Ο όρος «θεμελιώδη δικαιώματα» χρησιμοποιείται για την απόδοση της έννοιας των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Τα εν λόγω δικαιώματα, που είναι θεμελιώδη για τα άτομα που ζουν στην ΕΕ, θεσπίζονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Ο Χάρτης έγινε νομικά δεσμευτικός σε όλη την ΕΕ όταν τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας τον Δεκέμβριο του 2009.
Ο όρος «ανθρώπινα δικαιώματα» χρησιμοποιείται, σε γενικές γραμμές, στο διεθνές δίκαιο και αναφέρεται στα δικαιώματα που διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από την εθνικότητα, τη φυλή, την κάστα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, το φύλο κ.λπ. Η ΕΕ τείνει να χρησιμοποιεί τον όρο «ανθρώπινα δικαιώματα» στο πλαίσιο των εξωτερικών σχέσεών της και της ανάπτυξης πολιτικών συνεργασίας.
Ο Χάρτης εφαρμόζεται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τηρουμένης της αρχής της επικουρικότητας, και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να επεκτείνει τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα που τους αναθέτουν οι Συνθήκες. Ο Χάρτης εφαρμόζεται επίσης στα κράτη μέλη της ΕΕ όταν εφαρμόζουν την νομοθεσία της ΕΕ.
Πολλά από τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που περιλαμβάνονται στον Χάρτη της ΕΕ αντικατοπτρίζουν όσα κατοχυρώνονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1950) και στον Κοινωνικό Χάρτη (1965, και αναθεωρήθηκε το 1996) του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, με έδρα τη Βιέννη στην Αυστρία, που αντικατέστησε το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο των Φαινομένων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας, ιδρύθηκε το 2007 για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων, των αξιών και των ελευθεριών που κατοχυρώνονται στον Χάρτη της ΕΕ.
Το άρθρο 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) προβλέπει τη δυνατότητα αναστολής ορισμένων δικαιωμάτων (όπως το δικαίωμα ψήφου στο Συμβούλιο) εάν μια χώρα παραβιάζει σοβαρά και κατ’ εξακολούθηση τις αρχές επάνω στις οποίες βασίζεται η ΕΕ (ελευθερία, δημοκρατία, σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών και κράτος δικαίου).
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ