Δικαστική αρωγή σε ποινικές διαδικασίες
ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:
Οδηγία (EΕ) 2016/1919 για την εξασφάλιση δικαστικής αρωγής σε υπόπτους και κατηγορουμένους στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ;
Θεσπίζει τους κοινούς ελάχιστους κανόνες σχετικά με το δικαίωμα σε δικαστική αρωγή* στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών εντός της ΕΕ.
Ορίζει σαφή κριτήρια για την παροχή δικαστικής αρωγής, πρότυπα ποιότητας καθώς και μέσα ένδικης προστασίας σε περίπτωση παραβίασης δικαιωμάτων.
Συμπληρώνει τους κανόνες της ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο και σχετικά με τις δικονομικές εγγυήσεις για παιδιά που είναι ύποπτα ή κατηγορούμενα για εγκλήματα και δεν επηρεάζει τα δικαιώματα που θεσπίζουν.
ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ
Πεδίο εφαρμογής
Οι κανόνες εφαρμόζονται σε:
- υπόπτους και κατηγορουμένους στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών, οι οποίοι:
- στερούνται της ελευθερίας τους·
- πρέπει να λάβουν συνδρομή από δικηγόρο βάσει του κοινοτικού ή του εθνικού δικαίου και δεν έχουν επαρκή οικονομικά μέσα, ή
- υποχρεούνται ή επιτρέπεται να παρίστανται σε ανακριτική πράξη ή πράξη συλλογής αποδεικτικών στοιχείων, η οποία περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον τα ακόλουθα: διέλευση προσώπων για αναγνώριση (μια σειρά ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένου ενός προσώπου που φέρεται ότι έχει διαπράξει κάποιο έγκλημα, παρουσιάζεται σε έναν μάρτυρα προς αναγνώριση), κατ’ αντιπαράσταση εξετάσεις, αναπαραστάσεις του εγκλήματος, και
- πρόσωπα για τα οποία έχει εκδοθεί ένα ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης (ΕΕΣ).
Ισχύουν για όλους τους πολίτες της ΕΕ και εφαρμόζονται σε όλες τις χώρες της ΕΕ εκτός από τη Δανία, την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο (1).
Δικαίωμα σε δικαστική αρωγή στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών
Οι χώρες της ΕΕ:
- πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι ύποπτοι και οι κατηγορούμενοι που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για να αντεπεξέλθουν οικονομικά στη συνδρομή δικηγόρου έχουν δικαίωμα σε δικαστική αρωγή όταν αυτό επιβάλλει το συμφέρον της απονομής δικαιοσύνης·
- μπορούν να προβαίνουν σε διαφορετικά είδη ελέγχου, προκειμένου να αποφασίζουν εάν πρέπει να παρασχεθεί δικαστική αρωγή:
- έλεγχος επάρκειας πόρων (με βάση τους πόρους του ενδιαφερόμενου προσώπου και λαμβάνοντας υπόψη το εισόδημα και την περιουσία) ή/και
- έλεγχος βασιμότητας της αίτησης (με βάση την αναγκαιότητα εξασφάλισης αποτελεσματικής πρόσβασης στη δικαιοσύνη κατά περίπτωση)·
- πρέπει να τηρούν τα κριτήρια που προβλέπονται για την καθιέρωση των συγκεκριμένων ελέγχων, ιδίως όσον αφορά την ισχύ της βασιμότητας της αίτησης στην περίπτωση προσαγωγής ατόμου ενώπιον δικαστηρίου προκειμένου να ληφθεί απόφαση σχετικά με την κράτησή του, αλλά και κατά τη διάρκεια της κράτησης·
- πρέπει να παρέχουν δικαστική αρωγή χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και — το αργότερο — πριν από την εξέταση του ενδιαφερομένου από την αστυνομία, από άλλη αρχή επιβολής του νόμου ή δικαστική αρχή ή πριν από τη διεξαγωγή των ανακριτικών πράξεων ή πράξεων συλλογής αποδεικτικών στοιχείων.
Δικαίωμα σε δικαστική αρωγή στο πλαίσιο διαδικασιών εκτέλεσης του ΕΕΣ
Οι καταζητούμενοι* έχουν δικαίωμα σε δικαστική αρωγή:
- από την ευρωπαϊκή χώρα εκτέλεσης*, από τη στιγμή της σύλληψής τους έως και την παράδοσή τους στην ευρωπαϊκή χώρα έκδοσης*, ή έως ότου η απόφαση για τη μη παράδοσή τους καταστεί τελεσίδικη·
- από τη χώρα έκδοσης, όταν ασκούν το δικαίωμα τους να διορίσουν δικηγόρο στη χώρα έκδοσης για να συνεπικουρεί τον δικηγόρο στη χώρα εκτέλεσης σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο, εφόσον η δικαστική αρωγή είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής πρόσβασης στη δικαιοσύνη.
Το δικαίωμα δικαστικής αρωγής στο πλαίσιο διαδικασιών εκτέλεσης του ΕΕΣ μπορεί να υποβληθεί σε έλεγχο επάρκειας πόρων σύμφωνα με τα ίδια κριτήρια που ισχύουν στην περίπτωση των ποινικών διαδικασιών.
Αποφάσεις για την παροχή δικαστικής αρωγής, μέσα ένδικης προστασίας και ευάλωτα άτομα
Οι ύποπτοι, οι κατηγορούμενοι και οι καταζητούμενοι πρέπει:
- να ενημερωθούν γραπτώς εάν η αίτησή τους για παροχή δικαστικής αρωγής έχει απορριφθεί·
- να έχουν στη διάθεσή τους αποτελεσματικά μέσα ένδικης προστασίας βάσει του εθνικού δικαίου σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων τους τα οποία κατοχυρώνονται από την οδηγία·
- να βλέπουν ότι λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες τους εάν ανήκουν στην κατηγορία των ευάλωτων ατόμων.
ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ;
Εφαρμόζεται από τις 24 Νοεμβρίου 2016 και έπρεπε να γίνει νόμος στις χώρες της ΕΕ έως την 5η Μαΐου 2019.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η οδηγία αυτή αποτελεί την έκτη και τελευταία δέσμη νομικών πράξεων που θεσπίστηκαν σύμφωνα με τον χάρτη πορείας της ΕΕ για την ενίσχυση των δικονομικών δικαιωμάτων των υπόπτων ή των κατηγορουμένων σε ποινικές διαδικασίες, ο οποίος δημοσιεύτηκε το 2009.
Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στα εξής:
ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
Δικαστική αρωγή: για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, νοείται η οικονομική βοήθεια που παρέχει μια χώρα της ΕΕ για συνδρομή δικηγόρου, επιτρέποντας στα άτομα που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για να καλύψουν τα δικαστικά έξοδα, να αποκτήσουν πρόσβαση σε δικηγόρο.
Χώρα εκτέλεσης: στο πλαίσιο ενός εντάλματος σύλληψης, η χώρα που καλείται από μια άλλη χώρα να συλλάβει και να παραδώσει άτομο το οποίο αναζητείται για άσκηση ποινικής δίωξης εις βάρος του ή για επιβολή ποινής στερητικής της ελευθερίας του.
Καταζητούμενος: στο πλαίσιο ενός εντάλματος σύλληψης, το πρόσωπο που αναζητείται για άσκηση ποινικής δίωξης σε βάρος του ή για επιβολή ποινής στερητικής της ελευθερίας του και του οποίου η σύλληψη και παράδοση ζητείται να γίνει σε άλλη χώρα.
Χώρα έκδοσης: στο πλαίσιο ενός εντάλματος σύλληψης, η χώρα που καλεί μια άλλη χώρα να συλλάβει και να παραδώσει άτομο το οποίο διώκεται για άσκηση ποινικής δίωξης εις βάρος του ή για επιβολή ποινής στερητικής της ελευθερίας του.
ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Οδηγία (ΕΕ) 2016/1919 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Οκτωβρίου 2016, σχετικά με τη δικαστική αρωγή για υπόπτους και κατηγορουμένους στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών και για καταζητούμενους σε διαδικασίες εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης (ΕΕ L 297 της 4.11.2016, σ. 1-8)
Οι διαδοχικές τροποποιήσεις του κανονισμού (ΕΕ) 2016/1919 έχουν ενσωματωθεί στο αρχικό κείμενο. Η παρούσα ενοποιημένη έκδοση έχει μόνο αξία τεκμηρίωσης.
ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ
Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Τίτλος VI — Δικαιοσύνη Άρθρο 47 — Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου (EE C 202 της 7.6.2016,σ. 403)
Οδηγία (EΕ) 2016/800 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαΐου 2016, σχετικά με τις δικονομικές εγγυήσεις για τα παιδιά που είναι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών (ΕΕ L 132 της 21.5.2016, σ. 1–20)
Οδηγία 2013/48/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2013, σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας και διαδικασίας εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, καθώς και σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης τρίτου προσώπου σε περίπτωση στέρησης της ελευθερίας του και με το δικαίωμα επικοινωνίας με τρίτα πρόσωπα και με προξενικές αρχές κατά τη διάρκεια της στέρησης της ελευθερίας (ΕΕ L 294 της 6.11.2013, σ. 1-12)
Ψήφισμα του Συμβουλίου, της 30ής Νοεμβρίου 2009, για έναν οδικό χάρτη για την ενίσχυση των δικονομικών δικαιωμάτων των υπόπτων ή κατηγορουμένων σε ποινικές διαδικασίες (ΕΕ C 295 της 4.12.2009, σ. 1-3)
τελευταία ενημέρωση 14.05.2018