9.6.2021 |
EL |
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης |
C 220/1 |
Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προκλήσεις της τηλεργασίας: οργάνωση του χρόνου εργασίας, ισορροπία επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, δικαίωμα αποσύνδεσης»
(Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της πορτογαλικής Προεδρίας)
(2021/C 220/01)
Εισηγητής: ο κ. |
Carlos Manuel TRINDADE |
Αίτημα της πορτογαλικής Προεδρίας του Συμβουλίου |
26.10.2020 |
Νομική βάση |
Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης |
Αρμόδιο όργανο |
Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη |
Έγκριση από το τμήμα |
11.3.2021 |
Έγκριση από την ολομέλεια |
24.3.2021 |
Σύνοδος ολομέλειας αριθ. |
559 |
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές) |
221/15/20 |
1. Συμπεράσματα και συστάσεις
1.1. |
Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) αναγνωρίζει ότι, υπό τις συνθήκες της πανδημίας COVID-19, η τηλεργασία συνετέλεσε στη συνέχιση της λειτουργίας της οικονομίας και στην προστασία της απασχόλησης στα διάφορα κράτη μέλη, περιορίζοντας τις απώλειες δραστηριότητας. Πολλά εκατομμύρια Ευρωπαίοι εργαζόμενοι άρχισαν να εργάζονται από το σπίτι τους — περίπου το 40 %, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound). |
1.2. |
Η προ της πανδημίας κατάσταση στην Ευρώπη εμφανίζει μικρότερα ποσοστά τηλεργασίας σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) και την Ιαπωνία: λιγότερο από το ήμισυ. Από την άλλη πλευρά, η πανδημία επιτάχυνε την τηλεργασία, η οποία κατέληξε να είναι αναντικατάστατη στον αγώνα υπέρ της υγείας. Αυτό σημαίνει τεράστιες προκλήσεις για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και την κοινωνία. Είναι σαφές ότι θα μπορέσουν να αντληθούν πολλά διδάγματα από την πανδημία, χάρη στα οποία θα μπορέσουν να ενισχυθούν οι ευκαιρίες που προσφέρει η τηλεργασία και να εξαλειφθούν οι σχετικοί κίνδυνοι. |
1.3. |
Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη διορατικότητα που επέδειξαν οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι με τη συμφωνία του 2002 σχετικά με την τηλεργασία. Η ΕΟΚΕ καλεί τους κοινωνικούς εταίρους των κρατών μελών να εξακολουθήσουν τον κοινωνικό διάλογο και τις συλλογικές συμβάσεις και να θεσπίσουν κανόνες και διαδικασίες κατάλληλους για κάθε κράτος μέλος και κάθε κλάδο. |
1.4. |
Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι για τις προς εξεύρεση λύσεις πρέπει να ληφθεί υπόψη η μετάβαση της οικονομίας προς την ψηφιοποίηση, προς την πιο βιώσιμη ανάπτυξη και προς τη μείωση των υφιστάμενων ανισοτήτων. |
1.5. |
Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να παρακολουθούν την υλοποίηση των συμφωνιών του 2002 για την τηλεργασία και του 2020 για την ψηφιοποίηση. Με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε από την πανδημία, οι υφιστάμενοι κανονισμοί στην ΕΕ και στα κράτη μέλη θα μπορούσαν να τροποποιηθούν και να θεσπιστούν νέοι κανονισμοί για την προώθηση των θετικών πτυχών της τηλεργασίας και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η οργάνωση του χρόνου εργασίας, οι κίνδυνοι υγείας και ασφάλειας στην εργασία, η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, το δικαίωμα αποσύνδεσης και η αποτελεσματική άσκηση των εργασιακών δικαιωμάτων κατά την τηλεργασία είναι θέματα στα οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. Ο ρυθμός των τεχνολογικών εξελίξεων στον κόσμο της εργασίας και των νέων μεθόδων εργασίας είναι επιταχυνόμενος, και απαιτείται να εξασφαλιστεί ότι οι κανόνες και οι πρακτικές θα είναι κατάλληλοι για τις νέες συνθήκες του μέλλοντος. |
1.6. |
Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα κράτη μέλη, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, απαιτείται να εξασφαλίσουν την ύπαρξη κατάλληλου εθνικού πλαισίου για την τηλεργασία, όπου θα ορίζονται οι κανόνες για τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους που ενδιαφέρονται να την εφαρμόσουν. |
1.7. |
Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να μεταφέρουν και να εφαρμόσουν δεόντως την οδηγία σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. |
1.8. |
Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι συμφωνίες του 2002 και του 2020 μεταξύ των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων περιλαμβάνουν τις θεμελιώδεις αρχές που μπορούν να ενισχύσουν τις θετικές επιδράσεις της τηλεργασίας και να ελαχιστοποιήσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της. |
1.9. |
Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι, από άποψη νομοθεσίας, τα βασικά ζητήματα είναι να διασφαλιστεί ότι η τηλεργασία είναι εθελοντική και αναστρέψιμη και ότι οι τηλεργαζόμενοι έχουν τα ίδια ατομικά και συλλογικά δικαιώματα με τους αντίστοιχους εργαζομένους των επιχειρήσεων στις οποίες δραστηριοποιούνται, συμπεριλαμβανομένης της οργάνωσης της εργασίας κατά τρόπο που να εξασφαλίζει ότι ο φόρτος εργασίας είναι συγκρίσιμος και ότι το καθεστώς τηλεργασίας ορίζεται εγγράφως· ότι θα θεσπίζονται ειδικά μέτρα, εφόσον χρειάζεται, που να εξασφαλίζουν την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων των τηλεργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία. |
1.10. |
Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι είναι σημαντικό να καθορίζονται σαφώς όλα τα ζητήματα που αφορούν εξοπλισμό, ευθύνες και δαπάνες, προτού ξεκινήσει η τηλεργασία. Κατά κανόνα, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι εργοδότες είναι υπεύθυνοι για την παροχή, εγκατάσταση και συντήρηση του αναγκαίου εξοπλισμού για την τηλεργασία. Ο εργοδότης θα πρέπει να καλύπτει άμεσα τις δαπάνες που προκύπτουν από την τηλεργασία, ιδίως εκείνες που σχετίζονται με την επικοινωνία (αναλώσιμα, κινητό τηλέφωνο, διαδίκτυο). |
1.11. |
Η ΕΟΚΕ προτείνει —στο πλαίσιο της τηλεργασίας και τηρουμένης της ευρωπαϊκής και της εθνικής νομοθεσίας και των συλλογικών διαπραγματεύσεων και συμβάσεων σε επίπεδο εθνικό, περιφερειακό, κλαδικό ή επιχείρησης— να οφείλουν οι επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν κατάλληλους μηχανισμούς για τον υπολογισμό του χρόνου κανονικής εργασίας και του χρόνου υπερωριών. |
1.12. |
Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι μέθοδοι παρακολούθησης και καταγραφής του χρόνου εργασίας θα πρέπει να είναι αυστηρά προσαρμοσμένες σε αυτόν τον στόχο. Θα πρέπει να είναι γνωστές στους εργαζομένους, να μην είναι επεμβατικές και να αποφεύγεται η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής των εργαζομένων, καθώς και να λαμβάνονται υπόψη οι ισχύουσες αρχές για την προστασία των δεδομένων. |
1.13. |
Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι τηλεργαζόμενοι δεν μπορούν να ζημιώνονται όσον αφορά την επαγγελματική τους ζωή, ειδικότερα δε όσον αφορά την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους, τη διαρκή επιμόρφωση, την πρόσβαση στην εσωτερική πληροφόρηση της επιχείρησης, στη συνδικαλιστική συμμετοχή και εκπροσώπηση και στα ειδικά εργασιακά δικαιώματα (μεταξύ άλλων ιατρική της εργασίας, ασφαλίσεις), καθώς και την πρόσβαση σε άλλα ειδικά δικαιώματα που ισχύουν στην επιχείρηση. |
1.14. |
Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, ως συνέχεια των μελετών σχετικά με τις συνέπειες της τηλεργασίας, πρέπει να κινηθεί κοινή διαδικασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) με στόχο την εκπόνηση σύμβασης της ΔΟΕ για την τηλεργασία. Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι οι αξιοπρεπείς συνθήκες τηλεργασίας θα πρέπει να αποτελούν μέρος της ατζέντας αξιοπρεπούς εργασίας της ΔΟΕ και των αντίστοιχων εθνικών προγραμμάτων. |
2. Εννοιολογικές πτυχές και πλαίσιο της τηλεργασίας
2.1. |
Η παρούσα γνωμοδότηση απαντά στα ερωτήματα που έθεσε η πορτογαλική Προεδρία σχετικά με τις προκλήσεις της τηλεργασίας όσον αφορά την οργάνωση του χρόνου εργασίας, την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και το δικαίωμα αποσύνδεσης, με την προοπτική της εξέλιξης του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Τα ζητήματα αυτά περιλαμβάνουν και μια οπτική βάσει του φύλου, η οποία ωστόσο εξετάζεται σε ειδική γνωμοδότηση (SOC/662), καθώς οι δύο γνωμοδοτήσεις είναι συμπληρωματικές. |
2.2. |
Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό το έργο που έχουν εκπονήσει η ΔΟΕ και το Eurofound σχετικά με τις μεθοδολογίες και τις έννοιες που άπτονται της τηλεργασίας, χάρη στο οποίο είναι δυνατή η σύγκριση δεδομένων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο (1). |
2.3. |
Σύμφωνα με το έργο αυτό, η ΕΟΚΕ χρησιμοποιεί τον όρο τηλεργασία όταν οι εργαζόμενοι ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα εξ αποστάσεως, εκτός των εγκαταστάσεων της επιχείρησης, χρησιμοποιώντας τις τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ). Συνεπώς, ο χώρος στον οποίο παρέχεται η εργασία και η χρήση των ΤΠΕ συνιστούν δύο κεντρικές πτυχές της τηλεργασίας. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι υπάρχουν διάφοροι τρόποι άσκησης της τηλεργασίας, σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζει στην τηλεργασία των εργαζομένων για λογαριασμό άλλου, χωρίς να εξετάζει την προβληματική των ελεύθερων επαγγελματιών, η οποία θα πρέπει να εξεταστεί στο μέλλον σε ειδική γνωμοδότηση. |
2.4. |
Η τηλεργασία υπήρξε αντικείμενο πολιτικών που αποβλέπουν στη ρύθμισή της. Παρότι σε ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδο δεν υπάρχουν ειδικές κατευθυντήριες γραμμές ή κανόνες για την τηλεργασία, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) διαθέτει εφαρμοστέες επί του προκειμένου νομικές πράξεις, ειδικότερα δε την οδηγία 2003/88/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (2) σχετικά με ορισμένα στοιχεία της οργάνωσης του χρόνου εργασίας, την οδηγία 89/391/ΕΟΚ του Συμβουλίου (3) σχετικά με την εφαρμογή μέτρων για την προώθηση της βελτίωσης της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων κατά την εργασία, την οδηγία (ΕΕ) 2019/1152 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (4) για διαφανείς και προβλέψιμους όρους εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την οδηγία (ΕΕ) 2019/1158 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (5) σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους γονείς και τους φροντιστές. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να προχωρήσουν στην αποτελεσματική μεταφορά των εν λόγω οδηγιών στο εθνικό τους δίκαιο. |
2.5. |
Οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι έχουν επίσης επιδείξει ενδιαφέρον για το ζήτημα. Το 2002 υπεγράφη συμφωνία-πλαίσιο για την τηλεργασία (αυτόνομη συμφωνία), η οποία έχει τεθεί σε εφαρμογή ανομοιογενώς στην Ευρώπη. Τονίζονται πτυχές όπως: ο εθελούσιος χαρακτήρας της τηλεργασίας· η ισότητα μεταχείρισης σε σχέση με τους αντίστοιχους εργαζομένους της επιχείρησης, με ειδικές αναφορές σχετικά με τον φόρτο εργασίας και την πρόσβαση στην κατάρτιση και στα συλλογικά δικαιώματα· η αναστρεψιμότητα· η μη τροποποίηση του καθεστώτος εργασίας λόγω μετάβασης στην τηλεργασία· ο σεβασμός της ιδιωτικότητας του τηλεργαζομένου· η προστασία των δεδομένων και η τήρηση των προτύπων υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία. Για λόγους εξακρίβωσης της ορθής εφαρμογής των κανόνων περί υγιεινής και ασφάλειας, ο εργοδότης, η συνδικαλιστική οργάνωση ή οι εκπρόσωποι των εργαζομένων και άλλες αρμόδιες αρχές έχουν πρόσβαση στον χώρο εργασίας, εντός των ορίων των εθνικών νομοθεσιών και των συλλογικών συμβάσεων. Εάν ο τηλεργαζόμενος εργάζεται στην κατοικία του, η πρόσβαση αυτή υπόκειται σε πρότερη ενημέρωση και στη συγκατάθεσή του. Ο τηλεργαζόμενος έχει δικαίωμα να απαιτήσει επισκέψεις επιθεώρησης. |
2.6. |
Τον Ιούνιο του 2020 οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι υπέγραψαν αυτόνομη συμφωνία-πλαίσιο σχετικά με την ψηφιοποίηση, η οποία καλύπτει κυρίως τέσσερις συγκεκριμένες πτυχές: ψηφιακές δεξιότητες και ασφάλεια της απασχόλησης· ρυθμίσεις σχετικά με τη σύνδεση και την αποσύνδεση· τεχνητή νοημοσύνη και διατήρηση του ελέγχου από τον άνθρωπο· και σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και επιτήρηση. Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να διενεργηθεί αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που προκύπτουν από την εφαρμογή των διατάξεων της παρούσας συμφωνίας το συντομότερο δυνατόν. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους να προωθήσουν την ταχεία και ορθή εφαρμογή της συμφωνίας. Θα μπορούσε να δρομολογηθεί μια ευρωπαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) σχετικά με την κοινωνική πολιτική (άρθρα 151 και επόμενα), και /ή σε επίπεδο κράτους μέλους, προκειμένου να προστατευτεί και να κατοχυρωθεί αποτελεσματικά το δικαίωμα των εργαζομένων στην αποσύνδεση. |
2.7. |
Σε επίπεδο Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων έχει επίσης επιτελεσθεί, και θα συνεχίσει να επιτελείται, σημαντικό έργο, σε μεγάλο αριθμό κλάδων. Στο παράρτημα της παρούσας γνωμοδότησης παρατίθεται μη εξαντλητικός κατάλογος συμφωνιών στον τομέα της τηλεργασίας και της ψηφιοποίησης, που απεικονίζουν αυτήν την προσπάθεια κοινωνικού διαλόγου. |
2.8. |
Σε επίπεδο κρατών μελών, η εργατική νομοθεσία ρυθμίζει πτυχές που έχουν σημασία για την τηλεργασία, όπως η διάρκεια και η οργάνωση του χρόνου εργασίας, η παροχή εργασίας υπό εξαρτημένη σχέση εργασίας και η υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία, με ειδικές διατάξεις που περιλαμβάνουν την απαίτηση έγγραφης σύμβασης εργασίας. Η συμφωνία-πλαίσιο για την τηλεργασία επηρέασε το περιεχόμενο των κανόνων που θεσπίστηκαν. |
2.9. |
Η τηλεργασία έχει αποτελέσει, και θα συνεχίσει να αποτελεί, αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων και συμβάσεων σε επίπεδο εθνικό (σε ορισμένες περιπτώσεις τριμερούς χαρακτήρα), κλαδικό ή επιχείρησης, το περιεχόμενο των οποίων επηρεάστηκε επίσης από την ευρωπαϊκή σύμβαση του 2002. Οι σχετικές διαπραγματεύσεις συχνά διεξάγονται σε επίπεδο επιχείρησης, και ως εκ τούτου είναι λιγότερο γνωστό το περιεχόμενο των συμφωνηθέντων διατάξεων (6). |
2.10. |
Εξαιρείται εν προκειμένω η κατάσταση στα κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης. Η ΕΟΚΕ καλεί τους κοινωνικούς εταίρους των εν λόγω κρατών μελών να διαπραγματευτούν συμβάσεις περί τηλεργασίας ή να ενημερώσουν τυχόν υφιστάμενες τέτοιες συμβάσεις. |
2.11. |
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Έρευνας για τις Συνθήκες Εργασίας του 2015, το ποσοστό του συνόλου των τηλεργαζομένων ήταν υψηλό σε δύο σκανδιναβικές χώρες, τη Δανία (37 %) και τη Σουηδία (33 %), και στις Κάτω Χώρες (30 %), μεσαίου επιπέδου σε χώρες όπως το Λουξεμβούργο (26 %), η Γαλλία (25 %), η Εσθονία (24 %), το Βέλγιο (24 %) και η Φινλανδία (24 %), ενώ ήταν χαμηλό στις μισές χώρες της ΕΕ, κυμαινόμενο μεταξύ 12 % και 13 % (Γερμανία, Ισπανία, Βουλγαρία, Λιθουανία, Ρουμανία) ή μεταξύ 7 % και 11 % (Ιταλία, Τσεχία, Πολωνία, Σλοβακία, Πορτογαλία και Ουγγαρία). Σημειώνεται ότι, γενικά, στην κατηγορία της «περιστασιακής» τηλεργασίας συγκεντρώνονται οι μισοί τηλεργαζόμενοι, ενώ λιγότερο από το ένα τέταρτο συγκεντρώνεται στην κατηγορία της «τακτικής» τηλεργασίας (τηλεργασία από το σπίτι) (7). |
2.12. |
Καταγράφονται ορισμένα συμπεράσματα από πρόσφατες έρευνες (8): |
2.12.1. |
Το 2019, μόνο το 5,4 % της απασχόλησης στην ΕΕ των 27 αφορούσε εργαζομένους που εργάζονταν κανονικά από το σπίτι — ένα ποσοστό που παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητο καθ’ όλη την περασμένη δεκαετία. Ωστόσο, μεταξύ 2009 και 2019, το ποσοστό όσων τηλεργάζονταν περιστασιακά ανήλθε από το 5,2 % το 2009 στο 9 % το 2019. Σύμφωνα με μελέτες της ΔΟΕ, το ποσοστό της τηλεργασίας (συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων «υψηλής κινητικότητας») ανέρχεται σε 8 % του συνόλου του εργατικού δυναμικού στην ΕΕ, έναντι 20 % στις ΗΠΑ και 16 % στην Ιαπωνία (9). |
2.12.2. |
Τα ποσοστά της τηλεργασίας παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ κλάδων και επαγγελμάτων, είναι δε ιδιαίτερα υψηλά στους κλάδους της πληροφορίας και της τεχνολογίας και στους κλάδους με μεγάλη ένταση γνώσης, καθώς επίσης και στους επαγγελματίες με υψηλό επίπεδο προσόντων. Η βιομηχανική δομή των κρατών μελών, η κατανομή της απασχόλησης ανά μεγέθη επιχειρήσεων, το ποσοστό αυτοαπασχολούμενων και οι ψηφιακές ικανότητες των εργαζομένων είναι μερικοί από τους παράγοντες που εξηγούν τις διαφορές και διακυμάνσεις των ποσοστών τηλεργασίας μεταξύ κρατών μελών. |
2.12.3. |
Οι διαφορές ως προς την πρόσβαση στην τηλεργασία και στην προστασία που παρέχεται στους εργαζομένους ενδέχεται να αυξήσουν τις ανισότητες μεταξύ εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένου του θέματος της ισότητας των φύλων, που εξετάζεται στη γνωμοδότηση SOC/662. Πρέπει να βρεθεί λύση για το πρόβλημα αυτό. |
2.12.4. |
Η ανάπτυξη των ψηφιακών ικανοτήτων των εργαζομένων έχει καθοριστική σημασία για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που απορρέουν από τις τεχνολογικές εξελίξεις και τους νέους τρόπους εργασίας (το 2019, λιγότερες από το 25 % των επιχειρήσεων της ΕΕ προσέφεραν ψηφιακή κατάρτιση, με διακυμάνσεις από 6 % στη Ρουμανία έως 37 % στη Φινλανδία). |
2.13. |
Με την έξαρση της νόσου COVID-19, πολλά εκατομμύρια εργαζόμενοι στην Ευρώπη άρχισαν να εργάζονται από το σπίτι, το δε Eurofound εκτιμά ότι το 40 % περίπου άρχισαν να τηλεργάζονται με πλήρη απασχόληση λόγω της πανδημίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό είναι υποχρεωτικό με βάση αποφάσεις που έχουν λάβει οι δημόσιες αρχές για λόγους υγειονομικών ελέγχων. |
2.14. |
Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει τις θέσεις που έχει διατυπώσει στις διάφορες γνωμοδοτήσεις της (10) για θέματα σχετικά με το μέλλον της εργασίας, την ψηφιοποίηση, την οργάνωση του χρόνου εργασίας και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. |
3. Ευκαιρίες και κίνδυνοι της τηλεργασίας
3.1. |
Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, η τηλεργασία μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικότητας, μπορεί όμως και να εγείρει δυσχέρειες ως προς την οργανωτική κουλτούρα και την οργάνωση της εργασίας. Από την άποψη των επιχειρήσεων, η καθιέρωση της τηλεργασίας συνδέεται με ποικίλους στόχους, όπως είναι μεταξύ άλλων οι εξής (11):
|
3.2. |
Για τους εργαζομένους, η τηλεργασία μπορεί να διευκολύνει τον συνδυασμό επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου και να μειώσει τις δαπάνες των μετακινήσεων μεταξύ κατοικίας και εργασίας. Γενικά, η τηλεργασία μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη αυτονομία, μεγαλύτερη συγκέντρωση και παραγωγικότητα (12). Ωστόσο, η αυτονομία δεν εξαλείφει πάντοτε τις δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία και την ευεξία, ενώ μπορεί μάλιστα να αυξήσει την εντατικοποίηση της εργασίας όταν συνδυάζεται με υπερβολικό φόρτο εργασίας και με εργασιακή νοοτροπία που κυριαρχείται από τον ανταγωνισμό και επιβάλλει υψηλές επιδόσεις, με αποτέλεσμα υπερβολικό (και μη αμειβόμενο) φόρτο εργασίας και ανεπαρκή ελεύθερο χρόνο (13). |
3.3. |
Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η τηλεργασία συνιστά θετικό στοιχείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την απανθρακοποίηση της οικονομίας και για τη διευκόλυνση της αστικής κινητικότητας. |
3.4. |
Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, χάρη στην τηλεργασία, μειώθηκε ουσιωδώς ο αρνητικός αντίκτυπος της πανδημίας της COVID-19. Η σημαντική αύξηση της τηλεργασίας επέτρεψε σε πολλούς τομείς της οικονομίας να παραμείνουν ζωντανοί. |
3.5. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η σύγχυση των ορίων μεταξύ χρόνου εργασίας και μη εργασίας μπορεί να οδηγήσει σε παράταση των ωρών πραγματικής εργασίας και μεγαλύτερη εργασιακή ένταση, σε δυσχέρειες αποσύνδεσης και να αποβεί εις βάρος του χρόνου που αφιερώνεται στην οικογένεια. Η καταμέτρηση και συστηματική παρακολούθηση του χρόνου εργασίας συνιστά σημαντική πρόκληση για τις υπηρεσίες επιθεώρησης εργασίας των κρατών μελών και απαιτείται να αντιμετωπιστεί καταλλήλως. |
3.6. |
Οι έρευνες καταδεικνύουν την ύπαρξη κινδύνων για τους εργαζομένους. Και δεν είναι μόνο οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τις διάφορες μορφές απομόνωσης, όπως η υπερένταση και η κατάθλιψη ή το άγχος, αλλά και οι μυοσκελετικοί κίνδυνοι, οι πονοκέφαλοι, η κόπωση, οι διαταραχές του ύπνου, και επίσης τα νέα ψηφιακά φαινόμενα, όπως η συστηματική εικονική παρουσία ή «εικονικός παρουσιασμός». Η επίδραση του παρουσιασμού στην επαγγελματική ζωή ποικίλλει. Σύμφωνα με το Eurofound, η εμπειρία είναι αρνητική για ορισμένους εργαζομένους, ενώ άλλοι είναι ικανοποιημένοι που μπορούν να εργάζονται από το σπίτι αντί να πρέπει να μεταβαίνουν στις εγκαταστάσεις του εργοδότη τους όταν δεν αισθάνονται καλά. Ωστόσο, αυτό δεν θα πρέπει να θίγει το δικαίωμα σε αναρρωτική άδεια. Η τηλεργασία δημιουργεί επίσης σημαντικές δυσκολίες, όπως η οργάνωση και η συμμετοχή σε συνδικαλιστικές δραστηριότητες, η αδιαφάνεια, η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής και η διασπορά των τηλεργαζομένων. |
3.7. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η τηλεργασία ενέχει και άλλους κινδύνους, και συγκεκριμένα τους σχετιζόμενους με την κυβερνοασφάλεια, που πρέπει να αντιμετωπιστούν καταλλήλως ώστε να προστατευτούν οι επιχειρήσεις και να διαφυλαχθεί η ιδιωτικότητα των τηλεργαζομένων. Άλλος κίνδυνος που σχετίζεται με την τηλεργασία είναι ενδεχομένως η δυσμενής επίπτωση στην κρατούσα εργασιακή νοοτροπία σε μονάδες παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών ή στον χώρο των ενώσεων και του εθελοντισμού. |
3.8. |
Η τηλεργασία προϋποθέτει ικανότητες στον τομέα των ΤΠΕ και πρόσβαση σε εξοπλισμό και υπηρεσίες, πέρα από τις συνθήκες κατοικίας και άλλες συνθήκες κατάλληλες για την άσκηση τηλεργασίας. Αυτό εγείρει το ζήτημα των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων. |
3.9. |
Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η τηλεργασία μπορεί να διευκολύνει την ένταξη στην αγορά εργασίας ορισμένων ομάδων που υφίστανται διακρίσεις, ιδίως δε ατόμων με αναπηρία, εγκύων γυναικών, μονογονεϊκών οικογενειών, που συχνά αντιμετωπίζουν διαρθρωτικά εμπόδια ως προς την πρόσβαση στην απασχόληση. |
3.10. |
Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι, από άποψη νομοθεσίας, τα βασικά ζητήματα είναι να διασφαλιστεί: ότι η τηλεργασία είναι εθελοντική και αναστρέψιμη —εκτός από τις έκτακτες περιστάσεις, όπως η πανδημία, όπου την επιβάλλουν οι δημόσιες αρχές— και ότι οι τηλεργαζόμενοι έχουν τα ίδια ατομικά και συλλογικά δικαιώματα με τους αντίστοιχους εργαζομένους των επιχειρήσεων στις οποίες δραστηριοποιούνται· ότι το καθεστώς τηλεργασίας ορίζεται εγγράφως· ότι θα θεσπίζονται ειδικά μέτρα, εφόσον χρειάζεται, που να εξασφαλίζουν την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων των τηλεργαζομένων και την ίση μεταχείρισή τους με τους λοιπούς εργαζομένους. |
3.11. |
Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ρύθμιση της τηλεργασίας θα εξασφαλίσει αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και θα συντελέσει στη μείωση των ανισοτήτων και της φτώχειας των εργαζομένων (14). |
3.12. |
Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι εργοδότες είναι υπεύθυνοι για την κατάρτιση, καθώς και για την παροχή, εγκατάσταση και συντήρηση του αναγκαίου εξοπλισμού για την τηλεργασία. Ο εργοδότης θα πρέπει να καλύπτει άμεσα τις δαπάνες που προκύπτουν από την τηλεργασία, ιδίως εκείνες που σχετίζονται με την επικοινωνία (αναλώσιμα, κινητό τηλέφωνο, διαδίκτυο). |
3.13. |
Θα πρέπει να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία των δεδομένων που σχετίζονται με την τηλεργασία, ιδίως των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των τηλεργαζομένων. |
3.14. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, γενικά, αυξήθηκαν σημαντικά τα συστήματα επιτήρησης, ελέγχου και συστηματικής παρακολούθησης της δραστηριότητας των τηλεργαζομένων από τις επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ συνιστά η χρήση αυτών των μέσων ελέγχου να μην παραβιάζει τις αρχές της προστασίας των δεδομένων και, εάν χρειάζεται, να ρυθμιστεί με μελλοντική νομοθεσία και/ή συλλογικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων των κρατών μελών σε επίπεδο εθνικό, περιφερειακό, κλαδικό και εταιρικό. |
4. Προκλήσεις της τηλεργασίας
4.1. Οργάνωση του χρόνου εργασίας
4.1.1. |
Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι όλες οι έρευνες συμφωνούν πως η επίδραση της τηλεργασίας στον χρόνο εργασίας είναι το μεγαλύτερο μειονέκτημα αυτής της μορφής εργασίας, καθώς εντοπίζεται ένα επαναλαμβανόμενο πρότυπο παράτασης των ωρών εργασίας (15). Δίνεται στον εργαζόμενο το δικαίωμα να οργανώνει τα ωράρια εργασίας του και αποφεύγει τη μετακίνηση μεταξύ κατοικίας και εργασίας, το αντίτιμο όμως είναι η παράταση της εργασίας κατά τη νύχτα και το Σαββατοκύριακο. |
4.1.2. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ως θετική την πρόσφατη συμφωνία των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων όσον αφορά το ότι οι τακτικές ανταλλαγές απόψεων μεταξύ των διευθυντικών στελεχών και των εργαζομένων και/ή των εκπροσώπων τους σχετικά με τον φόρτο εργασίας και τις εργασιακές διαδικασίες (16) συγκαταλέγονται μεταξύ των μέτρων που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο πλαίσιο των διεργασιών κοινής εταιρικής σχέσης, η οποία αποτελεί τη βάση της συμφωνίας. |
4.1.3. |
Πράγματι, σε μελέτη που διεξήγαγε το Eurofound (17) αναφέρεται ότι: |
4.1.3.1. |
Κατά την «τακτική» τηλεργασία, το 30 % περίπου των εργαζομένων εργάζονται κατά τον ελεύθερο χρόνο τους καθημερινά ή αρκετές φορές την εβδομάδα· το 50 % σχεδόν των εργαζομένων αναγκάζονται να διακόψουν την εργασία τους για να αναλάβουν καθήκοντα που δεν προβλέπονταν, ενώ περίπου 20 % εργάζονται άνω των 48 ωρών την εβδομάδα (περίπου 30 % για την τηλεργασία «υψηλής κινητικότητας» και 10 % για την «περιστασιακή»). |
4.1.3.2. |
Κατά την «τακτική» τηλεργασία, περίπου 40 % των εργαζομένων αναπαύονται λιγότερο από 11 ώρες (περίπου 25 % για την «περιστασιακή» και περίπου 60 % για την τηλεργασία «υψηλής κινητικότητας»). |
4.1.4. |
Οι έρευνες του Eurofound δείχνουν ότι η ένταση της εργασίας συνιστά κοινό πρόβλημα στις ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. 37 % των εργαζομένων αναφέρουν πιεστικές προθεσμίες), με μεγαλύτερη συχνότητα στην τηλεργασία, κυρίως δε υπό τη μορφή της τηλεργασίας «υψηλής κινητικότητας (18). |
4.1.5. |
Πρέπει να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις στην υγεία και την ευεξία από την εντατική χρήση των ΤΠΕ, όπως η εργασία με οθόνες υπολογιστή ή με έξυπνα τηλέφωνα. Οι δυσμενείς επιδράσεις, που μπορούν να διογκωθούν με την τηλεργασία, αφορούν ψυχολογική πίεση, καταπόνηση της όρασης, άγχος, πονοκεφάλους, κόπωση, διαταραχές του ύπνου και μυοσκελετικά προβλήματα (19). |
4.1.6. |
Παρότι υπάρχουν ευρωπαϊκοί κανόνες εφαρμοστέοι στην περίπτωση της τηλεργασίας, πρέπει να εκτιμηθεί κατά πόσον η οδηγία για τον χρόνο εργασίας, καθώς και άλλες οδηγίες που αναφέρονται στο σημείο 2.4, ή η συμφωνία για την τηλεργασία (2002) και η συμφωνία για την ψηφιοποίηση (2020) είναι επαρκείς για την προστασία των τηλεργαζομένων (20). Επ’ αυτού, η ΕΟΚΕ σημειώνει τη σημασία της ευρωπαϊκής νομολογίας, στην οποία αναφέρεται ότι «(…) τα κράτη μέλη οφείλουν να επιβάλλουν στους εργοδότες την υποχρέωση να εφαρμόζουν αντικειμενικό, αξιόπιστο και ευχερώς προσβάσιμο σύστημα μετρήσεως του ημερήσιου χρόνου εργασίας κάθε εργαζομένου» (21). Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι εναπόκειται στα κράτη μέλη να καθορίσουν τις ειδικές λεπτομέρειες εφαρμογής ενός τέτοιου συστήματος, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, τις διαφορές μεταξύ κλάδων και δραστηριοτήτων (22). |
4.1.7. |
Με αυτή την προοπτική, η ΕΟΚΕ προτείνει —στο πλαίσιο της τηλεργασίας και τηρουμένης της ευρωπαϊκής και της εθνικής νομοθεσίας και των συλλογικών διαπραγματεύσεων και συμβάσεων σε επίπεδο περιφερειακό, κλαδικό ή επιχείρησης— να οφείλουν οι επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν κατάλληλους μηχανισμούς για τον υπολογισμό του χρόνου κανονικής εργασίας και του χρόνου υπερωριακής εργασίας. |
4.1.8. |
Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ίση μεταχείριση με τους αντίστοιχους εργαζομένους της ίδιας επιχείρησης συμπεριλαμβάνει τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία, την οργάνωση της εργασίας κατά τρόπο που να εξασφαλίζεται ότι ο φόρτος εργασίας είναι συγκρίσιμος και το δικαίωμα των συνδικαλιστικών οργανώσεων ή των εκπροσώπων των εργαζομένων να έχουν πρόσβαση στους χώρους παροχής της τηλεργασίας, εντός των ορίων της εθνικής νομοθεσίας και των εθνικών συλλογικών συμβάσεων. |
4.1.9. |
Οι τηλεργαζόμενοι δεν μπορούν να ζημιώνονται όσον αφορά την επαγγελματική τους ζωή, ειδικότερα δε όσον αφορά την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους, τη διαρκή επιμόρφωση, την πρόσβαση στην εσωτερική πληροφόρηση της επιχείρησης, στη συνδικαλιστική συμμετοχή και εκπροσώπηση και στα ειδικά εργασιακά δικαιώματα (μεταξύ άλλων ιατρική της εργασίας, ασφαλίσεις), καθώς και την πρόσβαση σε άλλα ειδικά δικαιώματα που ισχύουν στην επιχείρηση. |
4.2. Ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής
4.2.1. |
Ένα από τα κίνητρα για την επέκταση της τηλεργασίας είναι ότι αυτή η μορφή εργασίας φαίνεται να επιτρέπει καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, μεγαλύτερη παραγωγικότητα και αφοσίωση των υπαλλήλων και μικρότερη εναλλαγή. Ωστόσο, δεδομένου ότι είναι δύσκολο να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα σχετικά με τις επιπτώσεις της τηλεργασίας στον κόσμο της εργασίας με βάση την τρέχουσα κατάσταση της έρευνας επί του θέματος, η πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ πιο σύνθετη και διφορούμενη, και ίσως και αντικρουόμενη, από αυτό το αμοιβαία επωφελές δυναμικό για εργαζομένους και εργοδότες (23). |
4.2.2. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι παρατηρείται μια αντίφαση ανάμεσα στην αυξανόμενη ευελιξία των ωραρίων εργασίας και τον στόχο της αξιοπρεπούς εργασίας, που υπερασπίζεται η ΔΟΕ. |
4.2.3. |
Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, όσον αφορά τον συνδυασμό μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, οι δυσμενείς επιπτώσεις διογκώνονται στην περίπτωση των τηλεργαζομένων, Παρουσιάζουν επίσης διακυμάνσεις ανάλογα με τα ατομικά χαρακτηριστικά του εργαζομένου, την εργασιακή νοοτροπία και την οργάνωση της εργασίας (24). Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η αποτελεσματική μεταφορά στο εθνικό δίκαιο της οδηγίας που ρυθμίζει το ζήτημα αυτό θα συντελέσει ασφαλώς στη βελτίωση των συνθηκών για τους τηλεργαζομένους (25). Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να μεταφέρουν και να εφαρμόσουν ορθά την εν λόγω οδηγία. |
4.2.4. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι συνέπειες της τηλεργασίας στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής είναι άκρως αμφιλεγόμενες, ή ακόμη και αντιφατικές, και ότι απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής (26). |
4.2.5. |
Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη κατάλληλης κατάρτισης για τους εργαζομένους και τους προϊσταμένους σχετικά με τις ορθές πρακτικές διαχείρισης της τηλεργασίας και με την τήρηση των νομοθετικών και συμβατικών κανόνων, ιδίως ως προς την προώθηση της ισορροπίας μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής. |
4.2.6. |
Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να πραγματοποιήσουν τις δέουσες επενδύσεις για τη δημιουργία και/ή την περαιτέρω ανάπτυξη υψηλής ποιότητας και καθολικής πρόσβασης κοινωνικών υπηρεσιών για την παροχή φροντίδας σε ηλικιωμένους και παιδιά, οι οποίες θα συμβάλουν στην εξασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ της επαγγελματικής και της ιδιωτικής ζωής. |
4.3. Το δικαίωμα στην αποσύνδεση
4.3.1. |
Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του γεγονότος ότι η νοοτροπία της συνεχούς συνδεσιμότητας και η απουσία ελεύθερου χρόνου για όσους ασκούν τηλεργασία οδηγούν σε σημαντικούς σωματικούς και ψυχοκοινωνικούς κινδύνους (27). Λόγω της σύνδεσης, καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη η τήρηση των ορίων μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής. |
4.3.2. |
Για να περιοριστούν αυτές οι δυσμενείς επιπτώσεις, εμφανίστηκαν πρόσφατα ορισμένες πολιτικές των κρατών μελών —παρότι σύμφωνα με διαφορετικές προσεγγίσεις— και/ή δράσεις των κοινωνικών εταίρων και των επιχειρήσεων σχετικά με το δικαίωμα αποσύνδεσης, ώστε να προστατεύονται οι εργαζόμενοι κατά τον ελεύθερο χρόνο τους. |
4.3.3. |
Η συνεχής συνδεσιμότητα επιφέρει δυσμενείς επιπτώσεις. Οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο, στο μέτρο που εκείνες φέρουν συνήθως το βάρος των μη αμειβόμενων οικιακών εργασιών και της φροντίδας των παιδιών, των ηλικιωμένων ή των ασθενών (28). |
4.3.4. |
Η νομοθεσία καλύπτει τα περισσότερα ζητήματα που συνδέονται με την τηλεργασία, και συνεπώς η αποτελεσματική εφαρμογή της εξακολουθεί να είναι σημαντικότατη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τον Ιούνιο του 2020 υπεγράφη συμφωνία-πλαίσιο για την ψηφιοποίηση, η οποία περιλαμβάνει, ειδικότερα, τις λεπτομέρειες του δικαιώματος αποσύνδεσης, την τήρηση των διατάξεων περί χρόνου εργασίας που προβλέπονται στη νομοθεσία, στις συλλογικές συμβάσεις και σε άλλες συμβατικές διατάξεις, καθώς και το ότι ο εργαζόμενος δεν υποχρεούται να είναι διαθέσιμος προς επικοινωνία με τους εργοδότες εκτός των ωρών εργασίας. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η συμφωνία βρίσκεται σε διαδικασία εφαρμογής από τους κοινωνικούς εταίρους στα κράτη μέλη. Ωστόσο, παραμένει δυνατή μια νομοθετική πρωτοβουλία σύμφωνα με τις διατάξεις της ΣΛΕΕ σχετικά με την κοινωνική πολιτική (άρθρα 151 και επόμενα), προκειμένου να προστατευτεί και να κατοχυρωθεί αποτελεσματικά το δικαίωμα των εργαζομένων στην αποσύνδεση, ώστε να προλαμβάνεται η υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας τους. |
4.3.5. |
Υπάρχουν διάφορες απόψεις ως προς τη θέσπιση δικαιώματος αποσύνδεσης στα κράτη μέλη (29). Τέσσερις χώρες (Βέλγιο, Ισπανία, Γαλλία και Ιταλία) έχουν εγκρίνει ειδική νομοθεσία. Σε δύο χώρες υπήρξε είτε συζήτηση νομοσχεδίων (Πορτογαλία) είτε διαδικασία διαβούλευσης (Κάτω Χώρες), αλλά δεν έχει εγκριθεί ειδική νομοθεσία. Σε άλλα κράτη μέλη, οι απόψεις αποκλίνουν: σε ορισμένες περιπτώσεις, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις υπερασπίζονται τη θέσπιση ειδικής νομοθεσίας, επειδή η υφιστάμενη νομοθεσία δεν θεωρείται επαρκής· σε άλλα, θεωρούν ότι οι συλλογικές συμβάσεις συνιστούν την καλύτερη μέθοδο ρύθμισης· τέλος, σε άλλα, υποστηρίζουν ότι είναι επαρκής η νομοθεσία που ρυθμίζει τον χρόνο εργασίας. |
4.3.6. |
Δεδομένης της κατάστασης αυτής, η ΕΟΚΕ επικροτεί το ψήφισμα που υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 21 Ιανουαρίου 2021, το οποίο ελήφθη υπόψη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο σχέδιο δράσης για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων της 4ης Μαρτίου στο κεφάλαιο που αφορά την τηλεργασία και το δικαίωμα αποσύνδεσης (30). Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το δικαίωμα αποσύνδεσης πρέπει να αντιμετωπιστεί δεόντως στο σχέδιο δράσης του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. |
4.3.7. |
Όσον αφορά το δικαίωμα αποσύνδεσης, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι υπερωρίες δεν αποτελούν πρόβλημα αφ’ εαυτών, αρκεί να τηρούνται οι ισχύοντες κανόνες, ιδίως ως προς το ανώτατο όριό τους, και να εξασφαλίζεται ότι όλη η παρασχεθείσα εργασία αμείβεται σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο της εκάστοτε χώρας. |
5. Δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών και των κοινωνικών εταίρων
5.1. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι απαιτούνται περισσότερες και καλύτερες στατιστικές πληροφορίες —και περαιτέρω έρευνα— σχετικά με την τηλεργασία, προκειμένου να εντοπιστούν οι βέλτιστες πρακτικές και να μελετηθεί ο αντίκτυπός της στη ζωή των εργαζομένων, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να βελτιώσει την έρευνα στον τομέα της τηλεργασίας και των συνεπειών της, να ενθαρρύνει την ανταλλαγή —μεταξύ των κρατών μελών— ορθών πρακτικών ως προς την οργάνωση του χρόνου εργασίας, την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής και το δικαίωμα αποσύνδεσης και, τέλος, να στηρίξει την εξέλιξη της αναγκαίας μετάβασης σε θέματα ικανοτήτων, με σεβασμό προς τον κοινωνικό διάλογο και τη συλλογική διαπραγμάτευση μεταξύ των κοινωνικών εταίρων στα διάφορα επίπεδα. |
5.2. |
Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι συμφωνίες του 2002 και του 2020 περιλαμβάνουν τις θεμελιώδεις αρχές που μπορούν να ενισχύσουν τις θετικές επιδράσεις της τηλεργασίας και να ελαχιστοποιήσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της. |
5.3. |
Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να παρακολουθούν την υλοποίηση των συμφωνιών του 2002 και του 2020 και να προσαρμόσουν, εάν χρειαστεί, την ισχύουσα νομοθεσία —και να θεσπίσουν νέα νομοθεσία— βάσει της εμπειρίας που αποκτήθηκε από την πανδημία, προκειμένου να δώσουν ώθηση στα θετικά στοιχεία της τηλεργασίας και να διαφυλάξουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων. Ο ρυθμός των τεχνολογικών εξελίξεων στον κόσμο της εργασίας και των νέων μεθόδων εργασίας είναι επιταχυνόμενος, πράγμα που σημαίνει ότι οι κανόνες και οι πρακτικές μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες του μέλλοντος. |
5.4. |
Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα κράτη μέλη, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, απαιτείται να εξασφαλίσουν ένα κατάλληλο εθνικό πλαίσιο για την τηλεργασία, όπου θα ορίζονται οι κανόνες για τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους που ενδιαφέρονται να την εφαρμόσουν, λαμβανομένων υπόψη των συμφωνιών που προαναφέρονται. |
5.5. |
Ειδικότερα, η οργάνωση του χρόνου εργασίας, οι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία, η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, το δικαίωμα αποσύνδεσης και η αποτελεσματική άσκηση των εργασιακών δικαιωμάτων κατά την τηλεργασία είναι θέματα στα οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. |
5.6. |
Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η επίλυση των προβλημάτων που αφορούν την τηλεργασία πρέπει να επιτευχθεί εντός των ορίων των κατευθυντήριων γραμμών του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. |
5.7. |
Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ενεργός συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, σε όλα τα επίπεδα, ιδίως μέσω των συλλογικών συμβάσεων, έχει καθοριστική σημασία για την εξεύρεση ισορροπημένων, αξιοπρεπών και δίκαιων λύσεων. |
5.8. |
Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, ως συνέχεια των μελετών σχετικά με τις συνέπειες της τηλεργασίας, πρέπει να κινηθεί κοινή διαδικασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) με στόχο την εκπόνηση σύμβασης της ΔΟΕ για την τηλεργασία. Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι οι αξιοπρεπείς συνθήκες τηλεργασίας θα πρέπει να αποτελούν μέρος της ατζέντας αξιοπρεπούς εργασίας της ΔΟΕ και των αντίστοιχων εθνικών προγραμμάτων. |
Βρυξέλλες, 24 Μαρτίου 2021.
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής
Christa SCHWENG
(1) Alex Soojung-Kim Pang (2017) Rest — Why you get more done when you work less (Penguin Life, 2018), (πορτογαλική έκδοση: Descansar, Círculo de Leitores, 2017).
(2) ΕΕ L 299 της 18.11.2003, σ. 9.
(3) ΕΕ L 183 της 29.6.1989, σ. 1.
(4) ΕΕ L 186 της 11.7.2019, σ. 105.
(5) ΕΕ L 188 της 12.7.2019, σ. 79.
(6) Eurofound and ILO, Working anytime, anywhere: The effects on the world of work (2017), (Εργασία οποτεδήποτε και οπουδήποτε: Επιπτώσεις στον κόσμο της εργασίας), σελ. 51-54 (εφεξής «Eurofound και ΔΟΕ 2017»).
(7) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Telework in the EU before and after the COVID-19: where we were, where we head to, Science for Policy Briefs, 2020.
(8) Ό.π.
(9) ΔΟΕ, Telework in the 21st century, 2019, σ. 294.
(10) ΕΕ C 129, 11.4.2018, σ. 44, ΕΕ C 197, 8.6.2018, σ. 45, ΕΕ C 237, 6.7.2018, σ. 8, ΕΕ C 367, 10.10.2018, σ. 15, ΕΕ C 440, 6.12.2018, σ. 37, ΕΕ C 232, 14.7.2020, σ. 18.
(11) Eurofound και ΔΟΕ 2017, σ. 51.
(12) Eurofound, Telework and ICT-based mobile work: flexible working in the digital age, 2020, σ. 53 (εφεξής «Eurofound, 2020»).
(13) Eurofound και ΔΟΕ 2017, σ. 40.
(14) Βλ. ψήφισμα που εξέδωσε πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
(15) Telework in the 21st century, ΔΟΕ, 2019, σ. 298
(16) Συμφωνία-πλαίσιο των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την ψηφιοποίηση, Ιούνιος 2020, σ. 10
(17) Further exploring the working conditions of ICT-based mobile workers and home-based teleworkers, Έγγραφο εργασίας, 2020, σ. 23-33.
(18) Eurofound 6th European Working Conditions Survey, Overview report, 2016, σ. 47-51. Βλ. επίσης την προηγούμενη υποσημείωση.
(19) Σχετικά με τις επιπτώσεις της τηλεργασίας στην υγεία και την ευεξία, βλ.: Eurofound 2020, σ. 27-35.
(20) Eurofound 2020, σ. 54.
(21) Απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση C-55/18, ECLI:EU:C: 2019: 402, σκέψη 60. Σχετικά με την τηλεργασία, βλ. επίσης την εξής νομολογία: C-518/15, C-344/19, C-580/19, C-214/20, C-84/94.
(22) Όπως στην υπόθεση C-55/18, ECLI: EU 2019: παράγραφος 63.
(23) Telework in the 21st century, ΔΟΕ, 2019, σ. 302
(24) Κύρια πηγή: Eurofound 2020, σ. 13-26.
(25) Eurofound 2020, σ. 54.
(26) Eurofound και ΔΟΕ 2017, σ. 33 και σ. 40.
(27) Eurofound και ΔΟΕ 2017, σ. 37.
(28) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ SOC/662 (βλέπε σελίδα 13 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας.
(29) Κύρια πηγή: Eurofound 2020, σ. 13-26.
(30) Βλ. ψήφισμα που εξέδωσε πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι
EUROPEAN SECTORAL SOCIAL DIALOGUE JOINT TEXTS ON TELEWORK AND DIGITALISATION (1)
Telework
Eurocommerce and UNI, Europa, European agreement on guidelines on Telework and ICT-mobile work in commerce, 25 May 2018 (commerce)
EACB, EBF-FBE, ESBG and UNI Global Union, Declaration on Telework in the European Banking Sector, 17 November 2017 (banking)
ETNO and UNI Europa, Joint Declaration on ICT-based mobile work, 2 February 2017 (telecommunications)
ETNO and UNI Europa, Joint declaration on telework, 9 June 2016 (telecommunications)
ACME, BIPAR, CEA and UNI-Europa, Joint declaration on telework by the European social partners in the insurance sector, 10 February 2015 (insurance)
CEMR-CCRE and EPSU, CEMR-EP/EPSU joint statement on telework, 13 January 2004 (local and regional government)
Eurelectric and EPSU, EMCEF, Joint declaration on telework, 13 November 2002 (electricity)
Eurocommerce and UNI Europa, European Agreement on Guidelines on Telework in Commerce, 26 April 2001 (Commerce)
ETNO and UNI Europa, Guidelines for Telework in Europe, 7 February 2001 (telecommunications)
Joint Committee, Opinion on telework, 23 November 1998 (telecommunications)
Digitalisation
ETNO and UNI-Europa, Joint Declaration on Artificial Intelligence, 30 November 2020 (telecommunications)
CEEMET and IndustriAll, Joint opinion on the impact of digitalisation on the world of work in the met industries, 9 November 2020 (metal industry)
EFIC and EFBWW, European Social Partners joint statement on Digital Transformation in workplaces of the European Furniture Industry, 6 July 2020 (Furniture)
Federation of European Social Employers and EPSU, Joint Position Paper on Digitalisation in the Social Services Sector — Assessment of Opportunities and Challenges, 6 June 2020 (social services)
Eurelectric and EPSU, IndustriAll, Digitalisation at the heart of social partners’ commitment to keep the lights on, 9 April 2020 (electricity)
Eurelectric and EPSU, IndustriAll, A Social Partners’ Framework of Actions — Challenges and opportunities of the digitalisation for the workforce in the European Electricity Sector, 9 April 2020 (electricity)
PostEurop and UNI Europa, Joint Declaration on Training in the Digital Era, 6 December 2019 (postal services)
ECEG and IndustriAll, Joint recommendations on digital transformations in the workplace for the European chemicals, pharmaceuticals, rubber and plastics sectors, 8 November 2019 (chemical industry)
EFCI/FENI and UNI Europa, Joint Statement on the Impact of Digitalization on Employment in the Cleaning and Facility Services Industry, 29 October 2019 (industrial cleaning)
INTERGRAF and UNI-Europa, Print is vital for the future of reading — INTERGRAF and UNI Europa Graphical & Packaging joint statement, 21 October 2021 (graphical industry)
FEPORT, ESPO and ETF, Joint statement «Market based and technological developments in the shipping sector and technological innovation represent major challenges for the port sector», 24 June 2019 (ports)
AMICE, BIPAR, Insurance Europe and UNI Europa, Follow-up statement on the social effects of digitalization, 15 February 2019 (insurance)
IRU and ETF, Joint statement from Social partners for better regulation and digital enforcement, 7 December 2018 (road transport)
EBF-FBE and UNI Europa, Joint Declaration on the Impact of Digitalisation on Employment, 30 November 2018 (banking)
CEPI and IndustriAll, A social partner resolution addressing the ongoing digitalisation in the European pulp and paper sector and its potential impact on industry and employment, 6 July 2018 (paper industry)
CEEMET and IndustriAll, The impact of digitalisation on the world of work in the metal, engineering and technology-based industries, 8 December 2016 (metal industry)
AMICE, BIPAR, Insurance Europe and UNI Europa, Joint declaration on the social effects of digitalisation by the European social partners in the insurance sector, 12 October 2016 (Insurance)
EPSU and CEMR, Joint Declaration on the opportunities and challenges of digitalisation in local and regional administration, 11 December 2015 (local and regional administration)
(1) Based on the European Commission EU social dialogue texts database, the European Trade Union Institute (ETUI) EU Social Dialogue texts database (not yet publicly available) and own research.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ
Οι ακόλουθες τροπολογίες απορρίφθηκαν, παρότι συγκέντρωσαν περισσότερο από το 25 % των εκπεφρασμένων ψήφων (άρθρο 43 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού):
Σημείο 1.14 (συνδέεται με το σημείο 5.8)
Να τροποποιηθεί ως εξής:
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:
Υπέρ: |
109 |
Κατά: |
130 |
Αποχές: |
14 |
Σημείο 4.1.1
Να τροποποιηθεί ως εξής:
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:
Υπέρ: |
111 |
Κατά: |
120 |
Αποχές: |
18 |
Σημείο 5.8 (συνδέεται με το σημείο 1.14)
Να τροποποιηθεί ως εξής:
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:
Υπέρ: |
109 |
Κατά: |
130 |
Αποχές: |
14 |
(15) Telework in the 21st century, ΔΟΕ, 2019, σ. 298