ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 14.10.2020
COM(2020) 950 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ
Έκθεση του 2020 σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1999 για την διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το κλίμα
1.Εισαγωγή
Από την έναρξη της κρίσης της νόσου COVID-19, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται με στόχο να βοηθήσει την Ευρώπη να αντεπεξέλθει σε αυτή την έκτακτη κατάσταση. Ως εκ τούτου, στην έκθεση του 2020 σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης λαμβάνεται υπόψη η πρόκληση της ανάκαμψης. Στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης της ΕΕ, στόχος μας είναι να ανοικοδομήσουμε καλύτερα την οικονομία μας συμπεριλαμβάνοντας την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση ως μέρος της διαδικασίας. Οι πολιτικές για την ενέργεια, το κλίμα και το περιβάλλον θα είναι παράγοντες κρίσιμης σημασίας για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης.
Η παρούσα έκθεση εκδίδεται με βάση τον ανανεωμένο φιλόδοξο στόχο της ΕΕ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η Πράσινη Συμφωνία αποτελεί τη νέα αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρώπης που αποσκοπεί στον μετασχηματισμό της ΕΕ σε μια δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία και συνδυάζει πολιτικές για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, την προστασία και την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας, την εξάλειψη της ρύπανσης, τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία και τη διασφάλιση ότι στην πράσινη μετάβαση κανείς δεν μένει στο περιθώριο.
Κατά τους πρώτους 10 μήνες της θητείας της, η σημερινή Επιτροπή πρότεινε έναν ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα 1 , ο οποίος θα ενσωματώσει στη νομοθεσία τον στόχο της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, θα εξασφαλίζει προβλεψιμότητα και θα διασφαλίζει ότι η μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία είναι μη αναστρέψιμη. Έχει μετατρέψει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία σε ένα σχέδιο επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων για την Ευρώπη το οποίο προσφέρει διπλό μέρισμα, δεδομένου ότι οι μεταρρυθμίσεις και οι επενδύσεις που είναι αναγκαίες για την πράσινη μετάβαση μπορούν επίσης να δώσουν ώθηση στην ανάκαμψη. Προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία για τον προσανατολισμό του πολιτικού και κανονιστικού πλαισίου της Ευρώπης προς τον ανανεωμένο φιλόδοξο στόχο της ΕΕ, η Επιτροπή παρουσίασε νέες στρατηγικές για την καλύτερη προετοιμασία της ενόψει των μελλοντικών προκλήσεων, για παράδειγμα, με την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος και την αύξηση της χρήσης του υδρογόνου.
Τα κράτη μέλη συνεργάζονται άοκνα με την Επιτροπή για την οριστικοποίηση των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα. Η παρούσα έκθεση συμπληρώνεται από τις λεπτομερείς αξιολογήσεις των εν λόγω 27 εθνικών σχεδίων και τα σχετικά έγγραφα καθοδήγησης για την εφαρμογή τους στο πλαίσιο της ανάκαμψης, ενώ η αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων σε επίπεδο ΕΕ παρουσιάστηκε ήδη τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους 2 .
Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί υπογραμμίζει την αποφασιστικότητα της ΕΕ να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στο διεθνές προσκήνιο στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, καθώς και στην επιτάχυνση της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας. Πρόκειται για συνεχή διαδικασία. Παρότι η ΕΕ έχει σημειώσει ήδη σημαντική πρόοδο όσον αφορά την αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, απαιτείται η ανάληψη μεγαλύτερης δράσης εντός της Ένωσης ώστε η Ευρώπη να επιτύχει τον στόχο για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, αξιοποιώντας παράλληλα τις ευκαιρίες που προσφέρει η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας και σε διεθνές επίπεδο.
Ως εκ τούτου, η Επιτροπή πρότεινε την περαιτέρω προώθηση των φιλόδοξων στόχων της Ευρώπης για το κλίμα με ορίζοντα το 2030 3 με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 55 %. Αυτός ο ενισχυμένος στόχος για το 2030 είναι φιλόδοξος αλλά εφικτός και, κυρίως, επωφελής για την Ευρώπη. Θα απαιτήσει αλλαγές στη νομοθεσία μας. Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή προτίθεται να υποβάλει στα μέσα του 2021 προτάσεις σχετικά με την αναθεώρηση της βασικής νομοθεσίας για το κλίμα και την ενέργεια. Παράλληλα, τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόσουν πλήρως τα εθνικά τους σχέδια και να τα επικαιροποιήσουν το 2023 υπό το πρίσμα των πιο φιλόδοξων στόχων της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια με ορίζοντα το 2030.
Στην παρούσα έκθεση του 2020 σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης παρουσιάζονται οι πολυάριθμες πρωτοβουλίες που έχουν αναλάβει η ΕΕ και τα κράτη μέλη της τους τελευταίους μήνες για τη διαμόρφωση μιας καλύτερης Ευρώπης 4 . Πρόκειται για την πρώτη έκθεση που εκδίδεται στο πλαίσιο της διακυβέρνησης της Ενεργειακής Ένωσης και της δράσης για το κλίμα 5 . Συνοδεύεται από διάφορες θεματικές εκθέσεις (βλ. πλαίσιο 1) και από σύσταση της Επιτροπής σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια 6 · παρέχει επίσης επισκόπηση της κατάστασης προόδου της Ενεργειακής Ένωσης στο ευρύτερο πλαίσιο των στόχων της δράσης της ΕΕ για το κλίμα και της βιωσιμότητας.
2.Η Ενεργειακή Ένωση — Ένα στέρεο θεμέλιο
2.1.Απανθρακοποίηση
Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου
Η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος έως το 2050 7 , και η Επιτροπή έχει προτείνει έναν ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα ο οποίος θα εδραιώσει αυτόν τον στόχο στη νομοθεσία και θα παράσχει τα μέσα που θα διασφαλίσουν ότι η ΕΕ θα παραμείνει σε πορεία προς αυτή την κατεύθυνση.
Η ΕΕ έχει υπερβεί ήδη τον στόχο της όσον αφορά τη μείωση, έως το 2020, των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20 % κάτω από τα επίπεδα του 1990 στο πλαίσιο της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή. Οι συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ των 27 βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδό τους από το 1990. Οι εκπομπές έχουν μειωθεί σημαντικά, κυρίως λόγω των εκπομπών από τον ενεργειακό εφοδιασμό. Αυτό αντικατοπτρίζεται στην έντονη μείωση των εκπομπών από δραστηριότητες που καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ της ΕΕ), ενώ οι εκπομπές από δραστηριότητες που δεν καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ έχουν παραμείνει εν γένει επί σειρά ετών σε παράπλευρη τάση.
Παράλληλα, οι εκπομπές από τις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές 8 συνέχισαν να αυξάνονται κατά την τελευταία πενταετία (έως την έναρξη της κρίσης της νόσου COVID-19). Έπειτα από μείωση των εκπομπών κατά την περίοδο μεταξύ του 2007 και του 2013, αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια καθενός από τα τελευταία 5 έτη και οι συνολικές εκπομπές από τις μεταφορές.
Μολονότι η μέση ένταση αερίων του θερμοκηπίου των καυσίμων που παρέχονται στην ΕΕ έχει βελτιωθεί από το 2010, απαιτείται περαιτέρω ανάληψη δράσης ώστε να διασφαλιστεί η επίτευξη του στόχου που καθορίζεται στην οδηγία για την ποιότητα των καυσίμων για μείωση της τάξης του 6 % έως το 2020.
Κατά την τελευταία πενταετία έχουν μειωθεί σημαντικά οι εκπομπές από σταθερές εγκαταστάσεις οι οποίες εκτελούν δραστηριότητες που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ. Η εξέλιξη αυτή αντικατοπτρίζει ιδίως τις αλλαγές στα καύσιμα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το 2019 οι συνολικές εκπομπές από τη βιομηχανία και την ηλεκτροπαραγωγή που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ συνέχισαν να μειώνονται (κατά 9,1 % σε σύγκριση με το 2018). Παράγοντας καθοριστικής σημασίας για την τάση αυτή ήταν ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας, με σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σχεδόν κατά 15 %. Οι εκπομπές από τη βιομηχανία μειώθηκαν κατά 2 %, σηματοδοτώντας μέχρι στιγμής τη μεγαλύτερη μείωσή τους κατά την τρίτη φάση του ΣΕΔΕ της ΕΕ (2013-2020). Οι εκπομπές των αεροπορικών μεταφορών εντός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου κατέγραψαν ελαφρά αύξηση της τάξης σχεδόν του 1 %.
Το αποθεματικό για τη σταθερότητα της αγοράς, η λειτουργία του οποίου ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2019, μείωσε σημαντικά το πλεόνασμα των δικαιωμάτων εκπομπών. Ο δείκτης πλεονάσματος της αγοράς ανθρακούχων εκπομπών 9 δημοσιεύτηκε στο τέλος Μαΐου του 2020 για τέταρτη φορά και κατέδειξε ότι το πλεόνασμα μειώθηκε σε περίπου 1,39 δισεκατομμύρια δικαιώματα εκπομπών. Βάσει του πλεονάσματος και της αναθεωρημένης νομοθεσίας σχετικά με το ΣΕΔΕ της ΕΕ για την τέταρτη φάση του ΣΕΔΕ της ΕΕ (2021-2030), ο αριθμός των δικαιωμάτων εκπομπών που τέθηκαν σε πλειστηριασμό μειώθηκε κατά περίπου 375 εκατομμύρια το 2020. Οι ποσότητες προς πλειστηριασμό το 2021 θα μειωθούν σύμφωνα με την ίδια νομική βάση. Το αποθεματικό για τη σταθερότητα της αγοράς θα επανεξεταστεί για πρώτη φορά το 2021 στο ευρύτερο πλαίσιο της αναθεώρησης του ΣΕΔΕ της ΕΕ, ώστε να επιτευχθεί ο προτεινόμενος στόχος για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 %.
Με εξαίρεση την προσωρινή πτώση των τιμών λόγω της κρίσης της νόσου COVID-19 στις αρχές του 2020, το μήνυμα για την τιμή των ανθρακούχων εκπομπών παρέμεινε σταθερό περίπου στα 24 EUR, 10 κατά μέσο όρο, κατά την περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου 2019 και Ιουνίου 2020. Το σύνολο των εσόδων που προήλθαν από πλειστηριασμούς κατά την περίοδο μεταξύ του 2012 και της 30ής Ιουνίου 2020 υπερέβη τα 57 δισ. EUR.
Η Επιτροπή θα δημοσιεύσει σύντομα δέσμη εκθέσεων για το κλίμα ως συνέχεια και σε σύνδεση με την παρούσα έκθεση 11 . Η δέσμη αυτή θα περιλαμβάνει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, την αγορά ανθρακούχων εκπομπών της ΕΕ και την ποιότητα των καυσίμων.
Ανανεώσιμη ενέργεια
Συνολικά, μολονότι η ΕΕ βρίσκεται σε ορθή πορεία για την εκπλήρωση των στόχων του 2020 όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε ορισμένα κράτη μέλη εξακολουθεί να κρίνεται αναγκαία η επίτευξη μεγαλύτερης προόδου 12 . Το 2018 το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ακαθάριστη κατανάλωση τελικής ενέργειας αυξήθηκε σε 18 % στην ΕΕ 13 . Το 2018 12 κράτη μέλη υπερέβησαν τους εθνικούς δεσμευτικούς στόχους τους για το 2020, αλλά πέντε κράτη μέλη παρέμειναν κάτω από τις ενδεικτικές πορείες της περιόδου 2017-2018 για την επίτευξη των στόχων.
Διάγραμμα 1. Πραγματικά μερίδια ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές το 2017 και το 2018 σε σύγκριση με τις ενδεικτικές πορείες που καθορίζονται στην οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στα εθνικά σχέδια δράσης για την ανανεώσιμη ενέργεια
14
.
Στην έκθεση προόδου για την ανανεώσιμη ενέργεια 15 προβλέπεται ότι το 2020 η ΕΕ θα συμπληρώσει το 22,8 % έως 23,1 % της ακαθάριστης κατανάλωσης τελικής ενέργειας. Οι επενδύσεις στην ανανεώσιμη ενέργεια κατευθύνονται όλο και περισσότερο από τις αποφάσεις της αγοράς. Τα κράτη μέλη χορηγούν ολοένα και περισσότερο στήριξη στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές με ανταγωνιστικές διαδικασίες υποβολής προσφορών και διασφαλίζουν ότι οι εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ενσωματώνονται στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, όπως απαιτείται από τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις 16 και την εσωτερική αγορά ενέργειας. Παρότι η πλειονότητα των κρατών μελών θα επιτύχουν τους στόχους τους, τρία κράτη μέλη διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο και δύο κράτη μέλη διατρέχουν μέτριο κίνδυνο να μην επιτύχουν τους στόχους τους. Στην ανάλυση αυτή λαμβάνονται υπόψη οι πιθανές επιπτώσεις της νόσου COVID-19 στα υψηλότερα μερίδια των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην κατανάλωση λόγω της χαμηλότερης κατανάλωσης.
Τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να διερευνήσουν όλες τις επιλογές όσον αφορά τη χρήση μηχανισμών συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων των στατιστικών μεταβιβάσεων, προκειμένου να διασφαλίσουν την επίτευξη των εθνικών δεσμευτικών στόχων τους για το 2020. Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να υποστηρίξει τη διαδικασία και τον διάλογο μεταξύ των κρατών μελών για τη σύναψη στατιστικών συμφωνιών, μεταξύ άλλων μέσω της πλατφόρμας της Ένωσης για την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας 17 , η οποία βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας.
Μετά το 2020, όλες οι προσπάθειες θα πρέπει να αποσκοπούν στην εκπλήρωση των εθνικών συνεισφορών για την επίτευξη του στόχου του 2030. Οι προσπάθειες αυτές περιλαμβάνουν την αξιοποίηση της ετήσιας στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021 και της ευρωπαϊκής εμβληματικής πρωτοβουλίας της «Ενίσχυση της ενέργειας» 18 , με σκοπό την επίσπευση της χρήσης ανθεκτικών στις μελλοντικές εξελίξεις καθαρών τεχνολογιών και την επιτάχυνση της ανάπτυξης και χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο πλαίσιο των προσπαθειών μας για την ανάκαμψη από τις επιπτώσεις της κρίσης της νόσου COVID-19 19 . Η εξάπλωση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές συνεπάγεται πολυάριθμα οφέλη: μείωση των εκπομπών, ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτησίας, δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξη και μείωση της ρύπανσης, με παράλληλη διατήρηση της ηγετικής θέσης της ΕΕ στον τομέα παγκοσμίως. Προκειμένου να συμβάλει στην επίτευξη των εθνικών συνεισφορών, ο πρόσφατα συμφωνηθείς μηχανισμός χρηματοδότησης της ΕΕ για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές 20 παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα υλοποίησης επενδύσεων σε έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με αντάλλαγμα την απόδοση στατιστικών στοιχείων στο συμμετέχον κράτος μέλος. Η επιτάχυνση της εξάπλωσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα υποστηριχθεί από την αναθεώρηση των σχετικών κατευθυντήριων γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις, ιδίως των κατευθυντήριων γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις όσον αφορά το περιβάλλον και την ενέργεια, ώστε να αντικατοπτρίζονται οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας.
2.2.Ενεργειακή απόδοση
Τα κράτη μέλη πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης. Η Ενεργειακή Ένωση έχει αναγνωρίσει τον καίριο ρόλο της ενεργειακής απόδοσης στην επίτευξη όλων των στόχων για το κλίμα και την ενέργεια και έχει κατοχυρώσει στη νομοθεσία την αρχή «προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση» 21 . Το 2018 η κατανάλωση τελικής ενέργειας στην ΕΕ μειώθηκε κατά 5,9 % σε σύγκριση με το 2005, σε 1 124 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (εκατομμύρια ΤΙΠ). Πρόκειται για ποσοστό 3,5 % πάνω από τον στόχο των 1 086 εκατομμυρίων ΤΙΠ όσον αφορά την κατανάλωση τελικής ενέργειας το 2020 22 και για αύξηση κατά 0,2 % σε σύγκριση με το 2017. Η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ μειώθηκε κατά 9,8 %, σε 1 552 εκατομμύρια ΤΙΠ, καταγράφοντας μείωση από τα 1 721 εκατομμύρια ΤΙΠ το 2005. Πρόκειται για ποσοστό 4,6 % πάνω από τον στόχο των 1 483 εκατομμυρίων ΤΙΠ που έχει τεθεί για το 2020. Έπειτα από 3 έτη αύξησης, το 2018 καταγράφηκε μείωση κατά 0,6 % σε ετήσια βάση 23 . Το 2018 η ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας συνέχισε να αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας σε τέτοιο σημείο ώστε οι νέες πολιτικές και τα μέτρα που έθεσαν σε εφαρμογή τα κράτη μέλη να μην επαρκούν για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την επάνοδο σε τροχιά επίτευξης του στόχου για το 2020. Οι άμεσες θέσεις εργασίας στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης αυξήθηκαν σταθερά από 244 000 το 2000 σε 964 000 το 2017, και η ανάπτυξή τους ξεπέρασε την υπόλοιπη οικονομία, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 17,4 %· σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία η υπόλοιπη οικονομία παρουσίαζε μέση ετήσια ανάπτυξη 0,5 % 24 .
Από τα αποσπασματικά στοιχεία για το 2020 προκύπτει ότι η κρίση της νόσου COVID-19 είχε σημαντικές επιπτώσεις στη ζήτηση ενέργειας. Ακόμη και αν η παράμετρος αυτή μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της ενεργειακής απόδοσης για το 2020, δεν θα οδηγήσει σε διαρθρωτική μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Αναμένονται φαινόμενα υποτροπής αμέσως μετά την ανάκαμψη της οικονομίας.
Ως εκ τούτου, η καταβολή πρόσθετων μακροπρόθεσμων προσπαθειών για την επίτευξη των στόχων του 2030 όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση έχει υψίστη σημασία, μεταξύ άλλων και στο πλαίσιο της ετήσιας στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021 και της ευρωπαϊκής εμβληματικής πρωτοβουλίας της «Ανακαίνιση» 25 . Η εμβληματική πρωτοβουλία αποσκοπεί στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και της αποδοτικής χρήσης των πόρων των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων, καθώς και στην προώθηση της ψηφιακής ανάπτυξης μέσω έξυπνης διαβίωσης και μέτρησης, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ανάκαμψη από την κρίση της νόσου COVID-19. Η Επιτροπή καταρτίζει επί του παρόντος πρόσθετα έγγραφα καθοδήγησης και ενσωματώνει την αρχή «προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση» σε όλες τις σχετικές προτάσεις πολιτικής, όπως η στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, η πρωτοβουλία «Κύμα ανακαινίσεων» και η επικείμενη αναθεώρηση των διευρωπαϊκών δικτύων στον τομέα της ενέργειας. Τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να λαμβάνουν υπόψη μέτρα ενεργειακής απόδοσης στο πλαίσιο των αποφάσεων σχεδιασμού, πολιτικής και επενδύσεων σε ολόκληρη την οικονομία.
Διάγραμμα 2. Ενεργειακή απόδοση — πρόοδος όσον αφορά τους στόχους για το 2020 26 (σε εκατομμύρια ΤΙΠ)
2.3.Ενεργειακή ασφάλεια
Παρά τη σημαντική πίεση που ασκείται στη ζήτηση ενέργειας λόγω της κρίσης της νόσου COVID-19 όσον αφορά τις μεγάλες αποκλίσεις από τα συνήθη πρότυπα κατανάλωσης για την εν λόγω περίοδο, η ετοιμότητα των κρατών μελών αποδείχθηκε ισχυρή και διασφαλίζει τη συνέχεια των βασικών λειτουργιών. Το νομοθετικό πλαίσιο της Ενεργειακής Ένωσης για την ενεργειακή ασφάλεια —ιδίως ο κανονισμός για την ετοιμότητα αντιμετώπισης κινδύνων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και ο κανονισμός για την ασφάλεια εφοδιασμού με αέριο— έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση των επιπτώσεων της κρίσης στον ενεργειακό τομέα.
Τον Ιούνιο του 2020, εν μέσω της πανδημίας COVID-19, η Επιτροπή δημοσίευσε ορθές πρακτικές και διδάγματα που έχουν αντληθεί για τον ενεργειακό τομέα. Οι ομάδες εμπειρογνωμόνων που συστάθηκαν βάσει της νομοθεσίας της ΕΕ 27 διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στη διευκόλυνση του διασυνοριακού συντονισμού, παράλληλα με την εκτεταμένη συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών, των διαχειριστών συστημάτων και των αρμόδιων φορέων στον ενεργειακό τομέα. Ως συνέχεια, η Επιτροπή αξιολογεί πιθανά τρωτά σημεία και επιλογές για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας κρίσιμων αλυσίδων εφοδιασμού για ενεργειακές τεχνολογίες.
Η στρατηγική της ΕΕ για την Ένωση Ασφάλειας 28 περιλαμβάνει πρόταση για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της κυβερνοασφάλειας των υποδομών ενέργειας ζωτικής σημασίας, των οποίων η βαρύτητα αναδείχθηκε λόγω της πανδημίας. Η Επιτροπή έχει ξεκινήσει επίσης εργασίες για τη θέσπιση κώδικα δικτύου με σκοπό τη διασφάλιση της κυβερνοασφάλειας των διασυνοριακών ροών ηλεκτρικής ενέργειας 29 .
Στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, η εφαρμογή του κανονισμού για την ετοιμότητα αντιμετώπισης κινδύνων 30 διασφαλίζει ότι τα κράτη μέλη διαθέτουν εργαλεία συνεργασίας μεταξύ τους για την πρόληψη, την ετοιμότητα αντιμετώπισης και τον μετριασμό κρίσεων ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπλέον, δύο νέες μεθοδολογίες 31 επέτρεψαν στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΔΔΣΜ ηλεκτρικής ενέργειας) να προσδιορίσει, για πρώτη φορά, τα πλέον συναφή περιφερειακά σενάρια κρίσης ηλεκτρικής ενέργειας και να διενεργήσει την πρώτη εκτίμηση εποχικής επάρκειας για το προηγούμενο καλοκαίρι με βάση μια νέα μεθοδολογική προσέγγιση (θερινές προοπτικές 2020). Η εκτίμηση αυτή θα χρησιμεύσει ως βάση για την προετοιμασία των εθνικών σεναρίων και την κατάρτιση των σχεδίων ετοιμότητας αντιμετώπισης κινδύνων των κρατών μελών. Η Επιτροπή εξέδωσε επίσης σύσταση σχετικά με τη δίκαιη αποζημίωση 32 των κρατών μελών όταν παρέχουν αμοιβαία συνδρομή για την πρόληψη και τη διαχείριση κρίσεων.
Η υποδομή έχει καίρια σημασία για την ορθή και αποδοτική λειτουργία μιας αγοράς. Επομένως, η ΕΕ έχει θέσει στόχους δυναμικότητας διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας. Οκτώ κράτη μέλη 33 δεν έχουν επιτύχει ακόμη τον στόχο διασύνδεσης του 10 % για το 2020 34 . Έργα κοινού ενδιαφέροντος μπορούν επίσης να δώσουν ώθηση στις προσπάθειες των κρατών μελών για απανθρακοποίηση και να διαμορφώσουν τη βάση για πρωτοπόρες αγορές υδρογόνου στην Ευρώπη. Οι προσπάθειες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν τη στήριξη από τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» και δράσεις στο πλαίσιο της εμβληματικής πρωτοβουλίας «Ενίσχυση της ενέργειας» του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με σκοπό την ενσωμάτωση καθαρών τεχνολογιών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μέσω εκσυγχρονισμένων δικτύων και ενισχυμένης διασυνδεσιμότητας.
Καταβάλλονται επίσης προσπάθειες για τη διασφάλιση της πλήρους αξιοποίησης των υφιστάμενων γραμμών διασύνδεσης και των επιχειρησιακών ψηφιακών πλατφορμών. Με την εφαρμογή των διατάξεων που αφορούν τον σχεδιασμό της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και, ειδικότερα, την ανάπτυξη της σύζευξης των αγορών, διαπιστώθηκε μεγάλη αύξηση στην αποδοτικότητα της εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη 35 , 36 .
Όσον αφορά την ασφάλεια του εφοδιασμού με φυσικό αέριο, τα κράτη μέλη έχουν καταρτίσει σχέδια προληπτικής δράσης και έκτακτης ανάγκης 37 , 38 . Τα σχέδια αυτά περιλαμβάνουν μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της διαταραχής του εφοδιασμού με αέριο και των κινδύνων που εντοπίζονται σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
Η Επιτροπή εξακολουθεί να συνδράμει τα κράτη μέλη ώστε να εφαρμόζουν την αρχή της αλληλεγγύης 39 · με τον τρόπο αυτόν διασφαλίζεται επίσης ο αδιάλειπτος εφοδιασμός των πλέον ευάλωτων καταναλωτών με φυσικό αέριο, ακόμη και σε περιπτώσεις σοβαρής κρίσης στον τομέα του φυσικού αερίου.
Η Επιτροπή αξιολόγησε τις εμπειρίες από την ισχύουσα νομοθεσία για την ασφάλεια των υπεράκτιων εργασιών πετρελαίου και φυσικού αερίου και θα υποβάλει την έκθεσή της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο το προσεχές φθινόπωρο.
Όσον αφορά την πυρηνική ασφάλεια και προστασία, η ΕΕ διαθέτει ολοκληρωμένο πλαίσιο το οποίο καλύπτει ολόκληρο τον κύκλο ζωής της πυρηνικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της ασφαλούς και υπεύθυνης διαχείρισης των αναλωμένων καυσίμων και των ραδιενεργών αποβλήτων 40 . Η Επιτροπή συνέχισε να παρακολουθεί προσεκτικά την εφαρμογή του πλαισίου αυτού στα κράτη μέλη. Η ΕΕ συνέχισε επίσης να προωθεί υψηλά επίπεδα πυρηνικής ασφάλειας εκτός της ΕΕ, ιδίως σε γειτονικές χώρες που λειτουργούν ή σχεδιάζουν να κατασκευάσουν πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνεται η παροχή στήριξης για τη διεξαγωγή προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων και την παρακολούθηση που αποσκοπεί στην προώθηση της ορθής και διαφανούς εφαρμογής των συστάσεων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει υπογραμμίσει ειδικότερα τη σημασία της διασφάλισης της πυρηνικής και περιβαλλοντικής ασφάλειας του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής της Λευκορωσίας στο Ostrovets.
2.4.Εσωτερικές αγορές ενέργειας
Μια πλήρως ενοποιημένη και εύρυθμη εσωτερική αγορά ενέργειας αποτελεί τον πλέον αποδοτικό τρόπο για τη διασφάλιση οικονομικά προσιτών τιμών ενέργειας, των απαραίτητων μηνυμάτων όσον αφορά τις τιμές για επενδύσεις στην πράσινη ενέργεια, του ασφαλούς ενεργειακού εφοδιασμού και της επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας με το λιγότερο δυνατό κόστος. Η ανάληψη σημαντικών πρωτοβουλιών έχει ενισχύσει τις εσωτερικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Παρά την ικανοποιητική πρόοδο που έχει σημειωθεί, απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για τη διασφάλιση της περαιτέρω ενοποίησης των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.
Όσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια, η δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», και ιδίως οι νέοι κανόνες για τον σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που εκδόθηκαν το 2019 41 , έχουν προετοιμάσει το έδαφος για την καλύτερη αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας των αγορών ενέργειας στις οποίες κυριαρχεί η ηλεκτροπαραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι κανόνες αυτοί έχουν δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες για την προώθηση της συμμετοχής των καταναλωτών στις αγορές ενέργειας, καθώς και ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά. Οι προγραμματιζόμενες εκτελεστικές πράξεις για τη διαλειτουργικότητα των δεδομένων αναμένεται να συμβάλουν στην επιχειρησιακή υλοποίηση του στόχου αυτού και να βοηθήσουν τόσο τους πελάτες όσο και τους νέους παρόχους υπηρεσιών να συμμετέχουν πιο ενεργά στην αγορά. Ο κανονισμός για την ηλεκτρική ενέργεια 42 αποσκοπεί στη διασφάλιση της περαιτέρω ενοποίησης των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας, με την ενίσχυση ειδικότερα των κανόνων για τη μέγιστη αξιοποίηση των γραμμών διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας. Οι κανόνες αυτοί θα βελτιώσουν τις διασυνοριακές συναλλαγές, εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα αποδοτικότερης χρήσης των ενεργειακών πόρων στην ΕΕ συνολικά. Σημειώνεται πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης δέσμης τεχνικών κανονισμών της ΕΕ (κώδικες δικτύου), με θετικά αποτελέσματα 43 .
Από το 2016 οι συνολικές τιμές λιανικής πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας παρουσιάζουν σύγκλιση μεταξύ των κρατών μελών, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Το 2019 οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για τους οικιακούς καταναλωτές κυμάνθηκαν από 98 EUR/MWh στη Βουλγαρία έως 295 EUR/MWh στη Δανία. Η μέση τιμή για την ΕΕ ήταν 216 EUR/MWh. Συνολικά, οι τιμές λιανικής εξακολουθούν να κυριαρχούνται από συνιστώσες οι οποίες δεν είναι αποτέλεσμα ανταγωνισμού, αλλά καθορίζονται από τις ρυθμιστικές αρχές (π.χ. ρυθμιζόμενες χρεώσεις δικτύου και φόροι/εισφορές).
Διάγραμμα 3. Τιμές ηλεκτρικής ενέργειας των νοικοκυριών στην ΕΕ το 2019 (ζώνη DC) 44
Σε επίπεδο χονδρικής πώλησης, οι κατεστημένοι φορείς εξακολουθούν να κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην πλειονότητα των κρατών μελών μετά την παρέλευση 20 και πλέον ετών από την έναρξη της ελευθέρωσης της αγοράς. Σε ορισμένες χώρες, μάλιστα, κατέχουν ακόμη και μερίδια αγοράς της τάξης άνω του 80 %, κατάσταση που μπορεί να χαρακτηριστεί σχεδόν ως μονοπώλιο. Η τάση ρύθμισης των τιμών στις χώρες αυτές έχει αποδειχθεί συχνά ότι συνιστά πρόσθετο φραγμό για νεοεισερχόμενους στην αγορά που επιθυμούν να ανταγωνιστούν τους κατεστημένους φορείς 45 .
Κατά την τελευταία δεκαετία οι τιμές λιανικής πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας έχουν αυξηθεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του πληθωρισμού. Ωστόσο, οι τιμές της βιομηχανικής ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκαν σε ποσοστό χαμηλότερο των δεικτών των βιομηχανικών τιμών, σημειώνοντας μάλιστα μείωση για τους μεγαλύτερους καταναλωτές. Κατά τα τελευταία έτη, τα τέλη δικτύου, οι φόροι και οι εισφορές παρέμειναν σταθερά ή αυξήθηκαν ελάχιστα. Επιπλέον, παρατηρείται άσκηση χαμηλότερων πιέσεων των εισφορών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στις τιμές, ενώ διαπιστώνεται ταυτόχρονα η ευρύτερη χρήση αγορακεντρικών μέσων που προωθούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε συνδυασμό με τη σταδιακή κατάργηση παλαιότερων καθεστώτων στήριξης. Κατά συνέπεια, οι τιμές τελικού χρήστη διαμορφώθηκαν κυρίως από τις μεταβολές στο κόστος παραγωγής και εφοδιασμού. Ωστόσο, οι μεταβολές αυτές δεν ήταν αρκετές για να μεταδώσουν επαρκή μηνύματα στην αγορά. Αυτό οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι η ρυθμιζόμενη συνιστώσα στην τιμή τελικής χρήσης εξακολουθούσε να αποτελεί σχετικά μεγάλο μερίδιο της τιμής τελικής χρήσης. Ως εκ τούτου, το γεγονός ότι οι κύριοι έμποροι λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σε ολόκληρη την ΕΕ έχασαν μερίδια αγοράς και, κατά συνέπεια, η συγκέντρωση της λιανικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκε, δεν αποτυπώθηκε σε κάθε περίπτωση πλήρως σε επαρκώς αποτελεσματικά μηνύματα όσον αφορά τις τιμές.
Ο συνδυασμένος αντίκτυπος όλων των φόρων και των εισφορών έχει σημαντική επίπτωση στην τιμή της τελικής ενέργειας, ιδίως για την ηλεκτρική ενέργεια. Όπως επισημαίνεται στη στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος 46 , η κατάσταση αυτή μπορεί να δημιουργήσει στρεβλώσεις στη χρήση συγκεκριμένων φορέων ενέργειας. Τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να εξετάσουν τον αντίκτυπο των φόρων και των εισφορών στις τιμές τελικής ενέργειας προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι μεταρρυθμίσεις και οι μεταβολές στα μηνύματα όσον αφορά τις τιμές οδηγούν σε καθαρή και δίκαιη ενεργειακή μετάβαση σύμφωνα με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας. Η αντιμετώπιση των διανεμητικών επιπτώσεων των τιμών τελικής ενέργειας και των σχετικών ανησυχιών για την ενεργειακή φτώχεια θα έχει καθοριστική σημασία για τη διασφάλιση επίσης του κοινωνικά δίκαιου χαρακτήρα της πράσινης μετάβασης.
Η οδηγία για τη φορολογία της ενέργειας 47 δεν επιτυγχάνει πλέον τον πρωταρχικό σκοπό της όσον αφορά την ορθή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Οι ελάχιστοι φορολογικοί συντελεστές δεν επιτυγχάνουν πλέον το επιδιωκόμενο αποτέλεσμά τους και εφαρμόζονται διαφορετικοί εθνικοί συντελεστές, σε συνδυασμό με ευρύ φάσμα φορολογικών ελαφρύνσεων. Οι εν λόγω απαλλαγές και μειώσεις αποτελούν εκ των πραγμάτων μορφές επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων και δεν συνάδουν με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η αναθεώρηση της οδηγίας αποσκοπεί στην αντιμετώπιση αυτών των ελλείψεων.
Η εσωτερική αγορά έχει σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά την ολοκλήρωση στον τομέα του φυσικού αερίου. Η ανοδική πορεία των όγκων συναλλαγών στα κέντρα εμπορίας φυσικού αερίου συνεχίστηκε το 2020, καθώς οι όγκοι συναλλαγών στα ευρωπαϊκά κέντρα εμπορίας αερίου κατέγραψαν ετήσια αύξηση 32 % κατά το πρώτο τρίμηνο του 2020 (έως και 5 5010 TWh). Βελτίωση επίσης εξακολουθούν να παρουσιάζουν η συνδεσιμότητα και η πρόσβαση σε διάφορες πηγές φυσικού αερίου. Μόνο τρεις αγορές στην ΕΕ είχαν πρόσβαση σε λιγότερες από τρεις πηγές εφοδιασμού. Η σύγκλιση των τιμών έχει βελτιωθεί κατά τα τελευταία έτη και ήταν υψηλότερη στη Βορειοδυτική Ευρώπη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ωστόσο, παρουσίασε μείωση το 2019, δεδομένου ότι καταγράφηκαν υψηλότερες διαφορές στις τιμές μεταξύ των αγορών περισσότερες ημέρες κατά τη διάρκεια του έτους.
Συνολικά, το 2019 οι τιμές λιανικής πώλησης του φυσικού αερίου αυξήθηκαν σε σύγκριση με το 2018. Ωστόσο, δεδομένου ότι ακολουθούν την εξέλιξη των τιμών χονδρικής πώλησης με μικρή χρονική υστέρηση, είναι πιθανό να μειωθούν εκ νέου στο προσεχές μέλλον. Οι τιμές φυσικού αερίου για τους οικιακούς καταναλωτές κυμάνθηκαν από 33 EUR/MWh στην Ουγγαρία έως 116 EUR/MWh στη Σουηδία. Η μέση τιμή για την ΕΕ ήταν 68 EUR/MWh. Οι καταναλωτές στο Λουξεμβούργο δαπάνησαν τα λιγότερα χρήματα σε φόρους και εισφορές. Στη Δανία παρατηρήθηκε το χαμηλότερο ποσοστό κόστους παραγωγής και εφοδιασμού και το υψηλότερο ποσοστό φορολογίας. Όσον αφορά τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, οι φόροι/εισφορές και τα τέλη δικτύου παρέμειναν σταθερά ή αυξήθηκαν ελαφρώς, με αποτέλεσμα οι τιμές να διαμορφώνονται από τις μεταβολές του κόστους παραγωγής και εφοδιασμού.
Διάγραμμα 4. Τιμές φυσικού αερίου για τα νοικοκυριά το 2019 (ζώνη D2) 48
Οι δαπάνες της ΕΕ για την εισαγωγή ενέργειας αποτελούν ένδειξη της εξάρτησής της από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, καθώς και της έκθεσής της σε ασταθείς διεθνείς αγορές. Κατά την περίοδο μεταξύ του 2016 και του 2018 οι δαπάνες εισαγωγής αυξήθηκαν και υπερέβησαν τα 330 δισ. EUR ετησίως. Η εξέλιξη αυτή αντιστρέφει την καθοδική τάση από την υψηλότερη κορύφωση του 2013 (400 δισ. EUR). Οι επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 στις τιμές της ενέργειας θα μειώσουν τις δαπάνες για την εισαγωγή ενέργειας το 2020. Οι τιμές αναμένεται να αυξηθούν με την ανάκαμψη της οικονομίας, αλλά μπορεί να μην επανέλθουν στα επίπεδα του 2019 πριν από το 2021.
Ενεργειακή φτώχεια
Δεδομένου ότι το 2018 σχεδόν 34 εκατομμύρια Ευρωπαίοι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να θερμάνουν επαρκώς τα σπίτια τους 49 , η ενεργειακή φτώχεια εξακολουθεί να συνιστά μείζονα πρόκληση για την ΕΕ. Παρότι ο δείκτης αυτός εξελίχθηκε ευνοϊκά κατά μέσο όρο την περίοδο 2010-2018, παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές ως προς τον ρυθμό μεταβολής του σε ολόκληρη την ΕΕ. Στη Βουλγαρία, στη Λετονία, στην Πολωνία, στην Πορτογαλία και στη Ρουμανία, η ενεργειακή φτώχεια μειώθηκε σημαντικά. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα κατέγραψε σημαντική αύξηση. Μολονότι οι ενεργειακές δαπάνες των ευρωπαϊκών νοικοκυριών μειώθηκαν τα τελευταία έτη, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τόσο τις απόλυτες δαπάνες όσο και το μερίδιο της ενέργειας στις συνολικές δαπάνες των νοικοκυριών. Το 2018 τα φτωχότερα ευρωπαϊκά νοικοκυριά συνέχισαν να δαπανούν το 8,3 % των συνολικών τους δαπανών για ενέργεια (έως και 15-22 % σε ορισμένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης).
Η επάρκεια όσον αφορά τη θέρμανση, την ψύξη, τον φωτισμό και την ενέργεια για την ηλεκτρική τροφοδοσία των συσκευών έχει καίρια σημασία για τη διασφάλιση αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου και καλής κατάστασης υγείας 50 . Οι προσπάθειες χάραξης πολιτικής της ΕΕ θα συνεχιστούν στον τομέα αυτόν, καθώς οι οικονομικές επιπτώσεις της νόσου COVID-19 ενδέχεται να επιδεινώσουν την κατάσταση, ιδίως για τους φτωχότερους. Τα περισσότερα κράτη μέλη παρουσίασαν μια επισκόπηση της ενεργειακής φτώχειας στα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα, ενώ πολλά εξ αυτών παρείχαν δείκτες για την ανάλυση των επιπτώσεών της. Ωστόσο, η πλειονότητα των κρατών μελών δεν έχουν υιοθετήσει ακόμη συστηματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Προκειμένου να στηρίξει τις προσπάθειές τους, η Επιτροπή εξέδωσε σύσταση σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια 51 μαζί με την παρούσα ανακοίνωση. Συνεχίζει επίσης να υποστηρίζει το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ενεργειακής Φτώχειας της ΕΕ, το οποίο συλλέγει δεδομένα, καταρτίζει δείκτες και διαδίδει βέλτιστες πρακτικές για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας.
2.5.Έρευνα και καινοτομία και ανταγωνιστικότητα
Έρευνα και καινοτομία
Όσον αφορά την έρευνα και καινοτομία (Ε&Κ), οι τάσεις των δημόσιων και ιδιωτικών δαπανών στην ΕΕ δεν είναι ενθαρρυντικές. Τα κράτη μέλη παρουσιάζουν ελαφρώς χαμηλότερες δαπάνες για καθαρή ενέργεια στον τομέα Ε&Κ σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, ενώ οι συνολικές δημόσιες επενδύσεις Ε&Κ της ΕΕ σε τεχνολογίες καθαρής ενέργειας ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι οι χαμηλότερες μεταξύ των μεγάλων οικονομιών (βλ. Διάγραμμα 5). Η κατάσταση αυτή αντικατοπτρίζει μια παγκόσμια τάση. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας παρατηρεί ότι οι δαπάνες του δημόσιου τομέα στον τομέα των τεχνολογιών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών ήταν χαμηλότερες το 2019 σε σύγκριση με το 2012.
Διάγραμμα 5. Εκτιμώμενη δημόσια
52
και ιδιωτική
53
χρηματοδότηση στον τομέα Ε&Κ στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων της Ενεργειακής Ένωσης. BERD = επιχειρηματικές δαπάνες Ε&Α.
Πηγή: JRC
54
, βάσει στοιχείων του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, της «Αποστολής καινοτομίας» και της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Eurostat)/του ΟΟΣΑ.
Σύμφωνα με τα εν λόγω αποτελέσματα, η συνολική δραστηριότητα χορήγησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στον τομέα των τεχνολογιών καθαρής ενέργειας καταγράφει επίσης μείωση από το 2012, ενώ η χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στον τομέα των τεχνολογιών υψηλής αξίας, όπως οι συσσωρευτές και οι έξυπνες εφαρμογές, αυξάνεται διαρκώς.
Κατά τα τελευταία έτη μειώνονται οι εκτιμώμενες ιδιωτικές επενδύσεις σε προτεραιότητες Ε&Κ της Ενεργειακής Ένωσης (που καλύπτουν διάφορους επιχειρηματικούς τομείς). Επιπλέον, οι επενδύσεις Ε&Κ στις δραστηριότητες που καθορίζονται στο ευρωπαϊκό στρατηγικό σχέδιο ενεργειακών τεχνολογιών, το οποίο συμφωνήθηκε μεταξύ των κρατών μελών, της βιομηχανίας, της ερευνητικής κοινότητας και της Επιτροπής, αντιπροσωπεύουν μόνο το 15 % των εκτιμώμενων αναγκών έως το 2030 55 . Επιπλέον, ελάχιστα κράτη μέλη έχουν θέσει εθνικούς στόχους που υποδεικνύουν την ενδεδειγμένη πορεία με ορίζοντα το 2030 και το 2050 56 . Τα κράτη μέλη έχουν στη διάθεσή τους διάφορα μέσα στήριξης, όπως το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη», το Ταμείο Καινοτομίας και το πρόγραμμα InvestEU. Η πρόσκληση υποβολής προτάσεων για την Πράσινη Συμφωνία στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020», με προϋπολογισμό ύψους 1 δισ. EUR, βρίσκεται αντιμέτωπη με βασικές προκλήσεις στον τομέα της ενέργειας και της ενοποίησης του συστήματος. Οι προκλήσεις αυτές περιλαμβάνουν την παραγωγή υπεράκτιας και χερσαίας ενέργειας, την παροχή στήριξης για ηλεκτρολυτικές κυψέλες μεγάλης κλίμακας και τη χρήση καθαρής ενέργειας στους λιμένες και στους αερολιμένες, μια βιομηχανία με ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και την αποδοτική χρήση της ενέργειας και των πόρων σε κτίρια και ανακαινίσεις.
Ανταγωνιστικότητα
Η πρώτη έκθεση προόδου στον τομέα της ανταγωνιστικότητας 57 καταδεικνύει ότι η βιομηχανία της ΕΕ έχει κατορθώσει να αξιοποιήσει την ευκαιρία που δημιούργησε η αυξημένη ζήτηση για τεχνολογίες καθαρής ενέργειας. Η ανταγωνιστικότητα του τομέα υπερβαίνει τις συμβατικές τεχνολογίες πηγών ενέργειας όσον αφορά την προστιθέμενη αξία, την παραγωγικότητα της εργασίας, την αύξηση της απασχόλησης και τα ποσοστά διείσδυσης. Επιπλέον, όσον αφορά το ΑΕΠ, ο τομέας της καθαρής ενέργειας αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία για την οικονομία της ΕΕ, ενώ η σημασία των συμβατικών πηγών ενέργειας μειώνεται.
Η βιομηχανία της ΕΕ επωφελείται από το πλεονέκτημα του πρωτοπόρου στις τεχνολογίες αιολικής ενέργειας, ανανεώσιμου υδρογόνου και ωκεάνιας ενέργειας. Ωστόσο, η προβλεπόμενη αύξηση της δυναμικότητας στα τμήματα αυτά υποδηλώνει ότι η δομή της θα αλλάξει αναπόφευκτα.
Απαιτούνται επίσης συνεχείς προσπάθειες για την κάλυψη της υστέρησης και την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος σε τομείς στους οποίους η ΕΕ δεν διαθέτει (ή έχει απολέσει) το πλεονέκτημα του πρωτοπόρου. Οι ηλιακοί συσσωρευτές και οι συσσωρευτές ιόντων λιθίου είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, λαμβανομένης υπόψη της προβλεπόμενης αύξησης της ζήτησής τους, της δομοστοιχείωσής τους και του δυναμικού δευτερογενών επιπτώσεων σε άλλες εφαρμογές, όπως η ενοποίηση των συστημάτων ηλιακής ενέργειας σε κτίρια, οχήματα ή άλλες υποδομές.
Η Συμμαχία για τους Συσσωρευτές, ως παράδειγμα για τις βιομηχανικές συμμαχίες, έχει αποδείξει τον τρόπο με τον οποίο ο μεγαλύτερος συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών, της ερευνητικής κοινότητας και της βιομηχανίας μπορεί να δώσει την απαραίτητη ώθηση στους ενδιαφερόμενους φορείς του κλάδου για την υλοποίηση επενδύσεων στην παραγωγή καθαρών τεχνολογιών στην ΕΕ. Είναι πλέον η κατάλληλη στιγμή να επεκταθεί η ιδέα αυτή και σε άλλες βασικές τεχνολογίες και επιχειρηματικούς τομείς. Βασιζόμενη σε αυτό το επιτυχημένο σχέδιο στρατηγικής, η Επιτροπή δρομολόγησε μια Ευρωπαϊκή Συμμαχία για το Καθαρό Υδρογόνο και μια Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τις Πρώτες Ύλες.
Ομοίως, άλλες βασικές τεχνολογίες, όπως τα έξυπνα δίκτυα, είναι σημαντικές διότι δημιουργούν αξία για όλα όσα συνδέονται με το δίκτυο. Η βιομηχανία έξυπνων δικτύων της ΕΕ αναμένεται να παρουσιάσει σημαντική ανάπτυξη κατά την επόμενη δεκαετία.
Απαιτούνται συνεχείς προσπάθειες για τη διασφάλιση ανόθευτου εμπορίου και επενδύσεων σε τρίτες χώρες, μεταξύ άλλων σε τομείς όπου η ΕΕ είναι ισχυρή από άποψη ανταγωνιστικότητας, αλλά βρίσκεται αντιμέτωπη με ολοένα και περισσότερες στρεβλώσεις, όπως οι απαιτήσεις τοπικού περιεχομένου και οι εγχώριες διαδικασίες που εισάγουν διακρίσεις. Λαμβανομένου υπόψη ότι η συντριπτική πλειονότητα των επενδύσεων σε πράσινες τεχνολογίες θα υλοποιηθούν εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι η βιομηχανία της ΕΕ μπορεί να ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις και να αξιοποιεί της δυνατότητες δημιουργίας θέσεων εργασίας και ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Επιδοτήσεις
Διαπιστώνεται σαφής ανάγκη κλιμάκωσης των προσπαθειών για τη μείωση των επιδοτήσεων της ενεργειακής σπατάλης και για την προώθηση της ενεργειακής μετάβασης. Η βελτίωση των δεδομένων σχετικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας έχει καίρια σημασία για την παρακολούθηση της κατάστασης αυτής. Τα δεδομένα σχετικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας παραμένουν κατακερματισμένα, δεδομένου ότι η υποβολή στοιχείων στα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα είναι σε μεγάλο βαθμό ελλιπής. Στην έκθεση σχετικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας στην ΕΕ 58 αναφέρεται ότι το 2018 οι επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας ανήλθαν σε 159 δισ. EUR, σημειώνοντας αύξηση κατά 5 % σε σύγκριση με το 2015. Ποσοστό άνω του 50 % των επιδοτήσεων στηρίζουν τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας.
Όπως επεξηγείται αναλυτικότερα στο παράρτημα για τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας, το 2018 οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων ανήλθαν σε 50 δισ. EUR στην ΕΕ (ποσό που αντιστοιχεί στο ένα τρίτο του συνόλου των επιδοτήσεων της ΕΕ στον τομέα της ενέργειας), παρέμειναν σχετικά σταθερές κατά την τελευταία δεκαετία, ενώ κατέγραψαν τη μεγαλύτερη αύξησή τους το 2012, με μέγιστο ύψος 53 δισ. EUR. Άρχισαν να αυξάνονται εκ νέου το 2015, σημειώνοντας αύξηση κατά 6 % έως το 2018. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Αυστρία, η Δανία, η Εσθονία και η Ουγγαρία, αντιτάχθηκαν σε αυτή τη γενική τάση και μείωσαν σημαντικά τις επιδοτήσεις τους στον τομέα των ορυκτών καυσίμων.
2.6.Η Ενεργειακή Ένωση σε μια ευρύτερη προοπτική της Πράσινης Συμφωνίας
Δίκαιη μετάβαση
Οι στόχοι της Ενεργειακής Ένωσης είναι σαφώς αλληλένδετοι με τους ευρύτερους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας. Αυτό ισχύει για τη «δίκαιη μετάβαση» και την αρχή της διασφάλισης ότι κανείς δεν μένει στο περιθώριο.
Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή πρότεινε τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης, συμπεριλαμβανομένου του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, στο πλαίσιο του οποίου αντιμετωπίζεται το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της κλιματικής μετάβασης στις πλέον ευάλωτες περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα, λιγνίτη, ασφαλτούχου σχιστόλιθου, τύρφης και υψηλής έντασης ανθρακούχων εκπομπών. Εντός του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης διατίθεται ειδικό καθεστώς δίκαιης μετάβασης στο πλαίσιο του προγράμματος InvestEU, ενώ ένας μηχανισμός δανειακής διευκόλυνσης του δημόσιου θα στηρίξει επίσης την υλοποίηση επενδύσεων από τον δημόσιο τομέα που είναι σημαντικές για τη δίκαιη μετάβαση. Ως προϋπόθεση για την αποδέσμευση των εν λόγω κονδυλίων, π.χ. για τη στήριξη του οικονομικού εκσυγχρονισμού και της διαφοροποίησης, της επανειδίκευσης και της αναβάθμισης των δεξιοτήτων 59 ή των επενδύσεων μικρής κλίμακας στη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης σε εναρμόνιση, μεταξύ άλλων, με τα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα.
Τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης είναι επίσης σημαντικά στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Προκειμένου να συνδράμει τα ενδιαφερόμενα μέρη, η Επιτροπή δημιούργησε την Πλατφόρμα Δίκαιης Μετάβασης για την παροχή πληροφοριών σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, τις επικαιροποιήσεις των κανονισμών και τη διευκόλυνση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και ειδικών ανά τομέα πρωτοβουλιών. Θα αξιοποιήσει και θα επεκτείνει τις εργασίες των υφιστάμενων πρωτοβουλιών για τις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα που βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο 60 , προσφέροντας εξατομικευμένη βοήθεια με γνώμονα τις ανάγκες και ανάπτυξη ικανοτήτων. Η πρωτοβουλία για τις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα που βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο θα διατηρήσει τον ρόλο της στην παροχή συμβουλών στις περιφέρειες ορυκτών καυσίμων ως έναν από τους δύο άξονες εργασίας στο πλαίσιο της πλατφόρμας.
Ποιότητα του αέρα
Η ποιότητα του αέρα συνεχίζει να βελτιώνεται, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί πηγή ανησυχίας σε αρκετές περιφέρειες και πόλεις. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι κοινές προσπάθειες της ΕΕ και των κρατών μελών έχουν οδηγήσει σε μειώσεις των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων στην ΕΕ, με αξιοσημείωτη εξαίρεση την αμμωνία. Η εξέλιξη αυτή είχε επίσης ως αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των ζωνών ποιότητας του αέρα που υπερβαίνουν τις οριακές τιμές της ΕΕ για τα σωματίδια, καθώς και τη μείωση του εκτιμώμενου αριθμού πρόωρων θανάτων λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από 1 εκατομμύριο ετησίως το 1990 σε περίπου 400 000 ετησίως σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις 61 .
Η ατμοσφαιρική ρύπανση συνεπάγεται επίσης κοινωνικό κόστος, δεδομένου ότι τα άτομα με χαμηλότερα εισοδήματα τείνουν να πλήττονται περισσότερο, λόγω τόσο μεγαλύτερης έκθεσης όσο και μεγαλύτερης ευπάθειας. Κατά γενικό κανόνα, οι περιφέρειες της ΕΕ με το χαμηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά έκθεσης σε συγκεντρώσεις λεπτών σωματιδίων σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες 62 . Επιπλέον, η ενεργειακή φτώχεια συνδέεται με τη χρήση στερεών καυσίμων για οικιακή θέρμανση και μαγείρεμα, με συνέπεια την υποβάθμιση της ποιότητας του εσωτερικού και του ατμοσφαιρικού αέρα 63 .
Χάρτης 1: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, 2018. Άνιση έκθεση και άνισες επιπτώσεις: κοινωνική ευπάθεια στην ατμοσφαιρική ρύπανση, στον θόρυβο και στις ακραίες θερμοκρασίες στην Ευρώπη. Έκθεση 22/2018.
Οι διαρθρωτικές αλλαγές που συνεπάγονται οι πολιτικές της Ενεργειακής Ένωσης έχουν συμβάλει στη μείωση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων του τομέα: ιδίως μέσω της αυξημένης ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, των βημάτων προόδου προς τη σταδιακή κατάργηση του γαιάνθρακα και την ανάπτυξη ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές χωρίς καύση, καθώς και με τη χρήση πιο βιώσιμων μέσων μεταφοράς 64 . Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θέτει επίσης τον φιλόδοξο στόχο μηδενικής ρύπανσης για ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από τοξικές ουσίες, ο οποίος αποσκοπεί στην καλύτερη αντιμετώπιση της ρύπανσης.
Διεθνής διάσταση
Παρά τις παγκόσμιες προσπάθειες, τα τελευταία επιστημονικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου εξακολουθούν να αυξάνονται. Ενώ η επόμενη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή αναβλήθηκε για το 2021 65 , το 2020 εξακολουθεί να αποτελεί κρίσιμο έτος για την αύξηση των φιλόδοξων στόχων όσον αφορά το κλίμα σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Χάρη στις στρατηγικές εταιρικές σχέσεις για την εφαρμογή της συμφωνίας του Παρισιού, η ΕΕ συνδράμει τους εταίρους της ώστε να μετατρέψουν το όραμά τους για μια οικονομία χαμηλών εκπομπών και ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή σε εφαρμόσιμες πολιτικές και μέτρα, μεταξύ άλλων στον τομέα της ενέργειας. Στο διπλωματικό μέτωπο, η ΕΕ διοργάνωσε υπουργικές συναντήσεις με την Κίνα και τον Καναδά σχετικά με τη δράση για το κλίμα, ενώ προέβη επίσης σε διάφορα στοχοθετημένα διαβήματα μέσω των αντιπροσωπειών της ΕΕ σε τρίτες χώρες. Συνεργάζεται επίσης στενά με τις προεδρίες και τους εταίρους της G7 και της G20 για την προώθηση του παγκόσμιου θεματολογίου για το κλίμα και δίνει μεγαλύτερη έμφαση στη στήριξη των προσπαθειών των χωρών άμεσης γειτονίας της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια, στο πλαίσιο της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης και της Νότιας Γειτονίας, καθώς και στην Αφρική. Κατά τα τελευταία έτη έχει σημειωθεί επίσης κάποια πρόοδος σε διεθνές επίπεδο όσον αφορά την αντιμετώπιση των εκπομπών από τις αεροπορικές και τις θαλάσσιες μεταφορές. Απαιτείται επειγόντως η ανάληψη δράσης για τις εκπομπές από τις θαλάσσιες και τις αεροπορικές μεταφορές, λαμβανομένης υπόψη της αντίστοιχης αυξανόμενης συμβολής τους στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τόσο στην ΕΕ όσο και παγκοσμίως.
Η ΕΕ προάγει επίσης την υλοποίηση επενδύσεων σε καθαρές μορφές ενέργειας στις χώρες εταίρους, οι οποίες αποτελούν επιχειρηματικές ευκαιρίες για πρωτοπόρες ευρωπαϊκές βιομηχανίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Επιπλέον, οι επενδύσεις αυτές ενισχύουν τον ηγετικό ρόλο της ΕΕ παγκοσμίως όσον αφορά την τεχνολογία καθαρής ενέργειας, την προώθηση των εξαγωγών και την τόνωση της ανάπτυξης και της απασχόλησης στην ΕΕ.
66 Σε πολυμερές επίπεδο, η ΕΕ προώθησε τη διεθνή συνεργασία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο πλαίσιο του Διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και για την ανάπτυξη και τη διάδοση της χρήσης καθαρής τεχνολογίας στο πλαίσιο της υπουργικής διάσκεψης για την καθαρή ενέργεια και της πρωτοβουλίας «Αποστολή καινοτομίας». Η ΕΕ συμμετέχει ενεργά στις διαπραγματεύσεις για τον εκσυγχρονισμό της Συνθήκης για τον Χάρτη Ενέργειας και έχει υποβάλει ουσιαστικές, ολοκληρωμένες και φιλόδοξες προτάσεις, οι οποίες αποσκοπούν στην επικαιροποίηση των διατάξεων της Συνθήκης όσον αφορά την προστασία των επενδύσεων και την εναρμόνιση της Συνθήκης με τους μακροπρόθεσμους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού και τις πολιτικές της ΕΕ για την ενεργειακή μετάβαση.
67 68 Η διεθνής δέσμευση της ΕΕ έχει συμβάλει στη διαφοροποίηση των ενεργειακών πόρων της Ευρώπης και στην ενεργειακή ασφάλεια. Η ΕΕ διατηρεί τακτικό διάλογο για την ενέργεια με βασικούς προμηθευτές και εταίρους ενέργειας, τόσο σε διμερές επίπεδο όσο και μέσω πολυμερών πλατφορμών που επιδιώκουν επίσης να εξασφαλίσουν μια παγκόσμια αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) που χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και ευελιξία. Στο τέλος του 2019 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διευκόλυνε την επιτυχή ολοκλήρωση των συνομιλιών μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσικής Ομοσπονδίας, γεγονός που επέτρεψε τη συνέχιση της διαμετακόμισης φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσω Ουκρανίας.
Μέσω της Ενεργειακής Κοινότητας, η ΕΕ συνέχισε να συνδράμει τα συμβαλλόμενα μέρη ώστε να υιοθετήσουν τα βασικά στοιχεία του κεκτημένου της ΕΕ στους τομείς της ενέργειας και του κλίματος και να καταστήσουν δυνατή την περαιτέρω ενοποίηση της αγοράς με την ΕΕ. Επί του παρόντος συνεχίζονται οι εργασίες για την κατάρτιση, από τα συμβαλλόμενα μέρη, εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα, καθώς και για τον προσδιορισμό των ενεργειακών και κλιματικών στόχων με ορίζοντα το 2030.
Η διασφάλιση της πυρηνικής ασφάλειας πέραν των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτέλεσε επίσης βασικό πεδίο ενδιαφέροντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τεχνικοί εμπειρογνώμονες τόσο από την Ομάδα Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών σε θέματα πυρηνικής ασφάλειας όσο και από την Επιτροπή προέβησαν σε αξιολόγηση από ομοτίμους της εφαρμογής των σχεδίων δράσης της Αρμενίας και της Λευκορωσίας για τις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων πυρηνικής ασφάλειας.
Η ΕΕ έχει αποδείξει τη σταθερή προσήλωσή της στην εφαρμογή του παραρτήματος ΙΙΙ του κοινού ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για τη συνεργασία με το Ιράν στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Η ΕΕ έχει υλοποιήσει διάφορες δραστηριότητες που επικεντρώνονται στην ασφάλεια και στην ενσωμάτωση του Ιράν στο διεθνές νομικό πλαίσιο στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας και έχει θέσει ως στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας για την καθαρή ενέργεια και το κλίμα.
3.Επιδίωξη της πράσινης ανάκαμψης και της βιώσιμης οικονομίας
Η Πράσινη Συμφωνία, η οποία εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2019 69 , στηρίζει τη μετάβαση της ΕΕ σε μια δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία που ανταποκρίνεται στις προκλήσεις που θέτει η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής των σημερινών και των μελλοντικών γενεών και επιδιώκοντας μια δίκαιη μετάβαση.
Από την αρχή της κρίσης της νόσου COVID-19 η Επιτροπή έθεσε την πράσινη μετάβαση στο επίκεντρο του σχεδίου ανάκαμψης της ΕΕ. Η επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα, την ανθεκτικότητα και τη θέση της Ευρώπης ως παγκόσμιου παράγοντα. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας υλοποιούνται ειδικά προς τον σκοπό αυτόν μέτρα στους τομείς της ενέργειας, της βιομηχανίας, της γεωργίας, των τροφίμων και της βιοποικιλότητας (πλαίσιο 2). Έως τα τέλη του 2020 αναμένονται και άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες για τον συντονισμό της απανθρακοποίησης της Ευρώπης στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών.
|
Πλαίσιο 2. Δείγμα πρωτοβουλιών που έχουν αναληφθεί από την 1η Δεκεμβρίου 2019 ·Ανακοίνωση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία [COM(2019) 640 final] ·Πρόταση κανονισμού σχετικά με τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα [COM(2020) 80] ·Επενδυτικό Σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας [COM(2020) 21 final] ·Πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης [COM(2020) 22] ·Ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα (COM/2020/66 final) ·Σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία [COM(2020) 98] ·Στρατηγική «από το αγρόκτημα στο πιάτο» [COM(2020) 381] ·Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 [COM(2020) 380] ·Πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση του προγράμματος InvestEU [COM(2020) 403] ·Ανακοίνωση σχετικά με την ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας της Ευρώπης για το 2030 [COM(2020) 562] ·Αξιολόγηση σε επίπεδο ΕΕ των τελικών εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα [COM(2020) 564] ·Τροποποιημένη πρόταση για τη θέσπιση ευρωπαϊκού νόμου για το κλίμα [COM(2020) 563] ·Ανακοίνωση σχετικά με την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος [COM(2020) 299] ·Στρατηγική για το υδρογόνο για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη [COM(2020) 301] ·Ανακοίνωση σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου [COM(2020) 663] ·Κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη (COM(2020) 662, SWD(2020) 550) ·Στρατηγική για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα (προσεχώς) |
Παράλληλα με την παρούσα έκθεση σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης και την αξιολόγηση σε επίπεδο ΕΕ των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα 70 , η Επιτροπή δημοσιεύει την ειδική ανά χώρα αξιολόγηση των 27 ολοκληρωμένων τελικών εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα. Στα εν λόγω έγγραφα 71 αξιολογείται κατά πόσον και με ποιον τρόπο οι εθνικοί στόχοι, οι επιδιώξεις και οι συνεισφορές θα συμβάλουν συλλογικά στην επίτευξη των στόχων του στρατηγικού πλαισίου της Ενεργειακής Ένωσης. Η αξιολόγηση επικεντρώνεται επίσης στον βαθμό στον οποίο τα κράτη μέλη έχουν λάβει υπόψη τις συστάσεις που εξέδωσε η Επιτροπή τον Ιούνιο του 2019 72 . Τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα αποτελούν τη βάση για μια συνεχή επαναληπτική διαδικασία μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της. Υπό αυτή την έννοια, η αξιολόγηση καλεί τα κράτη μέλη να αναλάβουν περαιτέρω δράση σε διάφορους τομείς. Οι ελλείψεις και τα εναπομένοντα κενά θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω συλλογικής προσπάθειας, τόσο από τα κράτη μέλη όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Τα μέτρα πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ θα ενισχύσουν και θα συμπληρώσουν τις δράσεις που αναλαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο.
3.1.Μετασχηματισμός του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ
Για να επιτευχθεί εις βάθος απανθρακοποίηση σε όλους τους τομείς της οικονομίας, η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι το ενεργειακό της σύστημα θα υποβληθεί σε βαθύ μετασχηματισμό. Για τον σκοπό αυτόν, τον Ιούλιο του 2020 η Επιτροπή εξέδωσε μια στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος 73 . Στη στρατηγική αυτή περιγράφεται συνοπτικά το όραμα της Επιτροπής για την επιτάχυνση της μετάβασης προς ένα πιο ενοποιημένο ενεργειακό σύστημα και τη διασφάλιση συντονισμένου σχεδιασμού και συντονισμένης λειτουργίας του συστήματος. Τον Ιούλιο του 2020 η Επιτροπή εξέδωσε επίσης μια στρατηγική για το υδρογόνο, στην οποία παρουσιάζεται το όραμά της για τη σημαντική ενίσχυση του ρόλου του καθαρού υδρογόνου ως φορέα ενέργειας 74 . Ο στόχος αυτός περιλαμβάνει την πορεία προς τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας από άποψη κόστους του ανανεώσιμου υδρογόνου και του υδρογόνου χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και των συνθετικών καυσίμων που παράγονται από υδρογόνο. Μαζί με τη στρατηγική για το υδρογόνο, η Επιτροπή δρομολόγησε επίσης την Ευρωπαϊκή Συμμαχία για το Καθαρό Υδρογόνο.
Ο νέος φιλόδοξος στόχος για το κλίμα και οι βαθιές αλλαγές που απαιτούνται στη λειτουργία του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ προϋποθέτουν επίσης ένα νέο όραμα για τις ενεργειακές υποδομές της ΕΕ. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή αναθεωρεί επί του παρόντος τις κατευθυντήριες γραμμές για τα διευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της ενέργειας 75 . Παρότι θα εξακολουθήσει να δίνει έμφαση στην υποδομή ηλεκτρικής ενέργειας που είναι απαραίτητη για την ενσωμάτωση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, θα δημιουργήσει επίσης ένα πλαίσιο για την περαιτέρω βελτίωση της διάδοσης της χρήσης καινοτόμων τεχνολογιών και υποδομών, όπως τα έξυπνα δίκτυα, τα δίκτυα υδρογόνου ή τα ολοκληρωμένα υπεράκτια δίκτυα. Αυτό θα διαδραματίσει επίσης σημαντικό ρόλο για τη μετάβαση στη βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα στην ΕΕ.
3.2.Περαιτέρω προώθηση των φιλόδοξων στόχων για το κλίμα
Επικαιροποίηση του πλαισίου πολιτικής
Λαμβανομένης υπόψη της φιλοδοξίας της ΕΕ να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, τον Σεπτέμβριο του 2020 η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με την ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας της Ευρώπης για το 2030 76 και τροποποιημένη πρόταση σχετικά με τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα 77 προκειμένου να προωθηθούν περαιτέρω οι φιλόδοξοι στόχοι της ΕΕ για το κλίμα με ορίζοντα το 2030 από τουλάχιστον 40 % των μειώσεων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με το 1990 σε τουλάχιστον 55 %, συμπεριλαμβανομένων των εκπομπών και των απορροφήσεων. Στην ανακοίνωση περιγράφονται επίσης συνοπτικά οι απαιτούμενες δράσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας και δρομολογείται η διαδικασία επανεξέτασης των βασικών νομοθετικών πράξεων έως τον Ιούνιο του 2021, ώστε να επιτευχθεί αυτός ο ενισχυμένος φιλόδοξος στόχος. Επεξεργάζεται επίσης νέους κανόνες για τα φθοριωμένα αέρια του θερμοκηπίου και για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος, οι οποίοι θα παρουσιαστούν έως τα τέλη του 2021.
Στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας εξαγγέλθηκε επίσης η έγκρισης μιας νέας, πιο φιλόδοξης στρατηγικής της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη αισθητές στον τομέα της ενέργειας, π.χ. η λιγότερο προβλέψιμη παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας ή ακόμη και το κλείσιμο ορισμένων πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής λόγω της χαμηλής διαθεσιμότητας νερού ψύξης κατά τη διάρκεια σφοδρών περιόδων ξηρασίας 78 . Οι προκλήσεις στο μέλλον θα είναι τεράστιες 79 .
Επιπλέον, η Πράσινη Συμφωνία περιλαμβάνει το ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα. Αποσκοπεί στην εξασφάλιση της συμμετοχής ατόμων και κοινοτήτων στη δράση για το κλίμα. Βάσει των υφιστάμενων πρωτοβουλιών, το σύμφωνο για το κλίμα θα προσφέρει έναν χώρο για τον σχεδιασμό νέας δράσης για το κλίμα, την ανταλλαγή πληροφοριών, την έναρξη δραστηριοτήτων σε επίπεδο βάσης και την παρουσίαση λύσεων που μπορούν να υιοθετηθούν και από άλλους.
Η Επιτροπή εξέδωσε επίσης ανακοίνωση σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου. Στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτής θα υποβληθούν προτάσεις για τη διευκόλυνση της επίτευξης μειώσεων των εκπομπών μεθανίου στην ΕΕ, καθώς και για την προώθηση και τη στήριξη της ανάληψης παρόμοιας δράσης σε ολόκληρο τον πλανήτη. Καλύπτει δε όλους τους κύριους τομείς εκπομπών μεθανίου, δηλαδή τους τομείς της γεωργίας, της ενέργειας και των αποβλήτων. Όσον αφορά την ενέργεια, η στρατηγική επικεντρώνεται στη βελτίωση της μέτρησης, στην υποβολή αξιόπιστων και διαφανών στοιχείων και στην αξιόπιστη επαλήθευση των εκπομπών μεθανίου.
Η περαιτέρω προώθηση των φιλόδοξων στόχων για το κλίμα προϋποθέτει την εξασφάλιση πρωτοφανούς αύξησης της ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όπως εξαγγέλθηκε στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας, οι υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην επίτευξη του εν λόγω στόχου. Προκειμένου να διευκολυνθεί η συγκεκριμένη διαδικασία, η Επιτροπή θα εγκρίνει το στρατηγικό της όραμα για την υπεράκτια ενέργεια που παράγεται από φυσικές και καθαρές πηγές, όπως η αιολική, η ηλιακή, η κυματική και η παλιρροϊκή ενέργεια, το φθινόπωρο του 2020.
Τα βιώσιμα εναλλακτικά καύσιμα θα συμβάλουν επίσης στη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο σύστημα μεταφορών. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει σύντομα μια στρατηγική για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα και επεξεργάζεται πρωτοβουλίες για την τόνωση της προσφοράς και της αποδοχής βιώσιμων εναλλακτικών καυσίμων, ιδίως στις εναέριες και τις πλωτές μεταφορές.
Επισκόπηση των στοιχείων που υπέβαλαν τα κράτη μέλη για μακροπρόθεσμες στρατηγικές απανθρακοποίησης
Όλα τα συμβαλλόμενα μέρη της συμφωνίας του Παρισιού κλήθηκαν να κοινοποιήσουν, έως το 2020, τις αναπτυξιακές τους στρατηγικές χαμηλών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τόσο για τα μέσα του αιώνα όσο και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Με τον καθορισμό μιας διαδικασίας για την προετοιμασία αυτών των στρατηγικών από τα κράτη μέλη, ο κανονισμός για τη διακυβέρνηση επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να καταρτίσουν και να υποβάλουν στην Επιτροπή, έως την 1η Ιανουαρίου 2020, τη μακροπρόθεσμη στρατηγική τους με προοπτική τουλάχιστον 30 ετών.
Μόνο 16 κράτη μέλη 80 έχουν υποβάλει μέχρι στιγμής μακροπρόθεσμη στρατηγική. Δεκατρείς από αυτές κάνουν ρητή ή έμμεση αναφορά στην κλιματική ουδετερότητα 81 , ενώ οι άλλες τρεις αποσκοπούν στη μείωση των εκπομπών από 80 % σε 95 % σε σύγκριση με το 1990. Ωστόσο, συχνά δεν υπάρχει σαφής ορισμός του όρου που χρησιμοποιείται για τον συνολικό στόχο και συνήθως δεν είναι σαφές αν οι στόχοι που θέτουν τα κράτη μέλη είναι νομικά δεσμευτικοί. Η υποχρεωτική υποβολή στοιχείων περιεχομένου παρουσιάζει επίσης διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών μελών. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή δεν είναι ακόμη σε θέση να παράσχει ούτε λεπτομερή αξιολόγηση ως προς το κατά πόσον οι εθνικές μακροπρόθεσμες στρατηγικές θα είναι επαρκείς για τη συλλογική επίτευξη του στόχου της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα, ούτε πληροφορίες σχετικά με τυχόν συλλογικά κενά.
3.3.Οι πολιτικές για την ενέργεια και το κλίμα που έχουν καίρια σημασία για την ανάκαμψη
Η κρίση της νόσου COVID-19 είχε σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία της ΕΕ. Ωστόσο, δεν έχει αλλάξει, με διαρθρωτικό τρόπο, τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την επίτευξη της περαιτέρω προώθησης των φιλόδοξων στόχων μας για το κλίμα. Η πρόκληση της κινητοποίησης σημαντικών πρόσθετων επενδύσεων και της προώθησης μιας δίκαιης μετάβασης είναι πραγματική. Στο πλαίσιο της ανάκαμψης από τη νόσο COVID-19, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια μοναδική ευκαιρία για την υλοποίηση επενδύσεων που μπορούν να στηρίξουν την ανάκαμψη της οικονομίας της ΕΕ, επιταχύνοντας παράλληλα την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση. Η επανεκκίνηση των οικονομιών μας μέσω οποιασδήποτε άλλης πορείας, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό σε μη βιώσιμες πρακτικές, δεν συνιστά επιλογή.
Το σχέδιο ανάκαμψης της ΕΕ και ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ως βασικό μέσο, θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στο πλαίσιο των εν λόγω επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων. Θα παράσχει χρηματοδοτική στήριξη μέσω προγραμμάτων χρηματοδότησης της ΕΕ για την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων που αναλαμβάνουν τα κράτη μέλη με στόχο τον μετριασμό των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας και προκειμένου να καταστούν οι οικονομίες της ΕΕ περισσότερο βιώσιμες, ανθεκτικές και καλύτερα προετοιμασμένες για τις προκλήσεις που εγείρει η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση. Επιπλέον, η πολιτική συνοχής θα έχει καίρια σημασία για μια ισορροπημένη ανάκαμψη και προκειμένου να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν μένει στο περιθώριο.
Τα κράτη μέλη θα προσδιορίσουν και θα υποβάλουν στοιχεία σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις προτεραιότητας. Λαμβάνοντας υπόψη τον στόχο του 30 % για την ενσωμάτωση της διάστασης του κλίματος που συμφωνήθηκε στη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουλίου 2020 82 , η Επιτροπή κάλεσε τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι κάθε σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνει ελάχιστες δαπάνες για το κλίμα της τάξης του 37 %. Στην ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021 83 , η Επιτροπή παροτρύνει ένθερμα τα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν στα σχέδιά τους μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις σε περιορισμένο αριθμό εμβληματικών τομέων, ώστε να αντιμετωπίσουν τις κοινές προκλήσεις μέσω συντονισμένης προσέγγισης και να αποκομίσουν απτά οφέλη για την οικονομία και τους πολίτες. Σε αυτές περιλαμβάνονται η εμβληματική πρωτοβουλία «Ενίσχυση της ενέργειας» για την επίσπευση ανθεκτικών στις μελλοντικές εξελίξεις καθαρών τεχνολογιών και ιδίως ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και υδρογόνου· η εμβληματική πρωτοβουλία «Ανακαίνιση» για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και της αποδοτικής χρήσης των πόρων των κτιρίων· και η εμβληματική πρωτοβουλία «Επαναφόρτιση και ανεφοδιασμός» για την επιτάχυνση της χρήσης βιώσιμων, προσιτών και έξυπνων μεταφορών, σταθμών φόρτισης και ανεφοδιασμού και της επέκτασης των δημόσιων συγκοινωνιών.
Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιοποιήσουν τα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρέχουν στα οικεία σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας τις πρώτες ενδείξεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα διασφαλίσουν τη συνοχή και τη συμπληρωματικότητα, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να επιταχύνουν συγκεκριμένες επενδύσεις ή πολιτικές και μέτρα που καθορίζονται στα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα με τη βοήθεια των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.
Για τη στήριξη του στόχου αυτού, οι επιμέρους αξιολογήσεις των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα παρέχουν σημαντική καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με βασικές επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που αφορούν την ενέργεια και το κλίμα, οι οποίες θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη βιώσιμη και πράσινη ανάκαμψη σε ολόκληρη την ΕΕ. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να λάβουν υπόψη το σχετικό έγγραφο καθοδήγησης. Η Επιτροπή συμμετέχει επί του παρόντος σε διάλογο με τα κράτη μέλη για τους εν λόγω τομείς προτεραιότητας, στο πλαίσιο των συζητήσεων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα.
Τα κτίρια ευθύνονται περίπου για το 40 % της κατανάλωσης ενέργειας και για το 36 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ. Αναμένεται ότι τα περισσότερα υφιστάμενα κτίρια θα εξακολουθήσουν να βρίσκονται σε χρήση το 2050. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να χάσουμε χρόνο στο πλαίσιο της ανακαίνισής τους και της ενίσχυσης της ενεργειακής τους απόδοσης ώστε να καταστούν κλιματικά ουδέτερα έως το 2050. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωση «Κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη» 84 , με στόχο τουλάχιστον να διπλασιαστεί το ετήσιο ποσοστό ενεργειακής ανακαίνισης των οικιστικών και μη οικιστικών κτιρίων έως το 2030 και να προωθηθούν οι ριζικές ενεργειακές ανακαινίσεις. Οι επενδύσεις σε ενεργειακά αποδοτικά κτίρια θα μειώσουν την ενεργειακή φτώχεια και θα αυξήσουν την ευημερία. Θα δημιουργήσουν επίσης ένα απολύτως αναγκαίο κίνητρο για το οικοσύστημα κατασκευών και ανακαινίσεων, το οποίο έχει πληγεί σοβαρά από την κρίση της νόσου COVID-19.
Η διευκόλυνση της ανακαίνισης κτιρίων, ιδίως για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, έχει καίρια σημασία για τη διασφάλιση μιας δίκαιης μετάβασης. Η πολιτική συνοχής θα εξακολουθήσει να αποτελεί σημαντική πηγή χρηματοδότησης της ΕΕ για την υλοποίηση άμεσων επενδύσεων στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και την ανακαίνισή τους με στόχο τη βελτίωση των επιπέδων ενεργειακής απόδοσης. Ωστόσο, θα πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης που περιγράφεται ανωτέρω θα κινητοποιήσει κονδύλια σε περιφέρειες της ΕΕ στις οποίες θα απαιτηθούν επιπλέον προσπάθειες για τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050.
Επιπλέον, οι νέοι μηχανισμοί χρηματοδότησης του ΣΕΔΕ (Ταμείο Καινοτομίας και Ταμείο Εκσυγχρονισμού) θα παράσχουν το πρόσθετο ποσό των 24 δισ. EUR για την επίδειξη καινοτόμων τεχνολογιών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών σε ολόκληρη την ΕΕ και τον εκσυγχρονισμό των ενεργειακών συστημάτων στα δικαιούχα κράτη μέλη. Η Επιτροπή έχει προκηρύξει ήδη την πρώτη πρόσκληση υποβολής προτάσεων για το Ταμείο Καινοτομίας, ενώ το Ταμείο Εκσυγχρονισμού θα αρχίσει να λειτουργεί το 2021.
Τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποτελούν μια ευκαιρία που προσφέρεται μόνο μία φορά ανά γενιά για την «καλύτερη ανοικοδόμηση» και την επένδυση σε ένα οικονομικό μοντέλο που είναι κατάλληλο για τον 21ο αιώνα. Εκτός των συνόρων της ΕΕ, οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο θα επιδιώξουν επίσης να υλοποιήσουν σημαντικές επενδύσεις για τη στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης 85 . Οι αναγκαίες επενδύσεις για την επανεκκίνηση των οικονομιών τους πρέπει να μειώσουν, και όχι να αυξήσουν, το βάρος που θα επωμιστούν οι μελλοντικές γενιές. Η ΕΕ δεσμεύεται πλήρως έναντι των διεθνών εταίρων της για την εφαρμογή στρατηγικών πράσινης ανάκαμψης και άμεσων επενδύσεων σε περιβαλλοντικά βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες.
4.Συμπέρασμα και προοπτικές
Η Ενεργειακή Ένωση αποτελεί, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, βασικό πυλώνα για την επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας. Το ολοκληρωμένο πλαίσιο σχεδιασμού που καθορίζεται στον κανονισμό για τη διακυβέρνηση έχει εφαρμοστεί, συνολικά, σε ικανοποιητικό βαθμό. Το πλαίσιο της Ενεργειακής Ένωσης αποδείχτηκε ισχυρό ενόψει των σημαντικών πιέσεων που ασκήθηκαν λόγω της κρίσης της νόσου COVID-19, με μεγάλες αποκλίσεις από τα συνήθη πρότυπα κατανάλωσης που έθεσαν σε δοκιμασία την ανθεκτικότητα του ενεργειακού μας συστήματος. Συνολικά, αυτό μπορεί να στηρίξει τη μετάβαση της ΕΕ στην κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.
Ωστόσο, δεν υπάρχουν περιθώρια για εφησυχασμό. Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι και η Επιτροπή θα στηρίξει πλήρως τα κράτη μέλη για την κατάρτιση ισχυρών και ανθεκτικών στις μελλοντικές εξελίξεις εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ώστε να διασφαλιστεί η πορεία της Ευρώπης προς τα εμπρός με βιώσιμο και κοινωνικά δίκαιο τρόπο. Η στήριξή της θα βασίζεται στα έγγραφα καθοδήγησης που θα εκδοθούν για τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της αξιολόγησης των επιμέρους εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα που θα διενεργήσει, καθώς και στις ευρωπαϊκές εμβληματικές πρωτοβουλίες που θα προσδιοριστούν ως μέρος της ετήσιας στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021 στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Βάσει των προαναφερομένων, οι προσπάθειες για τη μείωση της στήριξης της ενεργειακής σπατάλης και τον αναπροσανατολισμό της προς τη λήψη μέτρων που προάγουν τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας πρέπει να επιταχυνθούν χωρίς καθυστέρηση. Όπως υπογραμμίζεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να σταματήσουν. Για την προώθηση της ανάληψης δράσης και την προαγωγή της αποδοτικής χρήσης των πιστώσεων στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για την ενίσχυση της ανάληψης δράσης με σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων και τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνονται οι δράσεις που εξαγγέλλονται στην ανακοίνωση με τίτλο «Aξιολόγηση σε επίπεδο ΕΕ των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα» 86 .
Επιπλέον, η Επιτροπή θα δρομολογήσει προσπάθειες για την αντιμετώπιση της παρατηρούμενης μείωσης των επενδύσεων στην έρευνα και στην καινοτομία σε εθνικό επίπεδο, με στόχο την ενίσχυση των μακροπρόθεσμων δυνατοτήτων βιώσιμης ανάπτυξης. Οι προσπάθειες αυτές περιλαμβάνουν την εξασφάλιση δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης κατά μήκος της αλυσίδας αξίας μέσω βιομηχανικών συμμαχιών, όπως στον κλάδο των συσσωρευτών ή του υδρογόνου. Στις προσεχείς συζητήσεις με τα κράτη μέλη, τη βιομηχανία και τα ενδιαφερόμενα μέρη, η Επιτροπή θα εστιάσει στις βιομηχανίες και στους φορείς καινοτομίας στην ΕΕ που θα αναπτύξουν τις απαραίτητες καθαρές τεχνολογίες και μπορούν να τις προωθήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η Επιτροπή θα συνεχίσει να συνεργάζεται στενά με τα κράτη μέλη και να προτείνει συγκεκριμένες λύσεις όπου εξακολουθεί ακόμη να κρίνεται αναγκαία η καταβολή προσπαθειών για την εφαρμογή της συμφωνηθείσας νομοθεσίας. Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, η πλατφόρμα της Ένωσης για την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ο μηχανισμός χρηματοδότησης της ΕΕ για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Πέραν της ήδη συμφωνηθείσας νομοθεσίας, οι πρωτοβουλίες που δρομολογούνται επί του παρόντος για τα κτίρια και το μεθάνιο συμπληρώνουν τις προσπάθειές μας για την περαιτέρω προώθηση των φιλόδοξων στόχων της Ευρώπης για το κλίμα με ορίζοντα το 2030. Προς τα τέλη του τρέχοντος έτους θα ακολουθήσουν πρωτοβουλίες για τις υπεράκτιες και τις διευρωπαϊκές ενεργειακές υποδομές.
Βασιζόμενη στα συμπεράσματα ευρείας δημόσιας συζήτησης και διαδικασίας διαβούλευσης, η Επιτροπή θα καταρτίσει τις βασικές νομοθετικές προτάσεις έως τα τέλη Ιουνίου του 2021. Με τον τρόπο αυτό θα προετοιμαστεί το έδαφος για την ταχεία έγκρισή τους ώστε να επιτευχθεί η περαιτέρω προώθηση των φιλόδοξων στόχων για το κλίμα και την ενέργεια με ορίζοντα το 2030 και να διευκολυνθεί η επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Στο πλαίσιο του κανονισμού για τη διακυβέρνηση, η έκθεση σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης γίνεται αντιληπτή ως η βάση για την εξέταση της προόδου που έχει επιτευχθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, καθώς και για τη διεξαγωγή συζητήσεων με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, ο διάλογος αυτός έχει κρίσιμη σημασία το τρέχον έτος.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 14.10.2020
COM(2020) 950 final
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
της
ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ
Έκθεση του 2020 σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1999 για την διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το κλίμα
Έκθεση προόδου σχετικά με την εσωτερική αγορά ενέργειας
1. Εισαγωγή
2. Αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας
2.1. Βασικοί δείκτες:
2.1.1. Τιμές χονδρικής πώλησης — ενδείξεις από τις αγορές
2.1.2. Γεωγραφικό πεδίο των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας — απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την αντιμετώπιση του κατακερματισμού
2.1.3. Συγκέντρωση της αγοράς — η δεσπόζουσα θέση των κατεστημένων φορέων εξακολουθεί να αποτελεί ζήτημα σε πολλές χώρες
2.2. Βασικές ρυθμιστικές εξελίξεις
2.2.1. Ένα μοναδικό έργο: σύζευξη των αγορών της ΕΕ
2.2.2. Ολοκληρωμένη εναρμόνιση των κανόνων για τις συναλλαγές και τη λειτουργία του συστήματος μέσω κωδίκων δικτύου — μια νέα μορφής συλλογικής εναρμόνισης του τομέα της ενέργειας σε επίπεδο ΕΕ
2.2.3. Δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους»: Πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέσω της εφαρμογής του νέου σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας
2.2.3.1. Άνοιγμα των συνόρων ηλεκτρικής ενέργειας — «Κανόνας του 70 %»
2.2.3.2. Περισσότερο συντονισμένοι και λιγότερο επιβλαβείς μηχανισμοί ισχύος
2.2.3.3. Ορθή εφαρμογή των κανόνων διαχωρισμού για την αποθήκευση
3. Αγορές χονδρικής πώλησης φυσικού αερίου
3.1. Βασικοί δείκτες: Συγκέντρωση, ρευστότητα και σύγκλιση
3.2. Βασικές ρυθμιστικές εξελίξεις
3.2.1. Συγχωνεύσεις αγορών
3.2.2. Κώδικες δικτύου φυσικού αερίου
3.3. Απανθρακοποίηση του τομέα του φυσικού αερίου
3.3.1. Ενοποίηση παραγωγών βιομεθανίου και παραγωγών μικρής κλίμακας
3.3.2. Ζητήματα ποιότητας αερίου
3.3.3. Προετοιμασία της αγοράς και της υποδομής για το υδρογόνο
4. Αγορές λιανικής πώλησης
4.1. Συγκέντρωση της αγοράς
4.1.1. Ηλεκτρική ενέργεια
4.1.2. Αέριο
4.2. Τιμές λιανικής πώλησης (συμπεριλαμβανομένων των συνιστωσών των τιμών)
4.2.1. Τιμές ηλεκτρικής ενέργειας
4.2.2. Τιμές φυσικού αερίου
4.3. Κρατικές παρεμβάσεις στις τιμές λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου
4.3.1. Το τμήμα οικιακών καταναλωτών
4.3.2. Το τμήμα μη οικιακών καταναλωτών
4.4. Προστασία και ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών
1.Εισαγωγή
Παρότι η εσωτερική αγορά θεωρείται συχνά μέσο για τη διατήρηση του ελέγχου των τιμών για τους καταναλωτές και την αποστολή μηνυμάτων αποδοτικών επενδύσεων για τους επενδυτές, έχει καταστεί σαφές τα τελευταία έτη ότι έχει επίσης καίρια σημασία για την επίτευξη των φιλόδοξων επιδιώξεων της ΕΕ για το κλίμα. Η ενοποίηση των 27 εθνικών ενεργειακών συστημάτων σε μία αγορά που καλύπτει ολόκληρη την ΕΕ έχει κρίσιμη σημασία για την αποδοτική απανθρακοποίηση, δεδομένου ότι θα εξασφαλίσει τη δυνατότητα διασυνοριακών συναλλαγών ανανεώσιμης ενέργειας, με την αξιοποίηση της πολυμορφίας και της συμπληρωματικότητας του δυναμικού παραγωγής στις διάφορες περιφέρειες της ΕΕ. Οι διασυνοριακές αγορές μπορούν να εξοικονομήσουν σημαντικές ποσότητες εκπομπών CO2 από την εφεδρική παραγωγή από ορυκτά καύσιμα η οποία θα ήταν απαραίτητη στα κατακερματισμένα εθνικά ενεργειακά συστήματα. Επίσης, οι άρτια συνδεδεμένες αγορές βελτιώνουν την ασφάλεια του εφοδιασμού.
Παρά το σύνολο των προσπαθειών που καταβάλλονται στον τομέα των δημόσιων δαπανών, οι δαπάνες αυτές δεν θα μπορούν να καλύψουν από μόνες τους τις τεράστιες επενδύσεις που είναι απαραίτητες για την ενεργειακή μετάβαση. Μόνο οι άρτια οργανωμένες και ρυθμισμένες αγορές θα έχουν τη δυνατότητα να κινητοποιήσουν τις ιδιωτικές επενδύσεις που είναι απαραίτητες για την εδραίωση μιας οικονομίας απαλλαγμένης από ανθρακούχες εκπομπές. Μια πλήρως ενοποιημένη και εύρυθμη εσωτερική αγορά ενέργειας αποτελεί τον πλέον αποδοτικό τρόπο για τη διασφάλιση i) των απαραίτητων μηνυμάτων των τιμών για επενδύσεις στην πράσινη ενέργεια και τις πράσινες τεχνολογίες, ii) οικονομικά προσιτών τιμών ενέργειας και iii) ασφαλούς ενεργειακού εφοδιασμού με το λιγότερο δυνατό κόστος για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας 1 .
Η δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» και ιδίως οι νέοι κανόνες για τον σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που εκδόθηκαν το 2019 2 , προετοίμασαν το έδαφος για την καλύτερη αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας των ενεργειακών αγορών, οι οποίες κυριαρχούνται σε αυξανόμενο βαθμό από την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, καθώς και για την ενίσχυση της συμμετοχής των καταναλωτών στις ενεργειακές αγορές. Παρέχουν τη δυνατότητα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να αποτελέσουν τον νέο ακρογωνιαίο λίθο του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας. Η δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» προετοίμασε επίσης το έδαφος για την καλύτερη χρήση των γραμμών διασύνδεσης μεταξύ των κρατών μελών (για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. σημείο 2.2.3.1). Οι σαφείς κανόνες για τη μεγιστοποίηση της χρήσης δυναμικότητας διασύνδεσης θα τονώσουν το διασυνοριακό εμπόριο και, επομένως, θα καταστήσουν δυνατή την αποδοτικότερη χρήση των ενεργειακών πόρων σε ολόκληρη την ΕΕ. Η εφαρμογή του ολοκληρωμένου συνόλου τεχνικών κανονισμών της ΕΕ (κώδικες δικτύου) συνεχίζεται με ικανοποιητικά αποτελέσματα, όπως αποδεικνύεται από την επιτυχημένη ανάπτυξη της σύζευξης των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ ή την επιτυχημένη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού και την αύξηση της ρευστότητας στις αγορές φυσικού αερίου (για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. σημείο 2.2.1).
Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείψεις στην αγορά ενέργειας, τόσο σε επίπεδο λιανικής πώλησης όσο και σε επίπεδο χονδρικής πώλησης, οι οποίες αυξάνουν αδικαιολόγητα το κόστος για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Επομένως, η αντιμετώπιση των ελλείψεων αυτών αποτελεί καίρια πτυχή για την επιτυχή ανάκαμψη και θεμέλιο για τη μετάβαση της οικονομίας προς την κλιματική ουδετερότητα. Η ανάγκη απανθρακοποίησης του ενεργειακού συστήματος δημιούργησε επίσης νέες προκλήσεις, όπως τον σχεδιασμό κρατικών παρεμβάσεων που είναι απαραίτητες για τη στήριξη της ενεργειακής μετάβασης κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να μην παρεμποδίζουν αδικαιολόγητα ούτε να κατακερματίζουν την εσωτερική αγορά. Ζητήματα σχετικά με τα καθεστώτα στήριξης που είναι συμβατά με την αγορά για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ή για την παραδοσιακή παραγωγή ενέργειας («μηχανισμοί ισχύος») είχαν αυξανόμενο αντίκτυπο στη λειτουργία της αγοράς κατά τα τελευταία έτη. Η δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» εξέτασε αυτό το πρόβλημα και περιλαμβάνει ειδικούς κανόνες για τη βελτιστοποίηση των εν λόγω κρατικών παρεμβάσεων.
Το 2020 προέκυψαν μείζονες προκλήσεις λόγω της κρίσης της νόσου COVID-19. Οι ενεργειακές αγορές έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης, τα οποία μείωσαν αιφνίδια τη ζήτηση ενέργειας και άλλαξαν ριζικά τη συμπεριφορά εκατοντάδων εκατομμυρίων Ευρωπαίων. Παρά την αυξημένη αστάθεια και τις διακυμάνσεις στη ρευστότητα, η εσωτερική αγορά ενέργειας άντεξε τον κλυδωνισμό και απέδειξε την ανθεκτικότητά της έναντι της κρίσης, ενώ τα συστήματα ηλεκτρικής τροφοδοσίας διαχειρίστηκαν με επιτυχία πρωτοφανή επίπεδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.
Σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κανονισμού για τη διακυβέρνηση 3 και την ισχύουσα τομεακή νομοθεσία 4 , στην παρούσα έκθεση αναλύεται η συνολική πρόοδος που σημειώθηκε όσον αφορά τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης και λειτουργικής αγοράς ενέργειας και, ειδικότερα, την εφαρμογή των οδηγιών για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια.
2.Αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας
2.1. Βασικοί δείκτες:
2.1.1. Τιμές χονδρικής πώλησης — ενδείξεις από τις αγορές
Οι πρόσφατες παρατηρήσεις σχετικά με τη μείωση των τιμών χονδρικής σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα από το 2009 5 αποδείχθηκαν ακριβείς για την τελευταία διετία. Μολονότι άλλοι παράγοντες, όπως η ταχεία ανάπτυξη της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, συμβάλλουν σε αυτή την εξέλιξη, η σταθερή πτώση των τιμών χονδρικής πώλησης αποδεικνύει ότι ο ανταγωνισμός έχει απτά αποτελέσματα σε επίπεδο χονδρικής αγοράς 6 .
Μετά την άνοδό τους από το 2016 έως το 2018, οι τιμές χονδρικής πώλησης κατέγραψαν απότομη πτώση το 2019, καθώς η διείσδυση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές κατέγραψε νέα επίπεδα ρεκόρ, οι τιμές του γαιάνθρακα και του φυσικού αερίου μειώθηκαν και η ζήτηση παρέμεινε υποτονική. Η μείωση των τιμών σε ολόκληρη την ήπειρο ήταν ανομοιογενής, γεγονός που οδήγησε σε αύξηση της απόκλισης των τιμών μεταξύ των διαφόρων περιφερειακών αγορών. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2019, οι τιμές μειώθηκαν κατά ποσοστά που κυμαίνονταν από 30 % σε ορισμένες περιφερειακές αγορές της νότιας Ευρώπης έως 70 % σε ορισμένες βόρειες περιφέρειες. Οι αυξανόμενες διαφορές θα μπορούσαν να εξηγηθούν από τις ανεπαρκείς δυναμικότητες διασύνδεσης, την ανομοιογενή άνοδο της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στις διάφορες αγορές και τη σημαντικά ενισχυμένη τιμή του CO2, η οποία επηρέασε ιδίως τα κράτη μέλη με ισχυρότερη παρουσία ορυκτών καυσίμων στο μείγμα παραγωγής ενέργειας. Το 2020 όλες αυτές οι τάσεις μεγεθύνθηκαν λόγω των αρνητικών επιπτώσεων της νόσου COVID-19 στην οικονομική δραστηριότητα, οι οποίες προκάλεσαν σημαντική πτώση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, γεγονός που, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την πτώση στις τιμές του φυσικού αερίου, ώθησε τις τιμές χονδρικής πώλησης σε πολύ χαμηλά επίπεδα 7 .
Διάγραμμα 1: Τιμές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, χαμηλότερες και υψηλότερες τιμές σε περιφερειακό επίπεδο
Πηγή: Platts, European Power Exchange
Σημείωση: Με γκρι φόντο επισημαίνεται η διαφορά μεταξύ της μέγιστης και της ελάχιστης τιμής.
2.1.2. Γεωγραφικό πεδίο των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας — απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την αντιμετώπιση του κατακερματισμού
Με την περαιτέρω εφαρμογή της σύζευξης των αγορών επιτεύχθηκε απτή πρόοδος όσον αφορά τη βελτίωση των ευκαιριών εφοδιασμού πέραν των εθνικών συνόρων (για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. σημείο 2.2.1 κατωτέρω). Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο διασυνοριακός ανταγωνισμός αυξάνεται σε ορισμένες περιφέρειες, όπως στις σκανδιναβικές χώρες, ενώ οι εισαγωγές και εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνονται με σταθερούς ρυθμούς κατά τα τελευταία έτη.
Διάγραμμα 2: Ετήσιο άθροισμα εισαγωγών/εξαγωγών για την ΕΕ-28
Πηγή: « EUROSTAT [NRG_CB_E]»
Ωστόσο, από την ανάλυση της διάρθρωσης των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ προκύπτει ότι οι όροι προσφοράς και ζήτησης εξακολουθούν να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των περισσότερων κρατών μελών και ότι είναι απαραίτητο να συνεχιστούν οι προσπάθειες για την άρση των διασυνοριακών φραγμών 8 . Η ανάπτυξη της σύζευξης των αγορών σε επίπεδο ΕΕ και η πλήρης εφαρμογή των κωδίκων δικτύου και των κατευθυντήριων γραμμών της ΕΕ, σκοπός των οποίων είναι να μειώσουν τους υφιστάμενους τεχνικούς φραγμούς, θα έχουν καίρια σημασία για την αντιμετώπιση του εναπομένοντος κατακερματισμού των αγορών της ΕΕ.
2.1.3. Συγκέντρωση της αγοράς — η δεσπόζουσα θέση των κατεστημένων φορέων εξακολουθεί να αποτελεί ζήτημα σε πολλές χώρες
Για την εύρυθμη λειτουργία των αγορών ενέργειας απαιτείται ελάχιστος βαθμός ανταγωνισμού. Όσο μικρότερη είναι η συγκέντρωση της αγοράς, τόσο υψηλότερος είναι ο βαθμός δυνητικού ανταγωνισμού. Κατά γενικό κανόνα, οι αγορές με υψηλότερα επίπεδα ανταγωνισμού (δηλαδή με χαμηλότερη συγκέντρωση) παρουσιάζουν χαμηλότερο επίπεδο τιμών σε σύγκριση με αγορές όπου κυριαρχούν ένας ή μερικοί παράγοντες. Με βάση ανάλυση της εξέλιξης του ανταγωνισμού στην ευρωπαϊκή αγορά χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας προκύπτει ότι, μετά την παρέλευση 20 και πλέον ετών από την έναρξη της ελευθέρωσης της αγοράς, οι κατεστημένοι φορείς εξακολουθούν να κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην πλειονότητα των κρατών μελών. Σε ορισμένες χώρες, μάλιστα, οι κατεστημένοι φορείς κατέχουν ακόμη και μερίδια αγοράς άνω του 80 %, κατάσταση που μπορεί να χαρακτηριστεί σχεδόν ως μονοπώλιο. Είναι σκόπιμο να επισημανθεί ότι το μέγεθος μιας χώρας επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό το επίπεδο συγκέντρωσης της αγοράς. Οι μικρές και ασύνδετες αγορές δεν είναι πιθανό να στηρίξουν μεγάλο αριθμό προμηθευτών. Επιπλέον, η τάση ρύθμισης των τιμών στις χώρες αυτές έχει αποδειχθεί συχνά ότι συνιστά πρόσθετο φραγμό για νεοεισερχόμενους στην αγορά που επιθυμούν να ανταγωνιστούν τους κατεστημένους φορείς
9
.
Διάγραμμα 3: Μερίδιο αγοράς των μεγαλύτερων εταιρειών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας το 2018
Πηγή: Δελτία δεδομένων ανά χώρα της ΓΔ Ενέργειας με βάση έρευνες της Eurostat σχετικά με τους δείκτες των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας
Το διάγραμμα 3 δείχνει ότι, παρά την ελευθέρωση, το μερίδιο του κύριου παραγωγού στην εθνική παραγωγή παραμένει υψηλό σε πολλές χώρες. Επομένως, η διευκόλυνση του ανταγωνισμού σε επίπεδο παραγωγής και εφοδιασμού πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί προτεραιότητα για την εθνική και την ενωσιακή ενεργειακή πολιτική, μεταξύ άλλων, μέσω της επιβολής της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού. Στο διάγραμμα 3 παρουσιάζονται επίσης τα πλεονεκτήματα της διασυνοριακής σύνδεσης των αγορών, δεδομένου ότι η μεγαλύτερη φυσική διασύνδεση και τα αποδοτικότερα συστήματα εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας, όπως η σύζευξη των αγορών, μπορούν να υποκαταστήσουν, τουλάχιστον εν μέρει, εναλλακτικές λύσεις εφοδιασμού που απουσιάζουν σε εθνικό επίπεδο, προς όφελος των καταναλωτών. Η βιώσιμη υπό όρους αγοράς ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές διευκόλυνε επίσης την είσοδο νέων παραγόντων της αγοράς και συνέβαλε στη μείωση της συγκέντρωσης της αγοράς.
2.2. Βασικές ρυθμιστικές εξελίξεις
2.2.1. Ένα μοναδικό έργο: σύζευξη των αγορών της ΕΕ
Έχουν καταβληθεί σημαντικές προσπάθειες στο πλαίσιο ενός έργου της ΕΕ για τη σύνδεση των εθνικών αγορών μέσω σύζευξης αγορών. Το έργο προχώρησε περαιτέρω κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους, καταγράφοντας σημαντική πρόοδο ιδίως στη σύζευξη των ενδοημερήσιων αγορών.
Το γεγονός ότι οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ λειτουργούσαν με ευρέως ασυντόνιστο τρόπο και ότι δεν υπήρχε ροή ηλεκτρικής ενέργειας εκεί όπου ήταν περισσότερο αναγκαία ώθησε πριν από 10 περίπου έτη ορισμένα κράτη μέλη στην έναρξη εθελοντικών έργων σύζευξης των αγορών. Η σύζευξη των αγορών επιτρέπει τη συγκέντρωση των τιμών αγοράς και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ διαφόρων κρατών μελών, ώστε να διασφαλίζεται ότι η ηλεκτρική ενέργεια ρέει εκεί όπου χρειάζεται περισσότερο εντός της εν λόγω περιφέρειας 10 . Η σταδιακή εισαγωγή της σύζευξης αγορών κατέστη νομικά δεσμευτική το 2015.
Η εισαγωγή της σύζευξης αγορών σε περισσότερες από είκοσι χώρες, προς όφελος 380 εκατομμυρίων πελατών, εξακολουθεί να αποτελεί το μοναδικό έργο στο είδος του παγκοσμίως. Παρά την τεχνική πολυπλοκότητά του, το έργο ήταν σχεδόν έτοιμο να ολοκληρωθεί το 2019. Στα γραφήματα κατωτέρω παρουσιάζεται η εξέλιξη της επέκτασης του έργου σύζευξης των ενδοημερήσιων (δηλαδή βραχυπρόθεσμων) αγορών και των αγορών επόμενης ημέρας (δηλαδή εντός 24 ωρών) σε ολόκληρη την ΕΕ. Το 2018 και το 2019 ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένα έτη, διότι κατά τη διάρκειά τους πραγματοποιήθηκε η έναρξη και η επέκταση της ενιαίας ενδοημερήσιας σύζευξης στην πλειονότητα των χωρών της ΕΕ, καθώς και η επέκταση του έργου της σύζευξης επόμενης ημέρας σε νέες περιοχές.
Διάγραμμα 4: Γεωγραφικές επεκτάσεις της ενδοημερήσιας σύζευξης
Πηγή: ΓΔ ENER
Διάγραμμα 5: Γεωγραφικές επεκτάσεις της σύζευξης επόμενης ημέρας
Πηγή: ΓΔ ENER
Με την επέκταση της σύζευξης των αγορών της επόμενης ημέρας και των ενδοημερήσιων αγορών, οι ευρωπαϊκές αγορές και τα συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνουν διαρκώς την ανθεκτικότητα, την αποδοτικότητα και τη ρευστότητά τους και έχουν περισσότερες δυνατότητες ενσωμάτωσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με χαμηλότερο κόστος.
2.2.2. Ολοκληρωμένη εναρμόνιση των κανόνων για τις συναλλαγές και τη λειτουργία του συστήματος μέσω κωδίκων δικτύου — μια νέα μορφής συλλογικής εναρμόνισης του τομέα της ενέργειας σε επίπεδο ΕΕ
Η ανάπτυξη της σύζευξης αγορών αποτελεί το πλέον εμφανές στοιχείο που αποδεικνύει ότι η εφαρμογή των κωδίκων δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας ξεκίνησε με επιτυχία. Οι οκτώ κώδικες δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας θεσπίστηκαν από το 2015 έως το 2018, με στόχο την άρση των εναπομενόντων τεχνικών φραγμών στις συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας και τη συντονισμένη λειτουργία του δικτύου μέσω σταδιακής διαδικασίας εναρμόνισης 11 . Για τον σκοπό αυτόν, οι κώδικες δικτύου παρέχουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την από κοινού ανάπτυξη κοινών μεθόδων εναρμόνισης 12 . Σύμφωνα με τους κώδικες δικτύου, οι διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς και τα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας υποχρεούνται να αναπτύξουν κοινές προτάσεις εναρμόνισης σε συγκεκριμένο πεδίο (π.χ. σύζευξη αγορών ή συντονισμένη λειτουργία συστήματος). Στη συνέχεια, οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές πρέπει να επανεξετάσουν και, εάν είναι απαραίτητο, να ανασυντάξουν αυτές τις κοινές μεθόδους εναρμόνισης και να τις εγκρίνουν από κοινού. Εάν υπάρχουν αποκλίνουσες απόψεις, μπορούν να λάβουν τη σχετική απόφαση με ειδική πλειοψηφία 13 .
Η εμπειρία από την εφαρμογή των κωδίκων δικτύου και την ανάπτυξη των απαραίτητων μεθοδολογιών έχει καταδείξει ότι το νέο μέσο και η δυνατότητα λήψης αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία έχουν επιφέρει σημαντική πρόοδο για την αντιμετώπιση του υφιστάμενου κατακερματισμού στη λειτουργία της αγοράς και του δικτύου. Από το 2015 έχουν εγκριθεί από κοινού από ρυθμιστικές αρχές περισσότερες από 100 μέθοδοι βάσει του νέου συλλογικού πλαισίου εναρμόνισης.
Ωστόσο, σε ορισμένα πεδία, η θέσπιση των απαιτούμενων μεθόδων έχει καθυστερήσει. Αυτό ισχύει ιδίως στο πεδίο του κοινού υπολογισμού της δυναμικότητας, καθώς ορισμένες προτάσεις σχετικά με κοινές μεθόδους δεν υποβλήθηκαν εντός του απαιτούμενου χρονικού πλαισίου και ο συντονισμός μεταξύ των ρυθμιστικών αρχών αποδείχτηκε ιδιαιτέρως πολύπλοκος. Δεδομένου ότι τα οφέλη από την άρση των φραγμών που οφείλονται στον μη συντονισμένο υπολογισμό της δυναμικότητας είναι ιδιαιτέρως σημαντικά για την επίτευξη προόδου στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας 14 , η Επιτροπή, σε στενή συνεργασία με τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές και τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER), θα συνεχίσει να επαγρυπνεί για τη χρήση όλων των διαθέσιμων εργαλείων επιβολής της νομοθεσίας, ώστε να διασφαλιστεί η επίτευξη προόδου όσον αφορά τη έγκριση των απαιτούμενων συντονισμένων μεθόδων.
2.2.3. Δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους»: Πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέσω της εφαρμογής του νέου σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας
Ο νέος σχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ο οποίος θεσπίστηκε στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προόδου για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, με τη θέσπιση πλέον της σχετικής νομοθεσίας, η επιτυχία της θα εξαρτηθεί από την ταχεία και αποτελεσματική εφαρμογή της. Πολλοί από τους κανόνες σχεδιασμού της αγοράς περιλαμβάνονται στην αναδιατύπωση του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια 15 που άρχισε να ισχύει τον Ιανουάριο του 2020. Ειδικότερα, είναι πλέον σε ισχύ οι διατάξεις για την προετοιμασία της αγοράς για μεγαλύτερα μερίδια ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την κατανεμημένη παραγωγή και την απόκριση ζήτησης (αγορές βραχύτερης διάρκειας, πλήρης συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην αγορά και αποθήκευση), καθώς και για την κατάλληλη προσαρμογή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την αγορά (σταδιακή κατάργηση της κατανομής κατά προτεραιότητα για νέες μεγάλες εγκαταστάσεις και θέσπιση πλήρους ευθύνης εξισορρόπησης). Επιπροσθέτως, η αναδιατύπωση του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια περιέχει ορισμένα σημαντικά αλλά πολύπλοκα στοιχεία σχετικά με το διασυνοριακό εμπόριο και τους μηχανισμούς αμοιβής της δυναμικότητας.
2.2.3.1. Άνοιγμα των συνόρων ηλεκτρικής ενέργειας — «Κανόνας του 70 %»
Κατά τα τελευταία έτη, η ενιαία αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ενοποιείται σε συνεχώς αυξανόμενο βαθμό, καθώς αναπτύσσεται ολοένα και μεγαλύτερη δυναμικότητα διασύνδεσης μεταξύ των κρατών μελών. Η διασύνδεση βελτιώνει τον ανταγωνισμό, προς όφελος των καταναλωτών, συμβάλλει στον ασφαλέστερο εφοδιασμό ηλεκτρικής ενέργειας και υποστηρίζει την απανθρακοποίηση, διότι η ευελιξία της παρέχει τη δυνατότητα πλήρους αξιοποίησης της συμπληρωματικότητας μεταξύ των διαφορετικών μειγμάτων παραγωγής ανά την Ευρώπη, για παράδειγμα μεταξύ της θερμικής παραγωγής και της μεταβλητής παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ επιτρέπει επίσης την κοινή χρήση υπηρεσιών συστήματος και εφεδρικής παραγωγής από διαφορετικές περιοχές.
Ωστόσο, όπως αναφέρει τακτικά ο ACER στις εκθέσεις παρακολούθησης της αγοράς 16 που εκδίδει, οι δυναμικότητες που είναι φυσικά διαθέσιμες στις γραμμές διασύνδεσης είναι συχνά περιορισμένες σε ορισμένες περιφέρειες. Οι υποχρησιμοποιούμενες γραμμές διασύνδεσης δεν επιτρέπουν να φτάσουν στους καταναλωτές τα πλήρη οφέλη αυτών των έργων.
Ο κύριος λόγος αυτών των περιορισμών σχετίζεται με την εσωτερική διαρθρωτική συμφόρηση. Διαρθρωτική συμφόρηση δικτύου υπάρχει όταν το εσωτερικό δίκτυο μιας ζώνης προσφοράς (ή ζώνης τιμών) δεν επαρκεί για τη ροή ηλεκτρικής ενέργειας από το σημείο παραγωγής της προς το σημείο κατανάλωσής της. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη χρήση των γραμμών διασύνδεσης και των γειτονικών δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας αντί του εσωτερικού δικτύου, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ροή ηλεκτρικής ενέργειας. Στην περίπτωση αυτή, δίνεται ουσιαστικά προτεραιότητα στις εσωτερικές συναλλαγές εις βάρος των διασυνοριακών συναλλαγών και αυτό δεν θα πρέπει να συμβαίνει στην εσωτερική αγορά. Πράγματι, η κατάσταση αυτή αντίκειται σε διάφορα άρθρα της Συνθήκης για την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του άρθρου 18 της ΣΛΕΕ, το οποίο απαγορεύει την εισαγωγή διακρίσεων. Μια τέτοια συμπεριφορά από έναν διαχειριστή συστήματος μεταφοράς μπορεί να θεωρηθεί επίσης ότι παραβιάζει το άρθρο 102 της ΣΛΕΕ, το οποίο απαγορεύει την κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης. Μέχρι στιγμής, δυνητικές παραβιάσεις αυτών των κανόνων έχουν ερευνηθεί από την ΓΔ Ανταγωνισμού κυρίως στο πλαίσιο υποθέσεων ενδεχόμενης παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας, ιδίως στην υπόθεση 39351 – Σουηδικό σύστημα διασυνδέσεων του 2010 17 και στην υπόθεση 40461 – Γραμμή διασύνδεσης DE-DK του 2019 18 .
Η αναδιατύπωση του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια, η οποία αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», επιβεβαιώνει τις βασικές αρχές από τις οποίες διέπονται οι κανόνες για το εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τη Συνθήκη για την ΕΕ: μεγιστοποίηση και απαγόρευση των διακρίσεων. Αυτές οι αρχές, οι οποίες περιλαμβάνονταν ήδη τόσο στο παράρτημα Ι του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 714/2009 19 όσο και στις κατευθυντήριες γραμμές για την κατανομή της δυναμικότητας και τη διαχείριση της συμφόρησης 20 , διατηρούνται στο άρθρο 16 και συμπληρώνονται με ορισμένα πρόσθετα στοιχεία. Ενώ η αναδιατύπωση του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια επιβεβαιώνει εκ νέου τη σημασία της μείωσης της εσωτερικής διαρθρωτικής συμφόρησης, θεσπίζει επίσης νέο ελάχιστο στόχο σύμφωνα με τον οποίο το 70 % της δυναμικότητας των γραμμών διασύνδεσης πρέπει να καθίσταται διαθέσιμο για διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας 21 , παρέχοντας παράλληλα στα κράτη μέλη ευελιξία ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα επιλέξουν να επιτύχουν τον στόχο αυτόν. Τα κράτη μέλη δύνανται να επεκτείνουν το δίκτυό τους, να επιλέξουν να αναδιαμορφώσουν τις ζώνες προσφοράς τους, ώστε να αντικατοπτρίζουν καλύτερα τη διαρθρωτική συμφόρηση, ή να θεσπίσουν σχέδιο δράσης με επενδύσεις στο δίκτυο για την εκτόνωση αυτής της διαρθρωτικής συμφόρησης έως το τέλος του 2025.
Μολονότι βάσει της Συνθήκης για την ΕΕ και των τομεακών κανόνων για την ηλεκτρική ενέργεια, οι διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς υποχρεούνται ήδη σήμερα να μεγιστοποιούν πλήρως τις οικείες δυναμικότητες διασύνδεσης, με τη δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» 22 επιδιώκεται να διασφαλιστεί ότι ένα ελάχιστο ποσοστό 70 % της δυναμικότητας θα είναι διαθέσιμο το αργότερο έως το τέλος του 2025 σε κάθε επιμέρους γραμμή διασύνδεσης στην ΕΕ. Αυτή η νέα νομοθεσία εξισορροπεί τον γενικό στόχο της αύξησης των συναλλαγών μέσω της θέσπισης ενός αριθμητικού στόχου, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς (ΔΣΜ) έχουν στη διάθεσή τους τα εργαλεία που χρειάζονται για τη διατήρηση της ασφαλούς λειτουργίας του συστήματος.
2.2.3.2. Περισσότερο συντονισμένοι και λιγότερο επιβλαβείς μηχανισμοί ισχύος
Κατά τα τελευταία έτη, η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας μετασχηματίστηκε με γοργούς ρυθμούς με την ταχεία και απότομη αύξηση της μεταβλητής ηλεκτροπαραγωγής, σε συνδυασμό με τη μειούμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας μετά τη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση της περιόδου 2008-2009. Οι παραγωγοί μεταβλητής ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με χαμηλό οριακό κόστος έχουν αντικαταστήσει τους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς ή έχουν μειώσει σημαντικά τις ώρες λειτουργίας τους. Παράλληλα, οι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί, όπως οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής από αέριο, μπορούν να παρέχουν σημαντική ευελιξία στο σύστημα. Η εξέλιξη αυτή έχει εγείρει προβληματισμούς σε ορισμένα ενδιαφερόμενα μέρη και κυβερνήσεις σχετικά με το αν το σύστημα ηλεκτρικής τροφοδοσίας θα είναι σε θέση να καλύψει τη ζήτηση σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ανταποκρινόμενα στους προβληματισμούς αυτούς, πολλά κράτη μέλη θέσπισαν μηχανισμούς ισχύος για τη στήριξης της επάρκειας της παραγωγής.
Οι μηχανισμοί ισχύος υποστηρίζουν τη διαθεσιμότητα των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας όταν χρειάζεται. Ως αντάλλαγμα, οι μηχανισμοί παρέχουν πληρωμές προς αυτούς τους σταθμούς παραγωγής. Οι εν λόγω πληρωμές ισχύος είναι επιπρόσθετες των εσόδων που εισπράττουν οι σταθμοί παραγωγής από την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Μηχανισμοί ισχύος που δεν είναι κατάλληλα σχεδιασμένοι μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή στρέβλωση της εσωτερικής αγοράς 23 . Η αναδιατύπωση του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια καθορίζει ένα νέο πλαίσιο για τη θέσπιση και τον σχεδιασμό μηχανισμών ισχύος με σκοπό τη διευκόλυνση του έργου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε θέματα επιβολής της νομοθεσίας για τις κρατικές ενισχύσεις και τη συμπλήρωση των υφιστάμενων κανόνων που διέπουν τους μηχανισμούς ισχύος.
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα κράτη μέλη με προβλήματα επάρκειας, τα οποία προσδιορίστηκαν βάσει της αξιολόγησης της επάρκειας που διενεργήθηκε σύμφωνα με τη μεθοδολογία αξιολόγησης της επάρκειας σε επίπεδο ΕΕ, πρέπει να αναπτύξουν και να εκτελέσουν ένα σχέδιο εφαρμογής (σχέδιο μεταρρυθμίσεων της αγοράς), στο οποίο θα καθορίζεται ο τρόπος με τον οποίο προτίθενται να αντιμετωπίσουν τα βασικά αίτια του προβλήματος επάρκειας που παρουσιάζουν μέσω μεταρρυθμίσεων της αγοράς. Πρέπει να υποβάλουν αυτό το σχέδιο στην Επιτροπή, η οποία θα εκδώσει γνωμοδότηση σχετικά με το αν οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις της αγοράς είναι κατάλληλες για τον επιδιωκόμενο σκοπό 24 . Θεσπίστηκε διαδικασία για την παρακολούθηση του τρόπου εφαρμογής αυτών των μεταρρυθμίσεων 25 . Οι νέοι κανόνες διασφαλίζουν ότι οι επιλογές σχεδιασμού των μηχανισμών ισχύος ελαχιστοποιούν τον αντίκτυπό τους στη λειτουργία της αγοράς. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει:
·να είναι ανοικτοί στη συμμετοχή παραγωγών από άλλες χώρες·
·να περιορίζονται χρονικά· και
·να καταργούνται σταδιακά όταν επιλύονται τα υποκείμενα προβλήματα επάρκειας.
Οι μηχανισμοί ισχύος θα πρέπει επίσης να είναι ανοικτοί σε όλες τις τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ωστόσο, προβλέπεται μια σημαντική προϋπόθεση: οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας που συμμετέχουν σε μηχανισμούς ισχύος δεν μπορούν να υπερβαίνουν το όριο εκπομπών των 550 gr CO2/kWh 26 . Με τον τρόπο αυτόν διασφαλίζεται ότι οι πραγματικά ρυπογόνοι σταθμοί παραγωγής, όπως οι εγκαταστάσεις παραγωγής με καύση άνθρακα, αποκλείονται όντως από τους μηχανισμούς.
Μέχρι στιγμής, η Επιτροπή έχει εκδώσει γνωμοδοτήσεις για έξι σχέδια μεταρρυθμίσεων της αγοράς 27 . Ορισμένα από αυτά τα μέτρα είναι σχετικά συγκεκριμένα. Για παράδειγμα, οι κανόνες προτείνουν τη σταδιακή κατάργηση των καθεστώτων ρυθμιζόμενων τιμών πώλησης σε τελικούς καταναλωτές (ή, τουλάχιστον, τη χαλάρωση της ρύθμισης των τιμών), την κατάργηση κάθε περιορισμού στις τιμές στις αγορές χονδρικής πώλησης, την τιμολόγηση με βάση την αξία των εφεδρειών συστήματος στις τιμές ενέργειας εξισορρόπησης («υπηρεσία τιμολόγησης της έλλειψης») και την αύξηση της διασύνδεσης με γειτονικές χώρες. Μια άλλη ομάδα μέτρων είναι σχετικά ανοικτού χαρακτήρα, όπως η εξάλειψη όλων των ρυθμιστικών στρεβλώσεων ή η διευκόλυνση της απόκρισης ζήτησης, της αυτοπαραγωγής και της ενεργειακής απόδοσης.
Επί του παρόντος, εκτελούνται πρόσθετες εργασίες από τον ACER, τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές (ΕΡΑ) και τους ΔΣΜ για την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας. Ο ACER εξέδωσε προηγμένες μεθοδολογίες αξιολόγησης επάρκειας της ΕΕ, τον υπολογισμό της αξίας απώλειας φορτίου και το πρότυπο αξιοπιστίας. Επιπλέον, ο ACER και το Ευρωπαϊκό δίκτυο διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΔΔΣΜ ηλεκτρικής ενέργειας) αναπτύσσουν επί του παρόντος ένα σύνολο μεθοδολογιών για τη διευκόλυνση της διασυνοριακής συμμετοχής σε μηχανισμούς ισχύος. Επιπλέον, ο ACER έχει εκδώσει έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με τον τρόπο υπολογισμού των ορίων εκπομπών CO2 28 .
Σκοπός της νέας νομοθεσίας είναι να διαμορφωθεί μια συντονισμένη προσέγγιση για τους μηχανισμούς ισχύος, με την οποία θα διασφαλίζεται ότι οι μηχανισμοί ισχύος δεν συνεπάγονται περιττές στρεβλώσεις στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ πέραν του αναγκαίου ορίου και ότι δεν χρησιμοποιούνται για την αντικατάσταση απαραίτητων μεταρρυθμίσεων στα κράτη μέλη. Η νέα νομοθεσία θα συμπληρώσει επίσης το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την επιβολή της νομοθεσίας για τις κρατικές ενισχύσεις, που θα συνεχίσει να αποτελεί το βασικό εργαλείο της ΕΕ για την διασφάλιση της συμμόρφωσης των επιμέρους μηχανισμών ισχύος με τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς. Τέλος, θα συμβάλει στον συμβιβασμό των στόχων για την ασφάλεια του εφοδιασμού με την επιτακτική ανάγκη της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας.
2.2.3.3. Ορθή εφαρμογή των κανόνων διαχωρισμού για την αποθήκευση
Η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας με τη χρήση διαφόρων τεχνολογιών (όπως αποθήκευση υδροηλεκτρικής ενέργειας παραγόμενης από εγκαταστάσεις άντλησης, χημική αποθήκευση σε συσσωρευτές ή με συμπιεσμένο αέρα) αποτελεί σημαντική πτυχή του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας. Δεδομένου ότι τα μερίδια μεταβλητής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στη συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνονται και λαμβανομένης υπόψη της προόδου που σημειώνεται σε διάφορες τεχνολογίες αποθήκευσης, η αποθήκευση αναμένεται να διαδραματίζει ολοένα σημαντικότερο ρόλο στην εσωτερική αγορά. Πέραν της παραδοσιακής αποθήκευσης της υδροηλεκτρικής ενέργειας (που έχει παραχθεί σε εγκαταστάσεις άντλησης), η οποία εξακολουθεί να αποτελεί την κύρια δεξαμενή αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ 29 , η χημική αποθήκευση σε συσσωρευτές έχει επεκταθεί σε μεγάλο βαθμό και αποτελεί πλέον σημαντικό παράγοντα της αγοράς, ιδίως για τις υπηρεσίες συστήματος, όπως η παροχή δυναμικότητας εξισορρόπησης. Η ΕΕ υποστηρίζει σθεναρά την ανάπτυξη τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας, ώστε να καταστούν βασική τεχνολογία για την επιτυχή έκβαση της ενεργειακής μετάβασης. Το ολοκληρωμένο πλαίσιο διακυβέρνησης της Ενεργειακής Ένωσης και το στρατηγικό σχέδιο δράσης για τους συσσωρευτές 30 αποτέλεσαν σημαντικά βήματα, τα οποία συνέβαλαν στη δημιουργία μιας παγκοσμιοποιημένης, βιώσιμης και ανταγωνιστικής βιομηχανικής βάσης για τους συσσωρευτές. Η πρόοδος που έχει σημειωθεί αξιολογήθηκε και συνοψίστηκε σε σχετική έκθεση της Επιτροπής 31 .
Προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες της αποθήκευσης ενέργειας όσον αφορά ένα φάσμα υπηρεσιών και διάφορες τεχνολογίες, είναι σημαντικό να διασφαλιστούν ανοικτές και ανταγωνιστικές αγορές για τις υπηρεσίες αποθήκευσης ενέργειας. Η δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» καθορίζει σημαντικές αρχές για την απαγόρευση των διακρίσεων στην αποθήκευση, την απόκριση ζήτησης και την κατανεμημένη παραγωγή, αποκλείοντας π.χ. κανόνες της αγοράς που θα ευνοούσαν αυθαίρετα τη συμβατική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Μια σημαντική επιλογή που έγινε στην αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια ήταν η γενική απαγόρευση για τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς ή διανομής να έχουν στην ιδιοκτησία τους και να λειτουργούν συστήματα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας. Η απαίτηση πλήρους διαχωρισμού των πάγιων στοιχείων αποθήκευσης αποσκοπεί στην αντιμετώπιση συστημικών πλεονεκτημάτων των διαχειριστών συστημάτων που θα μπορούσαν, σε διαφορετική περίπτωση, να εισάγουν διακρίσεις υπέρ των δικών τους πάγιων στοιχείων έναντι των ανταγωνιστών, π.χ. με την αγορά υπηρεσιών συστήματος κυρίως από δικά τους πάγια στοιχεία. Αυτός ο κίνδυνος είναι ακόμα μεγαλύτερος από ό,τι για τα πιο κλασσικά πάγια στοιχεία παραγωγής, δεδομένου ότι η αποθήκευση ενέργειας (λόγω της υψηλής ευελιξίας αλλά της περιορισμένης δυναμικότητας αποθήκευσης) θα αποκομίζει συχνά υψηλότερο μερίδιο εσόδων από υπηρεσίες συστήματος παρά από την άμεση πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά. Επιπλέον, οι διαχειριστές συστημάτων θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ανάπτυξη και τη λειτουργία του συστήματος κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να υπάρχει ή να μειώνεται η ανάγκη για συγκεκριμένες υπηρεσίες συστήματος. Επομένως, η δημιουργία ίδιων συμφερόντων για τους διαχειριστές συστημάτων στην αναπτυσσόμενη αγορά της αποθήκευσης ενέργειας θα μπορούσε να καταστεί σημαντικός φραγμός για την ανάπτυξη αυτής της αγοράς και την επίτευξη των στόχων της Ενεργειακής Ένωσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα άρθρα 36 και 54 της αναδιατύπωσης της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια απαγορεύουν εν γένει σε διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς και διανομής να έχουν στην ιδιοκτησία τους, να αναπτύσσουν, να διαχειρίζονται ή να λειτουργούν εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας. Ωστόσο, η αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια αναγνωρίζει τη δυνατότητα παρεκκλίσεων από αυτή την απαγόρευση σε δύο περιπτώσεις.
Πρώτον, εφόσον λάβουν έγκριση από τις ρυθμιστικές αρχές, οι διαχειριστές συστημάτων μπορούν να έχουν στην ιδιοκτησία τους και να λειτουργούν πλήρως ενσωματωμένα στοιχεία δικτύου. Αυτή η παρέκκλιση αφορά στοιχεία συστήματος τα οποία ήταν παραδοσιακά μέρος των συστημάτων μεταφοράς ή διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, όπως πυκνωτές ενσωματωμένοι σε υποσταθμούς.
Δεύτερον, σε περίπτωση που μια εγκατάσταση αποθήκευσης ενέργειας αναγνωρίζεται ως απαραίτητη για την αποδοτική, αξιόπιστη και ασφαλή λειτουργία του συστήματος, αλλά δεν χρησιμοποιείται για την αγορά ή την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας, μπορεί να διεξαχθεί διαδικασία πρόσκλησης υποβολής προσφορών. Εάν, στο πλαίσιο διαδικασίας πρόσκλησης υποβολής προσφορών που διεξάγεται με ανοικτό και διαφανή τρόπο, χωρίς να εισάγει διακρίσεις, αποδειχθεί ότι άλλα μέρη δεν είναι πρόθυμα ή ικανά να παρέχουν τις εν λόγω υπηρεσίες σε εύλογο κόστος και εγκαίρως, η εθνική ρυθμιστική αρχή μπορεί να χορηγήσει έγκριση στον διαχειριστή συστήματος ώστε να έχει στην ιδιοκτησία του και να λειτουργεί εγκατάσταση αποθήκευσης ενέργειας. Σε περίπτωση που έχει χορηγηθεί παρέκκλιση, η ικανότητα της αγοράς να παρέχει τις εν λόγω υπηρεσίες θα επανεξετάζεται τακτικά, ώστε να καταργηθεί σταδιακά η δραστηριότητα του διαχειριστή συστήματος στο εν λόγω πεδίο.
Αυτή η δυνατότητα παρέκκλισης αναθέτει ισχυρό ρόλο στις εθνικές ρυθμιστικές αρχές και τους επιβάλλει την υποχρέωση να αξιολογούν προσεκτικά κάθε αίτημα χορήγησης παρέκκλισης. Είναι σημαντικό οι παρεκκλίσεις να μην γίνουν κανόνας και να χορηγούνται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα ανάπτυξης καινοτόμων και αποδοτικών υπηρεσιών αποθήκευσης ενέργειας σε μια ανταγωνιστική αγορά. Η Επιτροπή θα στηρίξει τις ρυθμιστικές αρχές σε αυτό το καθήκον τους και θα παρακολουθεί στενά την άσκησή του.
3.Αγορές χονδρικής πώλησης φυσικού αερίου
Επί του παρόντος καταναλώνονται ετησίως στην ΕΕ περίπου 5 000 TWh φυσικού αερίου, ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου στο 95 % της σημερινής συνολικής ζήτησης για αέρια καύσιμα. Αυτό αντιστοιχεί περίπου στο 25 % της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου ποσοστού της τάξης περίπου του 20 % της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ και του 39 % της παραγωγής θερμότητας. Τα αέρια καύσιμα αποτελούν βασικό στοιχείο για τις βιομηχανικές διεργασίες, τόσο ως φορέας ενέργειας όσο και ως πρώτη ύλη. Τα αέρια προσδίδουν ευελιξία σε ένα ενεργειακό σύστημα το οποίο βασίζεται σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό σε συστήματα μεταβλητής ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και, από κοινού με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αντικαθιστούν σταδιακά τον γαιάνθρακα και το πετρέλαιο.
Οι αγορές αέριων καυσίμων που λειτουργούν εύρυθμα και διαθέτουν ρευστότητα διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην επίτευξη των περιβαλλοντικών φιλοδοξιών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας 32 , η οποία προβλέπει την απανθρακοποίηση του τομέα του φυσικού αερίου μέσω μακρόπνοου σχεδιασμού για ανταγωνιστικές και απανθρακοποιημένες αγορές αερίου. Η εύρυθμη λειτουργία των αγορών αποτελεί επίσης προϋπόθεση για την εξασφάλιση οικονομικά προσιτής ενέργειας για τους καταναλωτές, ανταγωνιστικότητας για τις επιχειρήσεις και ασφάλειας εφοδιασμού.
3.1. Βασικοί δείκτες: Συγκέντρωση, ρευστότητα και σύγκλιση
Οι αγορές χονδρικής πώλησης αερίου έχουν αναπτυχθεί ικανοποιητικά κατά τα τελευταία έτη. Οι όγκοι συναλλαγών στα κέντρα εμπορίας φυσικού αερίου ανήλθαν σε πρωτοφανές υψηλό επίπεδο το 2019. Αυτή η τάση συνεχίστηκε το 2020, οπότε και οι όγκοι συναλλαγών στα ευρωπαϊκά κέντρα εμπορίας αερίου κατέγραψαν ετήσια αύξηση 32 % κατά το 1ο τρίμηνο του 2020 (έως και 5 010 TWh). Η αύξηση το 2020 μπορεί να αποδοθεί κυρίως στην αυξανόμενη δραστηριότητα αντιστάθμισης στις αγορές, δεδομένου ότι αυξήθηκε η αστάθεια των τιμών και διευρύνθηκαν οι διαφορές στις τιμές των συμβάσεων, μεταξύ άλλων ως αποτέλεσμα της κρίσης της νόσου COVID-19. Η ολλανδική αγορά «Title Transfer Facility» (TTF) εξελίσσεται σε κριτήριο αναφοράς και για τις διεθνείς συναλλαγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) 33 .
Βελτίωση εξακολουθούν να παρουσιάζουν επίσης η συνδεσιμότητα και η πρόσβαση σε διάφορες πηγές φυσικού αερίου. Μόνο τρεις αγορές είχαν πρόσβαση σε λιγότερες από τρεις πηγές εφοδιασμού. Ωστόσο, δύο από αυτές (Ιρλανδία, Δανία-Σουηδία) είναι συνδεδεμένες με ένα διαφοροποιημένο κέντρο εμπορίας, ενώ παρουσιάζουν επίσης ικανοποιητικές επιδόσεις ως προς τον δείκτη συγκέντρωσης της αγοράς (HHI) και τον δείκτη εναπομένουσας προσφοράς (RSI). Επομένως, μόνο οι αγορές Λετονίας-Εσθονίας και Φινλανδίας παραμένουν σε επίπεδα κατώτερα του ελάχιστου δείκτη του πρότυπου στόχου για το φυσικό αέριο.
Διάγραμμα: 6 Επισκόπηση των κρατών μελών σύμφωνα με τις μετρήσεις ευρωστίας της αγοράς του πρότυπου στόχου του ACER για το φυσικό αέριο (δείκτης RSI, δείκτης HHI και αριθμός πηγών εφοδιασμού της εταιρείας που βρίσκεται ανάντη της αγοράς) — 2019
Πηγή: Υπολογισμός του ACER με βάση τα δεδομένα δυναμικότητας του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου (ΕΔΔΣΜ Αερίου), στοιχεία της Eurostat και των εθνικών ρυθμιστικών αρχών.
Η σύγκλιση των τιμών βελτιώθηκε τα τελευταία έτη και ήταν υψηλότερη στη βορειοδυτική Ευρώπη. Ωστόσο, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μειώθηκε το 2019, καθώς καταγράφηκαν υψηλότερες διαφορές στις τιμές μεταξύ των αγορών περισσότερες ημέρες κατά τη διάρκεια του έτους. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να αποδοθεί στη συνολική υψηλή δυναμική των τιμών φυσικού αερίου το 2019 34 .
Διάγραμμα 7: Σύγκλιση των τιμών αγοράς επόμενης ημέρας μεταξύ της αγοράς TTF και επιλεγμένων κέντρων εμπορίας στην ΕΕ — 2017-2019 — % των ημερών εμπορίας εντός συγκεκριμένου εύρους διαφορών μέσων τιμών
Πηγή: Υπολογισμός του ACER με βάση δεδομένα τιμών της Platts και της ICIS Heren.
Σημειώσεις: Η διαφορά των μέσων σε ευρώ/MWh υπολογίζεται ως απόλυτη διαφορά τιμών μεταξύ ζευγών κέντρων εμπορίας, ανεξάρτητα από έκπτωση ή πριμοδότηση.
Το 2019 οι δαπάνες εφοδιασμού για την προμήθεια φυσικού αερίου μειώθηκαν σημαντικά στα περισσότερα κράτη μέλη. Η μείωση αυτή είχε ως αποτέλεσμα σημαντικά χαμηλότερες δαπάνες για εισαγωγές φυσικού αερίου για την ΕΕ. Από τις εκτιμήσεις για το 2019 προκύπτει ότι οι δαπάνες της ΕΕ για εισαγωγές αερίου ανέρχονται συνολικά σε 69 δισ. EUR, καταγράφοντας μείωση σχεδόν κατά 30 %, η οποία αντικατοπτρίζει τον αντίκτυπο της πτώσης στις τιμές εισαγωγής.
Διάγραμμα 8: Εκτιμώμενες μέσες δαπάνες εφοδιασμού φυσικού αερίου για τους προμηθευτές το 2019 ανά κράτος μέλος της ΕΕ και συμβαλλόμενο μέλος της Ενεργειακής Κοινότητας και συντελεστή δέλτα με τις τιμές αντιστάθμισης του κέντρου εμπορίας TTF — σε EUR/MWh
Πηγή: Υπολογισμός του ACER βάσει στοιχείων της βάσης δεδομένων Comext της Eurostat, της ICIS και των εθνικών ρυθμιστικών αρχών των κρατών μελών της ΕΕ και των συμβαλλόμενων μερών της Ενεργειακής Κοινότητας.
Σημείωση: Δεν ήταν δυνατή η εκτίμηση των τιμών εισαγωγής για την Αυστρία, τις Κάτω Χώρες, τη Γαλλία και την Πολωνία.
3.2. Βασικές ρυθμιστικές εξελίξεις
3.2.1. Συγχωνεύσεις αγορών
Ο πρότυπος στόχος για το φυσικό αέριο προτείνει την αντιμετώπιση του κατακερματισμού της εσωτερικής αγοράς, ο οποίος προκαλείται, μεταξύ άλλων, από τους εφαρμοζόμενους δασμούς στα σημεία εισόδου/εξόδου και τη σχετική σώρευση επιβαλλόμενων τελών 35 , μέσω σταδιακών εθελοντικών συγχωνεύσεων των αγορών από κάτω προς την κορυφή. Η εμπειρία καταδεικνύει ότι οι συγχωνεύσεις διασυνοριακών αγορών δεν πραγματοποιούνται εύκολα. Όσο βαθύτερη είναι η ενοποίηση τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη επίτευξης συμφωνίας για τη θέσπιση εναρμονισμένου συνόλου κανόνων, γεγονός που καθιστά την πλήρη συγχώνευση των αγορών πολύπλοκο εγχείρημα. Προς το παρόν δεν υπάρχει κανένα απολύτως παράδειγμα πλήρους διακρατικής συγχώνευσης στην ΕΕ. Ωστόσο, μερικές απόπειρες βρίσκονται σε εξέλιξη. Το ρυθμιστικό πλαίσιο για την περιφερειακή συνεργασία και την ενοποίηση της αγοράς φυσικού αερίου είναι σχετικά αδύναμο σε σύγκριση με την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Επί του παρόντος δεν υπάρχουν διατάξεις οι οποίες να καθοδηγούν συστηματικά ή να υπαγορεύουν τη διαδικασία συγχωνεύσεων αγορών και να διευκολύνουν την ενοποίηση των περιφερειακών αγορών.
3.2.2. Κώδικες δικτύου φυσικού αερίου
Η τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια διαμορφώνει τη νομική βάση για τη θέσπιση λεπτομερέστερων κοινών ευρωπαϊκών κανόνων με τη μορφή κωδίκων δικτύου φυσικού αερίου και κατευθυντήριων γραμμών-πλαισίου που αποσκοπούν στην εναρμόνιση και τον συντονισμό των διαφορετικών διαδικασιών των αγορών και συστημάτων ενέργειας. Από την έναρξη ισχύος του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2009 36 έως το 2011 έχουν εκδοθεί πέντε κώδικες δικτύου (ΚΔ) και κατευθυντήριες γραμμές που καλύπτουν τους μηχανισμούς κατανομής δυναμικότητας (ΚΔ ΜΚΔ 37 ), τους κανόνες εξισορρόπησης του φυσικού αερίου (ΚΔ ΚΕΑ 38 ), τις διαδικασίες διαχείρισης της συμφόρησης (κατευθυντήρια γραμμή ΔΔΣ 39 ), τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των συστημάτων αερίου (ΚΔΔ 40 ) και τη διάρθρωση των τιμολογίων μεταφοράς (ΚΔ ΔΤΜ 41 ). Η εναρμόνιση αυτών των τεχνικών κανόνων ενίσχυσε τη λειτουργία της αγοράς σε εθνικό επίπεδο (ιδίως ο ΚΔ ΚΕΑ), δίνοντας παράλληλα ώθηση στη διασύνδεση των εθνικών αγορών φυσικού αερίου. Ειδικότερα, ο ΚΔ ΜΚΔ εναρμόνισε πλήρως τη διαδικασία και το χρονοδιάγραμμα δέσμευσης δυναμικότητας μεταφοράς, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο τον ανταγωνισμό και την προσβασιμότητα των εθνικών αγορών. Ο πλέον πρόσφατα εκδοθείς ΚΔ ΔΤΜ εισήγαγε εκτενείς απαιτήσεις δημοσίευσης σχετικά με τις παραμέτρους και τους υπολογισμούς των τιμολογίων φυσικού αερίου, παρέχοντας με τον τρόπο αυτόν πρόσθετη διαφάνεια και δυνατότητα πρόβλεψης των τιμολογίων για τους χρήστες του δικτύου σε όλη την ΕΕ, με την επισήμανση παράλληλα πιθανών έκτροπων τιμών στα τιμολόγια. Λαμβανομένου υπόψη ότι η εφαρμογή των κωδίκων δικτύου έχει προχωρήσει σημαντικά στα κράτη μέλη 42 , η συνεχής επιβολή αυτών των κανόνων από την Επιτροπή παραμένει εξαιρετικά σημαντική για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας.
3.3. Απανθρακοποίηση του τομέα του φυσικού αερίου
Η στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος 43 και η στρατηγική για το υδρογόνο 44 , που εκδόθηκαν από την Επιτροπή το καλοκαίρι του 2020, καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι ενεργειακές αγορές θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, συμπεριλαμβανομένης της απανθρακοποίησης της παραγωγής και της κατανάλωσης φυσικού αερίου, η οποία είναι απαραίτητη για τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.
Για να καταστεί δυνατή η οικονομικά αποδοτική απανθρακοποίηση, η στρατηγική για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος ανακοινώνει ότι «το ρυθμιστικό πλαίσιο της αγοράς φυσικού αερίου θα πρέπει να επανεξεταστεί ώστε να διευκολύνει τη διάδοση της χρήσης ανανεώσιμων αερίων και την ενδυνάμωση των πελατών, εξασφαλίζοντας παράλληλα μια ολοκληρωμένη, ρευστή και διαλειτουργική εσωτερική αγορά φυσικού αερίου στην ΕΕ».
Μολονότι το ανανεώσιμο υδρογόνο χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών αποτελεί σήμερα το πρωταρχικό θέμα της ενοποίησης του ενεργειακού συστήματος, άλλα ανανεώσιμα αέρια χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, όπως το βιομεθάνιο, διαδραματίζουν ήδη σημαντικό ρόλο στον τομέα της ενέργειας.
3.3.1. Ενοποίηση παραγωγών βιομεθανίου και παραγωγών μικρής κλίμακας
Επί του παρόντος, η σημαντικότερη παραγωγή ανανεώσιμων αερίων στην ΕΕ είναι η παραγωγή βιοαερίου και βιομεθανίου 45 , με περίπου 17 bcm (δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα) ετησίως. Το 2015 υπήρχαν περισσότερες από 17 000 εγκαταστάσεις βιοαερίου 46 , ενώ περίπου 500 εγκαταστάσεις βιομεθανίου στην ΕΕ συνδέονται με το δίκτυο φυσικού αερίου. Το βιοαέριο χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας, συχνά στο πλαίσιο καθεστώτων στήριξης 47 . Μετά τη λήξη των καθεστώτων στήριξης, οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις βιοαερίου μπορούν να αποφασίσουν να επενδύσουν στην αναβάθμιση του βιοαερίου σε βιομεθάνιο για την έγχυσή του στο δίκτυο φυσικού αερίου 48 . Οι επενδύσεις σε νέες εγκαταστάσεις αναμένεται να αυξήσουν σημαντικά την παραγωγή βιοαερίου και βιομεθανίου.
Η συντριπτική πλειονότητα των 500 εγκαταστάσεων βιομεθανίου που υπάρχουν σήμερα είναι συνδεδεμένες σε επίπεδο διανομής. Στην πράξη, για την έγχυση σε επίπεδο διανομής απαιτείται κατανάλωση από καταναλωτές συνδεδεμένους στο τοπικό δίκτυο. Σε περιπτώσεις υπερπροσφοράς σε επίπεδο διανομής, όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα έγχυσης φυσικού αερίου από το επίπεδο διανομής στο επίπεδο μεταφοράς, οι παραγωγοί βιομεθανίου στερούνται την πρόσβαση στις αγορές χονδρικής πώλησης και το διασυνοριακό εμπόριο. Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα τη στρέβλωση των όρων ανταγωνισμού έναντι άλλων παραγωγών αερίου και να συνιστά φραγμό για τη μελλοντική αύξηση της παραγωγής ανανεώσιμου αερίου.
Διάγραμμα 9: Εξέλιξη της παραγωγής βιοαερίου και βιομεθανίου στην ΕΕ — 2010-2018 — TWh/έτος
Πηγή: Υπολογισμός του ACER βάσει στοιχείων της Eurostat.
3.3.2. Ζητήματα ποιότητας αερίου
Η ενοποίηση αυξανόμενων όγκων βιομεθανίου, το ΥΦΑ και το ενδιαφέρον που εκφράζουν ορισμένα κράτη μέλη για την ανάμειξη υδρογόνου στο δίκτυο φυσικού αερίου θέτουν νέες προκλήσεις για τη λειτουργία των δικτύων φυσικού αερίου. Προκύπτουν ζητήματα σχετικά με την ποιότητα του αερίου, τόσο σε επίπεδο μεταφοράς όσο και σε επίπεδο διανομής, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τον σχεδιασμό της υποδομής φυσικού αερίου, τις εφαρμογές των τελικών χρηστών και τη διαλειτουργικότητα του διασυνοριακού συστήματος.
Οι κανόνες σχετικά με την ποιότητα του αερίου, δηλαδή σχετικά με τις χημικές και φυσικές ιδιότητες των αερίων, εξασφαλίζουν την ακεραιότητα και την ασφάλεια τόσο της υποδομής φυσικού αερίου όσο και των τελικών διατάξεων (π.χ. αεριοστρόβιλοι στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, κάμινοι σε βιομηχανικές διεργασίες). Παράλληλα, έχει ουσιώδη σημασία οι προδιαγραφές ποιότητας αερίου να μην εμποδίζουν την παραγωγή και τη μεταφορά ανανεώσιμων και απανθρακοποιημένων αερίων στους καταναλωτές. Κατά το παρελθόν, τα κράτη μέλη ανέπτυξαν εθνικά πρότυπα ποιότητας αερίου 49 με βάση τη σχετικά σταθερή ποιότητα των παραδοσιακών πηγών αερίου τους 50 . Σε περίπτωση που προκύπτουν ζητήματα διασυνοριακού εμπορίου λόγω διαφορών στην ποιότητα του αερίου ή των προδιαγραφών του μεταξύ κρατών μελών, ο κώδικας δικτύου για τη διαλειτουργικότητα και την ανταλλαγή δεδομένων 51 προβλέπει μηχανισμό επίλυσης διαφορών. Ωστόσο, ο εν λόγω μηχανισμός περιορίζεται στα σημεία διασυνοριακής διασύνδεσης και βασίζεται στις γενικές, υψηλού επιπέδου αρχές επίλυσης διαφορών του ACER. Πέραν των εθνικών προτύπων ποιότητας αερίου που παρουσιάζουν αποκλίσεις, υπάρχει ένα πρότυπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης (στο εξής: CEN) για την ποιότητα του αερίου Η (αέριο υψηλής θερμογόνου δύναμης) (EN 16726:2015 52 ), το οποίο καθορίζει το αποδεκτό εύρος ζώνης για ορισμένες σχετικές παραμέτρους. Ωστόσο, αυτό το πρότυπο ποιότητας αερίου της CEN δεν είναι δεσμευτικό και δεν περιλαμβάνει τον δείκτη Wobbe, ο οποίος αποτελεί βασικό δείκτη της εναλλαξιμότητας διαφόρων αερίων. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι αυτή η σημαντική παράμετρος θα περιλαμβάνεται στο πρότυπο για το αέριο Η, η Επιτροπή κάλεσε τη CEN να προτείνει ένα αποδεκτό εύρος τιμών και ποσοστό μεταβολής για τον δείκτη Wobbe στην ΕΕ 53 . Αυτή η διαδικασία της CEN βρίσκεται σε εξέλιξη.
3.3.3. Προετοιμασία της αγοράς και της υποδομής για το υδρογόνο
Το ενδιαφέρον για το υδρογόνο έχει ανανεωθεί και αυξάνεται ταχύτατα, δεδομένου ότι το υδρογόνο προσφέρει μια λύση για την απανθρακοποίηση των βιομηχανικών διεργασιών και των οικονομικών τομέων σε περιπτώσεις στις οποίες η μείωση των ανθρακούχων εκπομπών συνιστά επείγουσα ανάγκη, αλλά είναι συγχρόνως δύσκολο να επιτευχθεί. Παρά το γεγονός ότι η τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια εφαρμόζεται σε όλα τα αέρια που μπορούν να εγχυθούν με ασφάλεια στο δίκτυο φυσικού αερίου, δεν εφαρμόζεται σε δίκτυα που μεταφέρουν καθαρό υδρογόνο. Στη στρατηγική για το υδρογόνο καθορίζεται το όραμα της Επιτροπής για τη στήριξη της σταδιακής ανάπτυξης μιας ενωσιακής οικονομίας που θα βασίζεται περισσότερο στο υδρογόνο και, μεταξύ άλλων, προβλέπεται η αναθεώρηση της ισχύουσας νομοθεσίας της ΕΕ για τις αγορές αερίου.
Η χρήση της υποδομής έχει αυξηθεί, ιδίως για τους τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ. Το υψηλότερο ποσοστό χρησιμοποίησης των τερματικών σταθμών ΥΦΑ αντικατοπτρίζει την ανταγωνιστική θέση του ΥΦΑ έναντι του αερίου που μεταφέρεται με αγωγούς.
Διάγραμμα 10: Ποσοστά χρησιμοποίησης ημερήσιας παροχής σε χώρες της ΕΕ με λειτουργικούς τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ
Πηγή: Διάγραμμα 6 του εγγράφου της Trinomics με τίτλο «Study on Gas market upgrading and modernisation — Regulatory framework for LNG terminals» (Μελέτη σχετικά με την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό της αγοράς αερίου - Ρυθμιστικό πλαίσιο για τους τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ), Μάιος 2020
Ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 347/2013 (ΔΕΔ-Ε) 54 επιβάλλει στα ΕΔΔΣΜ αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας την υποχρέωση να χρησιμοποιούν κοινά σενάρια για τα αντίστοιχα οικεία δεκαετή προγράμματα ανάπτυξης δικτύων. Τα ΕΔΔΣΜ συνεργάστηκαν για να αναπτύξουν από κοινού αυτά τα σενάρια για το δεκαετές πρόγραμμα ανάπτυξης δικτύων του 2020. Οι εργασίες εκπόνησης σεναρίων δεν πραγματοποιούνται μόνο για τον έλεγχο των μελλοντικών αναγκών και έργων υποδομής ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, αλλά αποτυπώνουν επιπλέον τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συστημάτων αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας για την εκτίμηση της υποδομής ενός υβριδικού ενεργειακού συστήματος.
Στη στρατηγική για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος προβλέπεται η επανεξέταση του πεδίου εφαρμογής και της διακυβέρνησης των δεκαετών προγραμμάτων ανάπτυξης δικτύων, ώστε να διασφαλιστεί η πλήρης συνοχή με τους στόχους της ΕΕ για την απανθρακοποίηση και με τον διατομεακό σχεδιασμό των υποδομών, στο πλαίσιο της αναθεώρησης του κανονισμού ΔΕΔ-Ε (2020) και άλλων σχετικών νομοθετικών πράξεων (2021).
4.Αγορές λιανικής πώλησης
4.1. Συγκέντρωση της αγοράς
4.1.1. Ηλεκτρική ενέργεια
Όσον αφορά την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, οι κύριοι έμποροι λιανικής πώλησης στην ΕΕ καταγράφουν απώλειες μεριδίων αγοράς. Το 2018 το μερίδιο των μεγαλύτερων εμπόρων λιανικής πώλησης μειώθηκε σε 16 κράτη μέλη σε σύγκριση με το 2017. Από την άλλη πλευρά, ο αριθμός των εμπόρων λιανικής πώλησης μειώθηκε σε 13 κράτη μέλη και αυξήθηκε μόνο σε εννέα, ενώ η συγκέντρωση της αγοράς αυξήθηκε σε έξι κράτη μέλη.
Στην Τσεχία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία, τη Σλοβακία και την Ισπανία, ο αριθμός των εμπόρων λιανικής πώλησης αυξήθηκε, ενώ οι κύριοι παράγοντες της αγοράς απώλεσαν μερίδια αγοράς. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί ένδειξη ανταγωνισμού, καθώς και αυξημένων επιλογών για τους καταναλωτές. Από την άλλη πλευρά, στο Βέλγιο, την Εσθονία, τη Φινλανδία, τη Λιθουανία και τη Σουηδία, ο αριθμός εμπόρων λιανικής μειώθηκε, ενώ το μερίδιο αγοράς των κύριων παραγόντων αυξήθηκε. Στην Κύπρο, την Ελλάδα και τη Μάλτα εξακολουθεί να υπάρχει μόνο ένας έμπορος λιανικής πώλησης στην αγορά. Στην Κροατία, δύο κύριοι παράγοντες συγκεντρώνουν το 88 % της αγοράς.
Διάγραμμα 11: Κύριοι έμποροι λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας και οικεία σωρευτικά μερίδια αγοράς το 2018
Πηγή: Δελτία δεδομένων ανά χώρα της ΓΔ ENER με βάση έρευνες της Eurostat σχετικά με τους δείκτες των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας.
4.1.2. Αέριο
Όσον αφορά τις αγορές αερίου, το 2018 οι κύριοι έμποροι λιανικής πώλησης απώλεσαν μερίδια αγοράς σε 13 κράτη μέλη, ενώ αύξησαν τα μερίδιά τους μόνο σε εννέα. Από την άλλη πλευρά, ο αριθμός των εμπόρων λιανικής πώλησης μειώθηκε σε 14 κράτη μέλη και αυξήθηκε μόνο σε έξι.
Στην Αυστρία, τη Λετονία και τη Λιθουανία, ο αριθμός των εμπόρων λιανικής πώλησης αυξήθηκε, ενώ οι κύριοι παράγοντες της αγοράς απώλεσαν μερίδια αγοράς. Στην Ουγγαρία, οι παράγοντες που κατέχουν δεσπόζουσα θέση απώλεσαν επίσης μερίδια αγοράς, αλλά ο αριθμός των παραγόντων παρέμεινε αμετάβλητος. Στην Εσθονία, ο κύριος έμπορος λιανικής πώλησης διατήρησε στην κατοχή του το 90 % της αγοράς. Στην Ιταλία, την Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο, η συγκέντρωση της αγοράς αυξήθηκε, διότι μειώθηκε ο αριθμός των εμπόρων λιανικής πώλησης, ενώ οι κύριοι παράγοντες αύξησαν τα μερίδια αγοράς τους.
Στη Βουλγαρία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πολωνία, το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς λιανικής μοιράζονται μόνο δύο εταιρείες. Αντιθέτως, υπάρχουν τουλάχιστον έξι κύριοι έμποροι λιανικής στην Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία.
Διάγραμμα 12: Κύριοι έμποροι λιανικής πώλησης αερίου και οικεία σωρευτικά μερίδια αγοράς το 2018
Πηγή: Δελτία δεδομένων ανά χώρα της ΓΔ ENER με βάση έρευνες της Eurostat σχετικά με τους δείκτες των αγορών φυσικού αερίου .
Στην Εσθονία και την απομονωμένη φινλανδική αγορά εξακολουθεί να υπάρχει μόνο ένας έμπορος λιανικής που δεσπόζει στην αγορά. Οι μεγαλύτεροι έμποροι λιανικής πώλησης κατέχουν επίσης το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς στη Λετονία και τη Λιθουανία. Από την άλλη πλευρά, η μεγαλύτερη εταιρεία κατέχει ποσοστό κάτω του 30 % της αγοράς στο Βέλγιο, την Τσεχία, την Ιταλία και τη Ρουμανία.
Διάγραμμα 13: Μερίδιο αγοράς του μεγαλύτερου εμπόρου λιανικής πώλησης φυσικού αερίου το 2018
Πηγή: Δελτία δεδομένων ανά χώρα της ΓΔ ENER με βάση έρευνες της Eurostat σχετικά με τους δείκτες των αγορών φυσικού αερίου .
4.2. Τιμές λιανικής πώλησης (συμπεριλαμβανομένων των συνιστωσών των τιμών)
4.2.1. Τιμές ηλεκτρικής ενέργειας
Η πρόοδος όσον αφορά την ενιαία αγορά ενέργειας συνεχίστηκε στο μέτρο που οι διαφορές μεταξύ των συνιστωσών της ενέργειας στα επιμέρους κράτη μέλη είναι πλέον μικρότερες από πριν. Η διαφορά στις τιμές μειώθηκε κατά 14 % και 9 % σε σύγκριση με το 2010 για τους οικιακούς και τους βιομηχανικούς καταναλωτές, αντίστοιχα 55 . Αυτό συνέβαλε στην αύξηση της σύγκλισης στο σύνολο των τιμών λιανικής πώλησης που μπορεί να παρατηρηθεί από το 2016. Ωστόσο, η σύγκλιση συνοδεύτηκε από μακροπρόθεσμη αύξηση στις τιμές λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας. Από το 2017 έως το 2019, η μέση τιμή λιανικής πώλησης στην ΕΕ των 27 για τα νοικοκυριά αυξήθηκε κατά 4 %, συνεχίζοντας την ανοδική πορεία της από το 2010 56 .
Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για οικιακούς καταναλωτές κυμάνθηκαν από 98 EUR/MWh στη Βουλγαρία έως 295 EUR/MWh στη Δανία. Η μέση τιμή για την ΕΕ-28 ήταν 217 EUR/MWh 57 . Η Δανία και η Γερμανία δήλωσαν τις υψηλότερες συνιστώσες φόρου, ύψους σχεδόν 190 και 156 EUR/MWh, αντίστοιχα, οι οποίες αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ της συνολικής τιμής λιανικής πώλησης το 2019. Κατά μέσο όρο, οι συνιστώσες της τιμής που δεν είναι αποτέλεσμα του ανταγωνισμού αλλά καθορίζονται από τις ρυθμιστικές αρχές (π.χ. ρυθμιζόμενες χρεώσεις δικτύου, φόροι και εισφορές) εξακολουθούν να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της τιμής λιανικής πώλησης. Το γεγονός αυτό εμποδίζει τις προσπάθειες ενίσχυσης της θέσης των καταναλωτών για την ενεργό συμμετοχή τους στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, π.χ. μέσω της προσαρμογής της ζήτησής τους ή της ενεργοποίησης της αυτοπαραγωγής, με την αξιοποίηση των διαφορών ως προς τη ζήτηση και την προσφορά 58 . Οι χαμηλότεροι φόροι ηλεκτρικής ενέργειας, τόσο σε απόλυτους όσο και σε σχετικούς όρους, καταγράφηκαν στη Μάλτα (8 EUR/MWh) 59 . Το 2019 το Βέλγιο είχε την υψηλότερη συνιστώσα δικτύου, ύψους 109 EUR/MWh. Αντιθέτως, η Μάλτα και η Βουλγαρία είχαν τις χαμηλότερες χρεώσεις δικτύου (25 EUR/MWh) 60 . Οι μεγαλύτερες συνιστώσες ενέργειας αναφέρθηκαν στα νησιωτικά συστήματα της Ιρλανδίας (125 EUR/MWh), της Κύπρου (124 EUR/MWh) και της Μάλτας (97 EUR/MWh). Οι χαμηλότερες τιμές της συνιστώσας ενέργειας καταγράφηκαν στην Ουγγαρία (42 EUR/MWh) και την Πολωνία (43 EUR/MWh), αγορές με ισχυρότερες μορφές ρύθμισης των τιμών 61 .
Διάγραμμα 14 Τιμές ηλεκτρικής ενέργειας των νοικοκυριών στην ΕΕ το 2019 (ζώνη συνεχούς ρεύματος)
Πηγή: Έκθεση σχετικά με τις τιμές και το κόστος της ενέργειας στην Ευρώπη, COM(2020) 951.
4.2.2. Τιμές φυσικού αερίου
Η εξέλιξη των τιμών στην αγορά φυσικού αερίου αποδεικνύει επίσης ότι έχει σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς. Οι τιμές λιανικής πώλησης φυσικού αερίου σε οικιακούς πελάτες αυξήθηκαν κατά 2,1 % ετησίως μεταξύ του 2010 και του 2019, ενώ για τους μεσαίου μεγέθους βιομηχανικούς πελάτες οι τιμές αυξήθηκαν μόνο ελαφρώς, κατά 0,1 %, για τους δε μεγάλους βιομηχανικούς πελάτες μειώθηκαν κατά 1,3 % 62 .
Οι τιμές φυσικού αερίου για τους οικιακούς καταναλωτές κυμάνθηκαν από 33 EUR/MWh στην Ουγγαρία έως 116 EUR/MWh στη Σουηδία 63 . Στη Δανία καταγράφηκε το χαμηλότερο μερίδιο της συνιστώσας ενέργειας (μόλις 26 % το 2019), ενώ το μερίδιο της φορολογίας ήταν το υψηλότερο (41 EUR/MWh) 64 . Οι καταναλωτές στο Λουξεμβούργο έπρεπε να δαπανήσουν τα λιγότερα χρήματα για φόρους και εισφορές. Η υψηλότερη συνιστώσα δικτύου για τιμές φυσικού αερίου των νοικοκυριών σημειώθηκε στην Πορτογαλία το 2019 65 .
Διάγραμμα 15: Τιμές φυσικού αερίου των νοικοκυριών το 2019 (ζώνη συνεχούς ρεύματος)
Πηγή: Έκθεση σχετικά με τις τιμές και το κόστος της ενέργειας στην Ευρώπη, COM(2020) 951.
4.3. Κρατικές παρεμβάσεις στις τιμές λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου
Το 2018 14 χώρες ανέφεραν άμεση παρέμβαση στον μηχανισμό καθορισμού των τιμών λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας στο τμήμα οικιακών καταναλωτών. Στο τμήμα μη οικιακών καταναλωτών, μηχανισμοί αυτού του είδους αναφέρθηκαν σε 8 χώρες. Όσον αφορά τις τιμές φυσικού αερίου, 11 χώρες ανέφεραν παρεμβάσεις στο τμήμα οικιακών καταναλωτών και 5 στο τμήμα μη οικιακών καταναλωτών 66 . Υπήρξε σαφής πρόοδος στο τμήμα μη οικιακών καταναλωτών της αγοράς ενέργειας, δεδομένου ότι μειώθηκε ο όγκος τόσο του φυσικού αερίου όσο και της ηλεκτρικής ενέργειας που πωλήθηκε με βάση ρυθμιζόμενες τιμές. Από την άλλη πλευρά, υπήρξε πολύ περιορισμένη πρόοδος στο τμήμα οικιακών καταναλωτών.
4.3.1. Το τμήμα οικιακών καταναλωτών
Ρύθμιση των τιμών πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σε τελικούς χρήστες εφαρμόστηκε στα νοικοκυριά εννέα χωρών (Βουλγαρία, Κύπρος, Γαλλία, Ουγγαρία, Λιθουανία, Μάλτα, Ισπανία, Πολωνία και Πορτογαλία) 67 , ενώ αντίστοιχη ρύθμιση για το φυσικό αέριο εφαρμόστηκε σε οκτώ χώρες (Βουλγαρία, Κροατία, Γαλλία, Ουγγαρία, Λετονία, Πολωνία, Πορτογαλία και Ισπανία). Στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Βέλγιο, η παρέμβαση στις τιμές αφορούσε μόνο τους ειδικούς μηχανισμούς τιμών για ευάλωτους πελάτες.
Στη Βουλγαρία, τη Λιθουανία και τη Μάλτα, το 100 % των νοικοκυριών προμηθεύονται ηλεκτρική ενέργεια στο πλαίσιο μηχανισμού παρέμβασης στις τιμές, ενώ αντίστοιχη κατάσταση επικρατεί για το φυσικό αέριο στη Βουλγαρία και την Πολωνία. Στην Ουγγαρία και την Πολωνία, το ποσοστό των νοικοκυριών στη χώρα που επηρεάζονται από παρέμβαση στις τιμές υπερβαίνει το 90 % όσον αφορά το ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ αντίστοιχη κατάσταση επικρατεί όσον αφορά το φυσικό αέριο στην Κροατία και την Ουγγαρία.
Διάγραμμα 16: Παρουσία παρέμβασης στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου το 2018 (νοικοκυριά)
Πηγή: Έκθεση παρακολούθησης των επιδόσεων των ευρωπαϊκών αγορών λιανικής πώλησης το 2018, έκθεση του CEER .
4.3.2. Το τμήμα μη οικιακών καταναλωτών
Ρύθμιση των τιμών πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σε τελικούς χρήστες υπήρχε σε έξι χώρες (Βουλγαρία, Κύπρος, Γαλλία, Ουγγαρία, Μάλτα και Πορτογαλία), ενώ αντίστοιχη ρύθμιση για το φυσικό αέριο υπήρχε σε τέσσερις χώρες (Βουλγαρία, Γαλλία, Ουγγαρία και Πορτογαλία) 68 . Στην Κύπρο και τη Μάλτα, όλοι οι μη οικιακοί καταναλωτές προμηθεύονταν ηλεκτρική ενέργεια υπό ρυθμιζόμενες τιμές. Στις άλλες τέσσερις χώρες, όσον αφορά την κατανάλωση, λιγότερο από το 10 % των μη οικιακών καταναλωτών πλήρωναν ρυθμιζόμενες τιμές 69 . Σε όλες τις χώρες, το ποσοστό των μη οικιακών καταναλωτών που υπάγονταν σε καθεστώς ρυθμιζόμενων τιμών κατέγραψε πτώση.
Όσον αφορά τις τιμές φυσικού αερίου, στη Βουλγαρία όλοι οι μη οικιακοί καταναλωτές προμηθεύονταν φυσικό αέριο υπό ρυθμιζόμενες τιμές. Από την άλλη πλευρά, η ρυθμιζόμενη κατανάλωση ήταν αμελητέα στην Πορτογαλία και τη Γαλλία 70 . Όσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια, το ποσοστό της κατανάλωσης φυσικού αερίου υπό ρυθμιζόμενες τιμές στην τιμολογιακή ομάδα των μη οικιακών καταναλωτών μειώθηκε.
Διάγραμμα 17: Παρουσία παρέμβασης στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου το 2018 (μη οικιακοί καταναλωτές)
Πηγή: Έκθεση παρακολούθησης των επιδόσεων των ευρωπαϊκών αγορών λιανικής πώλησης το 2018, έκθεση του CEER.
4.4. Προστασία και ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών
Με την αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια, η οποία εκδόθηκε το 2019 στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», επιδιώκεται να διασφαλιστεί ότι η ενωσιακή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας είναι ανταγωνιστική, επικεντρωμένη στον καταναλωτή, ευέλικτη και χωρίς διακρίσεις. Θέτει τον καταναλωτή στο επίκεντρο της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας και ενισχύει περαιτέρω τα δικαιώματα των καταναλωτών, συμπεριλαμβανομένων της ενεργούς συμμετοχής στην ενεργειακή αγορά, συντομότερων χρόνων αλλαγής προμηθευτή, πρόσβασης σε εργαλεία σύγκρισης τιμών και έξυπνους μετρητές, καθώς και σαφέστερων και συχνότερων λογαριασμών ενέργειας.
Η αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια δίνει επίσης στους καταναλωτές τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά στην αγορά ενέργειας, με την παραγωγή της δικής τους ενέργειας στο σπίτι τους και τη δυνατότητα πώλησής της. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να αλλάξει δραστικά το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, παρότι σε ορισμένα κράτη μέλη υπάρχουν ήδη οικιακοί καταναλωτές οι οποίοι παράγουν και καταναλώνουν ηλεκτρική ενέργεια στο σπίτι τους, κυρίως μέσω πινάκων φωτοβολταϊκών συστοιχιών 71 . Ωστόσο, παρά την αυξημένη χρήση πινάκων φωτοβολταϊκών συστοιχιών, η συμμετοχή των καταναλωτών στην ενεργειακή αγορά παρέμενε χαμηλή πριν από την έκδοση της αναδιατύπωσης της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια 72 .
Η αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια έχει ως στόχο να διευκολύνει και να επιταχύνει την αλλαγή προμηθευτών. Παρέχει στους καταναλωτές τη δυνατότητα να αλλάξουν προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας εντός τριών εβδομάδων. Έως το 2026 αυτό θα είναι δυνατόν εντός 24 ωρών. Η αλλαγή προμηθευτή είναι δωρεάν, εξαιρουμένης της περίπτωσης πρόωρης λύσης συμβάσεων ορισμένου χρόνου. Στα περισσότερα κράτη μέλη, η νόμιμη μέγιστη διάρκεια της αλλαγής προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου ήταν 3 εβδομάδες ή 15 έως 18 εργάσιμες ημέρες (σύμφωνα με στοιχεία του 2018). Ωστόσο, οι πραγματικοί χρόνοι αλλαγής προμηθευτή παρέμεναν μεγαλύτεροι σε ορισμένες χώρες 73 . Αλλαγή προμηθευτή εντός 24 ωρών ήταν δυνατή μόνο στην Ιταλία 74 . Συνολικά, το 2018 τα ποσοστά αλλαγής προμηθευτή από νοικοκυριά αυξήθηκαν τόσο για το φυσικό αέριο όσο και για την ηλεκτρική ενέργεια στην πλειονότητα των κρατών μελών. Όσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια, δεν αναφέρθηκε καμία ή σχεδόν καμία αλλαγή προμηθευτή σε τρεις χώρες, ενώ σε δύο χώρες υπήρχε μόνο ένας προμηθευτής, οπότε δεν υπήρχε δυνατότητα αλλαγής 75 .
Διάγραμμα 18: Ετήσια ποσοστά αλλαγής προμηθευτή — ηλεκτρική ενέργεια — οικιακοί πελάτες (με βάση τα σημεία μέτρησης)
Πηγή: Εκθέσεις παρακολούθησης του CEER σχετικά με τις επιδόσεις των ευρωπαϊκών αγορών λιανικής πώλησης 76
Διάγραμμα 19: Ετήσια ποσοστά αλλαγής προμηθευτή — φυσικό αέριο — οικιακοί πελάτες (με βάση τα σημεία μέτρησης)
Πηγή: Εκθέσεις παρακολούθησης του CEER σχετικά με τις επιδόσεις των ευρωπαϊκών αγορών λιανικής πώλησης
Σύμφωνα με έρευνα του 2018, τα βασικά ζητήματα προβληματισμού των καταναλωτών σε σχέση με τις αγορές υπηρεσιών κοινής ωφέλειας ήταν η επιλογή και η συγκρισιμότητα 77 . Οι καταναλωτές αντιμετώπιζαν δυσκολίες όσον αφορά τη σύγκριση μεταξύ των προσφορών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, ιδίως ως προς τα κύρια χαρακτηριστικά της προσφοράς και τους όρους καταγγελίας της σύμβασης 78 . Όταν ερωτήθηκαν σχετικά με επιλογές για την αύξηση της συγκρισιμότητας, ορισμένοι καταναλωτές εξέφρασαν προτίμηση για τη δυνατότητα τυποποιημένης μορφής προσφορών. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, οι προμηθευτές πρέπει να παρουσιάζουν πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση και το κόστος της ενέργειας σε κάθε λογαριασμό με σαφή και εύκολα κατανοητό τρόπο. Οι πληροφορίες θα πρέπει να παρουσιάζονται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να διευκολύνεται η σύγκριση από τους πελάτες. Επιπροσθέτως, η αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια βοηθά τους καταναλωτές να προβαίνουν σε πιο τεκμηριωμένες επιλογές, διότι θεσπίζει την απαίτηση εφαρμογής αξιόπιστων εργαλείων σύγκρισης. Οι καταναλωτές έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε ένα τουλάχιστον εργαλείο σύγκρισης τιμών το οποίο παρέχεται δωρεάν και πληροί ελάχιστα πρότυπα ποιότητας.
Η αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια παρέχει στους καταναλωτές το δικαίωμα να ζητήσουν έξυπνο μετρητή ο οποίος παρουσιάζει την κατανάλωση ενέργειας και το κόστος σε πραγματικό χρόνο και είναι αναγνώσιμος εξ αποστάσεως. Οι καταναλωτές μπορούν να επιλέξουν επίσης συμβάσεις δυναμικών τιμών. Οι έξυπνοι μετρητές και η δυναμική τιμολόγηση θα υποστηριχθούν στις προβλεπόμενες εκτελεστικές πράξεις για τη διαλειτουργικότητα των δεδομένων. Θα έχουν καθοριστική σημασία για την υποστήριξη των καταναλωτών, καθώς και των νέων παρόχων υπηρεσιών, ώστε να συμμετέχουν ενεργά στην αγορά και να κινούνται σε αυτή με μεγαλύτερη βεβαιότητα.
Το 2018 υπήρχαν περίπου 99 εκατομμύρια έξυπνοι μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ, ήτοι 34 % του συνολικού αριθμού σημείων μέτρησης ηλεκτρικής ενέργειας, έναντι περίπου 12 εκατομμυρίων έξυπνων μετρητών για φυσικό αέριο 79 .
Κατά το ίδιο έτος 12 χώρες κατέγραψαν εμπορική εξάπλωση έξυπνων μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό τουλάχιστον 50 %. Από την άλλη πλευρά, επτά κράτη αποφάσισαν να μην υλοποιήσουν την εμπορική εξάπλωση έξυπνων μετρητών 80 . Έως το τέλος του 2019 ποσοστό άνω του 80 % των καταναλωτών στο Λουξεμβούργο έπρεπε να έχουν λάβει έξυπνους μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας, ακολουθούμενοι από τους καταναλωτές στη Δανία, την Αυστρία, τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία το 2020.
Η εμπορική εξάπλωση έξυπνων μετρητών φυσικού αερίου παραμένει περιορισμένη και μόνο 5 χώρες την είχαν ξεκινήσει έως το 2018.
Μεταξύ των σημαντικών ζητημάτων που αντιμετωπίζουν ορισμένοι καταναλωτές ενέργειας στην εσωτερική αγορά είναι και η ενεργειακή φτώχεια. Προκειμένου να στηρίξει τις προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη μέλη για την αντιμετώπισή της, η Επιτροπή εξέδωσε έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια μαζί με το παρόν έγγραφο 81 . Συνεχίζει επίσης να στηρίζει το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ενεργειακής Φτώχειας, το οποίο συλλέγει δεδομένα, καταρτίζει δείκτες και διαδίδει βέλτιστες πρακτικές για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας.
Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 12ης-13ης Δεκεμβρίου 2019, EUCO 29/19.
Κανονισμός (ΕΕ) 2019/943 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουνίου 2019, σχετικά με την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΕ L 158 της 14.6.2019, σ. 54).
Οδηγία (ΕΕ) 2019/944 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουνίου 2019, σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την τροποποίηση της Οδηγίας 2012/27/ΕΕ.
Κανονισμός (ΕΕ) 2019/942 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουνίου 2019, για την ίδρυση Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ΕΕ L 158 της 14.6.2019, σ. 22-53).
Η παρούσα έκθεση εκπληρώνει τις υποχρεώσεις που περιγράφονται συνοπτικά στο άρθρο 35 παράγραφος 2 στοιχεία στ), ζ) και ια) του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2018, για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα (ΕΕ L 328 της 21.12.2018, σ. 1-77).
Άρθρο 52 παράγραφος 1 της οδηγίας 2009/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου (ΕΕ L 211 της 14.8.2009, σ. 94-136) (στο εξής: οδηγία για το φυσικό αέριο) και άρθρο 47 παράγραφος 1 της οδηγίας 2009/72/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και για την κατάργηση της οδηγίας 2003/54/ΕΚ (ΕΕ L 211 της 14.8.2009, σ. 55-93) (στο εξής: οδηγία για την ηλεκτρική ενέργεια). Οι οδηγίες για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια αναφέρονται επίσης από κοινού στην έκθεση ως «τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια». Το άρθρο 47 παράγραφος 1 αναδιατυπώθηκε από το άρθρο 69 παράγραφος 1 της οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουνίου 2019, σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΕ L 158 της 14.6.2019, σ. 125-199) (στο εξής: αναδιατύπωση της οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια).
Βλ. προηγούμενες εκθέσεις προόδου, π.χ. ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με τίτλο «Η πρόοδος προς την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας» της 13ης Οκτωβρίου 2014, COM(2014) 634 final, σ. 2 — https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014DC0634&qid=1558357809501&from=EL .
Βλ. επίσης ACER/CEER, «Annual Report on the Results of Monitoring the Internal Electricity and Natural Gas Markets in 2018» (Ετήσια έκθεση του ACER σχετικά με τα αποτελέσματα της παρακολούθησης των εσωτερικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου το 2018, κεφάλαιο «Electricity Wholesale Markets» (Αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας), Νοέμβριος 2019.
Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με τις τιμές και το κόστος ενέργειας στην Ευρώπη, τμήμα «Τάσεις των τιμών ενέργειας», COM(2020) 951.
Στην πλειονότητα των αποφάσεων της Επιτροπής σε υποθέσεις ανταγωνισμού, οι αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας (π.χ. παραγωγή και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, αγορές επικουρικών υπηρεσιών) εξακολουθούν να ορίζονται στις περισσότερες περιπτώσεις ως εθνικές ως προς το γεωγραφικό τους πεδίο, βλ. π.χ. COMP/M.8660 – Fortum/Uniper· βλ. προηγουμένως, π.χ. COMP/M.5979 – KGHM/TAURON Wytwarzanie/JV, σκέψη 24· COMP/M.5711 – RWE/Ensys, σκέψη 21· COMP/M.4180 – GDF/Suez, σκέψη 726.
Ρύθμιση των τιμών πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σε τελικούς χρήστες εξακολουθεί να εφαρμόζεται για τα νοικοκυριά σε εννέα κράτη μέλη και ρύθμιση των τιμών πώλησης φυσικού αερίου σε τελικούς χρήστες εφαρμόζεται σε οκτώ κράτη μέλη. Στον τομέα μη οικιακών καταναλωτών, ρύθμιση των τιμών πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σε τελικούς χρήστες υπήρχε σε έξι κράτη μέλη, ενώ αντίστοιχη ρύθμιση για το φυσικό αέριο υπήρχε σε τέσσερα κράτη μέλη.
Όσον αφορά τις συναλλαγές τελικής ηλεκτρικής ενέργειας, η σύζευξη των αγορών συνέβαλε σε αύξηση του ποσού των συναλλαγών από 60 % το 2010 σε 87 % το 2018 προς τη σωστή κατεύθυνση, δηλαδή από περιοχές χαμηλότερων τιμών προς περιοχές υψηλότερων τιμών. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα οικονομικά προσιτό μοντέλο για την ενεργειακή μετάβαση, το οποίο εξασφαλίζει τη δυνατότητα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας με το χαμηλότερο δυνατό κόστος σε ολόκληρη την Ευρώπη προς όφελος των καταναλωτών.
Κανονισμός (ΕΕ) 2015/1222 της Επιτροπής, της 24ης Ιουλίου 2015, σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών για την κατανομή της δυναμικότητας και τη διαχείριση της συμφόρησης (ΕΕ L 197 της 25.7.2015, σ. 24-72).
Κανονισμός (ΕΕ) 2016/1719 της Επιτροπής, της 26ης Σεπτεμβρίου 2016, σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριας γραμμής για τη μελλοντική κατανομή δυναμικότητας (ΕΕ L 259 της 27.9.2016, σ. 42-68).
Κανονισμός (ΕΕ) 2017/2195 της Επιτροπής, της 23ης Νοεμβρίου 2017, σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριας γραμμής για την εξισορρόπηση ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΕ L 312 της 28.11.2017, σ. 6-53).
Κανονισμός (ΕΕ) 2017/2196 της Επιτροπής, της 24ης Νοεμβρίου 2017, για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά τις διαδικασίες έκτακτης ανάγκης και αποκατάστασης σχετικά με το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΕ L 312 της 28.11.2017, σ. 54-85).
Κανονισμός (ΕΕ) 2016/1388 της Επιτροπής, της 17ης Αυγούστου 2016, για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά τη σύνδεση ζήτησης (ΕΕ L 223 της 18.8.2016, σ. 10-54).
Κανονισμός (ΕΕ) 2016/631 της Επιτροπής, της 14ης Απριλίου 2016, για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά τις απαιτήσεις για τη σύνδεση ηλεκτροπαραγωγών με το δίκτυο (ΕΕ L 112 της 27.4.2016, σ. 1-68).
Κανονισμός (ΕΕ) 2016/1447 της Επιτροπής, της 26ης Αυγούστου 2016, για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά τις απαιτήσεις για τη σύνδεση με το δίκτυο των συστημάτων συνεχούς ρεύματος υψηλής τάσης και των συνδεόμενων σε συνεχές ρεύμα μονάδων πάρκων ισχύος (ΕΕ L 241 της 8.9.2016, σ. 1-65).
Κανονισμός (ΕΕ) 2017/1485 της Επιτροπής, της 2ας Αυγούστου 2017, σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών για τη λειτουργία του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΕ L 220 της 25.8.2017, σ. 1-120).
Οι κώδικες δικτύου αναφέρονται σε «όρους, προϋποθέσεις ή μεθοδολογίες» που πρέπει να αναπτύσσουν οι διαχειριστές δικτύου ή τα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας.
Σε περίπτωση διαφωνίας σχετικά με συγκεκριμένη μέθοδο, οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές λαμβάνουν σχετική απόφαση με τη βοήθεια του ACER με πλειοψηφία δύο τρίτων.
Βλ. π.χ. ACER, «Monitoring report on the implementation of the CACM Regulation and the FCA Regulation» (Έκθεση παρακολούθησης σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού για την κατανομή δυναμικότητας και τη διαχείριση της συμφόρησης και του κανονισμού για τη μελλοντική κατανομή δυναμικότητας), της 31ης Ιανουαρίου 2019, σ. 61, και «Annual Report on the Results of Monitoring the Internal Electricity and Natural Gas Markets in 2017» (Ετήσια έκθεση σχετικά με τα αποτελέσματα της παρακολούθησης των εσωτερικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου το 2017), κεφάλαιο «Electricity Wholesale Markets» (Αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας), 18 Οκτωβρίου 2018, σ. 46.
Κανονισμός (ΕΕ) 2019/943 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουνίου 2019, σχετικά με την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΕ L 158 της 14.6.2019, σ. 54-124) (στο εξής: αναδιατύπωση του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια).
Βλ. παραπομπές στις εκθέσεις παρακολούθησης του ACER στην υποσημείωση 14
https://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=1_39351
https://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=1_40461
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 714/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά με τους όρους πρόσβασης στο δίκτυο για τις διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενεργείας (ΕΕ L 211 της 14.8.2009, σ. 15-35).
Κανονισμός (ΕΕ) 2015/1222 της Επιτροπής, της 24ης Ιουλίου 2015, σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών για την κατανομή της δυναμικότητας και τη διαχείριση της συμφόρησης (ΕΕ L 197 της 25.7.2015, σ. 24-72).
Το ποσοστό 70 % υπολογίζεται τηρουμένων των αποκαλούμενων ορίων ασφαλούς λειτουργίας (που νοούνται εν γένει ως μέγιστη ροή σε μια γραμμή διασύνδεσης). Ο πιο απλός τρόπος για να γίνει κατανοητός ο στόχος είναι να εξεταστεί τι καλύπτει το 30 %· πρόκειται για μια μέγιστη οριακή τιμή για τις αφαιρέσεις στις οποίες μπορεί να προβούν οι ΔΣΜ για βροχοειδείς ροές, εσωτερικές ροές και περιθώρια αξιοπιστίας. Το υπόλοιπο θα πρέπει να καθίσταται διαθέσιμο στον φορέα υπολογισμού της περιφερειακής δυναμικότητας για συναλλαγές και αφαιρέσεις για λόγους ασφάλειας σε περιφερειακό επίπεδο, όπου χρειάζεται (π.χ. για τη συμμόρφωση με το πρότυπο ασφάλειας Ν-1 στη διαδικασία που βασίζεται στις ροές). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, σε αυτό το πλαίσιο, οι ΔΣΜ διατηρούν πάντα τον έλεγχο του συστήματος και έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν οποιοδήποτε μέτρο απαιτείται για τη διατήρηση της ασφαλούς λειτουργίας του συστήματος.
Ο ACER έχει εκδώσει σύσταση σχετικά με τον τρόπο παρακολούθησης του νέου στόχου του 70 %, βλ. σύσταση αριθ. 01/2019: https://www.acer.europa.eu/Official_documents/Acts_of_the_Agency/Recommendations/ACER%20Recommendation%2001-2019.pdf · μέχρι στιγμής, τρία κράτη μέλη έχουν επιλέξει να εφαρμόσουν ένα σχέδιο δράσης για τη μείωση της εσωτερικής συμφόρησης, ενώ αρκετά περισσότερα εξετάζουν το ενδεχόμενο αναδιαμόρφωσης των ζωνών προσφοράς τους μέσω της τρέχουσας επανεξέτασης των ζωνών προσφοράς, βλ. μεθοδολογία και παραδοχές για την επανεξέταση των ζωνών προσφοράς του 2019, όπως υποβλήθηκαν στις εθνικές ρυθμιστικές αρχές: https://www.entsoe.eu/news/2019/10/07/bidding-zone-review-methodology-assumptions-and-configurations-submitted-to-nras/
Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. την ανακοίνωση της Επιτροπής, της 5ης Νοεμβρίου 2013, με τίτλο «Πραγμάτωση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και πλήρης αξιοποίηση της δημόσιας παρέμβασης» [C(2013) 7243 final].
Άρθρο 20 παράγραφος 4 της αναδιατύπωσης του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια.
Άρθρο 20 παράγραφος 6 της αναδιατύπωσης του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια.
Άρθρο 22 της αναδιατύπωσης του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια.
Τα εν λόγω μέτρα αναφέρονται στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://ec.europa.eu/energy/topics/markets-and-consumers/capacity-mechanisms_en#commission-opinions-and-consultations
OPINION No 22/2019 OF ACER of 17 December 2019 on the calculation of the values of CO2 emission limits referred to in the first subparagraph of Article 22(4) of Regulation (EU) 2019/943 of 5 June 2019 on the internal market for electricity (recast) [ΓΝΩΜΗ αριθ. 22/2019 του ACER, της 17ης Δεκεμβρίου 2019, για τον υπολογισμό των τιμών των ορίων εκπομπών CO2 που αναφέρονται στο άρθρο 22 παράγραφος 4 πρώτο εδάφιο του κανονισμού (ΕΕ) 2019/943, της 5ης Ιουνίου 2019, σχετικά με την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (αναδιατύπωση)].
«Study on energy storage — Contribution to the security of the electricity supply in Europe» (Αποθήκευση ενέργειας – Συμβολή στην ασφάλεια του εφοδιασμού ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη), βλ. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/a6eba083-932e-11ea-aac4-01aa75ed71a1/language-en?WT.mc_id=Searchresult&WT.ria_c=37085&WT.ria_f=3608&WT.ria_ev=search
Παράρτημα 2 της ανακοίνωσης «Η Ευρώπη σε κίνηση – Βιώσιμη κινητικότητα για την Ευρώπη: ασφαλής, συνδεδεμένη και καθαρή»
COM(2018) 293 final.
Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του στρατηγικού σχεδίου δράσης για τους συσσωρευτές: δημιουργία μιας στρατηγικής
αξιακής αλυσίδας συσσωρευτών στην Ευρώπη, COM(2019) 176 final.
Ανακοίνωση της Επιτροπής — Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, COM(2019) 640 final (στο εξής: Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία).
Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. την τριμηνιαία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παρακολούθηση της αγοράς φυσικού αερίου ( European Commission quarterly gas market monitoring report ).
Συγκέντρωση δασμών που πρέπει να καταβάλλουν οι έμποροι κατά την αποστολή φυσικού αερίου διαμέσου πολλών συνόρων.
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 715/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά με τους όρους πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου (ΕΕ L 211 της 14.8.2009, σ. 36-54).
Κανονισμός (ΕΕ) 2017/459 για τη θέσπιση κώδικα δικτύου σχετικά με μηχανισμούς κατανομής δυναμικότητας στα συστήματα μεταφοράς αερίου (ΕΕ L 72 της 17.3.2017, σ. 1-28).
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 312/2014 για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά την εξισορρόπηση του φυσικού αερίου στα δίκτυα μεταφοράς (ΕΕ L 91 της 27.3.2014, σ. 15-35).
Guidance on best practices for congestion management procedures in natural gas transmission networks (Κατευθύνσεις για βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά τις διαδικασίες διαχείρισης της συμφόρησης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου) [SWD(2014) 250].
Κανονισμός (ΕΕ) 2015/703 για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά τους κανόνες για τη διαλειτουργικότητα και την ανταλλαγή δεδομένων (ΕΕ L 113 της 1.5.2015, σ. 13-26).
Κανονισμός (ΕΕ) 2017/460 για τη θέσπιση κώδικα δικτύου σχετικά με την εναρμονισμένη διάρθρωση των τιμολογίων μεταφοράς αερίου (ΕΕ L 72 της 17.3.2017, σ. 29-56).
Πρβλ. εκθέσεις εφαρμογής του ACER σχετικά με τους επιμέρους κώδικες δικτύου στην ακόλουθη διεύθυνση: https://acer.europa.eu/Official_documents/Publications/Pages/Publication.aspx .
Ανακοίνωση της Επιτροπής — Ενέργεια για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία: Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, COM(2020) 299 final (στο εξής: στρατηγική για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος).
Ανακοίνωση της Επιτροπής — Στρατηγική για το υδρογόνο για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, COM(2020) 301 final (στο εξής: στρατηγική για το υδρογόνο).
Το βιοαέριο αποτελείται κατά 60 % από μεθάνιο και κατά 40 % από CO2 και ορισμένες προσμείξεις. Για την αναβάθμιση του βιοαερίου σε βιομεθάνιο απαιτείται αφαίρεση του CO2 και των προσμείξεων. Υποστηρίζεται συχνά ότι εάν το CO2 που λαμβάνεται κατά την παραγωγή βιομεθανίου από βιοαέριο χρησιμοποιηθεί και, κυρίως, αποθηκευτεί, δημιουργεί «αρνητικές» εκπομπές.
Λεπτομερής ανάλυση στο έγγραφο COM(2018) 773: «Καθαρός πλανήτης για όλους – Ένα ευρωπαϊκό, στρατηγικό, μακρόπνοο όραμα για μια ευημερούσα, σύγχρονη, ανταγωνιστική και κλιματικά ουδέτερη οικονομία», κεφάλαιο 4.2.
Αυτό οφείλεται στους μηχανισμούς επιδότησης, καθώς και στο πρόσθετο κόστος σε περίπτωση αναβάθμισής του σε βιομεθάνιο για έγχυση στο δίκτυο.
Σύμφωνα με το ÖSTERREICHISCHE VEREINIGUNG FÜR DAS GAS- UND WASSERFACH (2019) και την έκθεσή του με τίτλο «Kostenbetrachtung der Einbindung existierender Biogasanlagen in das österreichische Gasnetz», 74 από τις 301 εγκαταστάσεις βιοαερίου στην Αυστρία θα μπορούσαν να συνδεθούν με το δίκτυο, εάν πραγματοποιηθεί επένδυση εκτιμώμενου ύψους 100 εκατ. EUR, και να οδηγήσουν σε έγχυση 16 813 Nm3/h.
Μια προδιαγραφή ποιότητας αερίου περιγράφει αποδεκτές οριακές τιμές για διάφορα χαρακτηριστικά ενός αερίου, ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια και η ακεραιότητα της υποδομής και να αποτρέπονται πιθανές αρνητικές επιπτώσεις σε επιμέρους εφαρμογές. Τα πρότυπα συνεπάγονται τον προσδιορισμό του εύρους των ορίων βασικών παραμέτρων ποιότητας του αερίου. Τα ευρέα όρια παρέχουν ευελιξία για την προμήθεια αερίων (δηλαδή από διαφορετικές εγκαταστάσεις παραγωγής, ανανεώσιμα αέρια, υδρογόνο), ενώ τα στενά όρια διασφαλίζουν ότι οι ιδιότητες του αερίου που καταναλώνει ο τελικός χρήστης είναι πλήρως καθορισμένες και επιτρέπουν την ασφαλή λειτουργία και τη βελτιστοποίηση των διαδικασιών.
Οι πηγές φυσικού αερίου είναι σταθερές για κάθε κράτος μέλος, αλλά διαφέρουν όταν γίνεται σύγκριση σε επίπεδο ΕΕ, διότι περιλαμβάνουν την εγχώρια παραγωγή αερίου (οι κύριοι παραγωγοί είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Κάτω Χώρες, η Ρουμανία, η Γερμανία και η Δανία), αέριο που μεταφέρεται μέσω αγωγών από τη Ρωσία και τη Νορβηγία, καθώς και από τη Βόρεια Αφρική, ΥΦΑ από το Κατάρ, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Η ποικιλομορφία των διαφόρων πηγών αερίου που ρέει στην Ευρώπη συνεπάγεται επίσης αντίστοιχη ποικιλομορφία στην ποιότητα του αερίου. Για πρόσφατα αναλυτικά στοιχεία, βλ. ΓΔ Ενέργειας, Τριμηνιαία έκθεση σχετικά με τις ευρωπαϊκές αγορές φυσικού αερίου, τόμος 14, 4ο τρίμηνο του 2019.
Κανονισμός (ΕΕ) 2015/703 της Επιτροπής, της 30ής Απριλίου 2015, για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά τους κανόνες για τη διαλειτουργικότητα και την ανταλλαγή δεδομένων (ΕΕ L 113 της 1.5.2015, σ. 13-26).
Το πρότυπο αυτό αναπτύχθηκε βάσει της εντολής M/400 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ποιότητα του αερίου H.
Μέσω επέκτασης της εντολής τυποποίησης M/400.
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 347/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Απριλίου 2013, σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις διευρωπαϊκές ενεργειακές υποδομές (ΕΕ L 115 της 25.4.2013, σ. 39-75).
Commission Staff Working Document accompanying the document Report from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Energy prices and costs in Europe (Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει το έγγραφο με τίτλο «Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με τις τιμές και το κόστος της ενέργειας στην Ευρώπη»), SWD(2020) 951 (στο εξής: SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη).
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
Βλ. σχετικά και την αιτιολογική σκέψη 38 της οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 για την ηλεκτρική ενέργεια: «Προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη και η αποτελεσματικότητα της δυναμικής τιμολόγησης της ηλεκτρικής ενέργειας, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιολογήσουν τη δυνατότητα να καταστήσουν πιο δυναμικό ή να μειώσουν το μερίδιο των σταθερών στοιχείων στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας και, εφόσον υπάρχει τέτοια δυνατότητα, θα πρέπει να λάβουν κατάλληλα μέτρα.»
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
SWD, Τιμές και κόστος ενέργειας στην Ευρώπη.
«Monitoring Report on the Performance of European Retail Markets in 2018» (Έκθεση παρακολούθησης των επιδόσεων των ευρωπαϊκών αγορών λιανικής πώλησης το 2018), έκθεση του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (CEER), κωδ.: C19-MRM-99-02
4 Νοεμβρίου 2019, σ. 53. [Έκθεση παρακολούθησης του CEER για το 2018].
Έκθεση παρακολούθησης του CEER για το 2018, σ. 55.
Έκθεση παρακολούθησης του CEER για το 2018, σ. 60.
Έκθεση παρακολούθησης του CEER για το 2018, σ. 60.
Έκθεση παρακολούθησης του CEER για το 2018, σ. 61.
Σύμφωνα με έκθεση του 2018, μόνο 13 εθνικές ρυθμιστικές αρχές ανέφεραν τη χρήση πινάκων φωτοβολταϊκών συστοιχιών από οικιακούς καταναλωτές. «ACER Market Monitoring Report 2018 — Consumer Empowerment, Volume» (Έκθεση παρακολούθησης της αγοράς του ACER το 2018, κεφάλαιο «Ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών»), 2019, σ. 31.
«ACER Market Monitoring Report 2018 — Consumer Empowerment Volume» (Έκθεση παρακολούθησης της αγοράς του ACER το 2018, κεφάλαιο «Ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών»), 2019, σ. 28-29.
«ACER Market Monitoring Report 2018 — Consumer Empowerment Volume» (Έκθεση παρακολούθησης της αγοράς του ACER το 2018, κεφάλαιο «Ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών»), 2019, σ. 29.
Έκθεση παρακολούθησης του CEER για το 2018, σ. 29-30.
Διατίθενται στην ακόλουθη διεύθυνση: https://www.ceer.eu/1765
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Δικαιοσύνης και Καταναλωτών, Πίνακας επιδόσεων των καταναλωτικών αγορών : Συμβολή στη λειτουργία των αγορών προς όφελος των καταναλωτών , έκδοση 2018, σ. 38.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Δικαιοσύνης και Καταναλωτών, Μελέτη καταναλωτών με τίτλο «Προσυμβατική πληροφόρηση και τιμολόγηση στην ενεργειακή αγορά — βελτιωμένη σαφήνεια και συγκρισιμότητα» , 2018, σ. 208.
«ACER Market Monitoring Report 2018 — Consumer Empowerment Volume» (Έκθεση παρακολούθησης της αγοράς του ACER το 2018, κεφάλαιο «Ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών»), 2019, σ. 23.
«ACER Market Monitoring Report 2018 — Consumer Empowerment Volume» (Έκθεση παρακολούθησης της αγοράς του ACER το 2018, κεφάλαιο «Ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών»), 2019, σ. 24.
Σύσταση σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια, C(2020) 9600.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 14.10.2020
COM(2020) 950 final
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
της
ΕΚΘΕΣΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ
Έκθεση του 2020 σχετικά με την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1999 για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα
Παράρτημα — Επιδοτήσεις ενέργειας στην ΕΕ
1. Εισαγωγή
Σύμφωνα με τον κανονισμό για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα (στο εξής: κανονισμός για τη διακυβέρνηση), η Επιτροπή υποχρεούται να υποβάλλει ετησίως έκθεση σχετικά με την «πρόοδο των κρατών μελών προς τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας, ιδίως για τα ορυκτά καύσιμα» 1 .
Το παρόν παράρτημα ανταποκρίνεται στην απαίτηση αυτή αναφέροντας στοιχεία σχετικά με τις προσπάθειες της ΕΕ για τη σταδιακή κατάργηση των εν λόγω επιδοτήσεων. Αυτό συνάδει με τις δεσμεύσεις που περιλαμβάνονται στη συμφωνία του Παρισιού 2 , τα συμπεράσματα/τις δεσμεύσεις της G7 3 και της G20 4 και αποτυπώνεται, επιπλέον, στην αρχή του «μη βλάπτειν» της ανακοίνωσης για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία που υπενθυμίζεται στο μέσο Next Generation EU.
Η παρακολούθηση και η ανάλυση των επιδοτήσεων είναι σημαντική διότι τα μέτρα επιδότησης μπορούν να επηρεάσουν την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στον τομέα της ενέργειας και την κατανάλωση διάφορων ενεργειακών πόρων, ενώ μπορούν επίσης να συνεπάγονται σημαντική επιβάρυνση για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Ανάλογα με τον τρόπο διάρθρωσής τους, οι επιδοτήσεις μπορούν να συνιστούν είτε φραγμό είτε βασικό παράγοντα διευκόλυνσης για την προώθηση της ενοποίησης του ενεργειακού συστήματος και, ευρύτερα, της απανθρακοποίησης του ενεργειακού συστήματος. Επηρεάζονται επίσης οι τιμές της ενέργειας, δεδομένου ότι οι επιδοτήσεις μπορούν να έχουν αντίκτυπο στο εισόδημα των καταναλωτών ενέργειας και στην προσφορά ενεργειακών προϊόντων.
Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων είναι δαπανηρές για τους δημόσιους προϋπολογισμούς και υπονομεύουν την πράσινη μετάβαση. Σε πολλές περιπτώσεις αντιβαίνουν στα κίνητρα για επενδύσεις σε πράσινες τεχνολογίες και δεν συμβάλλουν στη διαμόρφωση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για όλους τους ενεργειακούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Για τη στήριξη των προσπαθειών όσον αφορά τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη έχουν ενισχύσει κατά τα τελευταία έτη τη διαδικασία παρακολούθησης για τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας, και ιδίως για τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων. Ως εκ τούτου, η παρούσα έκθεση βασίζεται σε δύο πηγές. Πρώτον, σε μια ολοκληρωμένη μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Επιτροπής (στο εξής: μελέτη) 5 και καλύπτει τα κράτη μέλη της ΕΕ και όλους τους σημαντικούς ενεργειακούς πόρους μεταξύ των διαφόρων οικονομικών τομέων. Δεύτερον, σε πληροφορίες από τα κράτη μέλη που περιλαμβάνονται στα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) και χρησιμεύουν για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας, ιδίως για τα ορυκτά καύσιμα και την πρόοδο που σημειώνεται ως προς τη σταδιακή τους κατάργηση.
Στο παρόν παράρτημα εξετάζονται τα διάφορα είδη επιδοτήσεων, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που αφορούν την παραγωγή και τη ζήτηση ενέργειας, την ενεργειακή απόδοση, την υποδομή και την Ε&Α. Παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τις επιδοτήσεις στους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών, των νοικοκυριών και των βιομηχανιών. Ωστόσο, οι επιδοτήσεις που αναφέρουν τα κράτη μέλη στα οικεία ΕΣΕΚ καλύπτουν μόνο ένα μικρότερο φάσμα επιδοτήσεων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει επί του παρόντος τυποποιημένος ορισμός για τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας σε ολόκληρη την ΕΕ, με αποτέλεσμα τα κράτη μέλη να διαθέτουν σημαντική διακριτική ευχέρεια ως προς τις πρακτικές υποβολής εκθέσεων. Σε διάφορα ΕΣΕΚ, οι πληροφορίες σχετικά με τις επιδοτήσεις είναι επίσης αποσπασματικές ή παραλείπονται τελείως.
Η φετινή έκθεση επιβεβαιώνει ότι, παρά τις θετικές εξελίξεις σε ορισμένα κράτη μέλη, το συνολικό ύψος των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας, ιδίως των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, οι οποίες έχουν δυσμενή αντίκτυπο στην επίτευξη του στόχου για κλιματική ουδετερότητα και των ευρύτερων στόχων της Πράσινης Συμφωνίας, όπως η ποιότητα του αέρα και η υγεία, εξακολουθούν να καταγράφουν ελαφρά αύξηση. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη —Αυστρία, Δανία, Εσθονία και Ουγγαρία— αντιτάχθηκαν σε αυτή τη γενική τάση, μειώνοντας σημαντικά τις επιδοτήσεις τους στα ορυκτά καύσιμα.
Η πανδημία COVID-19 επιτάσσει τη λήψη κατάλληλων μέτρων για τη διασφάλιση μιας ανθεκτικής ανάκαμψης στα κράτη μέλη της ΕΕ. Επί του παρόντος δεν υπάρχουν διαθέσιμα τεκμηριωμένα στοιχεία για την εκτίμηση των επιπτώσεων της νόσου COVID-19 στις επιδοτήσεις. Ωστόσο, από αρχικές εκτιμήσεις αφήνεται να εννοηθεί ότι η κρίση ενδέχεται να είχε ως αποτέλεσμα τη χορήγηση πρόσθετων επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα.
Το ζήτημα αυτό θα εξεταστεί αναλυτικότερα στην έκθεση του επόμενου έτους.
2. Επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας και επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ
2.1. Επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας στην ΕΕ
Στην παρούσα έκθεση θεωρείται ότι υφίστανται επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας εάν υπάρχει χρηματοδοτική συνεισφορά από κρατικό ή οποιονδήποτε δημόσιο φορέα στο έδαφος κράτους μέλους 6 , σύμφωνα με την ίδια έννοια που χρησιμοποιείται και στη μελέτη της Επιτροπής. Η χορήγηση επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας είναι δυνατή με διάφορες μορφές, όπως η άμεση μεταφορά κεφαλαίων (π.χ. επιχορηγήσεις, δάνεια), διαφυγόντα δημοσιονομικά έσοδα (π.χ. φορολογικά κίνητρα και πιστώσεις), η παροχή αγαθών και υπηρεσιών, οι πληρωμές σε μηχανισμούς χρηματοδότησης και η στήριξη του εισοδήματος ή των τιμών.
Συνολικά, το 2018 το σύνολο των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας στην ΕΕ εκτιμάται ότι ανήλθε στο ποσό των 159 δισ. EUR 7 . Κατά την τελευταία δεκαετία οι εν λόγω επιδοτήσεις αυξάνοντα διαρκώς, μολονότι από το 2015 η αύξηση αυτή έχει επιβραδυνθεί, καταγράφοντας άνοδο μόνο κατά 5 %. Μολονότι κατά την τελευταία δεκαετία η αύξηση των επιδοτήσεων οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στη στήριξη της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, η στήριξη αυτή αυξήθηκε από το 2015 μόνο κατά 4 %. Οι επιδοτήσεις στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης έχουν αυξηθεί από το 2015 κατά 21 %, συμβάλλοντας στην υλοποίηση επενδύσεων για τον περιορισμό της ζήτησης ενέργειας. Κατά την ίδια περίοδο, οι επιδοτήσεις στον τομέα της ζήτησης ενέργειας, οι οποίες παρέχουν κίνητρα για την κατανάλωση ενέργειας (π.χ. υπό μορφή φοροαπαλλαγών ή στήριξης του εισοδήματος), αυξήθηκαν κατά 8 %.
Διάγραμμα 1 — Εξέλιξη των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας στην ΕΕ ανά σκοπό
Πηγή: Μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις.
Το 2018 η αναλογία των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας προς το ΑΕΠ κυμάνθηκε από 3,3 % στη Λετονία έως 0,2 % στο Λουξεμβούργο, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ ήταν 1,2 %. Ωστόσο, οι σημαντικότερες μορφές επιδοτήσεων παρουσίαζαν επίσης διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα, οι επιδοτήσεις στη Λετονία στήριζαν πρωτίστως μέτρα ενεργειακής απόδοσης, ενώ στη Γερμανία, σχεδόν τα δύο τρίτα του συνολικού ποσού των επιδοτήσεων στήριζαν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στη Γαλλία, το Βέλγιο, την Πολωνία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία και τη Φινλανδία, τα υψηλότερα ποσοστά δαπανήθηκαν στα ορυκτά καύσιμα (αν και σε απόλυτους όρους, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στη Γαλλία ήταν ελαφρώς χαμηλότερες από ό,τι στη Γερμανία).
Διάγραμμα 2 — Επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας σε απόλυτα ποσά και ως ποσοστό του ΑΕΠ στα κράτη μέλη της ΕΕ το 2018
Πηγή: Μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις. Η ηλεκτρική ενέργεια αφορά τη γενική, μη τεχνολογική στήριξη της ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ όλες οι μορφές ενέργειας αφορούν μέτρα τα οποία δεν μπορούν να αποδοθούν σε μία συγκεκριμένη τεχνολογία (ή στήριξη πολλαπλών τεχνολογιών).
Η πλειονότητα των επιδοτήσεων το 2018 χορηγήθηκαν 8 στον τομέα της ενέργειας (92 δισ. EUR), και έπονταν η βιομηχανία (20 δισ. EUR), τα νοικοκυριά (17 δισ. EUR), οι μεταφορές (13 δισ. EUR) και η γεωργία (5 δισ. EUR).
Η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές έλαβε σχεδόν τα τρίτα τέταρτα των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας, γεγονός που καταδεικνύει τη σταθερή σημασία των επιδοτήσεων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τη στήριξη της εξάπλωσής τους στον τομέα της ενέργειας. Τα τελευταία έτη η σημασία των μέσων επιδοτήσεων έχει μειωθεί για νέα έργα, κυρίως λόγω του μειούμενου επενδυτικού κόστους της παραγωγής αιολικής και ηλιακής ενέργειας, με αποτέλεσμα τον βραδύτερο ρυθμό αύξησης των επιδοτήσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ΕΕ. Οι τρεις σημαντικότερες τεχνολογίες ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, ενέργεια από βιομάζα) έλαβαν, αντίστοιχα, το 30 %, το 22 % και το 16 % των συνολικών επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας.
Τα τρία σημαντικότερα μέσα επιδοτήσεων για την προώθηση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ήταν οι εγγυημένες τιμές αγοράς (οι οποίες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν το 70 % των συνολικών επιδοτήσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας 9 ), οι πριμοδοτήσεις τροφοδότησης και οι ποσοστώσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με εμπορεύσιμα πιστοποιητικά. Πέραν του τομέα της ενέργειας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας διαδραματίζουν επίσης ρόλο στις μεταφορές, όπου περίπου το 10 % των επιδοτήσεων του τομέα αφορούσε τα βιοκαύσιμα.
Το 2018 η ενεργειακή απόδοση έλαβε περίπου το 9 % των συνολικών ενωσιακών επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας στην ΕΕ. Οι μεγαλύτεροι αποδέκτες των εν λόγω επιδοτήσεων ήταν τα νοικοκυριά. Σε επίπεδο ΕΕ, οι επιδοτήσεις ενεργειακής απόδοσης ανήλθαν μόλις στο 0,1 % του ΑΕΠ, ενώ στη Λετονία ανήλθαν στο 2,4 % και στην Ουγγαρία και τη Βουλγαρία στο 0,7 %. Η ενεργειακή απόδοση, ιδίως στον οικιστικό και τον βιομηχανικό τομέα, συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων για την κλιματική αλλαγή, σε αντίθεση με την επιδότηση της ζήτησης για ενέργεια και της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων.
Όσον αφορά τις ειδικές επιδοτήσεις, το 2018 οι μηχανισμοί πληρωμών ισχύος 10 έλαβαν περίπου 2,2 δισ. EUR σε επιδοτήσεις, και παρέμειναν σταθερές σε μέσο επίπεδο της τάξης περίπου των 2 δισ. EUR κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών.
Όσον αφορά τους βασικούς αποδέκτες των επιδοτήσεων, το 2018 τα νοικοκυριά έλαβαν περίπου το 11 % των συνολικών επιδοτήσεων, κυρίως υπό μορφή επιδοτήσεων ζήτησης ενέργειας ή ενεργειακής απόδοσης και στήριξης της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας.
Η εικόνα που παρουσιάζουν τα ΕΣΕΚ όσον αφορά τις επιδοτήσεις είναι αρκετά διαφοροποιημένη. Σε οκτώ ΕΣΕΚ, οι επιδοτήσεις δεν προσδιορίζονταν ποσοτικά, ενώ σε άλλα τέσσερα ΕΣΕΚ δεν παρέχονταν καθόλου πληροφορίες σχετικά με τις επιδοτήσεις. Τέσσερα κράτη μέλη υπέβαλαν μόνο αποσπασματικές πληροφορίες. Μόνο έξι κράτη μέλη (Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Λετονία και Λιθουανία) συμπεριέλαβαν χρονοδιάγραμμα για τη σταδιακή κατάργηση (τουλάχιστον ενός μέρους) των υφιστάμενων επιδοτήσεων. Τέσσερα κράτη μέλη (Κροατία, Τσεχία, Φινλανδία και Μάλτα) δήλωσαν ρητά ότι δεν σκοπεύουν να καταργήσουν σταδιακά τις επενδύσεις που διευκολύνουν την ενεργειακή μετάβαση.
Όσον αφορά τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας που προσδιορίζονταν στα ΕΣΕΚ τα οποία παρείχαν σχετικές πληροφορίες, το αθροιστικό ποσό τους διαμορφώνεται στα 55 δισ. EUR, ήτοι στο ένα τρίτο του ποσού που προσδιορίζεται στη μελέτη. Ο αριθμός των μέτρων που προσδιορίζονται στη μελέτη είναι μακράν μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο αριθμό που προτείνεται στα ΕΣΕΚ. Είναι πιθανό τα κράτη μέλη να έχουν υιοθετήσει διαφορετικές ερμηνείες ως προς τον τρόπο υποβολής στοιχείων σχετικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας. Μολονότι μερικά κράτη μέλη υπέβαλαν στοιχεία για το 2018 ή το 2019, ορισμένα από αυτά αναφέρονταν σε προγενέστερες περιόδους, ενώ κάποια δεν προσδιόριζαν το έτος αναφοράς.
Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα υποβαλλόμενα στοιχεία στο πλαίσιο της υποβολής εκθέσεων προόδου όσον αφορά τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας είναι εμπεριστατωμένα και ουσιαστικά, ιδίως τα στοιχεία που αφορούν τα ορυκτά καύσιμα, πρέπει να αντιμετωπιστεί η έλλειψη πληρότητας και η απουσία συνοχής όσον αφορά τη διαδικασία υποβολής στοιχείων στο πλαίσιο των μελλοντικών εκθέσεων προόδου και των επικαιροποιημένων σχεδίων, με την παροχή σαφέστερων κατευθυντήριων γραμμών στα κράτη μέλη για τον τρόπο υποβολής στοιχείων σχετικά με τις επιδοτήσεις.
2.2. Επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ
Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, οι οποίες το 2018 ανήλθαν σε 50 δισ. EUR 11 , παρέμειναν σχετικά σταθερές κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, ενώ κατέγραψαν τη μεγαλύτερη αύξησή τους το 2012, με μέγιστο ποσό 53 δισ. EUR. Ξεκίνησαν να αυξάνονται εκ νέου από το 2015, σημειώνοντας αύξηση κατά 6 % έως το 2018.
Ως μερίδιο του ΑΕΠ, κυμάνθηκαν από 1 % στην Ελλάδα έως λιγότερο από 0,1 % στο Λουξεμβούργο (αντιστοιχώντας κατά μέσο όρο σε ποσοστό 0,4 % 12 ). Ενώ οι επιδοτήσεις προϊόντων πετρελαίου ήταν υψηλότερες στη Γαλλία και την Ιταλία, οι επιδοτήσεις γαιάνθρακα και φυσικού αερίου διαδραμάτισαν μεγαλύτερο ρόλο στη Γερμανία.
Διάγραμμα 3 — Επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων ως συνολικό ποσό και ως ποσοστό του ΑΕΠ στα κράτη μέλη της ΕΕ το 2018
Πηγή: Μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις.
Για να έχουμε μια αίσθηση της κλίμακας των εν λόγω επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, ύψους 50 δισ. EUR, το 2018 οι επενδύσεις σε νέα ηλεκτροπαραγωγική ισχύ από αιολική ενέργεια 13 ανήλθαν σε 16 δισ. EUR στην ΕΕ, ενώ οι επενδύσεις στην ηλεκτροπαραγωγή από ηλιακή ενέργεια ανήλθαν κατά την ίδια περίοδο σε 8 δισ. EUR. Οι επενδύσεις σε συστήματα μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας (συμπεριλαμβανομένων νέας ισχύος και ανακαινίσεων) ανήλθαν κατά το ίδιο έτος σε 31 δισ. EUR.
Κατά την περίοδο μεταξύ του 2015 και του 2018, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων σημείωσαν τη μεγαλύτερη αύξηση στη Γαλλία (με αύξηση άνω των 2 δισ. EUR, ήτοι κατά 27 %, σε μεγάλο βαθμό λόγω της λήψης μέτρων για τη στήριξη της κατανάλωσης καυσίμου στις εμπορευματικές μεταφορές). Ωστόσο, παρουσίασαν παράλληλα ελαφρά πτώση σε ορισμένες χώρες, όπως στην Ιταλία (κατά 0,4 δισ. EUR, ήτοι κατά 6 %, σε μεγάλο βαθμό λόγω, αφενός, της μείωσης των απαλλαγών από τον ειδικό φόρο κατανάλωσης στις μεταφορές και, αφετέρου, των μειώσεων των εγγυημένων τιμών αγοράς στην ηλεκτροπαραγωγή) και στη Γερμανία (κατά 0,3 δισ. EUR, ήτοι κατά 2 %, λόγω, μεταξύ άλλων, της μείωσης των επιδοτήσεων στον τομέα του γαιάνθρακα).
Ποσοστό άνω του 60 % των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων θα μπορούσε να συνδεθεί με μέτρα στήριξης της ζήτησης ενέργειας το 2018, στοιχείο που υποδηλώνει ότι η στήριξη αυτή έχει αυξήσει την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Εξίσου σημαντική είναι και η στήριξη της ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα, η οποία ανήλθε στο 30 %, ενώ δαπανήθηκε ποσοστό μόνο 5 % στην αναδιάρθρωση του κλάδου για τη διευκόλυνση της μείωσης της εξάρτησης από ορυκτά καύσιμα. Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν την ανάγκη στροφής των μέτρων προς τον στόχο μείωσης της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων.
Οι επιδοτήσεις του πετρελαίου και των προϊόντων πετρελαίου, οι οποίες αντιστοιχούσαν σχεδόν στο ήμισυ των συνολικών επιδοτήσεων, αυξήθηκαν κατά 18 % κατά την περίοδο μεταξύ του 2015 και του 2018, ενώ άλλες μορφές επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων παρέμειναν στάσιμες ή μειώθηκαν. Η άνοδος των τιμών του αργού πετρελαίου κατά την ίδια περίοδο μπορεί να είχε επίσης αντίκτυπο στις επιδοτήσεις προϊόντων πετρελαίου.
Το 2018 οι επιδοτήσεις γαιάνθρακα, φυσικού αερίου και οι άλλες μορφές επιδοτήσεων διαφόρων ειδών καυσίμων (π.χ. συνδυασμένη παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας) αντιστοιχούσαν, έκαστη, περίπου στο 17-18 % των συνολικών επιδοτήσεων.
Σε σύγκριση με το 2015, οι επιδοτήσεις γαιάνθρακα μειώθηκαν κατά 9 %, εξέλιξη που αντικατοπτρίζει το μειούμενο μερίδιο του γαιάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή. Από την άλλη πλευρά, οι επιδοτήσεις φυσικού αερίου αυξήθηκαν κατά 4 %. Τα στοιχεία αυτά δεν αντικατοπτρίζουν τη στροφή από τον γαιάνθρακα προς το φυσικό αέριο στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής της ΕΕ που παρατηρήθηκε το 2019, αλλά μπορεί να θεωρηθεί ότι, παράλληλα με τη χαμηλότερη κατανάλωση, οι επιδοτήσεις γαιάνθρακα μειώθηκαν περαιτέρω από το 2018 και ότι οι επιδοτήσεις φυσικού αερίου μπορεί να έχουν αυξηθεί στον τομέα της ενέργειας.
Κατά την περίοδο μεταξύ του 2015 και του 2018, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στον τομέα της ενέργειας παρέμειναν σταθερές και οι επιδοτήσεις γαιάνθρακα ανήλθαν στο 30 %. Το 2018 ο τομέας των μεταφορών έλαβε κατά 20 % περισσότερες επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων σε σύγκριση με το 2015, οι οποίες χορηγήθηκαν, στη συντριπτική τους πλειονότητα, υπό τη μορφή επιδοτήσεων προϊόντων πετρελαίου. Κατά την ίδια περίοδο, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στη γεωργία αυξήθηκαν κατά 6 % και αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά επιδοτήσεις προϊόντων πετρελαίου. Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στους βιομηχανικούς τομείς και στα νοικοκυριά αυξήθηκαν μόνο κατά 3-4 %. Ενώ τα ορυκτά καύσιμα έλαβαν το 10 % των συνολικών επιδοτήσεων που χορηγήθηκαν στα νοικοκυριά, το αντίστοιχο μερίδιο στη βιομηχανία ανήλθε σε ποσοστό άνω του 50 %.
Όσον αφορά τις πηγές χρηματοδότησης, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων χορηγήθηκαν κυρίως υπό τη μορφή φορολογικών δαπανών 14 (περίπου το 70 % των συνολικών επιδοτήσεων, συμπεριλαμβανομένου του φόρου κατανάλωσης και των απαλλαγών, των μειώσεων, των επιστροφών ειδικού φόρου κατανάλωσης κ.λπ.). Η στήριξη των τιμών και του εισοδήματος ήταν κατά τρεις φορές χαμηλότερη. Οι άμεσες μεταφορές κεφαλαίων, κυρίως υπό τη μορφή επιχορηγήσεων, διαδραμάτισαν μικρότερο ρόλο.
Διάγραμμα 4 — Επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων σε διάφορους τομείς της οικονομίας
Πηγή: Μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις.
Στα συγκεντρωτικά στοιχεία από τα ΕΣΕΚ αναφέρονται μόνο επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων ύψους 30 δισ. EUR, ποσό που αντιστοιχεί στο 60 % των αποτελεσμάτων της μελέτης της Επιτροπής. Τρία κράτη μέλη (Κροατία, Εσθονία και Μάλτα) δήλωσαν ρητά ότι δεν σχεδιάζουν να προβούν στη σταδιακή κατάργηση (διαφόρων ειδικών μορφών) επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων και αναφέρθηκαν κυρίως στην ανταγωνιστικότητα ή την οικονομική βιωσιμότητα διαφόρων τομέων.
Δεκατρία κράτη μέλη (Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Φινλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Λιθουανία, Λετονία, Πορτογαλία και Ισπανία) ανέφεραν ότι σκοπεύουν να εργαστούν για την κατάρτιση σχεδίων σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, μολονότι δεν έχουν εκπονήσει πλήρως τα σχέδιά τους όλα τα εν λόγω κράτη μέλη. Η υποβολή ελλιπών στοιχείων δεν μας επιτρέπει να διαμορφώσουμε ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης και επιτάσσει την υλοποίηση σημαντικών βελτιώσεων στην υποβολή εκθέσεων.
Τα κράτη μέλη θα πρέπει να καθορίσουν τους εθνικούς τους στόχους όσον αφορά τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων στον τομέα της ενέργειας, ιδίως για τα ορυκτά καύσιμα, στο πλαίσιο των οικείων εκθέσεων προόδου βάσει του κανονισμού για τη διακυβέρνηση.
3. Διεθνής σύγκριση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων
Οι χώρες της G20 εκτός ΕΕ παρουσιάζουν υψηλότερες δαπάνες για τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων σε σύγκριση με το ΑΕΠ τους από τον μέσο όρο του 0,4 % της ΕΕ (με ορισμένες εξαιρέσεις, κυρίως την Κίνα, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Κορέα και την Ιαπωνία). Οι χώρες που είναι μεγάλοι παραγωγοί ενέργειας από ορυκτά καύσιμα τείνουν να παρουσιάζουν αναλογικά υψηλότερες δαπάνες για σχετικές επιδοτήσεις. Το 2018 η Σαουδική Αραβία δαπάνησε ποσοστό άνω του 8 % του ΑΕΠ της σε επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων. Μόνο το ποσοστό αυτό αντιστοιχούσε σε υψηλότερο ποσό από το συνολικό ποσό των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων που δαπανήθηκαν στην ΕΕ, πρωτίστως για τη στήριξη της εγχώριας κατανάλωσης προϊόντων πετρελαίου. Η Ρωσία δαπάνησε τριπλάσιο ποσό για επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων ως ποσοστό του ΑΕΠ σε σύγκριση με την ΕΕ.
Διάγραμμα 5 — Επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων σε απόλυτα ποσά και ως ποσοστό του ΑΕΠ στα κράτη μέλη της ΕΕ και σε τρίτες χώρες της G20
Πηγή: Μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις και στοιχεία βάσει ιδίων υπολογισμών. Όσον αφορά τις τρίτες χώρες, δεδομένης της περιορισμένης συγκρισιμότητας όσον αφορά την κατάταξη των επιδοτήσεων και τη μεθοδολογία, σε συνδυασμό με τις δυσκολίες ως προς τη συλλογή δεδομένων, τα αποτελέσματα θα πρέπει να ερμηνευτούν με προσοχή. Μολονότι στο γράφημα δεν διακρίνεται εμφανώς, η Σαουδική Αραβία δαπάνησε ποσοστό άνω του 8 % του ΑΕΠ της σε επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων.
4. Συμπεράσματα
Τα πορίσματα της παρούσας έκθεσης βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη μελέτη σχετικά με τις επιδοτήσεις που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Επιτροπής. Η μελέτη αυτή παρέχει πιο εμπεριστατωμένες πληροφορίες σχετικά με τις επιδοτήσεις σε σύγκριση με τις πληροφορίες σχετικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας και για τα ορυκτά καύσιμα που παρέχονται στα ΕΣΕΚ.
Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων δεν παρουσίασαν σημαντική μείωση κατά την τελευταία δεκαετία· σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, κατέγραψαν ακόμη και αύξηση.
Επιπλέον, πρέπει να βελτιωθεί η πληρότητα και η συνοχή των ΕΣΕΚ διαφόρων κρατών μελών. Από τη σύγκριση με τη μελέτη της Επιτροπής προκύπτει ότι τα κράτη μέλη υπέβαλαν ανεπαρκή στοιχεία σχετικά με τις επιδοτήσεις στα εθνικά τους σχέδια. Ο αριθμός των κρατών μελών που παρουσίασαν λεπτομερή σχέδια για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ήταν εξαιρετικά περιορισμένος. Αυτό καταδεικνύει την ανάγκη ανάληψης περαιτέρω δράσης.
Η παροχή καθοδήγησης από την Επιτροπή σχετικά με τον ορισμό, την κάλυψη και τη μεθοδολογία για την υποβολή εκθέσεων από τα κράτη μέλη όσον αφορά τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα, με πιο συνεκτικό και συγκρίσιμο τρόπο θα μπορούσε να είναι μια πιθανή λύση για τη βελτίωση της κατάστασης και τη διασφάλιση της υποβολής εκθέσεων προόδου στο μέλλον που θα χαρακτηρίζονται από υψηλότερο βαθμό πληρότητας και ακρίβειας. Η Επιτροπή θα δημοσιεύσει επίσης τα αναλυτικά αποτελέσματα της μελέτης της σχετικά με τις επιδοτήσεις, ώστε να παράσχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης 15 .
.
Άρθρο 35, παράγραφος 2 στοιχείο ιδ) του κανονισμού για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης (κανονισμός (ΕΕ) 2018/1999).
https://unfccc.int/files/essential_background/convention/application/pdf/english_paris_agreement.pdf
Δήλωση των ηγετών της G7: https://www.mofa.go.jp/files/000160266.pdf
Δήλωση της συνόδου κορυφής της G20 στο Pittsburgh: http://www.g20.utoronto.ca/2009/2009communique0925.html#energy
Μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις (Study on energy costs, taxes and the impact of government interventions on investments) https://ec.europa.eu/energy/studies_main/final_studies/study-energy-costs-taxes-and-impact-government-interventions-investments_en (στο εξής: μελέτη της Επιτροπής).
Σύμφωνα με τις έννοιες που προβλέπονται στη συμφωνία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) για
τις επιδοτήσεις και τα αντισταθμιστικά μέτρα ( https://www.wto.org/english/tratop_e/scm_e/scm_e.htm ).
Πηγή: Μελέτη της Επιτροπής.
Οι επιδοτήσεις που χορηγούνται για διαφορετικούς σκοπούς έχουν διαφορετική σημασία στους διάφορους οικονομικούς τομείς. Οι επιδοτήσεις για τη στήριξη της παραγωγής ενέργειας (π.χ. εγγυημένες τιμές αγοράς) και των ενεργειακών υποδομών παρατηρήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά στον τομέα της ενέργειας, ενώ οι επιδοτήσεις κατανάλωσης (ζήτηση ενέργειας, π.χ.: φορολογικές απαλλαγές για καύσιμα) ήταν χαρακτηριστικές σε ενεργοβόρους τομείς, όπως η βιομηχανία, οι μεταφορές, τα νοικοκυριά και η γεωργία. Οι επιδοτήσεις ενεργειακής απόδοσης ήταν πιο ομοιόμορφα κατανεμημένες μεταξύ των τομέων.
Το υψηλό ποσοστό επιδοτήσεων υπό μορφή εγγυημένων τιμών αγοράς αποτελεί κληροδότημα προγενέστερων μηχανισμών, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη μορφή στήριξης έχει πάψει πλέον να εφαρμόζεται, με εξαίρεση τους μικρούς παραγωγούς.
Σημαντικό ποσοστό των εν λόγω πληρωμών ισχύος μπορούν να συνδεθούν με τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή η απόκριση ζήτησης αντιπροσωπεύουν μόνο μικρότερο μερίδιο.
Πηγή: Μελέτη της Επιτροπής.
Σε απόλυτα ποσά, κυμάνθηκαν από 10 εκατ. EUR στη Μάλτα έως 12,2 δισ. EUR στη Γερμανία. Λόγω του διαφορετικού μεγέθους των οικονομιών της ΕΕ, οι επιδοτήσεις που εκφράζονται ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι πιο χρήσιμες για τις συγκρίσεις μεταξύ των χωρών.
Πηγή: Μελέτη της Επιτροπής. Συμπεριλαμβανομένων νέων χερσαίων και υπεράκτιων εγκαταστάσεων, η ισχύς των οποίων ανήλθε το 2018 σε 6,8 GW και 0,6 GW, αντίστοιχα. Οι νέες εγκαταστάσεις ηλιακής ενέργειας περιλαμβάνουν τη φωτοβολταϊκή ενέργεια και την ηλιοθερμική θέρμανση, οι οποίες ανήλθαν κατά την ίδια περίοδο σε 7,1 GW και 1,4 GW, αντίστοιχα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, στην περίπτωση των φορολογικών ελαφρύνσεων, για τον υπολογισμό των επιδοτήσεων λαμβάνονται υπόψη μόνο οι διαφορές των φορολογικών συντελεστών για το ίδιο καύσιμο. Οι επιδοτήσεις μειγμάτων καυσίμων δεν υπολογίζονται, διότι θα ήταν εξαιρετικά πολύπλοκο να υπολογιστούν, τόσο σε όλους τους τομείς όσο και μεταξύ όλων των ειδών καυσίμων. Ωστόσο, βάσει αποσπασματικών στοιχείων ανά χώρα, η μελέτη παρέχει εκτιμήσεις σχετικά με τη διεπιδότηση καυσίμων ντίζελ και βενζίνης. Στα συγκεκριμένα αριθμητικά στοιχεία δεν περιλαμβάνεται το συνολικό ποσό των επιδοτήσεων στην ΕΕ διότι είναι διαθέσιμες μόνο αποσπασματικές πληροφορίες. Παρέχονται επίσης εκτιμήσεις σχετικά με τις πιθανές επιδοτήσεις καυσίμων στους τομείς των διεθνών θαλάσσιων και αεροπορικών μεταφορών, αλλά δεν περιλαμβάνονται στον συνολικό αριθμό των επιδοτήσεων της ΕΕ. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις [σύνδεσμος].
Βλ. μελέτη σχετικά με το κόστος ενέργειας, τους φόρους και τις επιπτώσεις των κρατικών παρεμβάσεων στις επενδύσεις (και ενημερωτικά δελτία ανά χώρα) https://ec.europa.eu/energy/studies_main/final_studies/study-energy-costs-taxes-and-impact-government-interventions-investments_en