αγοράς ολόκληρους οικονομικούς τομείς και συνεπώς συμβάλλοντας συγκεκριμένα στη δημιουργία της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Επομένως, η πολιτική ανταγωνισμού έχει ουσιαστική σημασία και η πλήρης αυτονομία της πρέπει πάντοτε να προστατεύεται.

7.2.3

Ωστόσο, η πολιτική ανταγωνισμού από μόνη της δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην επιτακτική πλέον ανάγκη, σε ολόκληρη την ΕΕ, για έντονη ανάκαμψη της μεγέθυνσης και για βιώσιμη οικονομική αναπτυξιακή πολιτική που θα βασίζονται στην καινοτομία και τον κοινωνικό διάλογο. Οι διαρθρωτικές μεταβολές που επήλθαν στην παραγωγή και στο παγκόσμιο εμπόριο, αρχής γενομένης από εκείνες που προκάλεσε το νέο τεχνολογικό σύστημα, απαιτούν από την Επιτροπή την ενεργοποίηση και τον συντονισμό άλλων μέσων οικονομικής πολιτικής. Σκοπός είναι η διαφύλαξη και η αναζωογόνηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας και η ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, της απασχόλησης, η προστασία του περιβάλλοντος καθώς και η προώθηση εκτεταμένων και δεσμευτικών προγραμμάτων έρευνας και ανάπτυξης. Η θέση της Επιτροπής για την «Υποστήριξη των διαρθρωτικών αλλαγών: Μία βιομηχανική πολιτική για τη διευρυμένη Ευρώπη» και η σχετική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (4), ωθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Η ατζέντα της Λισσαβώνας περιγράφει με στρατηγική ακρίβεια τον δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί. Ωστόσο, αυτό πρέπει να καταστεί δυνατό και μάλιστα να επιταχυνθεί η υλοποίησή του, τόσο σε γενικό όσο και σε κλαδικό επίπεδο.

7.2.3.1

Σε κλαδικό επίπεδο η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνοντας τις αιτιολογικές σκέψεις που περιλαμβάνονται σε πρόσφατη γνωμοδότησή της, της 30ής Ιουνίου 2004 με θέμα «LeaderSHIP 2015 — Για τον καθορισμό του μέλλοντος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας ναυπήγησης και επισκευής πλοίων — Ανταγωνιστικότητα μέσω της αριστείας» (5), επαναδιατυπώνει την ανάγκη να προωθηθεί η νέα, πλήρως ολοκληρωμένη προσέγγιση που προσδιορίσθηκε στο Συμβούλιο Ανταγωνισμού του Νοεμβρίου 2003 με στόχο την ενίσχυση του βιομηχανικού ανταγωνισμού και την ενθάρρυνση της ανάπτυξης και της καινοτομίας σε όλους τους τομείς έρευνας.

7.3.1

Η μεταρρυθμιστική διαδικασία που αποσκοπεί στον εξορθολογισμό και στην απλοποίηση των διαδικασιών που σχετίζονται με τον έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων έχει κάνει σημαντικά βήματα προόδου προς την κατεύθυνση της μείωσης του επιπέδου των κρατικών ενισχύσεων που όρισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης και του επαναπροσανατολισμού τους προς οριζόντιους στόχους κοινοτικού ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένων των στόχων που συνδέονται με τη συνοχή. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται διάφορα μέτρα που έλαβε η Επιτροπή, όπως η σχετική διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των ενισχύσεων για την έρευνα και ανάπτυξη· οι κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας, σχετικά με την αναδιάρθρωση των προβληματικών εταιρειών και σχετικά με τις οικονομικές ενισχύσεις για την κατάρτιση και για την προστασία του περιβάλλοντος· το πολυτομεακό πλαίσιο για μεγάλα επενδυτικά σχέδια.

7.3.2

Mε την απόφασή του για την υπόθεση Altmark τον Ιούλιο του 2003, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, την εξαίρεση από τις κρατικές ενισχύσεις των αποζημιώσεων προς τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην παροχή υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Παραμένουν ωστόσο ανοικτά ορισμένα ζητήματα, κυρίως όσον αφορά τη βέλτιστη σχέση που πρέπει να επιδιωχθεί μεταξύ των κρατικών ενισχύσεων και των υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Η φύση των προϋποθέσεων που τέθηκαν από το Δικαστήριο καθιστά πράγματι αναγκαία τη βελτίωση της ασφάλειας δικαίου, ιδίως όσον αφορά την εκτίμηση του κόστους, τον προσδιορισμό της χρηματοδότησης των υπηρεσιών (5) και την καλύτερη περιγραφή των υποχρεώσεων των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας που τυγχάνουν αποζημίωσης. Επιπλέον, στην Πράσινη Βίβλο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2003 είχε ήδη αναγνωρισθεί η ανάγκη να αξιολογηθεί κατά πόσον οι αρχές που διέπουν τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας πρέπει να ενοποιηθούν και να συγκεκριμενοποιηθούν σε ένα ευρύτερο κοινοτικό πλαίσιο, και να προσδιορισθεί η βέλτιστη νομοθετική ρύθμιση των υπηρεσιών αυτών καθώς και τα μέτρα που θα επιτρέψουν την αύξηση της ασφάλειας δικαίου για όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα.

7.3.3

Εάν δεν καθορισθούν και δεν χρηματοδοτηθούν κατάλληλα, οι υποχρεώσεις της καθολικής υπηρεσίας είναι πιθανό να οδηγήσουν τις εταιρείες που υπόκεινται σε αυτές σε αυξανόμενες ζημίες λόγω της πιθανής εισόδου ανταγωνιστριών εταιρειών στους πλέον κερδοφόρους τομείς δραστηριότητας.

7.3.4

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ωστόσο την ανάγκη, που ήδη υπογράμμισε στη γνωμοδότησή (1) της για το Πράσινο Βιβλίο που υπέβαλε η Επιτροπή, να εγκριθεί σαφής κανονιστική πράξη σχετικά με τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, προκειμένου να διασφαλισθεί η αποτελεσματική και ισότιμη πρόσβαση των χρηστών σε υπηρεσίες ποιότητας που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις τους. Εξάλλου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αναδιοργάνωση και τη λειτουργία των κοινωνικών υπηρεσιών, συνιστά να ευνοηθεί ο όσο το δυνατόν ευρύτερος διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους και τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς.

7.4.1

Η επισταμένη ανάλυση της Επιτροπής σχετικά με τις νομοθετικές ρυθμίσεις κάθε κράτους μέλους στον τομέα των επαγγελματικών υπηρεσιών αποδείχθηκε πολύ χρήσιμη καθώς επέτρεψε την αποτελεσματική διατύπωση του μηνύματος ότι πρέπει να αναθεωρηθούν, με πολλή σύνεση, οι περιοριστικές νομοθετικές διατάξεις στον τομέα αυτόν, και να καταστούν πιο παραγωγικοί και ανταγωνιστικοί οι σπουδαίοι πόροι πολιτισμού και γνώσεων που υπάρχουν στον επαγγελματικό κόσμο: προφανώς κάτι τέτοιο θα αποτελέσει σημαντικό πλεονέκτημα όχι μόνον για τους ίδιους τους επαγγελματίες αλλά και για τις εταιρείες και τους καταναλωτές.

7.4.2

Είναι λοιπόν πλέον θέμα κοινής λογικής, και όχι μόνον αρχή που έχει επανειλημμένα διατυπωθεί από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, το γεγονός ότι και η παροχή επαγγελματικών υπηρεσιών πρέπει να υπακούει στους κανόνες του ανταγωνισμού. Μολονότι αληθεύει ότι το οικονομικό κριτήριο δεν μπορεί να αποτελεί τη μοναδική παράμετρο κατά την αξιολόγηση της παροχής επαγγελματικών υπηρεσιών, δεδομένου ότι δεν πρόκειται για απλή παροχή τεχνικής φύσης, πρακτική και επαναλαμβανόμενη αλλά για παροχή που αντιστοιχίζει δεδομένη γνώση σε δεδομένο πρόβλημα, είναι επίσης γεγονός ότι η άσκηση ενός επαγγέλματος συνιστά μία οικονομική δραστηριότητα η οποία, αν αναπτυχθεί βάσει των προβλεπόμενων κανόνων ανταγωνισμού, θα παραγάγει περισσότερη ευημερία και θα συμβάλει σημαντικά στην υλοποίηση της στρατηγικής της Λισσαβώνας.

7.4.2.1

Σχετικά με το θέμα αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον η ανακοίνωση της Επιτροπής «Έκθεση σχετικά με τον ανταγωνισμό στον τομέα των επαγγελματικών υπηρεσιών (6)» . Πράγματι, στην έκθεση αυτή υπογραμμίζεται, αφενός, ο σημαντικός ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν οι επαγγελματικές υπηρεσίες για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας ως σημαντικές εισροές για τις επιχειρήσεις και τις οικογένειες. Αφετέρου, με βάση εμπειρικές έρευνες παρουσιάζονται τα αρνητικά αποτελέσματα που έχουν και μπορούν να έχουν στους καταναλωτές οι υπερβολικά περιοριστικές ή πεπαλαιωμένες κανονιστικές ρυθμίσεις, όπως εκείνες που αναφέρονται στις τιμές, στην διαφήμιση, στις απαιτήσεις εισόδου, στα αποκλειστικά δικαιώματα και στη διάρθρωση των επιχειρήσεων.

7.4.3

Συνεπώς, είναι απαραίτητο να υλοποιηθεί και να επιταχυνθεί η διαδικασία μεταρρύθμισης. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να τηρήσει τη δέσμευσή της για τη δημοσίευση εντός του 2005 μίας έκθεσης όσον αφορά «την πρόοδο που σημειώθηκε στην κατάργηση των περιοριστικών και αδικαιολόγητων κανόνων» που προαναφέρθηκαν. Υπενθυμίζει εξάλλου ότι στο πλαίσιο αυτό η Επιτροπή ανέλαβε δέσμευση να εξετάσει επισταμένως τη σχέση που υπάρχει μεταξύ του επιπέδου των κανονιστικών ρυθμίσεων, των οικονομικών αποτελεσμάτων (τιμές και ποιότητα) και της ικανοποιήσεως των καταναλωτών.

7.4.4

Ταυτοχρόνως, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της απόφασης του Δικαστηρίου της 9ης Οκτωβρίου 2003 στην υπόθεση Consorzio Industria Fiammiferi διά της οποίας αναγνωρίζεται στις εθνικές αρχές το δικαίωμα να μην εφαρμόζουν την εθνική νομοθεσία που υποχρεώνει τις εταιρείες να τηρούν στάση αντίθετη με τα όσα ορίζει το άρθρο 81 ΣΕΚ.

7.4.5

Τέλος, πρέπει να προωθηθεί η πιο ενεργή και συνειδητή συμμετοχή των ενδιαφερόμενων ομάδων στη διαδικασία μεταρρύθμισης.

7.5.1

Στην XXXIIIη έκθεσή της σχετικά με την πολιτική ανταγωνισμού, η Επιτροπή αφενός τονίζει ότι η διατήρηση και η ανάπτυξη της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης και η ελευθερία της παροχής και της λήψης πληροφοριών είναι θεμελιώδεις στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως συστατικές αξίες της δημοκρατικής διαδικασίας και αφετέρου επισημαίνει ότι ο έλεγχος επί της συγκέντρωσης των μέσων ενημέρωσης αποτελεί κατά πρώτο λόγο αρμοδιότητα των κρατών μελών. Η εφαρμογή των μέσων της πολιτικής ανταγωνισμού στον τομέα των μέσων μαζικής ενημέρωσης, προσθέτει η Επιτροπή, αποσκοπεί απλώς στην επίλυση των προβλημάτων που εγείρει η δημιουργία ή η ενίσχυση των δεσποζουσών θέσεων στις συναφείς αγορές και ο αποκλεισμός των ανταγωνιστών από τις αγορές αυτές. Κατά την ΕΟΚΕ η διάκριση αυτή, μεταξύ καθηκόντων της ΕΕ και καθηκόντων των εθνικών κρατών παρουσιάζεται, αφενός, αρκετά ασαφής και, αφετέρου, αφήνει οπωσδήποτε ανοικτά ορισμένα σημαντικά ζητήματα:

7.5.2

Το νέο ευρωπαϊκό σύνταγμα θα διευρύνει σημαντικά την εντολή της Επιτροπής. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι, εντός του νέου νομικού πλαισίου, η Επιτροπή θα μπορέσει να ασκήσει με μεγαλύτερη πυγμή τα καθήκοντά της στον τομέα της καθοδήγησης ή/και της άμεσης παρέμβασης για την προάσπιση και την ανάπτυξη της ελευθερίας και της πολυφωνίας της πληροφόρησης.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/8

1.1

Η παρούσα πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των επιβατών διεθνών σιδηροδρομικών γραμμών (στο εξής «κανονισμός για την ποιότητα των μεταφορών επιβατών») αποτελεί τμήμα της επονομαζόμενης τρίτης δέσμης μέτρων για τους σιδηροδρόμους, η οποία εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 3 Μαρτίου 2004. Τα λοιπά στοιχεία (της δέσμης) είναι τα ακόλουθα:

καθώς και

1.2

Η πρώτη δέσμη μέτρων για τους σιδηροδρόμους (που αποκαλείται και δέσμη μέτρων για τις υποδομές) τέθηκε σε ισχύ στις 15 Μαρτίου 2001 και έπρεπε να έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία έως τις 15 Μαρτίου 2003. Περιέχει δε τα ακόλουθα στοιχεία:

1.3

Τον Οκτώβριο του 2003, Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά 9 κρατών μελών υποστηρίζοντας ότι δεν είχαν ενσωματώσει τις διατάξεις της πρώτης δέσμης μέτρων για τους σιδηροδρόμους στη νομοθεσία τους. Το Μάιο του 2004 υπήρχαν ακόμη πέντε κράτη μέλη τα οποία δεν είχαν ενσωματώσει στη νομοθεσία τους τις διατάξεις, ενώ δύο άλλα το είχαν κάνει μόνο εν μέρει.

1.4

Η Δεύτερη Δέσμη Μέτρων για τους σιδηρόδρομους δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 30 Απριλίου 2004 και πρέπει να ενσωματωθεί στις εθνικές νομοθεσίες έως τις 30 Απριλίου του 2006. Τα στοιχεία που περιλαμβάνει είναι τα ακόλουθα:

1.5

Με την πρώτη και τη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηρόδρομους θεσπίστηκε η νομική βάση για τη δημιουργία εσωτερικής αγοράς για τις σιδηροδρομικές μεταφορές εμπορευμάτων. Τα μέτρα καλύπτουν την πρόσβαση στην αγορά, την χορήγηση αδειών και πιστοποιητικών ασφαλείας για τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις, την πρόσβαση στις υποδομές και τον υπολογισμό των τελών χρήσης, τη δημιουργία νομοθετικού πλαισίου για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων, καθώς και τη μέριμνα για την δημιουργία ενός από τεχνική άποψη διαλειτουργικού σιδηροδρομικού συστήματος.

1.6

Όπως έχει ήδη επισημανθεί από την ΕΟΚΕ στη γνωμοδότηση που εξέδωσε σχετικά με τη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηροδρόμους (8), το νομοθετικό πλαίσιο που δημιουργήθηκε με την πρώτη και τη δεύτερη δέσμη μέτρων επιβάλει την πλήρη αναδιοργάνωση του κλάδου, με τη δημιουργία νέων φορέων και αρμοδιοτήτων.

1.7

Με την παρούσα πρόταση, η Επιτροπή συνιστά να θεσπιστούν στον κλάδο των σιδηροδρόμων νομοθετικοί κανόνες για την προστασία των επιβατών στις διεθνείς μεταφορές, όπως έχει ήδη συμβεί στις αερομεταφορές όπου τα δικαιώματα των επιβατών προστατεύονται καλύτερα σε περίπτωση υπεράριθμων κρατήσεων και καθυστερήσεων.

2.1.1

Στην πρόταση κανονισμού ρυθμίζεται το θέμα της ευθύνης των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων σε περίπτωση θανάτου, τραυματισμού επιβατών καθώς και απώλειας ή καταστροφής αποσκευών.

2.1.2

Στην περίπτωση καθυστερήσεως, ορίζονται οι κατώτατες αποζημιώσεις (Παράρτημα ΙΙΙ) που πρέπει να καταβάλλονται, χωρίς να χάνει ο επιβάτης το δικαίωμα μεταφοράς.

2.1.3

Στο σχέδιο κανονισμού ρυθμίζονται εκτενώς τα δικαιώματα των επιβατών σε περίπτωση απώλειας ανταποκρίσεων ή ακύρωσης δρομολογίων, καθώς και η μεταχείριση που δικαιούνται σε περίπτωση καθυστερήσεως ή απώλειας ανταποκρίσεως.

2.2.1

Στο παράρτημα I αναφέρονται οι στοιχειώδεις πληροφορίες που πρέπει να παρέχουν οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις στους επιβάτες πριν, κατά και μετά το ταξίδι. Στο παράρτημα II αναφέρονται οι ελάχιστες πληροφορίες που πρέπει να αναγράφονται επί των εισιτηρίων.

2.2.2

Οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις πρέπει να πωλούν απλά και/ή ενιαία εισιτήρια για κομβικούς σιδηροδρομικούς σταθμούς καθώς και για τις γύρω ζώνες. Για το σκοπό αυτό απαιτείται η συνεργασία περισσότερων σιδηροδρομικών επιχειρήσεων και η σύναψη συμβάσεων για τη διασφάλιση της πωλήσεως ενιαίων εισιτηρίων. Τα εισιτήρια αυτά πρέπει να προσφέρονται σε εκδοτήρια, σε αυτόματα μηχανήματα, δια τηλεφώνου ή μέσω του Διαδικτύου. Σε περίπτωση που τα εκδοτήρια είναι κλειστά ή τα αυτόματα μηχανήματα πωλήσεων δεν λειτουργούν, οι επιβάτες πρέπει να μπορούν να προμηθεύονται στο τρένο εισιτήρια για διεθνείς διαδρομές. Οι «πωλητές συστημάτων» πρέπει να παρέχουν πληροφορίες και να διαθέτουν εισιτήρια για όλες τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις.

2.2.3

Οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις υποχρεούνται να ενημερώνουν το κοινό για τυχόν σχέδια που έχουν για τη διακοπή της παροχής διεθνών υπηρεσιών.

2.3.1

Στην πρόταση κανονισμού ρυθμίζεται η συνδρομή που πρέπει να παρέχεται σε πρόσωπα με μειωμένη κινητικότητα στους σταθμούς και στα τρένα καθώς και κατά την επιβίβαση, την αποβίβαση και την μετεπιβίβαση. Η ανάγκη για την παροχή συνδρομής πρέπει να γνωστοποιείται 24 ώρες εκ των προτέρων.

2.4.1

Οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις υποχρεούνται να ορίσουν ποιοτικά πρότυπα για τις παρεχόμενες υπηρεσίες (καθορίζονται στο παράρτημα IV) και να θεσπίσουν σύστημα για τη διαχείριση της ποιότητας. Η ποιότητα που επιτυγχάνεται ως προς τις παρεχόμενες υπηρεσίες πρέπει να αναφέρεται στην ετήσια έκθεση των επιχειρήσεων.

2.4.2

Πρέπει να καθιερωθεί διαδικασία για την υποβολή παραπόνων, στα πλαίσια της οποίας οι πελάτες δικαιούνται να λάβουν απάντηση στη γλώσσα στην οποία υπέβαλαν τα παράπονα του. Τα παράπονα μπορούν να υποβληθούν στη γλώσσα των κρατών μελών στο έδαφος των οποίων πραγματοποιείται το ταξίδι ή στην αγγλική, γαλλική ή γερμανική γλώσσα. Το ίδιο ισχύει και σε σχέση με την υποβολή παραπόνων στα εκδοτήρια εισιτηρίων.

3.1.1

Στην πρόταση της Επιτροπής ρυθμίζονται ταυτόχρονα δύο τομείς. Οι προτάσεις για την ευθύνη των επιχειρήσεων και για τις αποζημιώσεις σε περίπτωση καθυστερήσεως ή ακύρωσης του ταξιδιού, ζημίας ή βλάβης της ιδιοκτησίας, καθώς και η συνδρομή σε πρόσωπα περιορισμένης κινητικότητας αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού για την παροχή αποζημιώσεων και συνδρομής στους επιβάτες αεροπλάνων σε περίπτωση διακοπής ή ακύρωσης ταξιδιού καθώς και στην περίπτωση μεγάλων καθυστερήσεων (9). Στην εν λόγω πρόταση ρυθμίζονται τα δικαιώματα των επιβατών και σε έναν άλλο τομέα των μεταφορών, τους σιδηροδρόμους, και μάλιστα σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

3.1.2

Ο δεύτερος τομέας αφορά μια άλλη περίπτωση. Οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να συνεργαστούν προκειμένου να εξασφαλίσουν την ενιαία παροχή πληροφοριών για την διαδρομή, το κόστος του ταξιδιού και το εισιτήριο στα πλαίσια ενός ανταγωνιστικού συστήματος. Στην περίπτωση αυτή καλύπτονται τόσο οι διασυνδέσεις μεταξύ των επονομαζόμενων κομβικών σημείων καθώς και οι σταθμοί σε μια ζώνη που ευρίσκεται πλησιέστερα σε αυτά. Η πρόταση αυτή πρέπει να εξετασθεί σε συνδυασμό με την πρόταση για την τροποποίηση του κανονισμού 91/440/ΕΟΚ και την φιλελευθεροποίηση των διεθνών μεταφορών επιβατών.

3.1.3

Τα πρότυπα για την παροχή πληροφοριών σχετικά με τη διαδρομή και το κόστος της καθώς και για την έκδοση εισιτηρίων — με μερικές εξαιρέσεις, όπως στις περιπτώσεις του Thaly's και του Eurostar — πληρούνται με βάση τις σημερινές συνθήκες, όπου οι διεθνείς μεταφορές επιβατών πραγματοποιούνται μέσω συνεργασίας των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων ή με τη δημιουργία διεθνών ομίλων. Με την εγκαθίδρυση ενός συστήματος ανταγωνιστριών επιχειρήσεων, οι ρυθμίσεις αυτές πρέπει να διασφαλιστούν και να βελτιωθούν με τη θέσπιση κανόνων ή νόμων.

3.2.1

Το πεδίο εφαρμογής καλύπτει τις διεθνείς μεταφορές επιβατών. Όμως, οι διατάξεις περιλαμβάνουν και τις διασυνδέσεις κομβικών σημείων με τους σταθμούς στην πλησιέστερη ζώνη.

3.2.2

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι διασυνδέσεις ενδέχεται να αφορούν υπηρεσίες που υπόκεινται σε συμβάσεις παροχής κοινωφελών υπηρεσιών.

3.2.3

Ωστόσο, το πεδίο εφαρμογής περιορίζεται στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις όπως ορίζονται στον κανονισμό (άρθρο 2.1). Πρόκειται συγκεκριμένα μόνο για επιχειρήσεις η κύρια δραστηριότητα των οποίων είναι η προώθηση επιβατών. Το πιθανό αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ο αποκλεισμός από τις διατάξεις του κανονισμού των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων οι οποίες μεταφέρουν και εμπορεύματα. Αυτό θεωρείται απαράδεκτο.

3.3.1

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει κατά βάση την καθιέρωση ευρωπαϊκών κανόνων για την αποζημίωση επιβατών σε περίπτωση μη παροχής ή παροχής ανεπαρκών υπηρεσιών καθώς και για την ευθύνη των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων.

3.3.2

Όμως, με τους δεσμευτικούς νομοθετικούς κανόνες πρέπει να υπάρξει μέριμνα για την ίση μεταχείριση των διαφόρων μέσων μεταφοράς που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο.

3.3.3

Εντύπωση προξενεί το γεγονός ότι η χρονική στιγμή από την οποία ισχύει δικαίωμα αποζημίωσης στις διεθνείς σιδηροδρομικές μεταφορές τοποθετείται ενωρίτερα απ' ότι στις αερομεταφορές και αυτό παρά το γεγονός ότι οι σιδηροδρομικές μεταφορές αφορούν ταξίδια μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας με περισσότερες πιθανότητες επιπλοκής. Έτσι, στις αερομεταφορές, δικαίωμα σε παροχή αποζημίωσης αρχίζει να υφίσταται μετά από 5 ώρες καθυστέρηση.

3.3.4

Στην περίπτωση καθυστερήσεως στους σιδηροδρόμους, η δωρεάν συνδρομή που παρέχεται στους επιβάτες πρέπει να είναι ανάλογη του χρόνου αναμονής. Στις αερομεταφορές, το όριο είναι 2 ώρες ή περισσότερο.

3.3.5

Στην περίπτωση ακυρώσεως πτήσεων, δεν υφίσταται υποχρέωση αποζημιώσεως εφόσον το γεγονός αυτό οφείλεται σε «έκτακτες περιστάσεις». Για τις σιδηροδρομικές μεταφορές επιβατών δεν ισχύει το ίδιο.

3.3.6

Ο κανονισμός που ισχύει για τις αερομεταφορές δεν προβλέπει κανένα δικαίωμα αποζημίωσης ούτε και για τις επακόλουθες ζημιές λόγω καθυστερήσεως ή ακυρώσεως πτήσεων, ενώ στην περίπτωση των σιδηροδρόμων το δικαίωμα αυτό κατοχυρώνεται. Επιπλέον, στην πρόταση κανονισμού δεν περιλαμβάνεται ανώτατο όριο για τις επακόλουθες ζημιές.

3.3.7

Το ανώτατο όριο ευθύνης που ισχύει για τις χειραποσκευές και τις λοιπές αποσκευές είναι διαφορετικό: 1 800 ευρώ για τις χειραποσκευές και 1 300 για όλες τις άλλες αποσκευές. Από την αιτιολογία προκύπτει ότι η Επιτροπή βασίστηκε στην περίπτωση αυτή σε διαφορετικές, συγκρίσιμες συμβάσεις (CIV για τον κλάδο των σιδηροδρόμων και τη συμφωνία του Μόντρεαλ για τις αερομεταφορές). Από την σκοπιά των επιβατών, η διάκριση αυτή δεν είναι κατανοητή.

3.3.8

Η πρόταση κανονισμού περιλαμβάνει διαφορετικές διατάξεις για την ευθύνη που προκύπτει από υπαιτιότητα και για την αντικειμενική ευθύνη των επιχειρήσεων έναντι των πελατών. Έτσι οι επιχειρήσεις δεν ευθύνονται για την απώλεια ή την καταστροφή χειραποσκευών που ευρίσκονται υπό την εποπτεία των επιβατών, εκτός και αν αυτό οφείλεται σε υπαιτιότητά τους. Για άλλες περιπτώσεις, η ευθύνη των επιχειρήσεων είναι αντικειμενική.

3.3.9

Οι επιχειρήσεις δεν ευθύνονται για καθυστερήσεις οι οποίες είναι αποτέλεσμα εκτάκτων καιρικών συνθηκών, φυσικών καταστροφών, πολέμου ή τρομοκρατικών πράξεων. Διαφορετικά, σε περίπτωση καθυστέρησης, οι επιχειρήσεις φέρουν ευθύνη ανεξαρτήτως υπαιτιότητας.

3.3.10

Η ΕΟΚΕ επικροτεί κατά βάση την καθιέρωση αντικειμενικής ευθύνης σε περίπτωση καθυστερήσεων σε όλους τους κλάδους μεταφορών. Δεν πρόκειται για αποζημίωση με τη στενή έννοια του όρου, αλλά και για αντιστάθμιση για τη μη παροχή υπηρεσιών. Από την άποψη των καταναλωτών/πελατών είναι αδιάφορο εάν η επιχείρηση είναι υπαίτια. Συνεπώς, οι περιορισμοί που περιλαμβάνονται στην πρόταση είναι κατάλληλοι.

3.3.11

Από την πρόταση κανονισμού δεν προκύπτει σαφώς αν ένας επιβάτης έχει το δικαίωμα να ζητήσει ακύρωση του ταξιδιού και αποζημίωση χωρίς κρατήσεις σε περίπτωση καθυστέρησης. Ειδικά στην περίπτωση επαγγελματικών ταξιδιών, μία καθυστέρηση μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το ταξίδι να καταστεί μάταιο.

3.4.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη ρύθμιση για την παροχή συνδρομής σε πρόσωπα μειωμένης κινητικότητας.

3.4.2

Οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις οφείλουν να παρέχουν πληροφορίες σε όλους τους επιβάτες — δηλαδή και σε πρόσωπα μειωμένης κινητικότητας, όπως ορίζεται στο άρθρο 2, παράγραφος 21 — προσαρμόζοντας κατά το δέοντα τρόπο το ύψος των παραθύρων και των θυρίδων πληροφόρησης και αναγράφοντας τις ανακοινώσεις με μεγαλύτερους και ευανάγνωστους χαρακτήρες.

3.5.1

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις διατάξεις για την πληροφόρηση των επιβατών πριν και μετά το ταξίδι, καθώς και κατά τη διάρκειά του (παράρτημα I). Κυρίως στην περίπτωση καθυστερήσεων, η ελλιπής πληροφόρηση πριν από το ταξίδι και κατά τη διάρκεια αυτού προκαλεί συχνά την έντονη δυσαρέσκεια των πελατών.

3.5.2

Όσον αφορά στις ελάχιστες πληροφορίες που πρέπει να αναγράφονται στο εισιτήριο (παράρτημα II), πρέπει να αναφέρεται εάν και πότε μπορεί να επιστραφεί ένα εισιτήριο με επιστροφή του αντίτιμου που καταβλήθηκε για αυτό. Σε πολλές περιπτώσεις, λόγω των πολύ διαφορετικών συστημάτων κράτησης, αυτό δεν είναι σαφές για τον επιβάτη.

3.5.3

Στα άρθρα 3, 5 και 6 του κανονισμού ορίζονται τα ακόλουθα:

3.5.4

Η ΕΟΚΕ θεωρεί κατά βάση σκόπιμο να προσφέρεται στους επιβάτες ένα σύστημα ενιαίας εξυπηρέτησης για κρατήσεις εισιτηρίων και πληροφόρηση για όλες τις προσφορές που αφορούν στην μεταφορά με τους σιδηροδρόμους καθώς και τις σχετικές υπηρεσίες.

3.5.5

Όμως, εφιστά την προσοχή στις ιδιαιτερότητες των σιδηροδρομικών μεταφορών, όπως:

3.5.6

Ένας άμεσα εφαρμόσιμος κανονισμός δεν μπορεί να συνεκτιμήσει κατά το δέοντα τρόπο την πολύπλοκη κατάσταση που προκύπτει από τη διασύνδεση των διεθνών σιδηροδρομικών υπηρεσιών με περιφερειακές υπηρεσίες σε ένα σύστημα δικτύων, σε συνδυασμό με την ενσωμάτωση στην αγορά επιχειρήσεων που ανταγωνίζονται η μια την άλλη. Για παράδειγμα, ο αριθμός των σχετικών σταθμών (κομβικά σημεία και σταθμοί στον περίγυρο) είναι μεγάλος.

3.5.7

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα πρότυπα αυτά για τις διεθνείς σιδηροδρομικές μεταφορές επιβατών πληρούνται σήμερα σε μεγάλο βαθμό. Σε ένα σύστημα ανταγωνισμού επιχειρήσεων, τα πρότυπα αυτά πρέπει να διασφαλιστούν και να βελτιωθούν με τη θέσπιση της κατάλληλης νομοθεσίας.

3.6.1

Το άρθρο 21 της πρότασης κανονισμού αναφέρει ότι οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις είναι υπεύθυνες για το προσωπικό τους. Από την άλλη πλευρά, το άρθρο 22 αναφέρεται στη δυνατότητα συσσώρευσης αξιώσεων και καλύπτει και αξιώσεις έναντι του προσωπικού. Πρέπει να διασαφηνιστεί ότι το προσωπικό των σιδηροδρόμων δεν είναι εκτεθειμένο σε κανένα είδος αξιώσεων εκ μέρους επιβατών ή άλλων πλευρών, αλλά ότι υπεύθυνος παραμένει ο εργοδότης.

3.6.2

Οι υψηλές αποζημιώσεις για καθυστερήσεις δεν πρέπει να οδηγήσουν σε μια κατάσταση όπου οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις θα είναι διατεθειμένες να αποδεχθούν υψηλότερους κινδύνους όσον αφορά στην ασφάλεια, προκειμένου να μπορούν να απορρίπτουν σχετικές αξιώσεις. Πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι επιχειρήσεις να αυξήσουν υπερβολικά την πίεση που ασκούν επί των εργαζομένων, με κίνδυνο παραβιάσεως του χρόνου ανάπαυσης και εργασίας. Πρέπει να διασφαλιστεί η επάρκεια καλά καταρτισμένου προσωπικού, έτσι ώστε να καλύπτονται τα ποιοτικά πρότυπα.

3.6.3

Για το λόγο αυτό, το παράρτημα IV για τα βασικά ποιοτικά πρότυπα των παρεχόμενων υπηρεσιών πρέπει να καλύπτει και τα προσόντα του προσωπικού. Αυτό αφορά το προσωπικό που απασχολείται στα τρένα, στους σταθμούς καθώς και με την διεκπεραίωση παραπόνων.

4.1

Η ΕΟΚΕ, επικροτεί την πρόταση κανονισμού για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των επιβατών στις διεθνείς σιδηροδρομικές μεταφορές. Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι διατάξεις για την προστασία των καταναλωτών που ίσχυαν μέχρι σήμερα μόνο για τις αερομεταφορές τίθενται σε ισχύ και για ένα άλλο μέσο.

4.2

Η ΕΟΚΕ, αντιτίθεται όμως στην άνιση μεταχείριση μέσων μεταφοράς που ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Οι διατάξεις που ισχύουν για τους σιδηρόδρομους δεν πρέπει να είναι αυστηρότερες από αυτές που ισχύουν για τις αερομεταφορές.

4.3

Η ΕΟΚΕ, κρίνει ότι πρέπει να βελτιωθεί ο κανονισμός όσον αφορά τις επί μέρους διατάξεις για την ευθύνη για επακόλουθες ζημιές, τον ορισμό του ανώτατου ορίου ευθύνης και τα κριτήρια αποκλεισμού σε περίπτωση ακυρώσεως δρομολογίων.

4.4

Η ΕΟΚΕ, τάσσεται κατ' αρχήν υπέρ της ανεξαρτήτως υπαιτιότητας επιστροφής του αντίτιμου που καταβλήθηκε για το εισιτήριο στην περίπτωση μη παροχής ή ανεπάρκειας των αναμενόμενων υπηρεσιών, εφόσον αυτό ισχύει για όλα τα μέσα μεταφοράς.

4.5

Η ΕΟΚΕ, υποστηρίζει την καθιέρωση συστημάτων ενιαίας εξυπηρέτησης για την πληροφόρηση και τις κρατήσεις τα οποία θα εγγυώνται την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών στους επιβάτες. Επισημαίνει όμως ότι τα θέματα αυτά θα πρέπει να εξεταστούν στα πλαίσια του κανονισμού στον οποίο περιλαμβάνονται ρυθμίσεις περί αποζημιώσεων και ευθύνης.

4.6

Η ΕΟΚΕ, τονίζει ότι η καθιέρωση συστημάτων ενιαίας εξυπηρέτησης για την πληροφόρηση και τις κρατήσεις στα πλαίσια ενός περίπλοκου συστήματος φορέων παροχής υπηρεσιών δικτύου στις διασυνοριακές, εθνικές, περιφερειακές και κοινωφελείς μεταφορές, σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών, είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη, ιδίως αν η δυνατότητα αυτή πρέπει να προσφέρεται με όλα τα συστήματα πωλήσεων.

4.7

Η ΕΟΚΕ, τονίζει ότι η πρόταση για τη θέσπιση νομοθετικών διατάξεων για την πληροφόρηση των επιβατών και την έκδοση εισιτηρίων στις διεθνείς σιδηροδρομικές μεταφορές εμπορευμάτων πρέπει να εξεταστεί σε στενή διασύνδεση με την τροποποίηση της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ για την απελευθέρωση των διεθνών σιδηροδρομικών μεταφορών επιβατών.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/13

1.1

Η παρούσα πρόταση κανονισμού αποτελεί τμήμα της επονομαζόμενης τρίτης δέσμης μέτρων για τους σιδηροδρόμους, η οποία υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 3 Μαρτίου 2004. Τα άλλα συστατικά στοιχεία είναι τα ακόλουθα:

καθώς και

1.2

Η επονομαζόμενη πρώτη δέσμη μέτρων για τους σιδηροδρόμους (που αποκαλείται επίσης και δέσμη μέτρων για τις υποδομές) τέθηκε σε ισχύ στις 15 Μαρτίου 2001 και έπρεπε να έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία έως τις 15 Μαρτίου 2003. Περιέχει δε τα ακόλουθα στοιχεία:

1.3

Τον Οκτώβριο του 2003, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε κατά 9 κρατών μελών στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων υποστηρίζοντας ότι δεν είχαν ενσωματώσει τις διατάξεις της πρώτης δέσμης μέτρων για τους σιδηροδρόμους στη νομοθεσία τους. Το Μάιο του 2004 υπήρχαν ακόμη πέντε κράτη μέλη τα οποία δεν είχαν ενσωματώσει στη νομοθεσία τους τις διατάξεις, ενώ δύο άλλα το είχαν κάνει μόνο εν μέρει.

1.4

Η επονομαζόμενη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηρόδρομους δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 30 Απριλίου 2004 και πρέπει να ενσωματωθεί στις εθνικές νομοθεσίες έως τις 30 Απριλίου 2006. Τα στοιχεία που περιλαμβάνει είναι τα ακόλουθα:

1.5

Με την πρώτη και τη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηρόδρομους θεσπίστηκε η νομική βάση για τη δημιουργία μιας εσωτερικής αγοράς για τις σιδηροδρομικές μεταφορές εμπορευμάτων. Τα μέτρα καλύπτουν την πρόσβαση στην αγορά, την χορήγηση αδειών και πιστοποιητικών ασφαλείας για τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις, την πρόσβαση στις υποδομές και τον υπολογισμό των τελών χρήσης, τη δημιουργία ενός νομοθετικού περιγράμματος για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων καθώς και τη μέριμνα για τη δημιουργία ενός από τεχνική άποψη διαλειτουργικού σιδηροδρομικού συστήματος.

1.6

Η παρούσα πρόταση συμπληρώνει το νομοθετικό πλαίσιο που θεσπίστηκε για την απελευθέρωση της αγοράς με τη θέσπιση μέτρων για τη βελτίωση της ποιότητας των μεταφορών εμπορευμάτων.

2.1

Με την πρόταση κανονισμού σχετικά με τις υπηρεσίες που παρέχονται στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών εμπορευμάτων επιδιώκεται η βελτίωση της ποιότητας των τελευταίων με τη σύναψη συμβάσεων σχετικά με την χορήγηση αποζημιώσεων μεταξύ των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων και των πελατών. Η Επιτροπή θεωρεί ότι το κύριο αίτιο για το περιορισμένο μερίδιο που κατέχουν οι σιδηρόδρομοι στην αυξημένη διακίνηση εμπορευμάτων και η υποχώρηση του μεριδίου τους στην αγορά έναντι άλλων μέσων μεταφοράς οφείλονται στις ελλείψεις που υφίστανται ως προς την ποιότητα και την αξιοπιστία των σιδηροδρομικών μεταφορών εμπορευμάτων.

2.2

Με την εφαρμογή των ρυθμίσεων για τη χορήγηση αποζημιώσεων, η Επιτροπή αναμένει ότι θα δοθούν κίνητρα στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις να διαμορφώσουν με αποτελεσματικότερο τρόπο τις υπηρεσίες μεταφοράς εμπορευμάτων που προσφέρουν. Η Επιτροπή υποθέτει ότι, με την πάροδο του χρόνου, ο ανταγωνισμός θα ασκήσει πιέσεις προς όφελος της ποιότητας, παράλληλα όμως κρίνει ότι το ουσιαστικό άνοιγμα της ευρωπαϊκής αγοράς στις σιδηροδρομικές μεταφορές εμπορευμάτων δεν προχωρεί με το ρυθμό που θα έπρεπε. Οι νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις κατέχουν μόλις 3 έως 4 % της αγοράς, ενώ σε πολλά κράτη μέλη δεν υπάρχουν ανταγωνιστές.

2.3

Η πρόταση κανονισμού υποχρεώνει τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις και τους πελάτες να καθορίσουν στη σύμβαση μεταφοράς ποιοτικά πρότυπα και να καταβάλουν αποζημίωση σε περίπτωση που τα αθετήσουν. Τα συμβαλλόμενα μέρη υποχρεούνται να συμφωνήσουν τουλάχιστον για τα ποιοτικά πρότυπα στις ακόλουθες περιπτώσεις:

2.4

Στην πρόταση οδηγίας ορίζονται τα κατώτατα και ανώτατα ποσά αποζημιώσεως σε περίπτωση απώλειας, ζημίας, καθυστερήσεως, ελλιπούς πληροφόρησης για καθυστερήσεις και απώλειας ή βλάβης των εμπορευμάτων η οποία οφείλεται σε καθυστερήσεις. Για παράδειγμα, η αποζημίωση σε περίπτωση ζημίας δεν δύναται να υπερβαίνει τα 75 ευρώ ανά χιλιόγραμμο μικτού βάρους. Προκειμένου για πλήρεις αμαξοστοιχίες, το ποσό της αποζημίωσης δεν δύναται να υπολείπεται του 5 % ούτε να υπερβαίνει το 25 % του κομίστρου. Σε περίπτωση μη ενημέρωσης των πελατών για καθυστερήσεις, το ποσό της αποζημίωσης δεν δύναται να υπολείπεται του 5 % του κομίστρου.

2.5

Τα συμβαλλόμενα μέρη καθορίζουν το ποσό της αποζημίωσης που πρέπει να καταβληθεί σε περίπτωση ακύρωσης αμαξοστοιχίας εκ μέρους της σιδηροδρομικής επιχείρησης ή του πελάτη. Οι αποζημιώσεις μπορεί να καθοριστούν με τη δήλωση της αξίας των μεταφερόμενων εμπορευμάτων ή τη δήλωση της ασφαλιστικής τους αξίας.

2.6

Το καθεστώς αποζημίωσης δεν ισχύει στις ακόλουθες περιπτώσεις: πταίσμα του πελάτη σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών, ή αντιστοίχως της σιδηροδρομικής επιχείρησης, πταίσμα ή άλλη πράξη τρίτου, ανωτέρα βία, περιστάσεις οι οποίες δεν μπορούσαν να αποφευχθούν ούτε να αποτραπούν οι συνέπειές τους, παρά την έγκαιρη παροχή πληροφοριών ως προς τη συνδρομή των περιστάσεων αυτών. Σε περίπτωση που η αποζημίωση οφείλεται σε υπαιτιότητα του διαχειριστή της υποδομής, η σιδηροδρομική επιχείρηση την καταβάλλει στον πελάτη και έχει το δικαίωμα να την αξιώσει από τον διαχειριστή της υποδομής.

2.7

Σε περίπτωση εμπλοκής περισσότερων σιδηροδρομικών επιχειρήσεων υφίσταται «συλλογική ευθύνη» όλων των επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από το ποια απ αυτές ευθύνεται για την καθυστέρηση ή τη ζημία.

3.1

Για τη δημιουργία ενός βιώσιμου συστήματος μεταφορών και την επίτευξη ισορροπίας όσον αφορά στη σχέση μεταξύ των διαφόρων μέσων μεταφοράς, όπως διατυπώνεται στη Λευκή Βίβλο για την ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών έως το 2010, ένα μεγαλύτερο μέρος των σιδηροδρομικών μεταφορών εμπορευμάτων έχει καταστεί κοινοτικός στόχος. Η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών στον κλάδο αυτό είναι ένας από τους πολλούς στόχους που έχουν τεθεί και που κατά βάση πρέπει να επικροτηθεί.

3.2

Η Επιτροπή προτείνει την καθιέρωση ενός συστήματος κινήτρων στα πλαίσια του οποίου επιδιώκεται η βελτίωση της ποιότητας και ιδιαιτέρως της ακρίβειας, με την αποφυγή της καταβολής αποζημιώσεων. Συνήθως, οι παράγοντες της αγοράς αντιδρούν στην αύξηση των οικονομικών κινδύνων που συνεπάγεται η πιθανή υποχρέωση παροχής αποζημιώσεων με αύξηση των τιμών.

3.3

Προκύπτει συνεπώς το ερώτημα αν τα μέσα που προτείνει η Επιτροπή είναι κατάλληλα για την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί.

3.4

Το πεδίο εφαρμογής της προτάσεως καλύπτει τις διεθνείς και τις εθνικές μεταφορές. Ακόμη και στην αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει την πρόταση κανονισμού που υπέβαλε, η Επιτροπή αναφέρει ότι υπάρχουν ήδη συμβάσεις για τη διασφάλιση της ποιότητας, τουλάχιστον στις εθνικές μεταφορές. Το αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί στον ίδιο βαθμό για τις διεθνείς μεταφορές. Σε ένα άλλο σημείο, η Επιτροπή αναφέρει ότι προβλήματα παρουσιάζονται κυρίως στην περίπτωση της συμμετοχής περισσότερων από μια σιδηροδρομικών επιχειρήσεων, πράγμα που συμβαίνει κατά κύριο λόγο στις διεθνείς μεταφορές.

3.5

Με δεδομένη την επέμβαση στη διαμόρφωση συμβάσεων μεταξύ εμπορικών εταίρων — η περίπτωση δεν αφορά την προστασία των καταναλωτών — το ερώτημα που προκύπτει είναι αν θα έπρεπε να περιορισθεί περισσότερο το πεδίο εφαρμογής για τις διεθνείς μεταφορές εμπορευμάτων.

3.6

Πέραν αυτού, θα έπρεπε να εξεταστεί ποια ενισχυτικά κίνητρα υπάρχουν και όχι ποιες καθορισμένες υποχρεώσεις αποζημίωσης μέσω κανονισμού της ΕΕ που θα είναι μοναδικός στην περίπτωση των σιδηροδρόμων και θα προστεθεί στην ήδη ισχύουσα διεθνή σύμβαση COTIF (CIM). Έτσι, το άρθρο 11 της οδηγίας 2001/14/ΕΚ προβλέπει δυνατότητες πριμοδότησης για τα τέλη χρήσης υποδομών, σε περίπτωση που μια επιχείρηση συμβάλλει στην ελαχιστοποίηση των διαταράξεων και την αύξηση της απόδοσης του συστήματος.

3.7

Για την προαγωγή των σιδηροδρομικών μεταφορών εμπορευμάτων, είναι απαραίτητο να αποφευχθεί το ενδεχόμενο της άνισης μεταχείρισης των διαφόρων μέσων μεταφοράς που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο.

3.8

Έτσι προκύπτει το ερώτημα που αφορά στην ύπαρξη συγκρίσιμων κοινοτικών ρυθμίσεων για τις οδικές και για τις αεροπορικές μεταφορές. Στις διεθνείς συμβάσεις περί αποζημιώσεων σε περίπτωση απώλειας ή ζημιάς προβλέπονται σαφώς χαμηλότερα ποσά (στη σύμβαση του Μοντρεάλ για τις αερομεταφορές προβλέπεται το 1/3 και στην CMR για τις οδικές μεταφορές εμπορευμάτων το 1/6 του ανώτατου του ποσού που αναφέρεται στον κανονισμό).

3.9

Δεν είναι σαφές ποια είναι η σχέση του συστήματος διασφάλισης της ποιότητας που καθιερώνεται από τις συμβαλλόμενες πλευρές με το TSI τηλεματικής για τη μεταφορά εμπορευμάτων. Το θέμα της σε πραγματικό χρόνο ηλεκτρονικής παρακολούθησης των σιδηροδρομικών μεταφορών εμπορευμάτων σε όλη την Ευρώπη εξετάζεται στο TSI τηλεματική για τη μεταφορά εμπορευμάτων (τεχνικές προδιαγραφές διαλειτουργικότητας). Οι εναρμονισμένες τεχνικές προδιαγραφές και οι κανόνες επικοινωνίας ορίζονται σε αυτή τη ρύθμιση. Ωστόσο, για την εφαρμογή και την ολοκλήρωσή τους χρειάζονται υψηλές επενδύσεις και πολλά χρόνια.

3.10

Στην πρόταση προβλέπεται ότι οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις μπορούν να αξιώσουν επιστροφή των αποζημιώσεων που έχουν καταβάλει από τους διαχειριστές υποδομών, εάν οι τελευταίοι ευθύνονται για μια συγκεκριμένη καθυστέρηση.

3.11

Και σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αναμένονται παρεκκλίσεις με την αύξηση των κομίστρων (προσαύξηση λόγω κινδύνων) και με την πρόβλεψη περιθωρίων καθυστέρησης στα χρονοδιαγράμματα. Επειδή η δυναμικότητα των υποδομών είναι περιορισμένη, η αντίδραση αυτή θα ήταν ανεπιθύμητοι. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται ήδη στις αερομεταφορές μετά τη θέση σε ισχύ της άδειας για την αποζημίωση των επιβατών. Ο υπολογισμός των κινδύνων θα καταστεί ιδιαίτερα περίπλοκος για τους διαχειριστές υποδομών, επειδή δεν γνωρίζουν ούτε και μπορούν να επηρεάσουν την αξία των διακινούμενων εμπορευμάτων και τα συνεπαγόμενα ποσά αποζημιώσεως.

3.12

Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι υποδομές στα νέα κράτη μέλη της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση και απαιτούν περισσότερες επενδύσεις, καθώς και ότι οι υποχρεώσεις αποζημίωσης που προκύπτουν από τον κανονισμό μπορούν να επιφέρουν σημαντικά προβλήματα.

3.13

Η πρόταση συνεπάγεται σημαντικό φόρτο εργασιών για τον καταλογισμό ευθυνών και τη διεκπεραίωση αξιώσεων αποζημίωσης των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων από τους διαχειριστές δικτύων. Επίσης, ο καταλογισμός ευθυνών συνεπάγεται ιδιαίτερο φόρτο σε περίπτωση εμπλοκής περισσότερων σιδηροδρομικών επιχειρήσεων.

3.14

Η προοπτική της καταβολής υψηλών αποζημιώσεων δεν πρέπει, κατά συνέπεια, να οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις θα είναι διατεθειμένες να εκθέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια προκειμένου να τηρήσουν τις προθεσμίες παράδοσης. Επίσης, πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο της άσκησης υπερβολικής πίεσης επί των εργαζομένων εκ μέρους των σιδηροδρομικών επιχειρήσεων, με κίνδυνο παραβίασης των χρόνων εργασίας, οδήγησης και ανάπαυσης.

3.15

Στη γνωμοδότηση που εξέδωσε για τη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηρόδρομους, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στις οδικές μεταφορές αποτελούν ανταγωνιστικό μειονέκτημα για τις σιδηροδρομικές μεταφορές εμπορευμάτων. Δεν επιτρέπεται να προσαρμοστούν οι συνθήκες εργασίας στις σιδηροδρομικές μεταφορές σε αυτές που ισχύουν για τις οδικές και να ενθαρρύνονται οι επιχειρήσεις να παραβιάζουν κανόνες και να ασκούν πιέσεις στους εργαζόμενους.

4.1

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει κατά βάση τα μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας των σιδηροδρομικών μεταφορών εμπορευμάτων.

4.2

Θα έπρεπε να προτιμηθεί η παροχή κινήτρων αντί της θέσπισης αυστηρών ρυθμίσεων για την παροχή αποζημιώσεων που οδηγούν σε σειρά παρεκκλίσεων και σε ένα περίπλοκο σύστημα αποζημιώσεων. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για το ρόλο των διαχειριστών υποδομών.

4.3

Τα μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας των σιδηροδρομικών μεταφορών εμπορευμάτων δεν επιτρέπεται να οδηγήσουν στην εισαγωγή διακρίσεων έναντι άλλων μέσων μεταφοράς.

4.4

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει τον αντίκτυπο που θα έχουν τα μέτρα στις επιχειρήσεις και τους διαχειριστές υποδομών στα νέα κράτη μέλη.

4.5

Η ΕΟΚΕ επιμένει ότι τα μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας στις μεταφορές εμπορευμάτων δεν επιτρέπεται να οδηγήσουν σε παρεκκλίσεις εκ μέρους των επιχειρήσεων όσον αφορά τον τρόπο αντιμετώπισης του θέματος της ασφάλειας και τις συνθήκες εργασίας.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/17

1.1

Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (ΥΚΩ) αφορούν μια αντίληψη για την κοινωνία η οποία συνδέεται σήμερα στενά με την ευρωπαϊκή οικοδόμηση.

1.2

Οι υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος (ΥΓΟE) αναγνωρίζονται από τις ισχύουσες συνθήκες ως μέρος των κοινών αξιών της Ένωσης και ως στοιχείο που συμβάλλει στην κοινωνική και εδαφική συνοχή της (άρθρο 16 ΣΕΚ). H πρόσβαση στις ΥΓΟE και τα δικαιώματα τα σχετικά με τα ειδικά χαρακτηριστικά των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας (κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική πρόνοια, προστασία της υγείας, προστασία του περιβάλλοντος κ.λ.π.) έχουν αναγνωριστεί στο Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (κεφάλαιο IV, άρθρα ΙΙ-34 έως ΙΙ-36).

1.3

Οι ΥΚΩ όχι απλώς βρίσκονται στο επίκεντρο της ανταγωνιστικότητας και συνιστούν σημαντικό στοιχείο για την προώθηση των στόχων της Λισσαβώνας, αλλά αποτελούν και συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Συμβάλλουν στην εξασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου, αποτελούν παράγοντα της οικονομίας της γνώσης και της κοινωνικής, οικονομικής και εδαφικής συνοχής, καθώς και στοιχείο της βιώσιμης ανάπτυξης.

1.4

Παρότι δεν εισακούσθηκε το αίτημα της ΕΟΚΕ να περιληφθεί η προώθηση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας στους στόχους του άρθρου 3 της Συνταγματικής Συνθήκης, ωστόσο η Συνθήκη αυτή ολοκληρώθηκε με κάποια πρόοδο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας: το άρθρο ΙΙΙ-122 παρέχει τη δυνατότητα στην ΕΕ να νομοθετεί για θέματα υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος κατά οριζόντιο τρόπο σχετικά με τις αρχές και τις προϋποθέσεις υλοποίησης των υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος. Αναγνωρίζει την αρχή της ελεύθερης διοίκησης των τοπικών αρχών και αναδεικνύει σε συνταγματική αρχή τη δυνατότητά τους να παρέχουν οι ίδιες υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος, δίνοντας έτσι συγκεκριμένη έκφραση στην αρχή της επικουρικότητας στο επίπεδο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων της Ένωσης και των κρατών μελών, για ό,τι αφορά τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.

1.5

Εντούτοις, οι θεμελιώδεις πτυχές του παράγωγου δικαίου εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από μια γενική ανισορροπία μεταξύ, αφενός, του δικαίου του ανταγωνισμού, το οποίο αποτελεί έναν αναλυτικό κοινοτικό κώδικα και παράγει άμεσα αποτελέσματα και, αφετέρου, των στόχων κοινής ωφέλειας, οι οποίοι αποτελούν εξαίρεση ως προς το δίκαιο αυτό.

1.6

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες προκειμένου να υπερβεί τις αντιφάσεις μεταξύ, αφενός, της δημιουργίας μιας αγοράς με μοναδικό εργαλείο τον ανταγωνισμό και, αφετέρου, της αναγκαιότητας εξασφάλισης δημόσιου ελέγχου για διαδικασίες που δεν είναι δυνατόν να εξαρτώνται μόνον από οικονομικούς μηχανισμούς. Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας δεν είναι τεχνικές ή μέσα, αλλά συνιστούν φορείς των δικαιωμάτων του ατόμου, και φορείς κοινωνικών δεσμών ένταξης και ενσωμάτωσης.

1.7

Επιπροσθέτως, δεν είναι δυνατόν να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι παρατηρείται διαρκώς αυξανόμενη έλλειψη κατανόησης, επικριτική στάση, απόρριψη εκ μέρους των ευρωπαίων πολιτών, έναντι των πολιτικών που φαίνεται να έχουν δρομολογηθεί προς την κατεύθυνση μιας ευρωπαϊκής ενοποίησης όλο και πιο απομακρυσμένης από τις ανησυχίες τους, που εντείνει το κοινωνικό ρήγμα, που θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και καθιστά επισφαλές το κοινωνικό πρότυπο.

1.8

Η ευρωπαϊκή οικοδόμηση θα πρέπει να καταλήξει σε έναν αρμονικό συνδυασμό των μηχανισμών της αγοράς και της αποστολής κοινής ωφέλειας σε τομείς όπου μια τέτοια συμπληρωματικότητα είναι συμβατή με τους στόχους των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και μπορεί να παράσχει προστιθέμενη αξία στους χρήστες ή στους καταναλωτές. Αυτό συνεπάγεται ότι, με την επιφύλαξη των όρων του άρθρου 86, παράγραφος 2 της συνθήκης ΕΚ, σε περίπτωση σύγκρουσης, η αποτελεσματική εκπλήρωση μιας αποστολής κοινής ωφέλειας προέχει έναντι της εφαρμογής των κανόνων του ανταγωνισμού, σύμφωνα με την κοινοτική νομολογία.

1.9

Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας παραπέμπουν στην πολιτική βούληση να ελέγχεται η διαχείριση των συλλογικών συμφερόντων και να ικανοποιούνται θεμελιώδεις ανάγκες και δικαιώματα, στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προτύπου κοινωνίας. Το πρότυπο αυτό συνίσταται στο να εξασφαλίζεται στον καθένα, όποια κι αν είναι η ηλικία του, η κοινωνική του θέση ή η περιοχή κατοικίας του, η δέουσα κοινωνική προστασία, αλλά επίσης και η εύκολη, ποιοτική και οικονομικά προσιτή πρόσβαση σε θεμελιώδη αγαθά όπως η τροφή, η στέγη, το νερό, οι μετακινήσεις, οι επικοινωνίες κ.λ.π. Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας εντάσσονται σαφώς στο πεδίο της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς και δεν μπορούν να εξασφαλιστούν απλώς και μόνο με τη λειτουργία του ανταγωνισμού. Εάν δεν υπάρξει η κατάλληλη δημόσια παρέμβαση, η Ένωση θα αναπτυχθεί ως Ευρώπη δύο ταχυτήτων, με επίταση των διαφορών ανάπτυξης, των ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού.

1.10

Πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες θα κληθούν στο προσεχές μέλλον να εκφράσουν την άποψή τους στα πλαίσια δημοψηφίσματος για την επικύρωση της Συνταγματικής Συνθήκης. Δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική Ευρώπη χωρίς την υποστήριξη της κοινής γνώμης. Και δεν θα υπάρξει υποστήριξη από την κοινή γνώμη, εάν η Ένωση δεν είναι σε θέση να παράσχει εχέγγυα για τη διαφύλαξη και την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού προτύπου κοινωνίας και του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.

1.11

Το Λευκό Βιβλίο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, στο μέτρο που θέτει τις βάσεις για την εξασφάλιση ποιοτικών, προσιτών και προσπελάσιμων υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, συνιστά ένα από τα σημαντικά βήματα για την προώθηση της ιδέας της Ευρώπης μεταξύ των Ευρωπαίων και για την αποτροπή ενός «Όχι» που θα διέκοπτε τη δυναμική της ευρωπαϊκής οικοδόμησης.

1.12

Ο προβληματισμός που ξεκινά με το Λευκό Βιβλίο και η συνέχεια που θα δοθεί σ' αυτό συνδέεται άρρηκτα με τους προβληματισμούς που αφορούν την εταιρική σχέση δημόσιου/ιδιωτικού τομέα, την αγορά υπηρεσιών, και συγκεκριμένα κοινωνικών υπηρεσιών, τις κρατικές ενισχύσεις, την υπό κατάρτιση έκθεση για τον τομέα των υδάτων, την επανεξέταση της στρατηγικής της Λισσαβώνας και τις εκθέσεις αξιολόγησης.

2.1

Το Λευκό Βιβλίο που υιοθέτησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 12 Μαΐου 2004 προβαίνει σε απολογισμό της σημαντικής ευρωπαϊκής συζήτησης που διεξήχθη με βάση την Πράσινη Βίβλο του 2003 και των πολυάριθμων συνακόλουθων συνεισφορών των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και της κοινωνίας των πολιτών. Προτείνει στρατηγικούς προσανατολισμούς για τα ερχόμενα χρόνια.

2.2

Κατά τη συζήτηση σχετικά με το Πράσινο Βιβλίο, διαπιστώθηκαν σημαντικές αποκλίσεις ως προς τις απόψεις και τις προοπτικές. Ωστόσο, προέκυψε συναίνεση σχετικά με την αναγκαιότητα εξασφάλισης ενός αρμονικού συνδυασμού μεταξύ των μηχανισμών της αγοράς και της αποστολής δημόσιας υπηρεσίας.

2.3

Παρά το γεγονός ότι η παροχή των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας μπορεί να διοργανωθεί σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα ή να ανατεθεί σε ιδιωτικές ή δημόσιες κερδοσκοπικές ή μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, ο ορισμός της υποχρέωσης παροχής και της αποστολής δημόσιας υπηρεσίας εξακολουθεί να εναπόκειται στις δημόσιες αρχές, στο οικείο επίπεδο αρμοδιότητας. Οι αρμόδιες δημόσιες αρχές αναλαμβάνουν επίσης τη ρύθμιση της αγοράς και μεριμνούν ώστε οι ιδιωτικοί ή δημόσιοι φορείς εκμετάλλευσης να εκτελούν την αποστολή δημόσιας υπηρεσίας που τους έχει ανατεθεί.

2.4.1

Δυνατότητα των δημοσίων αρχών να είναι κοντά στους πολίτες: οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας πρέπει να οργανώνονται και να ρυθμίζονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα προς τους πολίτες, και η αρχή της επικουρικότητας πρέπει να τηρείται αυστηρά.

2.4.2

Επίτευξη των στόχων δημόσιας υπηρεσίας στο πλαίσιο των ανταγωνιστικών ανοικτών αγορών: η Επιτροπή εξακολουθεί να φρονεί ότι οι στόχοι για μια ανοικτή και ανταγωνιστική εσωτερική αγορά, αφενός, και για την ανάπτυξη ιδιαίτερα ποιοτικών, προσπελάσιμων και προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, αφετέρου, είναι συμβατοί: δυνάμει της συνθήκης ΕΚ και με την επιφύλαξη των όρων του άρθρου 86, παράγραφος 2, σε περίπτωση σύγκρουσης, η αποτελεσματική εκπλήρωση μιας αποστολής κοινής ωφέλειας προέχει έναντι της εφαρμογής των διατάξεων της Συνθήκης.

2.4.3

Διασφάλιση συνοχής και καθολικής πρόσβασης: η πρόσβαση όλων των πολιτών και των επιχειρήσεων σε προσιτές και ιδιαίτερα ποιοτικές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας σε όλη την επικράτεια των κρατών μελών είναι καθοριστική για την προώθηση της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πλαίσιο αυτό, η καθολική υπηρεσία αποτελεί καίρια έννοια την οποία ανέπτυξε η Κοινότητα προκειμένου να εξασφαλίσει την πραγματική δυνατότητα πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες.

2.4.4

Διατήρηση υψηλού επιπέδου ποιότητας και ασφάλειας: επιπροσθέτως, η ασφάλεια της παροχής υπηρεσιών, και ιδίως η ασφάλεια του εφοδιασμού, συνιστά ουσιώδη απαίτηση η οποία πρέπει να συνυπολογίζεται κατά τον προσδιορισμό της εκάστοτε αποστολής δημόσιας υπηρεσίας. Οι όροι με τους οποίους παρέχονται οι υπηρεσίες πρέπει επίσης να προσφέρουν στους φορείς επαρκή κίνητρα για να διατηρούν κατάλληλα επίπεδα μακροχρόνιων επενδύσεων.

2.4.5

Προάσπιση των δικαιωμάτων των καταναλωτών και των χρηστών: στις εν λόγω αρχές περιλαμβάνονται ιδίως οι εξής: πρόσβαση στις υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των διασυνοριακών υπηρεσιών, σε όλη την επικράτεια της Ένωσης και σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού· προσιτές τιμές των υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων ειδικών καθεστώτων για τα άτομα με χαμηλό εισόδημα· σωματική προστασία και ασφάλεια· και, τέλος, ασφάλεια και αξιοπιστία, συνέχεια, υψηλή ποιότητα, επιλογή, διαφάνεια και πρόσβαση σε πληροφορίες που παρέχονται από προμηθευτές υπηρεσιών και ρυθμιστικές αρχές. Η εφαρμογή αυτών των αρχών απαιτεί, κατά κανόνα, ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές με σαφώς οριοθετημένες αρμοδιότητες και υποχρεώσεις, στις οποίες περιλαμβάνεται η εξουσία επιβολής κυρώσεων (μέσα για τον έλεγχο της μεταφοράς και της εφαρμογής των κανόνων σχετικά με τις καθολικές υπηρεσίες), και θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται διατάξεις για την εκπροσώπηση και την ενεργό συμμετοχή των καταναλωτών και των χρηστών στον προσδιορισμό και την αξιολόγηση των υπηρεσιών, κατάλληλοι μηχανισμοί έννομης προστασίας και αντιστάθμισης, καθώς και εξελικτική ρήτρα που θα καθιστά εφικτή την προσαρμογή των απαιτήσεων σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες και τους διαφορετικούς προβληματισμούς των χρηστών και των καταναλωτών, καθώς και με τις αλλαγές στο οικονομικό και τεχνολογικό περιβάλλον.

2.4.6

Παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιδόσεων: η Επιτροπή, ευθυγραμμιζόμενη με την επικρατούσα άποψη που διατυπώθηκε κατά τη δημόσια διαβούλευση, θεωρεί ότι κάθε αξιολόγηση πρέπει να είναι πολυδιάστατη και να καλύπτει όλες τις συναφείς νομικές, οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές.

2.4.7

Σεβασμός της πολυμορφίας των υπηρεσιών και των περιπτώσεων: κάθε κοινοτική πολιτική στον τομέα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας πρέπει να λαμβάνει δεόντως υπόψη την πολυμορφία που χαρακτηρίζει τις διάφορες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και τις συνθήκες υπό τις οποίες παρέχονται. Ωστόσο, τούτο δεν συνεπάγεται ότι δεν κρίνεται αναγκαίο να διασφαλιστεί η συνεκτικότητα της κοινοτικής προσέγγισης σε όλους τους τομείς ή ότι δεν μπορεί να αποβεί χρήσιμη η ανάπτυξη κοινών εννοιών ικανών να εφαρμοστούν σε διάφορους τομείς.

2.4.8

Μεγαλύτερη διαφάνεια: η εν λόγω αρχή πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις πτυχές της διαδικασίας παροχής και να καλύπτει τον ορισμό της αποστολής δημόσιας υπηρεσίας, την οργάνωση, τη χρηματοδότηση και τη ρύθμιση των υπηρεσιών, καθώς και την παραγωγή και την αξιολόγησή τους, συμπεριλαμβανομένων των μηχανισμών διεκπεραίωσης των καταγγελιών.

2.4.9

Παροχή ασφάλειας δικαίου: η Επιτροπή γνωρίζει ότι η εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας ενδέχεται να δημιουργήσει περίπλοκα ζητήματα. Για το λόγο αυτό, θα προσπαθεί συνεχώς να βελτιώνει την ασφάλεια δικαίου όσον αφορά την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου στην παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, με την επιφύλαξη της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και του Πρωτοδικείου.

2.5.1

Σεβασμός της πολυμορφίας μέσα σε ένα συνεπές πλαίσιο: η Επιτροπή θα επανεξετάσει κατά πόσον είναι εφικτή και αναγκαία η θέσπιση ενός νόμου-πλαίσιο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας αμέσως μετά την έναρξη ισχύος της Συνταγματικής Συνθήκης·θα επανεξετάσει την κατάσταση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και θα υποβάλει έκθεση πριν από το τέλος του 2005.

2.5.2

Αποσαφήνιση και απλούστευση του νομικού πλαισίου για την αποζημίωση των υποχρεώσεων παροχής δημόσιας υπηρεσίας: έως τον Ιούλιο του 2005, η Επιτροπή θα εκδώσει απόφαση για την εφαρμογή του άρθρου 86 της Συνθήκης στις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται με τη μορφή αντιστάθμισης για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας σε ορισμένες επιχειρήσεις επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος· έως τον Ιούλιο του 2005, θα εγκρίνει κοινοτικό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις με τη μορφή αντιστάθμισης για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας· έως τον Ιούλιο του 2005, θα εγκρίνει τροποποίηση επί της οδηγίας 80/723/ΕΟΚ περί της διαφάνειας των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των κρατών μελών και των δημοσίων επιχειρήσεων· έως τον Ιούλιο του 2005, θα αποσαφηνίσει επίσης τους όρους υπό τους οποίους οι αντισταθμίσεις για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας μπορούν να συνιστούν κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 87, παράγραφος 1.

2.5.3

Παροχή σαφούς και διαφανούς πλαισίου για την επιλογή επιχειρήσεων επιφορτισμένων με την παροχή υπηρεσίας κοινής ωφέλειας: η Επιτροπή θα διενεργήσει δημόσια διαβούλευση για το Πράσινο Βιβλίο σχετικά με τις συναφείς προς τις δημόσιες συμβάσεις πτυχές των συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα· θα υποβάλει προτάσεις, όπου κρίνεται σκόπιμο, βάσει των αποτελεσμάτων της δημόσιας διαβούλευσης.

2.5.4

Πλήρης αναγνώριση της κοινής ωφέλειας που συνεπάγονται οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης: η Επιτροπή θα υποβάλει ανακοίνωση για τις κοινωφελείς κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης εντός του 2005· θα διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ώστε να διασφαλιστεί υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας σε όλη την Ένωση.

2.5.5

Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και των επιδόσεων: η Επιτροπή υπέβαλε την πρώτη οριζόντια αξιολόγησή της για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας σύμφωνα με τη μεθοδολογία αξιολόγησής της το 2004· θα επανεξετάσει τους μηχανισμούς αξιολόγησής της το 2006.

2.5.6

Επανεξέταση των τομεακών πολιτικών: η Επιτροπή θα ενθαρρύνει τη συνεργασία των εθνικών ρυθμιστικών αρχών βάσει δικτύων ρυθμιστικών φορέων· θα λάβει υπόψη τα αποτελέσματα της δημόσιας διαβούλευσης για το Πράσινο Βιβλίο κατά την ήδη προβλεπόμενη εξέταση διαφόρων τομέων: την εξέταση του πεδίου εφαρμογής της καθολικής υπηρεσίας στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας έως τον Ιούλιο του 2005· την εξέταση της δέσμης μέτρων για τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας έως τον Ιούλιο του 2006· την εξέταση της οδηγίας για τις ταχυδρομικές υπηρεσίες έως το τέλος του 2006· την εξέταση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου έως την 1η Ιανουαρίου 2006· την εξέταση της οδηγίας «Τηλεόραση χωρίς σύνορα» στις αρχές του 2005·την υπό εξέλιξη αξιολόγηση του τομέα των υδάτων.

2.5.7

Αντικατοπτρισμός των εσωτερικών πολιτικών στη διεθνή εμπορική πολιτική: η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να διασφαλίζει ότι οι θέσεις που λαμβάνει η Κοινότητα κατά τις διεθνείς εμπορικές διαπραγματεύσεις θα συνάδουν πλήρως με το εσωτερικό ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ σχετικά με τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.

2.5.8

Προώθηση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας στο πλαίσιο της αναπτυξιακής συνεργασίας: η Επιτροπή θα βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες για τη δημιουργία υγιούς ρυθμιστικού και θεσμικού πλαισίου ως νευραλγικής προϋπόθεσης για την προαγωγή των επενδύσεων στις βασικές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και την πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τις υπηρεσίες αυτές.

3.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το Λευκό Βιβλίο. Λαμβάνει γνώση των εννέα αρχών και των οκτώ νέων προσανατολισμών που προτείνει για να παγιώσει την ύπαρξη των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Εκφράζει ωστόσο τη λύπη της για το γεγονός ότι τα επανειλημμένα αιτήματά της των τελευταίων ετών (1) για μια οδηγία-πλαίσιο ή νόμο-πλαίσιο που θα εξασφαλίζει την ύπαρξη των ΥΚΩ, την ελευθερία των κρατών μελών για τον καθορισμό και την οργάνωσή τους, την ελεύθερη επιλογή των μεθόδων διαχείρισης, τη μακροπρόθεσμη χρηματοδότησή τους, την αξιολόγηση των επιδόσεών τους, τα δικαιώματα των καταναλωτών κ.λ.π. δεν έχουν ακόμη γίνει δεκτά, παρότι η Επιτροπή δεσμεύεται να δημοσιεύσει σχετική έκθεση έως το τέλος του 2005.

3.2

Η ΕΟΚΕ εκτιμά όλως ιδιαιτέρως το γεγονός ότι το Λευκό Βιβλίο περιλαμβάνει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για τις προτάσεις και τα μέτρα που δεσμεύεται να λάβει η Επιτροπή για την εφαρμογή των αρχών και των κατευθύνσεων αυτών εντός των προσεχών ετών.

3.3

Η ΕΟΚΕ θα παρακολουθήσει με προσοχή την εκπλήρωση των δεσμεύσεων αυτών. Δηλώνει διατεθειμένη να προσφέρει τη συνδρομή της για την αποτελεσματικότητά τους.

4.1

Η πρώτη αρχή, «η δυνατότητα των δημοσίων αρχών να είναι κοντά στους πολίτες», προϋποθέτει ότι οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας θα οργανώνονται και θα ρυθμίζονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα προς τους πολίτες, και ότι «η αρχή της επικουρικότητας πρέπει να τηρείται αυστηρά». Όμως, η υποσημείωση 30 παραπέμπει στο σχέδιο κανονισμού σχετικά με τις τοπικές εσωτερικές μεταφορές, το οποίο θα απαιτεί «από τα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν συμβάσεις παραχώρησης δημόσιας υπηρεσίας» και επομένως να προβαίνουν σε συστηματική προκήρυξη διαγωνισμών. Δεν υπάρχει πλέον επικουρικότητα, εάν η εκάστοτε αρχή δεν διαθέτει ελευθερία επιλογής του τρόπου διαχείρισης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας που ανήκουν στην αρμοδιότητά της.

4.2

Η τρίτη αρχή, «διασφάλιση συνοχής και καθολικής πρόσβασης», υποχρεώνει την Επιτροπή να υπογραμμίσει ότι «η καθολική υπηρεσία αποτελεί καίρια έννοια την οποία ανέπτυξε η Κοινότητα προκειμένου να διασφαλίσει την αποτελεσματική δυνατότητα πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες». Αυτό προϋποθέτει «την προσαρμογή των απαιτήσεων σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες και τους διαφορετικούς προβληματισμούς των χρηστών και των καταναλωτών, καθώς και με τις αλλαγές στο οικονομικό και τεχνολογικό περιβάλλον». Με το σκεπτικό αυτό, και στα πλαίσια του σχεδίου e- Europe, που προβλέπει τη γενίκευση της χρησιμοποίησης της ευρείας ζώνης για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, στην Ευρώπη των Δεκαπέντε, το 20 % του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι αυτή τη στιγμή αποκλεισμένο από την πρόσβαση στις υπηρεσίες αυτές. Όμως, η ευρεία ζώνη είναι μία υπηρεσία κοινής ωφέλειας που βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης, μειώνοντας τις αποστάσεις και διευκολύνοντας την πρόσβαση στις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, στην εκπαίδευση, και στις δημόσιες υπηρεσίες, τόσο για τους γεωγραφικά απομονωμένους πολίτες, όσο και για τους πολίτες που διαθέτουν πολύ περιορισμένους πόρους. Συνεπώς, έπεται ότι, εάν η έννοια της καθολικής υπηρεσίας των τηλεπικοινωνιών σε προσιτές τιμές δεν επεκταθεί και στην πρόσβαση υψηλής ταχύτητας και στην κινητή τηλεφωνία, θα αυξηθεί η καθυστέρηση που σημειώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς την εγκατάσταση και τη χρήση των νέων τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών και ως προς την καθιέρωση της κοινωνίας της γνώσης και θα διευρυνθεί το ψηφιακό χάσμα, ιδίως στα νέα κράτη μέλη.

4.3

Η έκτη αρχή, «παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιδόσεων», αντιστοιχεί και αυτή στην επιμονή της ΕΟΚΕ, καθώς και πολλών άλλων φορέων, για ανάπτυξη μιας σταδιακής δυναμικής για την αξιολόγηση των επιδόσεων των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, η οποία θα συμβάλει στην αποτελεσματικότητά τους, στην ισότητα πρόσβασης σε αυτές και στην προσαρμογή τους στην εξέλιξη των αναγκών των καταναλωτών, των πολιτών και της κοινωνίας, καθώς και στην τακτική αναθεώρηση των κανόνων. Το Λευκό Βιβλίο δικαίως επισημαίνει ότι η αξιολόγηση πρέπει να είναι «πολυδιάστατη και να καλύπτει όλες τις συναφείς νομικές, οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές»: στα πλαίσια αυτά, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ευχή να εξετάζονται συγκεκριμένα, στα πλαίσια της αξιολόγησης, τα θέματα της απασχόλησης. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι να καθορίσει μια κοινή μεθοδολογία, κοινά κριτήρια, ειδικότερα για την ποιότητα, και να προωθήσει τη δυναμική μιας αντικειμενικής και ανεξάρτητης αξιολόγησης, η οποία πρέπει να διεξάγεται με τήρηση της αρχής της επικουρικότητας. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, οι προτάσεις του Λευκού βιβλίου για την επανεξέταση των τομεακών πολιτικών (πρβλ. σημείο 2.5.6) πρέπει να συνοδευτούν από εκθέσεις αξιολόγησης των αποτελεσμάτων των προηγούμενων μέτρων. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει την πρότασή της να συμβάλει στην καθοδήγηση της αξιολόγησης, δεδομένου ότι συγκεντρώνει στους κόλπους της το σύνολο των ενδιαφερομένων μερών. Η ΕΟΚΕ θα εξετάσει κατά πόσον είναι σκόπιμη, με την προοπτική αυτή, η σύσταση μόνιμης ομάδας μελέτης για τις ΥΚΩ.

4.4

Η έβδομη αρχή, «Σεβασμός της πολυμορφίας των υπηρεσιών και των περιπτώσεων», «δεν συνεπάγεται ότι δεν κρίνεται αναγκαίο να διασφαλιστεί η συνέπεια της κοινοτικής προσέγγισης σε όλους τους τομείς ή ότι δεν μπορεί να αποβεί χρήσιμη η ανάπτυξη κοινών εννοιών ικανών να εφαρμοστούν σε διάφορους τομείς». Η πρόταση προσανατολισμού συνίσταται στο να επανεξετάσει η Επιτροπή κατά πόσον είναι εφικτός ή/και αναγκαίος ένας νόμος-πλαίσιο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας αμέσως μετά την έναρξη ισχύος της Συνταγματικής Συνθήκης και να υποβάλει σχετική έκθεση πριν από το τέλος του 2005. Επομένως, το Λευκό Βιβλίο δεν υιοθετεί το αίτημα της ΕΟΚΕ και πολλών άλλων ευρωπαϊκών φορέων για οδηγία-πλαίσιο (πρβλ. τη Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για το Πράσινο Βιβλίο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας — EE C 80, 30.03.04). Φαίνεται επείγον, ωστόσο, να παγιωθούν οι ΥΚΩ στο σύνολό τους, συμπεριλαμβανομένων και των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, με συνεκτίμηση των ιδιαιτεροτήτων τους, όσον αφορά τις σχέσεις τους με το δίκαιο του ανταγωνισμού, τη χρηματοδότησή τους, την εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας, ή τη θέση τους στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

4.5

Η ένατη αρχή, «Παροχή ασφάλειας δικαίου», οδηγεί την Επιτροπή «να προσπαθεί συνεχώς να βελτιώνει την ασφάλεια δικαίου», με την επιφύλαξη της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και του Πρωτοδικείου. Δύο προτάσεις προσανατολισμού περιλαμβάνονται σε αυτή την αρχή:

4.5.1

«Αποσαφήνιση και απλούστευση, έως τον Ιούλιο του 2005, του νομικού πλαισίου για την αποζημίωση των υποχρεώσεων παροχής δημόσιας υπηρεσίας», πράγμα που, σύμφωνα με τις αρχές της διαφάνειας, των μη διακρίσεων και της αναλογικότητας, θα πρέπει να οδηγήσει στη διασφάλιση της ασφάλειας της μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης αφενός των απαραίτητων επενδύσεων για τη συνέχεια και την αειφορία των υπηρεσιών και αφετέρου της αποζημίωσης των υποχρεώσεων παροχής δημόσιας υπηρεσίας ή καθολικής υπηρεσίας· να αναγνωριστεί ότι οι μορφές που μπορούν να λάβουν οι εν λόγω αντισταθμίσεις είναι ποικίλες και πρέπει να μπορούν να προσαρμόζονται στους ταχθέντες στόχους: δημόσιες ενισχύσεις, εσωτερικές εξισώσεις για τη χρηματοδότηση των δαπανών που προκύπτουν μέσω των κερδών επί των κερδοφόρων δραστηριοτήτων, συνοδευόμενες ή όχι από αποκλειστικά δικαιώματα, ταμεία αντισταθμίσεων μεταξύ φορέων, φορολογικές ή άλλες απαλλαγές, εταιρικές σχέσεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, ενισχύσεις για την παροχή υπηρεσιών στους χρήστες κ.λ.π.

4.5.2

«Παροχή σαφούς και διαφανούς πλαισίου για την επιλογή επιχειρήσεων επιφορτισμένων με την παροχή υπηρεσίας κοινής ωφέλειας» βάσει της δημόσιας διαβούλευσης για το Πράσινο Βιβλίο σχετικά με τις συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, αυτό προϋποθέτει την αναγνώριση της αναγκαίας ποικιλίας των ενδεχόμενων τρόπων διαχείρισης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, καθώς και της ελευθερίας της κάθε ενδιαφερόμενης αρχής να επιλέγει είτε την άμεση διαχείριση από την ίδια τη δημόσια αρχή (ίδια υπηρεσία ή υπό εποπτεία), είτε την ανάθεση της διαχείρισης σε δημόσια ή μικτή επιχείρηση, επί της οποίας η δημόσια αρχή ασκεί έλεγχο που ισοδυναμεί με τις υπηρεσίες της, ή σε επιχείρηση κοινωνικής οικονομίας, συνεταιριστική ή συμμετοχική μη κερδοσκοπικού σκοπού, είτε την ανάθεση σε επιχείρηση για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (εκχώρηση με προηγούμενη διαδικασία ανταγωνισμού), χωρίς να αποκλείεται η δυνατότητα μεταγενέστερης αλλαγής του τρόπου διαχείρισης.

5.1

Το Λευκό Βιβλίο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας αντιπροσωπεύει μια πρόοδο ως προς το συνυπολογισμό των υπηρεσιών αυτών στο σχέδιο της Ένωσης. Συνιστά μια καλή βάση για την ανάπτυξη ορισμένων εννοιών υπέρ μιας ευρωπαϊκής πολιτικής σχετικής με τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, ικανής να προσφέρει στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και στον κάθε πολίτη υπηρεσίες κοινής ωφέλειας εύκολα προσπελάσιμες, προσιτές, αποδοτικές και στο ύψος των τελευταίων τεχνολογικών εξελίξεων.

5.2

Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας δεν βρίσκονται απλώς στο επίκεντρο της οικονομικής ανταγωνιστικότητας, αλλά συνιστούν και καθοριστικό στοιχείο στον κοινωνικό και τον περιβαλλοντικό τομέα. Συμπληρώνουν το τρίπτυχο (οικονομία, κοινωνία, περιβάλλον) της στρατηγικής της Λισσαβώνας και αντιπροσωπεύουν μείζον πλεονέκτημα που είναι αναγκαίο προκειμένου να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση η πλέον ανταγωνιστική και δυναμική κοινωνία που θα είναι βασισμένη στη γνώση, στα πλαίσια μιας βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, μιας ποιοτικής και ποσοτικής βελτίωσης της απασχόλησης και μιας ενισχυμένης κοινωνικής συνοχής. Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, υπερβαίνουν την ενιαία αγορά και συνιστούν προϋπόθεση για την οικονομική και κοινωνική ευημερία των πολιτών και των επιχειρήσεων.

5.3

Πρέπει, λοιπόν, να προκύψει ένας αρμονικός συνδυασμός των μηχανισμών της αγοράς και της αποστολής δημόσιας υπηρεσίας, στους τομείς όπου μια τέτοια συμπληρωματικότητα είναι συμβατή με τους στόχους των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και μπορεί να προσφέρει προστιθέμενη αξία, συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση της ποιότητας διαβίωσης των ευρωπαίων πολιτών στα πλαίσια μιας λογικής οικονομικής ανάπτυξης, δημιουργίας απασχόλησης και βιώσιμης ευημερίας.

5.4

Τα δικαιώματα των πολιτών σε ό,τι αφορά την παροχή σ'αυτούς υπηρεσιών κοινής ωφέλειας προσπελάσιμων, προσιτών και αποδοτικών πρέπει να διαφυλαχθούν και να ενισχυθούν στο όνομα της αλληλεγγύης και της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, οι οποίες αναγνωρίζονται στις θεμελιώδεις αρχές της Συνθήκης. Μια διαδικασία απελευθέρωσης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας που θα αποφασίζεται από ένα κράτος μέλος, θα πρέπει να εφαρμόζεται στα πλαίσια σεβασμού των προαναφερθέντων κριτηρίων. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο πρέπει να καταρτισθεί μια ενότητα καθολικών αρχών για ετερόκλητες μεταξύ τους υπηρεσίες, οι τρόποι παροχής των οποίων διαφέρουν από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, με πλήρη τήρηση της αρχής της επικουρικότητας.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/22

1.

2.

3.

4.

5.

1.1

Η ωφέλιμη ενέργεια (1)αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία οικοδομούνται ο σύγχρονος τρόπος ζωής και ο πολιτισμός μας. Μόνο η διάθεση ενέργειας σε επαρκείς ποσότητες μας επέτρεψε να φθάσουμε στο σημερινό βιοτικό επίπεδο, το οποίο, στις μεγάλες αλλά και στις αναδυόμενες βιομηχανικές χώρες, χαρακτηρίζεται από προσδόκιμο ζωής, εξασφάλιση του εφοδιασμού σε είδη διατροφής, γενική ευημερία και προσωπική ελευθερία χωρίς προηγούμενο. Χωρίς επαρκή ενεργειακό εφοδιασμό τα επιτεύγματα αυτά θα κινδύνευαν να εκμηδενιστούν.

1.2

Η ανάγκη για ασφαλή, οικονομικό, φιλικό για το περιβάλλον και βιώσιμο εφοδιασμό με ωφέλιμη ενέργεια αποτελεί κεντρικό θέμα των αποφάσεων των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων της Λισσαβόνας, του Γκέτεμποργκ και της Βαρκελώνης. Ως εκ τούτου, η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης επικεντρώνεται σε τρεις στενά συνδεδεμένους μεταξύ τους και εξίσου σημαντικούς στόχους: προστασία και βελτίωση (1) της ανταγωνιστικότητας, (2) της ασφάλειας εφοδιασμού και (3) του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο πάντοτε μίας στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

1.3

Η ΕΟΚΕ, σε πολλές γνωμοδοτήσεις (2) διαπιστώνει ότι η διάθεση και χρήση ενέργειας συνδέονται με τη ρύπανση του περιβάλλοντος, με κινδύνους, με την εξάντληση των φυσικών πόρων, με το πρόβλημα της εξάρτησης από τρίτες χώρες και με αστάθμητους παράγοντες και ότι η σημαντικότερη δράση που πρέπει να αναληφθεί για τη μείωση των κινδύνων για τον ενεργειακό εφοδιασμό και των λοιπών υφιστάμενων κινδύνων συνίσταται στην όσο το δυνατόν πολύπλευρη και ισορροπημένη χρήση όλων των μορφών και ειδών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων για την εξοικονόμηση και την ορθολογική χρήση της.

1.4

Όλες οι εναλλακτικές λύσεις και τεχνικές που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στον μελλοντικό ενεργειακό εφοδιασμό παρουσιάζουν τεχνικές ατέλειες, συνεπάγονται επιπτώσεις για το περιβάλλον, δεν επαρκούν για την κάλυψη του συνόλου των αναγκών, ενώ δεν μπορεί να προβλεφθεί το δυναμικό τους για το μακροπρόθεσμο μέλλον. Επιπλέον, οι σημερινές τάσεις και το αυξανόμενο κόστος για τις συμβατικές και τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας καταδεικνύουν ότι το κόστος του ενεργειακού εφοδιασμού μελλοντικώς θεωρείται απίθανο να διατίθενται σε προσιτή τιμή, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα στην περίπτωση καύσης (3) των ορυκτών καυσίμων, όπως είναι το πετρέλαιο, ο άνθρακας και το φυσικό αέριο.

1.5

Για τον λόγο αυτό, μια υπεύθυνη και διορατική ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική δεν μπορεί να θεωρήσει δεδομένη τη διασφάλιση επαρκούς, κατά την έννοια των ανωτέρω στόχων, ενεργειακού εφοδιασμού, απλώς μέσω της χρήσης ορισμένων μόνο πηγών ενέργειας.

1.6

Συνεπώς, δεν έχει διασφαλισθεί ακόμη ένας μακροπρόθεσμος, φιλικός για το περιβάλλον και οικονομικά αποδεκτός ενεργειακός εφοδιασμός στην Ευρώπη, αλλά ούτε και σε παγκόσμιο επίπεδο (4). Η επίλυση του προβλήματος μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της περαιτέρω εντατικής έρευνας και της ανάπτυξης της τεχνολογίας, περιλαμβάνοντας την κατασκευή πρότυπων εγκαταστάσεων, τη δοκιμή τους από τεχνικής και οικονομικής σκοπιάς και τελικά τη σταδιακή καθιέρωσή τους στην αγορά.

1.7

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ έχει υπογραμμίσει ότι η μελέτη του ενεργειακού προβλήματος πρέπει να χαρακτηρίζεται από έναν περισσότερο παγκόσμιο προσανατολισμό και να εκτείνεται σε πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, δεδομένου ότι οι εξελίξεις στην βιομηχανία της ενέργειας συντελούνται με αργούς ρυθμούς, ότι οι εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν αποτελούν τοπικό αλλά παγκόσμιο πρόβλημα και ότι θα πρέπει, κατά το δεύτερο ήμισυ του 21ου αιώνα, να αναμένουμε κλιμάκωση του ενεργειακού προβλήματος.

1.8

Τόσο το πρόβλημα που γεννάται λόγω των περιορισμένων φυσικών πόρων όσο και αυτό των εκπομπών αερίων, επιδεινώνονται ακόμη περισσότερο από την πρόγνωση ότι οι παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες θα διπλασιαστούν ή και θα τριπλασιαστούν έως το 2060, ως αποτέλεσμα της πληθυσμιακής αύξησης και των αναγκών αναπλήρωσης της καθυστέρησης των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών. Σύμφωνα με το σημερινό επίπεδο γνώσεων οι τεράστιες αυτές πρόσθετες ανάγκες δεν είναι δυνατό να καλυφθούν μόνο μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας.

1.9

Η στρατηγική που θα ακολουθηθεί και οι προοπτικές ανάπτυξης πρέπει, συνεπώς, να προσανατολιστούν πέρα από τον χρονικό ορίζοντα του 2060.

1.10

Όπως έχει ήδη διαπιστώσει η ΕΟΚΕ, η εν λόγω προσέγγιση δεν ανακλάται επαρκώς στον τρόπο με τον οποίο αυτό το πρόβλημα γίνεται αντιληπτό από τους πολίτες, ούτε στις δημόσιες συζητήσεις για το θέμα αυτό. Αντιθέτως, μεταξύ αυτών που υποτιμούν τους κινδύνους και τις δυνατότητες και εκείνων που τις υπερτιμούν, το φάσμα των απόψεων είναι ευρύ.

1.11

Κατά συνέπεια, δεν υφίσταται επί του παρόντος καμία ολοκληρωμένη, ενιαία ενεργειακή πολιτική σε παγκόσμιο επίπεδο. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει την αναγκαία ισότητα ευκαιριών της ΕΕ στο διεθνή οικονομικό ανταγωνισμό.

1.12

Ακόμα και μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης εμφανίζονται ορισμένες διαφορές στη στάση που τηρούν τα κράτη μέλη έναντι του ενεργειακού προβλήματος. Ωστόσο, υπάρχει ευρύτατη συμφωνία τόσο σε εθνικό όσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ότι πρέπει να αναπτυχθούν (περαιτέρω) όλες οι μορφές ενέργειας, εξαιρουμένης της πυρηνικής ενέργειας σε ορισμένα κράτη. Για το σκοπό αυτό εφαρμόζονται πολυάριθμα αντίστοιχα προγράμματα Ε&Α, ακόμη και παρεμφερή προγράμματα στήριξης που υπερκαλύπτονται σε ορισμένες περιπτώσεις, εκ μέρους των κρατών μελών και της ΕΕ.

1.13

Ιδιαίτερος στόχος της ΕΕ είναι να αυξηθεί μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα αισθητά η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενεργείας, γεγονός που θα συμβάλει και στην προστασία του κλίματος. Στο πλαίσιο αυτό, η γεωθερμία διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο.

2.1

Η παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας περιλαμβάνει όλες τις τεχνικές για την άντληση και αξιοποίηση των θερμικών ροών σε εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες από το εσωτερικό προς την επιφάνεια της γης. Ως αγωγός θερμότητας χρησιμοποιούνται τα ύδατα (σε υγρή μορφή ή ως υδρατμός) (5).

2.1.1

Ωστόσο, η πυκνότητα των θερμικών ροών είναι ελάχιστη. Οι θερμοκρασίες στο εσωτερικό της γης αυξάνονται ελάχιστα καθώς η απόσταση από την επιφάνεια της γης μεγαλώνει. Η θερμοκρασία αυξάνεται κατά μέσο όρο κατά 3 °C ανά 100 μέτρα βάθους. Οι γεωλογικές περιοχές στις οποίες η θερμοκρασία αυξάνεται σε μεγαλύτερο βαθμό με αυξανόμενο βάθος, χαρακτηρίζονται ως γεωθερμικές ανωμαλίες.

2.1.2

Η παραγωγή θερμότητας σε στρώματα της γης που βρίσκονται πλησίον της επιφάνειάς της, επηρεάζεται από την ακτινοβολία του ήλιου αλλά συνυπολογίζεται στην γεωθερμική ενέργεια, όπως διευκρινίζεται πιο κάτω.

2.2

Διακρίνονται δύο μορφές χρήσης της γεωθερμίας.

2.2.1

Αφενός πρόκειται για την αξιοποίηση της θερμότητας για τη θέρμανση εσωτερικών χώρων. Περίπου το 40 % του συνολικού εφοδιασμού σε ενέργεια προορίζεται σήμερα στην ΕΕ για τη θέρμανση εσωτερικών χώρων, χρήση για την οποία απαιτούνται κατά κανόνα σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες (νερού) (π.χ. < 100 °C).

2.2.1.1

Αποκλειστικά για σκοπούς θέρμανσης χρησιμοποιούνται επίσης ανιχνευτικοί σωλήνες εξαγωγής γεωθερμικής ενέργειας, μια μέθοδος κατά την οποία, μέσω ενός ομοαξονικού σωλήνα, ο οποίος είναι κλειστός στο βαθύτερο άκρο, (βάθους 2,5 έως 3 χλμ) διοχετεύεται νερό σε αντίθετη φορά, με αποτέλεσμα να απορροφάται και να εξάγεται κατ' αυτόν τον τρόπο ωφέλιμη θερμική ενέργεια ισχύος μέχρι και 500kw th.

2.2.1.2

Μια ιδιαίτερη χρήση της γεωθερμίας που βρίσκεται πλησίον της επιφάνειας της γης, έγκειται στη χρησιμοποίηση αντλιών θερμότητας («ψυκτικές μηχανές» αντίστροφης λειτουργίας) για την θέρμανση χώρων ( ισχύος 2kWth έως 2MWth).Κατά τη διαδικασία αυτή προστίθεται και ένα «ψυκτικό υλικό» (6). Διατίθενται διάφορες παραλλαγές της μεθόδου για την άντληση θερμότητας, από βάθος ενός μέτρου έως βάθος πολλών εκατοντάδων μέτρων, ανάλογα με την χρησιμοποιούμενη τεχνολογία.

2.2.2

Αφετέρου, πρόκειται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας η οποία απαιτεί, λόγω της θερμοδυναμικής απόδοσης, υψηλότερες θερμοκρασίες (νερού) (π.χ. > 120 oC). Το θερμαινόμενο νερό διοχετεύεται στο υπέδαφος μέσω δύο γεωτρήσεων που βρίσκονται σε αρκετά μεγάλη απόσταση η μια από την άλλη, σε αντίθετη φορά. Με τη μέθοδο αυτή επιτυγχάνεται μεγαλύτερη θερμική απόδοση, της τάξης των 5 έως και 30 MWth.

2.2.2.1

Ωστόσο, και αυτές οι θερμοκρασίες είναι ακόμη πολύ χαμηλές για την επιδιωκόμενη θερμοδυναμική απόδοση (που απαιτείται για την μετατροπή της θερμικής ενέργειας σε ηλεκτρική ενέργεια) καθώς και λαμβανομένων υπόψη των θερμοκρασιών του σημείου βρασμού που απαιτούνται για τη λειτουργία του κυκλώματος των στροβίλων.

2.2.2.2

Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται για το κύκλωμα των στροβίλων κατά προτίμηση άλλα ρευστά, τα οποία φθάνουν στο σημείο βρασμού σε χαμηλότερες θερμοκρασίες απ' ό,τι το νερό (π.χ. υπερφθοροπεντάνιο C5F12 ). Αναπτύχθηκαν γι αυτό ειδικά κυκλώματα στροβίλων όπως το κύκλωμα «Organic Rankine Cycle» (ORC-Process) ή η διαδικασία Kalina.

2.2.3

Ιδιαίτερα επωφελής, είναι ο συνδυασμός των δύο εφαρμογών (ηλεκτρισμός και θέρμανση), προκείμενου το θερμικό πλεόνασμα της ηλεκτροπαραγωγής να χρησιμοποιείται για θερμαντικούς σκοπούς: έχουμε δηλαδή συνδυασμένη παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού.

2.3

Προκειμένου να μπορεί να αντληθεί από τεχνική άποψη αξιοποιήσιμη ενέργεια, ιδιαίτερα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θα πρέπει τα γεωθερμικά αποθέματα να βρίσκονται κατά κανόνα σε ικανοποιητικό βάθος, δηλαδή σε βάθος ορισμένων χιλιομέτρων από την επιφάνεια. Αυτό συνεπάγεται δαπανηρές γεωτρήσεις σε μεγάλο βάθος.

2.3.1

Το κόστος για την κατασκευή και λειτουργία παρόμοιων εγκαταστάσεων αυξάνεται αισθητά με αυξανόμενο βάθος. Συνεπώς, ανάλογα με τον τρόπο χρήσης που έχει επιλεγεί, θα πρέπει προηγουμένως να σταθμίζονται κριτήρια όπως το βάθος της γεώτρησης, ο βαθμός απόδοσης και η εκμετάλλευση της θερμότητας.

2.4

Για το λόγο αυτό, οι πρώτες έρευνες για τον εντοπισμό ωφέλιμων αποθεμάτων θερμότητας εστιάσθηκαν σε γεωλογικές ζώνες που παρουσίαζαν θερμικές ανωμαλίες.

2.4.1

Έτσι, εντοπίστηκαν έντονα φαινόμενα θερμικής ανωμαλίας (τα αποκαλούμενα κοιτάσματα υψηλής ενθαλπίας) (7) κυρίως σε περιοχές με αυξημένη ηφαιστειακή δραστηριότητα (Ισλανδία, Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία). Τα κοιτάσματα υψηλής ενθαλπίας αξιοποιούνται από την αρχαιότητα σε ιαματικά λουτρά και πριν περίπου εκατό χρόνια άρχισαν να χρησιμοποιούνται και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (Larderello, Iταλία, 1906).

2.4.2

Από την άλλη πλευρά, φαινόμενα χαμηλής θερμικής ανωμαλίας (τα αποκαλούμενα υδροθερμικά κοιτάσματα χαμηλής ενθαλπίας), δηλαδή χαμηλό ποσοστό αύξησης της θερμοκρασίας με αυξανόμενο βάθος, εντοπίσθηκαν σε τεκτονικά ενεργές περιοχές (Τάφρος Ρήνου, Τυρρηνική Θάλασσα, Αιγαίο, κλπ.) και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα σε ιζήματα που μεταφέρουν υπόγεια ύδατα (πεδιάδα της Πανονίας στην Ουγγαρία και στην Πολωνία, πεδιάδα στην περιοχή της βόρειας Γερμανίας και της Πολωνίας).

2.5

Λόγω των περιορισμένων γεωθερμικών αποθεμάτων (ανώμαλες ζώνες), από τα μέσα της δεκαετίας του 80, καταβάλλονται ολοένα και μεγαλύτερες προσπάθειες για τον εντοπισμό θερμότητας που περιέχεται και σε «φυσιολογικούς» γεωλογικούς σχηματισμούς, προκειμένου να καλυφθεί επαρκώς η αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση και να προσαρμοσθεί καλύτερα η ενεργειακή προσφορά στις τοπικές ανάγκες.

2.5.1

Από την αρχή της δεκαετίας του 1990, άρχισαν να αξιοποιούνται και κοιτάσματα εκτός περιοχών με γεωθερμικές ανωμαλίες για την παραγωγή ενέργειας, κυρίως σε γερμανόφωνες χώρες. Η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας με γεωθερμία υλοποιήθηκε στο Altheim και το Bad Blumau (Αυστρία) και Neustadt-Glewe (Γερμανία) μόλις πριν τέσσερα έτη.

2.5.2

Επειδή απαιτείται βάθος τουλάχιστον 2,5 χιλιομέτρων, ή καλύτερα ακόμη, βάθος 4 έως 5 χιλιομέτρων, χρειάζονται και γεωτρήσεις ανάλογου βάθους.

2.6

Τα πλεονεκτήματα αυτής της διαδικασίας είναι τα εξής:

2.7

Ωστόσο, τα μειονεκτήματα της διαδικασίας είναι τα εξής:

3.1

Πρόκειται κυρίως για τρεις εφαρμογές άντλησης και χρήσης στον τομέα της γεωθερμίας σε μεγάλο βάθος, που απαιτούν συνήθως τουλάχιστον δύο γεωτρύπανα (ζεύγος γεωθερμικών γεωτρήσεων) (8) ή παραλλαγές των τεχνικών αυτών, όπως:

Συμπληρωματικά εφαρμόζονται και ειδικές τεχνικές (9) στην επιφάνεια της γης χάρη στις οποίες θα επιτευχθεί καλύτερη ανταλλαγή και αξιοποίηση της θερμότητας.

3.2

Στην ΕΕ, το σημερινό εγκατεστημένο δυναμικό ηλεκτροπαραγωγής προέρχεται από γεωθερμικές εγκαταστάσεις με αξιοποίηση κυρίως των γεωθερμικών ανωμαλιών — περίπου 1 GWel, δηλαδή σχεδόν το 2 ‰ του συνολικού δυναμικού για την παραγωγή ενέργειας στην ΕΕ, με το μεγαλύτερο ποσοστό να εντοπίζεται στην Ιταλία. Προς το παρόν διατίθενται μόνο περίπου 4 GWth για άμεση αξιοποίηση για θερμαντικούς σκοπούς. Οι προοπτικές δείχνουν τη δυνατότητα αύξησης σε 8 GWth ή ακόμα περισσότερο έως το 2010.

3.3

Κατά συνέπεια, καμία από τις δύο μορφές χρήσης της γεωθερμίας δεν έχει συνεισφέρει σημαντικά στον ενεργειακό εφοδιασμό της ΕΕ, ενώ εκπροσωπεί αμελητέο ποσοστό της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

3.4

Ωστόσο, η αξιοποίηση της γεωθερμίας έχει παρουσιάσει εμφανή αύξηση τα τελευταία έτη με την ενίσχυση των κρατών μελών και της ΕΕ. Στο βαθμό που η θερμική απόδοση κυμαίνεται από μερικά έως μερικές δεκάδες MWth, η γεωθερμική ενέργεια μπορεί να συμβάλει στην αποκέντρωση του ενεργειακού εφοδιασμού.

3.5

Η ΕΟΚΕ κρίνει απόλυτα θετικά το γεγονός αυτό και θεωρεί ότι η προσπάθεια θα πρέπει να υποστηριχθεί. Στην περίπτωση αυτή, απαιτείται γενικότερα η κατασκευή πρότυπων εγκαταστάσεων στις οποίες να δοκιμάζονται και να αναπτύσσονται διαφορετικές μέθοδοι.

3.6

Σε περιοχές εκτός αυτών με γεωθερμικές ανωμαλίες, το κόστος της γεωθερμίας ανά kWhel ηλεκτρικής ενέργειας είναι επί του παρόντος το ήμισυ του κόστους της ηλιακής και το διπλάσιο της αιολικής ενέργειας · και ως επί το πλείστον προϋποθέτει την ταυτόχρονη διάθεση θερμότητας και ηλεκτρικού ρεύματος.

3.6.1

Ωστόσο, (βλέπε ανωτέρω) η ενεργειακή προσφορά μπορεί σε αυτή την περίπτωση να προσαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό στην ενεργειακή, γεγονός το οποίο καθιστά ολοένα προσφορότερες τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, καταλαμβάνοντας μεγάλο μερίδιο της αγοράς ενέργειας. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται η εφαρμογή πρόσθετων μέτρων ρύθμισης και αντιστάθμισης, ώστε να καλυφθούν οι διακυμάνσεις της απόδοσης της ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Πιθανόν να μην αποφευχθεί η χρήση πολυδάπανων αποθεματοποιητικών μέσων όπως το υδρογόνο που προκαλεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας.

4.1

Σε περίπτωση που μπορεί να αρθούν οι περιορισμοί στις ζώνες γεωθερμικής ανωμαλίας (βλ. επίσης σημεία 2.4 και 2.5), η γεωθερμία διαθέτει δυναμικό για να συνεισφέρει σημαντικά σε έναν περιβαλλοντικά υγιή και βιώσιμο ενεργειακό εφοδιασμό (βλ. επίσης σημείο 4.13).

4.2

Για την αξιοποίηση και την ανάπτυξη του δυναμικού αυτού, απαιτούνται γεωτρήσεις σε βάθος τουλάχιστον 4 έως 5 χιλιομέτρων, προκειμένου να εντοπισθούν κατάλληλα (ιζηματογενή) στρώματα, με ελάχιστη απαιτούμενη θερμοκρασία περίπου τους 150 oC και να μπορεί να παραχθεί ωφέλιμη ηλεκτρική ενέργεια. Επιπλέον, τα πετρώματα θα πρέπει να διεγερθούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διευκολύνουν την απαιτούμενη ανταλλαγή θερμότητας ανάμεσα στα θερμά πετρώματα και τα φυσικά διαθέσιμα ύδατα ή τα ύδατα που εισχέονται, και να διασφαλισθεί κατάλληλη υδατική ροή.

4.2.1

Αντίθετα, στην περίπτωση εκμετάλλευσης της γεωθερμίας μόνο για την θέρμανση χώρων, αρκούν και γεωτρήσεις μικρότερου βάθους, π.χ. 2 έως 3 χιλιομέτρων.

4.3

Ανάλογες τεχνολογικές προσεγγίσεις αναπτύσσονται και δοκιμάζονται σε πολλές τοποθεσίες (π.χ. Soultz-sous-Forêts, Groß Schönebeck), οι οποίες παρουσιάζουν διαφορετική γεωλογική μορφολογία. Οι δυνατότητες αύξησης του δυναμικού επικεντρώνονται στην ανάπτυξη τεχνολογιών που να εξαρτώνται όσο το δυνατό λιγότερο από την γεωγραφική θέση και οι οποίες να μπορούν να εξαχθούν. Για την επίτευξη του εν λόγω στόχου απαιτούνται σημαντικές προσπάθειες στους τομείς Ε&Α.

4.4

Από τη μία πλευρά, χρειάζεται να αναπτυχθούν περαιτέρω οι διάφορες υφισταμένες τεχνολογίες προκειμένου να τεθούν σε εφαρμογή και να επαληθευθούν οι προαναναφερθείσες προϋποθέσεις για τη βιώσιμη εκμετάλλευση της γεωθερμίας.

4.4.1

Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ερώτημα είναι κατά πόσον με ένα τέτοιο ενεργοποιημένο απόθεμα πραγματικά πληρούνται οι θερμοδυναμικές προϋποθέσεις ώστε να διασφαλίζεται ικανοποιητική βιωσιμότητα.

4.5

Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να βελτιωθούν διαδοχικά τα επιμέρους στάδια της διαδικασίας κατά τρόπο ορθολογικότερο ώστε το κόστος τους να καθιστά την ενέργεια αυτή ανταγωνιστική(βλ. πιο κάτω). Παράλληλα, θα πρέπει να καταβληθούν ανάλογες προσπάθειες στον τομέα της Ε&Α (βλ. επίσης σημείο 1.6) για την προετοιμασία της αγοράς και για τη μείωση του κόστους παραγωγής.

4.6

Μεσοπρόθεσμα, η χρήση της γεωθερμίας μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ανταγωνιστική, εφόσον μπορεί να συναγωνιστεί τη χρήση της αιολικής ενέργειας ως προς το κόστος. Αυτό δεν αποκλείεται να συμβεί, δεδομένου ότι τα μειονεκτήματα της αιολικής ενέργειας καθίστανται ολοένα σαφέστερα, μειονεκτήματα που οφείλονται στην έντονη διακύμανση της προσφοράς, που ενδέχεται να οδηγήσει σε σημαντικές παράπλευρες δαπάνες αλλά και σε εκπομπές σε ορισμένα σημεία καθώς και στη δυσμενή επιβάρυνση των κατοίκων της περιοχής και του τοπίου αλλά και σε αυξανόμενες ανάγκες για επισκευή και συντήρηση. Επίσης, κατά την γενική αξιολόγηση πρέπει να συνεκτιμάται τόσο η οικονομική επιβάρυνση των καταναλωτών όσο και του δημόσιου τομέα.

4.7

Μακροπρόθεσμα, και λαμβανομένου υπόψη ότι θα υπάρξει προφανώς περαιτέρω αύξηση της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, (καθώς και λαμβανομένής υπόψη της πιθανής εξάντλησης των αποθεμάτων τους), τίθεται το θέμα της γενικής ανταγωνιστικότητας της γεωθερμικής ενέργειας. Τίθεται δηλαδή το ερώτημα αν και πότε αυτή η μορφή παραγωγής ενέργειας, θα μπορεί, λαμβανομένου υπόψη του εξωτερικού κόστους όλων των τεχνολογιών μετατροπής της ενέργειας, να καταστεί μακροπρόθεσμα ανταγωνιστική, ακόμη και χωρίς τη χορήγηση ενισχύσεων ή την ευνοϊκή μεταχείριση που προκαλεί στρέβλωση της αγοράς.

4.8

Εν τω μεταξύ κρίνονται σκόπιμα τα εξής (10):

4.9

Η ΕΟΚΕ δηλώνει την ικανοποίησή της για τη σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί στον τομέα αυτό. Υποστηρίζει πλήρως την Επιτροπή όσον αφορά τα τρέχοντα και τα δρομολογημένα προγράμματα Ε&Α και την πρόθεση της να εντείνει τις προσπάθειές της στο πλαίσιο του επόμενου προγράμματος πλαίσιο Ε&Α. Υποστηρίζει επίσης τα κράτη μέλη που θέσπισαν ανάλογα προγράμματα Ε&Α καθώς και τις προσπάθειές τους να διευκολύνουν και ενθαρρύνουν, με τη λήψη κατάλληλων μέτρων στήριξης, την καθιέρωση της γεωθερμίας σε πιλοτικό στάδιο.

4.10

H EOKE επαναλαμβάνει παλαιότερη σύστασή της να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει ο Ευρωπαϊκός Ερευνητικός Χώρος μέσω της χάραξης ολοκληρωμένης, διάφανης, συντονισμένης στρατηγικής ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ στον ΤΟΜΈΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, στρατηγικής που να υποστηρίζεται από όλους τους ενδιαφερόμενους παράγοντες και να αποτελέσει η στρατηγική αυτή ουσιαστικό στοιχείο του 7ου προγράμματος πλαίσιο Ε&Α και του προγράμματος Ευρατόμ.

4.11

Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα Ε&Α για την ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας και να αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στα μέτρα αυτά, μέχρις ότου υπολογισθούν και εκτιμηθούν ακριβέστερα η μακροπρόθεσμη εξέλιξη του κόστους και το πραγματικό δυναμικό της τεχνολογίας αυτής, σε μία ούτως ή άλλως διαρκώς μεταβαλλόμενη αγορά.

4.12

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης στην Επιτροπή φροντίσει ώστε να ενσωματωθούν όλα τα προγράμματα Ε&Α στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας, δηλαδή ακόμη και τα προγράμματα που χρηματοδοτούνται μέχρι σήμερα με εθνικούς πόρους, σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα έρευνας στον τομέα της ενέργειας, στο πλαίσιο του ανοικτού συντονισμού, ώστε να προωθηθεί κατ' αυτόν τον τρόπο η ευρωπαϊκή συνεργασία.

4.13

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται τη συμμετοχή των νέων κρατών μελών στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα πλαίσιο Ε&Α ως ευκαιρία. Η επικείμενη ανανέωση των υφιστάμενων ενεργειακών συστημάτων στις χώρες αυτές, πρέπει να αξιοποιηθεί και για την κατασκευή πειραματικών και πιλοτικών εγκαταστάσεων στις χώρες αυτές.

4.14

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να καταβάλλει προσπάθειες προκειμένου να εναρμονίσει δεόντως τα αποτελεσματικά ευρωπαϊκά μέτρα στήριξης για την διάθεση στην αγορά (π.χ. Stromeinspeisungsgesetz — νόμος για τον εφοδιασμό σε ενέργεια) ώστε να διευκολυνθεί ο θεμιτός ανταγωνισμός σε επίπεδο ΕΕ, τουλάχιστον στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας, μεταξύ όμοιων τεχνικών.

4.15

Δεδομένου ότι η γεωθερμική ενέργεια προσφέρεται ιδιαίτερα για την συνδυασμένη προσφορά τόσο θερμότητας όσο και ηλεκτρικής ενέργειας, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να εξετάσει την ανάπτυξη κατάλληλων δικτύων θέρμανσης και αξιοποίησης της θερμότητας.

5.1

Ο όρος γεωθερμική παραγωγή ενέργειας συμπεριλαμβάνει όλες τις τεχνολογίες μέσω των οποίων εξάγεται από το πολύ θερμό εσωτερικό της γης ρευστή θερμότητα προς την επιφάνεια.

5.2

Πρόκειται καταρχήν για τον εφοδιασμό με ενέργεια για την θέρμανση αλλά και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή τον συνδυασμό των δύο αυτών μορφών ενέργειας.

5.3

Σε περιοχές με γεωθερμικές ανωμαλίες ήδη επιτυγχάνεται η παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας αλλά η αναλογία της στον συνολικό εφοδιασμό σε ενέργεια είναι ακόμη πολύ μικρή.

5.4

Με τη χρήση κατάλληλων τεχνολογιών, ακόμη και σε περιοχές που δεν παρουσιάζουν γεωθερμικές ανωμαλίες, η παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην αύξηση των δυνατοτήτων για την επίτευξη βιώσιμου ενεργειακού εφοδιασμού, στα πλαίσια του βασικού φόρτου. Αυτό όμως απαιτεί γεωτρήσεις σε βάθος 4 έως 5 χιλιομέτρων και την εφαρμογή μέτρων «τεχνητής πρόκλησης».

5.5

Ωστόσο, και η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας σε μικρό βάθος, μέσω αντλιών, για την θέρμανση ή των κλιματισμό εσωτερικών χώρων προσφέρει ελπιδοφόρες δυνατότητες ανάπτυξης.

5.6

Η δυνατότητα εφοδιασμού σε ενέργεια στο πλαίσιο του βασικού φόρτου, αποτελεί ιδιαίτερο πλεονέκτημα της ενέργειας αυτής, σε σύγκριση με διαδικασίες στις οποίες η προσφορά σε ενέργεια είναι ασταθής (όπως στην αιολική και ηλιακή ενέργεια) και οι οποίες εξαρτώνται ή θα εξαρτώνται σε αυξανόμενο βαθμό από την εφαρμογή μέτρων ρύθμισης, αντιστάθμισης και αποθεματοποίησης ή προσκρούουν στην αντίθεση του πληθυσμού λόγω της έκτασης που καλύπτουν ή της επίδρασής τους στο φυσικό τοπίο.

5.7

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σύστασή της να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας, μέσω μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΤΟΜΕΑ.

5.8

Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τα απαραίτητα μέτρα Ε&Α για την ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας, μέσω της συνέχειας και ενίσχυσης των σχετικών τρεχόντων προγραμμάτων.

5.9

Η ΕΟΚΕ συνιστά, επίσης, να συμπεριληφθούν τα προγράμματα Ε&Α που χρηματοδοτούνται προς το παρόν αποκλειστικά με εθνικούς πόρους σε ένα αντίστοιχο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα στον τομέα της ενέργειας και στα αντίστοιχα μέτρα ενσωμάτωσης, με την έννοια του ανοιχτού συντονισμού.

5.10

Η ΕΟΚΕ συνιστά να δημιουργηθούν, σε μία αρχική φάση, σε όλα τα κράτη μέλη κίνητρα με φθίνουσα εξέλιξη και ρυθμίσεις για την εισαγωγή στην αγορά (π.χ. Stromeinspeisungsgesetz — νόμος για τον εφοδιασμό σε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη Γερμανία), αλλά και για ιδιωτικές επενδύσεις ώστε να αυξηθεί το ενδιαφέρον για την παραγωγή και την εμπορική εκμετάλλευση της ενέργειας αυτής και ταυτόχρονα να δοκιμαστούν, να βελτιωθούν και να αξιολογηθούν οι οικονομικές της δυνατότητες .

5.11

Η ΕΟΚΕ συνιστά να εναρμονιστούν παρόμοια μέτρα ενίσχυσης στο πλαίσιο της ΕΕ σε βαθμό ώστε να αναπτυχθεί θεμιτός ανταγωνισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στον τομέα των τεχνολογιών εκμετάλλευσης της γεωθερμίας.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/28

1.1

Η ΕΟΚΕ έχει παρακολουθήσει από την αρχή την δημιουργία και την ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ραδιοναυσιπλοΐας και εντοπισμού στίγματος μέσω δορυφόρου Galileo, αναγνωρίζοντας τον θεμελιώδη στρατηγικό του ρόλο για την ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού συστήματος, τόσο σε ό,τι αφορά τις καινοτόμες συνέπειες από οικονομικής και κοινωνικής πλευράς και από πλευράς απασχόλησης, όσο και σε ό,τι αφορά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής που μπορεί να εξασφαλίσει το πρόγραμμα Galileo στην κοινωνία των πολιτών (1). Η ΕΟΚΕ επεσήμανε επίσης την ανάγκη σύνδεσης, από τη σύσταση της Κοινής Επιχείρησης Galileo (2), των ιδιωτικών φορέων στην ανάπτυξη και στην εκμετάλλευση του συστήματος, εξασφαλίζοντας τη συνεχή υποστήριξη κατά τη διάρκεια των φάσεων ανάπτυξης και εγκατάστασης (3).

1.2

Όπως υπογράμμισε η ΕΟΚΕ στην πιο πρόσφατη γνωμοδότησή της για το θέμα αυτό (4), «το πρόγραμμα GALILEO εισήλθε επιτέλους σε φάση πραγματικής έναρξης της λειτουργίας του, κατόπιν της συμφωνίας που συνήφθη στις 26 Μαΐου 2003 στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ΕΥΔ) σχετικά με τις χρηματοδοτικές εισφορές των κρατών μελών της Υπηρεσίας», και επανέλαβε ότι «το πρόγραμμα GALILEO αποτελεί μείζονα πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, την ανεξαρτησία της, τις τεχνολογικές και επιστημονικές της ικανότητες, την οικονομία της και, κυρίως, για τον διαστημικό της τομέα».

2.1

Κρίνεται σκόπιμο να υπενθυμιστεί ότι το πρόγραμμα αναπτύσσεται σε τέσσερις φάσεις:

2.2

Μετά την ολοκλήρωση της φάσης καθορισμού, τον Μάιο του 2002 συστάθηκε η Κοινή Επιχείρηση Galileo, για περίοδο τεσσάρων ετών με στόχο «να εξασφαλίσει την ενότητα της διοίκησης και του δημοσιονομικού ελέγχου του σχεδίου όσον αφορά τη φάση έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης του προγράμματος Galileo και, προς το σκοπό αυτόν, να χρησιμοποιήσει τα κονδύλια που διατίθενται για το πρόγραμμα αυτό».

2.3

Εξάλλου με τον κανονισμό 1321/2004 (5) με τον οποίο δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή GNSS (παγκόσμιο δορυφορικό σύστημα πλοήγησης) και με την κοινή δράση 2004/552/ΚΕΠΠΑ (6), της 12ης Ιουλίου 2004, πραγματοποιήθηκαν οι λειτουργικές δομές του συστήματος με στόχο τόσο τη διαχείριση των δημόσιων συμφερόντων που είναι συναφή με τα προγράμματα όσο και την εγγύηση της ασφάλειας και της προστασίας του συστήματος Galileo.

2.4

Σε διεθνές επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής υπέγραψαν στις 26 Ιουνίου 2004, μετά από τέσσερα χρόνια διαπραγματεύσεων, μία συμφωνία καθοριστικής σημασίας για το Galileo και το GPS (7) σχετικά με την προώθηση, την παροχή και τη χρήση των υπηρεσιών των δύο συστημάτων πλοήγησης και εντοπισμού μέσω δορυφόρου και των συναφών εφαρμογών κατά τρόπο πλήρως συμβατό και διαλειτουργικό: το κάθε σύστημα θα λειτουργεί παράλληλα με το άλλο, χωρίς παρεμβολές μεταξύ των αντίστοιχων σημάτων. Τούτο θα επιτρέψει στο Galileo, στο πλαίσιο των παγκόσμιων δορυφορικών συστημάτων πλοήγησης GNSS, να καταστεί το παγκόσμιο πρότυπο των ανοικτών σημάτων για χρήση του πολίτη και εμπορική χρήση (το GPS έχει στρατιωτικό χαρακτήρα) και το οποίο να είναι προσβάσιμο και «επιθυμητό» ακόμα και στους χρήστες του GPS μέσω ενός ενιαίου δέκτη.

2.5

Πάντα σε επίπεδο διεθνούς συνεργασίας, στις 13 Ιουλίου 2004 υπογράφτηκε συμφωνία συνεργασίας με το Ισραήλ, που αποτελεί συνέχεια της συμφωνίας που είχε υπογραφεί με την Κίνα στις 30 Οκτωβρίου 2003. Από καιρό έχουν αρχίσει διαπραγματεύσεις, για την επίτευξη διαλειτουργικότητας με το σύστημα Glonass  (8) της Ρωσίας, οι οποίες έχουν ήδη προχωρήσει όσον αφορά κυρίως την αγορά συχνοτήτων και τη χρήση των ρωσικών πυραύλων προώθησης, ενώ συμφωνίες συνεργασίας βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο διαπραγματεύσεων με την ίδια τη Ρωσική Ομοσπονδία, την Ουκρανία και την Ινδία. Εξάλλου έχουν αρχίσει επαφές με την Αυστραλία, τη Βραζιλία, το Μεξικό και την Νότιο Κορέα. Επίσης η Ελβετία, η Νορβηγία και ο Καναδάς μελετούν ενδεχόμενη οικονομική τους συμμετοχή.

2.6

Στη Λεκάνη της Μεσογείου έχει ξεκινήσει ένα σχέδιο δράσης από την Ευρωμεσογειακή Διάσκεψη των Υπουργών Εξωτερικών, τον Απρίλιο του 2002 στη Valenza, στο οποίο περιλαμβάνεται η μεσογειακή συνεργασία όσον αφορά την ραδιοναυσιπλοΐα και τον εντοπισμό μέσω δορυφόρου. Πρόσφατα στο Κάιρο, η κοινή επιχείρηση Galileo προώθησε ένα σχέδιο Euro-med GNSS για την επίδειξη, την κατάρτιση και τον συντονισμό του περιφερειακού σχεδίου GNSS, προκειμένου να ελεγχθεί, σε συνεργασία με τους εταίρους Meda, ο αντίκτυπος του EGNOS  (9) , γεωστατικού δορυφόρου πρόδρομου του Galileo.

2.7

Εφόσον τεθεί σε λειτουργία, το σύστημα Galileo προτίθεται να παρέχει πέντε είδη υπηρεσιών:

2.8

Λόγω των χαρακτηριστικών χρήσης και πολιτικής διαχείρισης καθώς και των κύριων εμπορικών και επαγγελματικών εφαρμογών του συστήματος Galileo, η πιθανή αγορά του σύμφωνα με την Επιτροπή τοποθετείται γύρω στο 2010, στα τρία σχεδόν δισεκατομμύρια δέκτες, με ετήσιες επιστροφές επενδύσεων 250 δις ευρώ περίπου καθώς και με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας πολύ υψηλού επιπέδου της τάξεως εκατοντάδων χιλιάδων μισθωτών, εκ των οποίων πάνω από 150 000 στην Ευρώπη.

2.9

Η κοινή επιχείρηση Galileo ολοκλήρωσε, τον Σεπτέμβριο του 2004, την φάση της διαδικασίας υποβολής προσφορών και έλαβε τις τελικές προτάσεις δύο υποψήφιων κοινοπραξιών για την παραχώρηση (Eurely (11) και Inavsat (12) ), προτάσεις που υπέβαλε προς οριστική αξιολόγηση με βάση τρία κριτήρια: επιχειρηματική και οικονομική ικανότητα, τεχνικές δεξιότητες, νομικές και συμβατικές πτυχές.

2.10

Σύμφωνα με την εντολή της, η κοινή επιχείρηση αφού παρουσίασε μία σχετική έκθεση στην Επιτροπή και αφού η τελευταία υπέβαλε μία ανακοίνωση στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο (13) για τη μετάβαση στις φάσεις εγκατάστασης και εκμετάλλευσης, θα μπορεί να αποκτήσει «τις απαραίτητες πολιτικές οδηγίες όσον αφορά τη δημόσια χρηματοδότηση των επόμενων φάσεων του προγράμματος και των υποχρεώσεων δημόσιας υπηρεσίας, ιδιαίτερα του καθορισμού των υπηρεσιών» και, κατά συνέπεια, να προωθήσει την πρόταση ανάθεσης για την υπογραφή της σύμβασης από την Εποπτική Αρχή η οποία είναι εκ των πραγμάτων η υπογράφουσα αρχή αρμόδια για την εκτέλεση της σύμβασης σύμφωνα με τον προαναφερθέντα κανονισμό ΕΚ 1321/2004.

2.11

Η ΕΟΚΕ διερωτάται μήπως αυτή η διαδικασία κινδυνεύει να καταστεί ιδιαίτερα πολύπλοκη με επικαλύψεις και διπλούς ελέγχους που ούτε σαφείς είναι ούτε ευέλικτοι.

2.12

Εξάλλου, η Εποπτική Αρχή, που αναφέρεται στην πρόταση κανονισμού που αποτελεί αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης και όπου ορίζεται ως κοινοτική υπηρεσία διαχείρισης των δημοσίων συμφερόντων σχετικά με τα ευρωπαϊκά προγράμματα ραδιοναυσιπλοΐας μέσω δορυφόρου, που διέπεται από τον κανονισμό ΕΚ 1321/2004, θα λειτουργήσει μόνο το 2005.

3.1

Η πρόταση κανονισμού που αποτελεί αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης, ανταποκρίνεται στην ανάγκη να υπάρχει ειδικό νομικό μέσο, που να διασφαλίζει στο πρόγραμμα αυτόνομο κονδύλιο του προϋπολογισμού, να συμβάλει στην αποτελεσματικότερη διαχείριση και εποπτεία των φάσεων εγκατάστασης και εκμετάλλευσης του Galileo από οικονομικής πλευράς, ακόμη και έναντι του αναδόχου.

3.2

Η παρούσα πρόταση κανονισμού αποσκοπεί, συνεπώς, στη σταθεροποίηση των όρων της χρηματοδοτικής εισφοράς της Κοινότητας για τις φάσεις εγκατάστασης και εκμετάλλευσης και εστιάζεται:

3.2.1

στην ανάγκη κοινοτικής παρέμβασης προκειμένου να διασφαλιστεί η συνοχή του χρηματοδοτικού πλαισίου μεταξύ των πόρων που παρέχει η Κοινότητα και των πόρων που διαθέτει ο ανάδοχος:

3.2.2

στην καταλληλότητα του θεσμικού καθεστώτος διαχείρισης και ελέγχου της Εποπτικής Αρχής.

4.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι θα πρέπει να εξεταστούν ήδη από τώρα τα τεχνικά χαρακτηριστικά των διαφόρων παρεχόμενων υπηρεσιών προκειμένου να εξασφαλιστούν ανοικτά πρότυπα που θα καταστήσουν δυνατή την πρόσβαση σε μεταγενέστερους φορείς παροχής υπηρεσιών και σε καινοτόμα είδη υπηρεσιών, με την αποφυγή τεχνητών εμποδίων ή υψηλών οφειλών για τις νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις ιδίως εάν είναι μικρών διαστάσεων.

4.2

Όσον αφορά την καταλληλότητα του δημοσιονομικού πλαισίου αναφοράς, η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι οι νέες δημοσιονομικές προοπτικές του κοινοτικού προϋπολογισμού θα εγκριθούν το συντομότερο δυνατό και υποστηρίζει το αίτημα της Επιτροπής για χορήγηση στο πρόγραμμα Galileo του ποσού του 1 δις ευρώ, μέσω ειδικού κονδυλίου του προϋπολογισμού που να μην εξαρτάται από άλλες θέσεις του προϋπολογισμού. Η ΕΟΚΕ ζητά επίσης το ποσό αυτό να αυξηθεί δεόντως για να διασφαλιστεί η ανάπτυξη και η ενσωμάτωση του EGNOS στο πρόγραμμα Galileo. Η ΕΟΚΕ κρίνει επίσης σκόπιμο οι δράσεις έρευνας για τα δορυφορικά συστήματα ραδιοεντοπισμού GNSS να περιληφθούν και να επιδοτηθούν στο πλαίσιο του 7ου προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ.

4.3

Η ΕΟΚΕ διερωτάται εξάλλου για τον τρόπο με τον οποίο θα ενταχθούν στο πλαίσιο αυτό οι ενδεχόμενες δημόσιες εισφορές οργανισμών τρίτων χωρών που έχουν ήδη εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους να συμμετέχουν οικονομικά στο πρόγραμμα Galileo.

4.4

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι στο δημοσιονομικό πλαίσιο για τον ανάδοχο αναφέρονται οφέλη που απορρέουν από τη λειτουργία τους ως φορέα παροχής υπηρεσιών και καρπωτή των δωρεάν αδειών και πνευματικών δικαιωμάτων (IRP). Εν προκειμένω η ΕΟΚΕ δεν μπορεί παρά να εκφράσει τις ανησυχίες της για ενδεχόμενη προδιάθεση δεσπόζουσας ή μονοπωλιακής θέσης του αναδόχου, με πιθανές συνέπειες τη στρέβλωση του ανταγωνισμού και τον περιορισμό της ελεύθερης αγοράς.

4.5

Σε ότι αφορά την καταλληλότητα του θεσμικού πλαισίου διαχείρισης και ελέγχου που ανατίθεται σε εξωτερική ευρωπαϊκή υπηρεσία (ευρωπαϊκή εποπτική αρχή του παγκόσμιου δορυφορικού συστήματος πλοήγησης <GNSS>), η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τα ακόλουθα σημεία:

4.5.1

το διοικητικό συμβούλιο της ευρωπαϊκής αρχής GNSS αποκλείει την εκπροσώπηση της ευρωπαϊκής υπηρεσίας διαστήματος, η οποία αντιθέτως αποτελεί μέρος του διοικητικού συμβουλίου της κοινής επιχείρησης.

4.5.2

Οι αρμοδιότητες διαχείρισης και ελέγχου μεταβιβάζονται από την κοινή επιχείρηση στην ευρωπαϊκή αρχή GNSS η οποία διαχειρίζεται τους πόρους του προγράμματος Galileo, λειτουργεί ως αναθέτουσα αρχή και συνάπτει με τον ανάδοχο τις συμβάσεις παραχώρησης, μεριμνά για την τήρηση των συμβατικών υποχρεώσεων, παραχωρεί στον ανάδοχο τα δικαιώματα χρήσης αγαθών κατά τη διάρκεια της σύμβασης, διαχειρίζεται τη συμφωνία με τον φορέα εκμετάλλευσης του EGNOS, συντονίζει τις πρωτοβουλίες των κρατών μελών για τις συχνότητες που απαιτούνται για τη λειτουργία του συστήματος, διασφαλίζει ότι οι συνιστώσες του συστήματος είναι δεόντως πιστοποιημένες, και συμβάλει στην τήρηση των διατάξεων ασφάλειας συμπεριλαμβανομένων και όσων απορρέουν από την κοινή δράση 2004/552ΚΕΠΠΑ.

4.5.3

Η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να κρύψει την ανησυχία της για την ιδιαίτερα ευαίσθητη φάση της μετάβασης αρμοδιοτήτων από την κοινή επιχείρηση της οποίας η λειτουργία σταματά τον Μάιο του 2006 στην νέα ευρωπαϊκή εποπτική αρχή GNSS, η οποία θα αρχίσει να λειτουργεί το πρώτο εξάμηνο του 2005.

4.5.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά συνεπώς στην Επιτροπή και στο Συμβούλιο να παρακολουθούν αυτή τη φάση μετάβασης και «συγκατοίκησης» της κοινής επιχείρησης και της ευρωπαϊκής εποπτικής αρχής.

4.5.5

Οι διατάξεις της κοινής δράσης 2004/552/ΚΕΠΠΑ και ο κανονισμός με τον οποίο δημιουργείται η ευρωπαϊκή εποπτική αρχή GNSS, που προβλέπει τη σύσταση επιτροπής ασφάλειας και προστασίας του συστήματος, διέπουν τα θέματα εσωτερικής ασφάλειας του Galileo.

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ θα πρέπει από τώρα να εξεταστούν σε βάθος οι σχέσεις του συστήματος Galileo με τις άλλες υφιστάμενες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, όπως το παγκόσμιο σύστημα ελέγχου για το περιβάλλον και την ασφάλεια (Global monitoring for environment and security — GMES), το σύστημα Cospas-Sarsat (14) έρευνας και διάσωσης, τα δίκτυα για τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις, τα δίκτυα πολυμέσων GRID, κλπ.

4.5.6

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη, που έχει εκφράσει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (15), παράλληλα με την αντιμετώπιση των προβλημάτων ασφάλειας να εξεταστούν και τα προβλήματα προστασίας του ιδιωτικού βίου και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με την ανάθεση του θέματος, όπου αυτό είναι δυνατό, στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Θεμελιωδών Δικαιωμάτων,  (16) ή με την πρόβλεψη δημιουργίας κατάλληλου συμβουλευτικού οργανισμού. Πράγματι δεν επαρκεί η αναφορά του κανονισμού ΕΚ 45/2001 που γίνεται στο άρθρο 19 του κανονισμού για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εποπτικής Αρχής GNSS. Η ρητή διασφάλιση της κατάλληλης προστασίας του ιδιωτικού βίου και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα έχει, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, την ίδια σημασία με την ασφάλεια εάν θέλουμε να εξασφαλίσουμε την επιτυχία του συστήματος Galileo με την πλήρη υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών.

4.5.7

Πάντα όσον αφορά τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι μία πρωτοβουλία τόσο σημαντική για την Ευρώπη όπως το πρόγραμμα Galileo είναι σχεδόν άγνωστη στην πλειοψηφία των ευρωπαίων πολιτών. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ εύχεται τα θεσμικά κοινοτικά όργανα από κοινού με τις εθνικές κυβερνήσεις να ξεκινήσουν μία εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης η οποία εκτός από το να γνωστοποιεί και να αξιολογεί αυτό το πολύτιμο προϊόν της ευρωπαϊκής έρευνας και βιομηχανίας, να καθησυχάζει τους ευρωπαίους πολίτες όσον αφορά το σεβασμό και την προστασία των δικαιωμάτων τους για τον ιδιωτικό τους βίο.

5.1

Σε σχέση με τα προαναφερθέντα η ΕΟΚΕ συνιστά στις αιτιολογικές σκέψεις της πρότασης κανονισμού να συμπεριληφθούν οι ακόλουθες παρατηρήσεις:

5.1.1

νέα αιτιολογική σκέψη 3α: «Λόγω του αντίκτυπου που ενδέχεται να έχει το πρόγραμμα στη ζωή των ευρωπαίων πολιτών, η Επιτροπή θα καταβάλει προσπάθειες ώστε να ανατεθεί στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ή σε ένα συμβουλευτικό όργανο» ad hoc«, η προστασία του ιδιωτικού βίου και των προσωπικών δεδομένων κατά την παροχή των υπηρεσιών του Galileo, προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφανής ανάπτυξη και ο συνεχής διάλογος με τους πιθανούς χρήστες και την κοινωνία των πολιτών»·

5.1.2

στην αιτιολογική σκέψη 12 να προστεθεί: «, να εξασφαλισθούν περαιτέρω κοινοτικοί πόροι στην ίδια θέση του προϋπολογισμού για την ανάπτυξη και την ενσωμάτωση του EGNOS στο Galileo και να προβλεφθεί κατάλληλη θέση και πόροι στο πλαίσιο του 7ου προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ για τη ραδιοναυσιπλοΐα μέσω δορυφόρου και την ολοκλήρωση των υφιστάμενων δικτύων»·

5.1.3

νέα αιτιολογική σκέψη 13α: «η Επιτροπή και το Συμβούλιο θα εξασφαλίσουν ότι η διαδικασία μετάβασης της κοινής επιχείρησης Galileo στη νέα Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή GNSS θα πραγματοποιηθεί σε απόλυτη διαφάνεια για να αποφευχθούν πιθανές επικαλύψεις, λειτουργικές καθυστερήσεις ή, ακόμη χειρότερα, περιορισμοί στην αγορά»·

5.1.4

νέα αιτιολογική σκέψη 14α: «η Επιτροπή θα μεριμνήσει ώστε οι ενδεχόμενες εισφορές και οικονομικές συμμετοχές οργανισμών τρίτων χωρών στην ιδιοκτησία της Ευρωπαϊκής Εποπτικής Αρχής GNSS να πραγματοποιηθούν με την τήρηση των αμοιβαίων συμφερόντων και των υφιστάμενων ανισοτήτων μέσω κατάλληλων συμφωνιών που να υποβληθούν στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο».

6.1

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι υποστηρίζει πλήρως το πρόγραμμα Galileo και την επίσπευση των χρόνων υλοποίησης των δύο τελευταίων φάσεων της ανάπτυξής του, προκειμένου να καταστεί πλήρως λειτουργικό το 2008.

6.2

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να συνεχίσει την εκ των προτέρων αξιολόγηση του επιπλέον οφέλους για τον ανάδοχο, που θα προκύψει από την παροχή των υπηρεσιών και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ανακοινώνοντας με σαφήνεια και ακρίβεια τα αποτελέσματα αυτής της αξιολόγησης.

6.3

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικά βήματα προς τα εμπρός για την υλοποίηση μιας υποδομής παγκόσμιας εμβέλειας, ιδιαίτερα με τη Συμφωνία Συνεργασίας ΕΕ/ΗΠΑ με στόχο την πλήρη συμβατότητα και διαλειτουργικότητα των δορυφορικών συστημάτων ραδιοναυσιπλοΐας και εντοπισμού στίγματος που υπάρχουν σε παγκόσμια κλίμακα.

6.4

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας με την Κίνα και το Ισραήλ και εκτιμά ότι όλες οι προσπάθειες πρέπει να επικεντρωθούν για την επίτευξη αμοιβαίου οφέλους με την Ελβετία και τη Νορβηγία, τη Ρωσική Ομοσπονδία, την Ουκρανία, την Ινδία, την Αυστραλία, το Μεξικό, τη Βραζιλία, τη Νότιο Κορέα. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η Λεκάνη της Μεσογείου πρέπει να αποτελέσει μία προνομιακή περιφέρεια εφόσον ήδη επωφελείται από τις υπηρεσίες που παρέχει το EGNOS και συνιστά μια στρατηγικής σημασίας περιοχή για την ειρήνη, τη σταθερότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη της Ευρώπης.

6.5

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι το άνοιγμα προς τρίτες χώρες αποτελεί σημαντική συμβολή στην διάσταση της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

6.6

Η ΕΟΚΕ εύχεται να μπορέσει η Επιτροπή να διαθέσει μία θέση του προϋπολογισμού σε μια εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης η οποία εκτός από το να γνωστοποιεί και να αξιολογεί αυτό το πολύτιμο προϊόν της ευρωπαϊκής έρευνας και βιομηχανίας, να καθησυχάζει τους ευρωπαίους πολίτες όσον αφορά το σεβασμό και την προστασία των δικαιωμάτων τους για τον ιδιωτικό τους βίο.

6.7

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τέλος την ευχή να ληφθούν υπόψη οι παρατηρήσεις της και οι συστάσεις της για ορισμένες αιτιολογικές σκέψεις του προτεινόμενου κανονισμού (προστασία του ιδιωτικού βίου, αύξηση των οικονομικών πόρων, περίοδος μετάβασης και συνεισφορές τρίτων χωρών) όπως επισημάνθηκαν ανωτέρω. Οι συστάσεις αυτές αποσκοπούν να συμβάλουν σε μεγαλύτερη διαφάνεια και σαφήνεια της πρωτοβουλίας καθώς και στην εξασφάλιση των κατάλληλων πόρων προς όφελος τόσο των θεσμικών οργάνων όσο και της κοινωνίας των πολιτών.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/33

1.1

H EOKE θεωρεί κατάλληλη, επιθυμητή, και σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας την προτεινόμενη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Κοινότητα (INSPIRE). Η υποδομή αυτή θα συντονίζει και καθιστά διαλειτουργικές και προσιτές τις χωρικές πληροφορίες που συλλέγονται σε εθνικό επίπεδο από τα κράτη μέλη, προκειμένου να είναι πιο τεκμηριωμένες σε επιστημονική βάση οι αποφάσεις, η συνέχεια που δίδεται στο θέμα του περιβάλλοντος και οι εκθέσεις που καταρτίζονται στο πλαίσιο διαφόρων οδηγιών. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η νομική βάση (άρθρο 175 της συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας) είναι κατάλληλη.

1.2

Η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να μειώσει τις επικαλύψεις, τα κενά ή τις ανεπάρκειες, και να διευκολύνει το συντονισμό και την αξιοπιστία κατά τη συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων. Απαιτεί κοινοτική δράση και θα αποτελέσει πηγή μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας στη χρήση των δεδομένων από τις διοικήσεις και τις ενδιαφερόμενες υπηρεσίες, στην αξιοποίησή τους από τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς διαφόρων μορφών μεταξύ των οποίων υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας (χάρτες ή ειδικές βάσεις δεδομένων κλπ.).

1.3

Η προτεινόμενη οδηγία θεσπίζει το νομικό και τεχνικό πλαίσιο που είναι απαραίτητο για την υλοποίηση αυτή. Συγκροτεί τεχνική επιτροπή και επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να επιτρέπουν την πρόσβαση στα γεωγραφικά τους δεδομένα. Η παρακολούθηση διασφαλίζεται από την Επιτροπή: προβλέπονται τακτικές εκθέσεις

1.4

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ εγκρίνει την πρόταση που της υποβάλλεται για γνωμοδότηση διότι επιφέρει αναντίρρητη κοινωνική προστιθέμενη αξία προσφέροντας ένα εναρμονισμένο πλαίσιο αναφοράς και προωθώντας την απαραίτητη πρόοδο στην ποιότητα και τη φύση των συλλεγόμενων χωρικών πληροφοριών προκειμένου να θεμελιωθεί η πολιτική περιβάλλοντος και, ενδεχομένως, άλλες εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές και για να ενισχυθεί η διαδικασία λήψης αποφάσεων.

1.5

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να εμμείνει στην αναγκαιότητα χρήσης των πρωτοκόλλων και των ανοιχτών δελτίων ή γενικών αποδεχτών και ευανάγνωστων προδιαγραφών με δωρεάν λογισμικά ανάγνωσης. Εμμένει στην αναγκαιότητα διασφάλισης της δημοσιοποίησης των πληροφοριών που αναφέρονται και θα διατίθενται στα πλαίσια του INSPIRE, δεδομένου ότι πρόκειται για επιστημονικά στοιχεία που είναι απαραίτητα τόσο για την περιβαλλοντική πολιτική όσο και για τους ερευνητές και τους σπουδαστές. Τέλος, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η πρωτοβουλία πρέπει να εφαρμοστεί χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο το απόρρητο ορισμένων δεδομένων που σχετίζονται με την ιδιωτική ζωή και με θεωρήσεις γενικού ενδιαφέροντος και ασφάλειας.

2.1

Νομική βάση είναι το άρθρο 175, παράγραφος,1 της συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και επιτρέπει, μέσω παραπομπής στο άρθρο 174, την πρόταση μέτρων στο πεδίο του περιβάλλοντος και της προστασίας της υγείας βάσει τεχνικών και επιστημονικών δεδομένων.

2.2

Τα φυσικά φαινόμενα, όπως, επίσης, και αυτά που προκαλούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα του περιβάλλοντος και στην υγεία. Αυτό δικαιολογεί κοινοτική δράση ενημέρωσης και συντονισμού λαμβανομένων υπόψη των αρχών της αναλογικότητας και της επικουρικότητας όπως, επίσης, και της αρχής της προφύλαξης.

2.3

Προτείνεται οδηγία πλαίσιο προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα ευρείας εφαρμογής της επικουρικότητας ενόψει της προσαρμογής των διατάξεων στις διαφορετικές εθνικές και περιφερειακές πραγματικότητες.

2.4

Τα μεταδεδομένα που συλλέγονται θα προέλθουν κυρίως από εθνικές δημόσιες πηγές, αλλά δεν αποκλείεται η προσφυγή και σε άλλες πηγές. Μία κοινοτική θυρίδα θα επιτρέψει την πρόσβαση στις εθνικές βάσεις δεδομένων με ηλεκτρονική μορφή.

2.4.1

Η συλλογή των προαναφερθέντων δεδομένων δεν είναι υποχρεωτική για τα κράτη μέλη. Η πρωτοβουλία INSPIRE είναι συμπληρωματική άλλων πρωτοβουλιών όπως η πρωτοβουλία GMES (Global Monitoring of Environment and Security) και το πρόγραμμα GALILEO, που μπορούν να περισυλλέγουν ειδικά ή συμπληρωματικά δεδομένα.

2.4.2

Ο οριζόντιος χαρακτήρας του INSPIRE είναι ουσιαστικός: τέμνει διαφορετικούς τομείς, πράγμα που θα επιτρέψει τον προσδιορισμό των κενών και θα παρακινήσει στην κάλυψή τους.

2.4.3

Η περιβαλλοντική νομοθεσία προβλέπει την φύση, την ποιότητα, και την κοινοποίηση αξιόπιστων στοιχείων για κάθε ένα από τα τομεακά κείμενα (π.χ., οδηγία για την ποιότητα των υδάτων).

2.4.4

Η ανταλλαγή των δεδομένων, επιτρέποντας τον προσδιορισμό των ενδεχόμενων δυσκολιών ή των κενών που έχουν συναντήσει τα κράτη μέλη, θα διευκολύνει την προοδευτική εξεύρεση λύσεων.

2.5

Πρόκειται για τη συλλογή και το συντονισμό λεπτομερών χωρικών (γεωγραφικών) δεδομένων στα παραρτήματα I, II και III, τη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας των διαφόρων εθνικών συστημάτων συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων αυτών, προκειμένου να τεθούν στη διάθεση των φορέων απόφασης, των διοικητικών υπηρεσιών, των ερευνητικών υπηρεσιών και, γενικότερα, του ενδιαφερόμενου κοινού.

2.6

Τα εναρμονισμένα αυτά δεδομένα τίθενται σε δίκτυο από τα κράτη μέλη, και τα δεδομένα αυτά καθώς και οι διάφορες υπηρεσίες εύκολης πρόσβασης μπορούν να αποτελέσουν τεχνική και επιστημονική βάση για τις ευρωπαϊκές, εθνικές ή υποεθνικές πολιτικές σε ένα ευρύ φάσμα πεδίων.

2.7

Με την ανταλλαγή των πληροφοριών και των γνώσεων που έχουν συλλεγεί στις διάφορες χώρες και στους διάφορους τομείς, είναι δυνατόν να αποτραπούν επικαλύψεις και να ληφθούν υπόψη περιβαλλοντικές επιταγές σε όλες τις κοινοτικές πολιτικές.

2.8

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εφαρμόσει της αρμοδιότητες εκτέλεσης που της ανατέθηκαν με την απόφαση του Συμβουλίου της 22ας Ιουνίου 1998. Διάφορες υπηρεσίες της Επιτροπής, μεταξύ των οποίων η Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Κοινό Κέντρο Ερευνών, θα συμμετάσχουν ενεργώς στην εφαρμογή της οδηγίας και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος θα παράσχει, επίσης, τη συνδρομή της. Τα κράτη μέλη θα ορίσουν τις δημόσιες εθνικές αρχές οι οποίες θα είναι υπεύθυνες για τις επαφές με την Επιτροπή. Για την τεχνική διαχείριση του INSPIRE, προβλέπεται διαδικασία τροπολογίας με εθνικούς εμπειρογνώμονες, ευρωπαϊκούς φορείς, και τις αρμόδιες Γενικές Διευθύνσεις της Επιτροπής.

3.1

Η ΕΟΚΕ εγκρίνει και υποστηρίζει το σχέδιο οδηγίας για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Κοινότητα. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η νομική βάση (άρθρο 175 της συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας) είναι κατάλληλη.

3.2

Σε συνέργια με άλλες πηγές πληροφοριών, το INSPIRE θα αποτελέσει υποστήριξη στις αποφάσεις στα θέματα πολιτικών περιβάλλοντος, υγείας, καθώς και σε άλλα πολυάριθμα πεδία.

3.3

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι η σχέση κόστους-οφέλους είναι υπέρ του σχεδίου, το οποίο θα επιτρέψει την αποτροπή επικαλύψεων, την καλύτερη χάραξη των κοινοτικών πολιτικών, και την πληροφόρηση του κοινού.

3.4

Κατά την ΕΟΚΕ, η κοινοτική υποδομή καθώς και οι πληροφορίες και οι υπηρεσίες στις οποίες επιτρέπει την πρόσβαση θα πρέπει να αποτελούν κοινό κτήμα, γιατί ουσιαστικά πρόκειται για επιστημονικά δεδομένα και για βάσεις γνώσεων, των οποίων οι χρήσεις είναι γενικού συμφέροντος (πρόληψη φυσικών ή βιομηχανικών κινδύνων, υγεία, κλπ.). Το εμπόδιο που μπορούν να δημιουργήσουν τα περιοριστικά δικαιώματα χρήσης των πληροφοριών και των υπηρεσιών πρέπει να αποτραπεί.

3.5

Ωστόσο, αντιμετωπίζεται η περίπτωση κοινοπραξιών δημοσίου — ιδιωτικού πεδίου όπως, επίσης, και η χρήση των δεδομένων από οργανισμούς ή και ιδιωτικά όργανα προκειμένου να προσφέρουν υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας ή να δημιουργηθούν βάσεις ειδικευμένων γεωργικών δεδομένων για εμπορικούς λόγους.

3.6

Η διαλειτουργικότητα των πληροφοριών και των υπηρεσιών είναι απολύτως ουσιαστική για την επιτυχία της υποδομής INSPIRE, και η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση καθορισμού των κανόνων εφαρμογής σε συνεργασία με τις υπηρεσίες παροχής και τους χρήστες, όπως, επίσης, και με τα όργανα τυποποίησης. Αναμφίβολα, υπάρχει επείγουσα ανάγκη εναρμόνισης, πρόκειται, όμως, για ένα εξαιρετικά πολύπλοκο τομέα. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αποδέχεται τις προθεσμίες που προβλέπονται για την εφαρμογή και τη σύνταξη των εκθέσεων.

3.7

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι τα πρωτόκολλα και το μορφότυπο των δελτίων που θα εφαρμόζονται σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο πρέπει να είναι ανοιχτά ή ελεύθερα προσβάσιμα και να προσφέρονται ατελώς και ότι τα δεδομένα πρέπει να είναι αναγνώσιμα από όλα τα τρέχοντα λογισμικά πρόσβασης στο Διαδίκτυο, προκειμένου να αποτραπούν οι διακρίσεις στην πρόσβαση και τη χρήση των δεδομένων σε συνάρτηση με τα χρησιμοποιούμενα λογισμικά και υλικά.

3.8

Τέλος, η ΕΟΚΕ, μολονότι εγκρίνει τον προτεινόμενο κατάλογο εξαιρέσεων της Επιτροπής, υπενθυμίζει τη συνεχή της μέριμνα για τα θέματα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής. Η προστασία αυτή πρέπει να προστεθεί στην αναγκαιότητα προστασίας των ουσιαστικών εθνικών συμφερόντων και των επιταγών δημόσιας ασφάλειας σε ό,τι αφορά τη φύση ή τη λεπτότητα των δεδομένων τα οποία θα διακινούνται ελεύθερα.

4.1

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμπεριληφθεί μεταξύ των παραληπτών των τακτικών εκθέσεων που προβλέπονται από την πρόταση οδηγίας.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/35

1.1

Μπορεί να λεχθεί ότι η έγκριση της οδηγίας-πλαίσιο για τα ύδατα (ΟΠΥ) (1) σηματοδότησε για την Ευρωπαϊκή Ένωση μια ουσιαστική αλλαγή στον χώρο της πολιτικής των υδάτων και αυτό όχι μόνο επειδή εναρμονίζει τις διαφορετικές καταστάσεις στις οποίες ευρίσκονται τα ύδατα στην ηπειρωτική χώρα και στις θάλασσές μας, αλλά και επειδή καθιερώνει μια αποτελεσματική μέθοδο για την αξιολόγηση της ποιότητάς τους, μαζί με ένα κεντρικό σύστημα οργάνωσης που επιτρέπει την ανάληψη ενιαίων δράσεων σε κάθε υδρολογική λεκάνη, ανεξάρτητα από τη συνύπαρξη των αρμοδιοτήτων που έχουν κατοχυρωθεί για κάθε σκέλος αυτής. Επιπλέον, η Επιτροπή συμπλήρωσε και ανέπτυξε περαιτέρω το περιεχόμενο της ΟΠΥ μέσω νομοθετικών (2) και άλλων ρυθμίσεων (3), έτσι ώστε η πολιτική υδάτων της ΕΕ να εξελιχθεί σε μέσο προστασίας των ποταμών και των θαλασσών μας.

1.2

Ωστόσο, κατά ανεξήγητο τρόπο, υπάρχουν ορισμένες ιδιαίτερα σημαντικές πτυχές που σχετίζονται με την ποιότητα των υδρολογικών λεκανών, οι οποίες δεν συμπεριλήφθηκαν στην οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα, όπως είναι το θέμα των πλημμυρών. Ενώ οι ίδιες οι πλημμύρες είναι απολύτως φυσικά φαινόμενα, οι συνέπειές τους επιδεινώνονται ενίοτε σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της μεσολάβησης του ανθρώπινου παράγοντα. Πρέπει να σημειωθεί ότι πολλές από τις καταστροφικές συνέπειες που έχουν θα μπορούσαν να περιοριστούν στο ελάχιστο με την άσκηση μιας ορθής πολιτικής για τη χρήση και την προστασία της κοίτης των ποταμών και των παρακτίων ζωνών και με τη θέσπιση της απαίτησης, στην κατασκευή υδραυλικών υποδομών, να λαμβάνονται όχι μόνο τυπικά, αλλά και ουσιαστικά υπόψη οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, προκειμένου να μην τροποποιούνται οι φυσικές δυναμικές και να μην δυσχεραίνεται η υλοποίηση του στόχου της ορθής χρήσης των υδάτινων πόρων.

1.3

Ο κίνδυνος εμφανίσεως πλημμυρών στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυξάνει διαρκώς για δύο κυρίως λόγους: ο πρώτος θεωρείται ότι είναι η αλλαγή του κλίματος, με την πιθανή αύξηση της συχνότητας εμφανίσεως καταρρακτωδών βροχών και τη δυνητική άνοδο της στάθμης της θάλασσας εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας, ενώ ο δεύτερος θεωρείται ότι είναι ο αντίκτυπος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως οι κατασκευές σε υδρολογικές λεκάνες, διάφορα υδραυλικά έργα για την εκτροπή του ρου ποταμών και η κατασκευή διωρύγων ή λιμένων χωρίς τη λήψη μέτρων για την αξιολόγηση και διόρθωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Θα πρέπει επίσης να συμπεριληφθεί ως ανθρώπινος παράγοντας η εντεινόμενη απερήμωση της ηπείρου μας, που είναι παραδομένη στη μαζική κοπή δέντρων, στις πυρκαγιές και σε δραστηριότητες που βλάπτουν τη φύση. Σε τελευταία ανάλυση, η μη αειφόρος ανάπτυξη έχει ως συνέπεια την αύξηση του κινδύνου εμφανίσεως πλημμυρών. Μπορούμε να πούμε, επομένως, ότι η υιοθέτηση βιώσιμων προτύπων οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης ελαχιστοποιεί και περιορίζει τους κινδύνους αυτούς.

1.3.1

Η εκδήλωση πλημμύρας σε εκτάσεις στις οποίες είναι εγκατεστημένες βιομηχανίες ή αναπτύσσονται γεωργικές η κτηνοτροφικές δραστηριότητες, αλλά και σε κατοικημένες περιοχές, συνεπάγεται τη διάδοση ουσιών και προϊόντων η χρησιμοποίηση των οποίων, υπό κανονικές συνθήκες, δεν συνιστά κίνδυνο για την ποιότητα των υδάτων, αλλά τα οποία, ύστερα από μία πλημμύρα, μετατρέπονται σε επικίνδυνους ρυπαντές με πιθανή επίδραση στην υγεία των πολιτών και στο οικοσύστημα.

1.4

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, μεταξύ 1998 και 2002, η Ευρώπη επλήγη από περισσότερες από 100 μεγάλες πλημμύρες, συμπεριλαμβανομένων των καταστροφικών πλημμυρών που παρουσιάστηκαν στους ποταμούς Δούναβη και Έλβα το 2002. Από το 1998 μέχρι σήμερα, οι πλημμύρες έχουν στοιχίσει τη ζωή σε περίπου 700 ανθρώπους, έχουν αφήσει περίπου μισό εκατομμύριο ανθρώπους άστεγους και έχουν προκαλέσει ασφαλιστικές ζημιές που ανέρχονται σε περίπου 25 δισ. ευρώ (4).

1.5

Η Επιτροπή, έχοντας επίγνωση της κατάστασης αυτής, υπέβαλε στο Συμβούλιο των Υπουργών Περιβάλλοντος, τον Ιούλιο του 2004, πρόταση δράσης για την προστασία από τις πλημμύρες σε ευρωπαϊκή κλίμακα, που αποσκοπεί στη διαχείριση συνδυασμένης δράσης για την αντιμετώπιση του κινδύνου εμφάνισης πλημμυρών, με απώτερο στόχο τη βελτίωση της προστασίας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεργαστούν για να καταρτίσουν χάρτες κινδύνων και να εφαρμόσουν σχέδια για την διαχείριση των κινδύνων εμφανίσεως πλημμυρών σε κάθε υδρολογική λεκάνη και στις παράκτιες ζώνες, ενώ η Επιτροπή θα αναλάβει να διευκολύνει τον συντονισμό και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ όλων των κρατών μελών, καθώς και τη διάδοση των βέλτιστων πρακτικών στον τομέα αυτό.

1.6

Τέλος, θα ήταν σκόπιμο να προστεθεί ότι, αν και πρόκειται για μια δράση που εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτικής υδάτων που ασκεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το πρόβλημα επηρεάζει και άλλες ευρωπαϊκές πολιτικές, όπως αυτές για τη γεωργία, το περιβάλλον, την κοινωνική προστασία, τις μεταφορές κτλ. Επιπλέον, όλες αυτές οι πολιτικές κρύβουν ένα ιδιαίτερα σημαντικό νομικό πρόβλημα που συνδέεται με την προστασία των ζωνών που πλήττονται από πλημμύρες: την οριοθέτηση και τον ορισμό του χώρου που ανήκει στην ιδιοκτησία του δημοσίου στις όχθες ποταμών και σε παραλιακές ζώνες που πρέπει να προστατευθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορούν πλέον να υποστούν σημαντικές τροποποιήσεις ή να εξαρτώνται αποκλειστικά από πολιτικές αποφάσεις των αρχών που έχουν άλλες αρμοδιότητες στη διαχείριση των υδάτων και την ταξινόμηση των κινδύνων πλημμυρών. Έτσι, ο καθορισμός των προστατευόμενων ζωνών θα διευκόλυνε την ανάληψη προληπτικών δράσεων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων που έχουν οι πλημμύρες.

2.1

Το περιεχόμενο της ανακοίνωσης μπορεί να διαχωριστεί στις ακόλουθες τρεις ενότητες:

2.2

Πρέπει να επισημανθεί ότι η πρόταση για τη διαχείριση του κινδύνου πλημμυρών έχει ένα στόχο: τη μείωση της πιθανότητας εμφανίσεως πλημμυρών και τον περιορισμό των επιπτώσεων τους. Για το σκοπό αυτό, προτείνεται να συμπεριληφθούν στα σχέδια τα ακόλουθα στοιχεία:

2.3

Όσον αφορά τα τρέχοντα μέτρα και τις πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση των επιπτώσεων των πλημμυρών, προτείνονται δράσεις σε τρία επίπεδα.

2.3.1

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα μέτρα αφορούν τη χρήση των υφιστάμενων μέσων και πολιτικών που συμβάλλουν στην πρόληψη των πλημμυρών και την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεών τους. Στην πολιτική στο χώρο της έρευνας, αυτό που επιδιώκεται είναι η αξιοποίηση ερευνητικών σχεδίων, όπως το FLOODsite, που συμβάλλουν στη βελτίωση των ολοκληρωμένων μεθόδων για την ανάλυση και τη διαχείριση των κινδύνων εμφανίσεως πλημμυρών. Η αξιοποίηση των διαρθρωτικών ταμείων και ιδιαιτέρως του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της έρευνας και στην προαγωγή της τεχνολογικής εξέλιξης των υποδομών (5). Έτσι, το πρόγραμμα IRMA (INTERREG στον Ρήνο και τον Μοζέλα) χρησίμευσε ως διασυνοριακό πρόγραμμα για την πρόληψη πλημμυρών.

2.3.1.1

Επίσης σε ευρωπαϊκή κλίμακα, προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η ΚΓΠ για τον καθορισμό ζωνών προστασίας από τις πλημμύρες με τη δασοπονία και άλλες γεωργικές δραστηριότητες ως σύστημα προστασίας του εδάφους. Κατά τον ίδιο τρόπο προτείνεται να αξιοποιηθεί η πολιτική περιβάλλοντος, στο πλαίσιο της ΟΠΥ, με την ενσωμάτωση του στοιχείου της διαχείρισης των κινδύνων εμφάνισης πλημμυρών στα ολοκληρωμένα σχέδια για τις υδρολογικές λεκάνες. Επιπλέον, διατηρείται το Ταμείο Αλληλεγγύης, το οποίο δημιουργήθηκε το 2002 μετά τις μεγάλες πλημμύρες που έπληξαν την Κεντρική Ευρώπη, για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών.

2.3.2

Όσον αφορά τα κράτη μέλη, πρέπει να επισημανθεί ότι έχουν υλοποιηθεί δράσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων πλημμυρών με την έκδοση επίσημων οδηγιών και δικαστικών αποφάσεων, ιδιαιτέρως στα κράτη τα οποία υποφέρουν περισσότερο. Πρόκειται για σχέδια και για στρατηγικές προστασίας από τις πλημμύρες, ενώ παράλληλα έχουν καταρτισθεί χάρτες κινδύνων για τις περιφέρειες στις οποίες οι πλημμύρες εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα.

2.3.3

Κατά τρίτον, θεσπίζονται μέτρα για την προαγωγή της διεθνούς συνεργασίας στους ποταμούς που διασχίζουν διασυνοριακές περιοχές, κυρίως στην κεντρική Ευρώπη, με τη σύσταση οργανισμών οι οποίοι μεριμνούν για τον συντονισμένο σχεδιασμό της διαχείρισης των υδρολογικών λεκανών.

2.4

Το σχέδιο συνδυασμένης δράσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνει ορισμένα στοιχεία που έχουν ουσιαστική σημασία για τον καθορισμό ορισμένων μέτρων για την πρόληψη και τον περιορισμό των επιπτώσεων των πλημμυρών. Τα πιο προφανή είναι η βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των αρμοδίων αρχών, μέσω του σχεδίου για τις υδρολογικές λεκάνες και τις παράκτιες περιοχές, καθώς και η κατάρτιση χαρτών κινδύνου εμφάνισης των πλημμυρών στα πλαίσια ενός σχεδιασμού, όλα αυτά με την αξιοποίηση των πληροφοριών για τις ορθές πρακτικές.

2.4.1

Καθοριστική σημασία για την εφαρμογή του σχεδίου αυτού έχει η συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, Επιτροπής και άλλων ενδιαφερομένων μερών και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε να αναλάβουν όλοι την ευθύνη για την υλοποίηση των κατάλληλων ενεργειών για την πρόληψη του κινδύνου εμφανίσεως πλημμυρών μέσα στις προθεσμίες που έχουν τεθεί.

2.4.2

Το συνολικό κόστος αυτής της συνδυασμένης δράσης είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Όμως, σε κάθε περίπτωση, οποιοδήποτε και αν είναι το κόστος, τα οφέλη που θα έχει η δράση αυτή για τους ευρωπαίους πολίτες, με την ελαχιστοποίηση του κινδύνου για τους ανθρώπους, τις περιουσίες τους και το περιβάλλον, είναι από ποιοτική άποψη πολύ μεγαλύτερα.

2.5

Επισυνάπτεται παράρτημα, το οποίο έχει μεγάλη σημασία για την κατάρτιση και την εφαρμογή των σχεδίων για τη διαχείριση του κινδύνου εμφανίσεως πλημμυρών και την κατάρτιση χαρτών κινδύνου, προκειμένου να καταστεί δυνατή μια ορισμένη εναρμόνιση όλων αυτών, με βάση τους στόχους που έχουν τεθεί.

3.1

Η ΕΟΚΕ αξιολογεί θετικά το περιεχόμενο της ανακοίνωσης που καταρτίστηκε από την Επιτροπή με στόχο τη βελτίωση και την εναρμόνιση των συστημάτων πρόληψης που έχουν καθιερωθεί σε πολλά κράτη μέλη για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των πλημμυρών. Ωστόσο, είναι κατανοητό ότι πρέπει, κατά πρώτον, να γίνει μια πιο εμπεριστατωμένη διάγνωση του προβλήματος, προκειμένου να μπορέσουν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, ιδιαίτερα για την επίτευξη των πλέον αποτελεσματικών προληπτικών δράσεων, και να αποτραπούν έτσι πολλές από τις ζημίες που προκαλούν οι πλημμύρες. Κατά δεύτερον, πρέπει να οριστούν ορισμένες βασικές έννοιες που δεν περιλαμβάνονται στην πρόταση, ούτως ώστε να είναι εφικτός ο συνδυασμός των μέτρων που προτείνονται στα σχέδια διαχείρισης και στους χάρτες κινδύνων με όσο το δυνατό πιο εναρμονισμένο τρόπο.

3.2

Οι πλημμύρες είναι φυσικά φαινόμενα, τα οποία συνδέονται με τη φυσιολογική λειτουργία των ποτάμιων και των παράκτιων συστημάτων, με την έννοια ότι η γεωλογική χρονική κλίμακα είναι πολύ μεγαλύτερη από την κλίμακα που εφαρμόζεται συνήθως για τη διαχείριση, για παράδειγμα στον οικονομικό σχεδιασμό, στην πολεοδομία κτλ. Έτσι, η περίοδος «επανεμφάνισης» σημαίνει ότι:

Πράγματι, βασικά, στον υδρολογικό σχεδιασμό συμπεριλαμβάνονται έννοιες όπως οι ακόλουθες:

3.3

Η βαρύτητα των πλημμυρών σχετίζεται με την κατάληψη και τη χρήση εκ μέρους των ανθρώπων των εκτάσεων στις οποίες εμφανίζονται, για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων του παρεμβαίνουν στη φυσιολογική λειτουργία αυτών των υδρολογικών συστημάτων και επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στις συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον των παραποτάμιων και των παράκτιων περιοχών. Κατ' αυτόν τον τρόπο, αυξάνεται ο κίνδυνος εμφανίσεως αφύσικων και εξαιρετικά βλαβερών για ανθρώπους και πράγματα φαινομένων. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι ως αιτίες της βαρύτητας και της σημασίας των πλημμυρών θα πρέπει να θεωρηθούν οι εξής:

3.4

Η τάση αύξησης του κινδύνου πλημμυρών που παρατηρείται ως συνέπεια φυσιικών αλλαγών και ιδιαιτέρως της αλλαγής του κλίματος επιβάλλει να καταβληθούν σημαντικές ερευνητικές προσπάθειες στον τομέα αυτό, προκειμένου να προσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο αυτές οι μεταβολές μπορούν να επηρεάσουν τη δυναμική των παραποτάμιων και των παράκτιων περιοχών και, μεταξύ άλλων μεταβλητών, τις ζώνες πλημμυρών και τις περιόδους επανεμφάνισης.

3.5

Η τάση αύξησης των κινδύνων που οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα (χρήση των περιοχών αυτών και μέγεθος του πληθυσμού που έχει εγκατασταθεί σε αυτές) μπορεί και πρέπει να διορθωθεί με την άσκηση δραστήριων πολιτικών σχεδιασμού, οι οποίες έχουν ως στόχο να προωθήσουν την αειφόρο ανάπτυξη των περιοχών εμφανίσεως πλημμυρών και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων.

4.1

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι στόχος της διαχείρισης των κινδύνων είναι να μειωθεί η πιθανότητα εμφάνισης και να περιοριστούν οι επιπτώσεις των πλημμυρών, συνήθως με την εφαρμογή μιας διαδικασίας η οποία ενσωματώνει τους στόχους της πρόληψης, της προστασίας, της πληροφόρησης κτλ., όπως επισημαίνει η Επιτροπή. Ωστόσο, θα ήταν σκόπιμο να γίνει μια ταξινόμηση των δράσεων και των μέτρων που μπορούν να θεσπιστούν, καθώς και των σχετικών κριτηρίων, έτσι ώστε να μπορεί να γίνεται η κατάλληλη επιλογή σε κάθε περίπτωση. Εν είδει προσανατολισμού, θα μπορούσε να γίνει αναφορά σε προληπτικά μέτρα όπως:

4.2

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να συμπεριληφθούν στα σχέδια διαχείρισης ως αρχές για την κατάρτισή τους και ως μη διαρθρωτικά μέτρα τα ακόλουθα στοιχεία:

Αυτό είναι το πλαίσιο εντός του οποίου πρέπει να νοηθεί η αρχή του «μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού». Το θέμα δεν είναι μόνο να ληφθεί υπόψη η αναμενόμενη εξέλιξη, όπως προσδιορίζεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής, αλλά να διορθωθεί ριζικά στις περιπτώσεις στις οποίες μπορεί εύλογα να θεωρηθεί ότι διατηρείται ή αυξάνεται ο κίνδυνος που υφίσταται σήμερα.

4.3

Για την επιλογή των κατάλληλων μέτρων για τη βελτίωση της προστασίας από τις πλημμύρες, πρέπει να χαραχθούν αντίστοιχες κατάλληλες κατευθυντήριες γραμμές και να θεσπιστούν τα δέοντα κριτήρια:

4.4

Οι εμπειρίες που έχουν συναχθεί όσον αφορά τη διαχείριση του κινδύνου εμφανίσεως πλημμυρών σε διάφορες περιοχές του κόσμου, ιδιαιτέρως από τη δεκαετία του '70 και μετά, έχουν καταδείξει ότι οι βασικές δυσχέρειες στις οποίες προσκρούει η εφαρμογή προληπτικών μέτρων δεν είναι τεχνικού χαρακτήρα και ότι το πρόβλημα δεν λύνεται με την κατάρτιση χαρτών κινδύνου ή επικινδυνότητας. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, το Army Corps of Engineers έχει σχεδιάσει περισσότερους από 20.000 χάρτες κινδύνου, αλλά λίγες είναι οι αρχές που τους λαμβάνουν υπόψη και, όταν το κάνουν, αποφασίζουν να προβούν σε κάποιου τύπου διαρθρωτικές ενέργειες (κατασκευή καναλιών, φραγμάτων και αναχωμάτων κτλ.) που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπόρεσαν να ελέγξουν επαρκώς τις πλημμύρες και που ευθύνονται για πολλές ζημίες οι οποίες θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, αλλά προκλήθηκαν τελικά επειδή δημιουργήθηκε στις αρχές και στον πληθυσμό μία πλαστή αίσθηση ασφάλειας.

4.5

Είναι σκόπιμο να υπογραμμιστεί ότι οι δράσεις που σχεδιάζονται βασικά όπως η κατασκευή υποδομών συγκράτησης ή διοχέτευσης και έχουν περιορισμένη χρησιμότητα είναι ακριβώς εκείνες τις οποίες χρηματοδοτούν τα διαρθρωτικά ταμεία (ΕΤΠΑ και Ταμείο Συνοχής). Για τα προληπτικά μέτρα, διαρθρωτικά ή μη, διατίθενται γενικά λιγότεροι πόροι. Γι' αυτό, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα πρέπει να εξεταστεί αν είναι απαραίτητο να θεσπιστεί ειδική γραμμή του προϋπολογισμού για αυτό το πρόγραμμα δράσης ή, αν δεν γίνει αυτό, να καταρτιστούν κάποιες κατευθυντήριες γραμμές για να συμπεριληφθούν οι δράσεις σε άλλα προγράμματα που χρηματοδοτούνται από την Επιτροπή.

4.6

Εν πάση περιπτώσει, τα εν λόγω διαρθρωτικά μέτρα δεν επαρκούν για την πρόληψη των πλημμυρών ή για την προστασία των ζωνών που πλήττονται από αυτές. Τα μέτρα αυτά έχουν νόημα μόνο στα πλαίσια μιας ευρύτερης προοπτικής, στην οποία θα λαμβάνονται επίσης υπόψη ο πολεοδομικός σχεδιασμός, ο σχεδιασμός των διαύλων μεταφοράς (δρόμων, σιδηροδρομικών γραμμών κτλ.), η συντήρηση των καναλιών εκκενώσεως υδάτων και η προστασία των ζωνών και των οικοσυστημάτων που ρυθμίζουν τη φυσική απορροή. Κατ' αυτή την έννοια, θα ήταν σκόπιμο να αναπτυχθούν στο μέλλον περισσότερο συγκεκριμένα οι οδηγίες που περιλαμβάνονται στο παράρτημα της ανακοίνωσης, μεταξύ άλλων, με την καθιέρωση μεθοδολογικών αρχών ή ορθών πρακτικών για την κατάρτιση των σχεδίων αυτών.

4.7

Η ενσωμάτωση των σχεδίων για την αντιμετώπιση πλημμυρών στα σχέδια διαχείρισης που περιλαμβάνονται στην οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα έχει καθοριστική σημασία προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι υπάρχουν τα απαραίτητα σχέδια για να αναληφθεί δράση σε όλη την έκταση μιας λεκάνης απορροής, με την εξασφάλιση της συμβατότητας των μέτρων και αποτελεσματικών ενεργειών σε όλα τα επίπεδα (τοπικό, εθνικό, διεθνές κτλ.), καθώς και του απαραίτητου συντονισμού των ενεργειών όλων των αρχών που είναι αρμόδιες για τον χώρο αυτό. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να οριστούν κριτήρια και διατυπώσεις για να επιτευχθεί η δέουσα ενσωμάτωση αυτών των δύο πλαισίων σχεδιασμού, που είναι συμβατά αλλά και διαφορετικά, μέσω μιας οδηγίας που να τη διευκολύνει. Τα στοιχεία αυτά θα αποτελούσαν άλλο ένα κεφάλαιο που θα έπρεπε να αναπτυχθεί στην πρόταση για τη διεύρυνση των κατευθυντήριων γραμμών που επισυνάπτονται.

4.8

Η ολοκλήρωση της διαχείρισης των πλημμυρών στα πλαίσια της ΟΠΥ βασίζεται στα εξής:

4.9

Τα πιο σημαντικά στοιχεία της διαχείρισης του κινδύνου πλημμυρών που συνδέονται με τον σχεδιασμό που προκύπτει από την ΟΠΥ είναι:

5.1

H EOKE φρονεί ότι οποιαδήποτε δράση αναληφθεί σχετικά με την πρόληψη των πλημμυρών, την προστασία από αυτές και το μετριασμό των επιπτώσεών τους, θα πρέπει να ενσωματώνεται στη μεθοδολογία και τους μηχανισμούς που εισήγαγε η ΟΠΥ -ειδικότερα δε στο Σχέδιο υδρολογικής λεκάνης-, βάσει της οποίας παρέχεται η δυνατότητα ρύθμισης όλων των ζητημάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση των γλυκών υδάτων και των παράκτιων περιοχών που υπάγονται στις εν λόγω λεκάνες. Προς το σκοπό αυτό, κρίνουμε αναγκαία την ενσωμάτωση τόσο του περιεχομένου της ανακοίνωσης όσο και των παρατηρήσεων που παρατίθενται εδώ σε μία κοινοτική οδηγία που να διευκολύνει την προσαρμογή των σχεδίων διαχείρισης των κινδύνων στα χαρακτηριστικά κάθε σχεδίου υδρολογικής λεκάνης και, επομένως, και στις ιδιαίτερες συνθήκες των ποταμών και παράκτιων περιοχών μας.

5.2

Προκειμένου να καταστεί δυνατή η ενσωμάτωση αυτή, θα πρέπει:

5.3

Τα σχέδια διαχείρισης του κινδύνου και οι χάρτες κινδύνου, έτσι όπως περιλαμβάνονται στα παραρτήματα της ανακοίνωσης, πρέπει να διευρυνθούν, ώστε να καθιερωθεί και να διασαφηνιστεί μια ιεράρχηση δράσεων και μέτρων, με συνεκτίμηση αυτών που έχουν τη μεγαλύτερη προτεραιότητα και είναι κατάλληλα για την επιτευχθείσα χρηματοδότηση, καθώς και των κριτηρίων που θα πρέπει να χρησιμοποιούνται προκειμένου να ελαχιστοποιούνται οι δαπάνες και να αυξάνονται τα οφέλη για τον πληθυσμό και για τα αγαθά. Ο πιο σημαντικός στόχος συνίσταται στο να προσαρμοστεί η φυσική λειτουργία των υδρολογικών και παράκτιων συστημάτων στην ανάπτυξη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και, εντέλει, να επιτευχθεί μια ολοκληρωμένη βιώσιμη ανάπτυξη στις περιοχές που πλήττονται από πλημμύρες.

5.4

Τέλος, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι τα πλέον σημαντικά στοιχεία της διαχείρισης του κινδύνου πλημμυρών, τα οποία σχετίζονται με το σχεδιασμό που προκύπτει από την ΟΠΥ, αντιστοιχούν στον ορισμό του κινδύνου, των συναγερμών και των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για τις περιπτώσεις όπου θα εμφανίζονται τέτοια φαινόμενα. Επιπλέον, δεν μπορούν να παραβλέπονται άλλες κοινοτικές ενέργειες που αφορούν την πολυκλαδική έρευνα και συντονισμό, και ιδιαίτερα την αποκατάσταση των ζημιών των πλημμυρών, καθώς και τη συγκεκριμενοποίηση της κάλυψης από ασφάλειες ζημιών, έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται οι οικονομικές απώλειες των πλημμυροπαθών, και, πάνω απ' όλα, την ανάγκη επαγρύπνησης και ελέγχου όσον αφορά την ασφάλεια της κατασκευής υποδομών που επηρεάζουν το υδρολογικό και το παράκτιο σύστημα.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/40

—

Οι πληρωμές θα πρέπει να φθάνουν στο μέτρο του δυνατού ακέραιες στους τελικούς δικαιούχους

—

Η κατάχρηση θα πρέπει να καταστέλλεται μέσω αποτελεσματικού ελέγχου

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/44

1.1

Η εκδήλωση σοβαρών μεταδοτικών επιζωοτιών όπως παραδείγματος χάριν η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (ΣΕΒ), ο αφθώδης πυρετός, η πανώλης των χοίρων και η αιγυπτιακή πανώλη των ορνίθων (Newcastle Disease) είχαν ως αποτέλεσμα τη πρόκληση επανειλημμένων κρίσεων στις αγορές των τομέων ζωικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Με την εκδήλωση παρόμοιων επιζωοτιών λαμβάνονται μέτρα, όπως μεταξύ άλλων η σφαγή των ζώων και επιβάλλονται περιορισμοί στη διάθεση τους, κ.λ.π. προκειμένου να περιοριστεί η περαιτέρω μετάδοσή τους. Κατά κανόνα, οι δαπάνες στις οποίες υποβάλλονται τα κράτη μέλη λόγω της εκδήλωσης των επιζωοτιών χρηματοδοτούνται κατά 50 % από τους διαθέσιμους πόρους.

1.2

Επιπλέον, επιδεινώνεται και η κατάσταση στην αγορά των σχετικών προϊόντων, μεταξύ άλλων λόγω της απαγόρευσης διάθεσης τους και του αποκλεισμού των σχετικών περιοχών. Στις περιπτώσεις αυτές οι οργανώσεις αγοράς για το χοίρειο κρέας, τα αυγά, το κρέας των πουλερικών, το βόειο κρέας, το γάλα και τα προϊόντα διατροφής όπως και για το πρόβειο και το αίγειο κρέας προβλέπουν μέτρα στήριξης της αγοράς. Καθοριστικής σημασίας προϋπόθεση για τη θέσπιση των εν λόγω έκτακτων μέτρων είναι να έχουν αρχίσει τα εμπλεκόμενα κράτη μέλη τη λήψη των απαραίτητων κτηνιατρικών διατάξεων για την εξάλειψη των επιζωοτιών. Τα μέτρα για την εξομάλυνση της κατάστασης στην αγορά τίθενται σε ενέργεια μόνον στην έκταση και για το χρονικό διάστημα που είναι απολύτως απαραίτητα για την υποστήριξη της σχετικής αγοράς.

1.3

Τα σχετικά έκτακτα μέτρα που λαμβάνονται από την Επιτροπή σύμφωνα με τη διαδικασία της επιτροπής διαχείρισης προέβλεπαν αρχικά πλήρη κοινοτική χρηματοδότηση για την πανώλη των χοίρων στα τέλη της δεκαετίας του 80 και στις αρχές της δεκαετίας του '90. Το 1992 εφαρμόσθηκε για πρώτη φορά εθνική συγχρηματοδότηση για την πανώλη των χοίρων. Λόγω της ασάφειας όσον αφορά την έκταση, η Επιτροπή διατύπωσε το 1994 διευκρίνιση σχετικά με την κοινοτική χρηματοδότηση. Αυτή θα ανέρχεται στο 70 % για ένα ανώτατο αριθμό ζώων. Εν συνεχεία το ίδιο ποσοστό εφαρμόσθηκε και στον τομέα του βοείου κρέατος επ' ευκαιρία της καταπολέμησης της σπογκώδους εγκεφαλοπάθειας και του αφθώδους πυρετού. Από το 2001 η εθνική συγχρηματοδότηση ανήλθε στο 50 % κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου να υπάρχει παραλληλισμός μεταξύ συγχρηματοδότησης κτηνιατρικών μέτρων και μέτρων στήριξης των αγορών.

1.4

Το 2003 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατόπιν προσφυγής της Γερμανίας, απεφάνθη ότι η Επιτροπή δεν ήταν αρμόδια για να καθιερώσει την εθνική συγχρηματοδότηση σε ποσοστό 30 % σε υπόθεση που αφορούσε τη στήριξη της τιμής του βοείου κρέατος λόγω της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών (1). Ως εκ τούτου, η Επιτροπή δεν ήταν αρμόδια για να συνεχίσει τη μέχρι σήμερα ακολουθούμενη πρακτική και γι αυτό προτείνει να ανέλθει στο μέλλον η εθνική συγχρηματοδότηση στο 50 %, διευκρινίζοντας ότι θα αφορά τις οργανώσεις αγοράς των εξής τομέων ζωικών προϊόντων: για το χοίρειο κρέας, τα αυγά, το κρέας των πουλερικών, το βόειο κρέας, το γάλα όπως και για το πρόβειο και το αίγειο κρέας η εθνική συγχρηματοδότηση θα εφαρμόζεται τόσο για την εσωτερική αγορά όσο και για τις αγορές των τρίτων χωρών.

2.1

Είναι λυπηρό το γεγονός ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη από το 1992 δεν τήρησαν την μέχρι σήμερα ισχύουσα γενική αρχή για πλήρη κοινοτική χρηματοδότηση των μέτρων που προβλέπονται στον αποκαλούμενο «πρώτο πυλώνα» της κοινής γεωργικής πολιτικής, μεταξύ των οποίων και τα μέτρα που ελήφθησαν στα πλαίσια των κοινών οργανώσεων των αγορών. Το Συμβούλιο μπορεί με την έγκριση της παρούσας πρότασης, λόγω της φύσης της υπόθεσης να παρεκκλίνει από την αρχή αυτή, την οποία εισήγαγε το ίδιο. Όπως όμως διαπιστώνεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στη σχετική υπόθεση, η Επιτροπή δεν μπορεί να παρεκκλίνει από τις αποφάσεις του Συμβουλίου χωρίς ρητή εξουσιοδότηση του, ανεξάρτητα από το εάν αυτό συμβαίνει με τη συνεργασία των κρατών μελών στις αντίστοιχες επιτροπές διαχείρισης.

2.2

Οι σχετικές διατάξεις συνεπάγονται σημαντικές δαπάνες, ανάλογα με την έκταση και τη διάρκεια των επιζωοτιών, οι οποίες πρέπει βασικά να χρηματοδοτηθούν σε όλη τους την έκταση με δημόσιους πόρους. Το θέμα της κατανομής μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και κρατών μελών αφορά καταρχάς τη χρηματοδοτική αλληλεγγύη των κρατών μελών. Με την εθνική συγχρηματοδότηση ορισμένα κράτη μέλη θα είναι περισσότερο πρόθυμα και θα έχουν περισσότερες δυνατότητες να καλύψουν τις δαπάνες σε σύγκριση με άλλα. Ορισμένα κράτη μέλη θα διοχετεύσουν άμεσα η έμμεσα τις σχετικές δαπάνες στον κλάδο, πράγμα που θα προκαλέσει τη στρέβλωση του ανταγωνισμού, όπως διαπιστώθηκε κατά τη κρίση της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών.

2.3

Σύμφωνα με την Επιτροπή, τα κράτη μέλη λόγω της εθνικής συγχρηματοδότησης θα καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για την καταπολέμηση και την πρόληψη των επιζωοτιών. Μολονότι η ΕΟΚΕ κατανοεί το επιχείρημα, εντούτοις δεν αποκλείεται σε ορισμένες περιπτώσεις η απαίτηση αυτή να καθυστερήσει ή να καταστήσει δυσκολότερη τη λήψη αποφάσεων με συνέπεια να μην είναι πλέον αποτελεσματική η καταπολέμηση.

2.4

Η ΕΟΚΕ κατανοεί επίσης τα επιχειρήματα της Επιτροπής, σύμφωνα με τα οποία η πρόταση θα έχει ως αποτέλεσμα την συνέχιση της πρακτικής που ακολουθείται από το 1992 όπως και θα διασφαλίσει τον παραλληλισμό μεταξύ συγχρηματοδότησης κτηνιατρικών μέτρων και μέτρων στήριξης των αγορών.

2.5

Παρόλα αυτά η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι δαπάνες για τη θέσπιση των εκτάκτων μέτρων βάσει των ρυθμίσεων της αγοράς που καθιερώθηκαν αρχικά από το Συμβούλιο βασίζονται στην κοινή ευθύνη και στην οικονομική αλληλεγγύη. Η παραβίαση της αρχής αυτής εγκυμονεί, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, τον κίνδυνο να αντιμετωπίζονται οι επιζωοτίες από τα κράτη με διαφορετικό τρόπο, οι οποίες παρά τον αποτελεσματικό έλεγχο και τα προληπτικά μέτρα μπορεί να εκδηλωθούν τυχαία και απρόβλεπτα. Οι συνέπειες στην αγορά πλήττουν και άλλα κράτη μέλη. Επιπλέον, η εθνική συγχρηματοδότηση για τον τομέα αυτό εμπεριέχει τον κίνδυνο να εξαπλωθεί και σε άλλους τομείς με συνέπεια την περαιτέρω επανεθνικοποίηση της κοινής γεωργικής πολιτικής.

2.6

Εάν όμως παρόλα αυτά η πρόταση της Επιτροπής τύχει υποστήριξης, η υπαγωγή της χρηματοοικονομικής συμβολής των κρατών μελών, σύμφωνα με τον κανονισμό, στις διατάξεις της Συνθήκης για τις κρατικές ενισχύσεις θα είναι διοικητικά επαχθής και αδικαιολόγητη. Η πρόταση της Επιτροπής για παρέκκλιση από τη διαδικασία της ανακοίνωσης θα έπρεπε να ισχύει από την αρχή.

3.1

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τηρηθεί από όλους η αρχή της πλήρους αλληλεγγύης για τη θέσπιση των έκτακτων μέτρων βάσει των οργανώσεων των αγορών και γι αυτό το λόγο διαφωνεί με την πρόταση της Επιτροπής για συγχρηματοδότηση της τάξεως του 50 % από τα κράτη μέλη.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/46

1.1

Από τις 28 Φεβρουαρίου έως τις 11 Μαρτίου 2005, η 49η Σύνοδος της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την κατάσταση των γυναικών (ΕΚΓ) θα αφιερωθεί στην αξιολόγηση της εφαρμογής της Πλατφόρμας δράσης και της Δήλωσης του Πεκίνου, που εγκρίθηκαν στη διάρκεια της Τέταρτης Παγκόσμιας Διάσκεψης Γυναικών (Πεκίνο, 1995) και των τελικών εγγράφων που εγκρίθηκαν στη διάρκεια της 23ης Ειδικής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης «Γυναίκες 2000: ισότητα των φύλων, ανάπτυξη και ειρήνη για τον εικοστό πρώτο αιώνα» (Νέα Υόρκη, 2000) στη διάρκεια της οποίας έγινε μια πρώτη παρακολούθηση της προόδου που έχει επιτευχθεί αλλά και των σημαντικών εμποδίων στην πορεία προς την ισότητα των φύλων.

1.2

Με την ευκαιρία αυτή η Γενική Συνέλευση είχε εγκρίνει ψήφισμα με θέμα «Περαιτέρω δράσεις και πρωτοβουλίες για την εφαρμογή της Δήλωσης του Πεκίνου και της Πλατφόρμας Δράσης» καθώς και πολιτική δήλωση με την οποία τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν σε νέα συνάντηση, δέκα χρόνια μετά την υιοθέτηση της Πλατφόρμας, προκειμένου να αξιολογηθεί η πρόοδος που έχει επιτευχθεί και να εξεταστούν νέες δραστηριότητες.

1.3

Όπως προβλέπεται από το πρόγραμμα πολυετούς εργασίας της ΕΚΓ, οι εργασίες της 49ης συνόδου θα επικεντρωθούν στην πρόοδο που έχει επιτευχθεί στα δώδεκα πεδία που προσδιορίστηκαν στην πλατφόρμα δράσης αλλά και στον προσδιορισμό των σημερινών προκλήσεων και των νέων στρατηγικών για την προώθηση και την ενίσχυση των γυναικών και των κοριτσιών. Με την ευκαιρία αυτή, προκειμένου να διευκολυνθεί ο διάλογος, η Συνέλευση θα επιδιώξει την πιο ευρεία δυνατή συμμετοχή αντιπροσωπειών από τα κράτη μέλη, την κοινωνία των πολιτών και τις διεθνείς οργανώσεις.

1.4

Η στράτευση των Ηνωμένων Εθνών υπήρξε θεμελιώδης προκειμένου να αποκτήσει διεθνή εγκυρότητα το πρόβλημα της ισότητας των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών: το 1975 συγκλήθηκε η Πρώτη Παγκόσμια Διάσκεψη για το γυναικείο ζήτημα με την οποία εξαγγέλθηκε η Δεκαετία της Γυναίκας (Πόλη του Μεξικό)· με την Δεύτερη Διάσκεψη («στα μέσα της δεκαετίας» — Κοπεγχάγη 1980) οι κυβερνήσεις αρχίζουν να υπογράφουν (57) την Διεθνή Σύμβαση καταπολέμησης κάθε μορφής διακρίσεων εις βάρος των γυναικών (CEDAW 1979) που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στην δύσκολη πορεία προς την ισότητα των φύλων· με την Τρίτη Διάσκεψη (Nairobi 1985) εγκρίθηκε το πρόγραμμα δράσης «Μελλοντικές στρατηγικές για την προώθηση του ζητήματος των γυναικών» με την οποία κυβερνήσεις και διεθνείς οργανώσεις εξαγγέλλουν το στόχο της ισότητας.

1.5

Ένα περαιτέρω βήμα στη διαδικασία αναγνώρισης των γυναικείων ιδιαιτεροτήτων αλλά και του ρόλου των γυναικών έγινε με το Ψήφισμα 1325 του 2000 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια (με το οποίο αναγνωρίζεται ότι οι συνέπειες του πολέμου στις γυναίκες είναι διαφορετικές και επιβεβαιώνεται η ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου τους στις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων σχετικά με την πρόληψη και την επίλυση των ένοπλων συγκρούσεων) αλλά, γενικότερα, το θέμα της προώθησης του ζητήματος των γυναικών επί μία δεκαετία πλέον λαμβάνεται πλέον υπόψη στα συμπεράσματα όλων των μεγάλων διασκέψεων και των διεθνών συναντήσεων που προωθούνται στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών (1)

1.6

Μια άλλη σημαντική στιγμή ήταν η Συνάντηση Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για τη Χιλιετία, που πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2000 και στην οποία τα κράτη μέλη προσδιόρισαν οκτώ στόχους (Millennium Development Goals), σαφείς και μετρήσιμους προκειμένου να μειωθεί αισθητώς η φτώχεια, η πείνα, οι ασθένειες και η φθορά του περιβάλλοντος έως το 2015. Η Δήλωση της Χιλιετίας γεννήθηκε επίσης από την απαίτηση σύνταξης ενός καταλόγου ομοιογενών προτεραιοτήτων μεταξύ αυτών που προσδιορίστηκαν την προηγούμενη δεκαετία στις διάφορες διασκέψεις και συναντήσεις κορυφής που πραγματοποιήθηκαν σε διεθνές επίπεδο. Μεταξύ των στόχων, ο τρίτος αφιερώνεται στην προώθηση της ισότητας των φύλων και στην ενίσχυση των γυναικών και συνδέεται στενά με την επιμόρφωση και την εκπαίδευση, ενώ ο πέμπτος εξετάζει την αναπαραγωγική υγεία. Η οπτική του φύλου είναι συνεπώς παρούσα σε οχτώ σημεία.

2.1

Μολονότι το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών προσδιόρισε ένα σημαντικό ρυθμιστικό πλαίσιο για την επίτευξη της ισότητας των φύλων, παρατηρείται ενίοτε έλλειψη συνοχής μεταξύ των κειμένων και της πρακτικής εφαρμογής των αρχών στο εσωτερικό επίπεδο των κρατών και των εμπορικών και αναπτυξιακών πολιτικών τους. Η πλήρης επιβεβαίωση των αστικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών συχνά εξουδετερώνεται από μακροοικονομικές πολιτικές και εμπορικές συμφωνίες που διαπνέονται από το νεοφιλελεύθερο πνεύμα και δεν λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση του φύλου.

2.2

Επιπλέον, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πολύπλοκη διεθνής κατάσταση δεν αποτελεί ευνοϊκό πεδίο για τη διαδικασία προώθησης του ζητήματος των γυναικών, που αντιθέτως κινδυνεύει να υποστεί συνεχή διάβρωση των θέσεων που κατακτήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια.

2.3

Οι εν εξελίξει ένοπλες συγκρούσεις εξασθενίζουν και επιδεινώνουν όλο και περισσότερο την κατάσταση των γυναικών.

2.4

Η οικιακή βία εξακολουθεί να υφίσταται σε όλον τον κόσμο και πλήττει τις γυναίκες κάθε ηλικίας, κοινωνικής τάξης ή θρησκείας.

2.5

Είναι σημαντικό έτσι να επιβεβαιωθεί η ισότητα των φύλων και η υποστήριξη των γυναικείων δικαιωμάτων ως πρωταρχικός στόχος και μέσο για την επίτευξη δίκαιας ανάπτυξης, καλύτερης ανακατανομής του πλούτου, βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και ενίσχυση των συστημάτων προστασίας των πιο αδύναμων κατηγοριών του πληθυσμού.

3.1

Θεωρούμε σημαντικό να συμμετάσχει η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή με δικό της έγγραφο στην εξελισσόμενη αξιολόγηση της προόδου που έχει επιτευχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο πεδίο της ισότητας των φύλων.

3.2

Υπενθυμίζεται σχετικά ότι η ΕΟΚΕ παρακολούθησε πάντοτε με μεγάλη προσοχή τις δραστηριότητες που αποβλέπουν στην προώθηση του καθεστώτος των γυναικών στην κοινωνία, είτε μέσω πολλών γνωμοδοτήσεων, είτε με την προώθηση διαφόρων πρωτοβουλιών της. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την τέταρτη διάσκεψη των γυναικών (Πεκίνο 1995) και τη συνέχειά της (Πεκίνο +5) παρείχε τη συμβολή της με δύο γνωμοδοτήσεις (EXT/131 και REX/033) στις οποίες επιβεβαίωνε μεταξύ των άλλων τη σημασία της παρουσίας μιας αντιπροσωπείας της ΕΟΚΕ στις εργασίες των Ηνωμένων Εθνών.

3.3

Επιπλέον, σε μια οπτική συνεργασίας με τα Ευρωπαϊκά Όργανα — και πάνω απ' όλα με το Συμβούλιο, το Κοινοβούλιο και την Επιτροπή — η ΕΟΚΕ απέκτησε σημαντικό ρόλο στην παρακολούθηση πολυάριθμων πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αποβλέπουν στη διασφάλιση της ισότητας ανδρών και γυναικών με τις οποίες τα τελευταία χρόνια επιχειρήθηκε να δοθεί απάντηση στις προκλήσεις και στα εμπόδια που προσδιορίστηκαν στο Πεκίνο.

3.4

Στα πλαίσια αυτά θεωρούμε ότι, με την εξέταση της προόδου και των εμποδίων που συναντήθηκαν από την τέταρτη διάσκεψη έως σήμερα, μπορεί να είναι σημαντική η συμβολή της ΕΟΚΕ προκειμένου να καταστεί συστηματική η ενσωμάτωση των γυναικείων προβληματικών σε όλο και περισσότερους τομείς της πολιτικής και της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

3.5

Επιπλέον, ξεκινώντας από την επίγνωση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να διαδραματίσει ρόλο πρωταγωνιστή στο διεθνές πεδίο, αλλά και από τις μεγάλες ευθύνες που συνδέονται μ' αυτό, μέσω του εγγράφου αυτού προτείνουμε να προσδιοριστεί ποια μπορεί να είναι η συμβολή της ΕΕ για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και της προώθησης του ζητήματος των γυναικών στο κόσμο, μέσω των πολιτικών συνεργασίας, ανάπτυξης αλλά και των εμπορικών πολιτικών.

4.1

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το θέμα της ισότητας των φύλων, που είχε ήδη συμπεριληφθεί στη Συνθήκη κωδικοποιήθηκε περαιτέρω με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ με την οποία υιοθετήθηκε η «διπλή προσέγγιση» που παραλληλίζει αφενός την εφαρμογή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου σε όλες τις κοινοτικές πολιτικές και αφετέρου την εφαρμογή ειδικών δράσεων υπέρ των γυναικών. Το ζήτημα όμως των ισοδύναμων ευκαιριών ανδρών και γυναικών έχει ήδη ενσωματωθεί στην πολιτική της οικονομικής συνοχής και αποτελεί πρωταρχικό στόχο των Διαρθρωτικών Ταμείων ήδη από το 1994.

4.2

Η ΕΕ υιοθέτησε μία ολοκληρωμένη προσέγγιση που διαφοροποιεί τα νομοθετικά και τα δημοσιονομικά μέσα αλλά και μια ανοιχτή μέθοδο συντονισμού των κοινωνικών πολιτικών. Μεταξύ των πιο πρόσφατων μέσων που υιοθετήθηκαν για την επίτευξη της ισότητας των φύλων είναι, στο εσωτερικό της ΕΕ, η στρατηγική — πλαίσιο για την ισότητα των φύλων (2001-2005) με τα ετήσια προγράμματα εργασίας και τα Διαρθρωτικά Ταμεία.

4.3

Η στρατηγική — πλαίσιο για την ισότητα των φύλων (2001-2005) τείνει να συντονίσει δραστηριότητες και προγράμματα που προηγουμένως αναπτύσσονταν σε τομεακή βάση, αποδεχόμενη την οπτική της διπλής προσέγγισης του Άμστερνταμ προκειμένου να διασφαλιστεί μεγαλύτερη συνάφεια, μέσω επίσης της κατάρτισης βέβαιων δεικτών και ενός συστήματος αξιολόγησης και διάδοσης των επιτευχθέντων αποτελεσμάτων.

4.4

Οι τομείς παρέμβασης και οι στόχοι, που έτσι κι αλλοιώς αλληλοεξαρτώνται και οι οποίοι προσδιορίστηκαν από τη στρατηγική για την προώθηση της ισότητας των φύλων είναι ουσιαστικά 5: οικονομία (που συνδέεται με την στρατηγική για την απασχόληση και τα Διαρθρωτικά Ταμεία όπως επίσης και με την εφαρμογή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου σε όλες τις πολιτικές που έχουν επιπτώσεις στην κατάσταση των γυναικών στην οικονομική ζωή)· συμμετοχή και εκπροσώπηση (σχετικά με τις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων)· κοινωνικά δικαιώματα (που σχετίζεται με την καθημερινή ζωή και τις ανισότητες που υπάρχουν στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας)· τη ζωή της πολιτείας (που συνδέεται με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, και θέτει ιδιαίτερα έμφαση στη βία και στο λαθρεμπόριο για σεξουαλικούς λόγους)· αλλαγή των ρόλων και των στερεοτύπων (που συνδέεται με το πολιτιστικό σύστημα και τα μαζικά μέσα επικοινωνίας).

4.5

Η ενίσχυση των πολιτικών για την ισότητα των φύλων προωθήθηκε επίσης μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων. Ο κανονισμός για την περίοδο 2000-2006 των Ταμείων προήλθε από προσεκτική και επικριτική ανάλυση των μέτρων υπέρ της ισότητας των ευκαιριών και από τις αδυναμίες τους και κατοχυρώθηκε με τη διπλή προσέγγιση που προβλέπεται από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ. Επιπλέον, τα ΔΤ θεωρούνται — κυρίως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο — θεωρήθηκαν πάντοτε ως το κυριότερο μέσο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση, στους Νέους προσανατολισμούς για την απασχόληση προβλέπεται ότι η ισότητα των φύλων θα πρέπει να έχει οριζόντια διάσταση σε όλους τους στόχους και ότι η ισότητα ανδρών και γυναικών αποτελεί έναν από τους ειδικούς στόχους.

4.6

Μεγάλα βήματα προς τα μπρος έχουν γίνει στο εσωτερικό του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, που συνδέεται κυρίως με τις πολιτικές για την απασχόληση και την επιμόρφωση· οι προσπάθειες στον τομέα αυτό επικεντρώθηκαν κυρίως στη βελτίωση της πρόσβασης, της συμμετοχής και της θέσης των γυναικών στην αγορά εργασίας (άξονας Ε) αλλά και στη δυνατότητα συμβιβασμού της εργασίας με την οικογενειακή ζωή και από την άποψη αυτή υπάρχουν ήδη ενθαρρυντικά παραδείγματα. Με την έννοια αυτή, το ΕΚΤ υιοθέτησε τον ποσοτικό στόχο που προωθήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβώνας, σύμφωνα με τον οποίο: 1) το ποσοστό γυναικείας απασχόλησης θα πρέπει να αυξηθεί από το 51 % (2000) στο 60 %· και από το Συμβούλιο της Βαρκελώνης του 2002 σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει να διασφαλιστεί η προσχολική ενσωμάτωση του 90 % των παιδιών ηλικίας μεταξύ 3 ετών και σχολικής ηλικίας και τουλάχιστον στο 33 % για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών.

4.7

Ωστόσο, φαίνεται ακόμη σποραδικά τα μέτρα που αποβλέπουν στη βελτίωση της ποιότητας εργασίας και της δυνατότητας σταδιοδρομίας, αλλά και ενθάρρυνσης της γυναικείας επιχειρηματικότητας και μείωσης των μισθολογικών αποκλίσεων και τέλος αύξησης της παρουσίας των γυναικών στον τομέα των νέων τεχνολογιών· στο πεδίο του συμβιβασμού ζωής/εργασίας υπήρξαν ορισμένες δράσεις που αποβλέπουν στις υπηρεσίες περίθαλψης των παιδιών, αλλά πολύ λίγες αναφέρονται ρητά στους ηλικιωμένους ή στα εξαρτώμενα μέλη της οικογένειας.

4.8

Η διάσταση του φύλου, παραμένει, αντιθέτως, πολύ ασθενής στα άλλα Ταμεία κυρίως αυτά που σχετίζονται με τη γεωργία και την αλιεία, τομείς στους οποίους κατά παράδοση οι γυναίκες δεν εκπροσωπούνται επαρκώς μολονότι διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στην ανάπτυξή τους. Παραμένουν συνεπώς, βαθιές ανισότητες στα πεδία αυτά και δεν αξιολογείται όσο πρέπει η συμβολή που παρέχουν οι γυναίκες στην κοινότητα, έστω και σε σχέση με τη μεγαλύτερη προστασία του περιβάλλοντος.

4.9

Οι πολιτικές της ΕΕ ενισχύονται και από διάφορες πρωτοβουλίες και προγράμματα ειδικής χρηματοδοτησης· αναφέρουμε για παράδειγμα NOW (απασχόληση) στον τομέα της εργασίας, STOP για την ενίσχυση της συνεργασίας κατά της εμπορίας των γυναικών και των παιδιών, DAPHNE για τη βελτίωση της ενημέρωσης και της προστασίας των θυμάτων της βίας· Women and Science (Πρόγραμμα Πλαίσιο Έρευνας και Ανάπτυξης) στον τομέα των νέων τεχνολογιών. Η στρατηγική — πλαίσιο επιπλέον προτείνει την ενίσχυση της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου στις διάφορες κοινοτικές πρωτοβουλίες, όπως είναι Equal, Interreg, Urban, Leader ή και στον πολιτιστικό τομέα, Leonardo, Socrates, Youth, Culture κλπ.

4.10

Η Έκθεση της Επιτροπής για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών (COM(2004)115) επισημαίνει ότι υφίσταται ήδη στην Ευρωπαϊκή Ένωση αρκετή προωθημένη νομοθεσία στα θέματα αυτά (2), που μεταξύ των άλλων ενισχύεται από εκτεταμένη νομολογία. Προωθείται επίσης και σχέδιο ενιαίας οδηγίας για την εφαρμογή της αρχής για τις ισοδύναμες ευκαιρίες και την ισότητα μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στα θέματα της απασχόλησης, που θα ενοποιήσει και θα συστηματοποιήσει την υφιστάμενη σχετική νομοθεσία.

4.11

Προς την κατεύθυνση αυτή εκφράστηκε επίσης το πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπουργών εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων, οι οποίοι κατά τον προσδιορισμό μιας ενιαίας οδηγίας στα θέματα της ισότητας μεταχείρισης, επισήμαναν ότι τα πεδία στα οποία μπορεί να υπάρξει παρέμβαση είναι κυρίως εκείνο της μισθολογικής ισότητας, των ισοδύναμων ευκαιριών πρόσβασης στην αγορά εργασίας· της ισότητας μεταχείρισης στα συστήματα κοινωνικής προστασίας, την επιμόρφωση και στη δυνατότητα σταδιοδρομίας και στην επιβάρυνση με την απόδειξη, στην περίπτωση διακρίσεων λόγω φύλου.

4.12

Η πρόταση Οδηγίας για την εφαρμογή της αρχής της ισότητας μεταχείρισης για ισότιμη πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες (2003/0265(CNS) εξετάστηκε επίσης και στο εσωτερικό της ΕΟΚΕ (3) (βλέπε γνωμοδότηση), επισημαίνοντας ορισμένα σημαντικά κενά που θα πρέπει να καλυφθούν στο άμεσο μέλλον.

4.13

Επιπλέον, ακριβώς ως αποτέλεσμα της έγκρισης της πλατφόρμας δράσης του Πεκίνου και του Συμβουλίου της Λισσαβώνας έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια τα στατιστικά στοιχεία που σχετίζονται με το φύλο, μέσω επίσης του προσδιορισμού νέων δεικτών (που είναι σχετικοί για παράδειγμα με τις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων, με την αγορά εργασίας και την οικιακή βία) για να επιτραπεί έτσι η πραγματική ανάλυση των προβλημάτων και η παρακολούθηση του αντικτύπου των πολιτικών και των δράσεων που εφαρμόζονται. Στο στατιστικό πεδίο, συνεπώς, έχει ήδη υπάρξει προφανής πρόοδος άρα παραμένουν πολλά να γίνουν ακόμα προκειμένου να επιτραπεί σοβαρή παρακολούθηση των διαφόρων κλάδων. Πράγματι, μόνο η δυνατότητα μελέτης και ανάλυσης των φαινομένων και των διαδικασιών που εξελίσσονται από ποσοτική και ποιοτική σκοπιά μπορεί να προσφέρει την ακριβή διάσταση της προόδου που έχει επιτευχθεί.

4.14

Ακόμα περισσότερο άγνωστοι, αντιθέτως σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και στα εθνικά κράτη, παραμένουν οι απολογισμοί φύλου που θεωρούνται ως η εφαρμογή της ενσωμάτωσης της προβληματικής φύλου στις διαδικασίες προϋπολογισμού. Με την εισαγωγή μιας προοπτικής του φύλου σε όλα τα επίπεδα της διαδικασίας προσδιορισμού των προϋπολογισμών αναγνωρίζεται ότι οι αποφάσεις των διοικητικών παραγόντων δεν είναι ουδέτερες αλλά έχουν διαφορετικές επιπτώσεις σε άνδρες και γυναίκες· με την έννοια αυτή ο προϋπολογισμός φύλου προσδιορίζεται επίσης και ως το μέσο αξιολόγησης του αντικτύπου των πολιτικών, των χρηματοδοτήσεων και της φορολογίας επί των ανδρών και των γυναικών.

4.15

Δυστυχώς, μολονότι οι κοινοτικές πολιτικές υπέρ των γυναικών έχουν ενισχυθεί, χρειάζονται ακόμα θετικές ενέργειες αλλά και μέγιστη δέσμευση των κρατών μελών ως υπεύθυνων παραγόντων για την εφαρμογή αυτών των πολιτικών προκειμένου να επιτευχθούν πραγματικά οι στόχοι που τίθενται.

4.16

Μολονότι το ποσοστό της γυναικείας ανεργίας στην Ευρώπη έχει πράγματι μειωθεί φτάνοντας το 55,6 %, είμαστε ακόμη ωστόσο μακριά σε πολλές χώρες από τα όρια που θεσπίστηκαν από το Συμβούλιο της Λισσαβώνας· πράγματι οι γυναίκες είναι η πλειοψηφία της αδύναμης κατηγορίας των εργαζομένων, της κατηγορίας των επισφαλώς εργαζομένων χωρίς κανένα σύστημα κοινωνικής προστασίας· σε πολλά κράτη παραμένουν ή αυξάνονται επίσης ισχυρές μισθολογικές διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών και ο διαχωρισμός τόσο ο κατακόρυφος όσο και ο οριζόντιος που υφίστανται οι γυναίκες είναι ακόμη μια θλιβερή πραγματικότητα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί ακόμη και στο πεδίο του συμβιβασμού της ζωής με την εργασία, τα μέτρα φαίνεται να επικεντρώνονται μόνο στη φροντίδα των τέκνων ενώ παραμένουν ακόμη ελλειπή τα μέτρα σχετικά με τα άλλα μέλη της οικογένειας που χρειάζονται προστασία· επιπλέον, πολύ λίγα μέτρα έχουν θεσπιστεί για την ενθάρρυνση της γονικής άδειας και για τους εργαζόμενους που είναι πατέρες.

4.17

Επίσης παραμένουν ισχυρές οι ανισότητες στον τομέα της λήψεως αποφάσεων: αρκεί να σκεφτούμε ότι στο εσωτερικό της ΕΕ, το Σώμα των Επιτρόπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελείται από 22 άνδρες και 7 γυναίκες (μόνο το 20 %) ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συγκροτείται από 510 άνδρες και 222 γυναίκες (μόνο το 30 %)· επίσης σε εθνικό επίπεδο η κατάσταση δεν βελτιώνεται: ο μέσος όρος της γυναικείας παρουσίας στα εθνικά κοινοβούλια δεν φτάνει τα 25 %, ενώ στις κυβερνήσεις είναι λίγο περισσότερο από το 20 % (4). Η ΕΟΚΕ καταγράφει χαμηλή γυναικεία παρουσία (επί 317 συμβούλων, μόνο οι 79 είναι γυναίκες, δηλαδή μόνο 25 %).

5.1

Η προβληματική σχετικά με τις ίσες ευκαιρίες μεταξύ ανδρών και γυναικών έχει πλέον εισέλθει πλήρως στις πολιτικές συνεργασίας και ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η Ανακοίνωση της Επιτροπής (COM(95) 423 τελ., 18 Σεπτεμβρίου 1995), που ακολουθήθηκε από ψήφισμα του Συμβουλίου για την ενσωμάτωση των ζητημάτων του φύλου στην αναπτυξιακή συνεργασία (20 Δεκεμβρίου 1995) αποτέλεσαν τη βάση για την έγκριση του πρώτου Κανονισμού το 1998 (ΕΚ n 2836/98 του Συμβουλίου στις 22 Δεκεμβρίου 1998), που ανανεώθηκε για τη διετία 2004-2006. Το νέο κείμενο (CE 806/2004), ενισχύει τους στόχους του, — υποστήριξη στην ενσωμάτωση και υιοθέτηση θετικών μέτρων για την προώθηση των ίσων ευκαιριών ως ουσιαστική συμβολή στη μείωση της φτώχειας στον κόσμο — και προσδιορίζει ως πρωταρχικά τον έλεγχο των πόρων και των υπηρεσιών υπέρ των γυναικών, κυρίως στους τομείς της εκπαίδευσης και της απασχόλησης αλλά και στη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων. Στη συνέχεια συζητείται επίσης η υποστήριξη στις δημόσιες και ιδιωτικές δραστηριότητες που έχουν ως στόχο την ισότητα των φύλων.

5.2

Το Πρόγραμμα Δράσης για την ενσωμάτωση της ισότητας των φύλων στις πολιτικές συνεργασίας της Κοινότητας (2001-2006) (5) προτίθεται να συμβάλει στην κάλυψη της απόκλισης μεταξύ των εξαγγελλόμενων αρχών και της πρακτικής, μέσω συγκεκριμένης στρατηγικής αλλά και προσδιορισμού των πρωταρχικών πεδίων: υποστήριξη στις μακροοικονομικές πολιτικές που συνδέονται με τη μείωση της φτώχειας και στα προγράμματα κοινωνικής ανάπτυξης στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης· ασφάλεια των τροφίμων και βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη· μεταφορές· θεσμική οικοδόμηση ικανοτήτων και ορθή διακυβέρνηση· εμπόριο και ανάπτυξη· συνεργασία και περιφερειακή ολοκλήρωση· υποστήριξη της ενσωμάτωσης των φύλων σε όλα τα σχέδια για τα προγράμματα τόσο σε περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο· χορήγηση μέσων και κατάλληλης επιμόρφωσης στα θέματα της ισότητας των φύλων στο ίδιο το προσωπικό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

5.3

Το έγγραφο προγραμματισμού για την προώθηση της ισότητας των φύλων στην πολιτική συνεργασίας για την περίοδο 2005-2006, έχει προσδιορίσει ως κατά προτεραιότητα πεδία παρέμβασης: την προώθηση θετικής νοοτροπίας όσον αφορά τη συμπεριφορά των εφήβων για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών· την αναγκαιότητα επιμόρφωσης και μεθοδολογικής υποστήριξης στους κυριότερους παράγοντες που δραστηριοποιούνται σχετικά στις χώρες εταίρους.

5.4

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει δράσεις και σχέδια που αποβλέπουν στη βελτίωση της ισότητας των φύλων μέσω της διμερούς και περιφερειακής συνεργασίας με τα δυτικά Βαλκάνια, την Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, την περιοχή της Μεσογείου, την Αφρική, την Καραϊβική και τις χώρες του Ειρηνικού και τέλος την Λατινική Αμερική· άλλες χρηματοδοτήσεις παρέχονται σε μη γεωγραφική αλλά θεματική βάση αλλά θεματική προκειμένου να υλοποιηθούν σχετικές δράσεις στο πεδίο αυτό.

5.5

Κατά την άποψη μας θετική στιγμή για την εξέλιξη των σχέσεων της ΕΕ με τρίτες χώρες μπορεί να θεωρηθεί η συμφωνία του Κοτονού, που υπογράφηκε στις 23 Ιουνίου του 2000 με τις χώρες ΑΚΕ (Αφρική-Καραϊβική-Ειρηνικός). Η συμφωνία, που αποδεικνύει τη σχέση που υπάρχει μεταξύ εμπορικής πολιτικής και ανάπτυξης, εισάγει την κοινωνική διάσταση μέσω επίσης της προώθησης της πλήρους συμμετοχής στις αναπτυξιακές στρατηγικές των μη κρατικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνίας των πολιτών, και θεσπίζει ότι η ισότητα των φύλων αποτελεί ένα από τα εγκάρσια θέματα της συμφωνίας και θα πρέπει για το λόγο αυτό να λαμβάνεται συστηματικά υπόψη (άρθρα 8 και 31). Θεωρούμε άκρως θετικό το γεγονός ότι θεσμοθετείται η συμμετοχή των μη κρατικών παραγόντων στις διάφορες φάσεις του προγραμματισμού των εθνικών στρατηγικών εγγράφων και εκφράζουμε την ελπίδα ότι θα δοθεί ειδική προσοχή στην σχετική ενεργοποίηση των γυναικείων οργανώσεων.

Η συμφωνία, επιπλέον, αποδίδει στην ΕΟΚΕ ρητή εντολή διαβουλεύσεων των ομάδων οικονομικού και κοινωνικού συμφέροντος, θεσμοποιώντας έτσι το ρόλο του προτιμησιακού συζητητή.

5.6

Η πλήρης ενσωμάτωση και η δραστηριοποίηση των γυναικών στις πολιτικές ανάπτυξης αντιπροσωπεύει βεβαίως μια δύσκολη και μακροχρόνια διαδικασία, θεωρούμε ωστόσο σημαντικό να διατηρηθεί πάντοτε σε υψηλό επίπεδο προσοχής σε όλα τα ευρωπαϊκά όργανα προκειμένου αυτά που έχουν εξαγγελθεί στο χαρτί να μετατρέπονται σε συγκεκριμένες δράσεις.

5.7

Από τη σκοπιά αυτή, είναι ουσιαστικό οι κοινοτικές πολιτικές για την οικονομική και κοινωνική συνοχή να προταθούν ως πρότυπο που μπορεί εξαχθεί και στον υπόλοιπο κόσμο ενώ παράλληλα να δεσμευτεί η ΕΕ να προωθήσει και να εφαρμόσει τις αρχές του σε διεθνές επίπεδο μέσω της σχέσεως της με τρίτες χώρες.

5.8

Ένα χρήσιμο μέσο μπορεί βεβαίως να αποτελέσει η ενσωμάτωση ειδικών ρητρών στις εμπορικές συμφωνίες και στις συμφωνίες εργασίας όπως επίσης η υιοθέτηση θετικών μέτρων έναντι των χωρών εκείνων που σέβονται τα δικαιώματα των γυναικών.

5.9

Μολονότι είναι αλήθεια ότι η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου έχει ευνοήσει τη γυναικεία απασχόληση στις αναπτυσσόμενες χώρες, άλλο τόσο είναι αληθινό ότι συχνά τις έχει περιορίσει στην κατηγορία των πρόσκαιρων εργαζομένων χωρίς προσόντα, με λιγότερες αποδοχές και χωρίς οποιοδήποτε σύστημα κοινωνικής προστασίας. Επιπλέον, η φιλελευθεροποίηση των ανταλλαγών συχνά συνοδεύεται από πολιτικές διαρθρωτικής προσαρμογής, που υποδεικνύονται ή επιβάλλονται από διεθνείς οργανισμούς, που λόγω έλλειψης κατάλληλων μηχανισμών κοινωνικής προστασίας δύσκολα μπορούν να τις αντέξουν οι πιο εξασθενημένες κατηγορίες του πληθυσμού, των οποίων οι γυναίκες συχνά αποτελούν την πλειοψηφία.

5.10

Παρόλα αυτά φαίνεται ακόμη χαμηλή η προσοχή που επιδεικνύεται στις πολιτικές, κυρίως τις εμπορικές, στα ζητήματα του φύλου. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι πολιτικές αυτές δεν είναι πράγματι ουδέτερες και ότι αντιθέτως συχνά δημιουργούν το δικό τους αρνητικό αντίκτυπο στις γυναίκες, και τέλος ότι η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας δεν μπορεί να διαχωριστεί από την κοινωνική δικαιοσύνη, θα ήταν χρήσιμο αφενός οι πολιτικές αυτές να διαπραγματεύονται λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη και την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου, από την άλλη ότι θα πρέπει να καθιερωθούν συστήματα παρακολούθησης των αποτελεσμάτων τους τόσο σε μακροοικονομικό όσο και σε μικροοικονομικό επίπεδο.

—

η συμμετοχή στις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων και η γυναικεία εκπροσώπηση παραμένουν χαμηλές τόσο στα ευρωπαϊκά όργανα όσο και στο μεγαλύτερο τμήμα των κρατών μελών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και θα πρέπει να ενθαρρυνθούν σε όλα τα όργανα μέσω επίσης του ενδεχόμενου ενός συστήματος ποσοστώσεων·

—

οι επιμορφωτικές δράσεις που προορίζονται για τη διάδοση της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου θα πρέπει να υλοποιηθούν είτε στα όργανα είτε στα κράτη μέλη, τόσο στους τόπους λήψεως αποφάσεων όσο και στους τόπους εφαρμογής των πολιτικών και των στρατηγικών·

—

στοχοθετημένες μελέτες και αναλύσεις με γνώμονα το φύλο, στατιστικά στοιχεία και ειδικοί δείκτες είναι απαραίτητα για να διευκρινιστούν οι θεματικές και να βελτιωθούν οι πολιτικές και οι στρατηγικές παρέμβασης, αλλά επίσης για πραγματική αξιολόγηση του αντίκτυπου τους· είναι αναγκαίο να συνεχιστεί η παραγωγή ξεχωριστών στρατιστικών δεδομένων και ο προσδιορισμός νέων δεικτών·

—

είναι αναγκαία να εκφραστούν ποσοτικά οι πόροι που προορίζονται για τις θετικές δράσεις υπέρ των γυναικών σε όλα τα ταμεία και τα μέσα χρηματοδότησης της ΕΕ, και στα κράτη μέλη, κυρίως μέσω της ενθάρρυνσης και διάδοσης του προϋπολογισμού βάσει της ισότητας ανδρών και γυναικών·

—

η πιο σημαντική προϋπόθεση είναι ωστόσο η επιβεβαίωση της ισότητας του δικαιώματος πρόσβασης στην εκπαίδευση και την επιμόρφωση, όπως προβλέπεται στο 3ο σημείο των αναπτυξιακών στόχων της Χιλιετίας,

—

σε σχέση με τα Διαρθρωτικά Ταμεία, θα πρέπει να ενισχυθούν οι δράσεις που προορίζονται για τις γυναίκες στους τομείς της γεωργίας (ΕΓΤΠΕ) και της αλιείας (ΧΜΠΑ), συνδέοντάς τες με την προστασία του περιβάλλοντος, άλλο θέμα στο οποίο οι κοινοτικές πολιτικές που συνδέονται με την ισότητα των φύλων είναι σχετικά αδύναμες·

—

θα πρέπει να δοθεί νέα ώθηση στις πολιτικές υπέρ της γυναικείας επιχειρηματικότητας και αύξησης της παρουσίας των γυναικών στους τομείς της νέας τεχνολογίας·

—

πρέπει να ενταθούν οι επιμορφωτικές δράσεις στον τομέα της κοινωνίας της γνώσης προκειμένου αυτή να μην καταστεί ένα νέο πεδίο διακρίσεων και αποκλεισμού των γυναικών αλλά αντιθέτως να μπορέσουν να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων που καθορίστηκαν από την στρατηγική της Λισσαβώνας·

—

γενικότερα, σε σχέση με την αγορά εργασίας θα πρέπει να συνεχιστεί η δράση με ειδικά μέτρα κατά των διακρίσεων εγκάρσιου και οριζόντιου χαρακτήρα για την άρση όλων εκείνων των εμποδίων που παρεμποδίζουν την επίτευξη της πραγματικής ισότητας μέσω του προσδιορισμού ειδικών και ποσοτικά εκφρασμένων στόχων εκ μέρους των κρατών μελών σε συμφωνία με τους κοινωνικούς εταίρους· κυρίως σε ό,τι αφορά τις μισθολογικές διακρίσεις, τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν να εφαρμόζουν την πολυμερή προσέγγιση, που προβλέπεται από τις κατευθυντήριες αρχές του Συμβουλίου για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών (6), που περιλαμβάνει την επιμόρφωση και την παιδεία, την ταξινόμηση του τύπου εργασίας, τα μισθολογικά συστήματα, τα πολιτιστικά στερεότυπα ως θεμελιώδεις διαστάσεις του προβλήματος·

—

στα μέτρα που αποβλέπουν στο συμβιβασμό της εργατικής και οικογενειακής ζωής θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στην προστασία των ηλικιωμένων μελών της οικογένειας, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τη γήρανση του πληθυσμού, χωρίς βεβαίως να μειωθεί το επίπεδο φροντίδας του παιδικού τομέα·

—

για να διευκολυνθούν οι ισότιμες ευκαιρίες ανδρών και γυναικών θα πρέπει να ενθαρρυνθούν και βελτιωθούν οι επενδύσεις στις δημόσιες υπηρεσίες ειδικότερα στους τομείς της σχολικής και πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, της υγείας και της περίθαλψης·

—

ενίσχυση, επίσης στο εσωτερικό των κρατών μελών, των πολιτικών για τη μετανάστευση και την ενσωμάτωση των γυναικών μεταναστών, και των μέτρων που προορίζονται για τις γυναίκες θύματα των συγκρούσεων, διακρίσεων και βίας στις χώρες προέλευσης·

—

καταπολέμηση του εμπορίου γυναικών και βρεφών·

—

σε σχέση με τις αναπτυξιακές και εμπορικές πολιτικές είναι αναγκαίο να συνεχιστεί η ενίσχυση της συμμετοχικής προσέγγισης της κοινωνίας γενικότερα και του ρόλου των γυναικών ειδικότερα, με πλήρη ενεργοποίηση των γυναικείων ομάδων συμφερόντων στη διατύπωση των πολιτικών ανάπτυξης και στο προσδιορισμό των εθνικών εγγράφων στρατηγικής στις αντίστοιχες χώρες μέσω κυρίως της αύξησης ειδικών χρηματοδοτήσεων για τις γυναίκες, ούτως ώστε να ενισχυθούν σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο·

—

παρακολούθηση των επιπτώσεων των εμπορικών συμφωνιών και των αναπτυξιακών πολιτικών και στο μικροοικονομικό επίπεδο, προβλέποντας ειδικές αναλύσεις του αντικτύπου που έχουν αυτές οι συμφωνίες στις συνθήκες ζωής των πιο αδύναμων κατηγοριών και λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές λόγω φύλου·

—

αξιολόγηση του ρόλου της Επιτροπής και των αντιπροσωπειών προκειμένου να ασκηθεί μια ορισμένη επίδραση με στόχο την επιβεβαίωση του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων και συνεπώς και των δικαιωμάτων των γυναικών όπου αυτά παραβιάζονται·

—

οι αντιπροσωπείες θα πρέπει να έχουν ειδικές ευθύνες για την προώθηση της ενσωμάτωσης του φύλου·

—

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να ασκήσει όλη την επιρροή της προκειμένου ο μεγαλύτερος αριθμός των κρατών να επικυρώσει και να θέσει σε εφαρμογή όλες τις διεθνείς συνθήκες που έχουν θετικό αντίκτυπο στη γυναικεία κατάσταση και ειδικότερα τη διεθνή σύμβαση κατά των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών και το πρόσθετο πρωτόκολλο και τέλος για την άρση των επιφυλάξεων από τα κράτη που την έχουν ήδη υπογράψει.

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/52

1.1

Το Πράσινο Βιβλίο σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της άμυνας (COM(2004) 608 τελικό) αποτελεί μία από τις δράσεις που προβλέπονται στην ανακοίνωση «Για να χαραχθεί μία πολιτική της ΕΕ στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού», η οποία εκδόθηκε στις 11 Μαρτίου 2003 και για την οποία γνωμοδότησε η ΕΟΚΕ το Σεπτέμβριο του 2003 (1).

1.2

Η «Ευρωπαϊκή Αγορά Αμυντικού Εξοπλισμού» αποτελεί στην πραγματικότητα ένα και μόνο τμήμα της εσωτερικής αγοράς που καλύπτει ένα ειδικό τομέα. Σκοπός του Πράσινου Βιβλίου είναι να συμβάλει στην σταδιακή δημιουργία μίας πιο διαφανούς και ανοικτής για όλα τα κράτη μέλη ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού, που θα σέβεται τις ιδιαιτερότητες του τομέα αυτού. Έτσι θα δημιουργηθεί μία ισχυρότερη και ανταγωνιστικότερη αμυντική βιομηχανία, θα υπάρξει αυξημένη αποτελεσματικότητα ως προς το κόστος και θα υποστηριχθεί η ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ένωσης όσον αφορά την ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας (ΕΠΑΑ), στο πλαίσιο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής για την ασφάλεια.

1.3

Στις 12 Ιουλίου 2004 το Συμβούλιο αποφάσισε τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (ΕΟΑ) σκοπός του οποίου είναι να «στηρίξει τις προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη μέλη για να βελτιώσουν τις ευρωπαϊκές αμυντικές δυνατότητες όσον αφορά τη διαχείριση κρίσεων και να στηρίξει την ΕΠΑΑ τόσο στην παρούσα μορφή της όσο και για την μελλοντική της ανάπτυξη». Ο ΕΟΑ έχει αρχίσει να λειτουργεί. Οι αρμοδιότητες του ΕΟΑ (2) αποβλέπουν στην βελτίωση της αμυντικής αποδοτικότητας της Ευρώπης καθώς προωθούν την συνοχή αντί του τρέχοντος κατακερματισμού.

1.4

Η έννοια της «αμυντικής αποδοτικότητας» συνεπάγεται ότι εξασφαλίζεται η διαθεσιμότητα των ικανοτήτων που απαιτούνται για την εκτέλεση των προβλεπόμενων έργων και στηρίζεται στη θεωρία της αποτελεσματικότητας ως προς το κόστος. Συνεπώς διασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή διαλειτουργικότητα. Επί του παρόντος, τα 25 κράτη μέλη δαπανούν από κοινού 160 δις ευρώ περίπου ετησίως για την άμυνα, εκ των οποίων το 20 % διοχετεύεται στις διαδικασίες δημοσίων συμβάσεων εξοπλισμού (συμπεριλαμβανομένης της έρευνας και ανάπτυξης, της απόκτησης και στήριξης) (3).

2.1

Τα θέματα που εξετάζονται στο παρόν Πράσινο Βιβλίο αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να πραγματοποιηθούν βελτιώσεις όσον αφορά το σύστημα δημόσιων συμβάσεων στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού στα 25 κράτη μέλη. Είναι φανερό ότι θα υπάρξει σημαντική πρόοδος μόνο όταν καταστούν σαφή τα υπόλοιπα στοιχεία της έννοιας «αμυντική αποδοτικότητα» (βλ. σημείο 1.4) (4). Η εν λόγω βιομηχανία έχει ιδιαίτερη ανάγκη από σαφή καθοδήγηση, εναρμονισμένες απαιτήσεις και συνέχεια. Η ΕΟΚΕ ωστόσο επικροτεί την εν λόγω πρωτοβουλία δεδομένου ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ένα τμήμα της διαδικασίας που αποβλέπει στην εδραίωση μίας πιο βιώσιμης ΕΠΑΑ σε μία διαφανή και ανταγωνιστική αγορά.

2.2

Επικροτείται επίσης ο πρωταρχικός ρόλος που αποδίδεται στον ΕΟΑ. Θα υπάρξει ανάγκη σαφούς συμφωνίας σχετικά με τους αντίστοιχους ρόλους του ΕΟΑ και άλλων όσοι εμπλέκονται σήμερα στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού (5) και η ΕΟΚΕ αναμένει ότι θα ελαττωθεί βαθμιαία η διαφορά των χωριστών ρόλων τους. Ωστόσο, θα πρέπει να μελετηθούν πριν οιαδήποτε αλλαγή, τα διδάγματα που προέκυψαν από την περίπτωση του οργανισμού μικτής συνεργασίας εξοπλισμού (OCCAR) (6) (που ασχολείται με τα τρέχοντα προγράμματα διαχείρισης συμπεριλαμβανομένου και του καίριου ζητήματος της συμβατικής νομοθεσίας).

2.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι αναγνωρίζεται ότι τα σημεία αφετηρίας (και οι εφαρμοζόμενες διαδικασίες) κάθε κράτους μέλους όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της άμυνας διαφέρουν πολύ μεταξύ τους και ότι οι προβλεπόμενες αλλαγές θα ακολουθήσουν διαφορετικούς ρυθμούς. Συμφωνεί ότι θα βοηθούσε η δημιουργία μίας κοινότερης βάσης όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της άμυνας, πράγμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί σχετικά γρήγορα εφόσον συμφωνήσουν και συνεργαστούν όλα τα κράτη μέλη.

2.4

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι απαιτείται η μείωση του κατακερματισμού της αγοράς αμυντικού εξοπλισμού και η αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της διαφάνειάς της ως προϋποθέσεων για την διατήρηση και ενίσχυση μίας βιώσιμης αμυντικής βιομηχανίας της Ένωσης και για την εξασφάλιση μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας ως προς το κόστος αναφορικά με την προμήθεια και διαχείριση των κατάλληλων αμυντικών δυνατοτήτων.

2.5

Η ανάλυση των ιδιαίτερων πτυχών της αγοράς αμυντικού εξοπλισμού που δίδεται στο σημείο 2 του Πράσινου Βιβλίου αποτελεί μία καλή βάση για την επισκόπηση της αγοράς και υποδεικνύει ορισμένες από τις δυσκολίες που προκύπτουν.

2.6

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι η οιαδήποτε αναδιάρθρωση των αμυντικών βιομηχανιών πρέπει καταρχάς να αφορά τις συγκεκριμένες βιομηχανίες και να λαμβάνει υπόψη την πραγματικότητα της αγοράς (7). Άλλωστε οι περισσότερες από τις σημαντικές επιχειρήσεις είναι διακρατικές, έστω και αν οι πελάτες τους είναι εθνικοί. Επιπλέον, τα κράτη μέλη διαθέτουν διαφορετικές βιομηχανικές στρατηγικές, εκ των οποίων οι αμυντικές βιομηχανίες αποτελούν μόνο ένα τμήμα τους.

2.7

Η βιομηχανία τόσο στον αμυντικό τομέα όσο και αλλού πρέπει να αποφύγει την υιοθέτηση πολλών ρυθμιστικών διαδικασιών, προκειμένου να λειτουργεί αποτελεσματικά και να εξασφαλίσει αποτελεσματικά ως προς το κόστος οικονομικά αποτελέσματα.

3.1

Είναι απαραίτητο να διευκρινισθεί με ακρίβεια ποια τμήματα της διαδικασίας δημόσιων συμβάσεων αμυντικού εξοπλισμού πρόκειται να καλυφθούν από τους σχετικούς κανόνες. Εκτός από την απόκτηση του εξοπλισμού θα πρέπει να εξετασθούν επίσης και οι πτυχές της έρευνας και ανάπτυξης, της συντήρησης και της επισκευής, της τροποποίησης και της κατάρτισης που περιλαμβάνονται στο κόστος της «κυριότητας». Πρόκειται για πτυχές του θέματος που συνεπάγονται πολύ μεγαλύτερο κόστος συν τω χρόνω από την απόκτηση.

3.2.1

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι εξαιρέσεις προς τους κανόνες της ΕΕ που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 296 της Συνθήκης ΕΚ πρέπει να εξακολουθήσουν να ισχύουν ούτως ώστε τα κράτη μέλη να έχουν το δικαίωμα παρέκκλισης για την προστασία των ουσιωδών συμφερόντων της ασφαλείας τους.

3.2.2

Η Επιτροπή πρέπει να παράσχει ενδείξεις ως προς την αξία των εξοπλισμών για την οποία χρησιμοποιήθηκε το δικαίωμα της εξαίρεσης για περίοδο 5 χρόνων (ως ποσοστό του συνολικού ποσού που δαπανήθηκε για αμυντικό εξοπλισμό στην ΕΕ). Θα πρέπει συνεπώς να παρασχεθούν στοιχεία αναφοράς για να διευκολυνθεί η διαδικασία μετρήσεως.

3.2.3

Το πρόβλημα είναι ότι η χρήση της παρεκκλίσεως έχει καταστεί για ορισμένα κράτη μέλη ο κανόνας μάλλον παρά η εξαίρεση πράγμα το οποίο αντιτίθεται πλήρως με την ενιαία αγορά. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άποψη της Επιτροπής ότι η κατάσταση αυτή πρέπει να αλλάξει. Η πρόκληση θα είναι να χρησιμοποιείται το άρθρο 296 σύμφωνα με τις αποφάσεις που λήφθηκαν για παλαιές περιπτώσεις (8) και ταυτόχρονα να διατηρείται η δυνατότητά του ως παρέκκλισης από τους κανόνες που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να είναι έτοιμα να αιτιολογήσουν (νομικώς εάν παραστεί ανάγκη) τις παρεκκλίσεις στις οποίες προβαίνουν. Στη συζήτηση θα πρέπει να τονιστούν τα οφέλη που απορρέουν από το μεγαλύτερο ανταγωνισμό και τη μεγαλύτερη διαφάνεια.

3.2.4

Ο κατάλογος των προϊόντων που παρήχθησαν το 1958 βάσει του άρθρου 296.2 που προτείνει το πεδίο εφαρμογής του άρρθου 296.1 δεν είναι λειτουργικός και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα έχει πραγματική αξία ως επωφελής τρόπος εξασφάλισης της κανονικής χρήσης της παρέκκλισης για λόγους ασφαλείας. Κάθε περίπτωση πρέπει να αντιμετωπίζεται κατά την αξία της, διότι ακόμη και ο βασικός εξοπλισμός (9) θα εμπίπτει στις διατάξεις περί παρεκκλίσεων σε ορισμένες περιπτώσεις. Επιπλέον, οι κατάλογοι είναι απίθανο να συμβαδίζουν πλέον με τις νέες εξελίξεις.

3.2.5

Είναι φανερό λοιπόν ότι δεν είναι εύκολη η επίλυση του προβλήματος προσδιορισμού ποιοι εξοπλισμοί και ποιες συναφείς υπηρεσίες θα καλύπτονται από τις διατάξεις του άρθρου 296. Ως πρώτο βήμα, είναι απαραίτητο να διασαφηνισθεί το ισχύον νομικό πλαίσιο της ΕΕ μέσω μίας «ερμηνευτικής ανακοίνωσης» ούτως ώστε να βελτιωθεί η κατανόηση και να διευκολυνθεί η καλύτερη και συνεκτικότερη εφαρμογή του.

3.2.6

Όπως οι δημόσιες συμβάσεις μία παρόμοια ανακοίνωση θα έχει επιπτώσεις σε διάφορες άλλες πτυχές: μεταξύ αυτών είναι οι κρατικές ενισχύσεις και, ενδεχομένως, οι κοινωφελείς υπηρεσίες που πρέπει να ληφθούν υπόψη.

3.2.7

Πιστεύουμε ότι «η κατόπιν διαπραγματεύσεως διαδικασία» με προγενέστερη γνωστοποίηση είναι κατάλληλη για τις ειδικές ανάγκες του αμυντικού εξοπλισμού όπου οι «ανοικτές» και οι «περιορισμένες» μέθοδοι δεν είναι κατάλληλες. Ωστόσο, η άποψη αυτή πρέπει να επανεξεταστεί με βάση την πείρα που αποκτήθηκε από τη λειτουργία με την «ερμηνευτική ανακοίνωση».

3.2.8

Επικρατεί η αντίληψη ότι μία ανακοίνωση μόνο ως ενδιάμεσο μέσο μπορεί να έχει αξία έως ότου καταρτιστεί μία ειδική οδηγία (ή άλλο ειδικό νομικό μέσο). Η άποψη της ΕΟΚΕ είναι ότι πρώτα πρέπει να καταρτιστεί και να συμφωνηθεί η εν λόγω «ερμηνευτική ανακοίνωση» και έπειτα, υπό το πρίσμα των αποτελεσμάτων της, να εξεταστεί κατά πόσον είναι απαραίτητο ένα νομοθετικό μέσο. Η ΕΟΚΕ ζητεί να επισπευσθεί η έκδοση της ανακοίνωσης.

3.2.9

Υπάρχει μία ακόμη πιθανότητα, που δεν αναφέρεται στο Πράσινο βιβλίο, να καθιερωθεί ένας «κώδικας συμπεριφοράς» για τα κράτη μέλη που συμμετέχουν σαν ένας άλλος τρόπος για την καθιέρωση της Ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού. Εφόσον ο τομέας αυτός δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, τούτο θα μπορούσε να εξεταστεί χρησιμοποιώντας μάλιστα τον ευρωπαϊκό οργανισμό άμυνας ως διαμεσολαβητή. Επειδή ο έλεγχος και η επιβολή ενός παρόμοιου κώδικα μπορεί να αποδειχτούν δυσχερείς θα πρέπει να εξακολουθήσουν να περιλαμβάνονται οι πτυχές της εσωτερικής αγοράς.

3.3.1

Δεν πείθει το επιχείρημα ότι χρειάζεται να εξετασθεί περαιτέρω το σύστημα και το σχήμα των προσκλήσεων υποβολής προσφορών. Εφόσον ο αμυντικός εξοπλισμός αντιμετωπίζεται ως ένα άλλο τμήμα της εσωτερικής αγοράς τότε (μολονότι παρέχει μεγαλύτερες δυνατότητες παρεκκλίσεων), θα αντιμετωπισθεί κατά πάσα πιθανότητα κατά τον ίδιο τρόπο με τις λοιπές προσκλήσεις υποβολής προσφορών. Πράγμα που συνεπάγεται διάφορα συστήματα και προβλήματα, όπως το πρόβλημα της γλώσσας, που συναντώνται και αλλού. Τα επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ ενός συγκεντρωτικού συστήματος δημοσιεύσεως είναι αδύναμα.

3.3.2

Οι πιθανοί προβληματικοί τομείς αφορούν τον εμπιστευτικό χαρακτήρα και τα αντισταθμιστικά οφέλη που θα προκύψουν για τον αμυντικό εξοπλισμό παρά για άλλους εξοπλισμούς και υπηρεσίες και για την ασφάλεια εφοδιασμού, όπου θα είναι πολύ δύσκολο να αντικατασταθούν οι προμηθευτές ή οι συμβαλλόμενοι μετά την υπογραφή της σύμβασης. Πρόκειται για τομείς την ευθύνη των οποίων φέρουν τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη, μολονότι θα βοηθούσε ένας γενικότερος οδηγός της Επιτροπής.

3.4.1

Είναι συχνά δύσκολο στα πλαίσια της σημερινής βιομηχανίας να ταξινομηθούν οι επιχειρήσεις ως «κατασκευάστριες εξοπλισμού αμύνης». Μεγάλο μέρος του εξοπλισμού θεωρείται σήμερα ότι είναι «διττής χρήσεως» και το σχετικό ποσοστό αυξάνεται. Πράγμα το οποίο είναι θετικό από πολλές απόψεις: επί παραδείγματι, οι οικονομίες κλίμακος μπορούν να οδηγήσουν σε περισσότερο ανταγωνιστικές τιμές και μπορεί ευκολότερα να διασφαλιστεί η ασφάλεια εφοδιασμού.

3.4.2

Επίσης, οι προσπάθειες που καταβάλλονται στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης για τον εν λόγω εξοπλισμό έχουν αξία και για άλλους (πολιτικούς) σκοπούς. Κατά συνέπεια, οι πόροι που διοχετεύονται στον τομέα της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης για την άμυνα δεν πρέπει να υποβληθούν σ' ένα υπερβολικά άκαμπτο καθεστώς.

3.4.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι υπολείπονται να γίνουν πολλά ακόμη προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η αξία του συντονισμού και της επικέντρωσης που απαιτούνται για τον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού όπως έχουμε επισημάνει σε προγενέστερη εργασία μας για τον αμυντικό εξοπλισμό (10).

3.5.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την σύσταση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας και αναγνωρίζει ότι μπορεί να διαδραματίσει πρωταρχικό ρόλο στον τομέα των αμυντικών εξοπλισμών. Σημειώνει, όμως, ότι δεν διαθέτει ακόμα όλους τους πόρους όσοι απαιτούνται για την εκπλήρωση των καθηκόντων του.

3.5.2

Ο ΕΟΑ πρέπει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου το δόγμα και οι δυνατότητες της ΕΕ να αντικαταστήσουν τον ρόλο του ΝΑΤΟ, μεγιστοποιώντας την διαλειτουργικότητα και ελαχιστοποιώντας τις διαφορές. Δεν είναι ακόμα σαφές κατά πόσον ο ΕΟΑ θα επιφέρει προστιθέμενη αξία συμμετέχοντας άμεσα στις δημόσιες συμβάσεις, ωστόσο η εμπειρογνωμοσύνη του στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού του εξασφαλίζει μία καλή θέση για να προτείνει την καλύτερη εναρμόνιση των εθνικών κανόνων.

3.5.3

Θα πρέπει επίσης να επιδιωχθεί συμφωνία όσον αφορά τις δημοσιονομικές πτυχές της συνεργασίας για τον εξοπλισμό όπου κρίνεται απαραίτητο. Ο τομέας όπου ενδέχεται να προκύψουν σημαντικές δυσκολίες είναι η από κοινού ανάληψη των δαπανών και οφελών από την έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη σε τομείς που συνδέονται με την άμυνα και ο διαχωρισμός μεταξύ άμυνας και γενικότερων πτυχών του ζητήματος.

3.5.4

Ο ΕΟΑ θα συμβάλει επίσης στην προσέγγιση των εθνικών συστημάτων αδειοδότησης προκειμένου για την μεταφορά αμυντικών εξοπλισμών μεταξύ των κρατών μελών. Επί του παρόντος, οι εθνικές διαδικασίες διαφέρουν μεταξύ τους και είναι επαχθείς. Θα συμβάλει επίσης και στην συμφωνία για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι συμφωνίες για τα αντισταθμιστικά οφέλη, δεδομένου ότι θα παραμείνουν στοιχείο των δημόσιων συμβάσεων στο μέλλον.

3.5.5

Ο ΕΟΑ θα μπορούσε να καταλήξει σε ορισμένες συμφωνίες για τις εθνικές βιομηχανικές πολιτικές όσον αφορά τον τομέα των εξοπλισμών για την άμυνα και για τον ορισμό των στοιχείων που αποτελούν «στρατηγικούς εξοπλισμούς» τους οποίους η Ευρωπαϊκή Ένωση θα επιθυμούσε να παράγει προκειμένου να μειωθεί η εξάρτησή της από τρίτες χώρες. Αυτό θα είχε πολύ μεγάλη αξία.

3.5.6

Ο ΕΟΑ μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να εξετάσουν παρόμοιες καινοτόμους μεθόδους απόκτησης όπως η συγκέντρωση, η χρηματοδοτική μίσθωση (leasing) και η ειδίκευση για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες όσον αφορά τις δυνατότητες.

3.5.7

Δεδομένου ότι η ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας (ΕΠΑΑ) θα καταστεί αποτελεσματική μόνο εάν τα κράτη μέλη επιδείξουν την απαιτούμενη ισχυρή πολιτική βούληση για την παροχή και διατήρηση των αναγκαίων δυνατοτήτων για την εκπλήρωση των καθηκόντων της ΕΕ, ο ΕΟΑ πρέπει να ενθαρρύνει επίσης τα κράτη μέλη προς την κατεύθυνση αυτή.

4.1

Ο εξοπλισμός για την άμυνα είναι μόνο μία προϋπόθεση για μία βιώσιμη «αμυντική αποδοτικότητα». Προκειμένου η βιομηχανία να διαδραματίσει πλήρως το ρόλο της χρειάζεται σαφής καθοδήγηση, εναρμονισμένες απαιτήσεις και συνέχεια. Επιβάλεται, επίσης, να αναλάβει την ευθύνη της απαραίτητης αναδιοργάνωσης. Χρειάζεται επίσης να αποφευχθεί η υιοθέτηση υπερβολικά επαχθών ρυθμιστικών διαδικασιών για τη βιομηχανία.

4.2

Πρέπει να διασαφηνισθεί με μεγάλη ακρίβεια ποια σκέλη της διαδικασίας δημόσιων συμβάσεων για εξοπλισμό αμύνης θα καλύπτονται από τους σχετικούς κανόνες.

4.3

Το άρθρο 296 της Συνθήκης θα εξακολουθήσει να ισχύει. Για να αποφευχθεί η υπερβολική χρήση του άρθρου αυτού, η Επιτροπή πρέπει να προβεί σε αξιολογική κρίση εξετάζοντας την τρέχουσα αποδοτικότητα. Δεν είναι δυνατόν να διατηρηθεί κανένας κατάλογος εξοπλισμών και διαδικασιών για τον οποίο θα εφαρμόζεται το άρθρο 296.

4.4

Ως πρώτο βήμα, η Επιτροπή θα πρέπει να δημοσιεύσει το συντομότερο δυνατό μία «ερμηνευτική ανακοίνωση» σχετικά με το άρθρο 296. Μόνο υπό το πρίσμα της πείρας που θα αποκτηθεί με αυτή την ανακοίνωση θα αποφασιστεί εάν απαιτείται και υιοθέτηση σχετικού νομικού μέσου.

4.5

Η «διττή χρήση» του εξοπλισμού καθίσταται ολοένα και πιο κοινή και η τάση αυτή είναι θετική, λόγω των δυνατοτήτων των εφαρμογών της πολεμικής τεχνολογίας για εμπορική χρήση.

4.6

Επικροτείται ο σημαντικός ρόλος που προβλέπεται για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας (ΕΟΑ). Πρέπει να διασαφηνιστεί τώρα τι ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν οι εμπλεκόμενοι οργανισμοί.

4.7

Μεταξύ των σημαντικών ρόλων του ΕΟΑ στον τομέα αυτό είναι και οι εξής:

8.9.2005   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 221/56

1.1

Η παρούσα πρόταση για την τροποποίηση της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την ανάπτυξη των κοινοτικών σιδηροδρόμων αποτελεί τμήμα της επονομαζόμενης τρίτης δέσμης μέτρων για τους σιδηροδρόμους, η οποία εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 3 Μαρτίου 2004. Άλλα στοιχεία είναι τα ακόλουθα:

καθώς και

1.2

Η επονομαζόμενη πρώτη δέσμη μέτρων για τους σιδηροδρόμους (που αποκαλείται επίσης και δέσμη μέτρων για τις υποδομές) τέθηκε σε ισχύ στις 15 Μαρτίου 2001 και έπρεπε να έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία έως τις 15 Μαρτίου 2003. Περιέχει δε τα ακόλουθα στοιχεία:

1.3

Τον Οκτώβριο του 2003, Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά 9 κρατών μελών υποστηρίζοντας ότι δεν είχαν ενσωματώσει τις διατάξεις της πρώτης δέσμης μέτρων για τους σιδηροδρόμους στη νομοθεσία τους. Το Μάιο του 2004 υπήρχαν ακόμη πέντε κράτη μέλη τα οποία δεν είχαν ενσωματώσει στη νομοθεσία τους τις διατάξεις, ενώ δύο άλλα το είχαν κάνει μόνο εν μέρει.

1.4

Η επονομαζόμενη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηρόδρομους δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 30 Απριλίου 2004 και πρέπει να ενσωματωθεί στις εθνικές νομοθεσίες έως τις 30 Απριλίου του 2006. Τα στοιχεία που περιλαμβάνει είναι τα ακόλουθα:

1.5

Με την πρώτη και τη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηρόδρομους θεσπίστηκε η νομική βάση για τη δημιουργία μιας εσωτερικής αγοράς για τις σιδηροδρομικές μεταφορές εμπορευμάτων. Τα μέτρα καλύπτουν την πρόσβαση στην αγορά, την χορήγηση αδειών και πιστοποιητικών ασφαλείας για τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις, την πρόσβαση στις υποδομές και τον υπολογισμό των τελών χρήσης, τη δημιουργία ενός νομοθετικού περιγράμματος για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων καθώς και τη μέριμνα για την δημιουργία ενός από τεχνική άποψη διαλειτουργικού σιδηροδρομικού συστήματος.

1.6

Όπως τόνισε η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότηση που εξέδωσε για τη δεύτερη δέσμη μέτρων για τους σιδηρόδρομους (8), αυτό το νέο νομοθετικό πλαίσιο απαιτεί την πλήρη οργανωτική αναδιάρθρωση του τομέα με τη δημιουργία νέων φορέων και τον ορισμό νέων αρμοδιοτήτων.

1.7

Στην ίδια γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι είναι αναγκαία η θέσπιση ευρωπαϊκών κοινωνικών διατάξεων. Εν τω μεταξύ, οι κοινωνικοί εταίροι του κλάδου, η Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Σιδηροδρόμων (ΟΕΣ) και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Μεταφορέων του κλάδου (ΕΟΜ) υπέγραψαν στις 17 Ιανουαρίου 2004 δύο ευρωπαϊκές συμφωνίες. Πρόκειται συγκεκριμένα για τα εξής:

1.8

Στα πλαίσια της τρίτης δέσμης μέτρων για τους σιδηρόδρομους, η Επιτροπή υποβάλλει πρόταση οδηγίας για την πιστοποίηση του σιδηροδρομικού προσωπικού, η οποία τίθεται σε ισχύ το 2010, αντιστοίχως το 2015.

1.9

Με την νέα πρόταση για την τροποποίηση της οδηγίας 91/440/ΕΟΚ, η Επιτροπή συνεχίζει την προσπάθεια για την υλοποίηση του στόχου της σταδιακής απελευθέρωσης του κλάδου των σιδηροδρόμων.

2.1

Η Επιτροπή προτείνει την ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά των διεθνών σιδηροδρομικών μεταφορών επιβατών από την 1 Ιανουαρίου 2010. Η πρόταση καλύπτει και το καμποτάζ, δηλαδή την παραλαβή και την αποβίβαση επιβατών σε σταθμούς σε όλη τη διαδρομή. Ταυτόχρονα πρέπει να καταργηθεί η διάταξη για την ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά για διεθνή συγκροτήματα.