1.Εισαγωγή

Η ΕΕ έχει δρομολογήσει ένα φιλόδοξο θεματολόγιο μεταρρυθμίσεων, για να εξασφαλιστεί δίκαιη και αποτελεσματική φορολόγηση των εταιρειών στην ενιαία αγορά. Στο πλαίσιο του θεματολογίου αυτού, τα κράτη μέλη έχουν απευθύνει έκκληση για μια προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι εξωτερικές προκλήσεις για τις φορολογικές τους βάσεις, δεδομένου του παγκόσμιου χαρακτήρα του επιζήμιου φορολογικού ανταγωνισμού και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού 1 . Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει επίσης ζητήσει μια ενοποιημένη θέση της ΕΕ για τα διεθνή φορολογικά καθεστώτα και αυστηρότερη στάση έναντι των φορολογικών παραδείσων, μέσω των εργασιών της για την καταπολέμηση της εταιρικής φοροαποφυγής 2 .

Επί του παρόντος, η αποτελεσματική φορολόγηση όσον αφορά τρίτες χώρες αντιμετωπίζεται, κυρίως, μέσω εθνικών μέτρων κατά της φοροαποφυγής, τα οποία τείνουν να διαφέρουν σημαντικά. Μεταξύ των διαφόρων εθνικών προσεγγίσεων συγκαταλέγονται λευκές, γκρίζες ή μαύρες λίστες, ειδικές διατάξεις για περιοχές δικαιοδοσίας με χαμηλή/μηδενική φορολογία ή ανά περίπτωση διατάξεις κατά των καταχρήσεων. Η βάση για να αποφασιστεί ποιες περιοχές δικαιοδοσίας θα πρέπει να υπόκεινται στα μέτρα αυτά, και πότε, επίσης διαφέρει από το ένα κράτος μέλος στο άλλο.

Ωστόσο, καθώς τα κράτη μέλη εργάζονται για τον συντονισμό των φορολογικών πολιτικών τους για τις εταιρείες εντός της ενιαίας αγοράς, προκειμένου να εξουδετερώσουν τις καταχρηστικές φορολογικές πρακτικές και να εξασφαλίσουν πραγματική φορολόγηση, χρειάζεται επίσης να ασχοληθούν με τις αποκλίνουσες προσεγγίσεις τους για την αντιμετώπιση των εξωτερικών απειλών διάβρωσης της φορολογικής βάσης. Ορισμένες εταιρείες εκμεταλλεύονται τα κενά και τις αναντιστοιχίες μεταξύ των αμυντικών μέτρων των κρατών μελών για να μετατοπίσουν τα κέρδη τους έξω από την ενιαία αγορά, αφορολόγητα. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις βρίσκονται αντιμέτωπες με έλλειψη ασφάλειας δικαίου και περιττό διοικητικό φόρτο, λόγω των 28 διαφορετικών εθνικών πολιτικών για την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση των φορολογικών συστημάτων των τρίτων χωρών. Η ποικιλία των προσεγγίσεων των κρατών μελών στέλνει ανάμικτα μηνύματα προς τους διεθνείς εταίρους όσον αφορά τις προσδοκίες της ΕΕ για χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, και δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με το πότε θα ενεργοποιούνται οι αμυντικοί μηχανισμοί. Είναι, επομένως, απαραίτητη μια συντονισμένη εξωτερική στρατηγική της ΕΕ σχετικά με τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, ώστε να ενισχυθεί η συλλογική επιτυχία των κρατών μελών όσον αφορά την αντιμετώπιση της φοροαποφυγής, να διασφαλιστεί πραγματική φορολόγηση και να διαμορφωθεί ένα διαυγές και σταθερό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις στην ενιαία αγορά.

Η ανάγκη κοινής εξωτερικής στρατηγικής για την πραγματική φορολόγηση έχει καταστεί ακόμη πιο πιεστική, υπό το πρίσμα των πρόσφατων εξελίξεων της φορολογικής πολιτικής για τις εταιρείες, τόσο εντός της ΕΕ όσο και διεθνώς.

Τον Ιούνιο του 2015, η Επιτροπή παρουσίασε ένα Σχέδιο Δράσης για δικαιότερη και αποδοτικότερη φορολόγηση στην ΕΕ. Στο Σχέδιο προβλέπεται μια σειρά μέτρων – άμεσων, μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων – για τη ριζική μεταρρύθμιση της φορολογίας των εταιρειών στην ΕΕ. Το επίκεντρο των εργασιών αυτών είναι να διασφαλιστεί ότι τα κέρδη που πραγματοποιούνται στην ενιαία αγορά φορολογούνται πράγματι εκεί όπου ασκείται η δραστηριότητα. Αυτός ο στόχος προτεραιότητας έχει επαναληφθεί σε πολιτικές συζητήσεις μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με τη φορολογική πολιτική για τις εταιρείες. Μεταξύ των βασικών στοιχείων για τη διασφάλιση πραγματικής φορολόγησης, τα οποία επισημαίνονται στο Σχέδιο Δράσης, είναι μια κοινή προσέγγιση ως προς τις περιοχές δικαιοδοσίας τρίτων χωρών σε θέματα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης.

Σε διεθνές επίπεδο, οι ηγέτες της G20 υιοθέτησαν την τελική δέσμη του ΟΟΣΑ για τη διάβρωση της φορολογικής βάσης και τη μετατόπιση των κερδών (BEPS), τον Νοέμβριο του 2015. Η δέσμη μέτρων για τη BEPS δημιουργεί νέα παγκόσμια πρότυπα για την εταιρική φορολογία και προτείνει μια σειρά μέτρων, τα οποία θα πρέπει να εφαρμόσουν οι χώρες για την αντιμετώπιση της εταιρικής φοροαποφυγής και τη διασφάλιση θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα τα μέλη της G20 και του ΟΟΣΑ, καθώς και ορισμένες άλλες χώρες, έχουν δεσμευτεί να εφαρμόσουν τα νέα αυτά πρότυπα. Εντός της ΕΕ, έχουν ήδη αρχίσει οι εργασίες για την υλοποίηση αυτής της δέσμευσης. Τα κράτη μέλη είναι πρόθυμα να εφαρμόσουν τα μέτρα G20/ΟΟΣΑ για τη BEPS με συντονισμένο τρόπο, που να διασφαλίζει την ενιαία αγορά, να προστατεύει τις ελευθερίες της Συνθήκης και να ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. Η Επιτροπή έχει τώρα υποβάλει προτάσεις για να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία. Προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές δευτερογενείς συνέπειες και να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού, είναι σημαντικό να ανταποκριθούν οι διεθνείς εταίροι στις διεθνείς δεσμεύσεις τους με την ίδια αποφασιστικότητα. Τα κράτη μέλη θα χρειαστεί να συνεργαστούν για την ενθάρρυνση και άλλων χωρών να υλοποιήσουν τις δεσμεύσεις τους ως προς τις δράσεις του ΟΟΣΑ για τη BEPS, καθώς και για την παρακολούθηση αυτής της προόδου.

Επιπλέον, στο πλαίσιο του Προγράμματος Δράσης της Αντίς Αμπέμπα 3 και του Θεματολογίου 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη 4 , η ΕΕ και τα κράτη μέλη έχουν επίσης αναλάβει τη δέσμευση να ενισχυθεί η κινητοποίηση εγχώριων πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες, μεταξύ άλλων μέσω διεθνούς στήριξης για να βελτιωθεί η εγχώρια ικανότητα για την είσπραξη των φόρων. Η καταπολέμηση της φοροαποφυγής και η στήριξη της ένταξης των αναπτυσσόμενων χωρών στο διεθνές θεματολόγιο για τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση είναι θέματα καθοριστικής σημασίας για την υλοποίηση της δέσμευσης αυτής.

Υπό το πρίσμα όλων των ανωτέρω σκέψεων, στην παρούσα ανακοίνωση προτείνεται ένα πλαίσιο για μια νέα εξωτερική στρατηγική της ΕΕ για την πραγματική φορολόγηση. Επισημαίνονται τα βασικά μέτρα που μπορούν να βοηθήσουν την ΕΕ να προωθήσει τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση σε παγκόσμιο επίπεδο, να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές απειλές διάβρωσης της φορολογικής βάσης, και να εξασφαλίσει συνθήκες ισότιμου ανταγωνισμού για όλες τις επιχειρήσεις. Εξετάζεται επίσης πώς μπορεί να ενσωματωθεί καλύτερα η χρηστή φορολογική διακυβέρνηση στις ευρύτερες πολιτικές εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ και να στηρίξει τις διεθνείς της δεσμεύσεις, ιδίως στον τομέα της ανάπτυξης.

2.Επανεξέταση των ενωσιακών κριτηρίων χρηστής διακυβέρνησης

Η κοινή εξωτερική στρατηγική για την πραγματική φορολόγηση πρέπει να διαμορφωθεί με βάση σαφή, συνεκτικά και διεθνώς αναγνωρισμένα κριτήρια χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, που να εφαρμόζονται με συνέπεια έναντι των τρίτων χωρών.

Το 2012, η Επιτροπή εξέδωσε μια σύσταση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο όσον αφορά μέτρα με σκοπό να ενθαρρυνθούν οι τρίτες χώρες να εφαρμόζουν ελάχιστα πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα 5 . Με τη σύσταση ενθαρρύνονταν τα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν τη διαφάνεια, την ανταλλαγή πληροφοριών και τον θεμιτό φορολογικό ανταγωνισμό ως τα τρία κριτήρια για την αξιολόγηση των φορολογικών καθεστώτων τρίτων χωρών και, όταν είναι αναγκαίο, να εφαρμόζουν αντίμετρα. Η σύσταση υιοθετήθηκε από τους Υπουργούς Οικονομικών της ΕΕ, κατά τη σύνοδο του Συμβουλίου ECOFIN του Μαΐου 2013, και συζητήθηκε ευρέως από τους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών και τα ενδιαφερόμενα μέρη στην Πλατφόρμα για τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση.

Ωστόσο, παρά τη γενική συναίνεση ως προς την προσέγγιση αυτή, έχει καταστεί σαφές, μέσω των εργασιών στο πλαίσιο της Πλατφόρμας, ότι τα κράτη μέλη έχουν χρησιμοποιήσει τα συνιστώμενα κριτήρια με αποσπασματικό τρόπο, ή και καθόλου. Μεταξύ εκείνων των κρατών μελών που όντως χρησιμοποιούν τα κριτήρια αυτά, υπάρχουν ασυνέπειες στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύονται και εφαρμόζονται. Οι συζητήσεις με τα κράτη μέλη, τους βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους διεθνείς εταίρους έχουν καταδείξει την επείγουσα ανάγκη για μεγαλύτερη σαφήνεια και συνοχή στον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζει η ΕΕ τα κριτήρια χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης έναντι των τρίτων χωρών.

Επιπλέον, εντός της τριετίας από τότε που εκδόθηκε η σύσταση, σημειώθηκαν ορισμένες σημαντικές εξελίξεις ως προς τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, λόγω των οποίων απαιτείται επικαιροποίηση των κριτηρίων της ΕΕ.

2.1 Αύξηση της φορολογικής διαφάνειας

Η φορολογική διαφάνεια προχώρησε σε ένα νέο επίπεδο διεθνώς, με την καθιέρωση πλέον της αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών ως του νέου παγκόσμιου προτύπου μέσω του ΟΟΣΑ 6 . Σχεδόν 100 περιοχές δικαιοδοσίας έχουν δεσμευτεί να εφαρμόσουν αυτό το νέο πρότυπο ανταλλαγής πληροφοριών, το αργότερο έως το 2018. Εντός της ΕΕ, τα κράτη μέλη θα εφαρμόσουν το πρότυπο για την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών επί χρηματοοικονομικών λογαριασμών σε φορολογικά θέματα από το 2017. Η ΕΕ έχει επίσης συνάψει συμφωνίες αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών με την Ελβετία, το Λιχτενστάιν και το Σαν Μαρίνο, και ολοκληρώνει τη σύναψη παρεμφερών συμφωνιών με την Ανδόρα και το Μονακό. Οι εν λόγω χώρες κατέβαλαν ιδιαίτερη προσπάθεια να ολοκληρώσουν τις διαπραγματεύσεις και να υπογράψουν φιλόδοξες συμφωνίες διαφάνειας εντός σύντομου χρονικού διαστήματος. Επί αυτής της βάσεως, τα κριτήρια της ΕΕ για όλες τις τρίτες χώρες σχετικά με τη διαφάνεια και την ανταλλαγή πληροφοριών θα πρέπει να αντιπροσωπεύουν, τουλάχιστον, το νέο παγκόσμιο πρότυπο για την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών.

Πέραν τούτου, η ΕΕ έχει επίσης δρομολογήσει ένα φιλόδοξο νέο θεματολόγιο για τη φορολογική διαφάνεια στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς, το οποίο υπερβαίνει τις διεθνείς απαιτήσεις. Στις 8 Δεκεμβρίου, το Συμβούλιο ενέκρινε την πρόταση της Επιτροπής για την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με διασυνοριακές φορολογικές συμφωνίες τύπου «tax ruling» και εκ των προτέρων συμφωνίες ενδοομιλικής τιμολόγησης, αρχής γενομένης από το 2017. Για τον τραπεζικό και τον χρηματοπιστωτικό τομέα έχουν καθοριστεί απαιτήσεις δημοσίευσης αναφορών ανά χώρα, βάσει της CRD IV 7 , όπως και για την υλοτομία και τις εξορυκτικές βιομηχανίες, βάσει της λογιστικής οδηγίας 8 . Βρίσκονται επίσης σε εξέλιξη εργασίες για να προσδιοριστεί κατά πόσον θα πρέπει να εφαρμόζονται οι απαιτήσεις δημόσιας διαφάνειας για εταιρείες σε άλλους τομείς στην ΕΕ. Στο πλαίσιο του έργου της για την προώθηση της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΕΕ θα πρέπει να ενθαρρύνει τους διεθνείς εταίρους της να υιοθετήσουν και αυτοί τα υψηλότερα αυτά πρότυπα, τα οποία εφαρμόζονται στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς.

2.2 Πιο θεμιτός φορολογικός ανταγωνισμός

Το άλλο κριτήριο χρηστής διακυβέρνησης στην ΕΕ – ο θεμιτός φορολογικός ανταγωνισμός – επίσης χρειάζεται να επανεξεταστεί, υπό το πρίσμα της προόδου που πραγματοποιήθηκε στον τομέα αυτόν. Όταν υποβλήθηκε η σύσταση της Επιτροπής, το 2012, το θέμα του θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού δεν ήταν στο επίκεντρο του διεθνούς θεματολογίου. Η Επιτροπή συνέστησε στα κράτη μέλη να αξιολογούν τα φορολογικά συστήματα των τρίτων χωρών βάσει του Κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων, ο οποίος είναι το εργαλείο της ΕΕ για την καταπολέμηση επιζήμιων φορολογικών καθεστώτων. Εν τω μεταξύ, μετά από δύο έτη διαπραγματεύσεων, ολοκληρώθηκε και εγκρίθηκε από τη G20 το σχέδιο του ΟΟΣΑ για τη διάβρωση της φορολογικής βάσης και τη μετατόπιση των κερδών (BEPS). Με την έγκριση αυτή, δημιουργήθηκαν νέα διεθνή πρότυπα δίκαιης φορολόγησης των εταιριών, τα οποία έχουν δεσμευτεί να εφαρμόσουν όλα τα μέλη της G20 και του ΟΟΣΑ, καθώς και οι συνδεδεμένες χώρες. Η ΕΕ ήταν ενεργός υποστηρικτής της διαδικασίας του ΟΟΣΑ για τη BEPS. Ως μείζων πολιτικός και οικονομικός παράγοντας σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ έχει επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, συνεχίζοντας να υποστηρίζει τη BEPS και πιέζοντας για την ομαλή και έγκαιρη υλοποίησή της – τόσο εντός της ενιαίας αγοράς όσο και διεθνώς.

Εντός της ΕΕ, τα κράτη μέλη έχουν ήδη κάνει τα πρώτα σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση αυτή, για παράδειγμα συμφωνώντας να εφαρμόσουν την τροποποιημένη προσέγγιση βάσει αιτιώδους συνδέσμου για τα ευνοϊκά προς τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας φορολογικά καθεστώτα. Το Σχέδιο Δράσης του Ιουνίου 2015 και η οδηγία για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής δημιουργούν ένα σταθερό πλαίσιο για την ταχεία και συντονισμένη εφαρμογή και άλλων μέτρων για τη BEPS, κατά τρόπο συμβατό με την ενιαία αγορά και το δίκαιο της ΕΕ. Επιπλέον, συνεχίζονται οι εργασίες για την επικαιροποίηση και την ενίσχυση του Κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων, ώστε να αντανακλά το νέο θεματολόγιο της ΕΕ για τη φορολογία των εταιρειών. Οι δεσμεύσεις των κρατών μελών ως προς αυτά τα αυστηρότερα μέτρα για θεμιτό φορολογικό ανταγωνισμό θα πρέπει επίσης να αντικατοπτρίζονται στην προσέγγιση της ΕΕ έναντι των τρίτων χωρών όσον αφορά φορολογικά θέματα. Με τον τρόπο αυτόν, θα ενθαρρυνθούν και άλλες χώρες να προσχωρήσουν στα διεθνώς συμφωνημένα πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης, θα διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις της ΕΕ και θα περιοριστούν οι ευκαιρίες για μετατόπιση των κερδών στην αλλοδαπή.

Υπό το πρίσμα αυτών των θεμελιωδών αλλαγών στο παγκόσμιο φορολογικό περιβάλλον, καθώς και της ανάγκης για μεγαλύτερη συνοχή στην αξιολόγηση των τρίτων χωρών από τα κράτη μέλη, θα πρέπει να επικαιροποιηθούν τα κριτήρια της ΕΕ για τη χρηστή διακυβέρνηση. Η Επιτροπή παρουσιάζει νέα κριτήρια στο παράρτημα 1 της παρούσας ανακοίνωσης, και καλεί το Συμβούλιο να τα εγκρίνει. Αυτά τα επικαιροποιημένα κριτήρια της ΕΕ για τη χρηστή διακυβέρνηση πρόκειται να διέπουν όλες τις εξωτερικές πολιτικές της ΕΕ σε φορολογικά θέματα και να αποτελούν μια σαφέστερη βάση για τη συζήτηση και την προώθηση της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης με διεθνείς εταίρους.

3.Ενίσχυση της συνεργασίας για τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση μέσω συμφωνιών με τρίτες χώρες

Η ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιήσει κάθε εργαλείο που έχει στη διάθεσή της για να προωθήσει τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση σε διεθνές επίπεδο. Εν προκειμένω, οι διμερείς και οι περιφερειακές συμφωνίες με τρίτες χώρες μπορούν να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες νομικές πράξεις. Προσφέρουν την ευκαιρία για την πλαισίωση, σε συναινετική συμφωνία, τη δέσμευση κάθε πλευράς να τηρήσει τα διεθνή πρότυπα διαφάνειας, ανταλλαγής πληροφοριών και θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού. Παρέχουν επίσης στην ΕΕ τη δυνατότητα να εξασφαλίσει ότι οι προτεραιότητές της στη φορολογική πολιτική έναντι τρίτων χωρών θα ενσωματώνονται, κατά τον δέοντα τρόπο, στις ευρύτερες εξωτερικές σχέσεις της.

Στη στρατηγική «Εμπόριο για όλους», του 2015, η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι οι εμπορικές συμφωνίες θα πρέπει να στηρίζουν την προώθηση των διεθνών προτύπων διαφάνειας και χρηστής διακυβέρνησης, με τα οποία αντιμετωπίζονται η επιθετική μετατόπιση των κερδών των εταιρειών και οι στρατηγικές φοροαποφυγής.

Η πρόσφατη πρόοδος στο διεθνές φορολογικό θεματολόγιο και η δέσμευση της ίδιας της ΕΕ να υποστηρίξει την εφαρμογή υψηλότερων παγκόσμιων προτύπων δικαιολογούν μια επανεκτίμηση της στάσης της ΕΕ όσον αφορά θέματα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, κατά τη διαπραγμάτευση συμφωνιών με τρίτες χώρες.

3.1 Ρήτρες χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης

Τον Μάιο του 2008, το Συμβούλιο ECOFIN συμφώνησε, στα συμπεράσματά του, ότι θα πρέπει να εισάγεται ρήτρα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης σε όλες τις σχετικές συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών ή περιφερειών. Στα συμπεράσματα του Συμβουλίου παρατέθηκε η διατύπωση της ρήτρας, και δόθηκε εντολή στην Επιτροπή να διαπραγματεύεται διατάξεις χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης στις σχετικές συμφωνίες με τρίτες χώρες επί αυτής της βάσεως.

Στα έτη που ακολούθησαν, ωστόσο, οι προσπάθειες της ΕΕ να προστίθεται μια ουσιαστική ρήτρα χρηστής διακυβέρνησης σε διμερείς ή περιφερειακές συμφωνίες είχε μερική επιτυχία. Ενώ ορισμένες τρίτες χώρες δέχθηκαν αναφορά στις αρχές της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, άλλες προέβαλαν ισχυρές αντιστάσεις ή αρνήθηκαν οποιαδήποτε ρητή δέσμευση επί του θέματος. Ορισμένες διαπραγματεύσεις καθυστέρησαν, επειδή οι τρίτες χώρες θεώρησαν τη διατύπωση της ρήτρας ασαφή ως προς το πεδίο εφαρμογής των απαιτήσεων χρηστής διακυβέρνησης. Συν τοις άλλοις, λαμβανομένων υπόψη των διεθνών εξελίξεων στον τομέα της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, η ρήτρα που συμφωνήθηκε το 2008 χρειάζεται τώρα να επικαιροποιηθεί. Η ρήτρα θα πρέπει να αντικατοπτρίζει, για παράδειγμα, την υιοθέτηση της αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών ως παγκόσμιου προτύπου και τα νέα μέτρα θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού που προβλέπονται στο σχέδιο του ΟΟΣΑ για τη BEPS και έχουν συμφωνηθεί από τη G20.

Τα κράτη μέλη έχουν αναγνωρίσει αυτά τα προβλήματα που αφορούν την ισχύουσα ρήτρα χρηστής διακυβέρνησης και έχουν αρχίσει να σκέπτονται το ζήτημα αυτό στο πλαίσιο της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου για Φορολογικά Θέματα. Είναι ανάγκη να υπάρξει ταχεία πρόοδος σε αυτές τις εργασίες με σκοπό να επικαιροποιηθεί η βάση για ρήτρες χρηστής διακυβέρνησης, να επανεξεταστεί η στρατηγική για την προσθήκη της σε συμφωνίες και να αναπτυχθεί ένα σύστημα για την παρακολούθηση της εφαρμογής της.

Για να διευκολυνθεί η εξέλιξη αυτή, η Επιτροπή παρουσίασε τα βασικά στοιχεία για ανανεωμένη ρήτρα χρηστής διακυβέρνησης, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνεται σε όλες τις διαπραγματευτικές προτάσεις για σχετικές συμφωνίες. Τα εν λόγω βασικά στοιχεία αντικατοπτρίζουν τα επικαιροποιημένα πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης και τις δράσεις προτεραιότητας της ΕΕ για την καταπολέμηση του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, καθώς και ορισμένες διεθνείς δεσμεύσεις στο πλαίσιο του σχεδίου του ΟΟΣΑ για τη BEPS.

Παρά ταύτα, η ποικιλομορφία των διεθνών εταίρων της ΕΕ συνεπάγεται ότι μια ενιαία και αδιαφοροποίητη προσέγγιση για όλους δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη. Για παράδειγμα, ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες ενδέχεται να αντιμετωπίζουν διοικητικούς περιορισμούς, και να απαιτείται απλουστευμένη προσέγγιση, ή μπορεί να χρειάζονται βοήθεια για την εφαρμογή των δεσμεύσεων χρηστής διακυβέρνησης. Επομένως, οι διαπραγματεύσεις για μια ρήτρα χρηστής διακυβέρνησης θα πρέπει να αντανακλούν την ιδιαίτερη κατάσταση της εν λόγω τρίτης χώρας.

Τα στοιχεία που θα πρέπει να αποτελούν τη βάση για τη διαπραγμάτευση μελλοντικών ρητρών χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης παρατίθεται στο παράρτημα 2 της παρούσας ανακοίνωσης. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να εγκρίνουν τα εν λόγω στοιχεία, ούτως ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις.

Ένα άλλο ζήτημα που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την εφαρμογή της ρήτρας χρηστής διακυβέρνησης, άπαξ και υπάρξει συμφωνία επ’ αυτής. Επί του παρόντος, η ρήτρα χρηστής διακυβέρνησης παράγει αποτελέσματα μόνον όταν τεθεί σε ισχύ η ευρύτερη συμφωνία, πράγμα για το οποίο μπορεί να χρειαστούν χρόνια. Κατά την ενδιάμεση περίοδο, δεν υπάρχει καμία υποχρέωση για την εν λόγω τρίτη χώρα να συμμορφωθεί με τις διατάξεις χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης που έχουν συμφωνηθεί. Η Επιτροπή θα ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να συμφωνήσουν να αποτελεί η ρήτρα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης μέρος των διατάξεων που θα εφαρμόζονται προσωρινά, ή να ξεκινήσουν διαρθρωμένο διάλογο για ζητήματα φορολογίας με τη σχετική τρίτη χώρα, εν αναμονή της έναρξης ισχύος της συμφωνίας. Συν τοις άλλοις, η Επιτροπή και η ομάδα του Κώδικα δεοντολογίας θα μπορούσαν να παρακολουθούν τη συμμόρφωση της τρίτης χώρας όσον αφορά τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, προκειμένου να ενεργοποιούν τον προβλεπόμενο στη συμφωνία μηχανισμό διαβούλευσης και να αντιμετωπίζουν τυχόν ανησυχίες για φορολογικά θέματα, το συντομότερο δυνατόν.

3.2. Διατάξεις περί κρατικών ενισχύσεων

Όταν οι τρίτες χώρες παρέχουν στήριξη σε ορισμένες τοπικές εταιρείες, μέσω προνομιακών φορολογικών καθεστώτων, διοικητικών πρακτικών ή επιμέρους φορολογικών συμφωνιών τύπου «tax ruling», είναι δυνατόν να περιορίσουν την πρόσβαση στην αγορά για τους εξαγωγείς της ΕΕ, θέτοντάς τους σε μειονεκτική θέση, σε σύγκριση με τις επιδοτούμενες τοπικές εταιρείες. Οι εν λόγω δυνητικά στρεβλωτικές πρακτικές ρυθμίζονται από τους κανόνες του ΠΟΕ μόνον εν μέρει. Οι συμφωνίες της ΕΕ με τρίτες χώρες θα μπορούσαν να συμβάλουν περαιτέρω στη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού.

Οι διατάξεις περί κρατικών ενισχύσεων στις διμερείς συμφωνίες, οι οποίες μπορούν να αυξήσουν τη διαφάνεια όσον αφορά τις επιδοτήσεις, να απαγορεύσουν τις πλέον επιβλαβείς μορφές επιδοτήσεων και να προβλέπουν τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων σχετικά με τις επιβλαβείς επιδοτήσεις, θα δημιουργούσαν πιο θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών μελών και των τρίτων χωρών στον τομέα της φορολογίας των επιχειρήσεων.

Επομένως, η Επιτροπή θα ενεργήσει ώστε οι προτάσεις διαπραγμάτευσης για τη σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες να περιλαμβάνουν διατάξεις περί κρατικών ενισχύσεων, με σκοπό τη διασφάλιση όρων θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού με τους διεθνείς εταίρους της.

4.Παροχή βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες για την τήρηση των προτύπων χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης

Ως μέρος του θεματολογίου της ΕΕ για την προώθηση της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης μεταξύ των διεθνών εταίρων της και τη στήριξη της ομαλής και συνεκτικής εφαρμογής των μέτρων G20/ΟΟΣΑ για τη BEPS παγκοσμίως, χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην κατάσταση των αναπτυσσόμενων χωρών. Η παροχή βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες για τη βελτίωση των φορολογικών τους συστημάτων και την αύξηση των εγχώριων πόρων τους έχει καίρια σημασία για την χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, την εξάλειψη της φτώχειας και την αειφόρο ανάπτυξη.

Στο πλαίσιο αυτό, η εφαρμογή προτύπων χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης είναι καθοριστικής σημασίας για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, αποτελεί την ανταπόκριση της ΕΕ στις ευρύτερες αναπτυξιακές δεσμεύσεις για παροχή βοήθειας σε αυτές τις χώρες, προκειμένου να εξασφαλίσουν βιώσιμα εγχώρια έσοδα και να καταπολεμήσουν τις απειλές κατά των φορολογικών τους βάσεων. Δεύτερον, η ένταξη των αναπτυσσόμενων χωρών στο παγκόσμιο δίκτυο χρηστής διακυβέρνησης μπορεί να αποτρέψει τις αδυναμίες στη διεθνή φορολογική δομή, οι οποίες ενδέχεται να δημιουργήσουν ευκαιρίες για διάβρωση της φορολογικής βάσης και μετατόπιση των κερδών.

4.1 Η προσέγγιση «Περισσότερες εισπράξεις, καλύτερες δαπάνες»

Η ΕΕ έχει μια μακροχρόνια ιστορία στήριξης των αναπτυσσόμενων χωρών στις προσπάθειές τους για την εξασφάλιση βιώσιμων εγχώριων εσόδων, μεταξύ άλλων με την καταπολέμηση της φοροαποφυγής, της φοροδιαφυγής και των παράνομων χρηματοδοτικών ροών. Η ΕΕ παρέχει 140 εκατομμύρια ευρώ ετησίως σε αναπτυσσόμενες χώρες, ως άμεση στήριξη των μεταρρυθμίσεων των εγχώριων δημόσιων οικονομικών και έχει προγράμματα δημοσιονομικής στήριξης σε περισσότερες από 80 χώρες. Επιπλέον, μέσω της Πρωτοβουλίας «Addis Tax» 9 , που η ΕΕ συνέβαλε στη δρομολόγησή της, τον Ιούλιο του 2015, η Επιτροπή και άλλοι διεθνείς εταίροι δεσμεύθηκαν να διπλασιαστεί η στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών για κινητοποίηση των εγχώριων εσόδων.

Η Επιτροπή, στην ανακοίνωσή της του 2010, με τίτλο «Φορολογία και την ανάπτυξη – Συνεργασία με τις αναπτυσσόμενες χώρες για την προώθηση της χρηστής διακυβέρνησης στον φορολογικό τομέα» 10 , έθεσε το βασικό πολιτικό πλαίσιο για την παροχή βοήθειας της ΕΕ στις αναπτυσσόμενες χώρες, με σκοπό την οικοδόμηση αποτελεσματικών, αξιόπιστων και βιώσιμων φορολογικών συστημάτων κατά την προηγούμενη πενταετία. Το 2015, με βάση το Πρόγραμμα Δράσης της Αντίς Αμπέμπα και το Θεματολόγιο 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη, η Επιτροπή παρουσίασε μια νέα προσέγγιση της ΕΕ για τη στήριξη των εγχώριων δημόσιων οικονομικών στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στη στρατηγική «Περισσότερες εισπράξεις, καλύτερες δαπάνες» 11 περιγράφεται λεπτομερώς με ποιον τρόπο προτίθεται να βοηθήσει η ΕΕ τις αναπτυσσόμενες χώρες κατά τα προσεχή έτη, για την οικοδόμηση αξιόπιστων και αποτελεσματικών φορολογικών συστημάτων, μεταξύ άλλων με την καταπολέμηση της εταιρικής φοροαποφυγής.

Η προσέγγιση «Περισσότερες εισπράξεις» βασίζεται στην παροχή βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, για να κλείσει τόσο το κενό φορολογικής πολιτικής όσο και το κενό φορολογικής συμμόρφωσης 12 , με σκοπό την αύξηση της κινητοποίησης των εγχώριων εσόδων. Τα μέτρα για τη μείωση του κενού φορολογικής πολιτικής περιλαμβάνουν τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης, ανάλογα με την περίπτωση, το κλείσιμο των νομοθετικών κενών («παραθυράκια») και την καταπολέμηση της φοροαποφυγής. Τα μέτρα για την αντιμετώπιση του κενού φορολογικής συμμόρφωσης περιλαμβάνουν τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας της φορολογικής διοίκησης, την ενίσχυση της εθελοντικής φορολογικής συμμόρφωσης, την προώθηση της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και των παράνομων χρηματοδοτικών ροών.

Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί και να βοηθηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να επιτύχουν υψηλότερο επίπεδο χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, η Επιτροπή εκπόνησε ένα φιλόδοξο πλαίσιο στήριξης από την ΕΕ. Το πλαίσιο περιλαμβάνει τη συνεχή προώθηση της συμμετοχής των αναπτυσσόμενων χωρών στον καθορισμό διεθνών φορολογικών προτύπων, και την άσκηση πίεσης για διεθνή συντονισμό χωρίς αποκλεισμούς, μεταξύ άλλων μέσω των πρωτοβουλιών G20/ΟΟΣΑ για τη BEPS και την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών (AEOI), μέσω της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών για τη Διεθνή Συνεργασία σε Φορολογικά Θέματα, καθώς και μέσω των περιφερειακών φορέων, όπως είναι το Αφρικανικό Φόρουμ για τη Φορολογική Διοίκηση (African Tax Administration Forum – ATAF), το Κέντρο συναντήσεων και μελετών των διευθυντών των φορολογικών διοικήσεων (Centre de rencontres et d'études des dirigeants des administrations fiscales – CREDAF) ή το Διαμερικανικό Κέντρο Φορολογικών Διοικήσεων (Inter-American Center of Tax Administrations – CIAT). Για τη συγκέντρωση αξιόπιστων και διεθνώς συγκρίσιμων δεδομένων είσπραξης φόρων, η Επιτροπή θα στηρίξει πρωτοβουλίες για στατιστικές εσόδων. Κατά την επιδίωξη των στόχων χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, θα πρέπει επίσης να συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται τα υφιστάμενα διμερή πλαίσια, όπως το πλαίσιο πολιτικού διαλόγου βάσει του άρθρου 8 της συμφωνίας του Κοτονού.

Μεταξύ άλλων πεδίων όπου θα εστιάζεται η ΕΕ συγκαταλέγονται η βοήθεια για τη δημιουργία ικανοτήτων στον τομέα της φορολογικής πολιτικής και της διοίκησης, είτε μέσω άμεσης τεχνικής βοήθειας είτε μέσω προγραμμάτων εταιρικής σχέσης 13 · η στήριξη διεθνών πρωτοβουλιών για την ενίσχυση της νομοθεσίας και των κανονιστικών ρυθμίσεων, ιδίως στον τομέα των τιμών μεταβίβασης· και η διευκόλυνση για την ανάπτυξη και την εφαρμογή εργαλείων δημοσιονομικής αξιολόγησης, όπως είναι το διαγνωστικό εργαλείο αξιολόγησης της φορολογικής διοίκησης (Tax administration Diagnostic assessment Tool – TADAT) ή η αξιολόγηση δημόσιων δαπανών και δημοσιονομικής ευθύνης (Public Expenditure and Financial Accountability – PEFA).

Σύμφωνα με το ισχυρό θεματολόγιο φορολογικής διαφάνειας της ίδιας της ΕΕ, η Επιτροπή θα προωθήσει τη διεθνή υποβολή αναφορών ανά χώρα και την Πρωτοβουλία για τη διαφάνεια των εξορυκτικών βιομηχανιών (Extractive Industries Transparency Initiative – EITI), για μεγαλύτερη διαφάνεια και λογοδοσία στον εξορυκτικό κλάδο.

4.2 Η ΕΕ δίνει το παράδειγμα

Η ΕΕ επιδιώκει να δώσει το παράδειγμα στον τομέα της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, τόσο μέσω της εφαρμογής υψηλών εσωτερικών προτύπων όσο και μέσω της προώθησης παρόμοιων μέτρων στο εξωτερικό. Έχει επίγνωση της ανάγκης να παραμείνει σε εγρήγορση, ώστε ότι οι εγχώριες φορολογικές πολιτικές να μην έχουν αρνητικές δευτερογενείς συνέπειες σε τρίτες χώρες, και να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι αδυναμίες των αναπτυσσόμενων χωρών σε φορολογικά θέματα. Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εφαρμόζουν μια ισορροπημένη προσέγγιση, κατά τη διαπραγμάτευση διμερών φορολογικών συμβάσεων με χώρες χαμηλού εισοδήματος, λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη κατάστασή τους. Θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες εξαρτώνται, σε μεγάλο βαθμό, από τη φορολόγηση στην πηγή και, ως εκ τούτου, η παρακράτηση του φόρου στην πηγή για εξερχόμενες πληρωμές αποτελεί βασική συνιστώσα των φορολογικών τους εσόδων. Ωστόσο, οι φορολογικές συμβάσεις υπερισχύουν των εγχώριων κανόνων και, κατά συνέπεια, μειώνουν την παρακράτηση των φόρων στην πηγή, που εισπράττονται από πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Το Πρόγραμμα Δράσης της Αντίς Αμπέμπα και η εφαρμογή των μέτρων του ΟΟΣΑ για τη BEPS όσον αφορά τις συμβάσεις θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για τα κράτη μέλη να επανεξετάσουν κάποιες πτυχές των διμερών φορολογικών τους συμβάσεων με τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως τις διατάξεις σχετικά με την παρακράτηση του φόρου στην πηγή. Η Επιτροπή θα εγκαινιάσει διάλογο με τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της Πλατφόρμας για τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, σχετικά με το πώς θα διασφαλίζεται δίκαιη μεταχείριση των αναπτυσσόμενων χωρών στις διμερείς φορολογικές συμβάσεις.

5.Ανάπτυξη μιας διαδικασίας της ΕΕ για την αξιολόγηση και τη σύνταξη καταλόγου τρίτων χωρών

Εντός της ΕΕ, τα κράτη μέλη πρέπει να τηρούν τη νομοθεσία για τη διαφάνεια και την ανταλλαγή πληροφοριών, τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και τις αρχές του Κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων. Υπάρχουν διατάξεις για την αντιμετώπιση περιπτώσεων παράβασης αυτών των απαιτήσεων εντός της ενιαίας αγοράς.

Προκειμένου να διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού, η ΕΕ χρειάζεται επίσης ισχυρότερα μέσα για την αντιμετώπιση τρίτων χωρών που αρνούνται να τηρήσουν τα πρότυπα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πολλά κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη εξέφρασαν την αμέριστη υποστήριξή τους για ένα ενιαίο πλαίσιο της ΕΕ για την ανταπόκριση στις ανησυχίες ως προς τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση σε τρίτες χώρες. Μια κοινή προσέγγιση της ΕΕ στο συγκεκριμένο θέμα θα έχει ισχυρό αποτρεπτικό αποτέλεσμα και θα αποτρέπει τις εταιρείες να κάνουν κατάχρηση των αναντιστοιχιών μεταξύ των διαφόρων εθνικών συστημάτων. Θα προσφέρει επίσης στους διεθνείς εταίρους μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με τις προσδοκίες της ΕΕ στον πεδίο αυτό, και θα μειώσει τον περιττό διοικητικό φόρτο για τις επιχειρήσεις. Ακόμη, θα εξασφαλίσει ότι λαμβάνεται υπόψη με συνέπεια η ειδική κατάσταση των τρίτων χωρών, ιδίως των αναπτυσσόμενων χωρών.

5.1 Διαφανής επισκόπηση των εθνικών διαδικασιών σύνταξης καταλόγου

Το πρώτο βήμα προς την ανάπτυξη ενός κοινού συστήματος της ΕΕ για σύνταξη καταλόγου έγινε με το Σχέδιο Δράσης της Επιτροπής για δικαιότερη και αποδοτικότερη φορολόγηση, τον Ιούνιο του 2015. Η Επιτροπή δημοσίευσε, για πρώτη φορά, επισκόπηση όλων των περιοχών δικαιοδοσίας τρίτων χωρών που έχουν καταγραφεί από τα κράτη μέλη σε καταλόγους για φορολογικούς σκοπούς. Η πλήρης ενοποιημένη έκδοση, που καλύπτει 121 χώρες, δημοσιεύθηκε διαδικτυακά, ο δε κατάλογος των περιοχών δικαιοδοσίας που αναφέρονται συχνότερα επισυνάφθηκε στο παράρτημα του Σχεδίου Δράσης. Πρωταρχικός σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας ήταν να υπάρξει μεγαλύτερη διαφάνεια στις εθνικές διαδικασίες σύνταξης καταλόγων, και να παρουσιαστούν οι πληροφορίες σχετικά με τις περιοχές δικαιοδοσίας που έχουν καταγραφεί σε καταλόγους από τα κράτη μέλη, με πιο εύκολα προσβάσιμο μορφότυπο, για τρίτες χώρες και επιχειρήσεις. Τον Οκτώβριο του 2015, η Επιτροπή προέβη σε τεχνική επικαιροποίηση των διαδικτυακών πληροφοριών, ώστε να αντικατοπτρίζονται οι αλλαγές και οι τροποποιήσεις των εθνικών καταλόγων των κρατών μελών για φορολογικούς σκοπούς.

Σύμφωνα με τη δέσμευση που αναλήφθηκε στο Σχέδιο Δράσης του Ιουνίου για περιοδική επανεξέταση των πληροφοριών στους καταλόγους των κρατών μελών, η Επιτροπή έχει επικαιροποιήσει επισήμως την ενοποιημένη επισκόπηση των τρίτων χωρών που αναφέρονται στους καταλόγους των κρατών μελών για φορολογικούς σκοπούς, ως μέρος της παρούσας δέσμης για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής. Οι επικαιροποιημένες πληροφορίες, που δημοσιεύονται σε διαδραστικό διαδικτυακό χάρτη 14 , θα επανεξεταστούν πάλι εντός 12 μηνών.

Όσον αφορά τη διαφάνεια, η δημοσίευση του «πανευρωπαϊκού καταλόγου» για όλη την ΕΕ είχε άμεσο αποτέλεσμα. Ορισμένες τρίτες χώρες δεν είχαν επίγνωση του γεγονότος ότι είχαν περιληφθεί σε κατάλογο σε εθνικό επίπεδο, μέχρις ότου δημοσιεύθηκε η ενοποιημένη έκδοση των καταλόγων των κρατών μελών. Ο «πανευρωπαϊκός κατάλογος» έδωσε έναυσμα σε νέα συζήτηση μεταξύ αυτών των περιοχών δικαιοδοσίας και των σχετικών κρατών μελών σχετικά με θέματα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, δίνοντας τη δυνατότητα σε τρίτες χώρες να διευκρινίσουν ζητήματα σχετικά με τα φορολογικά τους καθεστώτα, και στα κράτη μέλη να εκφράσουν λεπτομερώς τις ανησυχίες τους. Αυτή η αυξημένη διαφάνεια ενθάρρυνε επίσης τα κράτη μέλη τα οποία διαθέτουν διαδικασίες σύνταξης καταλόγου να ελέγξουν τους καταλόγους τους και να διασφαλίσουν ότι είναι βάσιμοι, ακριβείς και ενημερωμένοι. Μέσω του πανευρωπαϊκού καταλόγου, ήρθαν στην επιφάνεια οι σημαντικές αποκλίσεις στις εθνικές διαδικασίες σύνταξης καταλόγου, μαζί με τα συνακόλουθα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν για την ενιαία αγορά, τις τρίτες χώρες και τις επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη έχουν δείξει νέο ενδιαφέρον για προσπάθειες προς μια συνεκτικότερη προσέγγιση της κατάρτισης καταλόγου τρίτων χωρών και της εφαρμογής κοινών αμυντικών μέτρων.

Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται πρώτα μια αξιόπιστη επισκόπηση και κατανόηση των διαδικασιών που ισχύουν σήμερα σε ολόκληρη την ΕΕ. Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή ζήτησε, από τα κράτη μέλη τα οποία συντάσσουν καταλόγους τρίτων χωρών, διευκρινίσεις σχετικά με τα κριτήρια και τις διαδικασίες που χρησιμοποιούν. Η Επιτροπή ζήτησε επίσης από τα κράτη μέλη χωρίς εθνικούς καταλόγους να εξηγήσουν τα εναλλακτικά εργαλεία που χρησιμοποιούν για να εξουδετερώσουν τους εξωτερικούς κινδύνους φοροαποφυγής. Οι εργασίες αυτές, με σκοπό να αυξηθεί η διαφάνεια όσον αφορά τα εργαλεία των κρατών μελών για την εφαρμογή φορολογικών αμυντικών μέτρων, θα συνεχιστούν στο πλαίσιο της Πλατφόρμας για τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, κατά τους προσεχείς μήνες. Στόχος είναι να δημιουργηθεί μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου για τις επιχειρήσεις και τις τρίτες χώρες, ενώ παράλληλα θα χρησιμοποιούνται οι πληροφορίες για τη διαμόρφωση μιας περισσότερο συγκλίνουσας προσέγγισης της ΕΕ.

5.2 Κοινή προσέγγιση της ΕΕ για τη σύνταξη καταλόγου τρίτων χωρών

Ο «πανευρωπαϊκός κατάλογος» προορίζεται να αποτελέσει απλώς μια ενδιάμεση λύση, ενώ προχωρούν οι εργασίες με στόχο ένα κοινό σύστημα της ΕΕ για την αξιολόγηση, την εξέταση και την καταχώριση τρίτων χωρών σε κατάλογο. Το παρόν συνονθύλευμα εθνικών συστημάτων θα πρέπει να αντικατασταθεί τελικά από μια σαφή και συνεκτική προσέγγιση της ΕΕ για την επισήμανση των τρίτων χωρών που δεν πληρούν τα πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης, μαζί με μια ενοποιημένη απάντηση της ΕΕ προς αυτές τις περιοχές δικαιοδοσίας. Όταν έχει καταρτιστεί πλήρως αυτός ο κοινός κατάλογος της ΕΕ, τα κράτη μέλη στο Συμβούλιο θα πρέπει να συμφωνήσουν επισήμως να τον χρησιμοποιούν, αντί των εθνικών καταλόγων, για την αντιμετώπιση των εξωτερικών απειλών διάβρωσης της φορολογικής βάσης.

Κάθε προσέγγιση της ΕΕ για τη σύνταξη καταλόγου τρίτων χωρών πρέπει να είναι δίκαιη, αντικειμενική και δικαιολογημένη σε διεθνές επίπεδο. Πρέπει επίσης να είναι συμβατή με τις δεσμεύσεις της ΕΕ στο πλαίσιο πολυμερών ή διμερών διεθνών συμφωνιών. Για να επιτευχθεί αυτό, η Επιτροπή προτείνει να καθιερωθεί μια διαδικασία τριών σταδίων.

Ως πρώτο βήμα, η Επιτροπή θα προσδιορίσει εσωτερικά τις τρίτες χώρες οι οποίες θα πρέπει να εξεταστούν κατά προτεραιότητα από την ΕΕ. Για να εξασφαλιστεί ότι η επιλογή αυτή είναι ουδέτερη και βάσιμη, η Επιτροπή θα καταρτίσει έναν πίνακα αποτελεσμάτων βάσει δεικτών, για τον προσδιορισμό του δυνητικού αντικτύπου των περιοχών δικαιοδοσίας στις φορολογικές βάσεις των κρατών μελών. Η προσέγγιση βάσει πίνακα αποτελεσμάτων, η οποία αναλύεται περαιτέρω στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, θα περιλαμβάνει ολοκληρωμένους δείκτες σχετικά με θέματα όπως οι οικονομικοί δεσμοί με την ΕΕ, το επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, καθώς και οι θεσμικοί και νομικοί παράγοντες. Η θέση των τρίτων χωρών στον εν λόγω πίνακα αποτελεσμάτων δεν θα αποτελεί κρίση σχετικά με τα οικεία τους πρότυπα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης στο στάδιο αυτό, αλλά απλώς θα παρέχει μια διαφανή βάση για να αποφασιστεί ποιες περιοχές δικαιοδοσίας θα πρέπει να αξιολογηθούν λεπτομερέστερα. Οι πρώτες διαπιστώσεις από τον πίνακα αποτελεσμάτων θα υποβληθούν στα κράτη μέλη στην ομάδα του Κώδικα δεοντολογίας, έως το φθινόπωρο του 2016.

Ως επόμενο βήμα, με βάση τον πίνακα αποτελεσμάτων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποφασίσουν ποιες περιοχές δικαιοδοσίας θα πρέπει να αξιολογηθούν, με βάση τα επικαιροποιημένα κριτήρια της ΕΕ για τη χρηστή διακυβέρνηση. Μπορεί επίσης να είναι σκόπιμο να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως η συνεχιζόμενη συνεργασία σε φορολογικά θέματα. Η Επιτροπή θα πρέπει να διενεργήσει την αξιολόγηση των φορολογικών συστημάτων των επιλεγμένων τρίτων χωρών μαζί με την ομάδα του Κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων, δεδομένης της προηγούμενης πείρας της σε αυτόν τον τομέα. Αυτό το στάδιο αξιολόγησης θα περιλαμβάνει διάλογο με τις εν λόγω τρίτες χώρες, παρέχοντάς τους επαρκή χρόνο για να ανταποκριθούν σε τυχόν προβληματισμούς που ανακύπτουν σχετικά με τα φορολογικά τους καθεστώτα. Ο διάλογος θα πρέπει να χρησιμεύσει ως πλαίσιο για την επίλυση των εν λόγω ζητημάτων και την ανάπτυξη μιας ισχυρότερης σύμπραξης, για την εξασφάλιση υψηλών προτύπων χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης. Για τον σκοπό αυτόν, θα πρέπει επίσης να γίνει πλήρης χρήση των διαδικασιών διαβούλευσης σε συμφωνίες της ΕΕ με τρίτες χώρες ή περιφέρειες, ανάλογα με την περίπτωση. Τα συμπεράσματα της εν λόγω διαδικασίας αξιολόγησης θα παρουσιαστούν στα κράτη μέλη στο πλαίσιο των σχετικών ομάδων του Συμβουλίου.

Στο τελικό στάδιο, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποφασίσουν κατά πόσον θα προστεθεί η συγκεκριμένη περιοχή δικαιοδοσίας σε έναν κοινό κατάλογο της ΕΕ με προβληματικές φορολογικές περιοχές δικαιοδοσίας. Η εν λόγω απόφαση θα βασίζεται, κυρίως, σε σύσταση της Επιτροπής, που θα είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας εξέτασης. Ωστόσο, θα χρειαστεί επίσης να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες. Για παράδειγμα, ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να επιδείξουν ισχυρή βούληση να συμμορφωθούν με τα ενωσιακά πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης, αλλά να μην έχουν την ικανότητα γι’ αυτό. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η συμπερίληψη στον κατάλογο μπορεί να μην είναι το πλέον αποτελεσματικό εργαλείο, και τα εναλλακτικά μέσα μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση των ανησυχιών της ΕΕ όσον αφορά τα φορολογικά τους συστήματα. Ομοίως, εάν μια τρίτη χώρα έχει ήδη δεσμευθεί επισήμως έναντι της ΕΕ να αντιμετωπίσει τα ζητήματα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης, η συνέχιση της διαδικασίας αυτής μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα.

Θα καθοριστούν επίσης σαφείς προϋποθέσεις διαγραφής από τον κατάλογο, για κάθε περιοχή δικαιοδοσίας που προστίθεται στον κοινό κατάλογο της ΕΕ. Αυτές οι προϋποθέσεις θα πρέπει να συνδέονται με τις προσπάθειές τους για την αντιμετώπιση των ανησυχιών που εκφράστηκαν κατά τη διαδικασία εξέτασης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να δίδουν εντολή στην Επιτροπή να διαγράψει αμέσως από τον κατάλογο μια περιοχή δικαιοδοσίας, από τη στιγμή που πληρούνται οι προϋποθέσεις, ώστε να αποφεύγονται οποιεσδήποτε περιττές καθυστερήσεις στην εν λόγω διαδικασία. Η Επιτροπή θα ενημερώνει τα κράτη μέλη εκ των προτέρων σχετικά με κάθε διαγραφή από τον κατάλογο.

5.3 Μέτρα για την παροχή κινήτρων διαφάνειας και δίκαιης φορολόγησης σε περιοχές δικαιοδοσίας εγγεγραμμένες στον κατάλογο

Η καταχώριση μιας περιοχής δικαιοδοσίας στον κατάλογο θα πρέπει πάντοτε να θεωρείται ως έσχατη λύση. Θα πρέπει να επιφυλάσσεται για τις περιοχές δικαιοδοσίας που αρνούνται να δεσμευτούν σε θέματα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης ή δεν αναγνωρίζουν εποικοδομητικά τις ανησυχίες της ΕΕ όσον αφορά τα φορολογικά τους συστήματα. Πάντως, από τη στιγμή που μια περιοχή δικαιοδοσίας έχει προστεθεί στον κατάλογο της ΕΕ, όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να εφαρμόζουν κοινά αντίμετρα εναντίον της. Τα εν λόγω αντίμετρα θα πρέπει να εξυπηρετούν τόσο την προστασία της φορολογικής βάσης των κρατών μελών όσο και να παρέχουν κίνητρα στη συγκεκριμένη περιοχή δικαιοδοσίας, ώστε να προβεί στις αναγκαίες βελτιώσεις του φορολογικού της συστήματος.

Επί του παρόντος, τα κράτη μέλη επιβάλλουν διαφορετικές κυρώσεις ή αμυντικά μέτρα έναντι των περιοχών δικαιοδοσίας που περιλαμβάνονται στους εθνικούς τους καταλόγους. Πρόκειται, ως επί το πλείστον, για φορολογικά μέτρα, όπως είναι οι κανόνες για τις Ελεγχόμενες Αλλοδαπές Εταιρείες (ΕΑΕ) ή η άρνηση των συνήθων φορολογικών απαλλαγών ή εκπτώσεων για πληρωμές που καταβάλλονται σε εταιρείες στις χώρες που είναι εγγεγραμμένες στον κατάλογο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα εν λόγω εθνικά μέτρα θα υπερκαλυφθούν από τα ελάχιστα πρότυπα της οδηγίας για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής (π.χ. οι κανόνες για τις ΕΑΕ). Ωστόσο, η οδηγία δεν θα καλύψει όλα τα αμυντικά μέτρα που εφαρμόζονται επί του παρόντος από τα κράτη μέλη. Τα αμυντικά μέτρα που συνδέονται με τον κοινό κατάλογο της ΕΕ θα πρέπει, άρα, να είναι μια συμπληρωματική προσαύξηση των αμυντικών μέτρων που προβλέπονται στην οδηγία. Οι εναλλακτικές επιλογές είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν την παρακράτηση του φόρου στην πηγή και την αδυναμία εκπτώσεως του κόστους για συναλλαγές που πραγματοποιούνται μέσω περιοχών δικαιοδοσίας εγγεγραμμένων στον κατάλογο. Αυτό θα καθιστούσε πολύ λιγότερο ελκυστικό για τις επιχειρήσεις να επενδύουν ή να ασκούν επιχειρηματικές δραστηριότητες σε αυτές τις περιοχές δικαιοδοσίας, καθώς ο διοικητικός φόρτος και ο κίνδυνος διπλής φορολογίας θα ήταν υψηλότεροι.

Όπως αναφέρεται στο Σχέδιο Δράσης του Ιουνίου 2015, τα κράτη μέλη θα χρειαστεί να αποφασίσουν σχετικά με τον ακριβή χαρακτήρα των αντιμέτρων που θα πρέπει να εφαρμόζονται έναντι περιοχών δικαιοδοσίας εγγεγραμμένων στον κατάλογο. Τούτο θα πρέπει να γίνει πριν από το τέλος του 2016, ούτως ώστε οι τρίτες χώρες να έχουν πλήρη επίγνωση των συνεπειών, από τη στιγμή που θα ξεκινήσει η διαδικασία εξέτασης από την ΕΕ.

Η Επιτροπή θα χρησιμοποιήσει επίσης την κτηθείσα πείρα μέσω της διαδικασίας καταχώρισης στον κατάλογο, προκειμένου να συμβάλει ενεργά στην παρακολούθηση των μέτρων του ΟΟΣΑ για τη BEPS, σε διεθνές επίπεδο. Θα ανταλλάσσει πληροφορίες με τις διοικήσεις τρίτων χωρών που και εκείνες δραστηριοποιούνται ενεργά στην εν λόγω διαδικασία.

6.Ενίσχυση της σύνδεσης μεταξύ των ταμείων της ΕΕ και της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης

Ο δημοσιονομικός κανονισμός της ΕΕ (άρθρο 140 παράγραφος 4) απαγορεύει να επενδύονται πόροι των ταμείων της ΕΕ σε οντότητες – ή να διοχετεύονται μέσω οντοτήτων – οι οποίες είναι εγκατεστημένες σε τρίτες χώρες που δεν συμμορφώνονται με τα διεθνή πρότυπα φορολογικής διαφάνειας. Οι ενωσιακοί και διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί (ΔΧΟ) 15 πρέπει επίσης να μεταφέρουν τις εν λόγω απαιτήσεις χρηστής διακυβέρνησης στις συμβάσεις τους με όλους τους επιλεγμένους χρηματοπιστωτικούς διαμεσολαβητές. Οι εν λόγω διατάξεις, οι οποίες ενισχύονται στους εσωτερικούς κανονισμούς των ΔΧΟ, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να διασφαλιστεί ότι οι αποφάσεις σχετικά με την επένδυση πόρων της ΕΕ συμβάλλουν στην προώθηση της συμμόρφωσης με τις διεθνείς απαιτήσεις διαφάνειας.

Ωστόσο, η Επιτροπή πιστεύει ότι οι διατάξεις αυτές θα μπορούσαν να επεκταθούν πέρα από τις υφιστάμενες απαιτήσεις διαφάνειας, προκειμένου να συμπεριλάβουν επίσης τις ενωσιακές αρχές περί θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού. Κατά το παρελθόν, η Επιτροπή χρειάστηκε να μπλοκάρει ορισμένα σχέδια έργων που υποβλήθηκαν από τους ΔΧΟ, επειδή συνεπάγονταν αδικαιολόγητα περίπλοκες φορολογικές ρυθμίσεις, μέσω επιζήμιων φορολογικών καθεστώτων ή καθεστώτων μηδενικής φορολογίας σε τρίτες χώρες. Με την ενίσχυση των διατάξεων, μέσω της προσθήκης απαιτήσεων θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού, θα μπορούσε να αποτραπεί η εμφάνιση τέτοιων περιπτώσεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επίσης ζήτησε μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι η χρηματοδότηση της ΕΕ δεν μπορεί να διοχετεύεται μέσω περιοχών δικαιοδοσίας με χαμηλή/μηδενική φορολογία. Επομένως, η Επιτροπή θα προτείνει την ενσωμάτωση των επικαιροποιημένων ενωσιακών προτύπων χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης – καθώς και θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού – στον δημοσιονομικό κανονισμό, στο πλαίσιο της εν εξελίξει αναθεώρησης.

7.Συμπέρασμα

Η Επιτροπή έχει θέσει την καταπολέμηση της εταιρικής φοροαποφυγής και τον αθέμιτο φορολογικό ανταγωνισμό στην καρδιά του πολιτικού της προγράμματος. Η Επιτροπή παρουσίασε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων για τη φορολογία των εταιρειών εντός της ΕΕ, το οποίο πρέπει να προωθήσουν τα κράτη μέλη.

Ωστόσο, η εταιρική φοροαποφυγή αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο, και τα μέτρα της ΕΕ για την αντιμετώπισή του πρέπει να εκτείνονται πέρα από την ενιαία αγορά. Η παρούσα ανακοίνωση ανταποκρίνεται σε αιτήματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της κοινωνίας των πολιτών για μια ισχυρή στρατηγική της ΕΕ, προκειμένου να προωθηθεί η χρηστή φορολογική διακυβέρνηση σε παγκόσμιο επίπεδο και να αντιμετωπιστούν οι εξωτερικές απειλές φοροαποφυγής.

Τα μέτρα που προτείνονται στην παρούσα ανακοίνωση υποβοηθούν τους στόχους της ΕΕ για τη διασφάλιση πραγματικής φορολόγησης εντός της ενιαίας αγοράς, καθώς και δικαιότερης φορολογίας των εταιρειών εντός και εκτός της ΕΕ. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να εγκρίνουν τις παρούσες πρωτοβουλίες στο Συμβούλιο και να δώσουν υψηλή πολιτική προτεραιότητα στην εφαρμογή τους.