61985J0331

++++

Κοινοτικό δίκαιο - 'Αμεσο αποτέλεσμα - Εθνικοί φόροι ασυμβίβαστοι προς το κοινοτικό δίκαιο - Επιστροφή - Η απόδειξη της μη μετακυλίσεως βαρύνει μόνο το φορολογούμενο - Ανεπίτρεπτο

Η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας έχει την έννοια ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να θεσπίζουν διατάξεις που εξαρτούν την επιστροφή εθνικών φόρων που καταβλήθηκαν κατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου από την απόδειξη ότι οι φόροι αυτοί δεν μετακυλίσθηκαν στους αγοραστές των επιβαρυνθέντων προϊόντων και θέτουν το βάρος της αρνητικής αυτής απόδειξης αποκλειστικά στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ζητούν την επιστροφή .

Η απάντηση δεν διαφέρει αναλόγως της αναδρομικής ή μη ισχύος της εθνικής διάταξης, αναλόγως της φύσεως του επίδικου φόρου και αναλόγως του χαρακτήρα της αγοράς ως εν όλω ή εν μέρει ανταγωνιστικής, υποκειμένης σε ρύθμιση ή μονοπωλιακής .

Στις συνεκδικαζόμενες υποθέσεις 331, 376 και 378/85,

που έχουν ως αντικείμενο αιτήσεις του Cour de cassation της Γαλλικής Δημοκρατίας προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με τις οποίες ζητείται, στο πλαίσιο των δικών που εκκρεμούν ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

Les Fils de Jules Bianco SA, που εδρεύει στο Ugine ( Γαλλία ) και J . Girard Fils SA, που εδρεύει στη Λυών ( Γαλλία ),

και

Directeur general des douanes et droits indirects, κατοίκου Παρισιού ( Γαλλία ),

η έκδοση προδικαστικών αποφάσεων ως προς τον προσδιορισμό των αρχών του κοινοτικού δικαίου που διέπουν την επιστροφή εθνικών φόρων εισπραχθέντων κατά παραβίαση του δικαίου αυτού,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

συγκείμενο από τους G . Bosco, πρόεδρο τμήματος, προεδρεύοντα, T . Koopmans, U . Everling, K . Bahlmann, Y . Galmot, Κ . Κακούρη, R . Joliet, T . F . O' Higgins και F . Schockweiler, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας : Sir Gordon Slynn

γραμματέας : D . Louterman, υπάλληλος διοικήσεως

λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν :

- η ανώνυμη εταιρία Les Fils de Jules Bianco και η ανώνυμη εταιρία J . Girard Fils, προσφεύγουσες στην κύρια δίκη, εκπροσωπούμενες από το J . Imbach, δικηγόρο Στρασβούργου κατά την έγγραφη διαδικασία και από το C . Imbach, δικηγόρο Στρασβούργου κατά την έγγραφη και την προφορική διαδικασία,

- η ιταλική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον Luigi Ferrari Bravo, προϊστάμενο της Υπηρεσίας Διπλωματικών Διαφορών, επικουρούμενο από τον S . Laporta, avvocato dello Stato, κατά την έγγραφη διαδικασία και από τον F . Favara, avvocato dello stato, κατά την προφορική διαδικασία,

- η βρετανική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον R . N . Ricks, του Treasury Solicitor' s Department, κατά την έγγραφη διαδικασία, και από τον Jacobs, κατά την προφορική διαδικασία,

- η γαλλική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τους G . Guillaume και S.-C . de Margerie, κατά την έγγραφη διαδικασία,

- η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον G . Marenco, νομικό σύμβουλο, κατά την έγγραφη και την προφορική διαδικασία,

έχοντας υπόψη την έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση και κατόπιν της προφορικής διαδικασίας της 25ης Ιουνίου 1987,

αφού άκουσε το γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 29ης Σεπτεμβρίου 1987,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με τρεις αποφάσεις της 9ης Οκτωβρίου 1985, που περιήλθαν στο Δικαστήριο στις 8, 27 και 28 Νοεμβρίου 1985, αντιστοίχως, το Cour de cassation της Γαλλικής Δημοκρατίας υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, προδικαστικό ερώτημα ως προς την ερμηνεία διαφόρων διατάξεων της Συνθήκης ΕΟΚ προκειμένου να κρίνει αν συμβιβάζεται προς τη Συνθήκη μια εθνική νομοθετική διάταξη που αφορά την απόδοση αχρεωστήτου .

2 Το ερώτημα αυτό ανέκυψε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ, αφενός, των εταιριών "Les Fils de Jules Bianco" και "J . Girard Fils" ( στο εξής : Bianco και Girard ) και, αφετέρου, του γενικού διευθυντή της Υπηρεσίας Δασμών και Εμμέσων Φόρων, σχετικά με την επιστροφή των φόρων υπέρ τρίτων που θεσπίστηκαν με δύο αποφάσεις της Γαλλικής Δημοκρατίας ( αριθ . 78-903 της 30ής Αυγούστου 1978, JΟRF της 1.9.1978, σ . 3167, και αριθ . 78-1043 της 2ας Νοεμβρίου 1978, JΟRF της 3.11.1978, σ . 3735 ) επί της κατανάλωσης βενζίνης σούπερ, απλής και υγρών καυσίμων οικιακής χρήσεως .

3 Οι εταιρίες Bianco και Girard που ασχολούνται με την αγορά, την εισαγωγή και τη διανομή πετρελαιοειδών κατέβαλαν στις γαλλικές υπηρεσίες εφορίας διάφορα ποσά για τους εν λόγω φόρους επειδή όμως θεώρησαν ότι οι εισπραχθέντες φόροι ήταν παράνομοι, ιδίως από τη σκοπιά του κοινοτικού δικαίου, ζήτησαν την επιστροφή τους με τρεις χωριστές προσφυγές .

4 Τα Tribunaux d' instance του Villeurbanne και του Annecy ( στην περίπτωση της Bianco ) και το Tribunal d' instance του Annecy ( στην περίπτωση της Girard ), στη συνέχεια δε, όταν οι εταιρίες άσκησαν εφέσεις μετά την απόρριψη των προσφυγών τους, τα Cours d' appel της Λυών και του Chambery έκριναν απαράδεκτες τις προσφυγές περί αποδόσεως των εταιριών Bianco και Girard με το σκεπτικό ότι οι προσφεύγουσες δεν απέδειξαν ότι δεν μετακύλισαν τους επίδικους φόρους στους αγοραστές των προϊόντων τους, όπως ορίζει το άρθρο 13, παράγραφος V, του νόμου περί του προϋπολογισμού για το 1981, της 30ής Δεκεμβρίου 1980 ( JΟRF της 31.12.1980, σ . 3099 ).

5 Το άρθρο 13, παράγραφος V, του εν λόγω νόμου ορίζει ότι :

"Στην περίπτωση αχρεωστήτου καταβολής έμμεσων φόρων που διέπονται από το γενικό κώδικα φόρων ή εθνικών τελών και φόρων που εισπράττονται κατά τις διαδικασίες του κώδικα περί τελωνείων, ο αχρεωστήτως καταβαλών δεν δικαιούται επιστροφής των καταβληθέντων ποσών, εκτός περιπτώσεως πραγματικής πλάνης, παρά μόνο εφόσον αποδείξει ότι τα τέλη αυτά δεν μετακυλίσθηκαν στον αγοραστή .

Η διάταξη αυτή εφαρμόζεται στις ενστάσεις που υποβάλλονται υπό τους όρους που προβλέπουν τα άρθρα 1931 του γενικού κώδικα φόρων και 352 του κώδικα περί τελωνείων, ακόμη και πριν από την ημερομηνία ενάρξεως της ισχύος του παρόντος νόμου ."

6 Οι δυο εταιρίες άσκησαν αναίρεση στις τρεις υποθέσεις και το Cour de cassation ανέβαλε να αποφανθεί οριστικώς και υπέβαλε το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα, πανομοιότυπο και στις τρεις αποφάσεις :

"Πρέπει η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας να ερμηνευτεί υπό την έννοια ότι η Γαλλική Δημοκρατία δεν μπορεί να εξαρτά την επιστροφή των εθνικών φόρων που έχουν εισπραχτεί κατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου από την απόδειξη ότι οι φόροι αυτοί δεν έχουν μετακυλισθεί στους αγοραστές των επιβαρυνθέντων προϊόντων, θέτοντας το βάρος της αρνητικής αυτής αποδείξεως αποκλειστικά στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ζητούν την επιστροφή; Διαφέρει η απάντηση αναλόγως της αναδρομικής ή μη ισχύος του νόμου της 30ής Δεκεμβρίου 1980, αναλόγως της φύσεως του επίμαχου φόρου και αναλόγως του χαρακτήρα της αγοράς ως εν όλω ή εν μέρει ανταγωνιστικής, υποκειμένης σε ρύθμιση ή μονοπωλιακής;"

7 Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά και το νομικό πλαίσιο των κυρίων υποθέσεων, η εξέλιξη της διαδικασίας και οι παρατηρήσεις που κατατέθηκαν στο Δικαστήριο . Τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας δεν επαναλαμβάνονται πιο κάτω παρά μόνο καθόσον απαιτείται για να σχηματίσει κρίση το Δικαστήριο .

Επί του πρώτου σκέλους του ερωτήματος

8 Το εθνικό δικαστήριο ερωτά αν η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας έχει την έννοια ότι η Γαλλική Δημοκρατία δεν μπορούσε να εξαρτήσει την επιστροφή εθνικών φόρων που εισπράχθηκαν κατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου από την απόδειξη ότι δεν μετακυλίσθηκαν στους αγοραστές των επιβαρυνθέντων προϊόντων, θέτοντας το βάρος της αρνητικής αυτής απόδειξης μόνο στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ζητούν την επιστροφή .

9 Οι Bianco και Girard υποστηρίζουν ότι το άρθρο 13, παράγραφος V, του εν λόγω νόμου, εξαρτώντας το παραδεκτό της αγωγής περί αποδόσεως από την αρνητική απόδειξη ότι ο φόρος δεν μετακυλίσθηκε στον αγοραστή θέτει προϋπόθεση που είναι πρακτικά αδύνατο να πληρούται στην περίπτωση εταιριών όπως αυτές .

10 Η γαλλική κυβέρνηση φρονεί ότι το άρθρο 13, παράγραφος V, του προαναφερθέντος νόμου επιβάλλει στην πραγματικότητα την απόδειξη θετικού περιστατικού, δηλαδή του ότι ο φόρος μείωσε οριστικά την περιουσία των πωλητών τελειωμένων πετρελαιοειδών, οπότε η διάταξη αυτή δεν καθιστά πρακτικά αδύνατη ούτε υπερβολικά δύσκολη την άσκηση δικαιωμάτων που παρέχει η κοινοτική έννομη τάξη .

11 Τα επιχειρήματα της γαλλικής κυβέρνησης δεν μπορούν να γίνουν δεκτά . Στην πραγματικότητα η επίδικη διάταξη της γαλλικής νομοθεσίας επιβάλλει στους επιχειρηματίες το βάρος της αποδείξεως αρνητικού περιστατικού, δεδομένου ότι υποχρεούνται να αποδείξουν εις αντίκρουση του ισχυρισμού και μόνο της διοικήσεως περί μετακυλίσεως του φόρου, ότι ο αχρεωστήτως εξοφληθείς φόρος υπέρ τρίτων δεν μετακυλίσθηκε σε άλλα πρόσωπα . Το στοιχείο ότι η επίδικη διάταξη μπορούσε να έχει λάβει θετική διατύπωση δεν ασκεί επιρροή ως προς το πρόσωπο που φέρει το βάρος της αποδείξεως .

12 Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι, όπως έκρινε το Δικαστήριο με την απόφαση της 9ης Νοεμβρίου 1983 ( San Giorgio, 199/82, Συλλογή 1983, σ . 3595 ), ότι δεν συμβιβάζονται προς το κοινοτικό δίκαιο οι περί αποδείξεως κανόνες που έχουν ως αποτέλεσμα ότι καθιστούν πρακτικά αδύνατη ή υπερβολικά δύσκολη την επιστροφή επιβαρύνσεων που εισπράχθηκαν κατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου, αυτό δε ισχύει ιδίως για τα τεκμήρια ή αποδεικτικούς κανόνες που αποσκοπούν να μεταθέσουν στο φορολογούμενο το βάρος της αποδείξεως ότι οι αχρεωστήτως καταβληθείσες επιβαρύνσεις δεν μετακυλίσθηκαν σε άλλα πρόσωπα .

13 Επομένως, στο πρώτο σκέλος του ερωτήματος αρμόζει η απάντηση ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να θεσπίζουν διατάξεις που εξαρτούν την επιστροφή εθνικών φόρων εισπραχθέντων κατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου από την απόδειξη ότι οι φόροι αυτοί δεν μετακυλίσθηκαν στους αγοραστές των επιβαρυνθέντων προϊόντων και θέτουν το βάρος της αρνητικής αυτής αποδείξεως αποκλειστικά στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ζητούν την επιστροφή .

Επί του δευτέρου σκέλους του ερωτήματος

14 Το εθνικό δικαστήριο ερωτά στη συνέχεια αν η απάντηση διαφέρει αναλόγως της αναδρομικής ή μη ισχύος του νόμου της 30ής Δεκεμβρίου 1980, αναλόγως της φύσεως του επίδικου φόρου και αναλόγως του χαρακτήρα της αγοράς ως εν όλω ή εν μέρει ανταγωνιστικής, υποκειμένης σε ρύθμιση ή μονοπωλιακής .

15 Πρέπει να σημειωθεί πρώτον ότι, όταν σε μια διάταξη ασυμβίβαστη με το κοινοτικό δίκαιο όπως η επίδικη στην κύρια δίκη, προσδίδεται αναδρομική ισχύ, οξύνεται το ασυμβίβαστο διότι ο κανόνας αυτός εφαρμόζεται πλέον σε παρωχημένες καταστάσεις σχετικά με τις οποίες οι επιχειρηματίες δεν μπορούσαν να προβλέψουν ότι θα υποχρεώνονταν να προσκομίσουν μια τέτοια απόδειξη .

16 'Οσον αφορά το ζήτημα κατά πόσο η απάντηση στο προδικαστικό ερώτημα επηρεάζεται από τη φύση του φόρου, η γαλλική κυβέρνηση φρονεί, ότι αφού πρόκειται για έμμεσους φόρους, το τεκμήριο μετακυλίσεως είναι τόσο περισσότερο δικαιολογημένο καθόσον, εξ ορισμού, οι φόροι επιβαρύνουν οριστικά τους καταναλωτές, δεδομένου ότι κάθε υγιώς λειτουργούσα επιχείρηση τους μετακυλίει κανονικά στις τιμές των προϊόντων που πωλεί .

17 Πρέπει να σημειωθεί σχετικώς ότι, καίτοι οι έμμεσοι φόροι προορίζονται κατά την εθνική νομοθεσία να μετακυλισθούν στον τελικό καταναλωτή, καίτοι δε συνήθως στο εμπόριο μετακυλίονται εν όλω ή εν μέρει, δεν μπορεί να λεχθεί γενικώς ότι ο φόρος μετακυλίεται πράγματι σε όλες τις περιπτώσεις . Συγκεκριμένα η πραγματική μετακύλιση, μερική ή ολική εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που περιβάλλουν κάθε εμπορική συναλλαγή και τη διαφοροποιούν από άλλες περιπτώσεις που εντάσσονται σε άλλο πλαίσιο . Κατά συνέπεια, το ζήτημα της μετακυλίσεως ή της μη μετακυλίσεως ενός έμμεσου φόρου σε κάθε περίπτωση είναι πραγματικό ζήτημα που εμπίπτει στην αρμοδιότητα του εθνικού δικαστηρίου το οποίο δεν δεσμεύεται κατά την εκτίμηση των αποδείξεων . Εν πάση περιπτώσει δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι στην περίπτωση των έμμεσων φόρων υπάρχει τεκμήριο μετακυλίσεως και ότι ο φορολογούμενος φέρει το βάρος να αποδείξει το αντίθετο . Η διαπίστωση αυτή δεν προδικάζει καθόλου την επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος που ανακύπτει, από τη σκοπιά του βάρους της αποδείξεως, στην περίπτωση που ο φορολογούμενος έχει την υποχρέωση από την ίδια την εφαρμοστέα νομοθεσία να μετακυλίσει εκ των υστέρων κάποιο φόρο .

18 'Οσον αφορά το ζήτημα αν η απάντηση που αρμόζει στο ερώτημα του εθνικού δικαστηρίου επηρεάζεται από το χαρακτήρα της αγοράς ως εν όλω ή εν μέρει ανταγωνιστικής, υποκειμένης σε ρύθμιση ή μονοπωλιακής, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου φρονεί ότι το ασυμβίβαστο που διαπιστώθηκε με την προαναφερθείσα απόφαση San Giorgio ισχύει μόνο όταν η οικονομία της αγοράς στηρίζεται στον ελεύθερο ανταγωνισμό αντιθέτως σε μια οικονομία ρυθμιζομένων τιμών, οι επιχειρηματίες δεν έχουν στην πραγματικότητα την ελευθερία να μετακυλίσουν το φόρο στους αγοραστές και μπορούν εύκολα να προσκομίσουν την απόδειξη που απαιτεί η επίδικη νομοθεσία .

19 Στο σημείο αυτό πρέπει να παρατηρηθεί πρώτον ότι στην προαναφερθείσα υπόθεση 199/82, San Giorgio, το Δικαστήριο αποφάνθηκε επί ζητημάτων που μπορούν να ανακύψουν στο πλαίσιο οικονομίας ελεύθερης αγοράς χωρίς όμως να αποκλείσει την εφαρμογή της αρχής που διατύπωσε σε άλλους τύπους αγοράς .

20 Σημειωτέον περαιτέρω ότι αναλόγως του χαρακτήρα της αγοράς είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανόν ότι θα γίνει μετακύλιση . Εντούτοις οι πολυάριθμοι παράγοντες που καθορίζουν την εμπορική στρατηγική ποικίλλουν από τη μια περίπτωση στην άλλη, οπότε είναι πρακτικά αδύνατο να προσδιοριστεί σε ποιο βαθμό επηρεάζουν τη μετακύλιση .

21 Επομένως το συμπέρασμα είναι ότι η απάντηση δεν διαφέρει αναλόγως της αναδρομικής ή μη ισχύος της εθνικής διάταξης, αναλόγως της φύσεως του επίδικου φόρου και αναλόγως του χαρακτήρα της αγοράς ως εν όλω ή εν μέρει ανταγωνιστικής, υποκειμένης σε ρύθμιση ή μονοπωλιακής .

Επί των δικαστικών εξόδων

22 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν οι κυβερνήσεις της Γαλλικής Δημοκρατίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιταλικής Δημοκρατίας και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται . Επειδή η διαδικασία έχει, έναντι των διαδίκων της κύριας δίκης, το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων .

Για τους λόγους αυτούς

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ,

κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε με τρεις αποφάσεις της 9ης Οκτωβρίου 1985 το Cour de cassation της Γαλλικής Δημοκρατίας αποφαίνεται :

1 ) Η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας έχει την έννοια ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να θεσπίζουν διατάξεις που εξαρτούν την επιστροφή εθνικών φόρων που καταβλήθηκαν κατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου από την απόδειξη ότι οι φόροι αυτοί δεν μετακυλίσθηκαν στους αγοραστές των επιβαρυνθέντων προϊόντων και θέτουν το βάρος της αρνητικής αυτής απόδειξης αποκλειστικά στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ζητούν την επιστροφή .

2 ) Η απάντηση δεν διαφέρει αναλόγως της αναδρομικής ή μη ισχύος της εθνικής διάταξης, αναλόγως της φύσεως του επίδικου φόρου και αναλόγως του χαρακτήρα της αγοράς ως εν όλω ή εν μέρει ανταγωνιστικής, υποκειμένης σε ρύθμιση ή μονοπωλιακής .