ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Παροχή επιχειρησιακών κατευθυντήριων γραμμών για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων με σκοπό τη διευκόλυνση της διέλευσης των συνόρων ΕΕ-Ουκρανίας

(2022/C 104 I/01)

Κατά την έναρξη της στρατιωτικής εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στα συμπεράσματα που εξέδωσε την ίδια ημέρα, καταδίκασε την απρόκλητη και αδικαιολόγητη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο, επισημαίνοντας ότι παραβιάζει κατάφωρα το διεθνές δίκαιο και τις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και ότι υπονομεύει την ευρωπαϊκή και παγκόσμια ασφάλεια και σταθερότητα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υφίσταται άμεσο αντίκτυπο από τον πόλεμο στα εξωτερικά της σύνορα, ιδίως λόγω της αυξανόμενης μεταναστευτικής πίεσης που ασκείται από τις πολλές χιλιάδες άτομα τα οποία ζητούν προστασία στα κράτη μέλη της ΕΕ. Μέσα σε ελάχιστες ημέρες, από τις αρχές Μαρτίου, περισσότεροι από 650 000 εκτοπισθέντες έχουν φθάσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της Πολωνίας, της Σλοβακίας, της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας. Αυτοί οι αριθμοί αναμένεται να αυξηθούν ακόμη περισσότερο. Οι χρόνοι αναμονής στα συνοριακά σημεία διέλευσης αυξάνονται συνεχώς, ενώ αναφέρονται ουρές και συμφορήσεις, ιδίως στην ουκρανική πλευρά των συνόρων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κατάσταση μαζικής εισροής Ουκρανών και άλλων υπηκόων τρίτων χωρών που διέμεναν στην Ουκρανία κατά τη στιγμή της σύγκρουσης. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε (1) να προχωρήσουν οι εργασίες για την προετοιμασία και την ετοιμότητα σε όλα τα επίπεδα και κάλεσε ιδίως την Επιτροπή να προτείνει μέτρα έκτακτης ανάγκης. Το έκτακτο Συμβούλιο των Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων της 27ης Φεβρουαρίου 2022 επικρότησε επίσης την πρόθεση της Επιτροπής να προτείνει συστάσεις για τη διενέργεια ελέγχων ασφάλειας (2).

Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές σκοπό έχουν να βοηθήσουν τα κράτη μέλη που συνορεύουν με την Ουκρανία κατά την τρέχουσα κατάσταση στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, η οποία είναι το αποτέλεσμα της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας. Οι κατευθυντήριες γραμμές επικεντρώνονται στα μέτρα που έχουν στη διάθεσή τους τα κράτη μέλη προκειμένου να διασφαλίσουν την αποτελεσματική και αποδοτική διαχείριση της διέλευσης των συνόρων από άτομα που εγκαταλείπουν την Ουκρανία μέσω των συνόρων με την Πολωνία, τη Σλοβακία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία και να αποφύγουν τις συμφορήσεις στα σύνορα και στις περιοχές γύρω από τα σύνορα, διατηρώντας παράλληλα υψηλό επίπεδο ασφάλειας για ολόκληρο τον χώρο Σένγκεν.

Ειδικότερα, οι κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν ολοκληρωμένη επισκόπηση των μέτρων διευκόλυνσης των συνοριακών ελέγχων τα οποία είναι διαθέσιμα βάσει των κανόνων Σένγκεν (3) και, παράλληλα, εξακολουθούν να διασφαλίζουν το αναγκαίο επίπεδο ελέγχων. Η Επιτροπή συνιστά να χρησιμοποιηθεί αυτή η ευελιξία σύμφωνα με τις ακόλουθες επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραμμές.

Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν:

—	την απλούστευση των συνοριακών ελέγχων για ορισμένες κατηγορίες ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων ατόμων, όπως τα παιδιά, και για άλλες κατηγορίες, όπως οι εργαζόμενοι στον τομέα των μεταφορών που βρίσκονταν στην Ουκρανία κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους·

—	τη δυνατότητα οργάνωσης συνοριακών ελέγχων εκτός συνοριακών σημείων διέλευσης·

—	ειδικά καθεστώτα για τη διέλευση των συνόρων από τις υπηρεσίες διάσωσης, την αστυνομία, τις πυροσβεστικές δυνάμεις, τους συνοριοφύλακες και τους ναυτικούς, ανεξαρτήτως ιθαγένειας·

—	τη δημιουργία λωρίδων στήριξης έκτακτης ανάγκης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η πρόσβαση και η επιστροφή των οργανώσεων που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στα άτομα που βρίσκονται στην ουκρανική επικράτεια·

—	εκτός του πεδίου εφαρμογής των κανόνων Σένγκεν, την άρση των τελωνειακών δασμών και τη θέσπιση μέτρων για τη διευκόλυνση της εισόδου ζώων συντροφιάς που ταξιδεύουν με τους ιδιοκτήτες τους από την Ουκρανία.

Τέλος, οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές συνιστούν θερμά στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν τη στήριξη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) σε όλες τις δραστηριότητες που διεξάγονται από τους συνοριοφύλακες στα σύνορα. Εν προκειμένω, ο Frontex θα πρέπει να χειριστεί κατά προτεραιότητα όλα τα αιτήματα των ενδιαφερόμενων κρατών μελών προς τις υπηρεσίες συγχώνευσης δεδομένων EUROSUR, ιδίως για την παροχή τακτικής παρακολούθησης με εξατομικευμένες υπηρεσίες από εικόνες, συμπεριλαμβανομένων δορυφορικών εικόνων, που καλύπτουν τις παρακείμενες προσυνοριακές περιοχές της Ουκρανίας με σκοπό την αξιολόγηση της κατάστασης και την παροχή εξατομικευμένης υπηρεσίας εναέριας επιτήρησης πολλαπλών σκοπών. Η Επιτροπή ενθαρρύνει επίσης σθεναρά τα κράτη μέλη που έχουν κοινά σύνορα με την Ουκρανία να ζητήσουν στήριξη από την Ευρωπόλ.

Μπορεί να παρασχεθεί τεχνική και επιχειρησιακή ενίσχυση από ομάδες στήριξης για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών (Frontex/Οργανισμός της ΕΕ για το άσυλο/Ευρωπόλ και άλλους σχετικούς οργανισμούς), με σκοπό τη στήριξη των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν δυσανάλογες μεταναστευτικές προκλήσεις, σύμφωνα με το άρθρο 40 του κανονισμού για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή (4). Η Επιτροπή συντονίζει τη διαδικασία αυτή από κοινού με τους αρμόδιους οργανισμούς και τα κράτη μέλη.

Ενόψει της πρότασης της Επιτροπής σχετικά με την ενεργοποίηση της οδηγίας για την προσωρινή προστασία (5), τα κράτη μέλη θα πρέπει, σε συντονισμό με την Επιτροπή, να συνεργάζονται και να ανταλλάσσουν πληροφορίες για να διευκολύνουν την εφαρμογή της προσωρινής προστασίας. Οι ενέργειες αυτές θα πρέπει να υλοποιούνται μέσω μιας «πλατφόρμας αλληλεγγύης», στο πλαίσιο της οποίας τα κράτη μέλη θα ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με τις ικανότητες υποδοχής τους και τον αριθμό των ατόμων που απολαύουν προσωρινής προστασίας στο έδαφός τους. Η εν λόγω πλατφόρμα αλληλεγγύης θα διασφαλίσει τον συντονισμό των μέσων αυτών, στα οποία θα μπορούσαν να συμμετέχουν οργανισμοί της ΕΕ και άλλα εργαλεία ή μέσα της Ένωσης που είναι διαθέσιμα στα κράτη μέλη.

Για την περαιτέρω στήριξη των κρατών μελών προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις σημερινές προκλήσεις στα εξωτερικά σύνορα με την Ουκρανία, η Επιτροπή θα συγκαλέσει συνεδριάσεις σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων για να συζητηθεί η εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών, υπό το φως επίσης πιθανών μελλοντικών κατευθυντήριων γραμμών που θα εκδώσει ο Frontex.

1. Μείωση της συμφόρησης στα συνοριακά σημεία διέλευσης

Νομική βάση: Άρθρο 9 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν

Προκειμένου να αυξηθεί η ροή της κυκλοφορίας στα σύνορα, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιοποιήσουν τη στήριξη του Frontex και της Ευρωπόλ. Ο Frontex μπορεί να αναπτύξει το μόνιμο σώμα για την υποστήριξη της ταυτοποίησης των προσώπων που επιθυμούν να διασχίσουν τα σύνορα, συμπεριλαμβανομένων του ελέγχου ιθαγένειας και των ελέγχων ταξιδιωτικών εγγράφων (καθώς και πιστοποιητικών εμβολιασμού κατά της νόσου COVID-19), ιδίως μέσω της παροχής υποστήριξης με τον εξοπλισμό Eurodac, τους ελέγχους SIS και το προσωπικό που υποστηρίζει την καταγραφή και τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων των υπηκόων τρίτων χωρών που υπόκεινται στην εν λόγω υποχρέωση (6). Η Ευρωπόλ μπορεί, ιδίως, να αναπτύξει προσκεκλημένους υπαλλήλους για την υποστήριξη των κρατών μελών κατά τη διενέργεια ελέγχων δεύτερης γραμμής στα σύνορα.

Για τη διευκόλυνση της διέλευσης των συνόρων, τα κράτη μέλη μπορούν να κάνουν χρήση των διατάξεων του κώδικα συνόρων του Σένγκεν (άρθρο 9), οι οποίες προβλέπουν ότι οι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα μπορούν να απλουστευθούν λόγω εξαιρετικών και απρόβλεπτων περιστάσεων.

Τέτοιου είδους εξαιρετικές και απρόβλεπτες περιστάσεις συντρέχουν όταν λόγω απρόβλεπτων γεγονότων δημιουργείται τόσο έντονη κυκλοφορία ώστε ο χρόνος αναμονής στο συνοριακό σημείο διέλευσης να είναι υπερβολικός, ενώ έχουν εξαντληθεί όλοι οι πόροι όσον αφορά το προσωπικό, τον εξοπλισμό και την οργάνωση. Η τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία, η οποία προκλήθηκε από την επίθεση της Ρωσίας και έχει ως αποτέλεσμα την έντονη μετακίνηση ατόμων που εγκαταλείπουν την εμπόλεμη ζώνη ή επιστρέφουν σ’ αυτήν, δικαιολογεί την προσωρινή απλούστευση των συνοριακών ελέγχων στα ουκρανικά σύνορα προς την ΕΕ.

Οι συνοριοφύλακες μπορούν να εφαρμόζουν απλούστευση έναντι όλων ή ορισμένων ομάδων μετακινούμενων. Για να ληφθεί απόφαση σχετικά με τη στοχευμένη εφαρμογή της απλούστευσης, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα κριτήρια κατά τη λήψη απόφασης σχετικά με το ποιος πρέπει να ελεγχθεί ή να μην ελεγχθεί:

—	η ιθαγένεια κράτους μέλους της ΕΕ·

—	ήδη υφιστάμενο καθεστώς διαμονής σε κράτος μέλος της ΕΕ·

—	η ιθαγένεια του μετακινούμενου (ιδίως το αν η τρίτη χώρα υπόκειται σε υποχρέωση θεώρησης ή απαλλάσσεται από την υποχρέωση θεώρησης)·

—	το καθεστώς διαμονής στην Ουκρανία των υπηκόων τρίτων χωρών που δεν έχουν την ουκρανική ιθαγένεια·

—	η ευπάθεια και η ηλικία των μετακινούμενων, ιδίως με συνεκτίμηση του βέλτιστου συμφέροντος των παιδιών·

—	κάθε διαθέσιμη πληροφορία σχετικά με απειλές κατά της ασφάλειας, όπως η τρομοκρατία ή το οργανωμένο έγκλημα, σχετικά με πιθανές απειλές για τη δημόσια ασφάλεια και σχετικά με τους κινδύνους παράνομης μετανάστευσης·

—	η ύπαρξη βιομετρικού διαβατηρίου·

—	η ύπαρξη (ή η απουσία) έγκυρου ταξιδιωτικού εγγράφου εν γένει·

—	το καθεστώς βασικού εργαζομένου, όπως οι εργαζόμενοι στον τομέα των μεταφορών (συμπεριλαμβανομένων των ναυτικών), ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους, οι οποίοι διαθέτουν έγκυρα έγγραφα που αποδεικνύουν το επάγγελμά τους.

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να δίνεται προσοχή στον σεβασμό της οικογενειακής ενότητας κατά τη διάρκεια των διαδικασιών συνοριακού ελέγχου και θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι τα παιδιά δεν χωρίζονται ποτέ από τους γονείς τους ή από τα μέλη της οικογένειας που τα συνοδεύουν ή από τους φροντιστές τους.

Σε περίπτωση αμφιβολίας ως προς την ταυτότητα του προσώπου και/ή σε περίπτωση πιθανής απειλής, όπως αναφέρεται ανωτέρω, οι συνοριοφύλακες δεν θα πρέπει να κάνουν χρήση της δυνατότητας απλούστευσης, αλλά να διενεργούν τακτικό συνοριακό έλεγχο, σύμφωνα με το άρθρο 8 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν.

Δεδομένης της έκτακτης κατάστασης στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης με την Ουκρανία λόγω της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας και ενόψει των ενδεχόμενων προβλημάτων ασφάλειας που δημιουργούνται στα σύνορα από τη μαζική εισροή Ουκρανών και άλλων υπηκόων τρίτων χωρών που εισέρχονται στην Ένωση από την Ουκρανία, με αποτέλεσμα μεγάλες ουρές και συγκέντρωση πλήθους ατόμων στα σύνορα, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν εναλλακτικά, ή σωρευτικά, δηλαδή για τις κατηγορίες ατόμων για τις οποίες οι συνοριακοί έλεγχοι δεν έχουν απλουστευθεί, να εξετάσουν το ενδεχόμενο διενέργειας των συνοριακών ελέγχων όχι στα σημεία διέλευσης των συνόρων αλλά σε διαφορετική, ασφαλή τοποθεσία μακριά από τα σύνορα. Οι έλεγχοι μπορούν να διενεργούνται κατά τη διάρκεια της μεταφοράς ή μετά τη μεταφορά των μετακινούμενων στην εν λόγω ασφαλή τοποθεσία.

Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεί κάθε απειλή για την εσωτερική ασφάλεια και τη δημόσια τάξη των κρατών μελών, καθώς θα διασφαλίζεται ότι, ιδίως, παρά την κρίσιμη κατάσταση στα σύνορα, διενεργούνται έλεγχοι ασφάλειας και ταυτότητας στο σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS) και σε άλλες σχετικές βάσεις δεδομένων, καθώς και υγειονομικοί έλεγχοι, ενώ παράλληλα αποφεύγεται το ζήτημα της ασφάλειας που μπορεί να δημιουργούσε η συγκέντρωση μεγάλου πλήθους στα σύνορα. Τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν από τον Frontex να υποστηρίξει την ταυτοποίηση των προσώπων, συμπεριλαμβανομένων του ελέγχου ιθαγένειας και των ελέγχων ταξιδιωτικών εγγράφων, ιδίως με την παροχή υποστήριξης με εξοπλισμό Eurodac και με προσωπικό που υποστηρίζει την καταγραφή και τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων των υπηκόων τρίτων χωρών που υπόκεινται στην εν λόγω υποχρέωση.

2. Παρεκκλίσεις από την εκπλήρωση των προϋποθέσεων εισόδου για τους υπηκόους τρίτων χωρών

Νομική βάση: Άρθρο 6 παράγραφος 5 στοιχείο γ) του κώδικα συνόρων του Σένγκεν

Τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να επιτρέπουν στους υπηκόους τρίτων χωρών που δεν πληρούν μία ή περισσότερες από τις προϋποθέσεις του άρθρου 6 παράγραφος 1 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν («Προϋποθέσεις εισόδου για τους υπηκόους τρίτων χωρών») την είσοδο στο έδαφός τους για ανθρωπιστικούς λόγους, για λόγους εθνικού συμφέροντος ή λόγω διεθνών υποχρεώσεων. Στο πλαίσιο της τρέχουσας κρίσης, η εν λόγω ευρεία παρέκκλιση μπορεί να εφαρμοστεί προκειμένου να επιτραπεί η είσοδος σε όλα τα άτομα που εγκαταλείπουν την Ουκρανία για να ξεφύγουν από τη σύγκρουση.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναστείλουν την εφαρμογή των απαγορεύσεων εισόδου και των καταχωρίσεων SIS για απαγόρευση εισόδου και παραμονής στην ΕΕ για λόγους μετανάστευσης (άρθρο 11 της οδηγίας 2008/115/ΕΚ). Ωστόσο, πρέπει να εξετάζονται με τη δέουσα προσοχή οι απαγορεύσεις εισόδου που έχουν εκδοθεί για λόγους ασφάλειας.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι μη Ουκρανοί υπήκοοι τρίτων χωρών, με εξαίρεση εκείνους που καλύπτονται από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για την προσωρινή προστασία (7) ή εκείνους που έχουν δικαίωμα παραμονής στην Ένωση για άλλους λόγους, θα μεταβαίνουν, μετά την είσοδό τους, στις χώρες καταγωγής ή συνήθους διαμονής τους. Για να αποφευχθούν καταστάσεις παράνομης διαμονής, τα κράτη μέλη παροτρύνονται να παρέχουν —εάν χρειάζεται— βοήθεια για τον επαναπατρισμό ή τη νομιμοποίηση των εν λόγω ατόμων, κατά περίπτωση. Το μόνιμο σώμα του Frontex μπορεί να αναπτυχθεί προκειμένου να υποστηριχθούν αυτές οι υποβοηθούμενες αναχωρήσεις.

Όπου είναι εφικτό, τα κράτη μέλη θα πρέπει να θέτουν στη διάθεση των οικείων υπηκόων τρίτων χωρών, κατά την είσοδό τους και στις γλώσσες που εκείνοι χρησιμοποιούν συχνότερα ή κατανοούν καλύτερα, εύληπτα φυλλάδια τα οποία να τους ενημερώνουν για τα σημεία από τα οποία μπορούν να ζητήσουν βοήθεια και για τις βασικές διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσουν.

Σε περίπτωση απουσίας ή ανεπαρκών εγγράφων ταυτοποίησης των υπηκόων τρίτων χωρών, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, τα κράτη μέλη παροτρύνονται να εκδίδουν δήλωση άφιξης και/ή τα (προσωρινά) ταξιδιωτικά έγγραφα που παρατίθενται στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση:

https://ec.europa.eu/home-affairs/travel-documents-issued-member-states-part-ii_el.

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η συνέχιση της μετακίνησης —και η μελλοντική επιστροφή— των εν λόγω υπηκόων τρίτων χωρών παραμένει εφικτή.

Ορισμένοι Ουκρανοί υπήκοοι μπορεί να επιθυμούν να μετακινηθούν περαιτέρω προς άλλους ενωσιακούς προορισμούς — στις περισσότερες περιπτώσεις, για να επανενωθούν με συγγενείς ή φίλους. Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, αυτοί οι δυνητικοί επιβάτες οι οποίοι επιδεικνύουν διαβατήρια που έχουν λήξει ή μόνο έγγραφα ταυτότητας ή πιστοποιητικά γέννησης για τα παιδιά δεν επιτρέπεται να ταξιδεύουν μεταξύ κρατών μελών. Μολονότι εναπόκειται στους μεταφορείς η απόφαση να επιτρέπουν στα άτομα αυτά να επιβιβάζονται στο αεροσκάφος, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να υποστηρίζουν τους μεταφορείς στην απόφασή τους. Ειδικότερα, όσον αφορά τις συνδέσεις προς ή από κράτη μέλη στα οποία δεν έχουν ακόμη αρθεί οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο να παράσχουν στους μεταφορείς διαβεβαιώσεις ότι δεν θα τους επιβληθεί πρόστιμο για τη μεταφορά επιβατών που, λόγω της συνεχιζόμενης σύγκρουσης στην Ουκρανία, δεν φέρουν επαρκή έγγραφα ταυτοποίησης. Παροτρύνονται τα κράτη μέλη να επιδεικνύουν ευελιξία για τη διευκόλυνση τέτοιων περιπτώσεων και να απαλλάσσουν τους μεταφορείς από την καταβολή των σχετικών προστίμων.

3. Διέλευση εξωτερικών συνόρων εκτός των επίσημων σημείων διέλευσης των συνόρων σε απρόβλεπτες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης

Νομική βάση:

—	Άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο β) του κώδικα συνόρων του Σένγκεν

—	Άρθρο 9 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν

Σε απρόβλεπτες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, τα κράτη μέλη μπορούν να επιτρέπουν σε μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ατόμων να διέρχονται τα εξωτερικά σύνορα εκτός των επισήμως κοινοποιημένων σημείων διέλευσης των συνόρων καθώς και εκτός των καθορισμένων ωρών λειτουργίας. Προτείνεται στα κράτη μέλη να δημιουργήσουν προσωρινά σημεία διέλευσης των συνόρων, τα οποία μπορούν να είναι ανοικτά καθ’ όλη τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Η χρήση τέτοιων προσωρινών σημείων διέλευσης των συνόρων μπορεί να συνδυαστεί με την ευελιξία που παρέχεται βάσει του άρθρου 9 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν («Απλούστευση των συνοριακών ελέγχων»). Η δημιουργία προσωρινών σημείων διέλευσης των συνόρων θα μπορούσε να είναι χρήσιμη στην παρούσα κατάσταση, για παράδειγμα σε περίπτωση που οι δρόμοι που οδηγούν στα σημεία διέλευσης των συνόρων έχουν κλείσει από εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα.

4. Διευκόλυνση των υπηρεσιών διάσωσης

Νομική βάση: Παράρτημα VII σημείο 7 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν

Τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ρυθμίσεις βάσει του εθνικού δικαίου σχετικά με την είσοδο και την έξοδο μελών των υπηρεσιών διάσωσης, της αστυνομίας, των πυροσβεστικών δυνάμεων που επιχειρούν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς και των συνοριοφυλάκων που διέρχονται τα σύνορα κατά την άσκηση των επαγγελματικών τους καθηκόντων.

Η διμερής συνεργασία με την Ουκρανία θα μπορούσε να γίνεται σε ad hoc βάση με σκοπό, για παράδειγμα:

—	την απομάκρυνση εγκαταλελειμμένων αυτοκινήτων που εμποδίζουν την πρόσβαση στα σημεία διέλευσης των συνόρων· και/ή

—	την παροχή ιατρικής βοήθειας, τροφής, νερού ή άλλης υποστήριξης στα άτομα που περιμένουν να διέλθουν τα σύνορα.

5. Δημιουργία λωρίδων στήριξης έκτακτης ανάγκης

Για να διασφαλιστεί η ταχεία και ασφαλής πρόσβαση και επιστροφή των ανθρωπιστικών αποστολών και των παρόχων τόσο βοήθειας έκτακτης ανάγκης στο πλαίσιο του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης όσο και ανθρωπιστικής βοήθειας σε άτομα που βρίσκονται στο ουκρανικό έδαφος, τα κράτη μέλη θα πρέπει να καθορίσουν για τον σκοπό αυτό ειδικές λωρίδες στα σημεία διέλευσης των συνόρων, οι οποίες θα φέρουν την ένδειξη «Emergency Support Lane» (λωρίδα στήριξης έκτακτης ανάγκης).

Προτεραιότητα θα πρέπει να δίνεται στη διατήρηση ανά πάσα στιγμή της ροής της κυκλοφορίας στις εν λόγω λωρίδες. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να δημιουργήσουν τέτοιες λωρίδες εκτός ή πλησίον των ήδη υφιστάμενων συνοριακών σημείων διέλευσης, εγγυώμενα την ταχεία παροχή της βοήθειας και την ασφάλεια των εργαζομένων στον ανθρωπιστικό τομέα.

Εάν η διαμόρφωση του συνοριακού σημείου διέλευσης το επιτρέπει και εάν τα κράτη μέλη μπορούν να τοποθετήσουν επαρκή αριθμό τελωνειακών υπαλλήλων, ενθαρρύνεται η δημιουργία παρόμοιων λωρίδων για φορτηγά, προκειμένου να διασφαλιστεί τόσο η συνεχής παροχή αγαθών και υπηρεσιών όσο και η επιστροφή εργαζομένων στον τομέα των μεταφορών από την Ουκρανία.

6. Κατευθυντήριες γραμμές προς τις αρμόδιες αρχές που ασκούν καθήκοντα στα σύνορα σχετικά με τα προσωπικά αντικείμενα και τα τιμαλφή που μεταφέρουν εκτοπισθέντες από την Ουκρανία

Τα άρθρα 4 έως 11 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1186/2009, της 16ης Νοεμβρίου 2009, για τη θέσπιση του κοινοτικού καθεστώτος τελωνειακών ατελειών μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την τελωνειακή μεταχείριση των προσωπικών ειδών των εκτοπισθέντων από την Ουκρανία. Σύμφωνα με το άρθρο 11 του εν λόγω κανονισμού, οι αρμόδιες αρχές μπορούν να παρεκκλίνουν από ορισμένους κανόνες που περιορίζουν τη δασμολογική ατέλεια όταν ένα άτομο αναγκάζεται, από εξαιρετικές πολιτικές περιστάσεις, να μεταφέρει τη συνήθη κατοικία του από μία τρίτη χώρα στο τελωνειακό έδαφος της Κοινότητας. Κατά συνέπεια, οι εκτοπισθέντες από την Ουκρανία μπορούν να μεταφέρουν προσωπικά αντικείμενα στην Ένωση χωρίς την επιβολή τελωνειακών δασμών. Οι τελωνειακές διασαφήσεις θα μπορούσαν επίσης να απλουστευθούν, μεταξύ άλλων με την υποβολή προφορικής διασάφησης.

Ομοίως, τα άρθρα 4 έως 11 της οδηγίας 2009/132/ΕΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 2009, για καθορισμό του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 143 στοιχεία β) και γ) της οδηγίας 2006/112/ΕΚ όσον αφορά την απαλλαγή από τον φόρο προστιθέμενης αξίας ορισμένων οριστικών εισαγωγών αγαθών μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την τελωνειακή μεταχείριση των προσωπικών ειδών των εκτοπισθέντων από την Ουκρανία. Σύμφωνα με το άρθρο 11 της εν λόγω οδηγίας, οι αρμόδιες αρχές μπορούν να παρεκκλίνουν από ορισμένους κανόνες που περιορίζουν την απαλλαγή από τον ΦΠΑ όταν ένα άτομο αναγκάζεται, από εξαιρετικές πολιτικές περιστάσεις, να μεταφέρει τη συνήθη κατοικία του από μία τρίτη χώρα σε κράτος μέλος της Ένωσης. Κατά συνέπεια, οι εκτοπισθέντες από την Ουκρανία μπορούν να μεταφέρουν προσωπικά αντικείμενα στην Ένωση χωρίς την επιβολή ΦΠΑ επί της εισαγωγής τους.

Το άρθρο 32 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 576/2013 σχετικά με τις μη εμπορικού χαρακτήρα μετακινήσεις ζώων συντροφιάς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διευκόλυνση της εισόδου ζώων συντροφιάς που ταξιδεύουν μαζί με τους ιδιοκτήτες τους από την Ουκρανία. Για να διευκολυνθεί αυτή η διαδικασία και κατά παρέκκλιση από τους όρους που προβλέπονται για τις μη εμπορικού χαρακτήρα μετακινήσεις ζώων συντροφιάς, τα κράτη μέλη μπορούν να επιτρέπουν, σε εξαιρετικές περιπτώσεις και βάσει ειδικών ρυθμίσεων χορήγησης άδειας, τις μη εμπορικού χαρακτήρα μετακινήσεις προς το έδαφός τους ζώων συντροφιάς οι οποίες δεν πληρούν τους εν λόγω όρους. Οι αρμόδιες κτηνιατρικές αρχές σε όλα τα κράτη μέλη είχαν ήδη ενημερωθεί σχετικά με τη δυνατότητα αυτή και άρχισαν να εφαρμόζουν τις σχετικές ρυθμίσεις στα σύνορα.

Στην περίπτωση ρευστών διαθεσίμων (νομίσματα, διαπραγματεύσιμοι τίτλοι στον κομιστή ή αγαθά που χρησιμοποιούνται ως ιδιαίτερα ρευστοποιήσιμα μέσα αποθήκευσης αξίας, όπως ο χρυσός), οι διατάξεις σχετικά με τους ελέγχους ρευστών διαθεσίμων που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1672 θα πρέπει να εφαρμόζονται όσο το επιτρέπουν οι συγκεκριμένες συνθήκες. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με τη δήλωση των μεταφερόμενων ρευστών διαθεσίμων αξίας 10 000 EUR και άνω είτε μέσω ελλιπούς δήλωσης ρευστών διαθεσίμων είτε απλώς μέσω υπεύθυνης δήλωσης που να περιέχει τις ακόλουθες πληροφορίες:

—	το ονοματεπώνυμο του μεταφορέα των ρευστών διαθεσίμων και τα στοιχεία επικοινωνίας του, και

—	το ποσό των ρευστών διαθεσίμων.

Ωστόσο, οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να εξασφαλίζουν κατάλληλη ανάλυση κινδύνου και παρακολούθηση της υπόθεσης.

Οι αρχές θα πρέπει να επαγρυπνούν για τον κίνδυνο απατεώνες να επωφεληθούν από την κρίση προκειμένου να εισαγάγουν παρανόμως επικίνδυνα εμπορεύματα (όπλα, εκρηκτικά κ.λπ.).

Στο σημείο εισόδου στην Ένωση, οι υπάλληλοι που είναι αρμόδιοι για τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα θα πρέπει να ερευνούν και να ελέγχουν αν ένα άτομο έχει στην κατοχή του πυροβόλο όπλο.

Εάν ένα άτομο ζητήσει να εισαγάγει στο έδαφος της Ένωσης νόμιμο μη στρατιωτικό πυροβόλο όπλο, εφαρμόζονται οι ενωσιακοί κανόνες για την εισαγωγή μη στρατιωτικών πυροβόλων όπλων, και ιδίως η απαίτηση άδειας εισαγωγής σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 258/2012 σχετικά με την εισαγωγή/εξαγωγή μη στρατιωτικών πυροβόλων όπλων, σε συνδυασμό με την οδηγία (ΕΕ) 2021/555 σχετικά με τον έλεγχο της απόκτησης και της κατοχής όπλων (κωδικοποίηση).

Συνιστάται οι υπάλληλοι που είναι αρμόδιοι για τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα να συνεργάζονται, όταν είναι εφικτό, με τους ομολόγους τους στην ουκρανική πλευρά του σημείου διέλευσης των συνόρων, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα στα άτομα που φέρουν πυροβόλο όπλο αλλά δεν πληρούν τις ενωσιακές απαιτήσεις εισαγωγής να διαθέσουν το εν λόγω πυροβόλο όπλο με ασφαλή τρόπο πριν από τη διέλευση των συνόρων.

(1) https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2022/02/24/european-council-conclusions-24-february-2022/

(2) https://www.consilium.europa.eu/el/meetings/jha/2022/02/27/

(3) Κανονισμός (ΕΕ) 2016/399 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, περί κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα (κώδικας συνόρων του Σένγκεν) (EE L 77 της 23.3.2016, σ. 1).

(4) Κανονισμός (EE) 2019/1896 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Νοεμβρίου 2019, για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή και για την κατάργηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1052/2013 και (ΕΕ) 2016/1624 (ΕΕ L 295 της 14.11.2019, σ. 1).

(5) Οδηγία 2001/55/ΕΚ.

(6) Αιτούντες διεθνή προστασία και υπήκοοι τρίτων χωρών που συλλαμβάνονται λόγω παράνομης διέλευσης των εξωτερικών συνόρων.

(7) Όπως ορίζεται στην εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2022/382 του Συμβουλίου, της 4ης Μαρτίου 2022, που διαπιστώνει την ύπαρξη μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από την Ουκρανία κατά την έννοια του άρθρου 5 της οδηγίας 2001/55/ΕΚ και έχει ως αποτέλεσμα την εφαρμογή προσωρινής προστασίας (ΕΕ L 71 της 4.3.2022, σ. 1.).