ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Στρασβούργο, 19.10.2021

COM(2021) 662 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Η οικονομία της ΕΕ μετά την COVID-19: επιπτώσεις για την οικονομική διακυβέρνηση

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Η οικονομία της ΕΕ μετά την COVID-19: επιπτώσεις για την οικονομική διακυβέρνηση

1.Εισαγωγή

Το Φεβρουάριο του 2020, η Επιτροπή παρουσίασε ανακοίνωση σχετικά με την επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ. ( 1 ,  2 ) Η ανακοίνωση ανέδειξε ορισμένα θετικά στοιχεία και ορισμένες αδυναμίες που αφορούν το πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης (πλαίσιο 1) και αποτέλεσε το έναυσμα για δημόσια συζήτηση με βάση τα πορίσματά της. Λίγο αργότερα, η συζήτηση αυτή ανεστάλη εξαιτίας της ανάγκης εστίασης στις άμεσες προκλήσεις που προέκυψαν από την έξαρση της πανδημίας COVID-19. Η Επιτροπή δεσμεύτηκε να επαναλάβει τη συζήτηση όταν θα ξεκινούσε η ανάκαμψη( 3 ). Στο μεταξύ, εκδόθηκαν εκθέσεις σχετικά με την επανεξέταση από: την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, τον Σεπτέμβριο του 2020, την Επιτροπή των Περιφερειών, τον Δεκέμβριο του 2020, και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τον Ιούλιο του 2021( 4 ). Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο δημοσίευσε επίσης δύο ειδικές εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ( 5 ).

Με την παρούσα ανακοίνωση αξιολογούνται οι επιπτώσεις της μεταβολής των περιστάσεων για την οικονομική διακυβέρνηση μετά την κρίση λόγω της νόσου COVID-19 και δρομολογείται εκ νέου η δημόσια συζήτηση σχετικά με την επανεξέταση του πλαισίου. Η παρούσα ανακοίνωση συμπληρώνει την αξιολόγηση που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2020 και αποτελεί συνέχεια της ανακοίνωσης της προέδρου von der Leyen για την εκ νέου δρομολόγηση της δημόσιας συζήτησης, στην ομιλία της για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 15 Σεπτεμβρίου 2021. Στόχος της δημόσιας συζήτησης είναι η έγκαιρη επίτευξη συναίνεσης, για το 2023, σχετικά με την πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί.

2.Μεσοπρόθεσμες έως μακροπρόθεσμες οικονομικές τάσεις στην ΕΕ

Η οικονομία της ΕΕ αντιμετώπιζε ήδη αρκετές μακροπρόθεσμες διαρθρωτικές προκλήσεις πριν από την κρίση λόγω της νόσου COVID-19. Πρώτον, παρά τις βελτιώσεις που σημειώθηκαν πριν από την πανδημία στις επιδόσεις της αγοράς εργασίας, η ταχεία γήρανση του πληθυσμού απειλούσε να μειώσει τελικά την προσφορά εργασίας και, ως εκ τούτου, το αναπτυξιακό δυναμικό της ΕΕ. Δεύτερον, η αναιμική αύξηση της παραγωγικότητας λειτουργούσε ως τροχοπέδη για την οικονομική ανάπτυξη και η ΕΕ υστερούσε σε σχέση με την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες στη διαδικασία του ψηφιακού μετασχηματισμού. Τρίτον, το πολύ σημαντικό κοινωνικοοικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής εκδηλωνόταν με τρόπο όλο και πιο σαφή και επιτακτικό. Τέταρτον, η αυξανόμενη ανισότητα ως προς το εισόδημα και τον πλούτο, οι περιφερειακές διαφορές εντός και μεταξύ κρατών μελών, καθώς και η άνιση πρόσβαση στην εκπαίδευση και τις δεξιότητες, δρούσαν ως τροχοπέδη για την οικονομική ανάπτυξη και προκαλούσαν πίεση στον κοινωνικό ιστό της ΕΕ.

Οι κλιματικές προκλήσεις και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος απαιτούν αποφασιστική και ταχεία δράση. Η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος γίνονται πραγματικότητα. Οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν και διάφορες χώρες ανά τον κόσμο υφίστανται καταστροφικά συμβάντα που σχετίζονται με καιρικά φαινόμενα με ανησυχητική συχνότητα. Υπάρχει κίνδυνος να μην επιτευχθεί ο στόχος της συμφωνίας του Παρισιού για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη αρκετά κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου και για συνέχιση των προσπαθειών να περιοριστεί η άνοδος της θερμοκρασίας σε 1,5 βαθμούς, σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από τη βιομηχανική επανάσταση εκτός αν μειωθούν δραστικά οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου( 6 ). Περίπου 1 εκατομμύριο είδη απειλούνται με εξαφάνιση, πολλά μάλιστα εντός των επόμενων δεκαετιών( 7 ). Οι εν λόγω τάσεις μπορούν να αποτελέσουν πηγή συστημικών κινδύνων αν δεν αντιμετωπιστούν. Η κατάσταση αυτή απαιτεί σταθερές ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις για τη στήριξη της πράσινης μετάβασης (πλαίσιο 2) και για την άμβλυνση των επιπτώσεών της στις πλέον ευάλωτες κατηγορίες.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός συντελείται ήδη, αλλά θα πρέπει να επιταχυνθεί. Η κρίση λόγω της νόσου COVID-19 επιτάχυνε την ψηφιοποίηση των οικονομιών και των κοινωνιών μας. Οι απαγορεύσεις της κυκλοφορίας ενίσχυσαν τις διαδικτυακές υπηρεσίες και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Οι πολίτες της ΕΕ γνώρισαν από πρώτο χέρι πώς η τηλεργασία, η τηλεϊατρική, οι διαδικτυακές αγορές και οι ψηφιοποιημένες διοικητικές υπηρεσίες έχουν τη δυναμική να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής και τα οικονομικά αποτελέσματα. Ωστόσο, σημαντικό μερίδιο του πληθυσμού υστερεί σε ψηφιακές δεξιότητες και αντιμετώπισε δυσκολίες όσον αφορά την πρόσβαση στο νέο ψηφιακό περιβάλλον, με κίνδυνο να διευρυνθεί το κοινωνικό χάσμα. Επίσης, η κρίση έφερε στο φως τη διάσταση μεταξύ των ψηφιακά ικανών επιχειρήσεων και εκείνων που δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει ψηφιακές λύσεις και ανέδειξε το χάσμα μεταξύ των επαρκώς συνδεδεμένων αστικών περιοχών και των αγροτικών ή απομακρυσμένων περιοχών. Εν τω μεταξύ, η αυξανόμενη έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων, οι περιορισμοί των ψηφιακών υποδομών, οι καθυστερήσεις στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών από τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις, καθώς και οι εξαρτήσεις όσον αφορά ορισμένες βασικές τεχνολογίες όπως οι ημιαγωγοί, έχουν φέρει στο προσκήνιο σημαντικές προκλήσεις για τις ψηφιακές φιλοδοξίες της ΕΕ. Η ΕΕ πρέπει να αναλάβει επείγουσα και φιλόδοξη δράση.

Η ενίσχυση της κοινωνικοοικονομικής ανθεκτικότητας είναι ουσιώδους σημασίας για τη βελτίωση του αναπτυξιακού δυναμικού της Ευρώπης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς και για την επίτευξη των Στόχων της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Ανθεκτικότητα δεν είναι μόνο η ικανότητα αντοχής και αντιμετώπισης των προκλήσεων, αλλά και η ικανότητα μετάβασης με βιώσιμο, δίκαιο και δημοκρατικό τρόπο. Τα κράτη μέλη, τα εδάφη και οι τομείς με τη χαμηλότερη ανθεκτικότητα δυσκολεύτηκαν να αντέξουν και να ανταποκριθούν στην κρίση( 8 ). Οι διαφορές που παρατηρούνται ανά την ΕΕ ως προς την ανθεκτικότητα επηρεάζουν επίσης την κοινωνική, οικονομική και εδαφική συνοχή, καθώς και τη σύγκλιση εντός της ζώνης του ευρώ και την αποτελεσματικότητα της ενιαίας νομισματικής πολιτικής. Με την αποτελεσματικότητα και τον άρτιο σχεδιασμό των ενεργητικών πολιτικών της αγοράς εργασίας και των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, με επενδύσεις στην εκπαίδευση και τις δεξιότητες και με υγιή δημόσια οικονομικά μπορεί να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα και να αυξηθεί η δυνητική ανάπτυξη. Τα κράτη μέλη εστίασαν στην υλοποίηση τέτοιων αναγκαίων μεταρρυθμίσεων στον απόηχο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλά η δυναμική ατόνησε με την πάροδο του χρόνου και η πρόοδος γίνεται άνιση μεταξύ κρατών μελών και τομέων πολιτικής. Οι ισχυρές αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των οικονομιών μας εντός της ενιαίας αγοράς και της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης υπογραμμίζουν την ανάγκη για συντονισμό των εθνικών πολιτικών. Η πλήρης εφαρμογή της Ατζέντας του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη παραμένει βασικός παράγοντας για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και την υλοποίηση της διττής μετάβασης.

Η κρίση λόγω της νόσου COVID-19 κατέστησε τις προκλήσεις αυτές πιο ορατές και πιο επείγουσες. Η αντιμετώπισή τους προσφέρει ευκαιρίες για μετασχηματισμό, αλλά απαιτεί επίσης και σημαντικές επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Οι επενδυτικές δαπάνες και η μεταρρυθμιστική δυναμική θα πρέπει να αυξηθούν συγκριτικά με την περίοδο πριν από την κρίση λόγω COVID, κατά την οποία οι δημόσιες επενδύσεις είχαν μειωθεί κάτω από τα επίπεδα που απαιτούνται για να διατηρηθεί σταθερό το απόθεμα δημόσιων πόρων ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ απέμενε να υλοποιηθεί ευρύ φάσμα μεταρρυθμίσεων.

Η ικανότητα παρέμβασης ύψους 2 τρισ. EUR του νέου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου και του μέσου Next Generation EU, και ιδίως του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις. Ο ΜΑΑ παρέχει 338 δισ. EUR σε μη επιστρεπτέα στήριξη και έως και 386 δισ. EUR σε δάνεια (σε τρέχουσες τιμές) για τη στήριξη επενδύσεων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων έως το 2026, επιπλέον των περίπου 500 δισ. EUR που προβλέπονται από άλλα ταμεία της ΕΕ( 9 ). Αυτή η χρηματοδότηση μεγάλης κλίμακας θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να μπουν σε τροχιά ανάκαμψης, ενώ παράλληλα θα καταστήσει τις οικονομίες και τις κοινωνίες τους πιο ανθεκτικές και καλύτερα προετοιμασμένες για το μέλλον, στηρίζοντας την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση. Η προσπάθεια αυτή συμπληρώθηκε από το REACT-EU, το οποίο χρηματοδοτείται από το Next Generation EU( 10 ). 

3.Αντίκτυπος και επιπτώσεις της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19

3.1.Αντίκτυπος της κρίσης

Σημαντική οικονομική συρρίκνωση, ακολουθούμενη από ισχυρότερη από την αναμενόμενη, αλλά άνιση, ανάκαμψη

Η πανδημία λόγω της νόσου COVID-19 οδήγησε σε σοβαρή οικονομική επιβράδυνση, αλλά η ανάκαμψη έχει επανέλθει. Η πανδημία είχε ως αποτέλεσμα μια άνευ προηγουμένου συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας στην ΕΕ το 2020. Ωστόσο, χάρη στην ισχυρή στήριξη πολιτικής, την επιταχυνόμενη εφαρμογή των εμβολιασμών και, όπου είναι δυνατό, τη σταδιακή χαλάρωση των σχετικών με την πανδημία περιορισμών, η ανάπτυξη επανήλθε με αποφασιστικότητα την άνοιξη του 2021. Οι οικονομικές εξελίξεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού υποδηλώνουν ότι στο τρίτο τρίμηνο θα σημειωθεί συνεχής ισχυρή ανάπτυξη, κυρίως χάρη στο άνοιγμα και πάλι των κοινωνιών μας και την επανέναρξη των ταξιδιών. Στη συνέχεια, η οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να παραμείνει σταθερή για αρκετά τρίμηνα στο μέλλον, ωθώντας την οικονομία της ΕΕ από την ανάκαμψη προς την επέκταση. Τουλάχιστον 19 κράτη μέλη αναμένεται να φτάσουν φέτος στα επίπεδα του ΑΕΠ τους το 2019, ενώ όλα τα υπόλοιπα αναμένεται να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους. Ομοίως, οι εμπορευματικές συναλλαγές της ΕΕ με τρίτες χώρες ανέκαμψαν σημαντικά κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021. Ωστόσο, η αβεβαιότητα και οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, ιδίως σε σχέση με την αβεβαιότητα όσον αφορά τη μελλοντική πορεία της πανδημίας, τον πληθωρισμό, τις τιμές της ενέργειας, τις ελλείψεις στην αγορά εργασίας και τα κωλύματα στις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού.

Ο αντίκτυπος στην αγορά εργασίας μετριάστηκε με μέτρα στήριξης πολιτικής. Η απασχόληση συρρικνώθηκε ελαφρά σε σύγκριση με την καταγεγραμμένη απώλεια παραγωγής. Χάρη στην ευρεία χρήση προγραμμάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και άλλων προγραμμάτων διατήρησης των θέσεων εργασίας —που λαμβάνουν στήριξη από το νέο μέσο προσωρινής στήριξης της ΕΕ για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE)— η προσαρμογή περιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη μείωση των ωρών εργασίας. Καθώς η οικονομία ανακάμπτει, τα ποσοστά ανεργίας έχουν αρχίσει να μειώνονται σε ολόκληρη την ΕΕ και το ποσοστό ανεργίας είναι τώρα μόλις ½ ποσοστιαία μονάδα πάνω από το προ της κρίσης επίπεδο. Ωστόσο, τα χάσματα απασχόλησης σε σύγκριση με την περίοδο πριν από την κρίση παραμένουν σημαντικά σε ορισμένες περιφέρειες και τομείς σε ολόκληρη την ΕΕ, ενώ αλλού έχουν αρχίσει να επανεμφανίζονται ελλείψεις εργατικού δυναμικού. Στο μέλλον, οι μεταβάσεις μεταξύ θέσεων εργασίας, επιχειρήσεων και τομέων μπορεί να προκαλέσουν ορισμένες τριβές, διότι οι νεοδημιουργούμενες θέσεις εργασίας έχουν συχνά υψηλότερες ή διαφορετικές απαιτήσεις δεξιοτήτων από τις απολεσθείσες θέσεις εργασίας, τριβές που απαιτούν επαρκείς παρεμβάσεις πολιτικής αγοράς εργασίας για τη διευκόλυνση των προσαρμογών.

Οι σχετικές με την πανδημία διαταραχές αύξησαν τις προϋπάρχουσες οικονομικές, κοινωνικές και εδαφικές αποκλίσεις και κατέστησαν ακόμη δυσκολότερη την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης( 11 ).  Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας διέφεραν μεταξύ κρατών μελών και μεταξύ οικονομικών δραστηριοτήτων( 12 ) λόγω της διαφορετικής σοβαρότητας της υγειονομικής κατάστασης, της αυστηρότητας και της διάρκειας των μέτρων μετριασμού που εφαρμόστηκαν, καθώς και των διαφορών μεταξύ οικονομικών δομών. Οι χώρες με σημαντικούς τομείς διασυνοριακού τουρισμού επλήγησαν ιδιαίτερα από ταξιδιωτικούς περιορισμούς. Στο εσωτερικό των χωρών, επλήγησαν περισσότερο οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης και οι νέοι, καθώς και οι περιφέρειες που εξαρτώνται από τον τουρισμό και άλλες υπηρεσίες προσωπικής επαφής. Συνολικά, αν και λιγότερο σοβαρές από ό,τι αναμενόταν αρχικά, οι αποκλίσεις μεταξύ κρατών μελών, περιφερειών, τομέων και γενεών έχουν αυξηθεί. Η κρίση κατέδειξε την ουσιαστική ανάγκη να διατηρηθεί η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων στην ενιαία αγορά, και την ανάγκη συνεργασίας για την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς της στις διαταραχές.

Η αναγκαία απόκριση σε δημοσιονομικό επίπεδο οδήγησε σε υψηλότερα και πιο ανομοιογενή επίπεδα χρέους

Τα δημόσια οικονομικά επλήγησαν σημαντικά εξαιτίας της σοβαρής ύφεσης και της αναγκαίας πολιτικής απόκρισης, με αυξημένες δημοσιονομικές αποκλίσεις μεταξύ κρατών μελών. Τα ελλείμματα και οι δείκτες χρέους έχουν εκτοξευθεί σε όλα τα κράτη μέλη, καθώς το ονομαστικό έλλειμμα της ΕΕ έχει αυξηθεί σε περίπου 7 % του ΑΕΠ το 2020 από 0,5 % του ΑΕΠ το 2019, και ο συνολικός δείκτης χρέους έχει εκτιναχθεί κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες, στο 92 % του ΑΕΠ στα τέλη του 2020( 13 ). Τα ελλείμματα και οι δείκτες χρέους αναμένεται να παραμείνουν πάνω από τα προ της πανδημίας επίπεδα κατά τα επόμενα έτη. Τα κράτη μέλη με υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που έχουν πληγεί περισσότερο από τις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19 εξαιτίας της σοβαρότητας της υγειονομικής κατάστασης, των μέτρων που έχουν ληφθεί για τη στήριξη της δημόσιας υγείας, καθώς και της δομής των οικονομιών τους, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών τομέων του διασυνοριακού τουρισμού. Ως αποτέλεσμα, τα εν λόγω κράτη μέλη κατέγραψαν ορισμένες από τις πλέον απότομες αυξήσεις των δεικτών χρέους. Εκτός από τα άμεσα δημοσιονομικά κίνητρα, οι κυβερνήσεις παρείχαν επίσης στήριξη ρευστότητας ύψους σχεδόν 20 % του ΑΕΠ στον ιδιωτικό τομέα, κυρίως με τη μορφή δημόσιων εγγυήσεων προς τις επιχειρήσεις και αναβολών της καταβολής φόρων( 14 ). Η απορρόφηση των εν λόγω δημόσιων εγγυήσεων διέφερε σημαντικά μεταξύ κρατών μελών. Κάθε πιθανή επίπτωση στα δημόσια οικονομικά εξαρτάται από τον βαθμό στον οποίο θα καταπέσουν αυτές οι εγγυήσεις.

Αν και οι δείκτες δημόσιου χρέους έχουν αυξηθεί, τα μέτρα των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για την αύξηση του αναπτυξιακού δυναμικού θα στηρίξουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Οι υψηλοί δείκτες χρέους αναμένεται να διατηρηθούν και να παραμείνουν πάνω από τα προ της πανδημίας επίπεδα στο ένα τρίτο περίπου των κρατών μελών κατά την επόμενη δεκαετία( 15 ). Θα αυξηθούν περαιτέρω σε περίπτωση κατάπτωσης εγγυήσεων που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19 ή αύξησης των επιτοκίων. Πιο μακροπρόθεσμα, οι δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση του πληθυσμού και την κλιματική αλλαγή ενδέχεται επίσης να έχουν επιπτώσεις για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Ταυτόχρονα, διάφοροι παράγοντες μπορούν να στηρίξουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα: μεγαλύτερες ληκτότητες του χρέους· σχετικά σταθερές πηγές χρηματοδότησης με διαφοροποιημένη και μεγάλη βάση επενδυτών· και ευνοϊκές διαφορές επιτοκίων και ρυθμών ανάπτυξης. Είναι σημαντικό ότι η επιτυχής υλοποίηση δημοσιονομικών και ενισχυτικών για την ανάπτυξη μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων στο πλαίσιο του ΜΑΑ και των ταμείων πολιτικής συνοχής, με τη στήριξη της Επιτροπής μέσω του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης, αναμένεται να στηρίξει τη δυνητική ανάπτυξη, συμβάλλοντας στη βελτίωση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας και στη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης.

Οι επενδυτικές ανάγκες είναι επιτακτικές

Οι επενδυτικές ανάγκες είναι σημαντικές και ο ΜΑΑ θα συμβάλει στην κάλυψή τους έως το 2026. Η δέσμευση της ΕΕ για τη διττή μετάβαση, η οποία κατοχυρώνεται στην Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ και στην ψηφιακή στρατηγική της ΕΕ, θα απαιτήσει πρόσθετες ετήσιες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις ύψους περίπου 650 δισ. EUR κατά την επόμενη δεκαετία (πλαίσιο 2)( 16 ). Οι επενδύσεις που απαιτούνται για τη στήριξη της ψηφιακής μετάβασης και της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ( 17 ) έγιναν πιο εμφανείς κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αναδεικνύοντας την ανάγκη για ασφαλή και ταχεία συνδεσιμότητα στο διαδίκτυο και για πρόσβαση στις ψηφιακές υπηρεσίες, τη σημασία της ψηφιακής εκπαίδευσης και των ψηφιακών δεξιοτήτων σε ολόκληρη την κοινωνία και την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων της ΕΕ όσον αφορά τις βασικές ψηφιακές ικανότητες. Πρόσθετες επενδύσεις απαιτούνται επίσης και για τη βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας της ΕΕ, μεταξύ άλλων στους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, της έρευνας και ανάπτυξης, της καινοτομίας και των μεταφορών. Πέραν των ταμείων της πολιτικής συνοχής που θα συνεχίσουν να βοηθούν τα κράτη μέλη να καλύπτουν αυτές τις ανάγκες, οι προσπάθειες αυτές θα στηριχθούν και από τον ΜΑΑ, μέσω ενός συνδυασμού μη επιστρεπτέας στήριξης και δανειακής χρηματοδότησης, μολονότι αυτές οι μορφές χρηματοδότησης είναι προσωρινές. Τέλος, για τη διασφάλιση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας και την επίτευξη των στόχων της διττής μετάβασης θα απαιτηθεί διαρκής και σημαντική αύξηση τόσο των δημόσιων όσο και των ιδιωτικών επενδύσεων στα κράτη μέλη, οι οποίες θα πρέπει να συνεχιστούν και μετά το 2026. Γενικά, για την αντιμετώπιση αυτών των πιεστικών αναγκών θα απαιτηθούν επίσης περαιτέρω προσπάθειες για την προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων, μεταξύ άλλων μέσω της ολοκλήρωσης της ένωσης κεφαλαιαγορών. Επιπλέον, η ταξινόμηση της ΕΕ για βιώσιμες δραστηριότητες θα συμβάλει στο να μετατοπιστούν οι ιδιωτικές επενδύσεις εκεί όπου είναι περισσότερο αναγκαίες από τη σκοπιά της δράσης για το κλίμα και το περιβάλλον.

Η δημοσιονομική προσαρμογή μετά την πανδημία θα πρέπει να συμβαδίζει με τη βελτίωση της ποιότητας των δημόσιων οικονομικών. Η στήριξη του ΜΑΑ θα συμβάλει στην ανάκαμψη και την τόνωση της δυνητικής ανάπτυξης μόνον αν χρηματοδοτήσει πρόσθετες παραγωγικές και υψηλής ποιότητας επενδύσεις. Αυτό σημαίνει ότι οι χρηματοδοτούμενες από τον ΜΑΑ δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει να είναι επιπρόσθετες σε βιώσιμες εθνικά χρηματοδοτούμενες επενδύσεις. Ως εκ τούτου, η προώθηση εθνικά χρηματοδοτούμενων επενδύσεων για τη διττή μετάβαση και η ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας θα έχουν καθοριστική σημασία. Εάν η στήριξη του ΜΑΑ δεν κινητοποιήσει πρόσθετες επενδύσεις, θα μειώσει μεν προσωρινά τα ελλείμματα και τους δείκτες χρέους, αλλά δεν θα έχει θετική επίδραση στη δυνητική ανάπτυξη μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, επιδεινώνοντας έτσι τη σύνθεση των δημόσιων δαπανών. Στις περιπτώσεις που οι δείκτες χρέους είναι πολύ αυξημένοι, για την προώθηση εθνικά χρηματοδοτούμενων επενδύσεων θα απαιτηθεί σαφής ιεράρχηση των δαπανών και των προσπαθειών ώστε να βελτιωθεί η συνολική σύνθεση και ποιότητα των δημόσιων οικονομικών.

Η εν εξελίξει διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών σημείωσε οπισθοδρόμηση

Η κρίση είχε άνισο αντίκτυπο μεταξύ των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, όμως η λήψη υποστηρικτικών μέτρων πολιτικής μετρίασε τον κλυδωνισμό, μεταξύ άλλων και στον τραπεζικό τομέα. Πρώτον, μολονότι οι απώλειες θέσεων εργασίας ήταν συνολικά περιορισμένες, ήταν συχνότερες μεταξύ των εργαζομένων χαμηλής και μέσης ειδίκευσης. Ομοίως, οι νέοι εργαζόμενοι και άλλοι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας έχουν πληγεί σοβαρά. Οι τάσεις αυτές μπορούν να αυξήσουν τις ανισότητες στις κοινωνίες μας και να απαιτήσουν περαιτέρω δράσεις πολιτικής για την επανειδίκευση των εργαζομένων και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους. Με τη διακήρυξη του Πόρτο, της 8ης Μαΐου 2021, οι ηγέτες της ΕΕ επιβεβαίωσαν την προσήλωσή τους στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων ως θεμελιώδες στοιχείο της ανάκαμψης. Δεύτερον, ενώ οι επιχειρήσεις αναγκάστηκαν να αναζητήσουν πρόσθετες πιστώσεις για να καλύψουν τις ανάγκες σε κεφάλαιο κίνησης, η κρίση λόγω της νόσου COVID-19 δεν οδήγησε συνολικά σε αύξηση των περιπτώσεων αφερεγγυότητας( 18 ). Η αυξημένη στόχευση των μέτρων στήριξης συνεχίζεται. Με δεδομένες τις εναπομείνασες αδυναμίες, η κατάργηση των προγραμμάτων στήριξης θα πρέπει να γίνει σταδιακά. Τρίτον, χάρη στους ισχυρούς τους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και τα υψηλά τους αποθέματα ρευστότητας, οι τράπεζες κατάφεραν να συνεχίσουν να χορηγούν πιστώσεις στην οικονομία. Η αναστολή της καταβολής μερισμάτων και η προσωρινή χαλάρωση ορισμένων κανονιστικών ρυθμίσεων παρείχαν επίσης κάποια περιθώρια για τις τράπεζες. Η αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων έχει περιοριστεί, η ποιότητα όμως των περιουσιακών στοιχείων θα πρέπει να παρακολουθείται στενά. Τέταρτον, η δυναμική στις τιμές των κατοικιών και των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων εγκυμονεί πρόσθετους κινδύνους.

Η κρίση λόγω της νόσου COVID-19 έχει επιδεινώσει ορισμένες προϋπάρχουσες αδυναμίες. Οι εσωτερικές ανισορροπίες που σχετίζονται με το υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος έχουν ενταθεί εξαιτίας της μείωσης του ΑΕΠ το 2020 και των μέτρων που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19. Οι δυναμικές τάσεις στις τιμές των κατοικιών πριν από την πανδημία επέμειναν, ενώ σε ορισμένες χώρες το ενυπόθηκο χρέος εξακολούθησε να αυξάνεται σημαντικά. Τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών σημείωσαν αύξηση στις χώρες που εξαρτώνται από τα έσοδα από τον τουρισμό. Ταυτόχρονα, η διόρθωση των πλεονασμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έχει παραμείνει στάσιμη. Συν τω χρόνω, ενδέχεται να εμφανιστούν νέες ανισορροπίες ως αποτέλεσμα διαρθρωτικών μετασχηματισμών που έχουν επιταχυνθεί από την κρίση λόγω της νόσου COVID-19. Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού, τα σημεία συμφόρησης στη παγκόσμια αλυσίδα αξίας και οι στρατηγικές εξαρτήσεις ενδέχεται να έχουν αντίκτυπο στις σχετικές τιμές και την ανταγωνιστικότητα. Η επιταχυνόμενη ψηφιακή μετάβαση και οι αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αναντιστοιχίες δεξιοτήτων και στη συνύπαρξη ανεργίας τριβής και ελλείψεων εργατικού δυναμικού.

3.2.Αντιμετώπιση της κρίσης

Απόκριση των εθνικών πολιτικών και πλήρης αξιοποίηση της ευελιξίας εντός των κανονιστικών πλαισίων της ΕΕ

Η πρωτοφανής, συντονισμένη πολιτική απόκριση στην κρίση λόγω της νόσου COVID-19 ήταν επιτυχής όσον αφορά την άμβλυνση των επιπτώσεών της. Η κρίση αντιμετωπίστηκε με αποφασιστικότητα τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο. Αυτό έγινε με συντονισμένο τρόπο και έλαβε διάφορες συμπληρωματικές μεταξύ τους μορφές. Η ενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης, η συμφωνία σχετικά με το προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις (το οποίο κατόπιν τροποποιήθηκε αρκετές φορές, προκειμένου να ληφθεί υπόψη η εξέλιξη της κατάστασης και οι ανάγκες των επιχειρήσεων), οι Πρωτοβουλίες Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού (οι οποίες παρείχαν έκτακτη ευελιξία για την ανακατεύθυνση των ταμείων της πολιτικής συνοχής όπου χρειαζόταν περισσότερο) και η σύσταση μέσων έκτακτης ανάγκης όπως το SURE, πραγματοποιήθηκαν με ταχύτητα( 19 ). Οι επακόλουθες ενέργειες της Επιτροπής και οι συστάσεις του Συμβουλίου απηχούν την ανάγκη για στενό συντονισμό της οικονομικής πολιτικής καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Η αποφασιστική δράση σε επίπεδο ΕΕ διασφάλισε την ανάπτυξη, την ταχεία προμήθεια και τη συντονισμένη διανομή εμβολίων κατά της νόσου COVID-19. Πέρα από τις προσπάθειες μετριασμού των επιπτώσεων της κρίσης, τα ειδικά προσωρινά μέσα της ΕΕ συνέβαλαν στην ενίσχυση της ανάκαμψης και στην προώθηση της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό, η δέσμευση της Επιτροπής για την Ατζέντα του 2030 και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης αποτέλεσε την πυξίδα για μια «καλύτερη ανοικοδόμηση» (building back better), χωρίς να μένει κανείς στο περιθώριο.

Αντιμέτωπα με σοβαρές κρίσεις στους τομείς της δημόσιας υγείας και της οικονομίας, τα κράτη μέλη θέσπισαν ταχέως εκτεταμένα μέτρα δημοσιονομικής στήριξης. Οι εθνικές πολιτικές αποκρίσεις διευκολύνθηκαν από την έγκαιρη χρήση των υφιστάμενων δυνατοτήτων ευελιξίας εντός των σχετικών πλαισίων της ΕΕ. Η συνολική δημοσιονομική απόκριση των κρατών μελών της ΕΕ —συμπεριλαμβανομένων των αυτόματων σταθεροποιητών που ενεργοποιήθηκαν από ισχυρά κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας— εκτιμάται σε σχεδόν 19 % του ΑΕΠ την περίοδο 2020-2022( 20 ). Επιπλέον, τα κράτη μέλη της ΕΕ παρείχαν σημαντική στήριξη ρευστότητας στις επιχειρήσεις, με τη μορφή κρατικών εγγυήσεων και αναβολών της καταβολής φόρων. Η νομισματική πολιτική συμπλήρωσε τις προσπάθειες δημοσιονομικής πολιτικής. Αυτή η κοινή και συντονισμένη απόκριση πολιτικής ήταν επιτυχής, καθώς ο αντίκτυπος της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19 στην ανεργία, τις οικονομικές και κοινωνικές αποκλίσεις, την αφερεγγυότητα των επιχειρήσεων, και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ήταν πολύ μικρότερος απ’ ό,τι αναμενόταν αρχικά.

Τα νέα μέσα της ΕΕ μετρίασαν τον αντίκτυπο της κρίσης

Το SURE είχε καθοριστική σημασία για τη στήριξη των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας. Αυτό το δίχτυ ασφαλείας που δημιουργήθηκε ταχέως παρέχει φθηνά δάνεια στα κράτη μέλη, τα οποία τους επιτρέπουν να στηρίζουν εργαζομένους και επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της κρίσης. Επίσης, υποστηρίζει την ανάκαμψη και περιορίζει τις μόνιμες δυσμενείς επιπτώσεις για τους εργαζομένους στην αγορά εργασίας (scarring effect). Η ΕΕ έχει μέχρι στιγμής εγκρίνει περισσότερα από 94 δισ. EUR σε δάνεια SURE προς 19 αιτούντα κράτη μέλη, εκ των οποίων σχεδόν 90 δισ. EUR έχουν ήδη εκταμιευθεί. Το SURE έχει συμβάλει στην προστασία άνω των 31 εκατομμυρίων ατόμων από τους κινδύνους ανεργίας (μεταξύ των οποίων 8½ εκατομμύρια αυτοαπασχολούμενοι) και έχει στηρίξει πάνω από 2½ εκατομμύρια επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Τα υποστηριζόμενα από το SURE εθνικά μέτρα για την αγορά εργασίας συνέβαλαν στην πρόληψη της ανεργίας για περίπου 1½ εκατομμύρια άτομα το 2020 και συνεισφέρουν στην ανάκαμψη( 21 ).

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει εφαρμόσει ένα ευρύ φάσμα μέτρων νομισματικής πολιτικής, τα οποία στήριξαν και τη μετάδοση των μέτρων δημοσιονομικής πολιτικής. Η απόκριση της νομισματικής πολιτικής συνίστατο κυρίως σε πρόσθετες αγορές περιουσιακών στοιχείων και πράξεις παροχής ρευστότητας σε τράπεζες της ζώνης του ευρώ. Προκειμένου να ενισχύσει την πρόσβαση των τραπεζών σε αυτές τις πράξεις, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έλαβε επίσης ορισμένα μέτρα για τη χαλάρωση των απαιτήσεων εξασφαλίσεων. Τα μέτρα αυτά συνέβαλαν στη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης για όλους τους τομείς της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των κυβερνήσεων, καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, στηρίζοντας την οικονομική δραστηριότητα και διασφαλίζοντας τη μεσοπρόθεσμη σταθερότητα των τιμών. Τα αλληλοενισχυόμενα αποτελέσματα των δημοσιονομικών και νομισματικών πολιτικών υπήρξαν καθοριστικά για την άμβλυνση των επιπτώσεων της κρίσης και στηρίζουν την ανάκαμψη.

Ρόλο διαδραμάτισαν και άλλα μέσα που δημιουργήθηκαν σε επίπεδο ΕΕ και ζώνης του ευρώ. Το πανευρωπαϊκό ταμείο εγγυήσεων, το οποίο δημιουργήθηκε από τον Όμιλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, αναμένεται να κινητοποιήσει έως και 200 δισ. EUR πρόσθετης χρηματοδότησης (1,4 % του ΑΕΠ της ΕΕ) για τη στήριξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Στις 31 Αυγούστου 2021, ο όγκος χρηματοδότησης που εγκρίθηκε ανερχόταν σε 18 δισ. EUR, ποσό που αναμένεται να κινητοποιήσει επενδύσεις ύψους περίπου 144 δισ. EUR. Το μέσο ενίσχυσης για την πανδημική κρίση στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, ύψους έως και 240 δισ. EUR (2,0 % του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ), παραμένει διαθέσιμο και έχει επίσης συμβάλει στην εδραίωση της εμπιστοσύνης στην απόκριση πολιτικής της ΕΕ.

Έξοδος από την κρίση και προετοιμασία για το μέλλον

Ο ΜΑΑ θα προωθήσει μια πλούσια σε επενδύσεις ανάκαμψη και μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την ανάπτυξη, θα αυξήσει τη δυνητική ανάπτυξη και θα μετριάσει τις δημοσιονομικές προκλήσεις. Η αποτελεσματική εφαρμογή του θα καταστήσει την οικονομία της ΕΕ περισσότερο βιώσιμη, χωρίς αποκλεισμούς, πιο ανθεκτική και καλύτερα προετοιμασμένη για τη διττή μετάβαση, συμβάλλοντας παράλληλα στον μετριασμό του κινδύνου κοινωνικοοικονομικών αποκλίσεων( 22 ). Τα μέτρα που χρηματοδοτούνται από τον ΜΑΑ με μη επιστρεπτέα στήριξη θα καταστήσουν δυνατή τη χρηματοδότηση επενδυτικών σχεδίων υψηλής ποιότητας και θα καλύψουν το κόστος των μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα, χωρίς να προκαλούν υψηλότερα ελλείμματα και χρέη. Έτσι, η χρηματοδότηση του ΜΑΑ θα συνδράμει τα κράτη μέλη στις προσπάθειές τους να στηρίξουν την οικονομική ανάκαμψη, να ενισχύσουν το αναπτυξιακό δυναμικό και να βελτιώσουν σταδιακά τις υποκείμενες δημοσιονομικές τους θέσεις. Η μη επιστρεπτέα στήριξη στο πλαίσιο του ΜΑΑ και άλλες πηγές ενωσιακής χρηματοδότησης, ιδίως τα ταμεία της πολιτικής συνοχής, θα παράσχουν στήριξη ύψους περίπου 0,5 % του ΑΕΠ ετησίως το 2021 και το 2022. Συνολικά, οι δημόσιες επενδύσεις που χρηματοδοτούνται τόσο από εθνικούς πόρους όσο και από τον ΜΑΑ, προβλέπεται να αυξηθούν σε 3,5 % του ΑΕΠ τόσο το 2021 όσο και το 2022.

3.3.Επιπτώσεις για την επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης

Η κρίση της νόσου COVID-19 υπογράμμισε περαιτέρω τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης. Σχεδόν δύο έτη μετά τη δημοσίευση από την Επιτροπή της επανεξέτασης του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης, τα κύρια συμπεράσματα εξακολουθούν να ισχύουν (πλαίσιο 1). Η κρίση κατέστησε ακόμη σημαντικότερα πολλά από αυτά. Πρώτον, οι δείκτες δημόσιου χρέους αυξήθηκαν περαιτέρω, αναδεικνύοντας την πρόκληση μιας σταδιακής, σταθερής και φιλικής προς την ανάπτυξη μείωσης σε συνετά επίπεδα χρέους. Δεύτερον, οι δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει να διατηρηθούν σε υψηλά επίπεδα για τα επόμενα έτη, καθιστώντας εμφανή τη σημασία της καλής σύνθεσης και ποιότητας των δημόσιων οικονομικών για τη διασφάλιση βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Τρίτον, η αντικυκλική κατά τη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών δημοσιονομική πολιτική, σε συνδυασμό με τα εργαλεία προσωρινής δημοσιονομικής στήριξης της ΕΕ, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στην έγκαιρη και αποδοτική άμβλυνση των επιπτώσεων αυτής της έκτακτης κρίσης, προβάλλοντας τη σημασία της δημιουργίας δημοσιονομικών περιθωρίων σε καιρούς ομαλότητας για την ανάπτυξή τους σε περιόδους κρίσης. Τέταρτον, η αποτελεσματική πολιτική ανταπόκριση έχει υπογραμμίσει τη σημασία του ισχυρού συντονισμού των πολιτικών, εκτός των άλλων μεταξύ διαφορετικών εργαλείων πολιτικής και χρηματοδότησης και μεταξύ του ενωσιακού και του εθνικού επιπέδου. Πέμπτον, η ταχεία εξέλιξη της κρίσης κατέδειξε τις δυσχέρειες που συνδέονται με τη χρήση δεικτών που δεν είναι παρατηρήσιμοι και με την προσπάθεια σχεδιασμού κανόνων που επιδιώκουν να καλύψουν όλες τις πιθανές περιστάσεις. Έκτον, η διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών διακόπηκε και εμφανίζονται νέες ευπάθειες, τονίζοντας τη σημασία της έγκαιρης πρόληψης και αντιμετώπισης των κινδύνων και των αποκλίσεων. Η επανεξέταση που δρομολογήθηκε εκ νέου θα πρέπει να συνδυάσει τα παλαιότερα πορίσματα της Επιτροπής, όπως εκτίθενται στην ανακοίνωση του Φεβρουαρίου 2020, με τα διδάγματα από την κρίση. Αυτό θα επιτρέψει τον προβληματισμό σχετικά με ένα πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης που θα μπορεί να υποστηρίξει πλήρως τα κράτη μέλη στην αντιμετώπιση των μακροοικονομικών προκλήσεων μετά τη νόσο COVID-19.

Δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ

Η μείωση των υψηλών και αποκλινόντων δεικτών δημόσιου χρέους με βιώσιμο και φιλικό προς την ανάπτυξη τρόπο θα αποτελέσει βασική πρόκληση μετά την κρίση. Όταν το επιτρέψουν οι οικονομικές συνθήκες, η επάνοδος σε μια πορεία μείωσης των δεικτών δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ θα είναι απαραίτητη για τη διατήρηση υγιών δημόσιων οικονομικών, την αποφυγή επίμονων δημοσιονομικών αποκλίσεων μεταξύ των κρατών μελών, τη διαφύλαξη ευνοϊκών όρων χρηματοδότησης για τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα και την πρόληψη επεισοδίων πίεσης στην αγορά που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δαπανηρές δευτερογενείς επιπτώσεις. Η ισχυρή οικονομική ανάκαμψη και η σταθερή οικονομική μεγέθυνση είναι ουσιαστικής σημασίας για την επιτυχή, συνεχή και διατηρήσιμη μείωση των δεικτών χρέους. Ενώ μια υπέρμετρα μεγάλη από την αρχή της περιόδου μείωση των δεικτών χρέους θα συνεπαγόταν υψηλό κοινωνικό και οικονομικό κόστος και θα ήταν αντιπαραγωγική, ιδίως σε ένα πλαίσιο περιορισμών της νομισματικής πολιτικής και κινδύνου πληγμάτων στην οικονομία, η ρεαλιστική, σταδιακή και σταθερή μείωση του δημόσιου χρέους εξακολουθεί να είναι σημαντική και για την ανασύσταση των αποθεμάτων ασφαλείας πριν από την επόμενη οικονομική κάμψη.

Ο σταθεροποιητικός ρόλος της συντονισμένης κατά τη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών δημοσιονομικής πολιτικής έχει αποδειχθεί καίριας σημασίας κατά την κρίση της νόσου COVID-19. Η κρίση της νόσου COVID-19 ανέδειξε τον θετικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν η αντικυκλική δημοσιονομική πολιτική κατά διακριτική ευχέρεια και ο ευρωπαϊκός συντονισμός για την αντιμετώπιση μεγάλων οικονομικών κλυδωνισμών και τον περιορισμό των κοινωνικών τους επιπτώσεων. Έχοντας ως συμπλήρωμα τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που έλαβαν η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες και με τη διευκόλυνση που της πρόσφερε η ενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής του ΣΣΑ, η συντονισμένη και συναινετική αντίδραση της δημοσιονομικής πολιτικής αντιμετώπισε αποτελεσματικά την άμεση πρόκληση ενός σημαντικού οικονομικού κλυδωνισμού, εμπνέοντας εμπιστοσύνη και μειώνοντας τον κίνδυνο οδυνηρών επιπτώσεων. Αυτό αντανακλά επίσης την αποτελεσματικότητα του σταθεροποιητικού ρόλου της δημοσιονομικής πολιτικής στη σημερινή συγκυρία των χαμηλών επιτοκίων. Ωστόσο, η ικανότητα παροχής δημοσιονομικών κινήτρων σε δύσκολους καιρούς προϋποθέτει τη δημιουργία δημοσιονομικών αποθεμάτων σε περιόδους ευνοϊκής οικονομικής συγκυρίας. Η ενδυνάμωση της αντικυκλικότητας στο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει τη μεσοπρόθεσμη διάσταση της δημοσιονομικής πολιτικής και, ως εκ τούτου, την ικανότητα της εθνικής δημοσιονομικής πολιτικής να ανταποκρίνεται στις οικονομικές διακυμάνσεις.

Η φιλική προς την ανάπτυξη σύνθεση των δημόσιων οικονομικών θα πρέπει να προωθεί τις επενδύσεις και να στηρίζει τη σταθερή, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Οι εθνικοί προϋπολογισμοί θα πρέπει να διαδραματίσουν τον ρόλο τους, με σημαντική, αν και προσωρινή, στήριξη από τον ΜΑΑ. Ταυτόχρονα, η δημόσια χρηματοδότηση δεν θα πρέπει να αντικαθιστά ή να παραγκωνίζει τις ιδιωτικές επενδύσεις όταν δεν υπάρχει αστοχία της αγοράς. Συνολικά, αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της ποιότητας και της σύνθεσης των δημόσιων οικονομικών. Θα πρέπει να περιλαμβάνει προβληματισμό σχετικά με τον κατάλληλο ρόλο του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης στην παροχή κινήτρων για εθνικές επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Η προώθηση πράσινων, ψηφιακών και ανθεκτικών δημόσιων επενδύσεων αξίζει ιδιαίτερη προσοχή, δεδομένων των μακροπρόθεσμων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η οικονομία μας.

Η επίτευξη των πρωταρχικών στόχων της απλούστευσης των κανόνων, της ενίσχυσης της οικειοποίησης από τα κράτη μέλη και της καλύτερης επιβολής της νομοθεσίας εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ενώ το ισχύον δημοσιονομικό πλαίσιο έχει συμπεριλάβει στοιχεία ευελιξίας και διακριτικής ευχέρειας μέσω ενός πολύπλοκου συνόλου ερμηνευτικών διατάξεων, η αποτελεσματική άσκηση οικονομικής κρίσης εντός ενός πλαισίου που βασίζεται σε κανόνες πρέπει να γίνει με διαφανή τρόπο. Αυτό απαιτεί απλούστερους δημοσιονομικούς κανόνες με τη χρήση παρατηρήσιμων δεικτών για τη μέτρηση της συμμόρφωσης. Περιλαμβάνει επίσης την εξέταση του κατά πόσον η σαφής εστίαση στα «σοβαρά σφάλματα πολιτικής», όπως ορίζεται στη Συνθήκη, βάσει σαφώς καθορισμένων στόχων και μεγαλύτερης συμμετοχής των εθνικών θεσμικών οργάνων, θα μπορούσε να συμβάλει στην αποτελεσματικότερη υλοποίηση του πλαισίου εποπτείας. Οι στόχοι αυτοί είναι αλληλένδετοι. Ειδικότερα, ένα απλούστερο πλαίσιο συμβάλλει στην αύξηση της οικειοποίησης, τη βελτίωση της επικοινωνίας και τη μείωση του πολιτικού κόστους επιβολής και συμμόρφωσης.

Τα ισχυρά εθνικά δημοσιονομικά πλαίσια μπορούν να συμβάλουν σε ένα αποτελεσματικό πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης. Κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19, τα εθνικά δημοσιονομικά πλαίσια, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών ανεξάρτητων δημοσιονομικών οργάνων, μπόρεσαν να προσαρμοστούν γρήγορα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Αυτό υποδηλώνει ότι αξίζει να εξεταστεί το ενδεχόμενο ενίσχυσης των ρόλων τους. Ταυτόχρονα, η μεγάλη ποικιλομορφία των νομικών εντολών, των επιδόσεων και των πόρων των ανεξάρτητων δημοσιονομικών οργάνων απαιτεί ευθυγράμμιση με τις βέλτιστες πρακτικές μεταξύ των κρατών μελών, λαμβανομένων δεόντως υπόψη των διαφορών στα εθνικά θεσμικά πλαίσια. Άλλα ζητήματα που πρέπει να εξεταστούν είναι οι στρατηγικές για την προώθηση της κατάρτισης μεσοπρόθεσμων και πράσινων προϋπολογισμών, η διαχείριση των δημόσιων επενδύσεων και οι τρόποι καλύτερης συνεκτίμησης των κινδύνων από την κλιματική αλλαγή στον δημοσιονομικό σχεδιασμό.

Διαδικασία μακροοικονομικών ανισορροπιών

Η επάνοδος σε μια πορεία σύγκλισης μεταξύ των κρατών μελών είναι ουσιαστικής σημασίας. Η πρόληψη και διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών ενισχύει την ικανότητα των κρατών μελών να ανταποκρίνονται στους κλυδωνισμούς και στηρίζει την οικονομική σύγκλιση. Η αναστροφή της συσσώρευσης εσωτερικών και εξωτερικών αδυναμιών θα συμβάλει στην εδραίωση της ανάκαμψης και θα ενισχύσει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Ο ασύμμετρος αντίκτυπος της κρίσης και οι αυξημένες αποκλίσεις (αν και μικρότερες από τις αναμενόμενες) υπογραμμίζουν τη σημασία της μείωσης τόσο των ελλειμμάτων όσο και των επίμονων και μεγάλων πλεονασμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η μείωση των εξωτερικών ανισορροπιών θα είναι επίσης καίριας σημασίας για τη δημιουργία θετικών δευτερογενών επιπτώσεων στο σκέλος της ζήτησης μεταξύ των κρατών μελών, ιδίως εντός της ζώνης του ευρώ σε ένα πλαίσιο περιορισμών της νομισματικής πολιτικής.

Η εύρυθμη λειτουργία της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών (ΔΜΑ) μπορεί να βοηθήσει. Η πιθανή εμφάνιση νέων ανισορροπιών ως αποτέλεσμα διαρθρωτικών μετασχηματισμών που επιταχύνθηκαν από την κρίση της COVID-19 τονίζει τη σημασία που έχει για το πλαίσιο εποπτείας της ΔΜΑ ο έγκαιρος εντοπισμός της συσσώρευσης ανισορροπιών, ώστε να είναι δυνατή η αντιμετώπισή τους σε πρώιμο στάδιο. Η ΔΜΑ μπορεί επίσης να προωθήσει τον πολυμερή διάλογο σχετικά με τις μακροοικονομικές προκλήσεις και να υποστηρίξει τον συντονισμό των πολιτικών, όπως συνέβη στην ταχεία και εναρμονισμένη αντίδραση των κρατών μελών στην κρίση της νόσου COVID-19. Ο πολυμερής διάλογος ενισχύει την εθνική οικειοποίηση των δράσεων πολιτικής που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των εντοπιζόμενων ευπαθειών. Από την καθιέρωση της ΔΜΑ, πολλά κράτη μέλη έχουν επιτύχει να μειώσουν αποτελεσματικά τη σοβαρότητα των ανισορροπιών τους με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, η εμμονή των ανισορροπιών σε ορισμένες περιπτώσεις δικαιολογεί περαιτέρω προβληματισμό σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η εφαρμογή και ο σχεδιασμός της ΔΜΑ, συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας υπερβολικών ανισορροπιών, θα μπορούσε να ενισχύσει την εθνική οικειοποίηση και να αυξήσει το πολιτικό της ενδιαφέρον.

Τα πολλαπλά σκέλη εποπτείας αλληλεπικαλύπτονται εν μέρει, αλλά οι διασυνδέσεις τους δεν αξιοποιούνται πάντοτε πλήρως. Αν και η ενσωμάτωση της ΔΜΑ και του ΣΣΑ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου έχει συμβάλει στην ενίσχυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ αυτών των σκελών εποπτείας, υπάρχουν περαιτέρω περιθώρια να επιτευχθεί μεταξύ τους καλύτερη συνέργεια, χωρίς αλληλεπικαλύψεις κατά την ταυτόχρονη αντιμετώπιση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, των προκλήσεων για τη δυνητική ανάπτυξη και των κινδύνων για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Η εποπτεία βάσει της ΔΜΑ ενδέχεται επίσης μέχρι στιγμής να μην έχει λάβει επαρκώς υπόψη τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των νέων αναδυόμενων οικονομικών προκλήσεων, ιδίως σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και άλλες περιβαλλοντικές πιέσεις.

Διδάγματα από τον ΜΑΑ

Τα διδάγματα από την επιτυχή ανταπόκριση της πολιτικής της ΕΕ στην κρίση, και ιδίως από το πλαίσιο του ΜΑΑ και τη διακυβέρνησή του, μπορεί να είναι χρήσιμα για την επανεξέταση του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης. Το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, βάσει πρότασης της Επιτροπής, συμφώνησαν σε ένα πλαίσιο πολιτικής και διακυβέρνησης για τον ΜΑΑ, το οποίο έχει ως στόχο οι κοινοί στόχοι της ΕΕ να αντικατοπτρίζονται στη συντονισμένη δράση σε επίπεδο κρατών μελών( 23 ). Τα κράτη μέλη σχεδίασαν τα εθνικά τους σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα οποία καλύπτουν επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις και αντιμετωπίζουν τις ειδικές ανά χώρα προκλήσεις και τις προτεραιότητες πολιτικής της ΕΕ. Με βάση τα εν λόγω σχέδια, η Επιτροπή διεξήγαγε εποικοδομητικούς και εντατικούς πολιτικούς διαλόγους με τα κράτη μέλη, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της αμοιβαίας κατανόησης των προκλήσεων και των προτεραιοτήτων πολιτικής σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Οι διάλογοι αυτοί έχουν συμβάλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης και στην οικειοποίηση των σχεδίων και αποσκοπούν στην υλοποίηση μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων με μετασχηματιστικό χαρακτήρα. Το αποτέλεσμα του διαλόγου αυτού αποτυπώθηκε σε πρόταση της Επιτροπής για εκτελεστική απόφαση του Συμβουλίου, στην οποία καθορίζονται οι συμφωνηθείσες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις και η οποία στη συνέχεια εγκρίνεται από το Συμβούλιο.

Ένα διαφανές πλαίσιο αξιολόγησης και παρακολούθησης ενίσχυσε την αμοιβαία εμπιστοσύνη και θα υποστηρίξει την υλοποίηση του ΜΑΑ. Η υλοποίηση θα παρακολουθείται και θα αξιολογείται σε σχέση με συγκεκριμένα ορόσημα και στόχους που προτείνονται από το κράτος μέλος, αξιολογούνται και εγκρίνονται από την Επιτροπή και εγκρίνονται από το Συμβούλιο. Με τη βάσει επιδόσεων φύση του και τους μηχανισμούς στενής παρακολούθησης και ελέγχου, ο ΜΑΑ παρέχει μια συνεκτική στρατηγική για τη στήριξη μεταρρυθμίσεων και δημόσιων επενδύσεων, καθώς και για την τόνωση της δυνητικής ανάπτυξης με σκοπό την κάλυψη των αναγκών της διττής μετάβασης. Κάθε εθνικό σχέδιο πρέπει να αφιερώνει τουλάχιστον το 37 % των διατιθέμενων κονδυλίων στη δράση για το κλίμα και το 20 % στον ψηφιακό τομέα( 24 ). Η παρακολούθηση αυτών των στόχων προσδίδει αξιοπιστία στους κλιματικούς και ψηφιακούς στόχους του ΜΑΑ. Ο μηχανισμός θα συμβάλει επίσης στην υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων χάρη στη χρηματοδότηση που διατίθεται για την απασχόληση και τα κοινωνικά μέτρα και προάγει την ισότητα ευκαιριών για όλους.

Η βάσει δεσμεύσεων προσέγγιση του ΜΑΑ στον συντονισμό των πολιτικών, με ισχυρή εθνική οικειοποίηση του σχεδιασμού και των αποτελεσμάτων της πολιτικής, αναμένεται να υποστηρίξει την υλοποίηση των συμφωνημένων μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων. Η προσέγγιση αυτή λαμβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα που προκύπτει από την ταυτόχρονη επιδίωξη διαφόρων εθνικών και ενωσιακών στόχων, σε ένα πλαίσιο διαφορών στις κοινωνικοοικονομικές δομές και στις εθνικές προτιμήσεις. Υποστηρίζει την οικειοποίηση και την εμπιστοσύνη. Οι ταχείες εξελίξεις από την αρχή της πανδημίας (και ακόμη και πριν από αυτήν) κατέδειξαν τη δυσκολία σχεδιασμού ολοκληρωμένων κανόνων που να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν όλες τις πιθανές περιστάσεις. Τα ίδια ζητήματα είναι σημαντικά στο ευρύτερο πλαίσιο της οικονομικής διακυβέρνησης. Για παράδειγμα, στον δημοσιονομικό τομέα, η διατήρηση της αξιοπιστίας του πλαισίου απαιτεί την κατάλληλη αντιμετώπιση όλων των στόχων της δημοσιονομικής βιωσιμότητας, της μακροοικονομικής σταθεροποίησης και της ποιότητας των δημόσιων οικονομικών ήδη από το στάδιο του σχεδιασμού, με αποτέλεσμα μια σαφώς καθορισμένη πορεία προσαρμογής. Λαμβάνοντας υπόψη τα διδάγματα από τον ΜΑΑ, η επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης θα πρέπει να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να εξασφαλιστούν καλύτερα η εθνική οικειοποίηση, η αμοιβαία εμπιστοσύνη, η αποτελεσματική υλοποίηση του πλαισίου όσον αφορά τους βασικούς στόχους του και η αλληλεπίδραση μεταξύ οικονομικών και δημοσιονομικών διαστάσεων.

Στο μέλλον, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θα παραμείνει το πλαίσιο αναφοράς για την άσκηση ολοκληρωμένης εποπτείας και τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και των πολιτικών απασχόλησης στην ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο έχει αποδείξει την αξία του όσον αφορά τη βελτίωση του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών και των πολιτικών απασχόλησης. Ωστόσο, θα πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες προκλήσεις που προκύπτουν από την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση και στην ανάγκη για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, με το ευρύτερο πεδίο εφαρμογής του, θα συμπληρώσει την εφαρμογή των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα οποία καθορίζουν το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων για τα προσεχή έτη. Οι δύο διαδικασίες θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, αξιοποιώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις υφιστάμενες συνέργειες και χωρίς να δημιουργούν αλληλεπικαλύψεις.

Θέματα προς συζήτηση

Τίθενται έντεκα βασικά ερωτήματα για τη δημόσια συζήτηση, όπως αποτυπώνονται στην επικαιροποιημένη διαδικτυακή έρευνα. Λαμβάνοντας υπόψη την πείρα από το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο πριν από την έξαρση της νόσου COVID-19 (πλαίσιο 1), τον αντίκτυπο της κρίσης και τις προκλήσεις που περιγράφονται ανωτέρω, τα 9 ερωτήματα που κυριαρχούν στη δημόσια συζήτηση και περιλαμβάνονται στην ανακοίνωση του Φεβρουαρίου 2020( 25 ) συμπληρώθηκαν με δύο πρόσθετα ερωτήματα, ενώ ένα ερώτημα αναδιατυπώθηκε ελαφρώς, ως εξής:

Νέο ερώτημα: Υπό ποία έννοια μπορούν ο σχεδιασμός, η διακυβέρνηση και η λειτουργία του ΜΑΑ να παράσχουν χρήσιμες πληροφορίες όσον αφορά την οικονομική διακυβέρνηση μέσω της βελτίωσης της οικειοποίησης, της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, της επιβολής και της αλληλεπίδρασης μεταξύ της οικονομικής και της δημοσιονομικής διάστασης;

Νέο ερώτημα: Λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο η κρίση της νόσου COVID-19 έχει αναδιαμορφώσει τις οικονομίες μας, υπάρχουν άλλες προκλήσεις που θα πρέπει να συνυπολογιστούν όσον αφορά το πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης πέραν εκείνων που έχουν μέχρι στιγμής εντοπιστεί;

Αναδιατυπωμένο ερώτημα: Υπό το πρίσμα του ευρέος αντικτύπου της κρίσης της νόσου COVID-19 και των νέων προσωρινών εργαλείων πολιτικής που έχουν τεθεί σε εφαρμογή για την αντιμετώπισή της, πώς μπορεί το πλαίσιο — συμπεριλαμβανομένων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών και, ευρύτερα, του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου — να εξασφαλίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο επαρκή και συντονισμένη πολιτική απάντηση σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο;

4.Συμπεράσματα

Η Επιτροπή καλεί τα άλλα θεσμικά όργανα και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να συμμετάσχουν στη δημόσια συζήτηση σχετικά με την επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης. Η Επιτροπή προσβλέπει σε μια συμμετοχική συζήτηση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τις εθνικές κεντρικές τράπεζες, τις εθνικές κυβερνήσεις και τα εθνικά κοινοβούλια, καθώς και ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, της ακαδημαϊκής κοινότητας, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των ανεξάρτητων δημοσιονομικών ιδρυμάτων και των εθνικών συμβουλίων παραγωγικότητας. Η συζήτηση θα πραγματοποιηθεί μέσω διαφόρων φόρουμ, καθώς και στο πλαίσιο ειδικών για το θέμα αυτό συνεδριάσεων, σεμιναρίων, εργαστηρίων και διαδικτυακής έρευνας. Η διαδικτυακή έρευνα δρομολογήθηκε εκ νέου σήμερα και οι πολίτες, οι οργανώσεις και οι δημόσιες αρχές καλούνται να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους έως τις 31 Δεκεμβρίου 2021( 26 ). Ο δικτυακός τόπος της Επιτροπής για την οικονομική διακυβέρνηση θα χρησιμεύσει ως κόμβος ενημέρωσης σχετικά με τις διάφορες εκδηλώσεις ακρόασης που θα διοργανώσει η Επιτροπή( 27 ). Η Επιτροπή θα αξιολογήσει επίσης τις πληροφορίες και τις παρατηρήσεις που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια άλλων εκδηλώσεων που διοργάνωσαν ενδιαφερόμενα μέρη σε ολόκληρη την ΕΕ.

Η ευρεία και συμμετοχική συνεργασία με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι απαραίτητη για την επίτευξη ευρείας συναίνεσης. Η αποτελεσματική λειτουργία του πλαισίου εποπτείας αποτελεί συλλογική ευθύνη όλων των κρατών μελών, των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των βασικών ενδιαφερόμενων μερών. Η δημόσια συζήτηση θα συμβάλει στην επίτευξη συναίνεσης μεταξύ όλων, γεγονός σημαντικό για την αποτελεσματικότητα της οικονομικής εποπτείας στην Ένωση. Μέσω των πρωτοβουλιών της, η Επιτροπή θα προωθήσει τον διάλογο και την αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών, με στόχο τη διαμόρφωση μιας ευρέως αποδεκτής προσέγγισης σχετικά με την πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί.

Η Επιτροπή θα εξετάσει όλες τις απόψεις που θα εκφραστούν κατά τη δημόσια συζήτηση. Το πρώτο τρίμηνο του 2022, η Επιτροπή θα παράσχει καθοδήγηση για τη δημοσιονομική πολιτική κατά την προσεχή περίοδο, με σκοπό τη διευκόλυνση του συντονισμού των δημοσιονομικών πολιτικών και την προετοιμασία των προγραμμάτων σταθερότητας και σύγκλισης των κρατών μελών. Η καθοδήγηση θα αντικατοπτρίζει την παγκόσμια οικονομική κατάσταση, την ιδιαίτερη κατάσταση κάθε κράτους μέλους και τη συζήτηση σχετικά με το πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης. Η Επιτροπή θα παράσχει κατευθύνσεις σχετικά με πιθανές αλλαγές στο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης με στόχο την έγκαιρη επίτευξη ευρείας συναίνεσης, για το 2023, σχετικά με τη μελλοντική πορεία.

Πλαίσιο 2: Ανάγκες για πράσινες και ψηφιακές επενδύσεις Οι πρόσθετες ανάγκες για ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις σε σχέση με τη διττή μετάβαση και τους οικείους στόχους πολιτικής εκτιμώνται σε σχεδόν 650 δισ. EUR ετησίως έως το 2030. (1) Η πράσινη μετάβαση αντιπροσωπεύει 520 δισ. EUR ετησίως, ή το 80 % αυτών των αναγκών, ενώ σχεδόν το 60 % του συνολικού ποσού κατευθύνεται στην πολιτική για το κλίμα και την ενέργεια. Πράσινη μετάβαση Η κλιματική μετάβαση θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε ταχύτερη απαξίωση ορισμένων υφιστάμενων κεφαλαιακών αποθεμάτων. Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι η ανάπτυξη θα μειωθεί, αλλά είναι πιθανό να οδηγήσει σε μεταβολή της σύνθεσης της ανάπτυξης, αφού θα πρέπει να διατεθούν περισσότεροι πόροι για επενδύσεις και λιγότεροι για κατανάλωση. (2) Η αύξηση των επενδυτικών αναγκών στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών εκτιμάται σε περίπου 390 δισ. EUR ετησίως. (3) Η αύξηση κατά περισσότερο από 50 % σε σύγκριση με την ιστορική τάση οφείλεται κυρίως στις πολιτικές για το κλίμα και την ενέργεια για την απαλλαγή της οικονομίας μας από τις ανθρακούχες εκπομπές, αλλά αντικατοπτρίζει επίσης τις ενεργειακές και μεταφορικές ανάγκες μιας επεκτεινόμενης οικονομίας. (4) Κατά μέσο όρο, αυτό αντιπροσωπεύει αύξηση κατά περίπου 2,1 εκατοστιαίες μονάδες του μεριδίου των επενδύσεων στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών στο ΑΕΠ σε σύγκριση με την ιστορική τάση. Περιλαμβάνει επενδύσεις στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, στους βιομηχανικούς λέβητες και στην παραγωγή και τη διανομή νέων καυσίμων, καθώς και επενδύσεις στη μόνωση κτιρίων, στην ενεργειακή ανακαίνιση και στο κόστος αγοράς οχημάτων και άλλες επενδύσεις στον τομέα των μεταφορών. (5) Εν μέρει περιλαμβάνονται οι επενδυτικές ανάγκες σε υποδομές στον τομέα των μεταφορών. (6) Οι εκτιμήσεις αυτές δεν λαμβάνουν υπόψη μελλοντικές ανάγκες προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, όπως π.χ. επενδύσεις που έχουν σκοπό να καταστήσουν τα υφιστάμενα περιουσιακά στοιχεία πιο ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή ή το αυξημένο κόστος λόγω συχνότερων ακραίων καιρικών φαινομένων. Για τους άλλους περιβαλλοντικούς τομείς, το επενδυτικό κενό για την επίτευξη των στόχων πολιτικής εκτιμάται σε περίπου 130 δισ. EUR ετησίως. Η εκτίμηση αυτή αντικατοπτρίζει τις επενδυτικές ανάγκες για τομείς περιβαλλοντικής πολιτικής όπως η προστασία του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της βιοποικιλότητας, της διαχείρισης των πόρων και της κυκλικής οικονομίας. (7) Ενώ σημαντικό μέρος των επενδύσεων θα το αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας, θα πρέπει να αυξηθούν και οι δημόσιες επενδύσεις. Ψηφιακός μετασχηματισμός Τα συνολικά επενδυτικά κενά για την επίτευξη ψηφιακού μετασχηματισμού στην ΕΕ εκτιμώνται σε περίπου 125 δισ. EUR ετησίως. (8) Ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει τα επενδυτικά κενά στα δίκτυα επικοινωνιών, την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και την ανάπτυξη βασικών ψηφιακών ικανοτήτων και τεχνολογιών, όπως το υπολογιστικό νέφος, οι ημιαγωγοί και η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά δεν καλύπτει την ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών και ορισμένες άλλες διαστάσεις. _________________________ (1)Οι επενδυτικές ανάγκες για τις διάφορες πολιτικές προέρχονται από διαφορετικές πηγές και αντικατοπτρίζουν διαφορετικές προσεγγίσεις (βλ. υποσημειώσεις 3, 7 και 8) και παρέχουν μια τάξη μεγέθους. (2)Pisani-Ferry, J. (2021), «Climate Policy is Macroeconomic Policy, and the Implications Will Be Significant», («Η πολιτική για το κλίμα είναι μακροοικονομική πολιτική, και οι επιπτώσεις θα είναι σοβαρές») PIIE Policy Brief 21-20, Αύγουστος 2021. (3)Βλ. τις εκτιμήσεις επιπτώσεων για τις προτάσεις πολιτικής κατά 55 %, μεταξύ άλλων την εκτίμηση επιπτώσεων για την αναθεώρηση της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας [ SWD(2021) 621 final ]. (4)Περίπου 1 τρισ. EUR πρέπει να επενδύεται ετησίως στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών για την περίοδο 2021-2030. Οι εκτιμήσεις αυτές αντικατοπτρίζουν τις επενδυτικές ανάγκες για την κάλυψη των αναγκών της οικονομίας στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών, καθώς και τις αυξημένες επενδυτικές ανάγκες λόγω των υψηλότερων φιλοδοξιών στις πολιτικές για το κλίμα και την ενέργεια. Οι εκτιμήσεις αυτές περιλαμβάνουν χαμηλότερο προβλεπόμενο κόστος για τις τεχνολογίες ενέργειας και μεταφορών, όπως το κόστος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των συσσωρευτών. Ποσό ύψους 650 δισ. EUR προέρχεται από τον τομέα των μεταφορών, και αντιπροσωπεύει κυρίως το κόστος αγοράς οχημάτων. Το κόστος αυτό περιλαμβάνει οχήματα που αγοράζονται από ιδιωτικά νοικοκυριά· αυτά κατά κανόνα καταχωρίζονται στους εθνικούς λογαριασμούς ως διαρκή αγαθά και όχι ως επένδυση. (5)Οι επενδυτικές ανάγκες προκύπτουν από ένα μοντέλο μερικής ισορροπίας του συστήματος ενέργειας και μεταφορών. Τα αριθμητικά στοιχεία περιλαμβάνουν επενδύσεις σε νέα περιουσιακά στοιχεία ή σε νέα παραγωγική ικανότητα, συμπεριλαμβανομένης της αντικατάστασης υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων στο τέλος της οικονομικής ζωής τους. Η αντικατάσταση των υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων μπορεί να επιταχυνθεί λόγω επιλογών πολιτικής, όπως για παράδειγμα η σταδιακή κατάργηση της δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα, ή λόγω αλλαγών των συνθηκών της αγοράς που καθιστούν τη λειτουργία τους αντιοικονομική. (6)Περιλαμβάνουν επενδύσεις σε σταθμούς επαναφόρτισης ή ανεφοδιασμού, αλλά δεν περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, επενδύσεις σε σιδηροδρομικές ή οδικές υποδομές. (7)European Commission (2020), ‘Staff Working Document accompanying the Next Generation EU package’, [Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2020) «Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει τη δέσμη μέτρων της ΕΕ επόμενης γενιάς»], SWD(2020) 98 . (8)Ό.π.

(1)

()    Ο συντονισμός της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ διέπεται από ολοκληρωμένο πλαίσιο. Αποτελείται από το πλαίσιο δημοσιονομικής πολιτικής της ΕΕ (το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και απαιτήσεις για εθνικά δημοσιονομικά πλαίσια), τη διαδικασία μακροοικονομικών ανισορροπιών και το πλαίσιο για προγράμματα μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής.

(2)

()     Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2020), « Επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης », COM(2020) 55 final, της 5ης Φεβρουαρίου 2020.

(3)

()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021), « Ένας χρόνος από την έξαρση της πανδημίας COVID-19: απόκριση σε επίπεδο δημοσιονομικής πολιτικής », COM(2021) 105 final, της 3ης Μαρτίου 2021.

(4)

( )    Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης», ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227 · Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης», ΕΕ C 37 της 2.2.2021, σ. 28 ·

Ψήφισμα  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 8ης Ιουλίου 2021 σχετικά με την επανεξέταση του μακροοικονομικού νομοθετικού πλαισίου με σκοπό τον ενισχυμένο αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία της Ευρώπης και την αυξημένη διαφάνεια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη δημοκρατική λογοδοσία.

(5)

()    Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (2016), « Ειδική έκθεση αριθ. 10/2016: Ανάγκη περαιτέρω βελτιώσεων για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος» · και Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (2018), « Ειδική έκθεση αριθ. 18/2018: Εκπληρώνεται ο κύριος στόχος του προληπτικού σκέλους του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης; »

(6)

()    Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (2021), « Climate Change 2021: The Physical Science Basis » (Κλιματική αλλαγή 2021: τα δεδομένα των φυσικών επιστημών). Συμβολή της ομάδας εργασίας I στην έκτη έκθεση αξιολόγησης.

(7)

()    Διακυβερνητική πλατφόρμα επιστήμης-πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων (2019), « Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services » (Σύνοψη για τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής της έκθεσης συνολικής αξιολόγησης για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων).

(8)

()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2020), « Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2020, Χάραξη της πορείας προς μια πιο ανθεκτική Ευρώπη », COM(2020) 493 final, της 9ης Σεπτεμβρίου 2020.

(9)

()     Στο ποσό αυτό περιλαμβάνεται εθνική συγχρηματοδότηση. Η εφαρμογή της πολιτικής συνοχής εκτείνεται έως το 2029.

(10)

()     Το REACT-EU διέθεσε επιπλέον 50,6 δισ. EUR για την ενίσχυση των ταμείων πολιτικής συνοχής το 2021 και το 2022 για μέτρα ανασύνταξης μετά την κρίση και ως γέφυρα προς το μακροπρόθεσμο σχέδιο ανάκαμψης στο πλαίσιο του ΜΑΑ.

(11)

() Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021), « Η βιώσιμη ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Έκθεση παρακολούθησης της προόδου όσον αφορά τους ΣΒΑ στο πλαίσιο της ΕΕ – Έκδοση 2021 .»

(12)

() Οι διαδικτυακές υπηρεσίες και το ηλεκτρονικό εμπόριο ενισχύθηκαν από τις απαγορεύσεις της κυκλοφορίας, ενώ άλλοι κλάδοι, όπως η παραγωγή διαρκών αγαθών και οι εμπορευματικές μεταφορές, υπέστησαν μόνο βραχύβιες μειώσεις του κύκλου εργασιών ή σημείωσαν ακόμη και αύξηση της δραστηριότητάς τους. Ταυτόχρονα, οι κλάδοι έντασης επαφής υπέστησαν σημαντικές ζημίες και ανακάμπτουν με βραδύτερο ρυθμό.

(13)

()    Τα στοιχεία προέρχονται από τις εαρινές προβλέψεις 2021 της Επιτροπής.

(14)

()    Χάρη σε αυτά τα μέτρα αποτράπηκε η μετατροπή των ελλείψεων ρευστότητας σε προβλήματα φερεγγυότητας, διευκολύνθηκε η συνεχής παροχή πιστώσεων στην οικονομία από τον τραπεζικό τομέα και κατέστη δυνατή η αποδοτική μετακύλιση ευνοϊκών όρων χρηματοδότησης σε όλους τους οικονομικούς τομείς.

(15)

()     Σχεδόν τα δύο τρίτα, από μόλις το ένα τρίτο πριν από την κρίση, των κρατών μελών αντιμετωπίζουν μεσαίους ή υψηλούς κινδύνους βιωσιμότητας μεσοπρόθεσμα, σύμφωνα με τη συμβατική ταξινόμηση της Επιτροπής. Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021), « The 2021 Stability and Convergence Programmes: an Overview, with an Assessment of the Euro Area Fiscal Stance. » (Τα προγράμματα σταθερότητας και σύγκλισης για το 2021: Επισκόπηση με αξιολόγηση του δημοσιονομικού προσανατολισμού της ζώνης του ευρώ)

(16)

()    Η εκτίμηση των επενδυτικών αναγκών βασίζεται στην εκτίμηση επιπτώσεων για την αναθεώρηση της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας [ SWD(2021) 621 ] και στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει το μέσο «Next Generation EU» [ SWD(2020) 98 ].

(17)

() Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021), «Έκθεση στρατηγικών προβλέψεων 2021 – Ικανότητα και ελευθερία δράσης της ΕΕ», COM(2021) 750 final, της 8ης Σεπτεμβρίου 2021.

(18)

() Ορισμένες εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, έχουν αυξήσει τη μόχλευσή τους εξαιτίας της κρίσης, με αποτέλεσμα να καταστούν πιο ευάλωτες και εν δυνάμει να χρήζουν ανακεφαλαιοποίησης.

(19)

()     ΕΕ L 99 της 31.3.2020, σ. 5 . Τον Απρίλιο του 2020, η Πρωτοβουλία Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού παρείχε στα κράτη μέλη μια εμπροσθοβαρή εισφορά μετρητών ύψους άνω των 20 δισ. EUR από τα ταμεία της πολιτικής συνοχής της ΕΕ, επεκτείνοντας το πεδίο στήριξης των ταμείων, παρέχοντας άμεση ρευστότητα και επιτρέποντας ευελιξία στις τροποποιήσεις των προγραμμάτων. Αυτό επέτρεψε την κινητοποίηση άνω των 23 δισ. EUR για στήριξη έκτακτης ανάγκης στα συστήματα υγείας και εκπαίδευσης, στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, καθώς και στην προστασία των θέσεων εργασίας και των πλέον ευάλωτων ομάδων. Βλέπε https://cohesiondata.ec.europa.eu/stories/s/4e2z-pw8r .

(20)

()    Οι εκτιμήσεις βασίζονται στις σωρευτικές μεταβολές των πρωτογενών δημοσιονομικών αποτελεσμάτων της περιόδου 2020-2022 σε σχέση με το 2019 και περιλαμβάνουν συντηρητική εκτίμηση του αντικτύπου της μη επιστρεπτέας στήριξης του ΜΑΑ.

(21)

()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021), « SURE: Ένα έτος μετά », COM(2021) 596 final, της 22ας Σεπτεμβρίου 2021.

(22)

()    Η κατανομή της μη επιστρεπτέας στήριξης στο πλαίσιο του ΜΑΑ είναι ανάλογη με τις πραγματικές ανάγκες των κρατών μελών, με υψηλότερες συνεισφορές για τα κράτη μέλη με σχετικά χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ και για εκείνα που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση. Λόγω ήδη υφιστάμενων προκλήσεων, όπως η υψηλότερη από τον μέσο όρο ανεργία, τα εν λόγω κράτη μέλη αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αδυνατούν να ανακάμψουν ταχέως από την κρίση.

(23)

() Οι προτεραιότητες πολιτικής της ΕΕ αντιπροσωπεύονται από έξι πυλώνες πολιτικής που θα πρέπει να καθοδηγούν την εφαρμογή του ΜΑΑ: πράσινη μετάβαση, ψηφιακός μετασχηματισμός, έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, κοινωνική και εδαφική συνοχή, υγεία και οικονομική, κοινωνική και θεσμική ανθεκτικότητα και πολιτικές για την επόμενη γενιά, τα παιδιά και τους νέους.

(24)

()    Εκτός από τον στόχο για το κλίμα, τα επιμέρους μέτρα πρέπει να συνάδουν με την αρχή της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς στόχους, που να αποδεικνύεται μέσω αξιολόγησης, όπως ορίζεται σε τεχνική καθοδήγηση που δημοσιεύθηκε από την Επιτροπή.

(25)

()     Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2020), « Επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης », COM(2020) 55 final, της 5ης Φεβρουαρίου 2020.

(26)

() Συμβουλευθείτε τον ακόλουθο σύνδεσμο: https://ec.europa.eu/eusurvey/runner/Public-debate-on-the-review-of-the-EU-economic-governance

(27)

()    Βλ.: https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/economic-and-fiscal-policy-coordination/eu-economic-governance-monitoring-prevention-correction/economic-governance-review_en