Αποφάσεις σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας: διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση (Βρυξέλλες ΙΙα)

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ;

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003, γνωστός και ως κανονισμός «Βρυξέλλες ΙΙα», αποτελεί μια ενιαία νομική πράξη που επιδιώκει να βοηθήσει διεθνή ζευγάρια να επιλύουν, όταν εμπλέκονται περισσότερες από μία χώρες, διαφορές όσον αφορά το διαζύγιο και την επιμέλεια των παιδιών τους.

Καθορίζει:

• κανόνες που ορίζουν ποιο δικαστήριο είναι αρμόδιο να επιληφθεί των γαμικών διαφορών και των διαφορών γονικής μέριμνας σε υποθέσεις όπου εμπλέκονται περισσότερες της μίας χώρες·
• κανόνες για την ευκολότερη αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων που εκδίδονται από ένα κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε άλλο κράτος μέλος·
• διαδικασία για διακανονισμό υποθέσεων στις οποίες ένας γονέας απάγει παιδί από ένα κράτος μέλος και το μεταφέρει σε άλλο.

Ο κανονισμός δεν αφορά ζητήματα ουσίας του οικογενειακού δικαίου. Για αυτά μεριμνούν τα εκάστοτε κράτη μέλη.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Ο κανονισμός εφαρμόζεται σε υποθέσεις αστικού δικαίου οι οποίες εμπλέκουν περισσότερες της μίας χώρες και σχετίζονται με:

• διαζύγιο
• δικαστικό χωρισμό
• την ακύρωση ενός γάμου·
• οποιοδήποτε θέμα γονικής μέριμνας (όπως την επιμέλεια και τα δικαιώματα επικοινωνίας).

Ένας από τους βασικούς στόχους του κανονισμού είναι η προάσπιση του δικαιώματος των παιδιών να έχουν προσωπική επικοινωνία με αμφότερους τους γονείς, ακόμη και εάν αυτοί έχουν χωρίσει ή ζουν σε διαφορετικά κράτη μέλη.

Ο κανονισμός δεν εφαρμόζεται σε υποθέσεις που αφορούν:

• τους λόγους του διαζυγίου ή το εφαρμοστέο δίκαιο σε υποθέσεις διαζυγίου·
• ζητήματα που σχετίζονται με το διαζύγιο όπως η διατροφή·
• την αναγνώριση και την προσβολή της πατρότητας·
• αποφάσεις υιοθεσίας και τα σχετικά προπαρασκευαστικά μέτρα·
• την ακύρωση και την ανάκληση της υιοθεσίας·
• το επώνυμο και το όνομα του παιδιού·
• την ανεξαρτησία των παιδιών από τους γονείς ή τους κηδεμόνες τους·
• το εμπίστευμα και την κληρονομιά·
• τα μέτρα που λαμβάνονται ως αποτέλεσμα ποινικών αδικημάτων που διαπράχθηκαν από παιδιά.

Γαμικές διαφορές

Δεν υπάρχει γενικός κανόνας για τη διεθνή δικαιοδοσία σε γαμικές διαφορές. Για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους του οποίου τα δικαστήρια έχουν δικαίωμα να επιληφθούν μιας υπόθεσης, ο κανονισμός ορίζει επτά εναλλακτικούς τρόπους καθορισμού της αρμοδιότητας, βάσει της εθνικότητας των συζύγων ή του τόπου όπου αυτοί έχουν κανονικά τη διαμονή τους.

Γονική μέριμνα

Εφαρμόζεται στα ακόλουθα:

• το δικαίωμα επιμέλειας και το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας·
• την επιτροπεία, την κηδεμονία και ανάλογες νομικές ρυθμίσεις·
• τον διορισμό και τα καθήκοντα προσώπων ή οργανώσεων στα οποία ανατίθεται η επιμέλεια του παιδιού ή η διοίκηση της περιουσίας του παιδιού, η εκπροσώπησή του ή η φροντίδα του·
• την τοποθέτηση του παιδιού σε ανάδοχη οικογένεια ή σε ίδρυμα·
• τα μέτρα προστασίας του παιδιού που συνδέονται με τη διοίκηση, τη συντήρηση ή τη διάθεση της περιουσίας του.

Γενικώς, αυτά τα μέτρα εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των δικαστηρίων του κράτους μέλους όπου το παιδί έχει τη συνήθη διαμονή του . Εάν είναι αδύνατο να προσδιοριστεί πού διαμένει συνήθως ένα παιδί (όπως στην περίπτωση των προσφύγων), το κράτος μέλος όπου παραβρίσκεται το παιδί αποκτά αυτόματα αρμοδιότητα.

Απαγωγή παιδιού

Επίσης, ο κανονισμός θεσπίζει κανόνες για τον διακανονισμό υποθέσεων στις οποίες τα παιδιά μετακινήθηκαν ή κατακρατούνται παρανόμως.

Τα δικαστήρια του κράτους μέλους όπου το παιδί είχε τη συνήθη διαμονή του αμέσως πριν την απαγωγή διατηρούν την αρμοδιότητά τους έως ότου το παιδί αποκτήσει κύρια κατοικία σε άλλο κράτος μέλος.

Αναγνώριση

Δυνάμει του κανονισμού, όλα τα κράτη μέλη οφείλουν να αναγνωρίζουν αυτομάτως τις αποφάσεις που εκδίδονται σε άλλο κράτος μέλος σε σχέση με γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας. Η αναγνώριση μπορεί να απορριφθεί εάν, για παράδειγμα:

• η αναγνώριση αντίκειται προδήλως στη δημόσια τάξη·
• ο εναγόμενος δεν έλαβε το εισαγωγικό έγγραφο της δίκης έγκαιρα ώστε να μπορεί να αμυνθεί (σε περιπτώσεις όπου η απόφαση εκδόθηκε κατά την απουσία του εναγομένου)·
• η αναγνώριση είναι ασυμβίβαστη με άλλη απόφαση που έχει εκδοθεί μεταξύ των ίδιων διαδίκων.

Για τις αποφάσεις που αφορούν τη γονική μέριμνα η αναγνώριση μπορεί να απορριφθεί επίσης:

• εάν δεν παρασχέθηκε στο παιδί η δυνατότητα ακρόασης·
• κατόπιν αιτήματος προσώπου που ισχυρίζεται ότι η απόφαση παραβιάζει την άσκηση της γονικής μέριμνάς του, εάν η απόφαση έχει εκδοθεί χωρίς να δοθεί στο πρόσωπο αυτό δυνατότητα ακρόασης.

Επιβολή

Αποφάσεις για την άσκηση της γονικής μέριμνας παιδιού οι οποίες είναι εκτελεστές στο κράτος μέλος όπου εκδόθηκαν μπορούν να εκτελεστούν σε άλλο κράτος μέλος αφού κηρυχθούν εκτελεστές με αίτηση κάθε ενδιαφερομένου. Πάντως, δεν απαιτείται κήρυξη εκτελεστότητας για αποφάσεις που αναγνωρίζουν δικαιώματα επικοινωνίας ή που αφορούν την επιστροφή παιδιού για τις οποίες έχει εκδοθεί πιστοποιητικό από τον αρχικό δικαστή σύμφωνα με τον κανονισμό.

Συνεργασία μεταξύ των κεντρικών αρχών σε υποθέσεις γονικής μέριμνας

Κάθε κράτος μέλος διορίζει μια κεντρική αρχή (ή περισσότερες της μίας), τα καθήκοντα της οποίας περιλαμβάνουν:

• να παρέχεται βοήθεια στους γονείς που επιδιώκουν την επιστροφή παιδιού το οποίο έχει απαχθεί από άλλον γονέα και έχει μεταφερθεί σε άλλη χώρα της ΕΕ·
• να προάγεται η ανταλλαγή πληροφοριών για την εθνική νομοθεσία και τις διαδικασίες·
• να παρέχεται βοήθεια στα δικαστήρια ώστε να επικοινωνούν μεταξύ τους·
• να παρέχεται βοήθεια στους γονείς ή τους κηδεμόνες που επιδιώκουν την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων·
• να επιδιώκεται η επίλυση διαφωνιών μεταξύ γονέων ή κηδεμόνων μέσα από εναλλακτικούς τρόπους όπως τη μεσολάβηση.

Οι κεντρικές αρχές συνέρχονται τακτικά ως μέλη του ευρωπαϊκού δικαστικού δικτύου για αστικές και εμπορικές υποθέσεις.

Υφιστάμενες συμφωνίες

Κατά κανόνα, ο κανονισμός αντικαθιστά τις υφιστάμενες συμβάσεις για τα ίδια ζητήματα όταν εμπλέκονται δύο ή περισσότερα κράτη μέλη. Στις σχέσεις μεταξύ κρατών μελών, υπερισχύει των εξής διμερών συμβάσεων:

• Σύμβαση της Χάγης του 1961 (εφαρμοστέο δίκαιο όσον αφορά την προστασία των ανηλίκων)·
• Σύμβαση του Λουξεμβούργου του 1967 (αναγνώριση αποφάσεων που αφορούν το κύρος γάμων)·
• Σύμβαση της Χάγης του 1970 (αναγνώριση αποφάσεων διαζυγίου)·
• Ευρωπαϊκή Σύμβαση του 1980 (επιμέλεια των τέκνων)·
• Σύμβαση της Χάγης του 1980 (αστικά θέματα της διεθνούς απαγωγής παιδιών).

Σε σχέση με τη σύμβαση της Χάγης, της 19ης Οκτωβρίου 1996, σε θέματα γονικής μέριμνας και μέτρων προστασίας των παιδιών (βλέπε σύνοψη), ο κανονισμός εφαρμόζεται πλήρως εάν το παιδί έχει κανονικά τη διαμονή του σε μια χώρα της ΕΕ.

Εξαιρέσεις και ειδικοί κανόνες

Η Δανία δεν συνιστά συμβαλλόμενο μέρος του κανονισμού και, ως εκ τούτου, δεν δεσμεύεται από αυτόν.

Ειδικοί κανόνες εφαρμόζονται στα ακόλουθα:

• στις σχέσεις της Φινλανδίας και της Σουηδίας με τη Δανία, την Ισλανδία και τη Νορβηγία όσον αφορά τη σκανδιναβική σύμβαση για τον γάμο της 6ης Φεβρουαρίου 1931·
• στις σχέσεις μεταξύ της Αγίας Έδρας και της Πορτογαλίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Μάλτας.

Κατάργηση

Ο κανονισμός «Βρυξέλλες ΙΙα» έχει αναθεωρηθεί από τον κανονισμό (ΕΕ) 2019/1111 (αναδιατυπωμένος κανονισμός «Βρυξέλλες ΙΙα»), ο οποίος θα τεθεί σε εφαρμογή την 1η Αυγούστου 2022 (βλέπε σύνοψη).

ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ;

Ο κανονισμός εφαρμόζεται από την 1η Μαρτίου 2005.

ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε:

• Έντυπα για γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας (Διαδικτυακή πύλη της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης)
• Οικογενειακό δίκαιο (Ευρωπαϊκή Επιτροπή)
• Οικογενειακά και κληρονομικά θέματα (δικτυακός τόπος).

ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2003, για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας ο οποίος καταργεί τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1347/2000 (ΕΕ L 338 της 23.12.2003, σ. 1–29).

Οι διαδοχικές τροποποιήσεις του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 έχουν ενσωματωθεί στο αρχικό κείμενο. Αυτή η ενοποιημένη απόδοση αποτελεί απλώς εργαλείο τεκμηρίωσης.

ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ

Απόφαση 2010/405/ΕΕ του Συμβουλίου, της 12ης Ιουλίου 2010, για την έγκριση ενισχυμένης συνεργασίας στον τομέα του δικαίου που είναι εφαρμοστέο στο διαζύγιο και τον δικαστικό χωρισμό (ΕΕ L 189 της 22.7.2010, σ. 12–13).

Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1259/2010 του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 2010, για τη θέσπιση ενισχυμένης συνεργασίας στον τομέα του δικαίου που είναι εφαρμοστέο στο διαζύγιο και τον δικαστικό χωρισμό (ΕΕ L 343 της 29.12.2010, σ. 10–16).

Απόφαση 2012/714/ΕΕ της Επιτροπής, της 21ης Νοεμβρίου 2012, που επιβεβαιώνει τη συμμετοχή της Λιθουανίας σε ενισχυμένη συνεργασία στον τομέα του δικαίου που είναι εφαρμοστέο στο διαζύγιο και τον δικαστικό χωρισμό (ΕΕ L 323 της 22.11.2012, σ. 18–19).

Απόφαση 2014/39/ΕΕ της Επιτροπής, της 27ης Ιανουαρίου 2014, που επιβεβαιώνει τη συμμετοχή της Ελλάδας σε ενισχυμένη συνεργασία στον τομέα του δικαίου που είναι εφαρμοστέο στο διαζύγιο και τον δικαστικό χωρισμό (ΕΕ L 23 της 28.1.2014, σ. 41–42).

τελευταία ενημέρωση 03.09.2021