Ευελιξία κατά τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ: μεταβατικές ρήτρες, ρήτρες συγκράτησης και ρήτρες επίσπευσης

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ:

Άρθρο 48 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η συνθήκη της Λισσαβόνας επέκτεινε τη συνήθη νομοθετική διαδικασία και την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία σε πολλούς τομείς πολιτικής. Στόχος είναι να συμβάλλει στην ολοκλήρωση της ΕΕ, καθιστώντας τη λήψη αποφάσεων πιο αποτελεσματική. Κατά τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, οι χώρες της ΕΕ δε διαθέτουν δικαίωμα αρνησικυρίας και οι πιθανότητες επίτευξης συμφωνίας είναι περισσότερες.

Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ δεν είναι πάντα πρόθυμες να εγκαταλείψουν ένα μέρος της εξουσίας τους να αντιτίθενται σε ορισμένους τομείς πολιτικών. Οι τομείς αυτοί είναι οι γνωστοί ως οι πιο «ευαίσθητοι», στους οποίους βαρύνουν σημαντικά οι εθνικές κυριαρχίες, για παράδειγμα, η εξωτερική πολιτική, η πολιτική μετανάστευσης ή δικαιοσύνης. Στους τομείς αυτούς διατηρείται, στις περισσότερες περιπτώσεις, ειδική νομοθετική διαδικασία ή ψηφοφορία με ομοφωνία.

Η συνθήκη της Λισσαβόνας προβλέπει διάφορα είδη θεσμικών ρητρών που προσφέρουν διαφορετικούς θεσμικούς μηχανισμούς, αλλά εξυπηρετούν ένα κοινό στόχο. Αυτό συμβαίνει για να διευκολυνθεί η ολοκλήρωση της ΕΕ στους «ευαίσθητους» τομείς, εφόσον το επιθυμούν οι χώρες της ΕΕ.

Έτσι, η συνθήκη της Λισσαβόνας προβλέπει 3 είδη ρητρών:

• τις μεταβατικές ρήτρες,
• τις ρήτρες συγκράτησης,
• τις ρήτρες επίσπευσης.

ΟΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ΡΗΤΡΕΣ

Οι μεταβατικές ρήτρες επιτρέπουν την παρέκκλιση από τη νομοθετική διαδικασία που είχε αρχικά προβλεφθεί από τις Συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα και υπό ορισμένες προϋποθέσεις, επιτρέπουν:

• τη «μετάβαση» από την ειδική νομοθετική διαδικασία στη συνήθη νομοθετική διαδικασία για την έγκριση μίας πράξης σε ένα δεδομένο τομέα·
• τη «μετάβαση» από μία ψηφοφορία με ομοφωνία σε μία ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία για την έγκριση μίας πράξης σε ένα δεδομένο τομέα.

Η ενεργοποίηση μίας μεταβατικής ρήτρας εξαρτάται πάντα από απόφαση που έχει λάβει ομόφωνα το Συμβούλιο ή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Έτσι, σε κάθε περίπτωση, όλες οι χώρες της ΕΕ πρέπει να συμφωνήσουν πριν ενεργοποιηθεί μια μεταβατική ρήτρα.

Εξάλλου, το άρθρο 48 της συνθήκης για την ΕΕ προβλέπει γενική μεταβατική ρήτρα που εφαρμόζεται σε όλες τις ευρωπαϊκές πολιτικές (βλέπε δελτίο «αναθεώρηση των Συνθηκών»). Επιπλέον, υπάρχουν 6 ακόμη μεταβατικές ρήτρες ειδικές για ορισμένες ευρωπαϊκές πολιτικές, οι οποίες παρουσιάζουν ορισμένες διαδικαστικές ιδιομορφίες (βλέπε δελτίο «νομοθετικές διαδικασίες»).

ΟΙ ΡΗΤΡΕΣ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗΣ

Οι ρήτρες συγκράτησης αφορούν 3 τομείς:

• τα μέτρα συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης των διακινούμενων εργαζομένων [άρθρο 48 της συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ)]·
• τη δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις (άρθρο 82 της ΣΛΕΕ)·
• τη θέσπιση κοινών κανόνων για ορισμένα ποινικά αδικήματα (άρθρο 83 της ΣΛΕΕ).

Οι ρήτρες συγκράτησης δημιουργήθηκαν για να παρέχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζεται η συνήθης νομοθετική διαδικασία σε αυτούς τους 3 τομείς πολιτικής. Η συνήθης νομοθετική διαδικασία μετριάζεται λοιπόν με ένα μηχανισμό συγκράτησης: μια χώρα της ΕΕ μπορεί να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, εφόσον θεωρεί ότι θίγονται θεμελιώδεις αρχές του συστήματός του κοινωνικής ασφάλισης ή ποινικής δικαιοσύνης από το νομοθετικό σχέδιο που πρόκειται να εγκριθεί. Σε αυτήν την περίπτωση, η διαδικασία αναστέλλεται και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μπορεί:

• είτε να αναπέμψει το σχέδιο στο Συμβούλιο, το οποίο συνεχίζει τη διαδικασία λαμβάνοντας υπόψη τις διατυπωθείσες παρατηρήσεις· είτε
• να τερματίσει οριστικά τη διαδικασία και να ζητήσει ενδεχομένως νέα πρόταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Έτσι, το ενδιαφέρον ως προς τις ρήτρες συγκράτησης δεν έγκειται τόσο στο μηχανισμό που αυτές προτείνουν, αλλά και στο γεγονός ότι επιτρέπουν την επέκταση της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας στις εν λόγω πολιτικές. Πράγματι, η ένταξη αυτού του μηχανισμού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων κατάφερε να πείσει τις πιο δύσπιστες χώρες της ΕΕ να εφαρμόσουν τη συνήθη νομοθετική διαδικασία σε ορισμένες πολιτικές, για τις οποίες μέχρι τότε εφαρμοζόταν ο κανόνας της ομόφωνης ψηφοφορίας.

ΟΙ ΡΗΤΡΕΣ ΕΠΙΣΠΕΥΣΗΣ

Οι ρήτρες επίσπευσης «επισπεύδουν» την ολοκλήρωση μεταξύ ορισμένων χωρών της ΕΕ, διευκολύνοντας τη θέσπιση ενισχυμένων συνεργασιών σε ορισμένους τομείς.

Πράγματι, οι ρήτρες αυτές επιτρέπουν την παρέκκλιση από τη διαδικασία ενεργοποίησης των ενισχυμένων συνεργασιών. Έτσι, χάρη στις ρήτρες αυτές, μία ενισχυμένη συνεργασία θεωρείται ότι ισχύει από τη στιγμή που συμμετέχουν σε αυτήν 9 χώρες της ΕΕ. Το Συμβούλιο, το Κοινοβούλιο και η Επιτροπή απλώς τότε ενημερώνονται για τη βούληση των συμμετεχουσών χωρών να θεσπίσουν ενισχυμένη συνεργασία.

Οι ρήτρες αυτές αφορούν 4 τομείς:

• τη δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις (άρθρο 82 της ΣΛΕΕ)·
• τη θέσπιση κοινών κανόνων για ορισμένα ποινικά αδικήματα (άρθρο 83 της ΣΛΕΕ)·
• τη δημιουργία μίας Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (άρθρο 86 της ΣΛΕΕ)·
• την αστυνομική συνεργασία (άρθρο 87 της ΣΛΕΕ).

Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ρήτρες επίσπευσης, που αφορούν τη συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις και τα ποινικά αδικήματα, προκύπτουν άμεσα από την ενεργοποίηση των ρητρών συγκράτησης που εφαρμόζονται σε αυτούς τους 2 τομείς. Πράγματι, όταν συμβαίνει αυτό και έχει αποτύχει, ως εκ τούτου, η νομοθετική διαδικασία, οι χώρες που το επιθυμούν, μπορούν να στραφούν προς τη ρήτρα επίσπευσης. Έτσι, μπορούν να συνεχίσουν και να φέρουν εις πέρας τη νομοθετική διαδικασία μεταξύ τους, στο πλαίσιο μίας ενισχυμένης διαδικασίας.

ΚΥΡΙΑ ΠΡΑΞΗ

Άρθρο 48 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση

τελευταία ενημέρωση 25.07.2016