19.8.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 303/28

Εισηγήτρια:

η κ. Ariane RODERT

Συνεισηγητής:

ο κ. Oliver RÖPKE

1.1

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει σύνθετες προκλήσεις που απαιτούν ανανεωμένα κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα. Για να δημιουργηθεί πρόοδος, ανάπτυξη και ευημερία στην Ευρώπη, είναι απαραίτητη η στροφή προς μια οικονομία που θα βασίζεται στην καινοτομία.

1.2

Στο πλαίσιο αυτό, αναδύονται καινοτόμες έννοιες και επιχειρηματικά πρότυπα, τα οποία υποδεικνύουν μια μετάβαση από την παραδοσιακή καινοτομία σε μια καινοτομία που λαμβάνει υπόψη τεχνικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές, με έμφαση στις ζωές και την ευημερία των ανθρώπων.

1.3

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει ένα πλαίσιο πολιτικής με σκοπό την υποστήριξη αυτών των νέων επιχειρηματικών προτύπων που εμφανίζονται. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω της αναγνώρισης, της σύνδεσης και της προώθησης κεντρικών εννοιών για αυτά τα επιχειρηματικά πρότυπα, βάσει θεωριών όπως η κοινή αξία, ο συλλογικός αντίκτυπος, η μέτρηση του αντικτύπου, η συνεργασία τύπου τριπλού ή τετραπλού έλικα και η κοινωνική καινοτομία.

1.4

Το πλαίσιο συμπεριλαμβάνει ένα ευνοϊκό περιβάλλον αίροντας τα εμπόδια και τη διεύρυνση των παραδοσιακών επιχειρηματικών εννοιών. Θέματα προς διερεύνηση είναι η σύναψη δημόσιων συμβάσεων, τα ειδικά προσαρμοσμένα χρηματοπιστωτικά μέσα, η καλύτερη στόχευση της στήριξης των διαρθρωτικών ταμείων, πιθανά φορολογικά κίνητρα, η κατάρτιση, η υποστήριξη και η επικαιροποίηση των δεξιοτήτων, λαμβανομένης υπόψη της ψηφιοποίησης και της ρομποτοποίησης.

1.5

Είναι εξαιρετικά σημαντικό τα κράτη μέλη και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να αναγνωρίσουν πλήρως και να προωθήσουν «δικαιότερα» επιχειρηματικά πρότυπα, τα οποία να επικεντρώνονται στην επίτευξη καινοτομίας με σκοπό την κοινωνική ανάπτυξη μέσω της ενσωμάτωσης της μέτρησης του κοινωνικού αντικτύπου παράλληλα με την υποβολή εκθέσεων οικονομικής προόδου.

1.6

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενσωματώσει πλήρως τις αρχές της δέσμης μέτρων για τις κοινωνικές επενδύσεις και τη σχέση της με την κοινωνική καινοτομία στη διαδικασία ανάπτυξης του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, δεδομένου ότι απτή έκφρασή τους αποτελούν τα νέα αυτά επιχειρηματικά πρότυπα.

1.7

Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή οφείλουν να διασφαλίσουν την πλήρη ενσωμάτωση της κοινωνικής καινοτομίας στα προγράμματα καινοτομίας. Η χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ, όπως το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» υπέρ της κοινωνικής καινοτομίας, πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως και να αξιολογηθεί με βάση την τεχνική αφομοίωση (από κάθε ενδιαφερόμενο μέρος) και τον πολιτικό αντίκτυπο.

1.8

Τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να ενσωματώσουν τις αρχές της καινοτομίας στην πολιτική για τις επιχειρήσεις με σκοπό να εξασφαλιστεί μια ευνοϊκή νοοτροπία που προωθεί, επικροτεί, επιβραβεύει και διαδίδει την καινοτομία. Η εν λόγω νοοτροπία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, πειραματισμό, νέους σχηματισμούς εταιρικών σχέσεων, καθώς και μια διευρυμένη θεώρηση της δημιουργίας αξίας στην κοινωνία.

1.9

Η ΕΕ πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στην υποστήριξη και την προστασία των ΜΜΕ, ιδίως των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας, των πολύ μικρών και των οικογενειακών επιχειρήσεων και όλων των ειδών νεοφυών επιχειρήσεων, μέσα από πρωτοβουλίες της πολιτικής για την καινοτομία που θα αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών βιωσιμότητας και αναπαραγωγής/κλιμάκωσης.

1.10

Τα νέα καινοτόμα επιχειρηματικά πρότυπα πρέπει να λαμβάνονται πλήρως υπόψη σε πρωτοβουλίες πολιτικής που στοχεύουν στη βιομηχανική επανάσταση (4.0), και σε συναφείς πολιτικές όπως η κυκλική οικονομία, η οικονομία του διαμοιρασμού και η οικονομία της λειτουργίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ενθάρρυνσης της προσαρμογής των υφιστάμενων επιχειρηματικών προτύπων, της προώθησης νέων μορφών επιχειρήσεων, της δημιουργίας νέων σχέσεων και προσαρμοσμένων προτύπων συνεργασίας.

1.11

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή στην επόμενη επανεξέταση της στρατηγικής για την ενιαία αγορά, που έχει προγραμματιστεί για το 2017, να ενσωματώσει πλήρως αυτά τα νέα επιχειρηματικά πρότυπα και να προτείνει νέα μέτρα προς αυτήν την κατεύθυνση.

1.12

Όπως ισχύει για όλες τις επιχειρήσεις, έτσι και στο πλαίσιο των νέων επιχειρηματικών προτύπων είναι απαραίτητο να γίνονται πλήρως σεβαστές οι αρχές της αξιοπρεπούς εργασίας, τα κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων και ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων.

2.1

Στην Ευρώπη, αναδύεται με ταχείς ρυθμούς ένα νέο κοινωνιακό τοπίο απαιτώντας νέα κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα για την αναδιάρθρωση της Ευρώπης ως σύγχρονης και παγκοσμίως ανταγωνιστικής οικονομίας.

2.2

Για να επιτευχθεί ανάπτυξη για την πρόοδο, κοινωνική συνοχή και ευημερία, είναι απαραίτητη μια νέα θεώρηση της έννοιας της καινοτομίας. Ο τομέας της καινοτομίας και της έρευνας σε ολόκληρο τον κόσμο έχει υιοθετήσει αυτήν τη θεώρηση, όπως και πολλές επιχειρήσεις, καθώς επιδιώκουν την κοινωνική και περιβαλλοντική, αλλά και την οικονομική ανάπτυξη και τον αντίστοιχο αντίκτυπο. Επιπλέον, οι προσδοκίες και η ζήτηση των καταναλωτών καταδεικνύουν τη στήριξη σε αυτήν την προσέγγιση. Αυτό καταδεικνύεται με την προοδευτική εμφάνιση πρωτοβουλιών όπως η συνεργατική και η κυκλική οικονομία και η οικονομία διαμοιρασμού. Το κοινό στοιχείο αυτών των πρωτοβουλιών είναι ότι βασίζονται σε ένα νέο σύνολο αξιών και έχουν ως στόχο την έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη για την πρόοδο που συνδυάζει τεχνική, περιβαλλοντική και κοινωνική καινοτομία.

2.3

Σκοπός της παρούσας γνωμοδότησης είναι να διερευνήσει νέες έννοιες που κατέχουν κεντρική θέση σε νέα επιχειρηματικά πρότυπα με βάση την καινοτομία. Θα χρησιμοποιήσει συγκεκριμένα ως παράδειγμα τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας. Η γνωμοδότηση βασίζεται στο κεκτημένο της ΕΟΚΕ στον εν λόγω τομέα και πιο συγκεκριμένα στο έργο που επιτελέστηκε μέσω του προγράμματος της ΕΟΚΕ για την κοινωνική επιχειρηματικότητα (1). Η παρούσα γνωμοδότηση δεν εξετάζει έννοιες όπως η κυκλική οικονομία, η συνεργατική οικονομία, η οικονομία της λειτουργίας ή η οικονομία του διαμοιρασμού, η καινοτομία ή οι πολιτικές για τις ΜΜΕ που εξετάζονται σε άλλες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ.

3.1.1

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει σύνθετες κοινωνιακές προκλήσεις, τις οποίες αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα υφιστάμενα συστήματα. Αυτό υποδεικνύει μια αλλαγή του κρατούντος προτύπου προς αναζήτηση μιας νέας θεώρησης και καινοτόμων λύσεων. Οι συγκεκριμένες καινοτομίες αναφέρονται συχνά ως κοινωνικές ή κοινωνιακές καινοτομίες. «Η έννοια της κοινωνικής καινοτομίας ορίζεται τόσο ως προς τους σκοπούς όσο και σύμφωνα με τα μέσα που μετέρχεται. Συμπληρώνεται δε ως εξής: η κοινωνική καινοτομία περιγράφεται ως οι νέες ιδέες (προϊόντα, υπηρεσίες και πρότυπα) που καλύπτουν —αποτελεσματικότερα από τις εναλλακτικές λύσεις— τις ανάγκες της κοινωνίας και ταυτόχρονα δημιουργούν νέες κοινωνικές σχέσεις ή συνεργασίες. Με άλλα λόγια, οι καινοτομίες δεν είναι μόνο ευεργετικές για την κοινωνία, αλλά της παρέχουν περισσότερες δυνατότητες αντίδρασης» (2). Κοινωνικές καινοτομίες αναδύονται σε όλους τους τομείς και δεν αποτελούν νεωτερισμό, ωστόσο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι τελικά οδηγούν σε συστημική αλλαγή.

3.1.2

Στον πανεπιστημιακό κόσμο, η σημερινή έννοια της καινοτομίας περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από την τεχνική ανάπτυξη. Οι ερευνητές συμφωνούν πλέον ότι η καινοτομία και η έρευνα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τεχνικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές. Υπάρχει μια αλληλεξάρτηση μεταξύ της κοινωνικής, της ψηφιακής και της τεχνικής καινοτομίας. Ο ρόλος της ψηφιακής τεχνολογίας εν προκειμένω είναι αυτός του μέσου που ενθαρρύνει την ανταλλαγή πληροφοριών και ενισχύει την ανάληψη δράσης, ενώ ο βασικός στόχος είναι η κοινωνική καινοτομία.

3.1.3

Η κοινωνική καινοτομία εκδηλώνεται διαφορετικά από την τεχνική καινοτομία. Επιβάλλεται από την ανάγκη, συχνά αποσκοπεί να ανταποκριθεί σε μια πρόκληση στην κοινωνία ή επικεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη ομάδα χρηστών, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές συνιστώσες. Οι πλέον επιτυχημένες κοινωνικές καινοτομίες εμπεριέχουν σφαιρική σκέψη και τελικά οδηγούν σε συστημική αλλαγή και όχι στην αντιμετώπιση ενός μόνο προβλήματος ή ζητήματος.

3.1.4

Η βάση της κοινωνικής καινοτομίας είναι μια δεοντολογική άποψη, μια ιδεολογική άποψη ή μια άποψη γενικού συμφέροντος. Αυτό καταδεικνύεται από τον ρόλο που διαδραματίζει η κοινωνία των πολιτών σήμερα αλλά και από τον ρόλο που διαδραμάτιζε ανέκαθεν στη διαμόρφωση των συστημάτων πρόνοιας. Η κοινωνική καινοτομία μπορεί να είναι νέα έννοια, αλλά υφίσταται εδώ και πάρα πολύ καιρό.

3.1.5

Η κοινωνική καινοτομία βασίζεται στην ανοικτή επικοινωνία και στη συνεργατική επίλυση των προβλημάτων με τη συμμετοχή διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών και την εφαρμογή ποικίλων πρακτικών για την εξεύρεση νέων λύσεων. Η κοινωνική καινοτομία γκρεμίζει τα τείχη που χωρίζουν τομείς και αγορές και αντικαθιστά το ανταγωνιστικό πνεύμα με συνεργατικές και μακροχρόνιες λύσεις συνεργασίας. Αφορά την ανταλλαγή, συνδέεται με το κίνημα του ανοικτού λογισμικού και εφαρμόζει μη ανταγωνιστικές προσεγγίσεις.

3.1.6

Η κοινωνική καινοτομία προσφέρει ένα θεμελιώδες ανεξερεύνητο πεδίο για την Ευρώπη και πρόκειται να προωθήσει την «πραγματική κοινωνική οικονομία της αγοράς» σύμφωνα με το άρθρο 2 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Ωστόσο, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν η καινοτομία στοχεύει σαφώς σε στόχους όπως η ένταξη και η ισότητα. Αυτό με τη σειρά του θα επιταχύνει περαιτέρω την κοινωνιακή καινοτομία.

3.2.1

Καθίσταται ολοένα και πιο σαφές ότι η σφαιρικότερη προσέγγιση όσον αφορά τη δημιουργία αξίας —από οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής πλευράς— βρίσκεται στον πυρήνα μιας ελκυστικής επιχειρηματικής περίπτωσης. Το γεγονός ότι το οικονομικό κέρδος δημιουργείται ή αυξάνεται μέσω της διασφάλισης μεγαλύτερης κοινωνικής και περιβαλλοντικής αξίας καταδεικνύει ότι η οικονομική ανάπτυξη συνδέεται με την κοινωνική και περιβαλλοντική πρόοδο. Αυτή η αλληλεξάρτηση αναφέρεται ως δημιουργία κοινής αξίας, μια έννοια με την οποία έχουν ασχοληθεί πολλοί ερευνητές (3).

3.2.2

Το κλειδί σε αυτήν τη στρατηγική είναι η μετάβαση από το πρότυπο της βελτιστοποίησης των βραχυπρόθεσμων οικονομικών επιδόσεων στη δημιουργία οικονομικής αξίας κατά τρόπο που παράγει ταυτόχρονα κοινωνική πρόοδο και αξία για την κοινωνία. Η κοινή αξία μπορεί κάλλιστα να καθοδηγήσει το επόμενο κύμα καινοτομίας και αύξησης της παραγωγικότητας στην παγκόσμια οικονομία.

3.2.3

Η υποστήριξη μιας πραγματικής κοινωνικής οικονομίας της αγοράς απαιτεί να ενθαρρυνθούν μορφές επενδύσεων ειδικά σχεδιασμένες να στηρίζουν την ανάδυση μιας πιο συμμετοχικής, δημοκρατικής και χωρίς αποκλεισμούς οικονομίας. Εδώ απαιτείται ένα ολοκληρωμένο χρηματοπιστωτικό οικοσύστημα, και συγκεκριμένα είναι ενδιαφέρον να εξεταστούν μορφές υβριδικών και συνδυασμένων κεφαλαίων, θέμα που η ΕΟΚΕ έχει εξετάσει σε προηγούμενη γνωμοδότησή της (4).

3.2.4

Η εφαρμογή της λογικής της κοινής αξίας σημαίνει ότι η δημιουργία αξίας δεν συνεπάγεται πλέον τη μεταφορά υφιστάμενης αξίας, αλλά την αύξηση της κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής αξίας συνολικά. Επιπλέον, υπογραμμίζει ότι η αγορά δεν ορίζεται αποκλειστικά από οικονομικούς όρους, αλλά συμπεριλαμβάνει κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές. Βασική συνιστώσα αποτελεί το γεγονός ότι η κοινή αξία βασίζεται στα δυνατά σημεία και τις διαφορές μεταξύ του ιδιωτικού τομέα και του τομέα της κοινωνίας των πολιτών εφαρμόζοντας ένα μοντέλο συνδημιουργίας το οποίο τελικά δημιουργεί και αναπτύσσει αγορές.

3.3.1

Η αντιμετώπιση σύνθετων κοινωνιακών προκλήσεων απαιτεί συχνά τη στενή συνεργασία μεταξύ της δημόσιας διοίκησης, της αγοράς και της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να εξευρίσκονται αποτελεσματικές λύσεις. Αυτή η συνεργασία βασίζεται στη βαθιά κατανόηση των απόψεων κάθε ενδιαφερόμενου μέρους, στην ταχεία διαδικασία λήψης αποφάσεων και στις προσεγγίσεις που χαρακτηρίζονται από ενσυναίσθηση.

3.3.2

Η συνεργασία, η συνδημιουργία και η διατομεακή καινοτομία προσφέρουν τεράστια πλεονεκτήματα σε σχέση με τους τρόπους που η κοινωνία αντιμετώπιζε κοινωνιακά προβλήματα στο παρελθόν. Σημαντικός παράγοντας εν προκειμένω είναι η έγκαιρη συγκέντρωση των ενδιαφερόμενων μερών προκειμένου να ορίσουν όλοι μαζί έναν κοινό κοινωνιακό στόχο και το πώς θα προχωρήσουν.

3.3.3

Αξίζει να σημειωθεί ότι, δεδομένου ότι η καινοτομία συχνά πηγάζει από το τοπικό πλαίσιο και δίπλα στις πραγματικές ανάγκες, η προσοχή και η στήριξη που θα δοθεί πρέπει να αφορά ολόκληρη την κοινωνία. Υπάρχει τεράστιο δυναμικό συλλογής και ανταλλαγής αυτών των τοπικών εμπειριών, πολλές εκ των οποίων μπορούν να αναπαραχθούν και να κλιμακωθούν σε άλλες περιφέρειες και χώρες.

3.4.1

Όπως προαναφέρθηκε, μια κοινωνική αλλαγή μεγάλης κλίμακας απαιτεί ευρύ διατομεακό συντονισμό, εναρμόνιση και συνεργασία. Επιπλέον, ένα αποτέλεσμα πρέπει να είναι ο συλλογικός αντίκτυπος.

3.4.2

Ο συλλογικός αντίκτυπος βασίζεται στη δέσμευση μιας ομάδας βασικών ενδιαφερόμενων μερών από διάφορους τομείς, που επικεντρώνονται σε κοινό θεματολόγιο για την επίλυση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού ή κοινωνιακού προβλήματος. Επιπλέον, περιλαμβάνει κεντρικές υποδομές, ειδικό προσωπικό, διαρθρωμένη διαδικασία, κοινές μετρήσεις, συνεχή επικοινωνία και αμοιβαία ενισχυόμενες δραστηριότητες μεταξύ όλων των συμμετεχόντων. Κοινωνική αλλαγή μεγάλης κλίμακας θα επιτευχθεί μέσω της βελτίωσης του διατομεακού συντονισμού, και όχι από μεμονωμένους οργανισμούς.

3.5.1

Εάν η έννοια της καινοτομίας πρόκειται να περιλαμβάνει όχι μόνο τεχνικές, αλλά και κοινωνικές και περιβαλλοντικές προοπτικές, η πρόοδος πρέπει να μετράται με διαφορετικό τρόπο. Η ΕΟΚΕ έχει ερευνήσει στο παρελθόν θέματα («Μέτρηση του κοινωνικού αντικτύπου» (5) και «Η οικονομία για το κοινό καλό» (6)) όπου καταδείχθηκε απερίφραστα η ανάγκη για μια διευρυμένη θεώρηση των εκβάσεων και της υποβολής εκθέσεων.

3.5.2

Οι οικονομικοί δείκτες αποτελούν εδώ και πολύ καιρό τον καθιερωμένο τρόπο μέτρησης των αποτελεσμάτων. Ωστόσο, η εμφάνιση ολοένα και περισσότερων υβριδικών δομών που παράγουν καινοτομία απαιτεί να οριστεί ένα σύνολο νέων και σφαιρικών δεικτών οι οποίοι να μετρούν τον κοινωνικό, τον περιβαλλοντικό και τον οικονομικό αντίκτυπο.

3.5.3

Η εφαρμογή των αρχών της μέτρησης του κοινωνικού αντικτύπου περιλαμβάνει μια προσέγγιση των ενδιαφερόμενων μερών, μια κοινή αντίληψη και ορισμό των βασικών αποτελεσμάτων, καθώς και κοινό καθορισμό των δεικτών. Αυτό θα συμβάλλει στην αποτύπωση της πραγματικής αξίας που δημιουργείται. Η προσοχή επικεντρώνεται στη μετάβαση από την υποβολή οικονομικών εκθέσεων στη μέτρηση παραγόντων όπως οι κοινωνικές εισροές και εκροές, οι κοινωνικές εκβάσεις και ο κοινωνικός αντίκτυπος. Είναι σημαντικό οι ενδιαφερόμενοι φορείς να αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο αυτές τις έννοιες, δεδομένου ότι εφαρμόζονται και στο πλαίσιο της καινοτομίας και σε επιχειρηματικό πλαίσιο.

3.6.1

Η κοινωνική και η τεχνική καινοτομία μπορούν να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην οργάνωση της εργασίας και τις συνθήκες εργασίας των εργαζομένων. Η αυξανόμενη εξατομίκευση και η μεγαλύτερη αυτονομία και ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις δεν πρέπει να οδηγούν στην επιδείνωση της κοινωνικής προστασίας. Προϋπόθεση για την επιτυχία των καινοτόμων προτύπων είναι να συνεχιστεί η διασφάλιση των αρχών της αξιοπρεπούς εργασίας ακόμη και σε ένα διαφοροποιημένο περιβάλλον (7).

3.6.2

Η καινοτομία θα συμβαδίζει με τη γενική κοινωνική πρόοδο μόνο εάν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη συμμετέχουν και ωφελούνται από αυτήν, εάν η προστιθέμενη αξία κατανέμεται δίκαια και εάν δεν καταργούνται τα κοινωνικά δικαιώματα. Η διασφάλιση της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων πρέπει να συνεχιστεί ακόμη και σε διαφοροποιημένες συνθήκες.

3.6.3

Το ίδιο ισχύει και για τα ατομικά κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων, ιδίως όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας και τις αμοιβές. Συγκεκριμένα, τα καινοτόμα πρότυπα και η ψηφιοποίηση οδηγούν συχνά σε υψηλότερο βαθμό εξατομίκευσης στον χώρο εργασίας και θέτουν σε κίνδυνο τα κοινωνικά πρότυπα. Τα βιώσιμα καινοτόμα πρότυπα πρέπει να σέβονται τα δικαιώματα των εργαζομένων και τις συνθήκες εργασίας τους, ακόμη και σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο εργασίας.

3.6.4

Τα νέα καινοτόμα επιχειρηματικά πρότυπα πρέπει να προωθούν τα συλλογικά δικαιώματα των εργαζομένων, την πρακτική εφαρμογή των δικαιωμάτων αυτών και τον ρόλο των κοινωνικών εταίρων. Οι κοινωνικοί εταίροι, οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας και η συμμετοχή των εργαζομένων αποτελούν συχνά πηγή καινοτομίας, καθώς δημιουργούν το αναγκαίο πλαίσιο συνθηκών.

3.6.5

Θα πρέπει να συνεχιστεί η προώθηση του κοινωνικού διαλόγου και των ολοκληρωμένων συλλογικών συμβάσεων εργασίας, καθώς ενδέχεται να συμβάλουν επίσης στη βελτίωση των συνθηκών πλαισίου για τη μετάβαση σε καινοτόμα επιχειρηματικά πρότυπα. Κατά το παρελθόν, οι «κοινωνικοί κανόνες του παιχνιδιού» έπρεπε να προσαρμόζονται τακτικά στις νέες τεχνικές και κοινωνικές εξελίξεις, κάτι που θα εξακολουθήσει να είναι απαραίτητο και στο μέλλον. Βλ. για παράδειγμα την αναδιανομή της εργασίας (π.χ. μείωση του χρόνου εργασίας).

4.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ανάγκη αναγνώρισης και πλήρους προώθησης της ποικιλομορφίας και της πολλαπλότητας των επιχειρηματικών προτύπων που από κοινού συγκροτούν την ενιαία αγορά (8). Ένας τομέας όπου η ΕΟΚΕ διαθέτει ειδική εμπειρογνωμοσύνη είναι οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας (ΕΚΟ). Οι ΕΚΟ και οι επιχειρηματίες της κοινωνικής οικονομίας ενσωματώνουν πολλές από τις έννοιες που συζητήθηκαν ανωτέρω και αποτελούν καλό παράδειγμα αυτών των υβριδικών επιχειρηματικών προτύπων που αναδύονται στην Ευρώπη.

4.2

Στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 2 εκατομμύρια κοινωνικές επιχειρήσεις, οι οποίες συνεισφέρουν το 10 % του ΑΕγχΠ. Ωστόσο, σε πολλά κράτη μέλη πρόκειται για νέο και υποανεπτυγμένο κλάδο, πράγμα που συνεπάγεται αξιόλογο δυναμικό ανάπτυξης. Η κοινωνία των πολιτών και η κοινωνική οικονομία συνδέονται στενά και έχουν συμβάλει μέσω της καινοτομίας σε μείζονες συστημικές αλλαγές στην κοινωνία, όπως η παιδική φροντίδα, τα νοσοκομεία, η προώθηση της προσωπικής αυτονομίας και της ανεξάρτητης διαβίωσης των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρίες, η ισορροπία μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, η ένταξη στην εργασία και η (κοινωνική) στέγαση, καθώς και σε πολυάριθμες επιστημονικές ανακαλύψεις ή εφευρέσεις.

4.3

Με επίκεντρο μια ειδική ομάδα χρηστών, μια ανεπίλυτη ανάγκη της κοινωνίας ή την κάλυψη ενός κενού, οι ΕΚΟ πειραματίζονται και βρίσκουν καινοτόμες λύσεις, συμμετέχοντας ταυτόχρονα σε οικονομικές δραστηριότητες. Επανεπενδύουν τα κέρδη στην εκπλήρωση της κοινωνικής τους αποστολής και αντικτύπου. Οι ΕΚΟ ήρθαν πρόσφατα στο προσκήνιο καθώς αποτελούν ενδιαφέρουσα λύση μέσω της δημιουργίας διττής αξίας: κοινωνικά μέσω των δραστηριοτήτων τους (κοινωνική συνοχή και ένταξη) και οικονομικά (μέσω του εμπορίου, της δημιουργίας επιχειρήσεων και της παροχής απασχόλησης).

4.3.1

Η προώθηση της καινοτομίας και της δημιουργικότητας εξαρτάται από κάθε ενδιαφερόμενο μέρος, καθώς και από συμπεριφορές και στάσεις. Επομένως, είναι σημαντικό όχι μόνο να ενισχυθεί ο τομέας των ΕΚΟ, αλλά και να διασφαλιστεί και μια ανοικτή στάση απέναντι σε άλλα διαφορετικά αναδυόμενα πρότυπα. Πρέπει να καλλιεργηθεί μια νοοτροπία συνεργασίας και κοινών αξιών, μια αρχή που αποτελεί εξαρχής αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής οικονομίας, για παράδειγμα. Λαμβάνοντας υπόψη τη συνειδητοποίηση ότι οι ΕΚΟ μέσω της καινοτομίας τους δημιουργούν νέες ευκαιρίες στην αγορά, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία των οντοτήτων αυτών προκειμένου να επιτραπεί η συνέχιση της ανάπτυξής τους.

4.3.2

Συγκεκριμένα, αξίζει να σημειωθεί ότι οι έρευνες δείχνουν πως οι γυναίκες εκπροσωπούνται περισσότερο στις κοινωνικές επιχειρήσεις από ό,τι στις παραδοσιακές. Επιπλέον, μελέτες που συλλέγουν χωριστά δεδομένα βάσει φύλου για το ζήτημα έχουν δείξει πως οι γυναίκες κοινωνικές επιχειρηματίες σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες είναι περισσότερες από τους άνδρες. Αυτές οι μελέτες δείχνουν επίσης πως οι γυναίκες κοινωνικές επιχειρηματίες είναι πιο καινοτόμες από ό,τι οι άνδρες, παρότι δαπανούν λιγότερα για την καινοτομία (9). Αυτή η έρευνα μαρτυρά ένα μεγάλο πεδίο ανάπτυξης με ειδική έμφαση στη στήριξη της γυναικείας κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

5.1

Νέα και καινοτόμα επιχειρηματικά πρότυπα όπως οι ΕΚΟ αποτελούν μέρος της επίσημης οικονομίας και δεν έρχονται σε σύγκρουση με άλλα επιχειρηματικά πρότυπα. Έχοντας κατά νου το μεταβαλλόμενο κοινωνιακό τοπίο στην Ευρώπη, η προσοχή μας πρέπει να εστιάζεται στην αποτύπωση κάθε μορφής καινοτομίας που οδηγεί σε νέα επιχειρηματικά πρότυπα. Παρότι αυτά τα νέα πρότυπα αναπτύσσουν πολλές από τις έννοιες που συζητήθηκαν στο κεφάλαιο 3, τα περισσότερα υφιστάμενα προγράμματα επιχειρηματικής υποστήριξης, ανάπτυξης και νεοφυών επιχειρήσεων καθώς και τα υπόλοιπα προαπαιτούμενα όπως η νομοθεσία και τα χρηματοπιστωτικά μέσα συχνά αδυνατούν να στηρίξουν αυτά τα πολυποίκιλα επιχειρηματικά πρότυπα, επειδή το μεγαλύτερο μέρος της στήριξης και των πολιτικών σήμερα παραμένει προσαρμοσμένο στις ανάγκες πιο τυπικών και παραδοσιακών επιχειρηματικών προτύπων και λογικών. Κατά συνέπεια, για τη χαλιναγώγηση της στήριξης για ολόκληρο το φάσμα των διαφόρων επιχειρηματικών προτύπων που αναδύονται στην Ευρώπη, πρέπει να εξεταστούν τα ακόλουθα στοιχεία.

5.1.1

Όσον αφορά την περίπτωση των ΕΚΟ, η ΕΟΚΕ ασκεί ενεργά πιέσεις για ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα, το οποίο θα είναι ειδικά προσαρμοσμένο στα μοναδικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου επιχειρηματικού προτύπου (10). Ομοίως, πρέπει να αναπτυχθούν επίσης οικοσυστήματα για άλλες καινοτόμες και υβριδικές επιχειρηματικές έννοιες. Επιπλέον, η υφιστάμενη στήριξη πρέπει να επικαιροποιηθεί και να προσαρμοστεί προκειμένου να καλύπτει αυτά τα νέα πρότυπα και να υποστηρίζει παράλληλα τις υφιστάμενες επιχειρήσεις στην προσαρμογή και εφαρμογή αυτών των νέων τάσεων. Το ιδανικό οικοσύστημα περιλαμβάνει στοιχεία όπως ένα εξατομικευμένο χρηματοπιστωτικό οικοσύστημα με λύσεις υβριδικού κεφαλαίου, καλύτερα είδη δημοσίων συμβάσεων, εξατομικευμένη υποστήριξη της επιχειρηματικής ανάπτυξης και εφαρμογή της μέτρησης του κοινωνικού αντικτύπου. Αυτό είναι θεμελιώδους σημασίας για τη στήριξη της ανάδυσης και της βιωσιμότητας κάθε επιχειρηματικού προτύπου.

5.1.2

Η καινοτομία δεν είναι πλέον γραμμική. Ο συνδυασμός των προοπτικών τεχνικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής καινοτομίας είναι καίριας σημασίας για την εξεύρεση μελλοντικών λύσεων. Η πλήρης ενσωμάτωση αυτών των εννοιών απαιτεί μια νέα θεώρηση όσον αφορά την υποβολή εκθέσεων προόδου, η οποία θα βασίζεται στα αποτελέσματα ή τον αντίκτυπο. Δύο στοιχεία συγκεκριμένα είναι σημαντικά εδώ: η δημιουργία κοινής αξίας και η δημοσίευση του «τριπλού αποτελέσματος» (διασφάλιση ότι η κοινωνική, η περιβαλλοντική και η οικονομική πρόοδος έχουν την ίδια βαρύτητα). Η αναγνώριση της συνολικής αξίας όπως αποτυπώνεται από τον συλλογικό αντίκτυπο των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών πτυχών θα συμβάλλει στην ταχεία ανάδυση νέων μορφών υβριδικών επιχειρήσεων. Η κοινή αξία βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα. Ως εκ τούτου, απαιτείται οι διευθυντές των εταιρειών να αναπτύξουν νέες δεξιότητες και γνώσεις και οι κυβερνήσεις να μάθουν πώς να ρυθμίζουν με τρόπους που ευνοούν αντί να παρεμποδίζουν την κοινή αξία.

5.1.3

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ορθή κατανομή των πόρων στην κοινωνία. Ωστόσο, η αυξημένη βραχυπρόθεσμη επικέντρωσή τους έρχεται σε απευθείας σύγκρουση με την απαίτηση αντιμετώπισης των μακροπρόθεσμων αναγκών της κοινωνίας, κάτι που επισημαίνεται σε διάφορες εκθέσεις (11). Οι επιχειρήσεις πρέπει να έχουν χώρο για να επενδύουν στο μέλλον με σκοπό τη δημιουργία αξίας για τους επενδυτές καθώς και για το σύνολο της κοινωνίας. Αυτό απαιτεί νέα συστήματα τα οποία θα επιβραβεύουν τη μακροπρόθεσμη επενδυτική συμπεριφορά. Σε αυτό το σημείο, η σημασία της δημόσιας χρηματοδότησης, συχνά σε μικτές κεφαλαιακές λύσεις, αποτελεί σημαντικό στοιχείο, το οποίο συχνά υπογραμμίζει την ανάπτυξη μιας επιχείρησης.

5.1.4

Προκειμένου η καινοτομία να λειτουργεί καθοδηγητικά σε νέα επιχειρηματικά πρότυπα, πρέπει να προωθείται συνεχώς μια νοοτροπία φιλική προς αυτήν. Η ενθάρρυνση πειραματικών σχημάτων τα οποία επικροτούν και την επιτυχία και την αποτυχία (ως βήματα μάθησης) είναι καθοριστικής σημασίας για την προώθηση μιας νοοτροπίας καινοτομίας στην Ευρώπη. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αρχή της προφύλαξης αποτελεί φραγμό στην καινοτομία, η «αρχή της καινοτομίας» πρέπει να εφαρμόζεται συμπληρωματικά προς την αρχή της προφύλαξης. Η «αρχή της καινοτομίας» αφορά το συνυπολογισμό του αντικτύπου των νόμων και των ρυθμίσεων στην καινοτομία. Ο σχεδιασμός διαδικασιών και συστημάτων γύρω από την έννοια της συνεργασίας μέσω της συμμετοχής καίριων ενδιαφερόμενων μερών (διευκολύνοντας τα ανοικτά φόρουμ, τους χώρους διαλόγου και τις συνεργατικές συναντήσεις) αποτελεί ένα σημείο εκκίνησης. Αυτό συμβαίνει ήδη σε ολόκληρη την Ευρώπη και θα μπορούσε να κλιμακωθεί, να γίνει κοινό κτήμα και να διαδοθεί (12).

5.2

Η πολιτική βούληση και οικειοποίηση είναι κεντρικής σημασίας όσον αφορά την ώθηση της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων στην Ευρώπη. Η ανάπτυξη συνεκτικών θεματολογίων πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, τα οποία θα είναι προσαρμοσμένα να υποστηρίζουν διαφορετικά επιχειρηματικά πρότυπα, είναι θεμελιώδους σημασίας. Είναι σαφές ότι για την επίτευξη ανάπτυξης και ευημερίας στην Ευρώπη απαιτείται η μετάβαση προς μια οικονομία και κοινωνία που βασίζεται στην καινοτομία. Η νομοθεσία και οι πολιτικές της εσωτερικής αγοράς θα πρέπει να ενισχυθούν επαρκώς προς τον σκοπό αυτόν. Η επανεξέταση της στρατηγικής για την ενιαία αγορά, που αναμένεται το 2017, αποτελεί μια ευκαιρία να εξεταστούν νέα μέτρα προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

5.2.1

Η επαρκής και συνεχής στήριξη της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, ως μαγιάς της μελλοντικής καινοτομίας, είναι καίριας σημασίας, δεδομένης της έμφασης στην κοινή αξία και τη δημοσίευση του «τριπλού αποτελέσματος». Επιπλέον, οι δραστηριότητες αυτών των νέων επιχειρηματικών προτύπων πρέπει να αποτυπώνονται στατιστικά, ώστε να μπορεί να παρέχεται η καταλληλότερη πολιτική στήριξη.

5.2.2

Είναι σημαντικό να αυξηθεί η επίγνωση για τις διάφορες μορφές καινοτομίας και τους φορείς καινοτομίας. Οι ΕΚΟ και η κοινωνία των πολιτών συχνά δεν προβάλλονται οι ίδιες ως φορείς καινοτομίας. Η αύξηση της προβολής της κοινωνικής καινοτομίας και η διασφάλιση ότι αναγνωρίζεται ρητά αποτιμώντας την ευρεία συνεισφορά της στην κοινωνία θα ενθαρρύνει περισσότερη καινοτομία στους διάφορους τομείς.

5.2.3

Η ΕΕ συνεχίζει να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη συγκέντρωση και την ανταλλαγή νέων πρωτοβουλιών, διευκολύνοντας τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος και διασφαλίζοντας ότι καίριες πρωτοβουλίες πολιτικής αποτυπώνουν πράγματι αυτές τις νέες τάσεις. Η Επιτροπή είναι σε θέση να διευκολύνει αυτήν την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και προτύπων προκειμένου να αναπαραχθούν.