Ισότητα των φύλων στην αγορά εργασίας

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελεί θεμελιώδη αρχή του δικαίου της ΕΕ που βρίσκει εφαρμογή σε πολλές πτυχές της κοινωνικής ζωής, μέρος της οποίας είναι και η εργασία και η απασχόληση.

Ισότητα στην απασχόληση και τις συνθήκες εργασίας

Η οδηγία 2006/54/ΕΚ απαγορεύει τις άμεσες¹ και έμμεσες διακρίσεις² μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά:

• την πρόσληψη, την πρόσβαση στην απασχόληση ή την άσκηση ελεύθερου επαγγέλματος·
• τις συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των όρων αμοιβής και απόλυσης·
• την επαγγελματική κατάρτιση και εξέλιξη·
• την ιδιότητα του μέλους και τη συμμετοχή σε οργάνωση εργαζομένων ή εργοδοτών.

Επιπλέον, η οδηγία εφαρμόζει την αρχή της ίσης αμοιβής που καθιερώνεται από το άρθρο 157 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απαγορεύει τη διακριτική μεταχείριση λόγω φύλου σε θέματα αμοιβής για όμοια εργασία ή για εργασία της αυτής αξίας. Με τον όρο πληρωμή εννοούμε τους συνήθεις βασικούς ή κατώτατους μισθούς ή αποδοχές και όλα τα άλλα οφέλη, που λαμβάνει ο εργαζόμενος άμεσα ή έμμεσα (συμπληρωματικά ή ως μεταβλητή συνιστώσα), σε χρήματα ή σε είδος, από τον εργοδότη βάσει της σχέσης εργασίας. Όταν χρησιμοποιείται σύστημα επαγγελματικής κατάταξης για τον καθορισμό των αμοιβών, πρέπει να βασίζεται σε κοινά κριτήρια για τους άνδρες και γυναίκες και να αποκλείει τις διακρίσεις που βασίζονται στο φύλο.

Τα κράτη μέλη οφείλουν να ενθαρρύνουν τους εργοδότες να λαμβάνουν μέτρα κατά των διακρίσεων λόγω φύλου (άμεσων και έμμεσων), και ιδίως κατά της παρενόχλησης³ και της σεξουαλικής παρενόχλησης⁴.

Ισότητα στα επαγγελματικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης

Η μεταχείριση ανδρών και γυναικών θα πρέπει να είναι ίση στο πλαίσιο των επαγγελματικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, ιδίως όσον αφορά:

• το πεδίο εφαρμογής και τους όρους της υπαγωγής στα συστήματα αυτά·
• τη διαμόρφωση διαφορετικών κανόνων σχετικά με την ηλικία εισόδου στο σύστημα ή με ελάχιστη διάρκεια της απασχόλησης ή της υπαγωγής στο σύστημα, για τη λήψη παροχών από το σύστημα αυτό·
• τον καθορισμό των εισφορών στα αυτά τα συστήματα·
• τον υπολογισμό των παροχών, συμπεριλαμβανομένων των συμπληρωματικών, και τις προϋποθέσεις διάρκειας και διατήρησης του δικαιώματος παροχών.

Η αρχή αυτή ισχύει για το σύνολο του ενεργού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων:

• των αυτοαπασχολουμένων (ωστόσο, στην κατηγορία αυτή τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν διαφορετική μεταχείριση όσον αφορά την ηλικία συνταξιοδότησης)·
• των εργαζομένων η δραστηριότητα των οποίων διακόπτεται λόγω ασθένειας, ατυχήματος ή μη ηθελημένης ανεργίας·
• των προσώπων που αναζητούν εργασία, των συνταξιούχων ή των ανάπηρων εργαζομένων, καθώς και όσων έλκουν δικαιώματα από τα επαγγελματικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης.

Άδεια μητρότητας, πατρότητας και υιοθεσίας

Μετά το τέλος της άδειας μητρότητας, πατρότητας ή υιοθεσίας οι εργαζόμενοι δικαιούνται:

• να επιστρέψουν στην ίδια ή σε ισοδύναμη θέση απασχόλησης με συνθήκες όχι λιγότερο ευνοϊκές γι’ αυτούς·
• να επωφεληθούν από βελτιώσεις των συνθηκών εργασίας τις οποίες θα δικαιούνταν κατά τη διάρκεια της απουσίας τους.

Προάσπιση των δικαιωμάτων

• Τα κράτη μέλη οφείλουν να θεσπίσουν ένδικα βοηθήματα για τους εργαζομένους που είναι θύματα διακρίσεων, όπως διαδικασίες συνδιαλλαγής και δικαστικές διαδικασίες. Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους κατά δυσμενούς μεταχείρισης που θα συνιστούσε αντίδραση του εργοδότη σε καταγγελία εντός της εταιρείας ή σε δικαστική διαδικασία.
• Τα κράτη μέλη οφείλουν επίσης να καθορίζουν κυρώσεις και δυνατότητες αποζημίωσης ή αντιστάθμισης ανάλογα με τη ζημία που προκλήθηκε.
• Σε περίπτωση ενδίκων διαδικασιών, βάρος απόδειξης φέρει τόσο το πρόσωπο που υποβάλλει την καταγγελία για διάκριση όσο και το μέρος που κατηγορείται για διάκριση. Αν ο καταγγέλλων παρουσιάσει στο δικαστήριο γεγονότα που μπορούν να δημιουργήσουν τεκμήριο διάκρισης (π.χ. όλες οι γυναίκες στην εταιρεία έχουν χαμηλότερους μισθούς από τους άνδρες για την ίδια εργασία ή για εργασία της αυτής αξίας), τότε ο εναγόμενος πρέπει να αποδείξει ότι δεν υπήρξε παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης (π.χ. οι θέσεις εργασίας τους διαφέρουν ή εργάζονται με μερική απασχόληση).
• Πρέπει να σημειωθεί ότι το κεφάλαιο III (Μέσα έννομης προστασίας και επιβολή) της οδηγίας (ΕΕ) 2023/970 σχετικά με τους κανόνες για τη μισθολογική διαφάνεια σε σχέση με την ισότητα της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για όμοια εργασία (βλ. σύνοψη) εφαρμόζεται σε διαδικασίες που αφορούν κάποιο δικαίωμα ή υποχρέωση που σχετίζεται με την αρχή της ίσης αμοιβής πη οποία καθορίζεται στο άρθρο 4 της οδηγίας 2006/54/ΕΚ. Μέχρι σήμερα, παρόλο που το δικαίωμα όσον αφορά την ισότητα της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για όμοια εργασία ή για εργασία της ίδιας αξίας κατοχυρώνεται στο άρθρο 157 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στην οδηγία 2006/54/ΕΚ, η εφαρμογή και η επιβολή της αρχής αυτής έχει αποδειχτεί δύσκολη. Οι κανόνες που καθορίζονται στην οδηγία (ΕΕ) 2023/970 θα εφαρμόζονται από τις 7 Ιουνίου 2026.

Προώθηση της ίσης μεταχείρισης

Η τροποποιητική οδηγία (ΕΕ) 2024/1500 διαγράφει το άρθρο 20 της οδηγίας 2006/54/ΕΚ για τους αρμόδιους φορείς για την ισότητα. Το άρθρο αυτό είχε αφήσει μεγάλο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη όσον αφορά τις εντολές, τις αρμοδιότητες, τη δομή, τους πόρους και την επιχειρησιακή λειτουργία των εν λόγω φορέων, με αποτέλεσμα να υπάρχουν διαφορές στα επίπεδα προστασίας κατά των διακρίσεων μεταξύ των κρατών μελών.

Συνεπώς, η τροποποιητική οδηγία καθορίζει ελάχιστα πρότυπα για τη λειτουργία των εν λόγω φορέων, ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά τους και να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία τους, ώστε να εφαρμόζεται καλύτερα η αρχή της ίσης μεταχείρισης. Η οδηγία απαιτεί από τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν ότι οι αρμόδιοι φορείς για την ισότητα:

• είναι ανεξάρτητοι και απαλλαγμένοι από εξωτερικές επιρροές·
• διαθέτουν τους αναγκαίους πόρους για να εκτελούν τα καθήκοντά τους αποτελεσματικά·
• εκτελούν δραστηριότητες για την πρόληψη των διακρίσεων και την προώθηση της ίσης μεταχείρισης·
• παρέχουν συνδρομή στα θύματα·
• μπορούν να προσφέρουν στα ενδιαφερόμενα μέρη τη δυνατότητα εναλλακτικής επίλυσης των διαφορών τους·
• μπορούν να διεξάγουν έρευνες για παραβιάσεις της αρχής της ίσης μεταχείρισης·
• μπορούν να κινούν δικαστικές διαδικασίες σε θέματα αστικού και διοικητικού δικαίου σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης.

Κατάργηση

Η οδηγία 2006/54/ΕΚ αναδιατυπώνει και αντικαθιστά αρκετές οδηγίες (τις οδηγίες 75/117/ΕΟΚ, 76/207/ΕΟΚ, 2002/73/ΕΚ, 86/378/ΕΟΚ, 96/97/ΕΚ, 97/80/ΕΚ και 98/52/ΕΚ) και τις μεταγενέστερες τροποποιήσεις τους.