Προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της ΕΕ

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

Οδηγία (ΕΕ) 2019/1937 σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της ΕΕ

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ;

Η οδηγία θεσπίζει κανόνες και διαδικασίες για την προστασία των «πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος», ατόμων που αναφέρουν* πληροφορίες που αποκτούν σε ένα εργασιακό πλαίσιο όσον αφορά παραβιάσεις* του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε βασικούς τομείς πολιτικής. Οι παραβιάσεις περιλαμβάνουν τόσο παράνομες πράξεις ή παραλείψεις όσο και καταχρηστικές πρακτικές.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας εμπίπτουν οι αναφορές που αφορούν:

• παραβιάσεις κανόνων στους ακόλουθους τομείς (παρατίθενται λεπτομερώς στο μέρος I του παραρτήματος)
  • δημόσιες συμβάσεις
  • χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, προϊόντα και αγορές· πρόληψη της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας
  • την ασφάλεια και τη συμμόρφωση των προϊόντων
  • την ασφάλεια των μεταφορών στους τομείς των οδικών, σιδηροδρομικών, θαλάσσιων και εσωτερικών πλωτών μεταφορών
  • την προστασία του περιβάλλοντος, η οποία ποικίλει από τη διαχείριση των αποβλήτων έως και τα χημικά προϊόντα
  • την προστασία από την ακτινοβολία και πυρηνική ασφάλεια
  • την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών, την υγεία και την καλή μεταχείριση των ζώων
  • τη δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των ασθενών και των ελέγχων καπνού
  • την προστασία των καταναλωτών
  • την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την ασφάλεια των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών·
• παραβιάσεις που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ·
• παραβιάσεις που συνδέονται με την εσωτερική αγορά, μεταξύ άλλων παραβιάσεις των κανόνων της ΕΕ περί ανταγωνισμού και κρατικών ενισχύσεων, καθώς και παραβιάσεις των κανόνων για τη φορολογία των εταιρειών.

Η οδηγία συμπληρώνει συγκεκριμένη νομοθεσία της ΕΕ, η οποία περιλαμβάνει ήδη κανόνες για τους πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος (ιδίως όσον αφορά τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, την ασφάλεια των μεταφορών και την προστασία του περιβάλλοντος).

Η οδηγία δεν:

• επηρεάζει την ευθύνη των κυβερνήσεων της ΕΕ να διαφυλάσσουν την εθνική τους ασφάλεια·
• δεν θίγει την εφαρμογή του ενωσιακού ή εθνικού δικαίου σχετικά με την προστασία των διαβαθμισμένων πληροφοριών και του δικηγορικού και ιατρικού απορρήτου, το απόρρητο των δικαστικών διαδικασιών ή τους κανόνες ποινικής δικονομίας·
• υπερισχύει των εθνικών κανόνων όσον αφορά το δικαίωμα των εργαζομένων να συμβουλεύονται τους εκπροσώπους ή τις συνδικαλιστικές ενώσεις τους.

Η νομοθεσία καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων που εργάζονται στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υποβάλλουν αναφορά μετά τη λήξη της εργασιακής τους σχέσης:

• εργαζόμενοι, μη μισθωτοί, μέτοχοι, πρόσωπα που ανήκουν στα διοικητικά, διαχειριστικά ή εποπτικά όργανα των επιχειρήσεων, εθελοντές, ασκούμενοι και υποψήφιοι για θέσεις εργασίας·
• πρόσωπα που βοηθούν τους πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος με τρόπο εμπιστευτικό, πρόσωπα που συνδέονται με έναν πληροφοριοδότη δημοσίου συμφέροντος ο οποίος μπορεί να υποστεί αντίποινα* στο εργασιακό περιβάλλον, καθώς και νομικές οντότητες που συνδέονται με τον πληροφοριοδότη δημοσίου συμφέροντος.

Τα άτομα προστατεύονται εάν δημοσιοποιήσουν τις ανησυχίες τους, εφόσον:

• υπέβαλλαν πρώτα αναφορά (εσωτερικά και) εξωτερικά αλλά δεν αναλήφθηκε καμία δράση·
• ευλόγως πιστεύουν ότι υπάρχει άμεσος ή σαφής κίνδυνος για το δημόσιο συμφέρον, κίνδυνος αντιποίνων ή μικρή πιθανότητα να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η ανησυχία τους.

Οι διακανονισμοί αναφοράς περιλαμβάνουν:

• εσωτερικούς διαύλους: όλες οι ιδιωτικές εταιρίες με 50 ή περισσότερους εργαζομένους και, επί της ουσίας, όλοι οι δημόσιοι φορείς πρέπει να καθιερώσουν αποτελεσματικούς διαύλους αναφοράς, διασφαλίζοντας την εμπιστευτικότητα· μπορούν να εξαιρούνται οι δημόσιοι φορείς με 50 ή λιγότερους εργαζομένους και οι δήμοι με λιγότερους από 10 000 κατοίκους·
• εξωτερικούς διαύλους: οι αρμόδιες εθνικές αρχές πρέπει να καθιερώσουν διαύλους αναφοράς που καθιστούν δυνατή την εμπιστευτική αναφορά·
• διαδικασίες παρακολούθησης και προθεσμίες για τον χειρισμό των αναφορών που λαμβάνονται μέσω των εσωτερικών και εξωτερικών διαύλων. Αυτές περιλαμβάνουν:
  • υποχρέωση μη αποκάλυψης της ταυτότητας του πληροφοριοδότη δημοσίου συμφέροντος, εκτός από εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις
  • συμμόρφωση με τη νομοθεσία της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων
  • αρχεία για κάθε προφορική ή γραπτή αναφορά που παραλαμβάνουν.

Έννομη προστασία

Προκειμένου να δικαιούται νομική προστασία, ένα άτομο πρέπει:

• να έχει βάσιμους λόγους να θεωρεί ότι οι πληροφορίες που αναφέρει εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της νομοθεσίας και ότι ήταν αληθείς κατά τον χρόνο της αναφοράς·
• να αναφέρει την παραβίαση στις αρμόδιες αρχές που χρησιμοποιούν τους παρεχόμενους εσωτερικούς ή εξωτερικούς διαύλους. Οι πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος ενθαρρύνονται να υποβάλλουν αναφορά πρώτα εσωτερικά (εντός του οργανισμού), σε περίπτωση που η παραβίαση μπορεί να αντιμετωπισθεί με αποτελεσματικότητα εσωτερικά και εφόσον θεωρούν ότι δεν υπάρχει κίνδυνος αντιποίνων. Ωστόσο, μπορούν να αποφασίζουν αν θα υποβάλλουν την αναφορά πρώτα εσωτερικά ή αν θα την υποβάλλουν απευθείας εξωτερικά στις αρμόδιες αρχές.

Οι πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος:

• προστατεύονται έναντι όλων των μορφών αντιποίνων, όπως είναι η απόλυση, ο υποβιβασμός, ο εκφοβισμός, και η καταχώριση σε μαύρη λίστα·
• έχουν πρόσβαση σε κατάλληλα μέτρα στήριξης, ιδίως σε ανεξάρτητες πληροφορίες και συμβουλές, καθώς και σε δικαστική αρωγή σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ για τη δικαστική αρωγή σε ποινικές υποθέσεις και διασυνοριακές διαδικασίες σε αστικές υποθέσεις·
• έχουν πρόσβαση σε κατάλληλα μέσα έννομης προστασίας, όπως προσωρινά μέτρα και απαλλαγή από την ευθύνη για παραβίαση των ρητρών μη γνωστοποίησης που περιλαμβάνονται στις συμβάσεις τους.

Οι χώρες της ΕΕ οφείλουν:

• να διασφαλίζουν την ύπαρξη κατάλληλων εσωτερικών και εξωτερικών διαύλων αναφοράς·
• να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη οποιωνδήποτε αντιποίνων κατά του πληροφοριοδότη δημοσίου συμφέροντος·
• να σέβονται το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου, το τεκμήριο αθωότητας και τα δικαιώματα υπεράσπισης των εμπλεκομένων από τους ισχυρισμούς των αναφορών, προσώπων·
• να προβλέπουν αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις για παραβιάσεις ορισμένων κανόνων της οδηγίας, για παράδειγμα για πρόσωπα που παρεμποδίζουν την υποβολή αναφοράς ή που προβαίνουν σε αντίποινα σε βάρος των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος·
• να μεταφέρουν την οδηγία και να κοινοποιούν τα μέτρα μεταφοράς στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έως τις 17 Δεκεμβρίου 2021· με πιθανή εξαίρεση σχετικά με τη μεταφορά των διατάξεων για την υποχρέωση των ιδιωτικών εταιριών που διαθέτουν από 50 έως και 249 εργαζόμενους να καθιερώσουν τους εσωτερικούς διαύλους αναφοράς τους μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου 2023·
• να παρέχουν στην Επιτροπή ετήσια δεδομένα σχετικά με τον αριθμό των ληφθέντων αναφορών, τις έρευνες που κινήθηκαν και τα αποτελέσματά τους, καθώς και τις δημοσιονομικές συνέπειες.

Η Επιτροπή υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο:

• μια πρώτη δημόσια και εύκολα προσβάσιμη αναφορά σχετικά με την ενσωμάτωση της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο των χωρών της ΕΕ έως τις 17 Δεκεμβρίου 2023· και
• μια δεύτερη για την εφαρμογή της οδηγίας και για ενδεχόμενες αναγκαίες τροποποιήσεις, έως τις 17 Δεκεμβρίου 2025.

ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ;

Η οδηγία εφαρμόζεται από τις 16 Δεκεμβρίου 2019 και πρέπει να θεσπιστεί νομοθετικά στις χώρες της ΕΕ έως τις 17 Δεκεμβρίου 2021.

ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε:

• Προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος: Η Επιτροπή ορίζει νέους, πανευρωπαϊκούς κανόνες (Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Οδηγία (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2019, σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης (ΕΕ L 305 της 26.11.2019, σ. 17-56)

Οι διαδοχικές τροποποιήσεις της οδηγίας 2019/1937/ΕΕ έχουν ενσωματωθεί στο αρχικό κείμενο. Η παρούσα ενοποιημένη έκδοση έχει μόνο αξία τεκμηρίωσης.

τελευταία ενημέρωση 02.05.2023