ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 1.10.2015
COM(2015) 481 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη θέσπιση προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών (σύμφωνα με το άρθρο 21 της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική 2008/56/ΕΚ)
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη θέσπιση προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών (σύμφωνα με το άρθρο 21 της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική 2008/56/ΕΚ)
1.Εισαγωγή
Στις θάλασσες της Ευρώπης παρατηρείται μείωση του πληθυσμού πολλών θαλάσσιων ειδών, καθώς και απώλεια του φάσματος κατανομής και των οικοτόπων (ενδιαιτημάτων) λόγω του αντίκτυπου από τις πιέσεις που ασκεί ο άνθρωπος 1 .
Τα Ηνωμένα Έθνη τις τελευταίες δύο δεκαετίες δεν έπαψαν να εκφράζουν την ανησυχία τους για την υγεία των ωκεανών και της θαλάσσιας βιοποικιλότητας 2 . Υπογράφοντας τη συμφωνία για τη βιοποικιλότητα, η ΕΕ ανέλαβε τη δέσμευση να διασφαλίσει τη διατήρηση του 10% των παράκτιων και θαλάσσιων περιοχών της. Ο στόχος αυτός αποτυπώνεται και στον στόχο 14 της βιώσιμης ανάπτυξης που έγκειται στη διατήρηση και στη βιώσιμη χρήση των ωκεανών, των θαλασσών και των θαλάσσιων πόρων για σκοπούς βιώσιμης ανάπτυξης 3 .
Το 2011 η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε τη στρατηγική της για τη βιοποικιλότητα με σκοπό τη γενικότερη ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας και της επιδείνωσης των οικοσυστημικών υπηρεσιών στο έδαφός της έως το 2020. Η οδηγία για τους οικότοπους 4 προβλέπει την καθιέρωση ειδικών περιοχών διατήρησης, συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική 5 (ΟΠΘΣ) εστιάζει ειδικά στην προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας.
Σύμφωνα με την ΟΠΘΣ τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν προγράμματα μέτρων 6 ώστε, έως το 2020, η κατάσταση του περιβάλλοντος στα θαλάσσια ύδατά τους να είναι καλή 7 . Τα προγράμματα μέτρων πρέπει να περιλαμβάνουν μέτρα προστασίας που συμβάλλουν στην επίτευξη συνεκτικών και αντιπροσωπευτικών δικτύων ΠΘΠ 8 . Οι προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές αποτελούν ένα μέτρο που χρησιμοποιείται σε όλες τις θάλασσες της Ευρώπης για την προστασία ευαίσθητων ειδών και οικότοπων. Ειδικότερα πρόκειται για:
-γεωγραφικά οριοθετημένες θαλάσσιες περιοχές·
-των οποίων ο πρωταρχικός και σαφώς δεδηλωμένος στόχος είναι η διατήρηση της φύσης·
-και οι οποίες υπόκεινται σε ρύθμιση και διαχείριση διαμέσου νομικών ή άλλων αποτελεσματικών μέσων για την επίτευξη αυτού του στόχου 9 .
Η καλή διαχείριση των ευρωπαϊκών θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών έχει, αποδεδειγμένα, θετικές οικολογικές συνέπειες. Στα θαλάσσια καταφύγια με υψηλό βαθμό προστασίας αυξήθηκε η πυκνότητα των ειδών 10 κατά 116 %, κατά μέσο όρο, η βιομάζα φυτών και ζώων κατά 238 %, κατά μέσο όρο, το μέγεθος του σώματος των ζώων κατά 13 % και η αφθονία ειδών κατά 19 % 11 .
Οι προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές που υπόκεινται σε αποτελεσματική διαχείριση συμβάλλουν στη διατήρηση υγιών και βιώσιμων θαλασσών και ωκεανών και κατά τον τρόπο αυτό συμπληρώνουν τις υπηρεσίες που προσφέρουν οι θάλασσες και οι ωκεανοί. Επομένως, οι προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές δεν συνδέονται μόνο με τη διατήρηση της φύσης, αλλά δημιουργούν οικονομικά οφέλη για την κοινωνία και για τον λόγο αυτό αποτελούν τα πράσινα θεμέλια στα οποία στηρίζεται η γαλάζια οικονομία. Για παράδειγμα, σύμφωνα με εκτιμήσεις που έγιναν το 2011, τα συνολικά οφέλη που προκύπτουν από το θαλάσσιο δίκτυο Natura 2000 ανέρχονται περίπου σε 1,5 δισ. ευρώ ετησίως. Τα οφέλη αυτά ενδέχεται να ανέλθουν σε 3,2 δισ. ευρώ, εάν διπλασιαστεί η κάλυψη του θαλάσσιου δικτύου Natura 2000 12 .
Οι ΠΘΠ αποφέρουν κοινωνικοοικονομικά οφέλη με διάφορους τρόπους. Οι ΠΘΠ μπορούν, μέσω της αύξησης της βιομάζας των ειδών, να συμβάλουν στην αποκατάσταση των αποθεμάτων ιχθύων 13 . Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι θετικές συνέπειες των ΠΘΠ επεκτείνονται στις γειτονικές περιοχές αλίευσης. Για παράδειγμα, η δημιουργία του θαλάσσιου καταφύγιου των νήσων Columbretes στην Ισπανία οδήγησε σε αύξηση των αλιευμάτων στις περιβάλλουσες περιοχές αλίευσης κατά περίπου 10 % ετησίως 14 .
Καθαρά ύδατα, υγιείς οικότοποι και πλούσια θαλάσσια βιοποικιλότητα αποτελούν επίσης ένα από τα θεμέλια του παράκτιου και θαλάσσιου τουρισμού. Οι ΠΘΠ μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς πόλους έλξης τουριστών για την τόνωση της παράκτιας και θαλάσσιας οικονομίας 15 . Ο τουρισμός στη λεκάνη του θαλάσσιου πάρκου του μεγάλου κοραλλιογενούς υφάλου/φράγματος (Great Barrier Reef) και στην περιοχή παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς στην Αυστραλία, το 2012, απέδωσε περίπου 6,4 δισ. δολάρια σε άμεσες δαπάνες, προστιθέμενη αξία ύψους 5,2 δισ. δολαρίων και ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης άνω των 64.000. 16
Τέλος, με τη βελτίωση της υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, οι ΠΘΠ μπορούν να ενισχύσουν άλλες θαλάσσιες υπηρεσίες του οικοσυστήματος, όπως αφομοίωση αποβλήτων, προστασία των ακτών και διαχείριση πλημμυρών 17 . Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο χαρακτηρισμός ενός βρετανικού δικτύου ΠΘΠ απέδωσε σε νομισματική αξία 8,2 δισ. στερλίνες για το φυσικό αέριο και τη ρύθμιση του κλίματος και 1,3 δισ. στερλίνες για την ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων 18 .
Στην παρούσα έκθεση συνεκτιμάται η πρόοδος που σημείωσαν τα κράτη μέλη όσον αφορά τον καθορισμό προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών έως τα τέλη του 2012, σύμφωνα με το άρθρο 21 της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική. Η έκθεση, έχοντας ως βάση το έργο που έχει επιτελέσει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) σχετικά με την αξιολόγηση του δικτύου των ευρωπαϊκών ΠΘΠ, εξετάζει την πρόοδο που σημείωσαν τα κράτη μέλη όσον αφορά τη θέσπιση ΠΘΠ (ενότητα 2) πριν προβεί στην εξέταση της συνοχής και της αντιπροσωπευτικότητας των δικτύων ΠΘΠ, όπως ορίζει το άρθρο 13 παράγραφος 4 (ενότητα 3). Στην τελευταία ενότητα παρουσιάζονται οι εργασίες που απομένουν να γίνουν. Στην έκθεση επισυνάπτονται δύο τεχνικά παραρτήματα που επεξηγούν τους όρους που χρησιμοποιήθηκαν στην έκθεση, παρέχουν το ευρωπαϊκό και διεθνές νομικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η θέσπιση ΠΘΠ και περιέχουν πίνακες που απεικονίζουν τα αριθμητικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην έκθεση.
2.Αξιολόγηση της προόδου
Το 2015, ο ΕΟΠ θα δημοσιεύσει έκθεση για τις ευρωπαϊκές ΠΘΠ 19 . Σύμφωνα με αυτή την αξιολόγηση η Ευρώπη, από την έναρξη ισχύος της σύμβασης για τη βιοποικιλότητα το 1993, έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για τον καθορισμό ΠΘΠ και για τη δημιουργία δικτύων ΠΘΠ 20 . Στα τέλη του 2012, το 5,9 % των ευρωπαϊκών θαλασσών 21 είχαν χαρακτηριστεί ως ΠΘΠ, αλλά υπάρχουν μεγάλες περιφερειακές διαφορές σε όλη την Ευρώπη όσον αφορά την κάλυψη των ΠΘΠ. Σε τρεις από τις δέκα θαλάσσιες υποπεριφέρειες η κάλυψη των ΠΘΠ ήταν μεγαλύτερη από 10 %, ενώ το ποσοστό των ΠΘΠ παρέμεινε κάτω από 2 % σε δύο περιφερειακές θάλασσες το 2012 22 (πίνακας 1). Εκτός από τις περιφερειακές διαφορές, παρατηρήθηκαν μεγάλες διαφορές στην κάλυψη των ΠΘΠ στα παράκτια και υπεράκτια ύδατα (πίνακας 2). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η κάλυψη των ΠΘΠ αυξήθηκε περισσότερο από το 2012 και μετά, επειδή τότε ορισμένα κράτη μέλη χαρακτήρισαν μεγάλο αριθμό ΠΘΠ.
Η έκθεση διακρίνει τρία είδη ΠΘΠ στην Ευρώπη: τις θαλάσσιες περιοχές του Natura 2000, τις προστατευόμενες περιοχές που έχουν καθοριστεί στο πλαίσιο συμβάσεων για τις περιφερειακές θάλασσες, και τις επιμέρους εθνικές προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα τρία είδη των ΠΘΠ ενδέχεται να αλληλεπικαλύπτονται (δηλαδή, ένας δεδομένος τόπος ή μέρος αυτού μπορεί να έχει καθοριστεί βάσει περισσότερων του ενός συστημάτων), να ακολουθούν διαφορετικές διαδικασίες καθορισμού και να υπόκεινται σε διαφορετικές νομικές απαιτήσεις.
2.1 Θαλάσσιοι τόποι Natura 2000
Το θαλάσσιο δίκτυο Natura 2000 θεωρείται εξαιρετικά επιτυχημένο αφού καλύπτει από μόνο του τη μεγαλύτερη επιφάνεια ευρωπαϊκών ΠΘΠ. Στο τέλος του 2012 κάλυπτε επιφάνεια μεγαλύτερη από 228 000 α², που ισοδυναμεί με πάνω από το 4 % των ευρωπαϊκών θαλασσών. Η κάλυψη του δικτύου Natura 2000 ποικίλλει μεταξύ θαλάσσιων περιοχών. Στην ευρύτερη Βόρεια Θάλασσα και στη Βαλτική θάλασσα, οι θαλάσσιοι τόποι Natura 2000 καλύπτουν περίπου το 18 % και το 12 % των υδάτων αντίστοιχα. Σε άλλες περιοχές, όπως η Αδριατική θάλασσα, το Ιόνιο πέλαγος και η Μικρονησία, η κάλυψη του Natura 2000 είναι κατώτερη του 2 % 23 (πίνακας 3).
Παρομοίως, η κάλυψη του δικτύου Natura 2000 είναι πολύ υψηλότερη στις παράκτιες περιοχές 24 . Οι τόποι του δικτύου Natura 2000 καλύπτουν το 33,3 % των εγγύς παράκτιων υδάτων, το 11,3 % των παράκτιων υδάτων και μόνον το 1,7 % των υπεράκτιων υδάτων 25 . Σημαντικά υπεράκτια χαρακτηριστικά του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν καλύπτονται ακόμη από τους τόπους του Natura 2000. Ταυτόχρονα, οι τόποι του δικτύου Natura 2000 που υποστηρίζονται από την οδηγία για τους οικοτύπους προβλέπουν ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο για την προστασία των τόπων και τη βιώσιμη διαχείριση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, και τα παράκτια κράτη μέλη ενέτειναν τις προσπάθειές τους για να καλύψουν τις υπάρχουσες ελλείψεις.
2.2 Δίκτυα ΠΘΠ που θεσπίστηκαν βάσει συμβάσεων για τις περιφερειακές θάλασσες.
Τα δίκτυα ΠΘΠ που θεσπίστηκαν βάσει συμβάσεων για τις περιφερειακές θάλασσες αλληλεπικαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό με τους τόπους Natura 2000 και τους εθνικούς τόπους ΠΘΠ. Οι συμβάσεις για τις περιφερειακές θάλασσες, ωστόσο, προσφέρουν στα κράτη μέλη μία σημαντική πλατφόρμα συνεργασίας προκειμένου να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν μία προσέγγιση οικοσυστημικού χαρακτήρα για τον καθορισμό και τη διαχείριση των ΠΘΠ. Το γεγονός αυτό καθιστά τις συμβάσεις για τις περιφερειακές θάλασσες έναν από τους βασικούς μοχλούς για την επέκταση του ευρωπαϊκού δικτύου ΠΘΠ 26 .
Η περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας ήταν η πρώτη περιφερειακή θάλασσα στην Ευρώπη όπου η κάλυψη υπερέβη το 10 %. Όταν η HELCOM αξιολόγησε το δίκτυό της ΠΘΠ το 2010, η κάλυψη ανερχόταν σε 10,3 %. Το 2012, το δίκτυο ΠΘΠ στη Βαλτική Θάλασσα κάλυπτε το 12,4 % της περιοχής αξιολόγησης 27 .
Σημαντική πρόοδος παρατηρείται επίσης σε ορισμένες ζώνες του Βορειοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Θάλασσας της οποίας η κάλυψη ΠΘΠ είναι η υψηλότερη στην Ευρώπη (περίπου 18 %). Το 2012 οι ΠΘΠ κάλυπταν κατά μέσο όρο το 3,2 % της περιοχής αξιολόγησης του Βορειοανατολικού Ατλαντικού 28 .
Το 2012 η κάλυψη ΠΘΠ ανερχόταν κατά μέσο όρο σε 9,7 % εντός της περιοχής αξιολόγησης του ΕΟΠ στη Μεσόγειο Θάλασσα. Ο ΕΟΠ δεν ήταν σε θέση να αξιολογήσει την κάλυψη των ΠΘΠ στη Μαύρη Θάλασσα λόγω έλλειψης διαθέσιμων στοιχείων (πίνακας 4).
2.3 Εθνικές ΠΘΠ
Τα κράτη μέλη έχουν επίσης χαρακτηρίσει προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές για την προστασία χαρακτηριστικών που παρουσιάζουν εθνικό ενδιαφέρον. Οι τόποι αυτοί μπορούν να ενταχθούν στο δίκτυο Natura 2000, στα δίκτυα ΠΘΠ βάσει συμβάσεων για τις περιφερειακές θάλασσες, ή να παραμείνουν εκτός δικτύων. Ο βαθμός σύγκλισης μεταξύ δικτύων ΠΘΠ που έχουν χαρακτηριστεί βάσει διαφορετικών καθεστώτων ποικίλλει από κράτος μέλος σε κράτος μέλος, ενώ ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 68,2 % σε όλη την Ευρώπη όσον αφορά τους εθνικούς τόπους και τους τόπους των συμβάσεων για τις περιφερειακές θάλασσες [δηλαδή περισσότερο από τα δύο τρίτα της συνολικής επιφάνειας που καλύπτεται από εθνικές και περιφερειακές προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές έχουν χαρακτηριστεί βάσει των δύο καθεστώτων], και σε 54,5 % στην περίπτωση εθνικών τόπων και ΠΘΠ του Natura 2000 29 . Δεν έγινε δυνατόν να αποδειχθεί ότι η ύπαρξη πολλαπλών χαρακτηρισμών βελτιώνει τα επίπεδα προστασίας των τόπων ΠΘΠ.
3.Συνεκτικά και αντιπροσωπευτικά δίκτυα προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών
Επί του παρόντος, δεν υπάρχει σε επίπεδο ΕΕ μέθοδος αξιολόγησης της συνοχής και της αντιπροσωπευτικότητας των ευρωπαϊκών δικτύων ΠΘΠ. Οι συμβάσεις για τις περιφερειακές θάλασσες, ωστόσο, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό κριτηρίων αξιολόγησης της συνοχής του δικτύου ΠΘΠ. Οι OSPAR, HELCOM και το Κέντρο Περιφερειακής Δραστηριότητας για ειδικά προστατευόμενες περιοχές (RAC/SPA), το οποίο θεσπίστηκε στο πλαίσιο της σύμβασης της Βαρκελώνης μαζί με την MedPAN στη Μεσόγειο, αξιολόγησαν όλες ανεξαιρέτως τη συνοχή του δικτύου ΠΘΠ.
Η OSPAR καθορίζει την οικολογική συνοχή των δικτύων ΠΘΠ με βάση έξι κριτήρια: τα χαρακτηριστικά, την αντιπροσωπευτικότητα, την αναπαραγωγή των χαρακτηριστικών, τη διασύνδεση, την ανθεκτικότητα και την επάρκεια/βιωσιμότητά τους 30 . Η πρώτη αξιολόγηση της OSPAR για το δίκτυο ΠΘΠ πραγματοποιήθηκε το 2010 και κατέδειξε ότι το δίκτυο δεν μπορεί να θεωρηθεί οικολογικά συνεκτικό με βάση τη χωροταξική κατανομή των ΠΘΠ. Το 2012, η OSPAR επιχείρησε να αξιολογήσει και πάλι την οικολογική συνοχή του δικτύου, αλλά δεν μπόρεσε να καταλήξει σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα λόγω της έλλειψης σχετικών πληροφοριών για την κατανομή των ειδών και των οικοτόπων. Το 2012, κατέστη δυνατό να γίνουν μόνο πρόχειρες αξιολογήσεις της χωροταξικής ρύθμισης των ΠΘΠ από τις οποίες προέκυψε ότι το δίκτυο ΠΘΠ της OSPAR μάλλον δεν ήταν οικολογικά συνεκτικό. Ωστόσο, το δίκτυο έδειξε τα πρώτα σημάδια συνοχής σε ορισμένες υποπεριφέρειες, π.χ. στην ευρύτερη Βόρεια Θάλασσα, και σε κάποιο βαθμό και στην Κελτική Θάλασσα 31 .
Η HELCOM προσδιόρισε τέσσερα κριτήρια για την οικολογική συνοχή: την επάρκεια, την αντιπροσωπευτικότητα, την αναπαραγωγή των χαρακτηριστικών και τη συνδεσιμότητα. Παρά το γεγονός ότι αυξήθηκε ο αριθμός των ΠΘΠ που είχαν οριστεί στο έδαφός της, το 2010 η HELCOM κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το δίκτυο ΠΘΠ στη Βαλτική Θάλασσα δεν είχε ακόμη επιτύχει οικολογική συνοχή. 32
Η MedPAN-RAC/SPA αξιολόγησε τη συνοχή του δικτύου ΠΘΠ στη Μεσόγειο με βάση δύο κριτήρια: αντιπροσωπευτικότητα και συνδεσιμότητα το 2012. Το συμπέρασμα της αξιολόγησης αυτής είναι ότι το μεσογειακό δίκτυο ΠΘΠ δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε συνεκτικό ούτε αντιπροσωπευτικό 33 . Η Δυτική Μεσόγειος θεωρήθηκε η καλύτερα συνδεδεμένη περιοχή της Μεσογείου.
Το 2014, ως μια πρώτη προσπάθεια για την ανάπτυξη μιας κοινής σειράς κριτηρίων και μεθοδολογίας για την αξιολόγηση της συνοχής και της αντιπροσωπευτικότητας του ευρωπαϊκού δικτύου ΠΘΠ, εξωτερικοί σύμβουλοι εκπόνησαν μελέτη για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 34 Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το δίκτυο ΠΘΠ σε μια περιοχή δοκιμής στη Βαλτική Θάλασσα δεν ήταν συνεκτικό. Η Επιτροπή θα συνεχίσει τις προσπάθειές της για να βελτιώσει περαιτέρω τη μεθοδολογία αξιολόγησης του δικτύου ΠΘΠ σε όλη την ΕΕ.
4.Συμπεράσματα και προοπτικές
Οι προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές συνιστούν ουσιώδη εργαλεία χωροταξικής διαχείρισης για τη διατήρηση της φύσης. Μπορούν να λειτουργήσουν ως καταφύγια για την απειλούμενη βιοποικιλότητα των θαλασσών και των ωκεανών μας. Τα αποτελεσματικά δίκτυα ΠΘΠ προσπορίζονται σημαντικά οφέλη για την κοινωνία καθώς ενισχύουν την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων. Αυτά τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη περιλαμβάνουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την παροχή τροφής, ή τη ρύθμιση του κλίματος. Ως εκ τούτου, οι ΠΘΠ αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα σύγκλισης μεταξύ της γαλάζιας και της πράσινης οικονομίας.
Μετά την έναρξη ισχύος της σύμβασης για τη βιοποικιλότητα το 1993, το ευρωπαϊκό δίκτυο ΠΘΠ επεκτάθηκε με αποτέλεσμα το 2012 να καλύπτει σχεδόν το 6 % των ευρωπαϊκών θαλασσών. Η παρούσα έκθεση καταδεικνύει την τεράστια πρόοδο που έχει συντελεστεί όσον αφορά τον καθορισμό ΠΘΠ στην Ευρώπη. Από το 2012 ακόμη περισσότεροι τόποι χαρακτηρίστηκαν ως ΠΘΠ 35 . Οι προσπάθειες δεν σταματούν εδώ— θα συνεχιστούν μέχρις ότου εξασφαλιστεί ότι τουλάχιστον το 10 % των ευρωπαϊκών θαλασσών προστατεύονται μέσω συνεκτικών δικτύων ΠΘΠ 36 .
Οι στόχοι της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2020 εφαρμόζονται όλο και περισσότερο μέσω του πλαισίου πολιτικής της ΕΕ, το οποίο παρέχει μια εξαιρετική ευκαιρία για τον καθορισμό ΠΘΠ και την ολοκληρωμένη διαχείρισή τους. Η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική, οι οδηγίες για τους οικοτόπους και τα πτηνά, η οδηγία για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και η μεταρρύθμιση της κοινής αλιευτικής πολιτικής περιέχουν διατάξεις που μπορούν να συμβάλουν στην επέκταση του ευρωπαϊκού δικτύου ΠΘΠ κατά τα προσεχή έτη.
Για να αξιοποιήσουν πλήρως το δυναμικό τους, οι ΠΘΠ πρέπει να συμπεριλάβουν μέτρα διαχείρισης 37 και πρέπει να διασφαλίζεται η αποτελεσματική παρακολούθηση και επιβολή της νομοθεσίας. Τα μέτρα διαχείρισης μπορούν να περιλαμβάνουν σχέδια διαχείρισης των ΠΘΠ και μέτρα για την προστασία του χώρου στις γειτονικές περιοχές ως συμπληρωματικό εργαλείο για την επέκταση των θετικών συνεπειών των ΠΘΠ. Οι ΠΘΠ πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων που υποστηρίζουν την προσέγγιση της πράσινης και γαλάζιας υποδομής 38 , ώστε να εξασφαλιστεί και να βελτιωθεί η παροχή πολλαπλών οικοσυστημικών υπηρεσιών από την ίδια περιοχή. Αυτή η ολοκληρωμένη προσέγγιση είναι επίσης απαραίτητη προκειμένου να διασφαλιστεί ότι θα μειώνονται οι πιέσεις σε ολόκληρη τη θάλασσα και, ως εκ τούτου, θα ενισχύεται η ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων.
Η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει τις εθνικές και διεθνείς προσπάθειες σε σχέση με τον καθορισμό προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών και την αποτελεσματική διαχείρισή τους καθώς και την εφαρμογή άλλων μέτρων προστασίας του χώρου για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα. Ειδικότερα, η Επιτροπή :
θα υποστηρίξει τα κράτη μέλη στην αποτελεσματική και ολοκληρωμένη εφαρμογή της νομοθεσίας μέσω της ενίσχυσης της επικοινωνίας ή της καθοδήγησης, π.χ. σε σχέση με το άρθρο 11 της κοινής αλιευτικής πολιτικής·
θα προωθήσει μια κοινή αντίληψη του άρθρου 13 παράγραφος 4 της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική·
θα αναπτύξει περαιτέρω μια ευρωπαϊκή μεθοδολογία για την αξιολόγηση της συνοχής και της αντιπροσωπευτικότητας του δικτύου ΠΘΠ·
θα υποστηρίζει τα κράτη μέλη, μέσω των υφιστάμενων χρηματοδοτικών μηχανισμών της ΕΕ, ιδίως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ) και το πρόγραμμα LIFE ή μέσω των εν εξελίξει διαδικασιών, όπως η βιογεωγραφική διαδικασία Natura 2000, για την αύξηση των χαρακτηρισμών ως ΠΘΠ ειδικά στην ανοικτή θάλασσα και την άσκηση αποτελεσματικής διαχείρισης 39 των ΠΘΠ·
θα προωθεί χωρίς αποκλεισμούς δομές διακυβέρνησης των ΠΘΠ που θα επιτρέπουν την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή των ενδιαφερομένων (π.χ. των τοπικών αρχών, των τοπικών κοινοτήτων, των οικονομικών παραγόντων κ.λπ.) στη διαχείριση των ΠΘΠ·
θα εξακολουθήσει, εφόσον είναι αναγκαίο, τις εργασίες για τους μηχανισμούς στήριξης σε επίπεδο ΕΕ με σκοπό την αποτελεσματική επιβολή και τον έλεγχο των μέτρων διαχείρισης των ΠΘΠ·
θα προωθεί την έρευνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και θα υποστηρίζει τα κράτη μέλη στις προσπάθειές τους να καλύψουν τις υπάρχουσες ελλείψεις δεδομένων που εμποδίζουν την αποτελεσματική διαχείριση και αξιολόγηση των ΠΘΠ 40 ·
θα συνεισφέρει στον προσδιορισμό της οικονομικής ωφέλειας από τις ΠΘΠ 41 μέσω της εκπόνησης μελετών και της συνεργασίας με διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΟΣΑ∙
θα διασφαλίσει την εκπροσώπηση της ΕΕ κατά τις διαπραγματεύσεις για μια εκτελεστική συμφωνία της UNCLOS για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση της βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας 42 , ώστε να καταστούν τα άρθρα 192 και 194 παράγραφος 5 της UNCLOS πιο λειτουργικά στους τομείς αυτούς.
Η Επιτροπή θα προετοιμάσει την επόμενη έκθεση προόδου σχετικά με τον χαρακτηρισμό ως προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στο πλαίσιο της εφαρμογής της ΟΠΘΣ, δηλαδή θα εκπονήσει έκθεση σχετικά με τα προγράμματα μέτρων που υποβλήθηκαν από τα κράτη μέλη 43 . Η παρούσα έκθεση θα αποτελέσει τη βάση για την αξιολόγηση αυτή. Το 2019, όταν η Επιτροπή αξιολογήσει τον πρώτο κύκλο της εφαρμογής της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική, θα αξιολογηθεί και η πρόοδος όσον αφορά τη δημιουργία ΠΘΠ στην Ευρώπη 44 . Με μια στοχευμένη προσπάθεια σε όλα τα επίπεδα, θα πρέπει να γίνει δυνατή η επίτευξη των στόχων που προβλέπουν το ενωσιακό και διεθνές δίκαιο και οι πολιτικές και να αυξηθεί η κάλυψη ΠΘΠ πάνω από το 10 % 45 στην Ευρώπη έως το 2020.
State of the Environment Report (Έκθεση σχετικά με την κατάσταση του περιβάλλοντος) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (2015). http://www.eea.europa.eu/soer-2015/europe/marine-and-coastal
Βλέπε για παράδειγμα την Aτζέντα 21, https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/Agenda21.pdf και το ψήφισμα της γενικής συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών UNGA A/RES/66/288 - The Future We Want (Το μέλλον που θέλουμε) της 27ης Ιουλίου 2012 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N11/476/10/PDF/N1147610.pdf?OpenElement
Ψήφισμα της γενικής συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών UNGA A/69/L.85 της 12ης Aυγούστου 2015, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/69/L.85&Lang=E
Οδηγία 92/43/EΟΚ
Οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Ιουνίου 2008 , περί πλαισίου κοινοτικής δράσης στο πεδίο της πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον (οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική), EE L 164 της 25.6.2008.
ΟΠΘΣ άρθρο 13.
Τα θαλάσσια ύδατα ορίζονται στην ΟΠΘΣ (Άρθρο 3 παράγραφος 1).
ΟΠΘΣ άρθρο13 παράγραφος 4.
Για λεπτομερέστερο ορισμό, βλ. παράρτημα σ. 8.
Αριθμός φυτών και ζώων σε μια δεδομένη περιοχή.
Fenberg, P. B., et al. (2012) 'The science of European marine reserves: Status, efficacy, and future needs', Marine Policy 36(5), σ. 1012–1021.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2013), «Tα οικονομικά οφέλη του δικτύου Natura 2000». http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/financing/docs/ENV-12-018_LR_Final1.pdf
Οι ΠΘΠ που υπόκεινται σε καλή διαχείριση διαπιστώθηκε ότι περιέχουν πάνω από 5 φορές τη βιομάζα ιχθύων μεγάλου μεγέθους και 14 φορές τη βιομάζα καρχαρία σε σύγκριση με τις περιοχές που τις εκμεταλλεύεται ο αλιευτικός κλάδος. Edgar, G. J. et al. (2014) 'Global conservation outcomes depend on marine protected areas with five key features', Nature 506, pp. 216–220.
Sala, E. (2012) 'Here is one great way to save fish – and the fishing industry' in Tackling Science Challenges, Harvard Business Review 85.
Australian Government, Department of Environment and Heritage (2003) 'The benefits of marine protected areas'. http://www.environment.gov.au/system/files/resources/5eaad4f9-e8e0-45d1-b889-83648c7b2ceb/files/benefits-mpas.pdf
Great Barrier Reef Marine Park Authority (2014), 'Great Barrier Reef Region Strategic Assessment – Strategic Assessment Report'. http://elibrary.gbrmpa.gov.au/jspui/handle/11017/2861
Potts at al. (2014) 'Do marine protected areas deliver flows of ecosystem services to support human welfare?', Marine Policy 44.
Hussain et al. (2010) 'An ex-ante ecological economic assessment of the benefits arising from marine
protected areas designation in the UK', Ecological Economics 69(4), σ. 828-838.
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (2015), 'Marine Protected Areas in Europe's Seas – An overview and reflections on the way forward' («Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές στις θάλασσες της Ευρώπης — επισκόπηση και προβληματισμοί σχετικά με την μελλοντική πορεία»).
Η σύμβαση για τη βιοποικιλότητα απαιτεί τη θέσπιση συστημάτων προστατευόμενων περιοχών από τα συμβαλλόμενα μέρη. Βλ. παράρτημα σ. 10.
Ο ΕΟΠ οριοθέτησε την περιοχή αξιολόγησης με τη χρήση ενός ορίου 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή ή ισότιμης μεταχείρισης σε τρίτες χώρες, εκτός από την περίπτωση της Ελλάδας όπου χρησιμοποιήθηκε όριο 6 ναυτικών μιλίων. Και πέρα από τα όρια αυτά υπάρχουν προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές, αλλά δεν έχουν συμπεριληφθεί στην ανάλυση. Ομοίως, οι προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές που προστατεύουν την πλούσια βιοποικιλότητα των εξόχως απόκεντρων περιοχών εξαιρέθηκαν από την ανάλυση, λόγω του περιορισμένου γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΕΟΠ (2015) 'Spatial analysis of Marine Protected Area Networks in Europe's Seas', pp. 1-2. («Χωροταξική ανάλυση των δικτύων προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στις θάλασσες της Ευρώπης», σ. 1-2).
Στοιχεία που προέρχονται από τη βάση δεδομένων Natura 2000 και την κοινή βάση δεδομένων για τις καθορισμένες περιοχές.
Από το 2012, ορισμένα κράτη μέλη χαρακτήρισαν πολύ περισσότερους τόπους Natura 2000 αυξάνοντας έτσι σε ορισμένες περιοχές την κάλυψη των ΠΘΠ .
Αυτό οφείλεται εν μέρει στον αρχικό χερσαίο προσανατολισμό της οδηγίας για τους οικοτόπους και στην έλλειψη γνώσεων για τους οικοτόπους βαθέων υδάτων.
Τα εγγύς παράκτια ύδατα καλύπτουν ζώνη 0-1 ναυτικών μιλίων, τα παράκτια ύδατα καλύπτουν ζώνη 1-12 ναυτικών μιλίων και τα υπεράκτια ύδατα καλύπτουν ζώνη 12 ναυτικών μιλίων-έως το τέλος της περιοχής αξιολόγησης . ΕΟΠ (2015) 'Spatial Analysis of Marine Protected Areas in Europe's Seas'. («Χωροταξική ανάλυση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στις θάλασσες της Ευρώπης»).
Βλέπε άρθρα 5 και 6 της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική σχετικά με την περιφερειακή συνεργασία.
ΕΟΠ (2015) 'Spatial Analysis of Marine Protected Areas in Europe's Seas'. («Χωροταξική ανάλυση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στις θάλασσες της Ευρώπης»).
ΕΟΠ (2015) 'Spatial Analysis of Marine Protected Areas in Europe's Seas' («Χωροταξική ανάλυση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στις θάλασσες της Ευρώπης»).
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (2015), 'Marine Protected Areas in Europe's Seas – An overview and reflections on the way forward' («Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές στις θάλασσες της Ευρώπης — επισκόπηση και προβληματισμοί σχετικά με την μελλοντική πορεία»).
OSPAR (2006), 'Guidance on developing an ecologically coherent network of OSPAR marine protected areas', reference number 2006-3.
Για περισσότερες λεπτομέρειες για τα κριτήρια οικολογικής συνοχής και τα συμπεράσματα, βλέπε Johnson D., et al. (2013) 'An assessment of the ecological coherence of the OSPAR Network of Marine Protected Areas in 2012'.
Boedeker D., et al. (2010) 'Towards an ecologically coherent network of well-managed Marine Protected Areas – Implementation report on the status and ecological coherence of the HELCOM BSPA network', Baltic Sea Environment Proceedings No. 124A.
Gabrié C., et al., (2012) 'The Status of the Marine Protected Areas in the Mediterranean Sea', MedPAN & RAC/SPA. ED: Συλλογή MedPAN .
Wolters H. A., et al., (2014), 'Proposal for an assessment method of the ecological coherence of networks of marine protected areas in Europe'. https://circabc.europa.eu/sd/a/b993ca97-579c-4aee-8e0e-22794682ac16/MPA%20coherence%20report-final.pdf
Π.χ. έως το τέλος του 2014 οι περιοχές Natura 2000 που είχαν καθοριστεί βάσει των οδηγιών για τους οικοτόπους και τα πτηνά είχαν αυξηθεί σε σχεδόν 320 000 km² περίπου σε σύγκριση με 228 000 km² το 2012 — βλ. http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat37_en.pdf
Βλέπε στόχο 11 του Aichi στο σημείο 2 του παραρτήματος της παρούσας έκθεσης.
Η Oceana (2014), «Management Matters: Ridding the Baltic Sea of paper parks'. http://eu.oceana.org/sites/default/files/oceana_ridding_the_baltic_sea_of_paper_parks.pdf
Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε: http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/index_en.htm
Η Επιτροπή έχει χρηματοδοτήσει διάφορα ερευνητικά σχέδια στον τομέα αυτό (βλέπε για παράδειγμα http://www.mesma.org/ ).
Βλ. για παράδειγμα έγγραφο θέσης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τη Θάλασσα αριθ. 18 'Achieving Ecologically Coherent MPA Networks in Europe: Science Needs and Priorities'. Απρίλιος 2013.
(Για την επίτευξη οικολογικά συνεκτικών δικτύων ΠΘΠ στην Ευρώπη: επιστημονικές ανάγκες και προτεραιότητες)_
http://www.esf.org/fileadmin/Public_documents/Publications/EMB_PP18_Marine_Protected_Areas.pdf
Μέσω ειδικής μελέτης.
Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε πρόσφατα να δρομολογήσει διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις το 2016 για μια εκτελεστική συμφωνία της UNCLOS για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση της βιοποικιλότητας σε περιοχές εκτός εθνικής δικαιοδοσίας (ABNJ) (ψήφισμα A/69/L.65 της 19ης Ιουνίου 2015).
Τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλουν τα οικεία προγράμματα μέτρων στην Επιτροπή μέχρι τις 31 Μαρτίου 2016.
ΟΠΘΣ άρθρο 20.
Βλέπε στόχο 11 του Aichi στο σημείο 2 του παραρτήματος της παρούσας έκθεσης.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 1.10.2015
COM(2015) 481 final
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
της
Έκθεσης της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τον καθορισμό προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών (σύμφωνα με το άρθρο 21 της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I
1 Ορολογία
Η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική δεν ορίζει τις έννοιες «θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή» και «μέτρο για την προστασία του χώρου». Στόχος του παρόντος τμήματος είναι να παρουσιαστούν οι ορισμοί που χρησιμοποιήθηκαν για την προετοιμασία της παρούσας έκθεσης και οι οποίοι θα πρέπει να εφαρμόζονται στο πλαίσιο της εφαρμογής της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική, καθώς και άλλων νομοθετικών διατάξεων.
1.1 Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές
Στο διεθνές δίκαιο, το άρθρο 8 της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία (ΣΒΠ) προβλέπει τη θεμελιώδη υποχρέωση των συμβαλλομένων μερών να ορίζουν προστατευόμενες περιοχές 1 . Ο ορισμός των προστατευόμενων περιοχών 2 στο άρθρο 2 της σύμβασης παρέχει τη βάση για τους ορισμούς των προστατευόμενων περιοχών και των προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών που χρησιμοποιούνται από άλλους διεθνείς οργανισμούς, όπως η Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN) 3 ή οι συμβάσεις για τις περιφερειακές θάλασσες (ΣΠΘ) 4 .
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση προστατευόμενες περιοχές καθορίζονται βάσει των οδηγιών για την προστασία της φύσης (βλ. ειδικές ζώνες διατήρησης βάσει της οδηγίας για τους οικοτόπους και ζώνες ειδικής προστασίας βάσει της οδηγίας για τα πτηνά). Ο ορισμός των ζωνών αυτών 5 είναι σύμφωνος με τον ορισμό των προστατευόμενων περιοχών της ΣΠΘ, δηλαδή είναι γεωγραφικά οριοθετημένες, έχουν σαφή στόχο διατήρησης και στο έδαφός τους εφαρμόζονται μέτρα διαχείρισης για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Με βάση τα κοινά στοιχεία αυτών των ορισμών, προτείνονται τα ακόλουθα κριτήρια για τον καθορισμό προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στο πλαίσιο της ΟΠΘΣ και όλων των συναφών πολιτικών της ΕΕ 6 :
-είναι γεωγραφικά οριοθετημένες θαλάσσιες περιοχές·
-των οποίων ο πρωταρχικός και σαφώς δεδηλωμένος στόχος είναι η διατήρηση της φύσης·
-και οι οποίες υπόκεινται σε ρύθμιση και διαχείριση διαμέσου νομικών ή άλλων αποτελεσματικών μέσων για την επίτευξη αυτού του στόχου.
1.2 Μέτρα για την προστασία του χώρου
Ο στόχος 11 του στρατηγικού σχεδίου για τη βιοποικιλότητα 2011-2020 7 ορίζει ότι «(...) το 10% των θαλάσσιων και παράκτιων ζωνών, συμπεριλαμβανομένων των ζωνών που είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες που προσφέρουν τα οικοσυστήματα διατηρούνται μέσω οικολογικά αντιπροσωπευτικών και ικανοποιητικά συνδεδεμένων συστημάτων προστατευόμενων περιοχών, τα οποία υπόκεινται σε αποτελεσματική και ισότιμη διαχείριση, και άλλων αποτελεσματικών μέτρων διατήρησης ανά ζώνη, (...)». Ωστόσο, δεν υπάρχει ένας διεθνώς αποδεκτός ορισμός της έννοιας των «άλλων αποτελεσματικών μέτρων διατήρησης ανά ζώνη».
Η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική και οι οδηγίες για τα πτηνά και τους οικοτόπους περιλαμβάνουν, όλες ανεξαιρέτως, μέτρα διατήρησης εκτός των προστατευόμενων περιοχών, ώστε να εξασφαλίζεται επαρκής προστασία των ειδών και των οικοτόπων και να μεγιστοποιείται η ωφέλεια από τις προστατευόμενες περιοχές. Η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική αναφέρεται ρητά σε μέτρα για την προστασία του χώρου 8 . Η οδηγία για τους οικοτόπους προβλέπει την καθιέρωση αυστηρού συστήματος προστασίας των ειδών και υποειδών που απαριθμούνται στο παράρτημα IV της οδηγίας και μέσα για την προστασία των ειδών και υποειδών που απαριθμούνται στο παράρτημα V 9 . Ορισμένα από τα μέτρα θεσπίζονται ανά ζώνη (π.χ προσωρινή ή τοπική απαγόρευση λήψης δειγμάτων από το φυσικό περιβάλλον και εκμετάλλευσης ορισμένων πληθυσμών, δημιουργία συστήματος αδειών για τη λήψη δειγμάτων ή ποσοστώσεων 10 κλπ.). Η οδηγία για τα πτηνά προβλέπει παρόμοια δομή 11 .
Ως εκ τούτου, τα μέτρα για την προστασία του χώρου ορίζονται σύμφωνα με το σκεπτικό της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική και των οδηγιών για την προστασία της φύσης, ότι δηλαδή τα μέτρα για την προστασία του χώρου αποτελούν ευρύτερη κατηγορία των προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών (ΠΘΠ), και διαδραματίζουν υποστηρικτικό ρόλο στη διατήρηση της φύσης. Ως εκ τούτου, ο όρος «μέτρα για την προστασία του χώρου» χρησιμοποιείται για 12 :
-μέτρα διατήρησης με βάση την περιοχή
-που δεν πληρούν τα κριτήρια των προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών, είτε διότι η διατήρηση δεν αποτελεί τον πρωταρχικό τους στόχο, είτε επειδή ο επιδιωκόμενος στόχος εστιάζεται σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα ή τομέα με σκοπό να προστατεύει μέρος του οικοσυστήματος.
Στο πλαίσιο αυτό, ορισμένα μέτρα διαχείρισης της αλιείας τα οποία έχουν πτυχές διατήρησης εμπίπτουν στον ορισμό των μέτρων προστασίας του χώρου. Τα εν λόγω μέτρα διαχείρισης της αλιείας μπορούν να περιλαμβάνουν ειδικές άδειες αλιείας ή απαγορεύσεις συγκεκριμένων αλιευτικών εργαλείων 13 για συγκεκριμένες περιοχές, για να προστατευτούν παραδείγματος χάριν τα ευάλωτα θαλάσσια οικοσυστήματα ή λειμώνες θαλάσσιας βλάστησης ή ορισμένα μέτρα διατήρησης που θεσπίστηκαν δυνάμει του άρθρου 7 της κοινής αλιευτικής πολιτικής 14 .
Ορισμένα μέτρα που πρέπει να ληφθούν στο πλαίσιο της οδηγίας για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό θα μπορούσαν επίσης να θεωρηθούν μέτρα για την προστασία του χώρου, εφόσον ένας από τους στόχους των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων είναι η προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος.
2. Σχετικό ενωσιακό και διεθνές δίκαιο
Η ΟΠΘΣ 15 στόχο έχει να διασφαλίσει τη συμπερίληψη των περιβαλλοντικών θεμάτων που αποτελούν πηγή ανησυχίας στις διάφορες πολιτικές, συμφωνίες και νομοθετικά μέτρα που έχουν αντίκτυπο στο θαλάσσιο περιβάλλον 16 . Ως εκ τούτου, στο παρόν τμήμα γίνεται απογραφή της νομοθεσίας της ΕΕ και του διεθνούς δικαίου που έχουν επίπτωση στον καθορισμό προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών (ΠΘΠ) βάσει της ΟΠΘΣ.
Νομοθεσία της ΕΕ
1.Οδηγίες για τους οικοτόπους 17 και για τα πτηνά 18 : προβλέπουν τον χαρακτηρισμό των προστατευόμενων περιοχών οι οποίες θα απαρτίζουν ένα συνεκτικό ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο (δίκτυο Natura 2000) 19 και θα υπόκεινται σε αυστηρές απαιτήσεις προστασίας και διαχείρισης προκειμένου να επιτευχθεί ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των πιο ευπαθών οικοτόπων και ειδών.
2.Κοινή Αλιευτική Πολιτική: η πρόσφατη αναθεώρηση του βασικού κανονισμού προβλέπει την έγκριση μέτρων διατήρησης σύμφωνα με τους στόχους της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική και των οδηγιών για τους οικοτόπους και τα πτηνά 20 . Επίσης, επιτρέπει τη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών βιολογικής ευαισθησίας 21 . Επιπλέον, μπορούν να καθιερωθούν προστατευόμενες περιοχές αλιείας στο πλαίσιο του κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με μέτρα διαχείρισης για τη βιώσιμη εκμετάλλευση των αλιευτικών πόρων στη Μεσόγειο Θάλασσα 22 .
3.Οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα 23 : εφαρμόζεται στα χερσαία μεταβατικά ύδατα, οι διατάξεις της όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τις ΠΘΠ στα παράκτια ύδατα που είναι πλούσιες σε τόπους αναπαραγωγής και γονιμοποίησης και, ως εκ τούτου, σημαντικές από άποψη διατήρησης.
4.Οδηγία θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού 24 : Οι ΠΘΠ θα εντάσσονται στα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια που έχουν καταρτιστεί βάσει της οδηγίας.
Διεθνής διάσταση
1.Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θαλάσσης: απαιτεί από τα μέρη να λαμβάνουν μέτρα για την προστασία και τη διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος εν γένει, των σπάνιων ή ευαίσθητων οικοσυστημάτων και των οικοτόπων ειδών που μειώνονται, απειλούνται με εξαφάνιση ή τελούν υπό εξαφάνιση και άλλων μορφών θαλάσσιας ζωής 25 .
2.Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία: αποσκοπεί στην ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας, εξασφαλίζοντας τη διατήρηση και βιώσιμη χρήση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Ο στόχος 11 26 για τη βιοποικιλότητα του Aichi αποσκοπεί στην προστασία του 10 % των παράκτιων και θαλάσσιων περιοχών μέσω «οικολογικά αντιπροσωπευτικών και ικανοποιητικά συνδεδεμένων συστημάτων προστατευόμενων περιοχών, τα οποία υπόκεινται σε αποτελεσματική και ισότιμη διαχείριση, και άλλων αποτελεσματικών μέτρων διατήρησης ανά ζώνη». Ο στόχος αυτός αναδείχθηκε σε παγκόσμια δέσμευση με τη συμπερίληψή του στο έγγραφο αποτελεσμάτων της διάσκεψης Ρίο + 20 με τίτλο «Το μέλλον που θέλουμε» 27 και στον προτεινόμενο στόχο για τους ωκεανούς 28 στο θεματολόγιο για την ανάπτυξη μετά το 2015 που βρίσκεται στο στάδιο των διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών. Επίσης, στο πλαίσιο της σύμβασης για τη βιοποικιλότητα περιγράφονται οικολογικά ή βιολογικά σημαντικές θαλάσσιες περιοχές (EBSA) για την ουσιαστική συμβολή τους στη στήριξη της υγιούς λειτουργίας των ωκεανών και ως ένδειξη αναγνώρισης της δυνητικής ανάγκης τους για κάποιου είδους προστασία. Περίπου 200 σημαντικές περιοχές EBSA περιγράφηκαν κατά τη διάρκεια περιφερειακών εργαστηρίων σε όλο τον κόσμο και εγκρίθηκαν από τη διάσκεψη των συμβαλλομένων μερών προκειμένου να συμπεριληφθούν στο «αποθετήριο» περιοχών EBSA της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία (ΣΒΠ). Εναπόκειται στα κράτη μέλη και στις αρμόδιες διακυβερνητικές οργανώσεις να αποφασίσουν για τυχόν μέτρα διαχείρισης και προστασίας για αυτές τις περιοχές ή τμήματά τους, μεταξύ άλλων συμπεριλαμβανομένου του χαρακτηρισμού τους ως προστατευόμενες περιοχές.
3 Συμβάσεις για τις περιφερειακές θάλασσες (ΣΠΘ): αποβλέπουν στη βελτίωση της περιφερειακής διακυβέρνησης για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Τέσσερις ΣΠΘ καλύπτουν τα θαλάσσια ύδατα στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική: η OSPAR για τον Βορειοανατολικό Ατλαντικό, η HELCOM για τη Βαλτική Θάλασσα, η σύμβαση της Βαρκελώνης για τη Μεσόγειο και η Σύμβαση του Βουκουρεστίου για τον Εύξεινο Πόντο. Και οι τέσσερις ΣΠΘ συμμετείχαν ενεργά στον ορισμό ΠΘΠ και στην αξιολόγηση της συνοχής του δικτύου ΠΘΠ 29 .
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II
Πίνακες
Πίνακας 1 — Κάλυψη προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στις ευρωπαϊκές θάλασσες (2012) 30
Πίνακας 2 — Ποσοστό κάλυψης των προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στις ευρωπαϊκές θάλασσες εντός ζώνης 0-1 ναυτικών μιλίων, 1-12 ναυτικών μιλίων και 12 ναυτικών μιλίων - τέλος ζώνης περιοχής αξιολόγησης (2012) 31
Πίνακας 3 — κάλυψη του δικτύου Natura 2000 (N 2K) στις ευρωπαϊκές περιφερειακές θάλασσες (2012) 32
Πίνακας 4: Συνολική επιφάνεια,% ποσοστό κάλυψης των τόπων των συμβάσεων για τις περιφερειακές θάλασσες στην περιοχή αξιολόγησης ΠΘΠ, και επικάλυψη με το δίκτυο Natura 2000 της ΕΕ (N 2K) (2012) 33 .
Η υποχρέωση αυτή ισχύει για τις περιοχές υπό κρατική κυριαρχία και δικαιοδοσία.
Ως «Προστατευόμενη περιοχή», νοείται μια γεωγραφικά οριοθετημένη περιοχή της οποίας ο χαρακτηρισμός ή η κανονιστική ρύθμιση και η διαχείριση αποσκοπούν στην επίτευξη ειδικών στόχων προστασίας- Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία (1992), άρθρο 2
Βλ. ορισμό IUCN (2008), 'Guidelines for Applying Protected Area Management Categories', (Κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή κατηγοριών διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών), σ. 8.
Για τους ορισμούς βλέπε OSPAR (2003), 'Recommendation on a Network of Marine Protected Areas 2003/3', (Σύσταση για ένα δίκτυο προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών 2003/3) άρθρο 1.
HELCOM (2013), 'Overview of the status of the network of Baltic Sea marine protected areas', (Επισκόπηση της κατάστασης του δικτύου των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στη Βαλτική Θάλασσα), σ. 7.
Τα άρθρα 4, 6 και 7 του πρωτοκόλλου της σύμβασης της Βαρκελώνης σχετικά με τις ειδικά προστατευόμενες περιοχές και τη βιολογική ποικιλομορφία στη Μεσόγειο (1999).
Οδηγία για τους οικοτόπους, άρθρο 1 παράγραφος 1 και οδηγία για τα πτηνά, άρθρο 4.
Βλέπε σημείο 2 του παραρτήματος
Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία (2010), COP 10, παράρτημα της απόφασης X/2.
Βλέπε άρθρο 13 παράγραφος 4 της ΟΠΘΣ.
Βλ. άρθρα 12 έως 16 της οδηγίας για τους οικοτόπους.
Οδηγία για τους οικοτόπους, άρθρο 14.
Βλ. οδηγία για τα πτηνά, άρθρο 5.
Βλ. έγγραφο «Προγράμματα μέτρων βάσει της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική — συστάσεις για την εφαρμογή και την υποβολή εκθέσεων», 25 Νοεμβρίου 2014. https://circabc.europa.eu/w/browse/0ee797dd-d92c-4d7c-a9f9-5dffb36d2065
Βλέπε για παράδειγμα τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 734/2008 του Συμβουλίου, της 15ης Ιουλίου 2008, για την προστασία ευπαθών θαλάσσιων οικοσυστημάτων της ανοικτής θάλασσας από τις δυσμενείς συνέπειες της χρήσης αλιευτικών εργαλείων βυθού.
Βλέπε άρθρο 7 παράγραφος 1 στοιχεία α), β), η) και θ) και παράγραφος 2 στοιχεία γ), δ) και ε) του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1380/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2013, σχετικά με την Κοινή Αλιευτική Πολιτική.
ΟΠΘΣ άρθρο 1.
Όσον αφορά τη γενικότερη αλληλεπίδραση μεταξύ της ΟΠΘΣ, των πολιτικών της ΕΕ και των διεθνών συμφωνιών, βλέπε την έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τη συμβολή της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική (2008/56/ΕΚ) στην εκπλήρωση υφισταμένων υποχρεώσεων, δεσμεύσεων και πρωτοβουλιών των κρατών μελών ή της ΕΕ σε ενωσιακό ή διεθνές επίπεδο σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος στα θαλάσσια ύδατα COM (2012) 662, 16 Νοεμβρίου 2012.
Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, ΕΕ L 206 της 22.7.1992.
Οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 2ας Απριλίου 1979, περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών, ΕΕ αριθ. L 103, 25/04/1979
Οδηγία για τους οικοτόπους, άρθ. 3.
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1380/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2013, σχετικά με την Κοινή Αλιευτική Πολιτική, άρθρο 11.
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1380/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2013, σχετικά με την Κοινή Αλιευτική Πολιτική, άρθρο 8 για τις περιοχές αποκατάστασης αποθεμάτων ιχθύων.
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1967/2006 του Συμβουλίου της 21ης Δεκεμβρίου 2006.
Οδηγία 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων.
Οδηγία 2014/89/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 2014, για τη θέσπιση πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό. Το άρθρο 8 της οδηγίας για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό ζητεί από τα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τόπους προστασίας της φύσης και των ειδών και τις προστατευόμενες περιοχές στα θαλάσσια χωροταξικά τους σχέδια.
UNCLOS άρθρα 192 και 194 παράγραφος 5.
Μέρος του στρατηγικού σχεδίου για τη βιοποικιλότητα 2011-2020, που εγκρίθηκε από τα συμβαλλόμενα μέρη της ΣΒΠ το 2010 (UNEP/CBD/COP/DEC/X/2).
Ψήφισμα 66/288 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, της 27ης Ιουλίου 2012, με τίτλο «Το μέλλον που θέλουμε», αιτιολογική σκέψη 177.
Βλ. στόχο 14 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών A/68/970 της 12ης Αυγούστου 2014 — έκθεση της ανοικτής ομάδας εργασίας της Γενικής Συνέλευσης για τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης.
Βλ. ενότητες 2.2 και 3 της παρούσας έκθεσης.
ΕΟΠ (2015) ) 'Spatial Analysis of Marine Protected Areas in Europe's Seas' («Χωροταξική ανάλυση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στις θάλασσες της Ευρώπης»).
Προσαρμοσμένο από τον πίνακα 3.8 της «Χωροταξικής ανάλυσης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στις θάλασσες της Ευρώπης», ΕΟΧ (2015).
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (2015), «Θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές στις θάλασσες της Ευρώπης — επισκόπηση και προβληματισμοί σχετικά με τη μελλοντική πορεία».
Προσαρμοσμένο από τον πίνακα 3.4 της «Χωροταξικής ανάλυσης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στις θάλασσες της Ευρώπης», ΕΟΧ (2015).