Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Επανεκκίνηση των τομέων του πολιτισμού και της δημιουργίας»

(2021/C 106/08)

Εισηγητής:

ο κ. Giuseppe VARACALLI (IT/Renew E.), μέλος του δημοτικού συμβουλίου Gerace (RC)

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

επισημαίνει ότι η πανδημία COVID-19 έφερε δραματικά στο φως, αφενός, την ιδέα που υποστηρίζουμε όλοι, δηλαδή ότι ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει «άσσο στο μανίκι» για την κοινωνική, οικονομική και βιώσιμη ανάπτυξη της Ευρώπης, και, αφετέρου, την πραγματικότητα που βιώνουν οι τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο όρος «τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας» είναι ασαφής, ότι οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των δημόσια χρηματοδοτούμενων ή επιδοτούμενων καλλιτεχνικών και πολιτιστικών δράσεων και των ανεξάρτητων δημιουργών και καλλιτεχνών είναι εξίσου θολές με τα όρια του εν λόγω κλάδου, στην παρούσα γνωμοδότηση η προσοχή εφιστάται ιδιαίτερα στους φορείς οι οποίοι, καταρχήν, λαμβάνουν ελάχιστη ή καθόλου στήριξη από τον δημόσιο τομέα. Ο τομέας αυτός ο οποίος, σε όλες σχεδόν τις χώρες, αποτελείται ως επί το πλείστον από μικρές επιχειρήσεις, ανεξάρτητους καλλιτέχνες και άλλους ελεύθερους επαγγελματίες του δημιουργικού χώρου, είναι ευάλωτος και συχνά επισφαλής, καθώς επίσης και ένας από τους πλέον πληγέντες από την πανδημία, όπως τονίστηκε από την ΕτΠ στο ψήφισμά της σχετικά με τις προτεραιότητες για την περίοδο 2020-2025·

υπενθυμίζει ότι μία από τις κοινές προϋποθέσεις των τομέων του πολιτισμού και της δημιουργίας (ΤΠΔ) είναι η επίτευξη «συγκέντρωσης», δηλαδή η συλλογική χρήση τους —πράγμα που τους έχει καταστήσει αντικείμενο περιοριστικών μέτρων που δεν έχουν ακόμη αρθεί για ορισμένες ομάδες και τους προμηθευτές τους και οδηγεί σε σοβαρές οικονομικές ζημίες και απώλειες θέσεων εργασίας—, η οποία όμως αποτελεί επίσης προϋπόθεση για την πρόοδο, την έρευνα και την ανάπτυξη, καθώς και για την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στον κλάδο των παραστατικών τεχνών συγκαταλέγονται στις κατηγορίες που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση που προκάλεσε η πανδημία COVID-19. Πρόκειται για άτομα και οικογένειες που κινδυνεύουν να μείνουν πλέον χωρίς εισόδημα και να μην μπορούν να επιβιώσουν. Καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και τις εθνικές κυβερνήσεις, αφενός, να στηρίξουν τους εργαζομένους του εν λόγω κλάδου, διασφαλίζοντας ότι τα κονδύλια του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» θα καλύπτουν όλες τις μορφές του κλάδου του πολιτισμού και της δημιουργίας και όλους αυτούς που συμμετέχουν στη δημιουργία του, ανεξάρτητα από το είδος απασχόλησής τους, και, αφετέρου, ότι θα βρουν τρόπο, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, να λάβουν τα κονδύλια αυτά τη μορφή ελάχιστου εισοδήματος·

τονίζει ότι στα άρθρα 6 και 167 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζεται ότι αρμοδιότητα της ΕΕ στον τομέα του πολιτισμού είναι να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών. Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, η ΕτΠ υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες της ΕΕ σε αυτό το πεδίο αρμοδιότητας επειδή αναδεικνύουν τη σημαντική διακρατική και ευρωπαϊκή διάσταση αυτού του κλάδου. Οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές έχουν σημαντικές αρμοδιότητες όσον αφορά την προώθηση του πολιτιστικού και διαπολιτισμικού διαλόγου και θα πρέπει, εν μέσω της πανδημικής κρίσης, να συντονίσουν επίσης τα πολυδιάστατα τοπικά και περιφερειακά δίκτυα στον τομέα του πολιτισμού με τη συμμετοχή όλων των βασικών παραγόντων. Η παρούσα γνωμοδότηση εκπονείται βάσει των στοιχείων που περιλαμβάνονται στο ετήσιο περιφερειακό και τοπικό βαρόμετρο της ΕΕ·

τονίζει τη σημασία της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας των τεχνών και του πολιτισμού και υπογραμμίζει ιδιαίτερα την εγγενή αξία της πολιτιστικής και της καλλιτεχνικής παραγωγής· επισημαίνει παράλληλα ότι πρέπει να λαμβάνουν στήριξη ως βασικοί μοχλοί για την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και την ενίσχυση της κοινωνικής της λειτουργίας και ζητεί ο πολιτισμός και η τέχνη να διαδραματίσουν σημαντικότερο ρόλο στη συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ, διασφαλίζοντας ότι οι ΤΠΔ θεωρούνται προτεραιότητα σε εθνικό επίπεδο, μέσω τόσο συνεργειών με άλλες πολιτικές όσο και διαρθρωτικής χρηματοδότησης κατά την επόμενη περίοδο προγραμματισμού·

προτείνει έναν συνεχή διάλογο με τις οργανώσεις των ΤΠΔ, ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν εύχρηστα συστήματα υποστήριξης, με αποτέλεσμα μια κινητοποίηση που να προωθεί την καινοτομία και την εκπαίδευση, μέσα σε ένα δυναμικό εδαφικό οικοσύστημα: πρόβλεψη ειδικών κονδυλίων για τη δημιουργία δικτύων, νομική ρύθμιση της κινητικότητας των εργαζομένων στον πολιτισμό, ενίσχυση ειδικών διαύλων και πλατφορμών πληροφορικής για να αναλάβουν ενημερωτικά δελτία καλλιτεχνών, συλλόγων, πολιτιστικών φορέων κ.λπ. προκειμένου να ενθαρρύνουν τη διεθνοποίησή τους (όπως συμβαίνει με το Europass), δημοσίευση όλων των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων, των μέτρων και των σχετικών προσαρμοσμένων δράσεων που εξασφαλίζουν σε μεμονωμένους καλλιτέχνες και φορείς του κλάδου εύκολη χρήση και ευχερή πρόσβαση, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ΤΠΔ απασχολούν συχνά αυτοαπασχολούμενους και επισφαλείς εργαζομένους και περιλαμβάνουν κυρίως μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), με ή χωρίς κερδοσκοπικό σκοπό·

επισημαίνει την ανάγκη να διασφαλιστεί η ακόμη καλύτερη ενημέρωση των τοπικών και των περιφερειακών αρχών σχετικά με τα μέτρα και τις πρωτοβουλίες που αφορούν τους ΤΠΔ στην ΕΕ, με την ενίσχυση, κατά την περίοδο αυτή, της παρακολούθησης των ΤΠΔ σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και την αναγνώριση των αρμοδιοτήτων των εν λόγω αρχών στις πολιτικές του πολιτισμού όσον αφορά τη δίκαιη κατανομή των κονδυλίων που διατίθενται στον κλάδο, καθώς οι τοπικοί θεσμοί γνωρίζουν καλύτερα τις βασικές δομές. Σημείο εκκίνησης θα μπορούσε να είναι η υφιστάμενη πλατφόρμα https://creativesunite.eu, καθώς και η πλήρης αξιοποίηση του δυναμικού των εθνικών γραφείων της «Δημιουργικής Ευρώπης»·

επαναλαμβάνει «τη σημασία της αξιοποίησης και της προαγωγής των ψηφιακών ευκαιριών για την προώθηση του πολιτισμού με διαδραστικό τρόπο και της δυνατότητας όλων των κοινωνικών ομάδων να έχουν πρόσβαση σε αυτόν, ιδίως των νέων, ως μελλοντικών θεματοφυλάκων και υποστηρικτών της πολιτιστικής κληρονομιάς» (1) και υπογραμμίζει την ανάγκη αύξησης της χρηματοδότησης της ΕΕ για τη συγχρηματοδότηση αυτών των δραστηριοτήτων ψηφιοποίησης που καθίστανται ακόμη επιτακτικότερες γενικά στον τομέα του πολιτισμού εν μέσω της τρέχουσας πανδημίας, κατά την οποία έγινε εμφανές το υφιστάμενο ψηφιακό χάσμα για γεωγραφικούς, οικονομικούς και γενεαλογικούς λόγους·

επιβεβαιώνει εκ νέου ότι «ο πολιτισμός πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο των διεθνών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης» και ότι «έχουν αναδυθεί εναλλακτικές μορφές και προσεγγίσεις στη διεθνή διπλωματία, συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής διπλωματίας» (2). Υποστηρίζει περαιτέρω ότι η ευρωπαϊκή πολιτιστική διπλωματία θα πρέπει να επικεντρωθεί στην προώθηση της Ευρώπης και των κρατών μελών της, καθώς και των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, μεταξύ άλλων μέσω εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ανταλλαγών, απευθυνόμενη στην κοινή γνώμη και σε τρίτες χώρες και συμβάλλοντας έτσι στην προώθηση μιας θετικής εικόνας της Ευρώπης και των κρατών μελών της, συμπεριλαμβανομένων των περιφερειών τους, ως στοιχείο ταυτότητας που ενισχύει την κοινωνική συνοχή και τον διάλογο. Προκειμένου να διατηρηθεί η υπεροχή των διαφόρων μορφών έκφρασης του ευρωπαϊκού πολιτισμού στη μετά COVID-19 εποχή, είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί μια αλλαγή προτύπου με περαιτέρω επίγνωση του τι διαθέτουμε και του πώς μπορούμε να το προωθήσουμε με εναλλακτικές και εικονικές μορφές, αλλά κυρίως του δυναμικού της δημιουργίας και της δυνατότητας αμοιβαίας επίδρασης (εν είδει γόνιμης αλληλεπίδρασης) με άλλους τομείς στο πλαίσιο όλων των τεχνών και του πολιτισμού. Η πανδημία COVID-19 μάς βοήθησε να κατανοήσουμε τη σημασία της ενίσχυσης και της ανάπτυξης της πολιτιστικής διπλωματίας της ΕΕ και της ικανότητάς μας να ανταγωνιστούμε με μεγαλύτερη προσφορά και καινοτομία στην παγκόσμια σκηνή, στην οποία νέες αναδυόμενες δυνάμεις εμφανίζονται επίσης στο πολιτιστικό επίπεδο. Η οικονομική κατάσταση που προκλήθηκε λόγω της πανδημίας COVID-19 αναδεικνύει τη σημασία της δικτύωσης και της προαγωγής περιοδειών για τις παραστάσεις τσίρκου και τις παραστατικές τέχνες, συμπεριλαμβανομένων των περιοδευουσών εκθέσεων, προκειμένου να καταστεί δυνατή η ανταλλαγή έργων που υπερβαίνουν το τοπικό και το περιφερειακό επίπεδο. Είναι επομένως αναγκαίο να σχεδιαστεί ένα δίκτυο σε κάθε καλλιτεχνικό υποτομέα, έτσι ώστε να μπορέσουν να ξεκινήσουν περιοδείες εντός του 2022·

ταυτόχρονα, υπογραμμίζει τη σημασία που εξακολουθεί να έχει η προώθηση της παραδοσιακής πρόσβασης στην αυθεντική πολιτιστική κληρονομιά, προκειμένου να προαχθεί και να διατηρηθεί η κοινή καλλιτεχνική, ιστορική και ιουδαιοχριστιανική κληρονομιά της Ευρώπης·

10.

ζητεί την προώθηση προσκλήσεων υποβολής προτάσεων της ΕΕ για τη μεγαλύτερη υποστήριξη έργων που προωθούν τον κοινωνικό ρόλο του πολιτισμού, καθώς και τον πειραματισμό και την καινοτομία στις σύγχρονες εικαστικές τέχνες, με στόχο την ανάπλαση περιφερειακών, αγροτικών ή υποβαθμισμένων αστικών περιοχών, σχολείων, νοσοκομείων, ξενώνων φιλοξενίας, φυλακών κ.ά. με την επιβράβευση καλλιτεχνών και δημιουργών για την υλοποίηση ενός μεγάλου ευρωπαϊκού πολιτιστικού έργου, το οποίο, αφενός, ενσωματώνει τη σύγχρονη τέχνη και την καινοτομία και, αφετέρου, παράγει προϊόντα ικανά να αλληλεπιδρούν με πρωτότυπο, καινοτόμο και ευαίσθητο τρόπο με τους αποδέκτες, εντός της εκάστοτε κοινότητας, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη νέων μοντέλων για την ποιότητα ζωής·

11.

ζητεί να διεξαχθούν συζητήσεις με τα επιμέρους κράτη μέλη προκειμένου να διασφαλιστεί ότι θα τεθούν σε εφαρμογή εργαλεία που θα αποτυπώνουν, στο πλαίσιο της πολυπλοκότητας των ΤΠΔ, την ποικιλομορφία όλων αυτών των κατηγοριών, στις οποίες δεν προστατεύονται όλοι οι εργαζόμενοι. Ζητεί ένα τυποποιημένο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, το οποίο να επιτρέπει την πρόσβαση σε ενισχύσεις και επιδοτήσεις σε περίπτωση ιδιαίτερων συμβάντων, προσαρμόζοντας το υφιστάμενο σύστημα ώστε να καταστεί λιγότερο άκαμπτο και απαρχαιωμένο, παρέχοντας νέα ρυθμιστικά πλαίσια προσαρμοσμένα στους νέους μηχανισμούς δημιουργίας, παραγωγής και διανομής του κλάδου και εστιάζοντας στη δημιουργικότητα, προκειμένου να αναγνωριστεί ο επαγγελματισμός των φορέων· Εν προκειμένω, λοιπόν, πρέπει να ταχθούμε υπέρ της ανάγκης ενσωμάτωσης στο Δημόσιο των πτυχιούχων υποκριτικής και των κατόχων άλλων πτυχίων συναφών με τη δημιουργία που δεν είναι ακόμη μέρος του Δημοσίου, με σκοπό την υποβοήθηση της ανάπτυξης διαθεματικών προγραμμάτων ως προς την υποκριτική, τα οπτικοακουστικά μέσα, το θέατρο και, προπαντός, τη δημιουργική βιομηχανία·

12.

υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη να διασφαλιστεί ένα σαφές νομοθετικό πλαίσιο που θα ρυθμίζει ρητά την υγεία και την ασφάλεια όλων των καλλιτεχνών και των εργαζομένων στον τομέα του πολιτισμού στο εργασιακό τους περιβάλλον, καθώς και να ληφθούν πλήρως υπόψη οι επισφαλείς συνθήκες εργασίας στους ΤΠΔ τόσο κατά την περίοδο αυτής της πανδημίας όσο και καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάκαμψης και των συνεπειών της·

Σχέση με τις πολιτικές προτεραιότητες

13.

ανησυχεί για την τύχη των ΤΠΔ, παρά τα οριζόντια και τα τομεακά μέτρα που εφαρμόστηκαν από την αρχή της πανδημίας COVID-19·

14.

χαιρετίζει τη συμφωνία για το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη», η οποία επετεύχθη μεταξύ του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στα τέλη Δεκεμβρίου 2020, και ιδίως τη στήριξη ύψους 2,2 δισεκατ. ευρώ που εξασφαλίστηκε για τους καλλιτέχνες. Μια τέτοια συμφωνία αναγνωρίζει τη σημασία των κλάδων του πολιτισμού και της δημιουργίας και παρέχει σημαντική αξία σε έναν τομέα που θα χρειαστεί ισχυρή στήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια της φάσης ανάκαμψης·

15.

υπογραμμίζει την ανάγκη έμφασης σε βιώσιμες πολιτιστικές δραστηριότητες, ευνοώντας τις επενδύσεις χωρίς όριο ηλικίας στους καλλιτέχνες και τους άλλους εργαζόμενους στον τομέα του πολιτισμού που εκφράζουν αξίες, όπως η δημοκρατία, το άνοιγμα στον κόσμο, η κοινωνική ένταξη, η ενσωμάτωση και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, καθώς και στην τέρψη του κοινού από την τέχνη, προωθώντας την εκκίνηση και την επανεκκίνησή τους μέσω ενωσιακών προγραμμάτων και διευκολύνοντας την πρόσβαση σε μια σειρά βιώσιμων μέσων χρηματοοικονομικής στήριξης, όπως δημόσιες επιχορηγήσεις, επιχειρηματικά κεφάλαια και πρόσβαση σε πιστώσεις με ευνοϊκούς μακροπρόθεσμους όρους αποπληρωμής·

16.

επικροτεί την απόφαση να διευκολυνθεί η συμμετοχή πολιτιστικών έργων μικρής κλίμακας στο Πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη», επιτυγχάνοντας ουσιαστική απλούστευση των γραφειοκρατικών διαδικασιών, κυρίως στο στάδιο της αίτησης· συνιστά επίσης να ενσωματωθούν οι επενδύσεις στο πνεύμα των διαφόρων ταμείων της ΕΕ, να απλοποιηθούν οι διαδικασίες τους και, όπου προβλέπεται, να επεκταθεί η δυνατότητα συγχρηματοδότησης σε ποσοστό έως και 80 % για έργα μικρών φορέων με δυνατότητα παρέμβασης για τα υπόλοιπα ιδρύματα, τράπεζες και θεσμούς· Συμμερίζεται τόσο την έκκληση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για «σημαντική στήριξη που θα βασίζεται πρωτίστως σε επιχορηγήσεις, για τους τομείς και τους κλάδους του πολιτισμού και της δημιουργίας προκειμένου να διασφαλιστούν τα μέσα διαβίωσης των τοπικών κοινοτήτων» όσο και την ανάγκη να δεσμευθούν «για τους τομείς και τους κλάδους του πολιτισμού και της δημιουργίας, ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες τους, τουλάχιστον το 2 % του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που προορίζεται για την ανάκαμψη» (3). Ζητεί τη συμπερίληψη των ΤΠΔ στο REACT-EU, επιμένοντας στην ανάγκη ενσωμάτωσης του πολιτισμού στις εθνικές πολιτικές για την εφαρμογή του REACT-EU, και το μέσο προσωρινής στήριξης της ΕΕ για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης (SURE), αποφεύγοντας την επιβάρυνση του κόστους του πολιτισμού στους προϋπολογισμούς των δήμων και των περιφερειών, που πλήττονται ήδη από την πανδημία COVID-19, και ζητεί τη χρήση των αλυσιδωτών χρηματοδοτήσεων («Cascade Funding»), μηχανισμού που έχει ήδη προβλεφθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την ονομασία «Χρηματοδοτική στήριξη σε τρίτα μέρη» («Financial Support for Third Parties»)·

17.

συμφωνεί με την ανάγκη δημιουργίας μιας ενιαίας πύλης της ΕΕ, η οποία θα συνδυάζει πληροφορίες από όλα τα προγράμματα της ΕΕ που χρηματοδοτούν την πολιτιστική κληρονομιά (4)·

18.

επικροτεί το αυξανόμενο ενδιαφέρον και τη δέσμευση των τοπικών και περιφερειακών αρχών σε όλη την Ευρώπη όσον αφορά την προώθηση κοινών οραμάτων και δράσεων στα κράτη μέλη. Ελπίζει να αναπαραχθούν και σε άλλες χώρες πρωτοβουλίες παρόμοιες με εκείνες που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Χάρτη του Agrigento (5), ο οποίος υπογράφηκε από εκατοντάδες Ιταλούς δημάρχους και περιφερειάρχες και υποστηρίζεται από ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικές ενώσεις και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών (6)·

19.

εύχεται ο τομέας της πολιτιστικής κληρονομιάς να μπορεί πάντα να διασφαλίζει τη συμμετοχή, παρά τους περιορισμούς που θέτει η πανδημία COVID-19, τη βιωσιμότητα, την προστασία και την καινοτομία, τους τέσσερις πυλώνες σύμφωνα με τους οποίους έχουν σχεδιαστεί οι πρωτοβουλίες του ευρωπαϊκού έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς και, δεδομένης της κρίσης COVID-19, να καταστούν διαρθρωτικές οι αυξήσεις των κονδυλίων για το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» και να τις διαχειρίζονται απευθείας οι περιφερειακές αρχές·

20.

οι επαγγελματίες του κλάδου της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι οι πλέον κατάλληλοι για να κοινοποιούν σε ολόκληρη την κοινότητα τα ζωτικά οφέλη της πολιτιστικής κληρονομιάς για την οικονομία, τον πολιτισμό, το περιβάλλον και την κοινωνία·

21.

υποστηρίζει την ενίσχυση του ρόλου των δημιουργών, των καλλιτεχνών, των τεχνικών και άλλων φορέων του κλάδου του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ώστε να μην θεωρούνται απλώς «μέσα» για την ενίσχυση της οικονομίας και της ανταγωνιστικότητας. Πράγματι, η πανδημία COVID-19 ανέδειξε ακόμη περισσότερο την ανάγκη να ενσωματωθεί ο πολιτισμός στο εκπαιδευτικό σύστημα με διαθεματικό τρόπο σε όλο το φάσμα του προγράμματος σπουδών. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι υψίστης σημασίας η συμπερίληψη των παραστατικών τεχνών στη διδακτέα ύλη·

22.

ανησυχεί ιδιαίτερα για την αυξανόμενη έλλειψη ειδικευμένων τεχνιτών, επαγγελματιών αποκατάστασης και εμπειρογνωμόνων πολιτιστικής κληρονομιάς. Καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να συμπεριλάβουν τη διατήρηση πολύτιμων πρακτικών και γνώσεων σε μελλοντικές πρωτοβουλίες διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς·

Ειδική τοπική ή περιφερειακή διάσταση

23.

ζητεί, διασφαλίζοντας παράλληλα τη συμμόρφωση με τη συμπληρωματικότητα και την επικουρικότητα —την κατευθυντήρια αρχή της ΕΕ στον τομέα των πολιτιστικών σχέσεων—, την ανάληψη μεγαλύτερης δράσης από τα κράτη μέλη, με ενέργειες υποστήριξης ή συντονισμού προκειμένου να καθοριστεί μια στρατηγική ευρωπαϊκή προσέγγιση για την αναζωογόνηση των ΤΠΔ·

24.

αναγνωρίζει τον ρόλο των τοπικών και των περιφερειακών αρχών ως καθοριστικών παραγόντων για την προώθηση, την ενθάρρυνση και τη στήριξη των πολιτιστικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη μουσική, τις εικαστικές τέχνες, τη λαϊκή παράδοση, τις τέχνες του θεάματος, τις οπτικοακουστικές τέχνες, τις δημοσιεύσεις, την πολιτιστική κληρονομιά κ.λπ., μέσω επιχορηγήσεων που συμβάλλουν στη βελτίωση της κατάστασης των δικαιούχων κατά τους μήνες της διακοπής των δραστηριοτήτων ή του περιορισμού της συρροής σε δημόσιους χώρους λόγω των υγειονομικών μέτρων εξαιτίας της νόσου COVID-19, αλλά και μέσω άλλων μέτρων στήριξης, όπως η δωρεάν παροχή χώρων για πολιτιστικές δραστηριότητες ή η διευκόλυνση της χρήσης δημόσιων χώρων·

25.

υπενθυμίζει ότι, όταν αναφερόμαστε στον πολιτισμό και στη δημιουργικότητα, δεν πρέπει να ασχολούμαστε πάντα με υλικά αγαθά· πράγματι, ενίοτε, ο πολιτισμός και η δημιουργικότητα ακτινοβολούν στα άυλα αγαθά, μετατρέποντας τους ίδιους τους καλλιτέχνες σε έργο τέχνης, πράγμα που συμβαίνει με τον τραγουδιστή και τον χορευτή, με τον ταχυδακτυλουργό ή τον ακροβάτη, με τον μουσικό και τον μίμο, με τον ηθοποιό και τον ισορροπιστή. Καθένας από αυτούς συμβάλλει στη μετάδοση παραδόσεων, ηθών και εθίμων, στη δημιουργία συγκινήσεων, στην καλλιέργεια συναισθημάτων, στην προβολή της εκάστοτε περιοχής, στην προσέλκυση τουριστών, στην υπέρβαση κάθε είδους ψυχολογικών φραγμών, αλλά μερικές φορές δεν καταφέρνει να ξεπεράσει τους διαρθρωτικούς φραγμούς που σήμερα έχουν οξυνθεί λόγω της πανδημίας. Η πείρα των επαγγελματιών του κλάδου της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί μοναδικό δημόσιο αγαθό που είναι απαραίτητο για την εμπέδωση της ποιότητας, των αξιών και της βιωσιμότητας όσον αφορά την προστασία και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Γι’ αυτό το λόγο απαιτείται στρατηγική δράση εκ μέρους των αρχών με στόχο την προστασία των διαφόρων πολιτιστικών οικοσυστημάτων·

26.

επισημαίνει και ευελπιστεί ότι θα αναληφθεί δράση σε ενωσιακό επίπεδο για την ενεργοποίηση της κατάλληλης συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών, με στόχο την υποστήριξη, την προώθηση και την αναζωογόνηση της πληθώρας κατηγοριών που σχετίζονται με τους ΤΠΔ, τη λειτουργία των οποίων έχει ανακόψει η πανδημία COVID-19. Καθεμιά από αυτές τις κατηγορίες έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και χρειάζεται διαφορετικούς χώρους και διαφορετικούς χειρισμούς, αλλά όλες συμβάλλουν στη δημιουργία ευκαιριών στις περιφέρειες για τον τουρισμό και την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη των περιφερειών. Απτά παραδείγματα αποτελούν: τόσο η υλική πολιτιστική κληρονομιά —με την εξαιρετικά περίπλοκη διαχείριση των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων (συμπεριλαμβανομένων των υποβρύχιων), των μουσείων, των αρχείων και των βιβλιοθηκών)— όσο και η άυλη —με τις τοπικές και περιφερειακές εορταστικές εκδηλώσεις, τη γαστρονομία και τη χειροτεχνία· οι δραστηριότητες διάδοσης της πολιτιστικής κληρονομιάς (από συνέδρια έως θεσμούς όπως αυτός της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης)· οι παραστατικές τέχνες και τα θεάματα, η μουσική και ο χορός (από τα λυρικά θέατρα και το τσίρκο έως τους καλλιτέχνες του δρόμου)· η δημιουργική βιομηχανία στην οποία περιλαμβάνονται οι κινηματογράφοι, οι εκδόσεις, ο σχεδιασμός, η διαφήμιση, αλλά και το ραδιόφωνο και η τηλεόραση· η γραφιστική, η γλυπτική, η ζωγραφική, η αρχιτεκτονική και τα πολιτιστικά ιδρύματα και καταπιστεύματα·

27.

καλεί τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές να χρησιμοποιήσουν τα κονδύλια της ΕΕ και τα διάφορα προγράμματα και μέτρα για την προώθηση μεμονωμένων καλλιτεχνών, ιδίως εκείνων που είναι λιγότερο γνωστοί αλλά δραστηριοποιούνται ήδη στον κλάδο, παρέχοντας ευκαιρίες για εκδηλώσεις και ανταλλαγές —σήμερα ακόμη και εικονικές—, οι οποίες μπορούν να αναδείξουν την πληθώρα των δημιουργικών δυνατοτήτων που κρύβονται στις περιφέρειες, συμβάλλοντας έτσι ώστε να καταστούν οι καλλιτέχνες αυτοί, όπως και τόσες άλλες φορές στο παρελθόν, πρέσβεις και αναμεταδότες των πολιτισμών τους. Καταφέρνουν δε, συνεργαζόμενοι, να διαμορφώσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή χροιά, διατηρώντας ενίοτε τις ιδιαιτερότητες που επικρατούν σε κάθε χώρα και περιφέρεια. Ζητεί να ενθαρρυνθεί η στενή συνεργασία με τα εθνικά γραφεία του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» για τη βελτίωση των γνώσεων και της ενημέρωσης σχετικά με τις εδαφικές περιοχές, καθώς και να διευκολυνθεί η συνεργασία μεταξύ των περιφερειών στο πλαίσιο του εν λόγω προγράμματος·

28.

υποστηρίζει σθεναρά την απόφαση του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να θέσει τη διασυνοριακή συνεργασία ως προτεραιότητα στον πολιτιστικό κλάδο, να ενισχύσει τη διακρατική συνεργασία και τη διασυνοριακή διάσταση της δημιουργίας, της κυκλοφορίας και της προβολής των ευρωπαϊκών έργων, καθώς και την κινητικότητα των πολιτιστικών και δημιουργικών φορέων. Είναι πρόθυμη να συμβάλει στην εκπόνηση ενός «καθεστώτος Ευρωπαίου καλλιτέχνη», σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και ζητεί να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους καλλιτέχνες που ζουν στις πλέον απόκεντρες περιοχές της ΕΕ. συμφωνεί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως προς την ανάγκη «να προστατευθεί η απασχόληση στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, να υποστηριχθούν οι επαγγελματίες συντήρησης και οι ειδικοί πολιτιστικής κληρονομιάς, και να τους παρασχεθούν τα αναγκαία εργαλεία για την προστασία των χώρων ευρωπαϊκής κληρονομιάς» (7). Υπενθυμίζει επίσης ότι δεν πρέπει να παραμεληθούν οι επαγγελματίες του κλάδου της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίοι εργάζονται σε διεπιστημονικά και διατομεακά περιβάλλοντα και συνδυάζουν παραδοσιακές, δημιουργικές και καινοτόμες λύσεις για τη διαφύλαξη της αναντικατάστατης κληρονομιάς της Ευρώπης προς όφελος των μελλοντικών γενεών. Ζητεί, ως εκ τούτου, την περαιτέρω ενίσχυση της κινητικότητας, έτσι ώστε οι επαγγελματίες του κλάδου της πολιτιστικής κληρονομιάς να μπορούν να επιτυγχάνουν πλήρως την πιστοποίηση των τυπικών και άτυπων γνώσεων και προσόντων τους·

29.

επαναλαμβάνει αυτό που ήταν πάντα σαφές για τους πολιτιστικούς φορείς: οι πόλεις και οι περιφέρειες που γνωρίζουν πώς να αξιοποιήσουν την ιστορία τους, να αφηγηθούν, να ανανεώσουν και να επανεξετάσουν, αφήνοντας χώρο σε φωτεινές, δημιουργικές και βιώσιμες οικονομίες, καθίστανται ελκυστικές όχι μόνο για τους τουρίστες και την οικονομική τους δραστηριότητα, αλλά και για τις επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες σε αυτές, για την αξία των ακινήτων, την ισορροπία των γενεών και τη διαπολιτισμική ισορροπία, σε εφεξής δομικά πολυφυλετικές και πολυθρησκευτικές κοινωνίες·

30.

ζητεί τη στήριξη των περιφερειών στις προσπάθειές τους για την επανεκκίνηση των τεχνών προωθώντας τον πειραματισμό και προσβλέποντας σε νέα έργα και καινούριες ιδέες που αναπτύσσονται περισσότερο αυτή τη στιγμή, σε μια εποχή κατά την οποία απαιτείται αλλαγή προτύπου για την αναζωογόνηση των ΤΠΔ. Η αναγέννηση των αστικών περιοχών και της εδαφικής επικράτειας πρέπει να περιλαμβάνει απλά έργα που διευκολύνουν την απόκτηση γνώσεων από όλους, ακόμη και σε απομακρυσμένες, σε λιγότερο αναπτυγμένες και σε εξόχως απόκεντρες περιοχές, μέσω υφιστάμενων ή σχεδιαζόμενων πολιτιστικών υποδομών και της ενσωμάτωσής τους στην εκάστοτε περιοχή, καθώς και μέσω της εφαρμογής σχεδίων για την προστασία και τη διατήρηση της ιστορικής κληρονομιάς των περιοχών αυτών·

31.

θεωρεί αναγκαίο τον σχεδιασμό δημιουργικών λύσεων για την ανάκτηση, την επαναλειτουργία, την εκ νέου ερμηνεία και τη διαχείριση των ίδιων των περιοχών, οι οποίες μπορούν να κυμαίνονται από εικονικές και άυλες δραστηριότητες σε σχέση με το περιβάλλον έως φυσικές επιτόπιες παρεμβάσεις, χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, τις εικαστικές τέχνες και τις τέχνες του θεάματος, τις διαπροσωπικές και τις εφαρμοσμένες τέχνες, την επικοινωνία, την ψηφιακή παραγωγή και την εικονική πραγματικότητα, με τη συμμετοχή των κοινοτήτων μέσω δραστηριοτήτων που προωθούν την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη διαπροσωπικών δικτύων, με χαρακτηριστικά εφαρμοσιμότητας και βιωσιμότητας. Αναφέρεται, ως παράδειγμα, η καλλιτεχνική διαδρομή «Fiumara d’Arte»: μια διεπαρχιακή διαδρομή διάσπαρτη με έργα καλλιτεχνών παγκοσμίου φήμης, οι οποίοι, μέσω συγκεκριμένων εκδηλώσεων, γίνονται καταλύτες για νέα ταλέντα που αποκτούν έτσι την ευκαιρία να γίνουν γνωστά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται ο τοπικός πολιτισμός, ενισχύεται η ταυτότητα και η ιδιαιτερότητά του, με τη δημιουργία μιας μοναδικής μη μεταβιβάσιμης αξίας, βασισμένης στον εκάστοτε τόπο, όπου οι πολιτιστικοί παράγοντες είναι επίσης σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο·

32.

υπενθυμίζει τις θέσεις που έχουν ήδη διατυπωθεί σχετικά με την πρωτοβουλία «Πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης», η οποία έχει συμβάλει στην ανάδειξη του πλούτου, της ποικιλομορφίας και των κοινών πτυχών των ευρωπαϊκών πολιτισμών. Κρίνεται αναγκαία η συνέχιση τόσο αυτής όσο και άλλων πρωτοβουλιών, όπως το «Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς», οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν περαιτέρω. Είναι πράγματι σημαντικό να αναπτυχθούν οι πολιτιστικές και οι δημιουργικές γνώσεις, ιδίως στις νεότερες γενιές, χωρίς να υποτιμάται ο τουρισμός και ο σχολικός τουρισμός, οι οποίοι δεν πλήττονται λιγότερο από τους ΤΠΔ και δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν εικονικά.

33.

υπογραμμίζει τη σημασία της εθελοντικής εργασίας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και ως εκ τούτου χαιρετίζει τη στοχοθετημένη έκκληση για πολιτιστική κληρονομιά στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης·

Γενικές παρατηρήσεις

34.

θεωρεί απαραίτητο να προαχθεί η διάδοση της καλλιτεχνικής δημιουργίας και του πολιτισμού στην Ευρώπη και η διεθνής προώθηση καλλιτεχνών, επιμελητών, κριτικών και δημιουργών που συνδέονται με άλλα θεματικά πεδία, μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων που επιμένουν στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης και του πολιτισμού με τη συμμετοχή των τοπικών διοικήσεων, των περιφερειών, των καθαρά πολιτιστικών ιδρυμάτων, των σχολείων, των νοσοκομείων, των κέντρων φιλοξενίας και των φυλακών, που πρωτοστατούν σε έργα εστιασμένα στην ανάπλαση περιφερειακών ή υποβαθμισμένων αστικών περιοχών και κτιρίων. Τα έργα θα πρέπει να προβλέπουν την ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ ευρωπαϊκών οντοτήτων διαφόρων εθνικοτήτων και μια φάση προώθησης σε πολλές χώρες της ΕΕ, με την παραγωγή έργων ικανών να διασυνδεθούν με πρωτότυπο, καινοτόμο και ευαίσθητο προς την κοινότητα τρόπο, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη νέων προτύπων ποιότητας ζωής και σηματοδοτώντας μια ενδεδειγμένη αλλαγή πορείας με στόχο τον πραγματικό εκδημοκρατισμό του πολιτισμού και τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών σε αυτήν. Ομοίως, θα πρέπει να προκριθούν νέες και καινοτόμες μορφές πολιτιστικής διαχείρισης με την ενίσχυση εκκολαπτηρίων έργων και πρωτοβουλιών πολιτιστικού χαρακτήρα·

35.

τονίζει την ανάγκη παραγωγής νέων έργων, αλλά πρωτίστως την υποστήριξη μέσω της τέχνης και του πολιτισμού πιο ολοκληρωμένων, δομημένων και αποτελεσματικών κοινωνικών στόχων, ακόμη και ενόψει των κρίσεων στην αγορά λόγω της πανδημίας COVID-19 και άλλων συστημικών κρίσεων. Συγκεκριμένα, αντλώντας ελεύθερη έμπνευση από το σχέδιο «Art Bonus», το οποίο διαμορφώθηκε από την ιταλική κυβέρνηση και οδήγησε σε ορθές πρακτικές χορηγίας, θα μπορούσαν να προκηρυχθούν προσκλήσεις υποβολής προτάσεων και διαγωνισμών για την προώθηση της ανάθεσης έργων σε σύγχρονους Ευρωπαίους καλλιτέχνες και δημιουργούς από ιδιώτες και εταιρείες, έργων τα οποία ο αγοραστής θα δεσμεύεται να θέσει στη διάθεση του κοινού για καθορισμένο χρονικό διάστημα σε μουσεία ή ακόμη και στο πλαίσιο περιοδικών εκθέσεων·

36.

επισημαίνει, όσον αφορά τους «πολιτιστικούς συνεργατικούς σχηματισμούς» ή τις «δημιουργικές περιοχές», ότι η κρίση της νόσου COVID-19 κατέστησε αναγκαία την τοποθέτηση των πόλεων και των περιφερειών στο επίκεντρο των δικτύων γνώσης, ώστε να επωφεληθούν πλήρως από την ελεύθερη κυκλοφορία ιδεών, κεφαλαίων και προσώπων στην παγκόσμια δικτυακή οικονομία. Η στήριξη από τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές έχει ζωτική σημασία για την ανάπτυξη αυτών των συνεργατικών σχηματισμών, οι οποίοι όμως θα πρέπει να είναι συνδεδεμένοι με τα διασυνδεδεμένα, επεκτάσιμα, ευρωπαϊκά και παγκόσμια δίκτυα γνώσης προκειμένου να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά τους. Ως εκ τούτου, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα πρέπει να στηρίξουν οικονομικά τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές, καθώς και τους τοπικούς φορείς για την υλοποίηση τέτοιων έργων·

37.

ζητεί οι ΤΠΔ να αντιμετωπίζονται ως βιομηχανία πρωτογενών αγαθών, ούτως ώστε, σε περίπτωση νέων έκτακτων συμβάντων, όπως η πανδημία COVID-19, να μην υφίστανται κυρώσεις λόγω περιοριστικών μέτρων. Επομένως, θα πρέπει να επιδειχθεί προνοητικότητα και να καταρτιστούν κοινές κατευθυντήριες γραμμές για να μπορέσουν να συνεχίσουν να λειτουργούν, αν και με περιορισμούς όσον αφορά τη χρηστικότητά τους·

38.

επικροτεί τη νέα πρωτοβουλία «European Bauhaus» που ανακοίνωσε η πρόεδρος κ. von der Leyen, ως τμήμα της στρατηγικής για το «κύμα ανακαινίσεων», θεωρώντας αναγκαία την καλλιέργεια μιας νέας ευρωπαϊκής αισθητικής βασισμένης στην κοινωνική ανάγκη του κάλλους, στις διασυνδέσεις μεταξύ της υφιστάμενης πραγματικότητας, της αναγέννησης και του περιβάλλοντος, καθώς και στην ανάπτυξη και στη χρησιμοποίηση περιβαλλοντικά βιώσιμων υλικών, όπως για παράδειγμα το έργο της εταιρείας «Superstudio Group» του Μιλάνου·

39.

επαναλαμβάνει το παλαιότερο αίτημά της να αυξηθούν οι επενδύσεις στον πολιτιστικό τομέα και στα σχέδια συμμετοχικής και βιώσιμης χρησιμοποίησης, διαχείρισης, διατήρησης και διάδοσης της πολιτιστικής κληρονομιάς —συμπεριλαμβανομένης αυτής που έχει παραμεληθεί ή εγκαταλειφθεί— στο πλαίσιο του νέου αστικού θεματολογίου 2030, «αξιοποιώντας τις καινοτόμες πρωτοβουλίες που προωθούν οι δήμοι, καθώς και τις διαδικασίες συνεργασίας που προωθούν οι τοπικοί φορείς» (8).

Βρυξέλλες, 5 Φεβρουαρίου 2021.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών

Απόστολος ΤΖΙΤΖΙΚΩΣΤΑΣ

(1) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Ο πολιτισμός σε μια πιο φιλόδοξη Ένωση: ο ρόλος των δήμων και των περιφερειών» (ΕΕ C 141 της 29.4.2020, σ. 39).

(2) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Προς μια στρατηγική της ΕΕ για διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις» (ΕΕ C 207 της 30.6.2017, σ. 95).

(3) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 17ης Σεπτεμβρίου 2020, σχετικά με την πολιτιστική ανάκαμψη της Ευρώπης [2020/2708(RSP)].

(4) Σχέδιο έκθεσης της επιτροπής CULT του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, 2019/2194 (INI).

(5) Ο Χάρτης του Agrigento, ο οποίος υπογράφηκε στη Ρώμη στις 30 Οκτωβρίου 2019, αποσκοπεί στην προώθηση αποτελεσματικών πολιτικών για την καλύτερη αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της ΕΕ (http://www.anci.it/wp-content/uploads/Carta-di-Agrigento-per-una-nuova-Agenda-europea-della-Cultura.pdf)

(6) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Ο πολιτισμός σε μια πιο φιλόδοξη Ένωση: ο ρόλος των δήμων και των περιφερειών» σημείο 20 (ΕΕ C 141 της 29.4.2020, σ. 39).

(7) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 17ης Σεπτεμβρίου 2020, σχετικά με την πολιτιστική ανάκαμψη της Ευρώπης [2020/2708(RSP)].

(8) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Ο πολιτισμός σε μια πιο φιλόδοξη Ένωση: ο ρόλος των δήμων και των περιφερειών» (ΕΕ C 141 της 29.4.2020, σ. 39).