Επιστροφή παράνομων μεταναστών — κοινοί κανόνες και διαδικασίες

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

Οδηγία 2008/115/ΕΚ — κοινοί κανόνες και διαδικασίες για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ;

• Αποσκοπεί στο να διασφαλίσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει μια αποτελεσματική και ανθρώπινη πολιτική επιστροφής ως απαραίτητο στοιχείο μιας καλά οργανωμένης μεταναστευτικής πολιτικής.
• Καθορίζει ένα κοινό σύνολο κανόνων για την επιστροφή των υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι δεν πληρούν ή πλέον δεν πληρούν τις προϋποθέσεις εισόδου, διαμονής ή παραμονής στην επικράτεια κάποιου κράτους μέλους της ΕΕ, και τα σχετικά διαδικαστικά μέτρα ελέγχου, ενθαρρύνοντας παράλληλα την εθελοντική επιστροφή των παράνομων μεταναστών.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Τερματισμός της παράνομης διαμονής

Η παράνομη διαμονή τερματίζεται με μια διαδικασία δύο σταδίων:

• 1.

  πρώτον, μια «απόφαση επιστροφής» η οποία δρομολογεί μια περίοδο «εθελούσιας αναχώρησης»·

• 2.

  στη συνέχεια, εάν είναι αναγκαίο, μιαν «απόφαση απομάκρυνσης», ενδεχομένως με κράτηση, που καταλήγει στην «απέλαση».

Απόφαση επιστροφής

• Εάν δεν υπάρχουν λόγοι φιλευσπλαχνίας, ανθρωπιστικοί λόγοι ή άλλοι λόγοι για τη μη έκδοση, ή εάν δεν εκκρεμεί διαδικασία για την ανανέωση άδειας παραμονής, το κράτος μέλος πρέπει να εκδίδει μια απόφαση επιστροφής στους υπηκόους τρίτης χώρας που διαμένουν παράνομα στην επικράτειά τους.
• Εάν ο υπήκοος τρίτης χώρας έχει έγκυρη άδεια παραμονής ή ισοδύναμη άδεια από άλλο κράτος μέλος, πρέπει να επιστρέφει αμέσως στη χώρα αυτή.
• Εάν ένα άλλο κράτος μέλος δεχτεί πίσω έναν παρανόμως διαμένοντα υπήκοο τρίτης χώρας βάσει διμερούς συμφωνίας, η χώρα αυτή είναι υπεύθυνη για την έκδοση της απόφασης επιστροφής.
• Η απόφαση επιστροφής μπορεί να προβλέπει μια περίοδο εθελουσίας αναχώρησης μεταξύ 7 και 30 ημερών για τους παρανόμως διαμένοντες υπηκόους τρίτης χώρας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η περίοδος αυτή μπορεί να παραταθεί, να μειωθεί, ακόμη και να μην χορηγηθεί καθόλου, συγκεκριμένα όταν υπάρχει ο κίνδυνος ο παρανόμως διαμένων υπήκοος τρίτης χώρας:
  • να τραπεί σε φυγή και έτσι να μην είναι δυνατό να συμμορφωθεί με την επιστροφή
  • να έχει υποβάλει παραπλανητική αίτηση· ή
  • να θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια/εθνική ασφάλεια.
• Κατά την περίοδο εθελούσιας αναχώρησης, ορισμένες υποχρεώσεις μπορούν να επιβάλλονται στον υπήκοο τρίτης χώρας προκειμένου να αποτραπεί η φυγή του/της.
• Μπορεί να εκδοθεί απαγόρευση εισόδου μαζί με την απόφαση επιστροφής, όταν δεν χορηγείται περίοδος εθελούσιας αναχώρησης ή όταν ο παρανόμως διαμένων υπήκοος τρίτης χώρας δεν έχει συμμορφωθεί με την απόφαση επιστροφής. Η διάρκεια της απαγόρευσης εισόδου ορίζεται κατά περίπτωση και δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 5 έτη, εκτός εάν ο υπήκοος τρίτης χώρας αποτελεί απειλή για τη δημόσια/εθνική ασφάλεια.

Απομάκρυνση

Εάν δεν χορηγείται περίοδος εθελούσιας αναχώρησης, ή εάν ο υπήκοος τρίτης χώρας δεν συμμορφώνεται με την απόφαση επιστροφής εντός της περιόδου που προβλέπεται για την εθελούσια επιστροφή, το κράτος μέλος πρέπει να επιβάλλει την απομάκρυνσή του/της, εκτός από ειδικές περιπτώσεις στις οποίες η απομάκρυνση μπορεί να αναβάλλεται. Η απομάκρυνση των υπηκόων τρίτων χωρών πρέπει να αναβάλλεται εάν θέτει τη ζωή τους σε κίνδυνο (αρχή της μη επαναπροώθησης*) ή εάν η απόφαση επιστροφής έχει προσωρινά ανασταλεί.

Μέτρα καταναγκασμού τα οποία είναι αναλογικά και δεν υπερβαίνουν τα εύλογα όρια καταναγκασμού μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνο ως τελική λύση για την απομάκρυνση υπηκόων τρίτων χωρών.

Κράτηση για σκοπούς απομάκρυνσης

• Υπό ορισμένες συνθήκες —και λαμβάνοντας δεόντως υπόψη ορισμένα μέτρα ελέγχου, συμπεριλαμβανομένου του δικαστικού ελέγχου— τα κράτη μέλη μπορούν να θέτουν υπό κράτηση υπήκοο τρίτης χώρας κατά τη διαδικασία επιστροφής εάν υπάρχει ο κίνδυνος να τραπεί σε φυγή ή αποφεύγει/εμποδίζει την προετοιμασία της επιστροφής ή τη διαδικασία απομάκρυνσης.
• Η περίοδος κράτησης δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 6 μήνες.
• Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ειδικές εγκαταστάσεις κράτησης ή, εάν αυτό δεν είναι εφικτό, σωφρονιστικά καταστήματα με χωριστά δωμάτια.

Διαδικαστικά μέτρα ελέγχου

Η οδηγία προβλέπει ορισμένα διαδικαστικά μέτρα ελέγχου:

• την πληροφόρηση των υπηκόων τρίτων χωρών··
• το δικαίωμα προσφυγής τους··
• τη νομική συνδρομή και εκπροσώπηση··
• τη γλωσσική στήριξη, εάν είναι απαραίτητη.·

Τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να σέβονται το δικαίωμα στην οικογενειακή ενότητα και να παρέχουν βασική εκπαίδευση στους ανηλίκους και έκτακτη ιατρική περίθαλψη, καθώς και να δίνουν προσοχή στις ειδικές ανάγκες των ευάλωτων ατόμων εν αναμονή της εθελούσιας επιστροφής ή απομάκρυνσής τους.

Μη συνοδευόμενοι ανήλικοι

• Πριν αποφασιστεί η έκδοση απόφασης επιστροφής σε σχέση με μη συνοδευόμενο ανήλικο, πρέπει να παρέχεται στήριξη από κατάλληλους φορείς προς το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Πριν ένα κράτος μέλος απομακρύνει ένα μη συνοδευόμενο ανήλικο από την επικράτεια της, πρέπει να εξασφαλίζει ότι θα επιστρέφεται σε μέλος της οικογένειάς του, σε ορισθέντα κηδεμόνα ή ότι υπάρχουν οι κατάλληλες εγκαταστάσεις υποδοχής στη χώρα επιστροφής.
• Η οδηγία επιδιώκει να περιορίσει την κράτηση μη συνοδευόμενων ανηλίκων και οικογενειών και καθορίζει κατάλληλες συνθήκες κράτησης.

Γενικοί κανόνες

Ορισμένες κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών μπορούν να εξαιρεθούν από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, όπως αυτές που συλλαμβάνονται σε σχέση με την παράνομη συνοριακή διέλευση. Ωστόσο, τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίζουν ότι η μεταχείριση και το επίπεδο προστασίας αυτών των προσώπων συμμορφώνεται, ως ελάχιστη απαίτηση, με τους κανόνες της ΕΕ σχετικά με τα μέτρα καταναγκασμού, την απομάκρυνση, την υγειονομική περίθαλψη και την κράτηση. Σε κάθε περίπτωση, τα κράτη μέλη πρέπει:

• να διασφαλίζουν ότι οποιαδήποτε επιστροφή υπηκόων τρίτων χωρών δεν τους θέτει σε κίνδυνο·
• να λαμβάνουν υπόψη τα βέλτιστα συμφέροντα των παιδιών, την οικογενειακή ζωή και την υγεία του ενδιαφερομένου προσώπου.

Σε ποιες χώρες εφαρμόζεται η οδηγία;

Η οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη μέλη, εκτός της Ιρλανδίας, και στις εξής τρίτες χώρες του Χώρου Σένγκεν: Την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία.

Εφαρμογή και σχετικές ενέργειες

• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να υποβάλλει έκθεση ανά 3 έτη σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας στα κράτη μέλη και, εάν χρειάζεται, να προτείνει τροποποιήσεις.
• Ο κανονισμός (ΕΕ) 2016/1953 θεσπίζει ένα ενιαίο ευρωπαϊκό ταξιδιωτικό έγγραφο για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών (ευρωπαϊκό ταξιδιωτικό έγγραφο για την επιστροφή). Αυτό το έγγραφο ισχύει για ένα μόνο ταξίδι μέχρι την ώρα άφιξης στη χώρα επιστροφής του υπηκόου τρίτης χώρας που υπόκειται σε απόφαση επιστροφής που έχει εκδοθεί από κράτος μέλος.
• Το 2017, η Επιτροπή δημοσίευσε τη σύσταση (ΕΕ) 2017/432 στα κράτη μέλη σχετικά με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των επιστροφών στο πλαίσιο της εφαρμογής της οδηγίας, καθώς και τη σύσταση (ΕΕ) 2017/2338 σχετικά με την καθιέρωση κοινού «εγχειριδίου περί επιστροφών» προς χρήση από τα κράτη μέλη κατά την εκτέλεση σχετικών με την επιστροφή καθηκόντων. Επίσης, πρότεινε νέα μέτρα για την πολιτική επιστροφής με τη μορφή ενός ανανεωμένου σχεδίου δράσης για την επιστροφή και ενός συνόλου συστάσεων προς τα κράτη μέλη.
• Το 2023, η Επιτροπή ενέκρινε τα εξής:
  • ένα έγγραφο πολιτικής με τίτλο «Προς μια επιχειρησιακή στρατηγική για πιο αποτελεσματικές επιστροφές» και το παράρτημά του, τη συνεισφορά της Επιτροπής στη διαδικασία κατάρτισης επιχειρησιακής στρατηγικής για πιο αποτελεσματικές επιστροφές όπως ορίζεται στο νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο·
  • Η σύσταση (ΕΕ) 2023/682 σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής και την επίσπευση των επιστροφών αποσκοπεί στην επιτάχυνση της διαδικασίας επιστροφής ενθαρρύνοντας τα κράτη μέλη που είναι υπεύθυνα για την επιστροφή, των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών να αναγνωρίζουν αμοιβαία τυχόν απόφαση επιστροφής που έχει προηγουμένως εκδοθεί για το ίδιο άτομο από άλλο κράτος μέλος, εκτός αν το αποτέλεσμα της απόφαση επιστροφής έχει ανασταλεί.

ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ;

Οι κανόνες της οδηγίας έπρεπε να μεταφερθούν στο εθνικό δίκαιο έως τις 24 Δεκεμβρίου 2010, εκτός από τους κανόνες για τη δωρεάν νομική συνδρομή ή/και εκπροσώπηση, για τις οποίες η προθεσμία ήταν 24 Δεκεμβρίου 2011.

ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Για περισσότερες πληροφορίες, δείτε:

• Μια ανθρώπινη και αποτελεσματική πολιτική επιστροφών και επανεισδοχής (Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Οδηγία 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών (ΕΕ L 348 της 24.12.2008, σ. 98-107).

ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ

Σύσταση (ΕΕ) 2023/682 της Επιτροπής, της 16ης Μαρτίου 2023, σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής και την επίσπευση των επιστροφών κατά την εφαρμογή της οδηγίας 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ L 86 της 24.3.2023, σ. 58-64).

Έγγραφο πολιτικής: Προς μια επιχειρησιακή στρατηγική για πιο αποτελεσματικές επιστροφές [COM(2023) 45 final της 24.1.2023].

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με ένα νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο [COM(2020) 609 final της 23.9.2020].

Σύσταση (ΕΕ) 2017/2338 της Επιτροπής, της 16ης Νοεμβρίου 2017, για την καθιέρωση κοινού «εγχειριδίου περί επιστροφής» προς χρήση από τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών κατά την εκτέλεση σχετικών με την επιστροφή καθηκόντων (ΕΕ L 339 της 19.12.2017, σ. 83-159).

Σύσταση (ΕΕ) 2017/432 της Επιτροπής, της 7ης Μαρτίου 2017, για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των επιστροφών στο πλαίσιο της εφαρμογής της οδηγίας 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ L 66 της 11.3.2017, σ. 15-21).

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με μια πιο αποτελεσματική πολιτική επιστροφής στην Ευρωπαϊκή Ένωση — Ανανεωμένο σχέδιο δράσης [COM(2017) 200 final της 2.3.2017].

Κανονισμός (ΕΕ) 2016/1953 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Οκτωβρίου 2016, σχετικά με τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού ταξιδιωτικού εγγράφου για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών και για την κατάργηση της σύστασης του Συμβουλίου της 30ής Νοεμβρίου 1994 (ΕΕ L 311 της 17.11.2016, σ. 13-19).

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με την πολιτική επιστροφής της ΕΕ [COM(2014) 199 final της 28.3.2014].

τελευταία ενημέρωση 03.01.2024