Προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του εκδημοκρατισμού στις τρίτες χώρες

Η εν λόγω ανακοίνωση προτείνει νέα στρατηγική για την προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας στις εξωτερικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Ο στόχος της είναι να δώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στα θέματα αυτά, στο πλαίσιο της εξωτερικής δράσης της ΕΕ, και να τα ενσωματώσει στις πολιτικές, στα προγράμματα και στα ευρωπαϊκά έργα, ώστε η πολιτική της να είναι πιο συνεκτική στον τομέα αυτό.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 8ης Μαΐου 2001 - Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του εκδημοκρατισμού στις τρίτες χώρες [COM(2001) 252 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΟΨΗ

Η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η προώθηση της πλουραλιστικής δημοκρατίας και η παγίωση του κράτους δικαίου, που περιλαμβάνονται μεταξύ των θεμελιωδών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), αποτελούν συγχρόνως και σημαντικές αρχές για τις εξωτερικές σχέσεις της. Η τήρηση των αρχών αυτών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τις υποψήφιες για προσχώρηση στην ΕΕ χώρες (άρθρο 49 της συνθήκης για την ΕΕ) και η προαγωγή τους εμπεριέχεται σε όλες τις μορφές συνεργασίας με τις τρίτες χώρες, καθώς και στη συνεργασία για την ανάπτυξη [άρθρο 181α της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΕΚ)]. Εξάλλου, τόσο η εσωτερική όσο και η εξωτερική δράση της ΕΕ στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων έχουν ως γνώμονα τον Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων, πράγμα που ενισχύει με τον τρόπο αυτό τη συνοχή τους.

Στο διεθνές επίπεδο, η ΕΕ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας με διάφορα μέσα διπλωματικού και εμπορικού χαρακτήρα, καθώς και με μέσα χρηματοδοτικής συνεργασίας και βοήθειας για την ανάπτυξη. Η παρούσα ανακοίνωση προτείνει μια νέα συνολική στρατηγική που διαχειρίζεται όλα αυτά τα μέσα, με ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο της εξωτερικής κοινοτικής βοήθειας για την προαγωγή των αξιών αυτών. Εξάλλου, το 2000, η κοινοτική αναπτυξιακή πολιτική εντάχθηκε σε ένα νέο πλαίσιο εφαρμογής, με την υιοθέτηση της δήλωσης για την πολιτική αυτή (που αντικαταστάθηκε το 2006 με τη «συναίνεση για την ανάπτυξη») και τη μεταρρύθμιση της διαχείρισης της εξωτερικής βοήθειας. Επομένως, στόχος της νέας στρατηγικής είναι να ενσωματώσει στο νέο αυτό πλαίσιο την εξωτερική πολιτική για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον εκδημοκρατισμό.

Μια πιο συνεκτική προσέγγιση

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο εκδημοκρατισμός αποτελούν ένα τεράστιο θέμα που καλύπτει πολλούς τομείς δραστηριοτήτων, όπως την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), τη χρηματοδοτική συνεργασία, το εμπόριο και τη μετανάστευση. Πρέπει συνεπώς να συντονίσουμε της προσπάθειες της ΕΚ με εκείνες της ΕΕ και των κρατών μελών για να επιτύχουμε συνέργειες και να διασφαλίσουμε μια συνεκτική πολιτική.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) δίνει μεγάλη προτεραιότητα στον εν λόγω τομέα, πράγμα που γίνεται φανερό από τη στήριξη που παρέχει για την ανάπτυξη των δημοκρατικών κοινοβουλευτικών θεσμών στις τρίτες χώρες, καθώς και από τη συνεργασία του με μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ). Η συνεργασία του με την Επιτροπή βρίσκεται ήδη σε πολύ προχωρημένο στάδιο όσον αφορά τη συνδρομή για τις εκλογές και την παρακολούθησή τους. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να ενισχυθούν οι ανταλλαγές απόψεων και η συνεργασία μεταξύ των δύο αυτών οργάνων κατά τον προγραμματισμό της εξωτερικής βοήθειας.

Η Επιτροπή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο συντονισμό των πολιτικών και των προγραμμάτων στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ιδίως μέσω των αντιπροσωπιών της που πρέπει να διασφαλίζουν την ανταλλαγή των πληροφοριών μεταξύ της ΕΚ και των κρατών μελών της. Ειδικότερα, η Επιτροπή πρέπει να μεριμνά ώστε όλες οι πολιτικές της να λαμβάνουν υπόψη τα θέματα που καλύπτει ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ιδίως στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων, της κοινωνικής πολιτικής και του περιβάλλοντος. Όσον αφορά το εμπόριο και τις επενδύσεις, η Επιτροπή συνεργάζεται στενά με το ΕΚ και τους κοινωνικούς εταίρους, ώστε να διασφαλίζει βιώσιμη και δίκαιη κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη στις τρίτες χώρες.

Ενσωμάτωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο διάλογο και στη συνεργασία

Για να ενσωματωθεί ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας στον ορισμό όλων των εξωτερικών πολιτικών της ΕΕ, οι αρχές αυτές πρέπει να εμπεριέχονται στο διάλογο με τις χώρες εταίρους, καθώς και στα κοινοτικά προγράμματα βοήθειας.

Όσον αφορά το διάλογο με τις τρίτες χώρες, πρέπει να υπάρχει εποικοδομητική σύμπραξη με τις κυβερνήσεις. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στη συμπερίληψη, από το 1992, της ρήτρας «ουσιώδη στοιχεία» σε όλες τις συμφωνίες που υπογράφονται με τις τρίτες χώρες. Με βάση τη ρήτρα αυτή, ο σεβασμός των δημοκρατικών αρχών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που αναφέρονται στην Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί «βασικό στοιχείο» της συμφωνίας. Ο στόχος της ρήτρας αυτής είναι να υποστηρίζει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στις χώρες αυτές, να προωθεί την προσχώρηση σε διεθνείς πράξεις που αφιερώνονται στα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και την επικύρωση και εφαρμογή των πράξεων αυτών, και να αποτρέπει κρίσεις με την καθιέρωση συνεκτικών και μακροπρόθεσμων σχέσεων.

Εξάλλου, ο διάλογος αυτός δεν πρέπει να περιορίζεται στις δημόσιες αρχές, αλλά πρέπει και να επεκτείνεται στην κοινωνία των πολιτών και τις ΜΚΟ, τόσο επιτόπου όσο και στις Βρυξέλλες.

Όσον αφορά τα κοινοτικά προγράμματα στήριξης, η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του εκδημοκρατισμού αποτελεί έναν από τους τομείς της συνεργασίας που προβλέπεται στα προγράμματα όπως το Phare, το Tacis και το MEDA για το διάστημα 2000-2006 (που αντικαταστάθηκαν, για το διάστημα 2007-2013, από τα μέσα προενταξιακής βοήθειας, χρηματοδότησης της συνεργασίας για την ανάπτυξη, γειτονίας και εταιρικών σχέσεων). Η συμφωνία του Κοτονού, που έχει συναφθεί με τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ), προχώρησε ακόμη περισσότερο, με τη θέσπιση επιχορηγήσεων μέρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης (πρωτοβουλία «διακυβέρνηση») σε συνάρτηση με τις αναλήψεις υποχρεώσεων των δικαιούχων χωρών όσον αφορά τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις σε πολλούς τομείς που συνδέονται με τη διακυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.

Αντίθετα, η ανθρωπιστική βοήθεια δεν εξαρτάται από το κατά πόσο σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα η δικαιούχος χώρα, επειδή ο σκοπός της βοήθειας αυτής είναι να ανακουφίσει τα ανθρώπινα δεινά με βάση τις ανάγκες των θυμάτων αποκλειστικά. Ωστόσο, η παρεχόμενη βοήθεια δεν πρέπει να επιβαρύνει την κατάσταση στη δικαιούχο χώρα και, επομένως, πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ενδεχόμενες επιπτώσεις των ανθρωπιστικών έργων στην κατάσταση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις χώρες αυτές.

Μια πιο στρατηγική προσέγγιση για την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη δημοκρατία και τα δικαιώματα του ανθρώπου (EIDHR)

Η EIDHR (που έχει αντικατασταθεί από τον χρηματοδοτικό μηχανισμό για την προαγωγή της δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων παγκοσμίως για το διάστημα 2007-2013) υποστηρίζει τις δράσεις στον τομέα της δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε σύμπραξη με τις ΜΚΟ και τις διεθνείς οργανώσεις, παρέχοντας προστιθέμενη αξία στα κοινοτικά προγράμματα και στην ΚΕΠΠΑ. Η χάραξη στρατηγικών για την πρωτοβουλία EIDHR πρέπει να βασίζεται σε θεματικές προτεραιότητες και χώρες-στόχους, καθώς και να εξασφαλίζει την απαραίτητη δημοσιονομική ευελιξία για την αντιμετώπιση έκτακτων και απρόβλεπτων αναγκών. Με τον τρόπο αυτό, ο αντίκτυπος της EIDHR βελτιώνεται μακροπρόθεσμα.

Εξάλλου, πρέπει επίσης να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της συνεργασίας με τους διάφορους άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται σε διεθνές πλαίσιο, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, τo Συμβούλιο της Ευρώπης (DE) (EN) (FR), η Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού CICR (ES) (EN) (FR) και ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) (EN), ιδίως με βάση το συγκριτικό πλεονέκτημα των εν λόγω οργανώσεων και των προτεραιοτήτων της πρωτοβουλίας EIDHR.

Δημιουργία ευρωπαϊκής υπηρεσίας ανθρώπινων δικαιωμάτων

Στα συμπεράσματα του Ιουνίου 1999, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είχε προτείνει να εξεταστεί κατά πόσο είναι σκόπιμο να δημιουργηθεί ευρωπαϊκή υπηρεσία ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η παρούσα ανακοίνωση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μια τέτοια υπηρεσία δεν είναι αναγκαία. Πράγματι, η πρώτη επιλογή, δηλαδή η δημιουργία μιας υπηρεσίας πληροφόρησης και διαβούλευσης, εγκαταλείφθηκε μετά το συμπέρασμα ότι η ΕΕ διαθέτει ήδη αρκετές πηγές πληροφοριών και συμβουλών. Η δεύτερη, που αφορά την ανάθεση σε εξωτερικούς φορείς, κρίθηκε ως μη συμβατή με τον ουσιώδη στόχο της EIDHR, δηλαδή τη συμπληρωματικότητα των κυριότερων προγραμμάτων βοήθειας.

See also