ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ - Ευρωπαϊκή ενεργειακή υποδομή

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

2. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ

2.1 Ηλεκτρική ενέργεια

2.2 Φυσικό αέριο

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

3.1 Εισαγωγή

3.2 Τομέας δράσης 1: Βελτίωση της αξιοποίησης της υπάρχουσας υποδομής

3.3 Τομέας Δράσης 2: Εξασφάλιση σταθερού ρυθμιστικού περιβάλλοντος που να ευνοεί τις επενδύσεις σε υποδομές

3.4 Τομέας Δράσης 3: Κοινοτική πολιτική και χρηματοοικονομική ενίσχυση των έργων προτεραιότητας

3.5 Τομέας Δράσης 4: Πολιτική δέσμευση

3.6 Τομέας Δράσης 5: Εφοδιασμός της Ευρώπης με φυσικό αέριο

ΠAPAΡTHMATA

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Για τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, εξίσου σημαντική προϋπόθεση με το άνοιγμα της αγοράς αποτελεί η επαρκής υποδομή, καθώς και η πρόσβαση σε αυτή χωρίς διακρίσεις. Η Επιτροπή έχει ήδη καταθέσει προτάσεις μέτρων που αποσκοπούν στο πλήρες άνοιγμα της αγοράς ποσοτικώς, καθώς και διατάξεις σχετικά με την αποτελεσματική πρόσβαση τρίτων και το διαχωρισμό των δραστηριοτήτων. Έχει επίσης προτείνει σχέδιο κανονισμού που θα συμβάλει σημαντικά στην αποτελεσματική χρήση της υποδομής ηλεκτρικής ενέργειας. Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι να εντοπιστούν τα εναπομένοντα προβλήματα όσον αφορά την υποδομή και να προταθούν μέτρα για να αρχίσει η επίλυσή τους.

Κατά συνέπεια, στην παρούσα ανακοίνωση: (i) αναλύεται η σημερινή κατάσταση και οι αναμενόμενες εξελίξεις όσον αφορά τις ευρωπαϊκές υποδομές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. (ii) εντοπίζονται τα εμπόδια, καθώς και τα αίτιά τους, όσον αφορά την προσφορά νέας ενεργειακής υποδομής και (iii) προτείνονται δράσεις για να εξασφαλιστεί η πλέον αποτελεσματική χρήση των υπαρχουσών υποδομών και για την προσφορά νέας υποδομής, όπου είναι αναγκαίο. Καίριος στόχος της ανακοίνωσης είναι επίσης να αναβαθμιστεί η γενική ευαισθητοποίηση σε πολιτικό επίπεδο σχετικά με τη σημασία που έχει η συνεχής ανάπτυξη της ενεργειακής υποδομής στην ΕΕ.

Η παρούσα ανακοίνωση αξιοποιεί επίσης τις εργασίες που επιτέλεσε η Επιτροπή για τη διαπίστωση των εμποδίων στην πορεία ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς, τα οποία οφείλονται στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη έχουν θέσει σε εφαρμογή τις οδηγίες για την εσωτερική αγορά. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτών των εργασιών, που περιλαμβάνονται στην έκθεση σχετικά με την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου [1], είναι σαφές ότι ο καταμερισμός της δυναμικότητας των υποδομών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, καθώς και οι μέθοδοι τιμολόγησης διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και συχνά επιφέρουν διακριτική μεταχείριση και εμπόδια στον ισότιμο ανταγωνισμό. Στο παράρτημα Ι της παρούσας ανακοίνωσης περιλαμβάνεται περίληψη αυτών των πορισμάτων όσον αφορά τις υποδομές. Η παρούσα ανακοίνωση συνοψίζει σε αδρές γραμμές τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης.

[1] SEC(2001) 1957.

Κατά συνέπεια, η παρούσα ανακοίνωση ανταποκρίνεται στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη στις 23-24 Μαρτίου 2001, όπου αναφέρεται ότι "...η δημιουργία εύρυθμης εσωτερικής αγοράς υπηρεσιών αποτελεί μία από τις υψηλότερες προτεραιότητες της Ευρώπης...και...θα πρέπει να συμβαδίζει με ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη πραγματικών διασυνοριακών αγορών που θα υποστηρίζονται από κατάλληλη υποδομή". Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε την Επιτροπή να αξιολογήσει την κατάσταση σε αυτούς τους τομείς, σε έκθεσή της προς το εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2002 "προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα λήψης περαιτέρω μέτρων". Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε επίσης από την Επιτροπή να διασφαλίσει την πλήρη τήρηση των διατάξεων περί ανταγωνισμού της Συνθήκης.

Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί επίσης το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση ορισμένων από τα ζητήματα που αναφέρονται στην Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής "Προς μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού" [2]. Στο έγγραφο αυτό, η Επιτροπή επισήμανε ότι ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί σε ευρωπαϊκό σχέδιο διασύνδεσης το οποίο να εντοπίζει τα έργα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος που θα ήταν δυνατόν να συντελέσουν στην υπερκέραση των φραγμών στη συγκρότηση της ευρωπαϊκής ενεργειακής υποδομής.

[2] COM(2000) 769 τελικό.

Ευρεία διαβούλευση

Η εκπόνηση της παρούσας ανακοίνωσης, βασίστηκε σε ευρεία διαβούλευση με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, σύμφωνα με την Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση (COM(2001)428 τελικό). Ζητήθηκε η γνώμη όλων των ενδιαφερομένων μερών [3], με βάση ερωτηματολόγιο. Η Επιτροπή έλαβε 70 απαντήσεις και πραγματοποίησε πολυάριθμες συνεδριάσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Στην πρόσκληση να συνεισφέρουν στη διαβούλευση ανταποκρίθηκαν όλες, δηλαδή 13, υποψήφιες για προσχώρηση χώρες.

[3] ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ, ΕΘΝΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΔΙΚΤΥΩΝ, ΚΛΑΔΟΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΟΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ), ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ, ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΧΡΗΣΤΕΣ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ.

2. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ

Για να δημιουργηθεί πραγματική, ανταγωνιστική και ολοκληρωμένη εσωτερική αγορά απαιτείται επαρκής δυναμικότητα υποδομών, τόσο εντός όσο και μεταξύ των εθνικών αγορών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Η απαίτηση αυτή είχε αναφερθεί στην συγκριτική έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή των ισχυουσών οδηγιών, η οποία συνοψίζεται στο παράρτημα Ι. Στο πλαίσιο της εξέτασης των δράσεων που είναι αναγκαίες για την εξασφάλιση της βέλτιστης χρήσης της υποδομής, είναι κατά συνέπεια αναγκαίο να εξετασθεί καταρχάς η τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά την υποδομή ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.

2.1 Ηλεκτρικη ενεργεια

Σε σύγκριση προς περιφερειακές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας αλλού στην υφήλιο, η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας είναι ήδη ικανοποιητικώς διασυνδεδεμένη. Ωστόσο, συχνά παρατηρείται υπερφόρτωση στις γραμμές διασύνδεσης και ορισμένα κράτη μέλη είναι σχετικά απομονωμένα με ελάχιστη δυναμικότητα διασύνδεσης με τις γειτονικές χώρες. Το ευρωπαϊκό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι απαρτίζεται από έναν κεντρικό πυρήνα ("πυρήνας-UCTE": Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, Αυστρία, Ελβετία, Λουξεμβούργο και Κάτω Χώρες) και έξι δορυφόρους (Ιβηρική Χερσόνησος, Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία, Σκανδιναβία/Nordel, Ιρλανδία/Βόρειος Ιρλανδία και Ελλάδα). Η δυναμικότητα εισαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας των τεσσάρων μεγαλύτερων δορυφόρων είναι περιορισμένη: η ακραία περίπτωση είναι η Ιβηρική χερσόνησος (η δυναμικότητα εισαγωγών ανέρχεται σε μόλις 2% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος στην περιοχή αυτή), ενώ ακολουθεί το ΗΒ (3%), η Σκανδιναβία (4%) και η Ιταλία (7%). Η Ιρλανδία/Βόρειος Ιρλανδία και η Ελλάδα είναι ακόμη περισσότερο περιθωριοποιημένες. Η Ιρλανδία/Βόρειος Ιρλανδία είναι διασυνδεδεμένες μεταξύ τους. Στο τέλος του τρέχοντος έτους η Βόρειος Ιρλανδία θα διασυνδεθεί επίσης με τη Σκωτία, μέσω καλωδίου ισχύος 500 MW. Η Ελλάδα δεν είναι ακόμη απευθείας συνδεδεμένη με άλλες χώρες της ΕΕ, αλλά μόνον εμμέσως και εν μέρει, μέσω των Βαλκανικών χωρών. Ωστόσο, μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους θα συνδεθεί με την Ιταλία, μέσω υποθαλάσσιου καλωδίου.

Η κατάσταση ανά κράτος μέλος συνοψίζεται στο κατωτέρω γράφημα [4], όπου απεικονίζεται η συνολική δυναμικότητα εισαγωγών από όλες τις διασυνδεδεμένες με το κράτος μέλος χώρες σε σχέση προς τη συνολική εγχώρια εγκατεστημένη ισχύ παραγωγής. Στο γράφημα δίνεται επίσης το μερίδιο των φυσικών ροών εισαγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας ως προς την εθνική κατανάλωση, ως ενδεικτική τιμή του βαθμού χρησιμοποίησης των γραμμών διασύνδεσης για εισαγωγές [5].

[4] Πηγή: Δυναμικότητα διασυνδέσεων, καλοκαίρι 2001 (ETSO), εγκατεστημένη ισχύς στα τέλη του 1999 (Eurostat) και εισαγωγές το 2000 (UCTE, Nordel και DTI).

[5] Η Γαλλία χρησιμοποιεί τη δυναμικότητα διασύνδεσης κυρίως για εξαγωγές, που δεν παρίστανται στο γράφημα.

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

Δυναμικότητα εισαγωγών/συνολική δυναμικότητα Μερίδιο εισαγωγών στην κατανάλωση

Όπως προκύπτει από το γράφημα, σε μια ομάδα κρατών μελών το ποσοστό της δυναμικότητας διασύνδεσης είναι περίπου 20% ή και υψηλότερο (Δανία, Σουηδία, Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία και Κάτω Χώρες) που είναι σχετικώς ικανοποιητικά διασυνδεδεμένες με τις γειτονικές αγορές. Σε ομάδα δύο κρατών μελών το ποσοστό διασύνδεσης ανέρχεται σε περίπου 10%. (Γερμανία και Γαλλία). Τέλος, στην ομάδα των έξι κρατών μελών (ΗΒ, Ισπανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιταλία) με χαμηλή δυναμικότητα διασύνδεσης, της τάξεως του μόλις 3-7% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος, το κατώτατο ποσοστό διασύνδεσης μόλις 3% σημειώνεται στην Ισπανία και το ΗΒ.

Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ του ποσοστού διασύνδεσης και του μεριδίου της εισαγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, από το γράφημα προκύπτει σαφής συσχέτιση μεταξύ του επιπέδου των εισαγομένων ροών ηλεκτρικής ενέργειας και της σχετικής δυναμικότητας εισαγωγών. Επιπλέον, σε ομάδα κρατών μελών σημειώνεται εντατική χρήση της δυναμικότητας εισαγωγών, που αποτελεί δείκτη υπερφόρτωσης. Πρόκειται για τις εξής χώρες: Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο και Κάτω Χώρες.

Ωστόσο, υπερφόρτωση είναι δυνατόν να σημειωθεί επίσης όταν δεν είναι τόσο εντατική η αξιοποίηση της δυναμικότητας εισαγωγών, αλλά είναι ανεπαρκείς οι ρυθμίσεις για τον καταμερισμό της δυναμικότητας, ή όταν υπάρχουν μακροπρόθεσμες συμφωνίες προκράτησης δυναμικότητας χωρίς να προβλέπεται η εφαρμογή της αρχής "εκμετάλλευση ή στέρηση καταμερισθείσας δυναμικότητας" (use-it-or-lose-it). Κατά συνέπεια, για να κριθεί κατά πόσον είναι επαρκή τα σημερινά επίπεδα δυναμικότητας διασύνδεσης, πρέπει επίσης να εξεταστεί κατά πόσον αντιμετωπίζεται η υπερφόρτωση. Στον πίνακα 1 του παραρτήματος Ι αναφέρονται οι γραμμές διασύνδεσης όπου υφίσταται υπερφόρτωση, ο τρόπος καταμερισμού δυναμικότητας διασύνδεσης καθώς και οι συνέπειες στο κόστος για τους εμπλεκόμενους στην αγορά. Είναι προφανής η σοβαρού επιπέδου υπερφόρτωση σε πολλά σύνορα και ιδίως στα σύνορα των χωρών Benelux, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.

Τα αποτελέσματα αυτής της υπερφόρτωσης στην εσωτερική αγορά είναι αυτονόητα. Το σημερινό ποσοστό διαθέσιμης δυναμικότητας διασύνδεσης σε συνδυασμό με τη μέθοδο καταμερισμού της δυναμικότητας έχουν συντείνει στην διατήρηση των διαφορετικών λιανικών τιμών μεταξύ αγορών. Για παράδειγμα, ακόμη και όταν ο καταμερισμός της δυναμικότητας κατευθύνεται από την αγορά, π.χ. με πλειστηριασμούς, οι υψηλές τιμές που έπρεπε να καταβληθούν για την πρόσβαση στις γραμμές διασύνδεσης συνέτειναν στην αποτροπή χαμηλών καταναλωτικών τιμών στις χώρες εισαγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Εάν δεν συνδεθούν επισήμως οι αγορές spot, κατά το πρότυπο των σκανδιναβικών χωρών, οι εξαγωγείς μπορούν να επωφελούνται από τον κατακερματισμό της αγοράς προσφέροντας ηλεκτρική ενέργεια σε διαφορετικές τιμές στις διάφορες χώρες. Έτσι, το αποτέλεσμα είναι να καταβάλλονται υψηλές τιμές για τις διασυνδέσεις, για παράδειγμα μεταξύ Γαλλίας-ΗΒ και Γερμανίας-Κάτω Χωρών.

Στις περιπτώσεις που καθετοποιημένη επιχείρηση είναι ο φορέας κατασκευής και λειτουργίας γραμμής διασύνδεσης και παραλλήλως επιδιώκει οικονομικά συμφέροντα εφοδιασμού μέσω αυτής της γραμμής διασύνδεσης, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή όσον αφορά τα αποτελεσματικά μέτρα διαχωρισμού των δραστηριοτήτων.

Εκτός από τα προβλήματα ανταγωνισμού που οφείλονται στα χαμηλά ποσοστά διασύνδεσης προκύπτουν επίσης σημαντικά ζητήματα ασφάλειας του εφοδιασμού. Στον ακόλουθο πίνακα εμφαίνεται το ποσοστό εφεδρικής δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής που υπερβαίνει την εγχώρια ζήτηση στις έξι περιοχές που προαναφέρθηκαν καθώς και το ποσοστό της εισαγόμενης δυναμικότητας ως προς τη συνολική δυναμικότητα ηλεκτροπαραγωγής.

Πίνακας 1

Τρέχουσα εφεδρική δυναμικότητα ηλεκτροπαραγωγής και δυναμικότητα εισαγωγών - 2001

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

Πηγή: Πρόβλεψη ισοζυγίου ηλεκτρικής ενέργειας 2001-2003, UCTE, Μάρτιος 2001

Όπως προκύπτει από τον πίνακα η δυναμικότητα εισαγωγών είναι ιδιαίτερα χαμηλή ή ακόμη μηδενική στην Ιρλανδία, τη Σκανδιναβία και τα Βαλκάνια. Η δυναμικότητα εισαγωγών είναι ιδιαίτερα χαμηλή στην Ιβηρική χερσόνησο, τα Βαλκάνια και το ΗΒ. Δεδομένης της αναμενόμενης αύξησης της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας τα επόμενα έτη [6], ιδίως στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, ακριβώς εκεί όπου το μέγεθος της εφεδρικής δυναμικότητας και/ή της δυναμικότητας εισαγωγών είναι επί του παρόντος περιορισμένο, είναι προφανής η σημασία που θα πρέπει να διαδραματίσει μελλοντικώς η αύξηση των μεγεθών δυναμικότητας διασύνδεσης για την ασφάλεια του εφοδιασμού.

[6] Ενώ η κατά μέσον όρο αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ μέχρι το 2000 αναμένεται να ανέλθει σε περίπου 40%, η αύξηση αναμένεται ότι θα είναι υψηλότερη από 60% στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία (πηγή: Πράσινη Βίβλο για την ασφάλεια του εφοδιασμού).

Οι γραμμές διασύνδεσης είναι δυνατόν να χρησιμεύσουν για την εκπλήρωση διαφόρων σκοπών, όπως: να καταστήσουν δυνατή τη σύνδεση απομονωμένης αγοράς στην μεγάλη εσωτερική αγορά. να βελτιώσουν την ασφάλεια του εφοδιασμού παρέχοντας δυνατότητες εφεδρειών. να καταστεί δυνατή η διαμετακόμιση ηλεκτρικής ενέργειας για την πλήρη ολοκλήρωση της αγοράς και την εκμετάλλευση της διαφοράς τιμών μεταξύ αγορών με αλληλοσυμπληρούμενο μίγμα ειδών καυσίμων. Παρότι οι γραμμές διασύνδεσης είναι δυνατόν να εξυπηρετούν ταυτοχρόνως όλους αυτούς τους στόχους, συχνά κυριαρχεί ένας από τους στόχους αυτούς, που όμως μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου ακολουθώντας τις μεταβολές και την ωρίμανση των αγορών.

Είναι σαφές ότι η τρέχουσα δυναμικότητα διασύνδεσης είναι ανεπαρκής σε πολλές περιοχές της ΕΕ. Είναι εξίσου σαφές ότι η κατάσταση αυτή εμποδίζει την ολοκλήρωση της φυσιολογικής αγοράς και έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ασφάλεια του εφοδιασμού. Επιπλέον, δεδομένου ότι η εσωτερική αγορά μόλις αρχίζει να αναπτύσσεται και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται με μεγαλύτερους ρυθμούς, θα πρέπει με βεβαιότητα να αναμένεται αύξηση των συναλλαγών και περαιτέρω υπερφόρτωση.

Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να καθοριστεί "ιδεώδες" τυπικό μέγεθος δυναμικότητας διασύνδεσης. Αυτό εξαρτάται από το κόστος της διασύνδεσης και την σχετική ανταγωνιστικότητα ηλεκτροπαραγωγής μεταξύ των περιοχών. Ωστόσο, από αναλύσεις που διεξάχθηκαν για λογαριασμό της Επιτροπής και από την Επιτροπή προκύπτει ότι ένα ελάχιστο μέγεθος δυναμικότητας διασύνδεσης μεταξύ κρατών μελών - δηλαδή συνολική δυναμικότητα εισαγωγών ως προς την συνολική εγκατεστημένη ισχύ ηλεκτροπαραγωγής σε κάθε κράτος μέλος - είναι εύλογο όχι μόνον χάρη της βελτίωσης της ασφάλειας του εφοδιασμού αλλά και από καθαρώς οικονομική άποψη. Η απαίτηση για ελάχιστο μέγεθος δυναμικότητας διασύνδεσης θα σήμαινε ενίσχυση του δικτύου στα σύνορα της Ιρλανδίας, του ΗΒ, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας. Η επίτευξη αυτών των ελαχίστων μεγεθών διασύνδεσης θα απαιτούσε προφανώς την καταβολή προσπαθειών από τις πλευρές εκατέρωθεν των συνόρων. Με βάση μελέτη [7] που διενεργήθηκε εξ ονόματος της Επιτροπής προέκυψε, για παράδειγμα, ότι επιπλέον δυναμικότητα διασύνδεσης μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας και Γαλλίας και Ισπανίας θα ήταν άκρως αποτελεσματική ως προς το κόστος.

[7] Μελέτη "Ανάλυση της δυναμικότητας του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας και εντοπισμός των συμφορήσεων" από την IAEW και Consentec, Δεκέμβριος 2001. Στη μελέτη αναφέρεται ότι εάν μεταξύ Ιταλίας και των γειτονικών χωρών της προσφερόταν πρόσθετη διασυνοριακή δυναμικότητα μεγέθους 8.000 MW, από τη μείωση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας θα ήταν δυνατό να αναμένεται κέρδος 250 εκατ. ευρώ ετησίως. Ακόμη και αν λαμβανόταν υπόψη το κόστος για την εγκατάσταση πρόσθετης δυναμικότητας με βάση διαφορετικές τεχνικές "δραστικές λύσεις" αναβάθμισης του τεχνικού εξοπλισμού" - όπου περιλαμβάνονται λύσεις όπως νέες γραμμές 380 kV - αντί, για παράδειγμα, να αξιοποιηθούν καταρχάς φθηνότερα "ήπια μέτρα" βασιζόμενα στη βελτιωμένη χρήση της διαθέσιμης υποδομής, το οριακό καθαρό κέρδος θα ήταν της τάξης των 40-50 εκατ. ευρώ/GW ανά έτος. Η αύξηση του δυναμικού διασύνδεσης σε τουλάχιστον 2.000 MW (που θα σήμαινε αύξηση της δυναμικότητας εισαγωγών της Ιταλίας ως ποσοστό της εγκατεστημένης ισχύος από περίπου 7% σε 10%) θα ήταν οικονομικώς συμφέρουσα με βάση τις υποθέσεις εργασίας που χρησιμοποίησε ο τεχνικός σύμβουλος, οι οποίες θεωρούνται ρεαλιστικές, αν όχι συντηρητικές, παρότι εξαρτώνται από τις τιμές των καυσίμων. Ο τεχνικός σύμβουλος είναι πεπεισμένος ότι πρόσθετα μέτρα θα ήταν επίσης αποτελεσματικά ως προς το κόστος. Ο τεχνικός σύμβουλος εξέτασε επίσης την οριακή αξία της πρόσθετης δυναμικότητας διασύνδεσης στα γαλλο-ισπανικά σύνορα. Από την ανάλυση αυτή ο τεχνικός σύμβουλος κατέληξε ότι θα πρέπει να αναμένεται σημαντικότατο οικονομικό όφελος από αυτή την πρόσθετη δυναμικότητα μεταφοράς από τη Γαλλία στην Ισπανία, της ίδιας τάξης μεγέθους όπως στην περίπτωση της Ιταλίας. Παρομοίως, με βάση τα αποτελέσματα των ημερήσιων πλειστηριασμών και του κόστους για την παροχή πρόσθετης δυναμικότητας διασυνοριακής μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ο τεχνικός σύμβουλος εκτίμησε κατά προσέγγιση ότι το καθαρό οικονομικό κέρδος από την αύξηση της δυναμικότητας διασύνδεσης στα γερμανο-ολλανδικά σύνορα θα ανερχόταν σε 30 εκατ. ευρώ/GW ανά έτος.

Για τις χώρες διαμετακόμισης (Βέλγιο, Κάτω Χώρες, Δανία, Σουηδία, Γερμανία, Αυστρία και Γαλλία) θα έπρεπε να εφαρμοστούν πρόσθετα κριτήρια για να καθοριστεί το κατάλληλο μέγεθος διασύνδεσης ώστε να εξασφαλισθεί ότι η δυναμικότητα των δικτύων στις χώρες διαμετακόμισης δεν είναι κατώτερη της δυναμικότητας των γειτονικών χωρών τους. Από την εν λόγω μελέτη προέκυψε ότι η δυναμικότητα του δικτύου εν προκειμένω είναι σχετικά χαμηλή στο Βέλγιο και την Ελβετία.

Ομάδα εθνικών ρυθμιστικών αρχών των περιφερειακών χωρών της Ευρώπης, στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων για την παρούσα ανακοίνωση, διατύπωσε την άποψη ότι εάν επιτευχθεί ελάχιστο μέγεθος διασύνδεσης με οποιαδήποτε περιοχή στη λοιπή Ευρώπη το οποίο να ανέρχεται σε περίπου 20% της ζήτησης αιχμής θα ήταν δυνατό να εξαλειφθούν οι κατακερματισμένες αγορές και να επέλθει η δημιουργία πραγματικά ανταγωνιστικής ενιαίας αγοράς.

Οι κρίσιμες συμφορήσεις

Με βάση τα ανωτέρω, και τα σχόλια που παρέλαβε η Επιτροπή κατά τις έρευνές της, σε συνδυασμό με τις μελέτες που διενεργήθηκαν για λογαριασμό της Επιτροπής, κατέστη δυνατόν να εντοπιστούν οι κρίσιμες συμφορήσεις στην ΕΕ οι οποίες απαιτούν κατά προτεραιότητα τη λήψη βραχυπρόθεσμων μέτρων.

Γαλλία και Ισπανία

Στη διασύνδεση αυτή αντιστοιχεί μόνο το 2% της εγκατεστημένης ισχύος στην Ιβηρική χερσόνησο. Είναι σχεδόν διαρκώς υπερφορτωμένη και δεν κρίνονται ικανοποιητικές οι σημερινές μέθοδοι καταμερισμού δυναμικότητας που διέπονται κυρίως από την "κατά χρονική προτεραιότητα" (first-come, first-served) διάθεση δυναμικότητας. Η υπερφόρτωση οξύνεται από το γεγονός ότι το ήμισυ της δυναμικότητας (550 MW) έχει προκρατηθεί για την μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας βάσει συμβάσεων μακροπρόθεσμου εφοδιασμού από τη Γαλλία στην Ισπανία και επειδή δεν εφαρμόζεται ο κανόνας "εκμετάλλευση ή στέρηση καταμερισθείσας δυναμικότητας" (use-it-or-lose-it).

Έχουν καταβληθεί προσπάθειες να αυξηθεί η δυναμικότητα και στα μέσα της δεκαετίας του 1990 συμφωνήθηκε η αύξηση της δυναμικότητας κατά 1.000 MW. Όμως, την τελευταία στιγμή η Γαλλία υπαναχώρησε, προβάλλοντας περιβαλλοντικά προβλήματα. Στο πλαίσιο της συγκέντρωσης των επιχειρήσεων Hidrocantabrico/EnBW, οι εταιρείες ηλεκτρισμού EDF και RTE ανέλαβαν τη δέσμευση να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αυξηθεί η εμπορικώς εκμεταλλεύσιμη δυναμικότητα διασύνδεσης στα γαλλο-ισπανικά σύνορα από 1.100 MW σε περίπου 4.000 MW. Η EDF και η RTE ανέλαβαν τη δέσμευση να αυξήσουν τη δυναμικότητα κατά επιπλέον 300 MW μέχρι το τέλος του 2002 και κατά επιπλέον 1.200 MW μεταγενέστερα. Μεσοπρόθεσμα προβλέπεται περαιτέρω αύξηση κατά 1.200 MW.

Τούτο σημαίνει αύξηση της δυναμικότητας από 2% σε 7% για την Ιβηρική χερσόνησο και 8% για την Ισπανία. Ωστόσο, δεδομένης της χρονικής αβεβαιότητας για τη τελευταία αναφερόμενη αύξηση των 1.200 MW, και λόγω της ισχύουσας ρύθμισης προκράτησης δυναμικότητας, είναι δύσκολο να αναμένεται ότι αυτές οι αυξήσεις της δυναμικότητας διασύνδεσης θα επιτελεστούν επαρκώς γρήγορα ή θα επαρκέσουν ποσοτικώς για να ανταποκριθούν στους στόχους, που είναι η αύξηση της οικονομικής αποτελεσματικότητας της εσωτερικής αγοράς και η ενίσχυση της ασφάλειας του εφοδιασμού.

Ιταλία

Στα σύνορα Ιταλίας και Γαλλίας, Ελβετίας και Ιταλίας και Αυστρίας και Ιταλίας σημειώνεται μονίμως υπερφόρτωση παρά το γεγονός ότι η δυναμικότητα εισαγωγών αντιστοιχεί στο 7% της εγχώριας δυναμικότητας. Σε ένα σημαντικό ποσοστό αυτό οφείλεται στα υψηλά μεγέθη εισαγωγών από τη Γαλλία και την προκράτηση δυναμικότητας διασύνδεσης για αυτές τις εισαγωγές. Παρότι η νέα δυναμικότητα ηλεκτροπαραγωγής στην Ιταλία αναμένεται ότι θα υπερβαίνει ελαφρώς την αύξηση της ζήτησης τα προσεχή έτη, και ενδεχομένως θα μειώσει τη υπερφόρτωση, δεν είναι δυνατό να αναμένεται ότι αυτό θα έχει σημαντικά βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα. Για τα επόμενα έτη έχουν προγραμματιστεί ορισμένα νέα έργα: αύξηση της δυναμικότητας κατά 380 kV στην Ελβετία το 2002 καθώς και προς την Αυστρία και τη Γαλλία το 2003. Η κατασκευή αυτών των γραμμών δεν είναι, ωστόσο, βέβαιη μέχρι στιγμής.

Είναι λοιπόν ζωτικής σημασίας να κατασκευασθούν αυτές οι νέες γραμμές εντός του προαναφερομένου χρονοδιαγράμματος. Επιπλέον, ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση, δεν είναι δυνατό να αναμένεται ότι θα επαρκέσουν για να επιλύσουν τα προβλήματα υπερφόρτωσης σε αυτή την αγορά, δεδομένου ότι εξακολουθούν να υφίστανται ανάγκες εισαγωγών για την κάλυψη της ζήτησης στο προβλέψιμο μέλλον.

Βέλγιο/Κάτω Χώρες

Παρότι τα μεγέθη της δυναμικότητας διασύνδεσης είναι ικανοποιητικά στις χώρες Benelux (Βέλγιο 21%, Κάτω Χώρες 17%), παρατηρείται σημαντική υπερφόρτωση, όπως διαπιστώνεται από τις πρόσφατες τιμές των πλειστηριασμών για τη δυναμικότητα στις Κάτω Χώρες (10-12 ευρώ από τη Γερμανία προς τις Κάτω Χώρες, δηλαδή περίπου 30-35% της μέσης ομαδικής τιμής στις Κάτω Χώρες), και από τις σημαντικά υψηλότερες τιμές στις Κάτω Χώρες έναντι των γειτονικών χωρών. Αυτή η έλλειψη δυναμικότητας επιτείνεται από το γεγονός ότι 25% της δυναμικότητας των Κάτω Χωρών έχει προκρατηθεί για την κάλυψη μακροπρόθεσμων συμφωνιών εφοδιασμού. Εξάλλου, το μέγεθος της δυναμικότητας που είναι διαθέσιμη στα βελγικά σύνορα καθιστά δυσκολότατη, αν όχι αδύνατη, την εισαγωγή για βιομηχανικούς πελάτες. Αυτό οφείλεται, σε σημαντικό βαθμό, στην έλλειψη ιδιαίτερης διασύνδεσης μεταξύ Γερμανίας και Βελγίου. Σημαντική είναι η υπερφόρτωση μεταξύ Γαλλίας και Βελγίου.

Όσον αφορά τις Κάτω Χώρες, αναμένεται αύξηση της δυναμικότητας κατά 1.000 MW το 2002 ώστε να ανέλθει σε 5.000 MW. Με δεδομένο το υψηλό επίπεδο τιμών στις Κάτω Χώρες και τη συνεχιζόμενη ανάγκη εισαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας στις Κάτω Χώρες τα επόμενα έτη ώστε να καλυφθεί η ζήτηση, και λαμβάνοντας υπόψη τη ρύθμιση για μακροπρόθεσμες προκρατήσεις δυναμικότητας, είναι αμφίβολο κατά πόσον η αύξηση αυτή θα επιλύσει τα προβλήματα υπερφόρτωσης.

Όσον αφορά το Βέλγιο, από τις έρευνες της Επιτροπής δεν διαπιστώθηκαν συγκεκριμένα σχέδια για την αποτελεσματική επίλυση του προβλήματος της υπερφόρτωσης.

Δανία-Γερμανία

Τα τελευταία έτη έχει σημειώσει ταχύρυθμη αύξηση η ηλεκτροπαραγωγή από αιολική ενέργεια στη Δανία και τη Βόρεια Γερμανία. Ανάλογα με την ένταση του ανέμου σημειώνονται οι συμφορήσεις προς αμφότερες τις κατευθύνσεις, συνήθως όμως από τη Δανία προς τη Γερμανία όταν επιδιώκεται η διάθεση στην αγορά ηλεκτρισμού από αιολική ενέργεια. Ως αποτέλεσμα, η τιμή κατά τους πλειστηριασμούς δυναμικότητας από τη Δανία προς τη Γερμανία αυξήθηκε σε 1,62 ευρώ/MWh, δηλαδή 7% της τιμής χονδρικής στη Γερμανία. Το αποτέλεσμα στην ανταγωνιστικότητα αυτών των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι προφανές, όπως και το αποτέλεσμα στην εσωτερική αγορά.

Τα επόμενα έτη αναμένεται ότι θα αυξηθούν οι εισαγωγές από την ηπειρωτική Ευρώπη στη Σουηδία και, πιθανώς, στη Νορβηγία. Το αποτέλεσμα θα είναι η μείωση της υπερφόρτωσης από τη Δανία προς τη Γερμανία, αλλά η αύξηση της υπερφόρτωσης από τη Γερμανία προς τη Δανία.

Iρλανδία

Η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ιρλανδία αυξάνεται ταχύρυθμα (για παράδειγμα, η ζήτηση αιχμής αυξήθηκε κατά 50% την τελευταία δεκαετία). Αναμένεται ότι η τάση αυτή θα συνεχιστεί. Η διασύνδεση μεταξύ Ιρλανδίας και ΗΒ είναι περιορισμένη, ανέρχεται σε λιγότερο από 5% της εγχώριας δυναμικότητας. Δεδομένων των μεγεθών αύξησης, και του γεγονότος ότι στην Ιρλανδία κυριαρχεί επί του παρόντος ένας μόνον προμηθευτής, η ESB, είναι προφανής η ανάγκη αύξησης της διασύνδεσης, ώστε να αναπτυχθεί πραγματικός ανταγωνισμός και να διατηρηθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού. Η αναβάθμιση της διασύνδεσης από την Ιρλανδία προς τη Βόρεια Ιρλανδία που έχει προγραμματιστεί για το 2002 (από 300 MW σε 600 MW) θα βελτιώσει την κατάσταση κατά κάποιο βαθμό, αλλά επ'ουδενί λόγω δεν περιορίζει την ανάγκη για αύξηση της διασύνδεσης, ώστε να γίνουν αισθητά στην Ιρλανδία τα οφέλη της εσωτερικής αγοράς.

Τα αυτά ισχύουν όσον αφορά τη Βόρεια Ιρλανδία. Ωστόσο, η γραμμή διασύνδεσης 500 MW μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Σκωτίας, που χρηματοδοτείται εν μέρει από την ΕΕ, πρόκειται να λειτουργήσει τον Ιανουάριο του 2002.

Ηνωμένο Βασίλειο

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπως και την Ισπανία, σημειώνονται τα χαμηλότερα ποσοστά δυναμικότητας διασύνδεσης στην Ευρώπη, μόνον 3% της εγχώριας δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής. Το αποτέλεσμα όμως στην εσωτερική αγορά και την ασφάλεια του εφοδιασμού είναι ωστόσο λιγότερο εμφανές στο ΗΒ από ό,τι στην Ισπανία, την Ιρλανδία και την Ελλάδα. Στο ΗΒ η δυναμικότητα πλεονασματικής/εφεδρικής ηλεκτροπαραγωγής ανέρχεται σε 5,9% της εγκατεστημένης ισχύος και ο βαθμός συγκέντρωσης στον κλάδο είναι χαμηλός (ΗΒ: οι τρεις μεγαλύτερες εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής 37%. Ελλάδα: μια εταιρεία ηλεκτροπαραγωγής 100%. Ισπανία: οι τρεις μεγαλύτερες εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής 94%. Ιρλανδία: μια εταιρεία ηλεκτροπαραγωγής 97%). Ωστόσο, εάν το ΗΒ επιδιώξει να αξιοποιήσει πλήρως τα αποτελέσματα της εσωτερικής αγοράς είναι σαφές ότι είναι αναγκαία η αύξηση της δυναμικότητας. Αυτό προκύπτει σαφώς από το κόστος της δυναμικότητας που δημοπρατήθηκε τα έτη 2000/2001. Για εξαγωγές από τη Γαλλία προς το ΗΒ η τιμή κυμάνθηκε μεταξύ 5,75-6,75 ευρώ/MWh, περίπου 22-26% της μέσης τιμής χονδρικής στο ΗΒ. Μερικές ιδιωτικές εταιρείες μελετούν τη δυνατότητα κατασκευής πρόσθετης δυναμικότητας ("γραμμές διασύνδεσης για εμπορική εκμετάλλευση"), αλλά δεν έχουν κατατεθεί ακόμη συγκεκριμένες προτάσεις.

Ελλάδα

Από το 1992, ως αποτέλεσμα του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, έχει διακοπεί η σύγχρονη διασύνδεση μεταξύ Ελλάδας και UCTE. Η Ελλάδα συνδέεται με τα δίκτυα της ΕΕ μόνο μέσω των Βαλκανικών χωρών και οι συνδέσεις αυτές είναι ασταθείς και ακατάλληλες για τον ανταγωνιστικό εφοδιασμό με ηλεκτρική ενέργεια ή εισαγωγές χάριν της ασφάλειας του εφοδιασμού. Πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα. Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα αυξάνεται ταχύρυθμα και ο εφοδιασμός αναμένεται να καταστεί προβληματικός τα επόμενα έτη, έστω και αν θεωρηθεί ότι θα ολοκληρωθεί εγκαίρως η κατασκευή των νέων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα αναμένεται ότι θα αρχίσει να λειτουργεί στο τέλος του 2001 η νέα υποθαλάσσια διασύνδεση με την Ιταλία ισχύος 500 MW. Επιπλέον, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας για την περιφερειακή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η Επιτροπή έχει αναλάβει τον ρόλο του συντονιστή των χορηγών βοήθειας για την ταχύρυθμη ανασυγκρότηση του βαλκανικού δικτύου, ως πρώτο βήμα με την ανασυγκρότηση των υποσταθμών ηλεκτρισμού στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Κροατία.

Άκρως απομακρυσμένα νησιά

Πολλά νησιά της ΕΕ είναι απομονωμένα από το κεντρικό σύστημα ηλεκτρισμού, επειδή το κόστος σύνδεσης, συνήθως μέσω υποθαλάσσιων καλωδίων, υπερβαίνει κατά πολύ τα πιθανά βραχυπρόθεσμα οικονομικά οφέλη. Ωστόσο, είναι σαφές ότι στις περιοχές αυτές οι δυνατότητες ανταγωνισμού των ανανεώσιμων πηγών θα αναβαθμιζόταν σημαντικά με τη διασύνδεση (που θα καθιστούσε δυνατή την εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας όταν μειώνεται η εγχώρια ζήτηση, συγκεκριμένα εκτός της τουριστικής περιόδου). Επιπλέον, η διασύνδεση θα ήταν δυνατόν να βελτιώσει σημαντικά την ασφάλεια του εφοδιασμού και, ανάλογα με την οικονομική βιωσιμότητά της, θα ήταν δυνατόν να επιφέρει χαμηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας. Η οικονομική σκοπιμότητα αυτών των διασυνδέσεων απομένει κατά συνέπεια να εξεταστεί κατά περίπτωση.

Συνδέσεις με χώρες που δεν είναι μέλη της ΕΕ

Τα δίκτυα της ομάδας χωρών CENTREL (Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία) και της Σλοβενίας είναι συνδεδεμένα με το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ και όλες αυτές οι χώρες είναι μέλη της UCTE (Ένωση για τον Συντονισμό της Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας - "Union for the Co-ordination of the Transmission of Electricity"). Τα δίκτυα των Βαλτικών χωρών, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Τουρκίας δεν είναι ωστόσο συγχρονισμένα επί του παρόντος με τα συστήματα της ΕΕ, ενώ τα δίκτυα της Κύπρου και της Μάλτας είναι απομονωμένα.

Όπως αναφέρθηκε στην ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας [8], ο μακροπρόθεσμος στόχος της Επιτροπής είναι να δημιουργηθεί εσωτερική αγορά που να υπερβαίνει τα σημερινά σύνορα της ΕΕ, ώστε να συμπεριληφθούν ταχύρυθμα οι υπό ένταξη χώρες και, εν ευθέτω χρόνω, άλλες γειτονικές περιοχές. Φυσικά, ο στόχος αυτός προϋποθέτει το αμοιβαίο άνοιγμα των αγορών και ισοδύναμες συνθήκες προστασίας του περιβάλλοντος, θέματα που επί του παρόντος εξετάζονται στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για την προσχώρηση. Εάν και όταν οι γειτονικές χώρες εκπληρούν αυτές τις απαιτήσεις, θα πρέπει λοιπόν να δοθεί αυξανόμενη προτεραιότητα στις υποδομές διασύνδεσης με αυτές τις περιοχές. Στο παράρτημα ΙΙ περιέχεται κατάλογος των προγραμματιζόμενων διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου μεταξύ της ΕΕ και των υποψηφίων για προσχώρηση χωρών, καθώς και μεταξύ των υποψηφίων για προσχώρηση χωρών.

[8] COM(2001) 125 τελικό.

2.2 Φυσικο αεριο

Από το 1960 έχει αναπτυχθεί ραγδαία η παραγωγή, κατανάλωση και η υποδομή φυσικού αερίου στην ΕΕ. Στην ΕΕ η αγορά φυσικού αερίου επεκτείνεται διαρκώς γεωγραφικά και αυξάνεται η ζήτηση. Από το 1970, το μήκος του ευρωπαϊκού δικτύου μεταφοράς φυσικού αερίου υπό υψηλή πίεση αυξήθηκε από 71.000 χιλιόμετρα σε 187.000 χιλιόμετρα. Η συνεχής διείσδυση στην αγορά ενέργειας αύξησε το μερίδιο που καταλαμβάνει το φυσικό αέριο στο ισοζύγιο εφοδιασμού πρωτογενούς ενέργειας της Κοινότητας από λιγότερο του 2% το 1960 σε σχεδόν 24% το 2000. Τα τελευταία έτη η αύξηση της ζήτησης επικεντρώθηκε κυρίως στο φυσικό αέριο για ηλεκτροπαραγωγή. Εξακολουθούν όμως να υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, για παράδειγμα στη Σουηδία ανέρχεται μόνο σε 1% ενώ στις Κάτω Χώρες υπερβαίνει το 48%.

Αφότου καθιερώθηκε ο εφοδιασμός με φυσικό αέριο στην Ελλάδα και την Πορτογαλία αντιστοίχως το 1996 και το 1997, το φυσικό αέριο συγκαταλέγεται στο μίγμα ενεργειακού εφοδιασμού όλων των κρατών μελών της ΕΕ. Ωστόσο, το φυσικό αέριο δεν είναι - και δεν αναμένεται ότι ποτέ θα καταστεί - καθολική υπηρεσία. Σημαντικά τμήματα της Ευρώπης δεν εφοδιάζονται, με φυσικό αέριο [9] κυρίως για οικονομικούς λόγους.

[9] Π.χ. απομακρυσμένες περιοχές, όπως η βόρεια και η κεντρική Σουηδία και η Φινλανδία, όπου η προσφορά φυσικού αερίου εξακολουθεί να μην είναι οικονομική λόγω της χαμηλής πληθυσμιακής πυκνότητας και του υψηλού κόστους μεταφοράς του φυσικού αερίου.

Σε αντίθεση απ'ό,τι συμβαίνει με την ηλεκτρική ενέργεια, όπου μόνον 7% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ προέρχεται από διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας, ποσοστό άνω του 60% της συνολικής κατανάλωσης φυσικού αερίου στην ΕΕ προέρχεται μετά από τουλάχιστον μία φορά διάβαση συνόρων. Αυτό το διασυνοριακό "εμπόριο" δεν συνιστά πραγματική ανταγωνιστική εσωτερική αγορά ή πραγματική συναλλαγή, αλλά οφείλεται στο γεγονός ότι το φυσικό αέριο εισάγουν εθνικές εταιρείες φυσικού αερίου από μακρινές πηγές εφοδιασμού. Περίπου το ήμισυ όλων των κρατών μελών εξαρτώνται κατά 100% από τις εισαγωγές. Κατά μέσον όρο, η ΕΕ εισάγει περίπου 40% του φυσικού αερίου που καταναλώνεται, κυρίως από τη Ρωσία, την Αλγερία και τη Νορβηγία.

Παρότι οι αγορές ήταν κλειστές στον ανταγωνισμό, το δίκτυο διασύνδεσης του φυσικού αερίου εντός της ΕΕ αναπτύσσεται ικανοποιητικά, τάση που ωθείται από συνδυασμό των εξελίξεων της ζήτησης, των αναγκών για πρόσθετη δυναμικότητα μεταφοράς και θέματα ασφάλειας του φυσικού αερίου. Η κατασκευή μεγάλης κλίμακας νέων εγκαταστάσεων υποδομής φυσικού αερίου βασίστηκε κατά κανόνα σε μακροπρόθεσμες συμβάσεις πληρωμής δεσμευτικών ποσοτήτων ανεξαρτήτως παραλαβής τους (συμβάσεις "take-or-pay").

Αντίθετα απ'ό,τι συμβαίνει στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η έλλειψη διαθέσιμης δυναμικότητας δεν έχει μέχρι στιγμής θεωρηθεί ως αίτιο σημαντικών ή άμεσων περιορισμών πρόσβασης στο δίκτυο. Ωστόσο, αναμένεται ότι η κατάσταση αυτή θα μεταβληθεί λόγω της αυξανόμενης ζήτησης, των νέων δυνατοτήτων πρόσβασης στο δίκτυο και την ύπαρξη πολυπληθών μακροπρόθεσμων διακανονισμών προκράτησης δυναμικότητας προς όφελος των (πρώην) μονοπωλιακών εταιρειών φυσικού αερίου. Επιπλέον, για πρώτη φορά, έχει μειωθεί το ενδιαφέρον των καθετοποιημένων εταιρειών φυσικού αερίου να επιλύσουν τα προβλήματα υπερφόρτωσης, επειδή έτσι προστατεύουν τη θέση τους στην αγορά. Είναι λοιπόν ουσιαστική η σημασία της εξασφάλισης διαφάνειας στην πραγματική αξιοποίηση του δικτύου καθώς και της παροχής κινήτρων για την άρση των σημείων συμφόρησης.

Παρότι ήταν περιορισμένα τα προβλήματα που δηλώθηκαν στην Επιτροπή στο πλαίσιο της έρευνάς της σχετικά με τις σημειούμενες υπερφορτώσεις, είναι εύλογο ότι στο παρόν στάδιο πρέπει να υποδειχθούν τα προβλήματα που ενδέχεται να προκύψουν στο εγγύς μέλλον. Ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση των Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (GTE) δεν έχει ακόμη συμφωνήσει να δημοσιεύσει αυτοβούλως λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τη διαθέσιμη δυναμικότητα μεταφοράς φυσικού αερίου, έχει δημοσιεύσει σύστημα "φανών σηματοδότησης" των ενδεικτικών διαθέσιμων δυναμικοτήτων στα κύρια δίκτυα φυσικού αερίου της Ευρώπης. Από τη συνοπτική παρουσίαση της GTE προκύπτει ότι στα 55 διασυνοριακά κομβικά σημεία, περίπου δύο τρίτα έχουν την ένδειξη "κόκκινο" (που σημαίνει ότι είναι άκρως περιορισμένη ή μηδενική η διαθέσιμη δυναμικότητα), ή "κίτρινη" (που σημαίνει ότι η διαθέσιμη δυναμικότητα εξαρτάται από το μέγεθος της ζητούμενης). Μόνο για το ένα τρίτο των κομβικών σημείων η ένδειξη είναι "πράσινη", που σημαίνει ότι διατίθεται δυναμικότητα. Πίνακας των σημαντικότερων "κόκκινων κομβικών σημείων" του ευρωπαϊκού χάρτη μεταφοράς φυσικού αερίου παρατίθεται στο παράρτημα ΙΙΙ.Α.

Εκτός της δυνητικής υπερφόρτωσης, εξακολουθούν να υφίστανται αρκετοί "ελλείποντες κρίκοι" στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου. Παρότι ο ιστός φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι σχετικά ικανοποιητικά ολοκληρωμένος, δύο κράτη μέλη (Φινλανδία και Ελλάδα) παραμένουν πλήρως απομονωμένα από το ευρωπαϊκό δίκτυο. Ορισμένες άλλες αγορές είναι σχετικώς απομακρυσμένες ή λιγότερο ενσωματωμένες στο ευρωπαϊκό δίκτυο φυσικού αερίου. Οι καίριες ελλείψεις υποδομής που διαπίστωσε η Επιτροπή σε συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη αναφέρονται στο παράρτημα ΙΙΙ.Β.

Παρότι η αποτελεσματική χρήση της υπάρχουσας υποδομής πρέπει να αποτελέσει την πρώτη προτεραιότητα, η ελλείπουσες ζεύξεις είναι απαραίτητο να καλυφθούν ώστε να καταστεί δυνατό να λειτουργούν οι αγορές φυσικού αερίου ικανοποιητικώς ως προς την ασφάλεια του εφοδιασμού και την διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού, ούτως ώστε να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς και τον ανταγωνισμό εντός του κλάδου του φυσικού αερίου. Παρότι ορισμένα από τα απαριθμούμενα στο παράρτημα ΙΙΙ.Β έργα προοδεύουν σταδιακά, τα περισσότερα από αυτά θεωρούνται αναγκαία ούτως ώστε να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη ζήτηση για φυσικό αέριο.

Διασυνδέσεις με τις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες

Η αφορά φυσικού αερίου της ΕΕ είναι ήδη συνδεδεμένη με ορισμένα μέρη του δικτύου φυσικού αερίου των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες αποτελούν νευραλγικής σημασίας χώρες διαμετακόμισης των ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου προς την ΕΕ.

Σε σύγκριση με την αναμενόμενη αύξηση της ζήτησης φυσικού αερίου στην ΕΕ κατά περίπου 40% μέχρι το 2020, η μέση ζήτηση φυσικού αερίου στις 13 υποψήφιες για προσχώρηση χώρες αναμένεται ότι θα υπερδιπλασιαστεί από το 2000 μέχρι το 2020. Είναι κατά συνέπεια πασίδηλο ότι θα είναι σημαντικότατη η ανάγκη για επενδύσεις σε υποδομές στις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες (βλ. παράρτημα ΙΙ και τον πίνακα των προγραμματιζόμενων έργων υποδομής φυσικού αερίου μεταξύ της ΕΕ και των υποψηφίων χωρών).

Η υποδομή για το φυσικό αέριο εκτός ΕΕ

Η επάρκεια υποδομής για το φυσικό αέριο δεν αποτελεί μόνον εσωτερικό θέμα της ΕΕ. Θα απαιτηθούν σημαντικότατες επενδύσεις σε έργα για τον εφοδιασμό με φυσικό αέριο ώστε να καλυφθεί η ζήτηση φυσικού αερίου και η απεξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές. Στην Πράσινη Βίβλο με τίτλο "Μια ευρωπαϊκή στρατηγική ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού" αποτέλεσε έναυσμα ευρέων συζητήσεων σχετικά με τις μείζονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Βασικά στοιχεία εν προκειμένω είναι η ισχυρή ενεργειακή υποδομή εντός της ΕΕ και ικανοποιητικές διασυνδέσεις με προμηθευτές από τρίτες χώρες και χώρες διαμετακόμισης.

Δεδομένου ότι η ζήτηση φυσικού αερίου θα αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες ενώ παράλληλα αναμένεται να μειωθεί η εντός ΕΕ παραγωγή φυσικού αερίου, η ΕΕ θα χρειαστεί να εισάγει περισσότερο φυσικό αέριο. Η εξάρτηση της ΕΕ από τις εισαγωγές φυσικού αερίου ενδέχεται να αυξηθεί από 40% σήμερα σε περίπου 67% το 2020. Το αντίστοιχο ποσοστό εξάρτησης της Ευρώπης συνολικώς (δηλαδή της ΕΕ, των υποψήφιων για προσχώρηση χωρών, της Νορβηγίας και της Ελβετίας) από εισαγωγές υπερβαίνει το 60%. Επειδή η δυναμικότητα των επί του παρόντος διαθέσιμων οδεύσεων για τις εισαγωγές είναι περιορισμένη, απαιτείται νέα επιπλέον δυναμικότητα εισαγωγών φυσικού αερίου ώστε να αντιμετωπισθεί η αυξανόμενη ζήτηση για φυσικό αέριο, που προορίζεται κυρίως για ηλεκτροπαραγωγή.

Μολονότι θα αυξάνεται η απόσταση απ'όπου θα προέρχεται το φυσικό αέριο, η Ευρώπη είναι σε σχετικά ευνοϊκή θέση εφοδιασμού δεδομένου ότι περισσότερο από 80% των παγκοσμίως γνωστών συνολικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου ευρίσκονται σε εύλογη απόσταση. Για την ασφάλεια του εφοδιασμού δεν θα προκύψει πρόβλημα ως προς τα διαθέσιμα αποθέματα. Το ζήτημα θα είναι να εξασφαλιστούν τα απαραίτητα οικονομικά κίνητρα για επενδύσεις στην παραγωγή και την υποδομή μεταφοράς του φυσικού αερίου στις αγορές της ΕΕ.

Δεδομένου ότι η φθίνουσα εγχώρια παραγωγή και η αυξανόμενη ζήτηση συνεπάγονται αύξηση των εισαγωγών, άλλο σημαντικό στοιχείο για την εύρυθμη λειτουργίας της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου θα συνιστά το ευρύτερο δυνατό φάσμα προμηθευτών από τρίτες χώρες που θα ανταγωνίζονται για να κατακτήσουν μερίδια στην ευρωπαϊκή αγορά. Ο ανταγωνισμός από πλευράς προσφοράς είναι στοιχείο αναπόφευκτο τόσο για την ανταγωνιστική εσωτερική αγορά φυσικού αερίου όσο και για την ασφάλεια του εφοδιασμού και θα απαιτηθεί ευνοϊκό επενδυτικό κλίμα.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη [10] που διενεργήθηκε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα απαιτηθούν επενδύσεις άνω των 200 δισεκατ. ευρώ την επόμενη εικοσαετία, ώστε να αυξηθούν οι εισαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρώπη για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης. Οι επενδύσεις αυτές θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν κυρίως από ιδιωτικές επιχειρήσεις και από χρηματοπιστωτικούς φορείς.

[10] "Αξιολόγηση των εξωτερικών και εσωτερικών εναλλακτικών δυνατοτήτων εφοδιασμού της ΕΕ με φυσικό αέριο, εκτίμηση του κόστους νέων έργων για τον εφοδιασμό της ΕΕ με φυσικό αέριο και διερεύνηση των αντίστοιχων χρηματοδοτικών απαιτήσεων και μέσων", Μεσογειακό Παρατηρητήριο Ενέργειας, Ιούλιος 2001.

Από τη μελέτη προέκυψε ότι η ανερχόμενη ζήτηση φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι δυνατό να καλυφθεί και ότι ο στόχος της διαφοροποίησης των εισαγωγών φυσικού αερίου είναι επίσης δυνατό να επιτευχθεί υπό τον όρο ότι θα επικρατήσει το κατάλληλο επενδυτικό κλίμα και κατάλληλες συνθήκες τιμολόγησης. Μολονότι αναμένεται ότι οι σημερινοί κύριοι προμηθευτές φυσικού αερίου της Ευρώπης (παραγωγοί από τη Ρωσία, Αλγερία και τη Νορβηγία) θα αυξήσουν τις εξαγωγές τους σε απόλυτα μεγέθη κατά την επόμενη εικοσαετία και θα εξακολουθήσουν να αποτελούν τους κύριους προμηθευτές της ΕΕ, αναμένεται επίσης ότι θα αναδυθούν διάφοροι νέοι προμηθευτές της Ευρώπης, σημαντικότεροι εκ των οποίων προβλέπεται ότι θα είναι επιχειρήσεις από την Λιβύη, την Αίγυπτο, την Τρινιδάδ, το Ιράκ, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν και το Κατάρ.

Με βάση το κατ'εκτίμηση κόστος προμήθειας και μεταφοράς του φυσικού αερίου, τα πρώτα νέα σχέδια έργων για τον εφοδιασμό της Ευρώπης αναμένονται στη Νότια Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Κύριο ρόλο για τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου προς την Ευρώπη αναμένεται πως θα διαδραματίσει η Τουρκία.

Τα επόμενα έτη αναμένεται ότι θα αναβαθμιστεί η σημασία του υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ), ιδίως στη Νότιο Ευρώπη και πιθανότατα να αυξήσει την ευελιξία, τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού και την οικονομική ρευστότητα στην αγορά φυσικού αερίου και, ενδεχομένως, να συμβάλει στην στενότερη σύνδεση των μεγάλων περιφερειακών αγορών φυσικού αερίου της υφηλίου (Ευρώπη, Ηνωμένες Πολιτείες και Ασία). Αναμένεται ότι οι ανοικτές αγορές θα προσελκύσουν μεγαλύτερες συναλλαγές ΥΦΑ. Ως εκ τούτου, η πρόσβαση σε τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ υπό συνθήκες χωρίς διακρίσεις και ανταποκρινόμενες στο κόστος είναι εξίσου σημαντική όπως στην περίπτωση αγωγών φυσικού αερίου.

Στο παράρτημα IV απεικονίζεται ενδεικτικώς χάρτης για τις προοπτικές εξωτερικού εφοδιασμού της ΕΕ με φυσικό αέριο και περιλαμβάνεται λεπτομερής κατάλογος των προγραμματισμένων ή δυνητικών κύριων έργων για τον εφοδιασμό της Ευρώπης με φυσικό αέριο.

Το πρόγραμμα INOGATE της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποσκοπεί στην ανάπτυξη της διασυνοριακής μεταφοράς ώστε να διευκολυνθεί η εκτέλεση των έργων και η πρόσβαση σε αγορές παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου της περιοχής της Κασπίας και της Κεντρικής Ασίας και των γειτονικών περιοχών, όπου περιλαμβάνεται το Ιράν. Το πρόγραμμα INOGATE είναι δυνατόν να διαδραματίσει νευραλγικό ρόλο για την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας, την παρακολούθηση των περιφερειακών ενεργειακών προβλημάτων - όπως η ολοκλήρωση του δικτύου και η φυσική ασφάλεια - και θα συμβάλει επίσης στην επίλυση χρηματοδοτικών και πολιτικών προβλημάτων που αφορούν την εξάλειψη μη εμπορικών κινδύνων και την προώθηση σημαντικών για την ΕΕ έργων εφοδιασμού της με φυσικό αέριο. Με το πρόγραμμα INOGATE διευκολύνεται, για παράδειγμα, η ανάπτυξη της διασύνδεσης μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού δικτύου, που θα ήταν δυνατόν να προλειάνει το έδαφος για περαιτέρω οδεύσεις εφοδιασμού της Ευρώπης από την Κεντρική Ασία, την περιοχή της Κασπίας, την Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή.

Στο πρόγραμμα δράσης για τη Βόρεια Διάσταση στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής και της διασυνοριακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εγκρίθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φέιρα τον Ιούνιο του 2000, οι βελτιώσεις της διασυνοριακής ενεργειακής υποδομής χαρακτηρίσθηκαν ως μια από τις προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπισθούν στο πλαίσιο του προγράμματος δράσης. Όπως επισημάνθηκε στο πρόγραμμα δράσης και στην προηγηθείσα ανακοίνωση της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής, η θάλασσα του Μπάρεντς είναι μια από τις περιοχές που θα πρέπει να διερευνηθεί το δυναμικό των κοιτασμάτων φυσικού αερίου.

Ο διάλογος ΕΕ-Ρωσίας για ενεργειακά θέματα και ο διάλογος καταναλωτριών-παραγωγών χωρών με άλλους προμηθευτές της Ευρώπης με φυσικό αέριο θα αποτελέσουν επίσης βασικά στοιχεία για την ευρύτερη εξωτερική ενεργειακή πολιτική της ΕΕ. Η Διάσκεψη Κορυφής ΕΕ-Ρωσία τον Οκτώβριο του 2001 καθόρισε τη μελλοντική κατεύθυνση του ενεργειακού διαλόγου μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας που αποσκοπεί στην ενίσχυση των μακροπρόθεσμων σχέσεων στον ενεργειακό τομέα. Η διάσκεψη επέστησε την προσοχή σε ορισμένους τομείς όπου θα ήταν δυνατό να επιτευχθεί πρόοδος βραχυπροθέσμως, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται η βελτίωση της νομικής βάσης για την παραγωγή και μεταφορά ενέργειας στη Ρωσία και η εξασφάλιση της φυσικής ασφάλειας των δικτύων μεταφοράς ενέργειας.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι απαραίτητο το αμοιβαίο των αγορών αμφοτέρων των πλευρών με βάση αμοιβαίως αναγνωρισμένη νομική βάση και αρχές ελεύθερου εμπορίου. Το γεγονός ότι κατά τη Διάσκεψη Κορυφής ΕΕ-Ρωσίας του Οκτωβρίου 2001 αποφασίστηκε να καταστρωθούν οι βασικές αρχές κοινού ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου με σκοπό την προώθηση των στενότερων οικονομικών σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

3.1 Εισαγωγη

Από τα προαναφερόμενα και την πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας (βλ. παράρτημα Ι για την περίληψη των θεμάτων υποδομής) είναι δυνατόν να συναχθούν τα εξής σαφή συμπεράσματα:

- Χωρίς επαρκή υποδομή και με δεδομένη τη συνεχιζόμενη και σταθερά υψηλή υπερφόρτωση δεν είναι δυνατόν να αναμένεται η ανάπτυξη πραγματικής εσωτερικής αγοράς.

- Η επαρκής υποδομή αποτελεί προϋπόθεση για την εξασφάλιση αποτελεσματικού και αναβαθμισμένου επιπέδου ασφάλειας του εφοδιασμού.

- Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα εξαρτηθεί από ειδικές προσπάθειες που θα πρέπει να καταβληθούν για να εξασφαλιστεί ότι η πρόσβαση στην υποδομή είναι εγγυημένη υπό ισότιμους και διαφανείς όρους.

- Οι καίριοι συντελεστές που είναι κατάλληλοι για τη δημιουργία υποδομής επαρκούς δυναμικότητας είναι οι επιχειρήσεις εκείνες που, στο παρελθόν, ανέπτυξαν με επιτυχία τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Η κύρια πρόκληση που αντιμετωπίζει η Κοινότητα, στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, είναι, ως εκ τούτου, να εξασφαλίσει μηχανισμούς ρυθμίσεων κατάλληλους για τον ανταγωνισμό, έτσι ώστε οι εταιρείες να έχουν κίνητρα για να αξιοποιούν αποδοτικά την υπάρχουσα υποδομή και, όταν χρειάζεται, να κατασκευάζουν νέα υποδομή, και να καθοριστούν σαφείς, κατάλληλοι και προβλέψιμοι κανόνες για την απόδοση των νέων επενδύσεων.

- Επιπλέον, είναι όμως απαραίτητα τα μέτρα σε επίπεδο Κοινότητας και κρατών μελών για να εξαλειφθούν τα σημεία συμφόρησης ή να εξασφαλιστεί η κατασκευή των "ελλειπόντων κρίκων", θέματα τα οποία δεν θα αντιμετωπιστούν μόνον από τη βιομηχανία. Εν προκειμένω, είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο το ερώτημα "ποιο επίπεδο υποδομής είναι επαρκές", που μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου ανάλογα με το βαθμό εξέλιξης της εσωτερικής αγοράς. Συγκεκριμένα, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην σχέση μεταξύ της κατασκευής νέας υποδομής στον τομέα του φυσικού αερίου και τις επιπτώσεις στον κλάδο της ηλεκτρικής ενέργειας λόγω της αυξανόμενης χρήσης του φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή. Ωστόσο, είναι σαφές για τον κλάδο της ηλεκτρικής ενέργειας, και σε μικρότερο βαθμό για τον κλάδο του φυσικού αερίου, ότι νευραλγικές υποδομές, που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστεί η ταχύρυθμη ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς, είτε δεν προσφέρουν επαρκή δυναμικότητα είτε δεν υπάρχουν καν. Τα διάφορα αίτια που έχουν διαπιστωθεί είναι τα εξής:

- η αδυναμία εμπορικής απόδοσης των διασυνδέσεων, ιδίως εκείνων που συνδέουν απομακρυσμένες και άκρως απομακρυσμένες περιοχές, οι οποίες ενδέχεται, ωστόσο, να είναι απαραίτητες για λόγους κοινωνικούς και περιφερειακής πολιτικής, για την προώθηση της ασφάλειας του εφοδιασμού, ή για να εξασφαλιστεί ότι οι εσωτερικές αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας λειτουργούν αποτελεσματικά σε όλη την ΕΕ.

- οι δυσκολίες για την απόκτηση άδειας κατασκευής έργων υποδομής, ιδίως ηλεκτρικής ενέργειας, για περιβαλλοντικούς λόγους. Ωστόσο, οι καθυστερήσεις λόγω περιβαλλοντικών προβλημάτων συχνά δεν οφείλονται στις πραγματικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις ή στην μη τήρηση της οδηγίας της ΕΕ σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (92/43/ΕΟΚ), αλλά σε πολιτικές αποφάσεις.

- έλλειψη ανταγωνιστικών κινήτρων στις καθετοποιημένες εταιρείες φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να εξαλειφθούν τα προβλήματα υπερφόρτωσης. Οι καθετοποιημένες επιχειρήσεις έχουν εμπορικό συμφέρον να διατηρηθούν οι συμφορήσεις επειδή η εξάλειψή τους θα επέφερε αύξηση του πλήθους των ανταγωνιστών στις αγορές "τους". Είναι εξάλλου δυνατό να αποκομίσουν μονοπωλιακά κέρδη κατά τους πλειστηριασμούς δυναμικότητας. Επιπλέον, οι καθετοποιημένοι όμιλοι επιχειρήσεων έχουν συμφέρον να προσφέρουν στα μέλη τους κατά προτεραιότητα πρόσβαση σε υποδομές όπου επικρατεί υπερφόρτωση ή με κατώτερο κόστος.

- αβεβαιότητα σχετικά με το ρυθμιστικό καθεστώς που θα διέπει τις νέες επενδύσεις υψηλού κινδύνου.

- Αρκετά κράτη μέλη υστερούν σαφώς ως προς τα περιθώρια εφεδρειών ηλεκτροπαραγωγής και/ή το ποσοστό διασύνδεσης με συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας γειτονικών κρατών. Με βάση την ανάλυση που διενεργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας κοινοποίησης και λαμβανομένου υπόψη ότι είναι απαραίτητο να καθοριστεί ένας εφικτός πρώτος στόχος, θα ήταν δυνατόν να καθοριστεί ως εύλογος αρχικός στόχος σε όλα τα κράτη μέλη ποσοστό δυναμικότητας διασύνδεσης ίσο προς τουλάχιστον 10% της εγκατεστημένης ισχύος ηλεκτροπαραγωγής. Ο στόχος αυτός, ο οποίος θα πρέπει να επανεξετάζεται σε τακτά διαστήματα, θα απαιτήσει επιπλέον δυναμικότητα διασύνδεσης μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας, μεταξύ ΗΒ και της ηπειρωτικής Ευρώπης, μεταξύ Ιταλίας και των βόρειων γειτόνων της, μεταξύ Ιρλανδίας και ΗΒ, μεταξύ Πορτογαλίας και Ισπανίας καθώς και μεταξύ Ελλάδας και των γειτονικών της χωρών. Επιπλέον, στα κράτη μέλη που υπερβαίνουν ήδη αυτό τον στόχο του 10% αλλά εξακολουθούν να υφίσταται σημαντική υπερφόρτωση η οποία επηρεάζει αρνητικά την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, θα πρέπει να καθοριστούν υψηλότεροι ποσοτικοί στόχοι. Προς τούτο θα απαιτηθεί, ιδίως, να ληφθούν πρόσθετα μέτρα στις χώρες Benelux. Επιπροσθέτως, θα ήταν ενδεχομένως σκόπιμο να επιδιωχθεί υψηλότερο επίπεδο σε χώρες που είναι νευραλγικής γεωγραφικής σημασίας για τη διαμετακόμιση εντός της ΕΕ, όπου δηλαδή είναι ζωτική η υψηλή δυναμικότητα διασύνδεσης. Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν οι χώρες Benelux, η Γερμανία, η Αυστρία και η Γαλλία. Ενώ ο ενιαίος "ποσοτικός στόχος διασύνδεσης" ενδεχομένως να συνιστά ένα πρωτόγονο μηχανισμό και θα πρέπει να εφαρμοστεί κατά περίπτωση λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές συνθήκες και το κόστος και όφελος, η Επιτροπή θεωρεί ότι είναι σημαντικό και σκόπιμο να καθοριστεί αυτός ο αρχικός στόχος ώστε να εξασφαλιστεί η ταχύρυθμη ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς. Η επίτευξη των ελάχιστων ποσοστών διασύνδεσης σε όλα τα κράτη μέλη θα απαιτήσει την καταβολή προσπαθειών και την ενεργό συνεργασία όλων των ενδιαφερομένων μερών εκατέρωθεν των συνόρων. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί σε ετήσια βάση την εξέλιξη των ποσοστών διασύνδεσης μεταξύ των κρατών μελών με σκοπό να εξασφαλιστεί ότι επιτυγχάνονται οι ελάχιστοι στόχοι εντός εύλογου χρονοδιαγράμματος, σε συνάρτηση με την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Εν προκειμένω, ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στην πρόοδο που θα σημειώσει η εξέλιξη των έργων προτεραιότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος που αναφέρονται στα σημεία 3.4 και 3.5 της παρούσας ανακοίνωσης.

- Είναι δυνατό να εντοπισθούν ως καίρια έργα σε επίπεδο Κοινότητας και εθνικό, τα οποία είναι δυνατό να θεωρηθούν ως ζωτικής σημασίας βραχυπρόθεσμες δράσεις, αναγκαίες για την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς. Οι δράσεις αυτές παρουσιάζουν ενδιαφέρον όχι μόνον για τα κράτη μέλη και τις επιχειρήσεις εκατέρωθεν των συνόρων όπου υφίσταται έλλειψη δυναμικότητας, αλλά για όλα τα κράτη μέλη.

- Ο αποτελεσματικός, διεπόμενος από διαφάνεια και ισότιμος καταμερισμός της διαθέσιμης δυναμικότητας και της πρόσβασης στην υποδομή είναι προϋπόθεση για τη δημιουργία και τη διατήρηση των εσωτερικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Ταυτοχρόνως, οι διαχειριστές των συστημάτων μεταφοράς πρέπει να λάβουν όλα τα εύλογα μέτρα για να εξασφαλίσουν τον μέγιστο βαθμό αξιοποίησης και διάθεσης της υπάρχουσας δυναμικότητας, συγκεκριμένα να εξασφαλίσουν ότι τεχνικοί/διοικητικοί διακανονισμοί μεγιστοποιούν τη διαθέσιμη δυναμικότητα, μεταξύ άλλων με ρυθμίσεις για βραχυπρόθεσμες συναλλαγές ανεκμετάλλευτης δυναμικότητας. Αυτές οι δράσεις ("ήπια μέτρα") είναι αναγκαίες για να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη πραγματικού ανταγωνισμού και να αποσοβηθεί η δημιουργία ολιγοπωλιακών εθνικών ή περιφερειακών αγορών. Από την έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας προκύπτει σαφώς ότι, παρότι οι ισχύουσες οδηγίες σχετικά με την εσωτερική αγορά ήδη υποχρεώνουν νομικώς τις εταιρείες φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας να παρέχουν ισότιμη πρόσβαση στις βασικές υποδομές, στην πράξη είναι διακριτική η μεταχείριση εκ μέρους των καθετοποιημένων επιχειρήσεων, λόγω του εγγενούς συμφέροντός τους να αποτρέπουν την πρόσβαση ανταγωνιστών στα δίκτυά τους, με αποτέλεσμα την απώλεια του μεριδίου της αγοράς που κατέχουν οι ανταγωνιστές τους. Αυτή η διακριτική μεταχείριση εκδηλώνεται υπό πολλές μορφές, που εκτείνονται από αθέμιτες τιμές και τιμολόγια μέχρι την άρνηση χορήγησης πρόσβασης.

Εκτός από την εκτέλεση της κοινοτικής νομοθεσίας και από την ανάγκη να εγκριθούν οι προτάσεις της Επιτροπής για αναθεώρηση των ισχυουσών οδηγιών για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια, η Επιτροπή θεωρεί ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα στους ακόλουθους πέντε κύριους τομείς δράσεων για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα:

- Βελτίωση της αξιοποίησης της υπάρχουσας υποδομής

- Εξασφάλιση σταθερού και ευνοϊκού ρυθμιστικού περιβάλλοντος για νέες υποδομές

- Επανεστιασμός της χρηματοδοτικής ενίσχυσης της Κοινότητας σε έργα προτεραιότητας

- Ανάληψη πολιτικών δεσμεύσεων σε επίπεδο Κοινότητας και κρατών μελών

- Εφοδιασμός της Ευρώπης με φυσικό αέριο

3.2 Τομεασ δρασησ 1: Βελτιωση τησ αξιοποιησησ τησ υπαρχουσασ υποδομησ

Όπως προκύπτει από την παρούσα ανακοίνωση και την πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την υλοποίηση των εσωτερικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, η υπάρχουσα υποδομή για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο στην εσωτερική αγορά δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί κατά τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Η βέλτιστη αξιοποίηση των ήδη υπαρχουσών υποδομών είναι επιθυμητή όχι μόνο για οικονομικούς λόγους αλλά και επειδή είναι σημαντική για να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον με την αποσόβηση του πολλαπλασιασμού των γραμμών μεταφοράς και την περιττή αλληλεπικάλυψή τους. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι δυνατό να προσφέρουν ευκαιρίες, π.χ. με την εντατικότερη χρήση του φυσικού αερίου που συνεπάγεται λιγότερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Ωστόσο, είναι εν προκειμένω σημαντικό να εξασφαλιστεί ότι η υποδομή για το φυσικό αέριο θα κατασκευαστεί έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι διαρροές μεθανίου, το οποίο είναι δραστικό αέριο που συντελεί στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Προφανώς, μέτρα όπως η διαχείριση της ζήτησης, η ενεργειακή απόδοση και η ορθολογική χρήση του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, η αποκεντρωμένη ηλεκτροπαραγωγή με βάση ανανεώσιμες πηγές ενέργειας καθώς και η ορθολογική μεταφορά ενέργειας θα συμβάλουν στη μείωση των ποσοτήτων ενέργειας που πρέπει να μεταφέρεται. Το αυτό ισχύει όσον αφορά την τεχνολογική ανάπτυξη και τις νέες τεχνολογίες, όπως η κατανεμημένη ηλεκτροπαραγωγή, που βασίζονται σε μικρότερο βαθμό στα υπερφορτωμένα δίκτυα. Θα πρέπει κατά συνέπεια να δοθεί προτεραιότητα στην καθιέρωση ευνοϊκών συνθηκών για τη σύνδεση των ανανεώσιμων πηγών ηλεκτροπαραγωγής, π.χ. υπεράκτιων πάρκων αιολικής ενέργειας στο πλέγμα ηλεκτρικής ενέργειας και για τη διοχέτευση ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από αυτές τις πηγές στο διευρωπαϊκό δίκτυο.

Περαιτέρω μέτρα απαιτούνται κατά συνέπεια για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των υπαρχουσών υποδομών δικτύου με βάση μεγαλύτερη ευελιξία για να διευκολυνθεί η πλέον εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.

Προτεινόμενες δράσεις:

Δράση 1:

Η πρώτη και καίρια δράση που εν προκειμένω είναι η ταχύρυθμη έγκριση των προτεινόμενων τροποποιήσεων των οδηγιών για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια καθώς και του κανονισμού σχετικά με τις διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας. Η έγκριση των προτάσεων θα έχει ευεργετικές συνέπειες στην αποδοτική αξιοποίηση των υποδομών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ λόγω του αποτελεσματικότερου διαχωρισμού των δραστηριοτήτων και της ρυθμισμένης πρόσβασης τρίτων. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να εφαρμόζει με αποφασιστικότητα τους ευρωπαϊκούς κανόνες περί ανταγωνισμού για να αντιμετωπισθούν προσπάθειες διακριτικής μεταχείρισης στην εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

Πρέπει να αντιμετωπιστούν τρία επιπλέον ζητήματα προτεραιότητας. Πρώτον, είναι ζωτικής σημασίας να εξασφαλιστεί η διαφάνεια αξιοποίησης του δικτύου. Δεύτερον, είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί ότι η δυναμικότητα, ιδίως των διασυνδέσεων, όπου παρατηρείται υπερφόρτωση καταμερίζεται στους συντελεστές της αγοράς κατά τρόπο που να έχει τις ελάχιστες δυνατές πιθανότητες να επιφέρει διακριτική μεταχείριση και μέγιστες δυνατές πιθανότητες να οδηγήσει σε ανάπτυξη του πραγματικού ανταγωνισμού και στην επίτευξη των στόχων της Κοινότητας για ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην εξασφάλιση της πρόσβασης στα δίκτυα ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, που θα πρέπει να διευκολυνθεί με δίκαιη και ανοικτή χρέωση. Τρίτον, είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί διασυνοριακή τιμολόγηση μεταφοράς με βάση τις αρχές της μη διακριτικής μεταχείρισης, της κοστοστρέφειας, της διαφάνειας και της απλούστευσης.

Ενώ τα προβλήματα αυτά ενδέχεται να απαιτήσουν κοινοτικές ρυθμίσεις ή νομοθεσία στον κλάδο τόσο του φυσικού αερίου όσο και της ηλεκτρικής ενέργειας, σημαντική για την επίλυση αυτών των προβλημάτων θα είναι η συμβολή των ΔΣΜ (Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς), των ρυθμιστικών αρχών και λοιπών φορέων.

Ηλεκτρική ενέργεια

Όσον αφορά τη διαφάνεια, στην 6η σύνοδο του φόρουμ της Φλωρεντίας [11] συμφωνήθηκαν κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση της υπερφόρτωσης. Ένας από τους κύριους στόχους αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών είναι να αναβαθμιστεί η διαφάνεια για τους συντελεστές της αγοράς ως προς τη διαθέσιμη δυναμικότητα μεταφοράς. Στις κατευθυντήριες γραμμές περιλαμβάνονται κανόνες σύμφωνα με τους οποίους οι ΔΣΜ θα πρέπει να δημοσιεύουν όλα τα σχετικά δεδομένα που αφορούν τη συνολική δυναμικότητα διασυνοριακής μεταφοράς, συγκεκριμένα κατά προσέγγιση εκτιμήσεις της δυναμικότητας μεταφοράς, για κάθε μέρα και σε διάφορα χρονικά διαστήματα πριν από την ημέρα εκτέλεσης της μεταφοράς. Οι ΔΣΜ θα πρέπει επίσης να δημοσιεύουν γενικό σχέδιο για τον υπολογισμό της συνολικής δυναμικότητας μεταφοράς και της ανοχής αξιοπιστίας της μεταφοράς, καθώς και τα πρότυπα ασφαλείας και τις προδιαγραφές λειτουργίας και προγραμματισμού.

[11] Nοέμβριος 2000.

Οι κανόνες αυτοί έχουν ενσωματωθεί από την Επιτροπή στο σχέδιο κανονισμού που πρότεινε σχετικά με τις διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, δεν έχει καθοριστεί σαφώς κατά πόσον οι κανόνες αυτοί θα εφαρμόζονται εξίσου αυστηρά σε όλα τα κράτη μέλη. Τούτο θα εξασφαλιζόταν με την έγκριση του σχεδίου νομοθετικών διατάξεων.

Όπως προαναφέρθηκε, σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί όσον αφορά τη διαχείριση της υπερφόρτωσης, με την έκδοση κατευθυντηρίων γραμμών από το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ρυθμίσεων για την Ηλεκτρική Ενέργεια. Σύμφωνα με αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές απαιτείται: (i) τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν ότι η δυναμικότητα καταμερίζεται χωρίς διακρίσεις, (ii) υψηλό επίπεδο διαφάνειας όσον αφορά τη διαθέσιμη δυναμικότητα, (iii) καταμερισμός της δυναμικότητας σύμφωνα με μεθόδους κατευθυνόμενες από την αγορά (πλειστηριασμός, διάσπαση της αγοράς, κ.λπ.), (iv) οποιαδήποτε κέρδη από πλειστηριασμούς να μην τα καρπούνται οι διαχειριστές των συστημάτων μεταφοράς και (v) εφαρμογή της αρχής "εκμετάλλευση ή στέρηση καταμερισθείσας δυναμικότητας" (use-it-or-lose-it) [12].

[12] Δηλ. εάν μια εταιρεία έχει συνάψει σύμβαση για τη δυναμικότητα αλλά δεν προτίθεται να τη χρησιμοποιήσει, πρέπει να ενημερώνει σχετικώς τον διαχειριστή του συστήματος μεταφοράς ο οποίος εν συνεχεία διαθέτει αυτή τη δυναμικότητα στην αγορά.

Μολονότι είναι αναμφισβήτητο ότι οι κατευθυντήριες γραμμές αποτελούν σημαντικό βήμα προόδου, είναι επιβεβλημένο να επιτελεσθεί επιπλέον έργο. Επ'ουδενί λόγω δεν είναι σαφές εάν οι κατευθυντήριες γραμμές θα εφαρμοστούν πλήρως σε όλα τα κράτη μέλη και η Επιτροπή συχνά παραλαμβάνει ανεπίσημες καταγγελίες σχετικά με τις συνέπειες των πλειστηριασμών. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί προσεκτικά υπό το πρίσμα του ανταγωνισμού τις υπερφορτωμένες γραμμές διασύνδεσης καθώς και τον καταμερισμό της δυναμικότητάς τους. Η Επιτροπή έχει καταλήξει σε ορισμένες συμφωνίες με τους συντελεστές της αγοράς που έχουν προκρατήσει δυναμικότητα με μακροπρόθεσμες συμβάσεις ώστε να επιτυγχάνονται ορισμένες εκπτώσεις λόγω αυτών προκρατήσεων.

Προτεινόμενες δράσεις:

Δράση 2:

Ταχύρυθμη πρόοδος πρέπει να επιτευχθεί για τη βελτίωση και την εναρμόνιση των διαδικασιών πλειστηριασμού, για να εξασφαλιστεί η άνευ διακρίσεων εφαρμογή τους, καθώς και για να διασφαλιστούν κοινές προσεγγίσεις ως προς τη διαφάνεια σε όλη την ΕΕ. Το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας έχει κληθεί κατά συνέπεια, σε στενή συνεργασία με την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, να προτείνει, μέχρι τις 30 Απριλίου 2002, αναθεώρηση των κατευθυντήριων γραμμών για τη διαφάνεια και τη διαχείριση της υπερφόρτωσης στο Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ρυθμίσεων για την Ηλεκτρική Ενέργεια. Μέχρι την ίδια ημερομηνία έχει επίσης κληθεί ο (Ευρωπαϊκή Ένωση Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς - ETSO) να υποβάλει συστάσεις για βελτιωμένες κοινές ελάχιστες απαιτήσεις. Αυτές οι αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές θα χρησιμοποιούνται ως βάση για νομικώς δεσμευτικές ελάχιστες απαιτήσεις που θα εγκριθούν από τον κανονισμό για τις διασυνοριακές συναλλαγές. Είναι ζωτική η σημασία της ταχύρυθμης έγκρισης αυτού του κανονισμού.

Δράση 3:

Ως ενδιάμεσο βήμα, όλες οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές ή, κατά περίπτωση, τα κράτη μέλη θα κληθούν από την Επιτροπή να εξασφαλίσουν ότι οι ισχύουσες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη διαχείριση της υπερφόρτωσης, όπου περιλαμβάνεται η δημοσίευση των διαθέσιμων δυναμικοτήτων μεταφοράς, εφαρμόζονται πλήρως και ότι ενημερώνεται η Κοινότητα σχετικά με το αποτέλεσμα, το οποίο θα δημοσιεύεται.

Δράση 4:

Διάφοροι διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς εφαρμόζουν σημαντικά αποκλίνοντες τεχνικούς/διοικητικούς κανόνες σχετικά με τη λειτουργία των γραμμών διασύνδεσης. Έχει διαπιστωθεί ότι σε συγκεκριμένα σύνορα η εφαρμογή "ήπιων μέτρων" για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων είναι δυνατό να αυξήσει τη διαθέσιμη δυναμικότητα μέχρι και 20% σε μόνιμη ή τουλάχιστον προσωρινή βάση. Η εναρμόνιση, ή τουλάχιστον η σύγκλιση, αυτών των προσεγγίσεων θα ήταν δυνατό να αυξήσει σημαντικά τη διαθέσιμη δυναμικότητα. Καλείται η Ευρωπαϊκή Ένωση Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς - σε συνεργασία με τις ρυθμιστικές αρχές, τη βιομηχανία, τα κράτη μέλη και την Επιτροπή - να υποβάλει προτάσεις για ενιαίες προδιαγραφές επ'αυτών των θεμάτων μέχρι τον Ιούλιο του 2002. Η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση στο Συμβούλιο Ενέργειας και το Κοινοβούλιο, μέχρι το τέλος του 2002, σχετικά με οποιαδήποτε δράση σε κοινοτικό επίπεδο θεωρείται αναγκαία για να ληφθούν υπόψη αυτές οι προτάσεις.

Όσον αφορά τη τιμολόγηση για τη διασυνοριακή μεταφορά, η σημερινή κατάσταση χαρακτηρίζεται από πληθώρα διαφορετικών ασυντόνιστων εθνικών προσεγγίσεων. Η κατάσταση αυτή αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για τις συναλλαγές και οδηγεί σε αναποτελεσματική αξιοποίηση της υπάρχουσας δικτυακής υποδομής. Η ταχεία έγκριση του κανονισμού σχετικά με τις διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας είναι κατά συνέπεια εξέχουσας σημασίας.

Μέχρις ότου τεθεί σε ισχύ ο κανονισμός, η καθιέρωση προσωρινού συστήματος τιμολόγησης, που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του φόρουμ της Φλωρεντίας, θα αποτελούσε σημαντικό βήμα προόδου για να αποκτηθεί χρήσιμη εμπειρία πριν από την εφαρμογή του κανονισμού. Πρέπει, ωστόσο, να εξασφαλιστεί ότι δεν θα σημειωθεί επιδείνωση σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση όσον αφορά την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Πρέπει πάντως να επιταχυνθούν οι εργασίες για να αναπτυχθεί σταθερότερο οριστικό σύστημα μέχρι το 2003, το οποίο θα πρέπει να είναι πλήρως συμβατό με τον προτεινόμενο κανονισμό για τις διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρικές ενέργειας.

Προτεινόμενες δράσεις

Δράση 5:

Το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας και η Ευρωπαϊκή Ένωση Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς (ETSO) καλούνται να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να αναπτύξουν λεπτομερές σύστημα τιμολόγησης που θα τεθεί σε ισχύ από το 2003, ούτως ώστε να επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στην επόμενη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ρυθμίσεων για την Ηλεκτρική Ενέργεια που θα πραγματοποιηθεί τον Φεβρουάριο του 2002. Όπου είναι αναγκαίο, η Επιτροπή θα υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις για να εξασφαλιστεί η πρόοδος.

Φυσικό αέριο

Παρότι στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, περιορισμένες ήταν οι επιτυχίες που σημειώθηκαν όσον αφορά τη διαφάνεια στον τομέα του φυσικού αερίου. Κατά την τρίτη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ρυθμίσεων για το Φυσικό Αέριο τονίστηκε η σημασία της επαρκούς δημοσίευσης πληροφοριών σχετικά με τις διαθέσιμες δυναμικότητες μεταφοράς και κλήθηκε η GTE (Gas Transmission Europe), "να καταρτίσει ... επαρκώς λεπτομερή χάρτη του ευρωπαϊκού δικτύου φυσικού αερίου όπου να εμφαίνονται ... τα φυσικά μεγέθη προγραμματιζόμενης δυναμικότητας καθώς και οι επί του παρόντος διαθέσιμες δυναμικότητες μεταφοράς ... σε όλα τα κύρια σημεία τροφοδότησης του δικτύου και λήψης από το δίκτυο, περιλαμβανομένων και των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου και αποθήκευσης. Στη συνοπτική αυτή παρουσίαση πρέπει να περιγράφονται με επαρκείς λεπτομέρειες οι υποθέσεις εργασίας που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και το μέγεθος της χωρητικότητας που έχει προκρατηθεί και τις συμβάσεις που βασίστηκαν οι προκρατήσεις."

Παρά την επίκληση αυτή, οι φορείς διαχείρισης των συστημάτων μεταφοράς φυσικού αερίου αρνήθηκαν να δημοσιεύσουν αυτές τις πληροφορίες "για εμπορικούς και συμβατικούς λόγους", προβάλλοντας θέματα απορρήτου και άλλες τεχνικές δυσκολίες που σχετίζονται με τον υπολογισμό των δεδομένων. Παρότι η Επιτροπή αναγνωρίζει τη σημασία της τήρησης του απορρήτου εμπορικώς ευαίσθητων πληροφοριών, είναι ευρέως αποδεκτό ότι χωρίς τη διαφάνεια σχετικά με τη διαθέσιμη δυναμικότητα μεταφοράς φυσικού αερίου είναι απλώς αδύνατο να αναπτυχθεί αποτελεσματική εσωτερική αγορά. Κατά συνέπεια, είναι επιβεβλημένο να σημειωθεί επ'αυτού του θέματος ισοσταθμισμένη και σύμμετρη πρόοδος.

Στα θέματα της διαχείρισης της υπερφόρτωσης και της διασυνοριακής τιμολόγησης μόλις έχουν αρχίσει οι εργασίες στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Φόρουμ της Μαδρίτης Ρυθμίσεων για το Φυσικό Αέριο. Για τη διαχείριση της υπερφόρτωσης φαίνεται ότι θα είναι ουσιαστική η καθιέρωση της αρχής "εκμετάλλευση ή στέρηση καταμερισθείσας δυναμικότητας" (use-it-or-lose-it). Εν προκειμένω, θετικό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη δέσμευση που ανέλαβε γερμανική επιχείρηση φυσικού αερίου, στο πλαίσιο έρευνας για τη συγκρότηση καρτέλ, να καθιερώσει αυτή την αρχή για την προκράτηση δυναμικότητας από τον κλάδο της εμπορίας φυσικού αερίου.

Ταχύρυθμη πρόοδος πρέπει πλέον να επιτευχθεί και στα τρία αυτά ζητήματα: διαφάνεια, διαχείριση υπερφόρτωσης και διασυνοριακή τιμολόγηση.

Προτεινόμενες δράσεις:

Δράση 6:

Κατά την προηγούμενη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ρυθμίσεων για το Φυσικό Αέριο, οι εκπρόσωποι των επιχειρήσεων μεταφοράς φυσικού αερίου της ΕΕ κλήθηκαν να προτείνουν περαιτέρω μέτρα σχετικά με τη διαφάνεια. Τα μέτρα αυτά θα προταθούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση Διαχειριστών Μεταφοράς Φυσικού Αερίου, GTE, μέχρι τον Φεβρουάριο του 2002. Με βάση αυτή την πρόταση, και σε στενές διαβουλεύσεις με τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές, τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, η Επιτροπή θα εξετάσει κατά πόσον είναι αναγκαίο να προτείνει κανονισμό επ'αυτού του θέματος. Εάν κριθεί αναγκαίος, ο κανονισμός αυτός θα προταθεί το 2002.

Δράση 7:

Όσον αφορά τη διαχείριση της υπερφόρτωσης και τη διασυνοριακή τιμολόγηση, στο Φόρουμ της Μαδρίτης έχει αναγνωρισθεί ότι είναι απαραίτητη συντονισμένη προσέγγιση. Δεδομένου ότι είναι πιθανότατο να αυξηθεί η σημασία της υπερφόρτωσης, είναι αναγκαίοι τέτοιοι κανόνες. Συγκεκριμένα, είναι κεφαλαιώδους σημασίας να ενσωματωθεί στους κανόνες αυτούς με κατάλληλη μορφή η αρχή "εκμετάλλευση ή στέρηση καταμερισθείσας δυναμικότητας", και στα τιμολόγια να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι εξοικονομήσεις που οφείλονται στις "ανταλλαγές" (swaps) φυσικού αερίου. Κατά συνέπεια, καλείται το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας, σε στενή συνεργασία με την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, να υποβάλει πρόταση για κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη διαχείριση της υπερφόρτωσης και τη διασυνοριακή τιμολόγηση για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέχρι τον Μάρτιο του 2002. Με βάση αυτή την πρόταση η Επιτροπή θα καθορίσει κατά πόσον είναι αναγκαίο να προτείνει κανονισμό επ'αυτών των θεμάτων. Εάν κριθεί αναγκαίο θα προταθεί κανονισμός το 2002.

3.3 Τομεασ Δρασησ 2: Εξασφαλιση σταθερου ρυθμιστικου περιβαλλοντοσ που να ευνοει τισ επενδυσεισ σε υποδομη

Την κύρια ευθύνη για την εξασφάλιση επαρκούς υποδομής φέρει η βιομηχανία της ΕΕ. Ο κύριος ρόλος του Δημοσίου εν προκειμένω είναι να εξασφαλίσει ρυθμιστικό περιβάλλον διεπόμενο από διαφάνεια, το οποίο να ευνοεί την κατασκευή νέας δυναμικότητας στο πλαίσιο της ανταγωνιστικής αγοράς, να είναι σταθερό και να παρέχει σαφή και κατάλληλα οικονομικά κριτήρια απόδοσης στις επιχειρήσεις υποδομής. Το πλαίσιο αυτό πρέπει να καθορίζει τις πολιτικές και τις γενικές προδιαγραφές απόδοσης για την ασφάλεια του εφοδιασμού ή την απαιτούμενη υποδομή και να προσδιορίζει τις αρμοδιότητες των διαφόρων συντελεστών της αγοράς. Ένα από τα κύρια διδάγματα της κρίσης που σημειώθηκε στην Καλιφόρνια στον κλάδο της ηλεκτρικής ενέργειας είναι ότι η έλλειψη σαφούς και σταθερού καθεστώτος ρυθμίσεων αποτελεί τεράστιο κώλυμα για την κατασκευή νέας δυναμικότητας.

Η πρώτη προτεραιότητα εν προκειμένω είναι η ταχεία έγκριση των προτάσεων της Επιτροπής με τις οποίες τροποποιούνται οι οδηγίες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και του σχεδίου κανονισμού σχετικά με τις διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας. Όσον αφορά το θέμα του τρόπου με τον οποίο θα ανταμείβεται η κατασκευή νέας υποδομής, θέμα όπου είναι τεράστιες οι διαφορές ως προς τους κινδύνους μεταξύ των διαφόρων περιοχών και έργων στην Κοινότητα, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι δεν υφίσταται πραγματικός συντονισμός μεταξύ των διαφόρων εθνικών ρυθμιστικών προσεγγίσεων σε αυτό το θέμα και είναι περιορισμένη η έρευνα που έχει διενεργηθεί στην ΕΕ σχετικά με τις πλέον ενδεδειγμένες ρυθμιστικές ή προδιαγραφές για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης. Τα προβλήματα αυτά πρέπει να αντιμετωπιστούν. Θα πρέπει εν προκειμένω να ληφθούν επίσης υπόψη οι κανόνες του ανταγωνισμού όσον αφορά τη διάθεση και τον καταμερισμό της δυναμικότητας μεταφοράς των γραμμών διασύνδεσης και την καταλληλότητα των τιμολογίων για την πρόσβαση σε αυτές.

Προτεινόμενες δράσεις:

Δράση 8:

Καλείται το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας, σε συνεργασία με την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, να προτείνει, μέχρι το τέλος του Απριλίου του 2002, κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τον ρυθμιστικό έλεγχο και την οικονομική απόδοση για υποδομή, λαμβάνοντας υπόψη τις διατάξεις του άρθρου 7 της οδηγίας 2001/77/ΕΚ σχετικά με την ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Με βάση την πρόταση αυτή, η Επιτροπή θα αποφασίσει κατά πόσον είναι αναγκαίο να προτείνει κανονισμό της Επιτροπής επ'αυτού του θέματος.

3.4 Τομεασ Δρασησ 3: Κοινοτικη πολιτικη και χρηματοοικονομικη ενισχυση των εργων προτεραιοτητασ

Η κατασκευή του μεγαλυτέρου μέρους της υποδομής στην ΕΕ δεν απαιτεί τη χρηματοδοτική ενίσχυση της Κοινότητας ή άλλα είδη κρατικών ενισχύσεων. Ωστόσο, υπάρχουν σαφείς εξαιρέσεις: (i) σε περιπτώσεις έργων που δεν είναι οικονομικώς βιώσιμα, αλλά συνιστούν προτεραιότητα για λόγους κοινωνικούς ή περιφερειακής πολιτικής, π.χ. ενεργειακός εφοδιασμός των λιγότερο ευνοημένων περιοχών. και (ii) στις περιπτώσεις έργων που είναι ουσιαστικά για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς και η χρηματοδοτική ενίσχυση της Κοινότητας είναι απαραίτητη και κατάλληλη για να επιταχύνει την ολοκλήρωσή τους. Επιπλέον, για τα περισσότερα έργα ενεργειακής υποδομής απαιτείται πολιτική υποστήριξη για να υπερκεραστούν τα διοικητικά και άλλα κωλύματα.

Η Κοινότητα έχει επί σειρά ετών διαδραματίσει σημαντικό ρόλο εν προκειμένω. Το άρθρο 154 της συνθήκης ΕΕ καθορίζει τον σαφή στόχο της Κοινότητας για την ανάπτυξη των διευρωπαϊκών δικτύων ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, το 1994, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Έσσεν καθόρισε, με βάση έκθεση που εκπόνησε η ομάδα Christophersen, κατάλογο με 10 ενεργειακά έργα προτεραιότητας, από πέντε για κάθε κλάδο. Έχουν ολοκληρωθεί και τα πέντε έργα προτεραιότητας στον κλάδο του φυσικού αερίου, στα οποία συμπεριλαμβάνεται η καθιέρωση του φυσικού αερίου στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και τη Δυτική Ισπανία, η κατασκευή των αγωγών εφοδιασμού από τη Ρωσία μέσω της Λευκορωσίας και της Πολωνίας προς την ΕΕ και από την Αλγερία μέσω Μαρόκου προς την Ισπανία. Όσον αφορά τα έργα στον κλάδο της ηλεκτρικής ενέργειας, η βόρεια γραμμή διασύνδεσης μεταξύ Πορτογαλίας και Ισπανίας έχει ολοκληρωθεί και έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί μέχρι τον Δεκέμβριο του 2001 η λειτουργία του υποθαλάσσιου αγωγού μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας. Στα υπόλοιπα τρία έργα προτεραιότητας που δεν έχουν ολοκληρωθεί συμπεριλαμβάνονται οι γραμμές διασύνδεσης μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας, μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας και μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Δανίας.

Επιπλέον, η ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας υποδομών κοινού ενδιαφέροντος για την ΕΕ αποτελεί ένας από τους στόχους προτεραιότητας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Από το 1993, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έχει χορηγήσει δάνεια για δίκτυα ενέργειας που ανέρχονται σε 5,2 δισεκατ. ευρώ. Εξάλλου, η ενεργειακή υποδομή έχει επίσης αποτελέσει σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD). Τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Κοινότητας επίσης παρέχουν χρηματοδοτική ενίσχυση για ενεργειακή υποδομή στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές. Οι πρωτοβουλίες της Κοινότητας (REGEN και INTERREG II) καθώς και τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Κοινότητας για τις περιοχές του στόχου 1 έχουν διαθέσει σημαντικούς πόρους για τα έργα αυτά, συγκεκριμένα για την καθιέρωση του φυσικού αερίου στην Ελλάδα, σε ορισμένες περιοχές της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, καθώς και για τη γραμμή ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέει την Ελλάδα και την Ιταλία. Από το 1994, 2,5 δισεκατ. ευρώ έχουν διατεθεί από το Περιφερειακό Ταμείο για τη συγχρηματοδότηση έργων των διευρωπαϊκών δικτύων ενέργειας στις λιγότερες αναπτυγμένες περιοχές. Τα δίκτυα ΔΕΔ-Ενέργεια πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για την αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας και την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης.

Το πρόγραμμα για τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Ενέργειας που καλύπτει το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια, εκτελείται από το 1995. Ο ρόλος του προγράμματος ΔΕΔ-Ενέργεια είναι να ενθαρρύνει και να υποστηρίξει τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν επιχειρήσεις στον ενεργειακό κλάδο για την ανάπτυξη των δικτύων.

Υπό το πρόγραμμα ΔΕΔ-Ενέργεια, η Κοινότητα συγχρηματοδοτεί μελέτες σκοπιμότητας σχετικά με την κατασκευή νέας υποδομής για τον εφοδιασμό με φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια. Παρότι οι χρηματοδοτικοί πόροι που διατίθενται υπό το πρόγραμμα ΔΕΔ είναι σχετικώς περιορισμένοι σε σχέση με τις απαιτούμενες για την υλοποίηση αυτών των έργων επενδύσεις, η ενίσχυση από την Κοινότητα σαφώς αποτέλεσε κίνητρο για να ξεκινήσουν μελέτες σκοπιμότητας σχετικά με την κατασκευή νέων έργων κοινού ενδιαφέροντος και θεωρείται ότι ο ρόλος της ήταν καταλυτικός.

Κατά την τελευταία πενταετία, η εκτέλεση των κατευθυντήριων γραμμών ΔΕΔ-Ενέργεια κατέστησε δυνατό να εντοπιστούν 90 Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος, από τα οποία 24 έχουν αρχίσει να λειτουργούν εντός αυτής της πενταετίας, 12 είναι υπό κατασκευή και 22 τελούν υπό διαδικασία χορήγησης διοικητικής άδειας. Υπό το πρόγραμμα ΔΕΔ-Ενέργεια έχουν συγχρηματοδοτηθεί από το 1995 περισσότερα από 50 έργα φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, συνολικού ποσού 123 εκατ. ευρώ.

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η Επιτροπή αποφάσισε να προτείνει την αναθεώρηση των κατευθυντήριων γραμμών ΔΕΔ, παράλληλα με την παρούσα ανακοίνωση, για να τονίσει την πολιτική υποστήριξη, την ανάπτυξη των διευρωπαϊκών δικτύων ενέργειας, να επικεντρώσει την χρηματοδοτική ενίσχυση της Κοινότητας στον τομέα αυτό και για να προσφέρει μέθοδο πλέον ευέλικτη και κατάλληλη για να εξασφαλιστεί ότι τα ενισχυόμενα έργα πράγματι επιτυγχάνουν τους επιδιωκόμενους στόχους. Με τις κατευθυντήριες γραμμές καθορίζονται σαφή κριτήρια με βάση τα οποία θα καθορίζεται η ενίσχυση. συγκεκριμένα η δημιουργία της εσωτερικής αγοράς, η ασφάλεια του εφοδιασμού, η ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η διεύρυνση και η ενσωμάτωση των άκρως απομακρυσμένων περιοχών.

Πέραν από την ανάπτυξη αυτών των αρχών, έχει ήδη διαπιστωθεί ότι για ορισμένα έργα - λόγω της ιδιαίτερης σημασίας τους για την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας και της συμβολής τους για την ενίσχυση της ασφάλειας του εφοδιασμού - θα απαιτηθούν ιδιαίτερες προσπάθειες και πολιτική ενίσχυση από τα κράτη μέλη και την Κοινότητα ώστε να διευκολυνθεί η εκτέλεσή τους. Κατά συνέπεια, στις αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για τα ΔΕΔ-Ενέργεια περιλαμβάνεται κατάλογος των Έργων Προτεραιότητας Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος που θα πρέπει να επιλεχθούν μεταξύ των έργων κοινού ενδιαφέροντος με βάση τα συμπεράσματα της παρούσας ανακοίνωσης.

Πέραν από την επικέντρωση στην πολιτική ενίσχυση της ΕΕ μέσω του προγράμματος ΔΕΔ, προτείνεται αύξηση του ανωτάτου ορίου της κοινοτικής συγχρηματοδότησης από 10% σε 20% του συνολικού επενδυτικού κόστους για τα έργα προτεραιότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Ο καθορισμός αυτών των έργων θα βοηθήσει επίσης άλλα κοινοτικά προγράμματα, όπως το PHARE [13], TACIS, INOGATE και MEDA, καθώς και άλλους φορείς όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) και άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς για τον εντοπισμό έργων που αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής και ενίσχυσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

[13] Παραπομπή στο παράρτημα ΙΙ για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το πρόγραμμα Phare όσον αφορά την ενεργειακή υποδομή.

Δράση 9: Ενίσχυση των έργων προτεραιότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος - Χάρτες:

Ηλεκτρικη ενεργεια:

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

Φυσικο αεριο:

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

3.5 Τομεασ Δρασησ 4: Πολιτικη δεσμευση

Η υπερφόρτωση δεν συνιστά πλέον μόνον πρόβλημα των χωρών που είναι εκατέρωθεν των συνόρων όπου σημειώνεται η υπερφόρτωση. Παράλληλα με την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς καθίσταται όλο και περισσότερο πρόβλημα όλων των χωρών. Η υπερφόρτωση αυτή δημιουργεί προβλήματα στην ασφάλεια του εφοδιασμού και περιορίζει τη δυνατότητα ανταγωνισμού των επιχειρήσεων, και εξάλλου αποκλείει τις εθνικές αγορές από τον ανταγωνισμό σε επίπεδο ΕΕ. Η θέσπιση κοινοτικών μέτρων για την εξάλειψη της υπερφόρτωσης αποτελεί κεφαλαιώδες μέρος της δέσμης μέτρων που προτείνονται για τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς: δεν έχει κανένα νόημα να δημιουργηθούν ισότιμοι όροι όσον αφορά το άνοιγμα της αγοράς εάν ορισμένα κράτη μέλη δεν κατορθώσουν παραλλήλως να επιλύσουν το θέμα της υπερφόρτωσης στα σύνορά τους, πράγμα που συνεπάγεται περιορισμό του ανταγωνισμού εντός της επικράτειάς τους λόγω εισαγωγών. Η δημιουργία της πραγματικής εσωτερικής αγοράς απαιτεί να αναλάβουν όλα τα κράτη μέλη τις ίδιες δεσμεύσεις για την εξάλειψη της υπερφόρτωσης των δικτύων.

Πολλοί είναι οι λόγοι για τους οποίους δεν έχει ακόμη επιλυθεί η υπερφόρτωση των δικτύων που παρατηρείται εντός της ΕΕ. Η κατασκευή ή η ενίσχυση της δυναμικότητας διασύνδεσης ενέχει δυσκολίες προγραμματισμού, χρηματοοικονομικές και περιβαλλοντικές πτυχές. Οι καθετοποιημένες επιχειρήσεις ενδεχομένως να μην επιθυμούν να αυξήσουν τη δυναμικότητα, επειδή έτσι αυξάνεται ο ανταγωνισμός λόγω εισαγωγών στις αγορές τους. Οι χρηματοοικονομικές προσεγγίσεις των ιδιωτικών επιχειρήσεων ως προς την πρόσθετη δυναμικότητα ενδεχομένως να είναι βραχυπρόθεσμες, αγνοώντας έτσι τις πτυχές που αφορούν την ευρύτερη εσωτερική αγορά και την ασφάλεια του εφοδιασμού. Τα κράτη μέλη είναι λοιπόν αρμόδια για να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να αναληφθεί γρήγορα δράση για την επίλυση της υπερφόρτωσης των δικτύων που επισημαίνεται στην παρούσα έκθεση. Ωστόσο, η σημειούμενη πρόοδος και οι δράσεις για την επίλυση του προβλήματος της υπερφόρτωσης πρέπει να παρακολουθούνται σε επίπεδο Κοινότητας, σε τακτική βάση. Η συντονισμένη και αποφασιστική δράση σε κοινοτικό επίπεδο είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος.

Προτεινόμενες δράσεις:

Δράση 10:

Η Επιτροπή θα εκπονεί ετησίως έκθεση σχετικά με την ασφάλεια του εφοδιασμού στους κλάδους της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου. Η δράση που έχει προταθεί όσον αφορά την αναθεώρηση των οδηγιών για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας και η παρούσα ανακοίνωση συνιστούν μια περαιτέρω ευκαιρία για τον καθορισμό της πορείας που θα πρέπει να υιοθετηθεί. Η ετήσια έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την ασφάλεια του εφοδιασμού θα εξετάζει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί όσον αφορά την ενεργειακή υποδομή, συγκεκριμένα τα έργα προτεραιότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, με βάση τα στοιχεία που θα παρέχουν τα κράτη μέλη και οι υποψήφιες για προσχώρηση χώρες. Η καταλληλότητα αυτού του καταλόγου μέτρων θα ελέγχεται ετησίως, με βάση τις εξελίξεις στην αγορά, το επίπεδο των διασυνδέσεων μεταξύ των κρατών μελών, την κατάσταση στις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες ως προς την πρόοδο για την ενσωμάτωσή τους στην εσωτερική αγορά ενέργειας και την πρόοδο για την επίτευξη των στόχων της Κοινότητας ως προς την ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Αυτή η ετήσια έκθεση θα υποβάλλεται στο Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο. Η έκθεση θα αποτελεί το κύριο μέσο άσκησης πολιτικής για την παρακολούθηση της προόδου σχετικά με την ανάπτυξη της υποδομής και, σε ετήσια βάση, θα προτείνονται μέτρα, όταν είναι αναγκαίο, σε κοινοτικό επίπεδο για την εξάλειψη και την αποφυγή της υπερφόρτωσης των δικτύων.

Δράση 11:

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 736/96 του Συμβουλίου τα κράτη μέλη οφείλουν να παρέχουν στην Επιτροπή πληροφορίες σχετικά με τις προγραμματιζόμενες υποδομές στους τομείς του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του ηλεκτρισμού. Τα τελευταία έτη δεν ήταν επαρκώς λεπτομερείς, και ως εκ τούτου περιορισμένης χρησιμότητας, οι πληροφορίες που διαβιβάστηκαν. Κατά συνέπεια, και με δεδομένο την προαναφερόμενη ετήσια έκθεση, η Επιτροπή θα προτείνει την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 736/96. Η προσέγγιση αυτή είναι σύμφωνη με την πολιτική της Επιτροπής για την καλή διακυβέρνηση. Ενιαίες και ισοδύναμες πληροφορίες μεταξύ των κρατών μελών θα εξασφαλιστούν με την σύγκριση των εκθέσεων που θα υποβάλλουν οι διάφορες χώρες, σε συνδυασμό με τις διαβουλεύσεις στο Συμβούλιο σχετικά με την έκθεση της Επιτροπής.

3.6 Τομεασ Δρασησ 5: Εφοδιασμοσ τησ Ευρωπησ με φυσικο αεριο

Σύμφωνα με τις προβλέψεις η κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ευρώπη θα συνεχίσει να αυξάνεται ταχύρυθμα: κατά 60% της σημερινής κατανάλωσης μέχρι το 2020. Το συντριπτικό ποσοστό αυτής της πρόσθετης προσφοράς φυσικού αερίου θα προέλθει εκτός ΕΕ, και συγκεκριμένα από τη Ρωσία, τη Μέση Ανατολή, την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας, τη Βόρειο Αφρική και από πλέον απομακρυσμένες χώρες προμήθειας υγροποιημένου φυσικού αερίου (Νιγηρία, Τρινιδάδ, Κατάρ, κλπ.). Όπως ήδη προαναφέρθηκε, θα χρειαστούν επενδύσεις που θα υπερβούν τα 200 δισεκατομμύρια ευρώ για τον εφοδιασμό με αυτές τις ποσότητες φυσικού αερίου. Έχει ζωτική σημασία να δημιουργηθούν τώρα οι συνθήκες για την εμπορία και την χρηματοδότηση που θα καταστήσουν δυνατή την κατασκευή της απαραίτητης υποδομής, και των εγκαταστάσεων διερεύνησης και παραγωγής.

Στο παρελθόν, οι επενδύσεις στον κλάδο του εφοδιασμού με φυσικό αέριο κατά κανόνα υποστηρίζονταν με τη σύναψη μακροπρόθεσμων συμβάσεων με ευρωπαϊκές επιχειρήσεις φυσικού αερίου. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι οι συμβάσεις αυτές έχουν διαδραματίσει σημαντικότατο ρόλο για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου, καθώς και ότι οι συμφωνίες αυτές θα είναι επίσης αναγκαίες μελλοντικώς ιδίως για τη χρηματοδότηση νέων υποδομών/εγκαταστάσεων παραγωγής. Η Επιτροπή θεωρεί ότι, παρότι η εσωτερική αγορά θα έχει ως αποτέλεσμα να προκύψουν νέοι εμπορικοί διακανονισμοί, οι μακροπρόθεσμες συμβάσεις "πληρωμής δεσμευτικών ποσοτήτων ανεξαρτήτως παραλαβής τους" (συμβάσεις "take or pay") - κατάλληλα προσαρμοσμένες ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι νέες συνθήκες στην αγορά - θα εξακολουθήσουν και χρειάζεται να αποτελούν σημαντικό στοιχείο για είναι συνολικώς ισοσκελισμένη η προμήθεια φυσικού αερίου. Πράγματι, η ανάδειξη των νέων μηχανισμών συναλλαγών, και ιδίως μηχανισμών για τις συναλλαγές υγροποιημένου φυσικού αερίου, αποτελούν σημαντικό στοιχείο για να εξασφαλισθεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των μακροπρόθεσμων συμβάσεων.

Παρότι θα εξακολουθήσουν να είναι σημαντικές οι μακροπρόθεσμες συμβάσεις, είναι ουσιαστικής σημασίας η συμβατότητα των συναλλαγών φυσικού αερίου στην ΕΕ με τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ και την οδηγία για το φυσικό αέριο. Συνεπώς, η Επιτροπή θα παρακολουθεί προσεκτικά ότι τεχνητοί περιορισμοί σε συμβάσεις προμήθειας φυσικού αερίου δεν δημιουργούν εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία του φυσικού αερίου και στον ανταγωνισμό. Η Επιτροπή έχει εντοπίσει ορισμένους από αυτούς τους περιορισμούς, όπου περιλαμβάνονται: (i) διακανονισμοί για τις πωλήσεις από τους παραγωγούς φυσικού αερίου που περιορίζουν τις δυνατότητες επιλογής των πελατών. (ii) γεωγραφικοί περιορισμοί των πωλήσεων όσον αφορά την μεταπώληση φυσικού αερίου, και (iii) εφαρμογή περιορισμών που αποτρέπουν τον αγοραστή φυσικού αερίου να χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο για σκοπούς διαφορετικούς από ίδια κατανάλωση.

Για να υποστηριχθεί και να προωθηθεί η διαφοροποίηση του εφοδιασμού φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για να εξασφαλιστούν οι εμπορικές και χρηματοοικονομικές συνθήκες που είναι απαραίτητες ώστε να καταστούν δυνατές οι συνεχείς μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε υποδομές αγωγών, σε εγκαταστάσεις διερεύνησης και παραγωγής απαιτούνται οι ακόλουθες δράσεις:

Προτεινόμενες δράσεις:

Δράση 12:

Στην έκθεση του 2002 σχετικά με την ασφάλεια του εφοδιασμού η Επιτροπή θα συνοψίσει τις κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζει για την κάλυψη της μελλοντικής ζήτησης φυσικού αερίου και για την διαφοροποίηση του εφοδιασμού. Η Επιτροπή προτίθεται να εκπονήσει ανακοίνωση σχετικά με την εξωτερική ενεργειακή πολιτική της ΕΕ, όπου να περιλαμβάνονται συστάσεις με σκοπό την διασφάλιση των έργων εφοδιασμού της Ευρώπης με φυσικό αέριο τα οποία θεωρούνται ουσιαστικά για τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και για την ασφάλεια του εφοδιασμού.

Δράση 13:

Έχει κληθεί το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας να συντάξει, μέχρι τον Ιούλιο του 2002, έκθεση σχετικά με τις δράσεις που απαιτούνται για να εξασφαλιστούν στην ΕΕ εμπορικές και χρηματοοικονομικές συνθήκες που να προαγάγουν τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε υποδομή εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Με βάση την έκθεση αυτή, και σε στενή συνεργασία με τους προμηθευτές φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, η Επιτροπή θα εξετάσει ποιες περαιτέρω ενέργειες απαιτούνται και, συγκεκριμένα, κατά πόσον είναι αναγκαίο να προτείνει κανονισμό της Επιτροπής επ'αυτού του θέματος.

Συμπέρασμα

Η Επιτροπή καθορίζει τα πρώτα βήματα για τις προσπάθειες που πρέπει να καταβληθούν σε επίπεδο Κοινότητας ώστε να επιλυθούν οι συμφορήσεις, να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική αξιοποίηση της υπάρχουσας υποδομής και, στο βαθμό του δυνατού, να αποφευχθεί η περαιτέρω υπερφόρτωση μελλοντικώς με τις ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η σημασία αυτών των δράσεων δεν επιτρέπεται να υποτιμηθεί. Είναι αναγκαίες προκειμένου η εσωτερική αγορά να αναπτυχθεί αποτελεσματικά και για να εξασφαλιστεί και να αναβαθμιστεί η ασφάλεια του εφοδιασμού. Εάν δεν δρομολογηθούν δράσεις για τα έργα προτεραιότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος που αναφέρονται στην παρούσα ανακοίνωση θα τεθεί σε κίνδυνο η επίτευξη αυτών των στόχων.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι πρόκειται για εξελικτική διαδικασία η οποία θα απαιτήσει να καταβληθούν με αποφασιστικότητα προσπάθειες σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο τα επόμενα έτη. Η ανάπτυξη της υποδομής είναι κατά βάσιν καθήκον των ευρωπαϊκών κλάδων φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Κατά συνέπεια, ο ρόλος του δημοσίου είναι να προσφέρει στους κλάδους αυτούς το κατάλληλο, σταθερό και αξιόπιστο πλαίσιο ρυθμίσεων που να προβλέπει τα κατάλληλα κίνητρα και ανταμοιβές, καθώς και την πολιτική και, κατά περίπτωση, χρηματοδοτική ενίσχυση, για την εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος.

Ως εκ τούτου, για να επιτευχθούν οι στόχοι της Κοινότητας απαιτούνται συντονισμένες δράσεις πολλών, διαφορετικών μερών: της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών, των ρυθμιστικών αρχών και των εθνικών αρχών ανταγωνισμού και των δύο κλάδων. Σύμφωνα με τις αρχές που καθορίστηκαν στην Λευκή Βίβλο της Επιτροπής σχετικά με την ορθή διακυβέρνηση, η παρούσα ανακοίνωση έχει επικεντρώσει τις δράσεις στο επίπεδο που είναι το πλέον ενδεδειγμένο για να επιτευχθούν γρήγορα ευέλικτα και πρακτικά αποτελέσματα. συγκεκριμένα να αξιοποιηθούν οι προσπάθειες των δύο κλάδων μέσω των Ευρωπαϊκών Ενώσεων των Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς (ETSO και GTE) και των Εθνικών Ρυθμιστικών Αρχών (CEER). Κατά περίπτωση, οι δράσεις της Κοινότητας θα ενισχύσουν και θα προσφέρουν τη νομική βάση για να εφαρμοστούν τα αποτελέσματα τα οποία θα επιτευχθούν. Η επιτυχία αυτής της διαδικασίας θα εξαρτηθεί από την συμβολή και την αποφασιστικότητα όλων των μερών.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I

ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΚΟΥΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ [14].

[14] Πρόκειται για την σύνοψη των σχετικών πληροφοριών που περιέχονται στην πρώτη έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου (SEC(2001) 1957).

Δεδομένα

Στον ακόλουθο πίνακα αναφέρονται οι γραμμές διασύνδεσης όπου σημειώνεται η υπερφόρτωση, ο καταμερισμός της δυναμικότητας διασύνδεσης και οι επιπτώσεις στο κόστος που προκύπτει για τους συμμετέχοντες στην αγορά.

Πίνακας 1

Η υπερφόρτωση που σημειώνεται στις γραμμές διασύνδεσης

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

Είναι προφανείς οι επιπτώσεις αυτής της υπερφόρτωσης στην εσωτερική αγορά. Το σημερινό επίπεδο διάθεσης των γραμμών διασύνδεσης, σε συνδυασμό με τη μέθοδο καταμερισμού έχουν συντείνει στην διατήρηση των διαφορετικών τιμών λιανικής μεταξύ των αγορών.

Στις εθνικές αγορές κυριαρχούν, σε διαφορετικό βαθμό, μία ή περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις τόσο στην αγορά παραγωγής και εφοδιασμού ηλεκτρικής ενέργειας όσο και στην παραγωγή, εισαγωγή και εφοδιασμό με φυσικό αέριο. Ως εκ τούτου, ο ανταγωνισμός μεταξύ κρατών μελών είναι πιθανότατο να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα ανταγωνισμού. Αυτή η προοπτική ανταγωνισμού ενδέχεται ωστόσο να περισταλεί στις περιπτώσεις που η διασύνδεση μεταξύ κρατών μελών είναι περιορισμένη ή εάν οι κανόνες διασυνοριακής τιμολόγησης και καταμερισμού της δυναμικότητας αποθαρρύνουν αυτές τις συναλλαγές. Τα καίρια ζητήματα που επηρεάζουν την ευχέρεια διασυνοριακών συναλλαγών επί του παρόντος αφορούν:

i) την αλληλεπίδραση μεταξύ των συστημάτων τιμολόγησης διαφορετικών κρατών μελών, και

ii) τον καταμερισμό της δυναμικότητας των γραμμών διασύνδεσης μεταξύ κρατών μελών.

Ηλεκτρική ενέργεια: Διασυνοριακή τιμολόγηση και καταμερισμός δυναμικότητας

Επί του παρόντος είναι ελάχιστος ο συντονισμός μεταξύ των διαφορετικών διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς ή των ρυθμιστικών αρχών όσον αφορά την εξασφάλιση τιμών για διασυνοριακές συναλλαγές που να ανταποκρίνονται στο κόστος. Στις περισσότερες περιπτώσεις το τέλος για τη διαμετακόμιση που επιβάλλεται σε κάθε κράτος μέλος εξακολουθεί να σχηματίζεται σωρευτικά κατά μήκος της όδευσης μεταφοράς που προβλέπεται στη σύμβαση. Η μέθοδος αυτή, που είναι γνωστή ως "συνοθύλευμα" (pancaking), δεν ανταποκρίνεται στο κόστος. για παράδειγμα, δεν αντιστοιχεί στην πραγματική φυσική ροή της ηλεκτρικής ενέργειας και δεν αναγνωρίζεται ότι ορισμένες ροές ηλεκτρικής ενέργειας είναι δυνατό να μετριάσουν την υπερφόρτωση και να περιορίσουν το κόστος. Ορισμένα κράτη μέλη επιβάλλουν επίσης ειδικά τέλη για την εισαγωγή ή την εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Παραδείγματα δίδονται στον κατωτέρω πίνακα. Ενδέχεται να επιτευχθεί μέχρι τον Ιανουάριο του 2002 συμφωνία σχετικά με την προσωρινή διάρθρωση των διασυνοριακών τιμολογίων, που θα εξαλείψει τα περισσότερα από αυτά τα τέλη.

Πίνακας 2

Παραδείγματα τελών για διασυνοριακές συναλλαγές

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

Δεν είναι μόνο η έλλειψη συνοχής μεταξύ των τιμολογίων διασυνοριακών συναλλαγών που εφαρμόζει κάθε κράτος μέλος, όπως προκύπτει από τον πίνακα 1, αλλά διαφέρει και η μέθοδος για τον καταμερισμό της δυναμικότητας των γραμμών διασύνδεσης. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις κατανομής είναι οι εξής:

1) εξυπηρέτηση κατά χρονική προτεραιότητα, που χρησιμοποιείται μεταξύ FR-SP, FR-BE και AT-IT

2) περικοπή κατ'αναλογία, που εφαρμόζεται μεταξύ FR-IT

3) άμεσος πλειστηριασμός, που εφαρμόζεται μεταξύ UK-FR, DE-DK, ΕS-PT και BE/DE-NL

4) σύνδεση μεταξύ της δυναμικότητας και των αγορών spot για ηλεκτρική ενέργεια, που εφαρμόζεται μεταξύ των σκανδιναβικών χωρών και εν μέρει μεταξύ ΕS-PT.

Επιπλέον, για ορισμένες γραμμές διασύνδεσης δίδεται προτεραιότητα στους εμπλεκόμενους στην αγορά με μακροπρόθεσμες προκρατήσεις δυναμικότητας.

Ορισμένες από αυτές τις πρακτικές δεν είναι ικανοποιητικές και θεωρείται ότι δικαιότερη λύση προσφέρουν προσεγγίσεις που έχουν ως γνώμονα την αγορά. Ιδίως στο σύστημα των Nordic η κατανομή βασίζεται σε προσφορές των επιχειρήσεων ηλεκτροπαραγωγής στην αγορά spot. Η δυναμικότητα κατανέμεται εν συνεχεία αυτομάτως από τον ΔΣΜ, έτσι ώστε ελαχιστοποιούνται οι διαφορές τιμών μεταξύ δύο περιοχών. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται σε πραγματικό χρόνο για κάθε περίοδο διακανονισμού. Το πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι ο ΔΣΜ μπορεί να εξασφαλίσει ότι αξιοποιείται όλη η διαθέσιμη δυναμικότητα.

Υπό το σύστημα του άμεσου πλειστηριασμού (explicit auction) απαιτείται χωριστή συναλλαγή για να εξασφαλιστεί δυναμικότητα. Η μέθοδος αυτή δημιουργεί άμεσα επιπλέον εμπόδια για τις διασυνοριακές συναλλαγές, παρότι, ταυτοχρόνως, παρέχει τη δυνατότητα να εξασφαλιστεί δυναμικότητα πλέον μακροπρόθεσμα. Ένα από τα προβλήματα των άμεσων πλειστηριασμών είναι ότι παρέχουν τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις ηλεκτροπαραγωγής να προσφέρουν διαφορετικές τιμές σε διαφορετικές αγορές spot. Με τον τρόπο αυτό έχουν τη δυνατότητα να διαχωρίζουν σε τμήματα τις αγορές και να διατηρούν τις διαφορές τιμών που θα προέκυπταν σε περίπτωση έλλειψης διασύνδεσης.

Φυσικό αέριο: Διασυνοριακή τιμολόγηση και καταμερισμός δυναμικότητας

Όπως συμβαίνει σήμερα και στην περίπτωση της ηλεκτρικής ενέργειας, η τιμολόγηση για τις διασυνοριακές συναλλαγές φυσικού αερίου χαρακτηρίζονται από την ανάγκη διαπραγμάτευσης με όλους τους ΔΣΜ που εμπλέκονται κατά μήκος της θεωρητικής όδευσης που αφορά η σύμβαση. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό δεν δημιουργεί προβλήματα επειδή, για μικρές αποστάσεις, ενδεχομένως να συσχετίζεται η όδευση που αφορά η σύμβαση και η πραγματική ροή φυσικού αερίου.

Αυτό δεν ισχύει όμως σε ευρύτερη ευρωπαϊκή κλίμακα. Για παράδειγμα, δεδομένου ότι χρησιμοποιούνται πολυάριθμα σημεία τροφοδότησης με φυσικό αέριο, είναι περιορισμένες οι πιθανότητες να υπάρξει πράγματι ροή φυσικού αερίου από τη Νορβηγία στην Ισπανία. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς φυσικού αερίου που να λαμβάνει υπόψη αυτό το γεγονός όταν καθορίζονται τα τιμολόγια για μεταφορά φυσικού αερίου σε μεγάλες αποστάσεις. Το καίριο ζήτημα εν προκειμένω είναι ο βαθμός στον οποίο η δυναμικότητα κατά μήκος της όδευσης που αφορά η σύμβαση πρέπει να προκρατηθεί για αυτές τις συναλλαγές μεγάλων αποστάσεων, ή κατά πόσον η ασφάλεια του εφοδιασμού είναι δυνατό να επιτευχθεί με άλλα, λιγότερο δαπανηρά, μέσα.

Αντιθέτως απ'ό,τι συμβαίνει με την ηλεκτρική ενέργεια, η έλλειψη διαθέσιμης δυναμικότητας δεν έχει μέχρι στιγμής θεωρηθεί ως αίτιο σοβαρών ή άμεσων περιορισμών για την πρόσβαση στο δίκτυο στα περισσότερα μέρη της Ευρώπης. Επί του παρόντος ωστόσο επικρατεί κατά γενικό κανόνα έλλειψη διαφάνειας σχετικά με την διαθέσιμη δυναμικότητα. Συχνά έχει συναφθεί μακροπρόθεσμη σύμβαση με τις πρώην μονοπωλιακές επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως εάν αξιοποιείται πράγματι η χωρητικότητα αυτή και οι περισσότεροι διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς δεν συμφωνούν για την παροχή πληροφοριών στην αγορά σχετικά με το μέγεθος της ελεύθερης δυναμικότητας.

Η Ένωση των Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Φυσικού Αερίου δεν έχει ακόμα συμφωνήσει να δημοσιεύει αυτοβούλως λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τη διαθέσιμη δυναμικότητα μεταφοράς. Ωστόσο, έχει δημοσιεύσει σύστημα "φανών σηματοδότησης" των ενδεικτικών διαθέσιμων δυναμικοτήτων στα κύρια δίκτυα φυσικού αερίου της Ευρώπης. Οι πληροφορίες αυτές δεν παρέχονται όμως σε πραγματικό χρόνο. Επιπλέον, αντιθέτως με την βασική αρχή που έχει συμφωνηθεί για την ηλεκτρική ενέργεια, η συμβατικώς προκρατημένη αλλά αναξιοποίητη δυναμικότητα δεν θεωρείται διαθέσιμη σύμφωνα με τους ορισμούς της GTE. Από την συνοπτική παρουσίαση της GTE προκύπτει ότι στα 55 διασυνοριακά κομβικά σημεία, περίπου δύο τρίτα έχουν την ένδειξη "κόκκινο" που σημαίνει ότι είναι άκρως περιορισμένη ή μηδενική η διαθέσιμη δυναμικότητα, ή "κίτρινο" όταν η διαθέσιμη δυναμικότητα εξαρτάται από το μέγεθος της ζητούμενης. Μόνο για το ένα τρίτο των κομβικών σημείων η ένδειξη είναι "πράσινο", που σημαίνει ότι είναι διαθέσιμη δυναμικότητα.

Η επίπτωση αυτής της κατάστασης είναι ότι ο ανταγωνισμός είναι αποτελεσματικός μόνο στο βαθμό που οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά διαθέτουν φυσικό αέριο στην ίδια γεωγραφική περιοχή με τους δυνητικούς πελάτες τους. Έτσι, κατά γενικό κανόνα είναι εντονότερος ο ανταγωνισμός στις περιοχές της ΕΕ που ευρίσκονται κοντά στις κύριες πηγές φυσικού αερίου, όπου ενδέχεται να υπάρχουν διάφορες ανταγωνιζόμενες επιχειρήσεις οι οποίες έχουν πρόσβαση στο φυσικό αέριο σ'αυτή την περιοχή, ιδίως εάν από την κυβέρνηση έχει επιβληθεί στις πρώην μονοπωλιακές επιχειρήσεις εισαγωγής φυσικού αερίου πρόγραμμα για την διάθεση του φυσικού αερίου.

Το σημερινό επίπεδο ανταγωνισμού

Εάν είναι περιορισμένες οι δυνατότητες διασυνοριακών συναλλαγών, είναι πιθανότατες οι επιπτώσεις στο επίπεδο του ανταγωνισμού, ιδίως εάν ληφθεί υπόψη ο βαθμός συγκέντρωσης σε ορισμένες εθνικές αγορές. Όπως προκύπτει από τον κατωτέρω πίνακα 3, το ποσοστό των πελατών που αλλάζουν τον προμηθευτή τους είναι ενδεικτικό των κάποιων προβλημάτων για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά και η έλλειψη δυναμικότητας ή κατάλληλων διαδικασιών καταμερισμού της ενδεχομένως να αποτελούν εν μέρει το αίτιο αυτής της εξέλιξης.

Πίνακας 3

Δηλωμένο άνοιγμα της αγοράς έναντι κατ'εκτίμηση υπολογισμένης αλλαγής προμηθευτή [15]

[15] Πηγή: Έρευνες της ΓΔ TREN και της EUROSTAT.

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

Τα χαμηλά ποσοστά αλλαγής προμηθευτή δεν χαρακτηρίζουν υγιή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό αν ληφθούν υπόψη οι μεγάλες διαφορές μεταξύ των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου μεταξύ των κρατών μελών όπως προκύπτει από τα κατωτέρω γραφήματα για τους μεγάλους χρήστες ενέργειας.

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

Γράφημα: Σύγκριση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου κατά κράτη μέλη

Φυσικό αέριο Ηλεκτρική ενέργεια

Συμπεράσματα

Σύμφωνα με τις στατιστικές οι περισσότερες γραμμές διασύνδεσης των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης αξιοποιούνται πλήρως ή ο βαθμός αξιοποίησής τους είναι υψηλός. Υπάρχουν κάποια περιθώρια για να αυξηθούν οι φυσικές ροές μεταξύ των κρατών μελών με την υπάρχουσα υποδομή, χρειάζονται όμως επενδύσεις για να εκτονωθεί η κατάσταση στις πλέον υπερφορτωμένες γραμμές διασύνδεσης. Ωστόσο, οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να εξασφαλίσουν ότι οι υπάρχουσες γραμμές διασύνδεσης εξυπηρετούν τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας κατά τον αποτελεσματικότερο τρόπο. Ακόμη και μία σχετικά μικρή δυναμικότητα διασύνδεσης είναι δυνατό να εξασφαλίσει τη διασύνδεση των αγορών σε αμφότερες τις πλευρές της γραμμής διασύνδεσης εάν δεν είναι χρόνια η διαφορά της τιμής μεταξύ των αγορών.

Όσον αφορά το φυσικό αέριο, η τιμολόγηση και οι μηχανισμοί καταμερισμού δυναμικότητας δεν είναι επί του παρόντος ικανοποιητικοί για την ανάπτυξη πραγματικής ενιαίας αγοράς φυσικού αερίου. Οι επιχειρήσεις εμπορίας φυσικού αερίου δεν είναι πιθανόν ότι θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τιμές που δεν ανταποκρίνονται στο κόστος, ιδίως εάν είναι μεγάλη η απόσταση μεταξύ των προμηθευτών και των πελατών τους. Επιπλέον, τα τρίτα μέρη αντιμετωπίζουν μία ασαφή κατάσταση όσον αφορά την διαθέσιμη δυναμικότητα, όταν ιδίως έχει προκρατηθεί δυναμικότητα η οποία όμως δεν αξιοποιείται.

Φαίνεται ότι αυτά τα ζητήματα προστίθενται σε ορισμένα εμπόδια που υπάρχουν για την ανάπτυξη του ανταγωνισμού στην αγορά και επιφέρουν σημαντικές αποκλίσεις, τόσο όσον αφορά το επίπεδο του ανταγωνισμού όσο και το επίπεδο των ενεργειακών τιμών που καταβάλλουν οι τελικοί πελάτες.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II

Προγραμματισμένες γραμμές διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου μεταξύ της ΕΕ και των υποψηφίων για προσχώρηση χωρών και με τρίτες χώρες καθώς και μεταξύ αυτών των χωρών

Σύγκλιση και διεύρυνση της ΕΕ

Η ενεργειακή υποδομή αποτελεί σημαντική βασική απαίτηση για την οικονομική δραστηριότητα και τη σύγκλιση τόσο εντός της ΕΕ όσο και όσον αφορά τις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες. Όπως αναφέρθηκε στην παρούσα ανακοίνωση, τα περιφερειακά ταμεία της Κοινότητας έχουν συνεισφέρει σημαντικά για την ανάπτυξη της ενεργειακής υποδομής, ιδίως όσον αφορά την προσφορά φυσικού αερίου σε νέες περιοχές. Η εύρυθμη λειτουργία του κλάδου εφοδιασμού και διανομής ενέργειας θα είναι νευραλγικής σημασίας για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των υποψηφίων χωρών ώστε να εκπληρώσουν τα κριτήρια προσχώρησης.

Η αύξηση της ζήτησης φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας αναμένεται ότι θα ενταθεί πολύ ταχύτερα την επόμενη εικοσαετία στις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες απ'ό,τι στην ΕΕ, και μάλιστα ότι θα είναι διπλάσια τόσο στον κλάδο του φυσικού αερίου όσο και της ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι κατά συνέπεια προφανές ότι θα είναι σημαντικότατη η ανάγκη για επενδύσεις σε υποδομή στις υποψήφιες χώρες.

Ο γνώμονας του προγράμματος PHARE είναι η προσχώρηση. Μεγάλες επικερδείς επενδύσεις (π.χ. για ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο) δεν είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση από το Phare, αλλά από το πρόγραμμα αυτό είναι δυνατό να χορηγηθεί βοήθεια για τη συγκρότηση των οργανισμών σε αυτούς τους κλάδους, ώστε οι υποψήφιες χώρες να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν το κοινοτικό κεκτημένο και, με την αξιοποίηση των Προπαρασκευαστικών Διευκολύνσεων Έργων, να χρηματοδοτηθούν μελέτες σκοπιμότητας για επενδυτικά έργα που θα χρηματοδοτηθούν από άλλες πηγές, όπως από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης.

Στο πλαίσιο της παρούσας ανακοίνωσης, έχουν κληθεί οι υποψήφιες για προσχώρηση χώρες να διαβιβάσουν πληροφορίες σχετικά με τις προγραμματιζόμενες γραμμές διασύνδεσης φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της ΕΕ και των υποψηφίων για προσχώρηση χωρών, καθώς και μεταξύ των υποψηφίων για προσχώρηση χωρών. Τα έργα αυτά απαριθμούνται κατωτέρω με βάση κυρίως τις πληροφορίες που παραλήφθηκαν κατά την διαδικασία διαβούλευσης.

Ηλεκτρική ενέργεια:

* Αναβάθμιση της δυναμικότητας διασύνδεσης μεταξύ Σλοβακίας και Ουγγαρίας, Πολωνίας, Αυστρίας και Ουκρανίας.

* Αναβάθμιση της δυναμικότητας διασύνδεσης μεταξύ της Τσεχικής Δημοκρατίας και της Πολωνίας, Σλοβακίας, Γερμανίας και Αυστρίας

* Γραμμή διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας Λιθουανία-Πολωνία (ως μέρος του ευρύτερου δακτυλίου της Βαλτικής)

* Ενίσχυση των γραμμών διασύνδεσης Πολωνίας-Γερμανίας

* Γραμμή διασύνδεσης Σλοβενία-Ιταλία

* Γραμμή διασύνδεσης Σλοβενία-Ουγγαρία

* Γραμμή Αδριατικής (UCTE-Ελλάδα)

* Γραμμή διασύνδεσης Ελλάδα-Τουρκία

* Γραμμή διασύνδεσης Τουρκία-Βουλγαρία

* Γραμμή διασύνδεσης Εσθονία-Φινλανδία

Εξάλλου, μελετάται ο συγχρονισμός και η διασύνδεση μεταξύ του συστήματος UCTE και Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Τουρκίας, Δυτικής Ουκρανίας και των χωρών Μαγκρέμπ.

Φυσικό αέριο:

* Νορβηγία-Σουηδία/Δανία-Πολωνία (όπου περιλαμβάνεται ο αγωγός Βαλτικής-Δανία-Πολωνία)

* Βαλτικές χώρες-ΕΕ (ενδεχομένως υπό το έργο North-TransGas)

* Βουλγαρία: ενίσχυση του συστήματος διαμετακόμισης, επέκταση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης και εκσυγχρονισμός του εξοπλισμού συμπίεσης και μέτρησης φυσικού αερίου

* Αγωγός διασύνδεσης Λιθουανία/Βαλτικές χώρες-Πολωνία

* Aυστρία: σύνδεση με την Τσεχική Δημοκρατία και την Κροατία και τη Βοσνία μέσω Σλοβενίας

* Πολωνία: σημαντικό δυναμικό αποθήκευσης

* Λετονία: επέκταση της εγκατάστασης αποθήκευσης Incukalns

* Λιθουανία-Λετονία: κατασκευή συνοριακού σταθμού μέτρησης

* Αγωγός διασύνδεσης Ρουμανία-Ουγγαρία

* Αγωγός διασύνδεσης Ρουμανία-Μολδαβία

* Ρουμανία: ανάπτυξη της δυνατότητας αποθήκευσης

* Ρουμανία: αναβάθμιση του αγωγού διαμετακόμισης προς Βουλγαρία, Ελλάδα και Τουρκία

* Πολωνία-Σλοβακία: Αγωγός διασύνδεσης Yamal Βορρά/Νότου μεταξύ των αγωγών διαμετακόμισης στην Πολωνία και τη Σλοβακία

* Μάλτα: Διασύνδεση με την Ιταλία ή σύνδεση με τον αγωγό Λιβύης-Σικελίας (επί του παρόντος υπό αξιολόγηση)

* Τουρκία: Αγωγοί διασύνδεσης φυσικού αερίου με την ΕΕ για το φυσικό αέριο από την Κασπία Θάλασσα και από την περιοχή της Μέσης Ανατολής.

*

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III

A: Στα "κόκκινα σημεία" του ευρωπαϊκού χάρτη μεταφοράς φυσικού αερίου περιλαμβάνονται οι εξής καίριες οδεύσεις προμήθειας φυσικού αερίου:

* Διασύνδεση ΗΒ-Ιρλανδίας

* Διασύνδεση ΗΒ-ηπειρωτικής Ευρώπης (άξονας ΗΒ-Βελγίου "κίτρινο" κατά αντίστροφη φορά)

* Αγωγός Zeepipe από την Νορβηγία προς το Βέλγιο (Zeebrugge)

* Αγωγός Europipe II από τη Νορβηγία προς τη Γερμανία (Dornum)

* Δανία-Γερμανία (Αγωγός Deudan)

* Αυστρία-Γερμανία (Oberkappel)

* Διασύνδεση Γαλλία-Ισπανία

* Αγωγός χωρών Μαγκρέμπ-Ευρώπη από την Αλγερία μέσω του Μαρόκου προς την Ισπανία και την Πορτογαλία

* Αγωγοί εξαγωγών από τις Κάτω Χώρες προς τη Γερμανία

* Αγωγοί εξαγωγών από τις Κάτω Χώρες προς το Βέλγιο

B: Σε συνεργασία με τα ακόλουθα κράτη μέλη εντοπίστηκαν οι ακόλουθες ελλείψεις στην κύρια υποδομή φυσικού αερίου:

* Ελλάδα: Σύνδεση με την Ιταλία και/ή την Τουρκία και ανάπτυξη των εγκαταστάσεων αποθήκευσης και υγροποιημένου φυσικού αερίου

* Φινλανδία: Διασυνδέσεις με τις σκανδιναβικές χώρες και/ή τις Βαλτικές χώρες και την ηπειρωτική Ευρώπη

* Πορτογαλία: Ανάπτυξη των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου και αποθήκευσης

* Ισπανία: Επέκταση των συνδέσεων με τη Γαλλία και ανάπτυξη των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου και αποθήκευσης

* Σουηδία: Περαιτέρω συνδέσεις με τη Δανία, τη Νορβηγία, τη Φινλανδία ή τη Γερμανία

* Δανία: Διασύνδεση με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία

* Ιρλανδία: δεύτερη διασύνδεση με το ΗΒ, επέκταση της αξιοποίησης των νέων κοιτασμάτων στη θάλασσα και διασύνδεση με την Βόρεια Ιρλανδία έχει αποφασιστεί

* Ιταλία: Ανάπτυξη των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου

* Γαλλία: Ανάπτυξη των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου και αποθήκευσης

* Κάτω Χώρες: Διασύνδεση με το Ηνωμένο Βασίλειο

* Γερμανία: Ανάπτυξη των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου

* ΗΒ: Ανάπτυξη των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου και συμπίεσης για τον αγωγό διασύνδεσης (στο Βέλγιο)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV

Ενδεικτικοσ χαρτησ των εργων για την προμηθεια φυσικου αεριου στην Ευρωπη:

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

Κατάλογος των προγραμματιζόμενων ή δυνητικών κύριων έργων προμήθειας φυσικού αερίου στην Ευρώπη:

* Αγωγός Medgaz για φυσικό αέριο από την Αλγερία προς την Ευρώπη (μέσω Ισπανίας στη Γαλλία)

* Διασύνδεση Λιβύης-Ιταλίας ("Green Stream")

* Αλγερία-Σαρδηνία-ΕΕ

* Προμήθεια ΥΦΑ από την Αίγυπτο στην Ιταλία (Μπρίντιζι), την Ισπανία και ενδεχομένως σε άλλα κράτη μέλη και την Τουρκία

* ΥΦΑ από το Κατάρ στην Ιταλία (Rovigo)

* Φυσικό αέριο από τη Ρωσία μέσω του αγωγού North Trans Gas, από την Αγία Πετρούπολη μέσω της Βαλτικής Θάλασσας στην ηπειρωτική Ευρώπη

* Shtokman-Ευρώπη (σύνδεση του κοιτάσματος Shtokman στη θάλασσα του Barent με αγορές της Γερμανίας, των Κάτω Χωρών και του ΗΒ)

* Κατασκευή δεύτερου αγωγού Yamal-Ευρώπη

* Κατασκευή δεύτερου αγωγού Αλγερίας-Μαρόκου-Ισπανίας (ΕΕ)

* Iράν/Ιράκ-Tουρκία-EΕ

* Κασπία Θάλασσα (Tουρκμενιστάν/Αζερμπαϊτζάν/Καζακστάν)-Tουρκία-EΕ

* Προμήθεια ΥΦΑ από Tρινιδάδ και Τομπάγκο

* Προμήθεια ΥΦΑ από τη Nιγηρία

* Προμήθεια ΥΦΑ από τη Νορβηγία (κοίτασμα Snφhvit στη θάλασσα του Barent)

* Διασύνδεση Νορβηγία-(Σουηδία/Δανία/Φινλανδία)-Πολωνία και σύνδεση της Νότιας Σκανδιναβίας με την ηπειρωτική ΕΕ