19.8.2014   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 271/11

Εισηγητής

:

ο κ. Bas Verkerk (NL/ALDE), δήμαρχος Ντελφτ

Έγγραφο αναφοράς

:

1.

Οι πόλεις είναι σημαντικός οικονομικός καταλύτης της ΕΕ, κατεξοχήν τόπος συμβίωσης και ατομικής και συλλογικής ανάπτυξης, καθώς και οργανισμοί με μεγάλο δυναμικό εφαρμογής αποτελεσματικών περιβαλλοντικών μέτρων. Η ενεργή συμμετοχή τόσο αυτών όσο και των αστικών περιοχών έχει ιδιαίτερη σημασία για την υλοποίηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», καθώς και για την οικονομική, κοινωνική και τοπική πρόοδο της ΕΕ (1).

2.

Η σημαντική θέση των πόλεων στις κοινωνίες της ΕΕ οδήγησε τα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβουν πρωτοβουλίες για τον καθορισμό ενωσιακών προτεραιοτήτων αστικού χαρακτήρα. Τη σημασία αυτή αναγνωρίζει, άλλωστε, και ο ΟΗΕ· αυτή την κατεύθυνση ακολουθεί προς το παρόν και η επεξεργασία του νέου αστικού θεματολογίου, το οποίο θα υιοθετηθεί κατά την επόμενη διάσκεψη του ΟΗΕ για τη Στέγη και τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη (Habitat III) το 2016. Το αστικό πρόγραμμα για την ΕΕ θα μπορούσε να αποτελέσει ένα είδος συμβολής στην εκπόνησή του.

3.

Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση περιέχει πολλές αναφορές, οι οποίες —συμπληρωματικά προς την κύρια αρμοδιότητα των κρατών μελών– παρέχουν νομική βάση στην ΕΕ για να υποστηρίζει εθνικές, περιφερειακές, τοπικές αστικές πολιτικές. Τέτοιες αναφορές είναι η οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή (άρθρο 3), η τοπική αυτονομία (άρθρο 4) και η τοπική διάσταση της αρχής της επικουρικότητας (άρθρο 5). Ωστόσο, προς το παρόν δεν υφίσταται μια σφαιρική μακρόπνοη αστική πολιτική ενωσιακής κλίμακας και τούτο, παρά το σχετικό κάλεσμα που απηύθυνε το 2011 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπέρ της εκπόνησης ενός ενωσιακού αστικού θεματολογίου (2), τη διακυβερνητική διαδικασία για τον Χάρτη της Λειψίας και τη Δήλωση του Τολέδο. Ελλείψει μιας τέτοιας σφαιρικής στρατηγικής, τα διάφορα προγράμματα επιδοτήσεων και οι ποικίλες ενωσιακές πολιτικές πρωτοβουλίες είναι μάλλον ασύνδετα μεταξύ τους σε επίπεδο ΕΕ· ορισμένες μάλιστα από αυτές τις πολιτικές δράσεις δεν αποφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

4.

Κανείς άλλωστε δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι οι εμπνευστές των ενωσιακών πρωτοβουλιών θα εξακολουθήσουν να αποδίδουν την ίδια σημασία στην αστική διάσταση (3). Ήδη από το 1997 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει μια ανακοίνωση σχετική με το πρόγραμμα για το αστικό περιβάλλον στην ΕΕ (4). Ωστόσο, παρά τις πολυάριθμες δηλώσεις και δράσεις, είκοσι χρόνια μετά, το πρόγραμμα αυτό δεν έχει ακόμα λάβει σάρκα και οστά. Η ΕΕ πρέπει να μεριμνήσει ώστε να μπορέσουν οι πόλεις και οι αστικές περιοχές να αναπτύξουν όλες τις δυνατότητές τους ως φορείς της οικονομικής ανάπτυξης, της τόνωσης της απασχόλησης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης. Πλέον ήρθε η ώρα να υιοθετηθεί ένα πραγματικό αστικό θεματολόγιο ενωσιακής κλίμακας! Ο Χάρτης της Λειψίας αποτελεί μια καλή βάση από αυτή την άποψη. Ένα ενωσιακό αστικό θεματολόγιο πρέπει να αντικατοπτρίζει όλες τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές πτυχές της αειφόρου αστικής ανάπτυξης.

5.

Η ΕτΠ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκπονήσει —σε συνέχεια της ανακοίνωσης που προβλέφθηκε να δημοσιευτεί μετά το Αστικό φόρουμ της 17ης και 18ης Φεβρουαρίου 2014— μια λευκή βίβλο για ένα ολοκληρωμένο αστικό θεματολόγιο. Η λευκή βίβλος θα επιτρέψει την άρτια ενσωμάτωση της αστικής διάστασης σε όλες τις σχετικές ενωσιακές πολιτικές και νομοθεσίες για την αποφυγή των υφιστάμενων επικαλύψεων και ασυνεπειών. Κατά την εκπόνηση της λευκής βίβλου, η ΕτΠ θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τη συζήτηση με θέμα την αστική στρατηγική της ΕΕ, έτσι ώστε αφενός μεν να τροφοδοτεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με χειροπιαστά στοιχεία αφετέρου δε να βρίσκεται η στρατηγική αυτή στην ημερήσια διάταξη της ΕΕ. Η ΕτΠ υπογραμμίζει τη σημασία μιας αειφόρου και ολιστικής προσέγγισης των αστικών περιοχών, η οποία να βασίζεται στις ιδέες και προτάσεις που έχει διατυπώσει η ΕτΠ σε άλλες, συμπληρωματικές προς την παρούσα γνωμοδότηση, γνωμοδοτήσεις της, και ιδιαίτερα στις γνωμοδοτήσεις της για το 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον και η βιώσιμη πόλη (5), και για την Δέσμη μέτρων για την αστική κινητικότητα2  (6).

6.

Ένα αστικό πρόγραμμα σε ενωσιακή κλίμακα θα μας επιτρέψει να αντιληφθούμε το ειδικό βάρος των δήμων στην προσπάθεια εκπλήρωσης των ενωσιακών στόχων και ενίσχυσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ΕΕ. Παράλληλα, η χάραξη αστικού προγράμματος σε ενωσιακή κλίμακα δεν μπορεί να παραβλέπει ούτε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ πόλεων και υπαίθρου ούτε τη σημαντική επίδραση που θα έχει επί της εδαφικής ανάπτυξης εν γένει. Άρα, έχει καίρια σημασία να προβλεφθούν ισχυρές συνέργειες μεταξύ του αστικού προγράμματος και της εδαφικής διάστασης της στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

7.

Με τη μετάβαση από μια οικονομία υπηρεσιών σε μια οικονομία γνώσης, και δεδομένης της αυξανόμενης ψηφιοποίησης της κοινωνίας, οι πόλεις έχουν αναδειχθεί σε οικονομικούς πυλώνες και φορείς απασχόλησης στην ΕΕ. Η καινοτομία και οι νέες μορφές οικονομικής δραστηριότητας συχνά γεννιούνται στις πόλεις, οι οποίες αποτελούν φυτώρια τέχνης, πολιτισμού και δημιουργικότητας και προσφέρουν στους πολίτες την αίσθηση της ταυτότητας που έχουν. Έτσι, οι πόλεις καθίστανται βασικό πλεονέκτημα της ΕΕ στον ανταγωνισμό με άλλα σημεία του πλανήτη.

8.

Σήμερα το 68 % του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ διαβιοί σε αστικές ζώνες (7). Με την εξαίρεση των δύο μητροπολιτικών κέντρων, του Παρισιού και του Λονδίνου, η ΕΕ χαρακτηρίζεται από μια, μοναδική στο είδος της, πολυκεντρική δομή κωμοπόλεων, μεσαίων και μεγάλων πόλεων. Περίπου 200 εκατ. άτομα διαβιούν σε μείζονα αστικά κέντρα με πληθυσμό που δεν ξεπερνά τις 1 00  000 και τα οποία έχουν καταλυτική λειτουργία σε περιφερειακό επίπεδο στους τομείς των υπηρεσιών και της τροφοδοσίας, αλλά και για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την εδαφική ισορροπία. Γι’ αυτό και το αστικό θεματολόγιο της ΕΕ δεν πρέπει εξαντλείται στις μεγαλουπόλεις, αλλά να εφαρμόζεται και στις κωμοπόλεις, τις πόλεις μεσαίου μεγέθους και τις αστικές ζώνες. Με αυτά κατά νου, διαπιστώνουμε με ικανοποίηση ότι οι τρεις επόμενες προεδρίες του Συμβουλίου της ΕΕ (η Ιταλική, η Λετονική και η Λουξεμβουργιανή) προτίθενται να δώσουν έμφαση στις κωμοπόλεις και στις μεσαίες πόλεις της ΕΕ, καθώς και στον ρόλο που αυτές διαδραματίζουν στο γενικό περιβάλλον της εδαφικής ανάπτυξης.

9.

Για τους κατοίκους της, η πόλη και η αγροτική ενδοχώρα της σήμερα αντιπροσωπεύουν κάτι παραπάνω από μια διοικητική οντότητα. Οι κάτοικοι των πόλεων και της υπαίθρου μετακινούνται εντός μεγαλύτερων οικισμών, σε περιοχές εργασίας ή λειτουργικές (αστικές ή αγροτικές-αστικές) περιοχές, μέσα σε ένα καθημερινό αστικό σύστημα (daily urban system). Για τη διευκόλυνση των κατοίκων τους, οι δημοτικές αρχές μιας πόλης συνθέτουν δίκτυα με τις γειτονικούς δήμους σε μια προσπάθεια αρμονικότερης ρύθμισης της κυκλοφορίας, των μεταφορών, της χωροταξίας, των χώρων πρασίνου και της οικονομίας. Υπό αυτήν την έννοια, αποκτά καθοριστική σημασία η συνεργασία των αστικών ζωνών με την περιβάλλουσα ύπαιθρο. Μέσα σε αυτό το περίγραμμα κρίνεται πολύ σημαντική η λειτουργία των περιαστικών και αγροτικών περιοχών καθότι είναι αυτές που παρέχουν στις γειτονικές πόλεις τα απαιτούμενα τρόφιμα, ενέργεια, υπαίθριες εκτάσεις, δυνατότητες αναψυχής και φυσικά κάλλη. Συγχρόνως, παρέχουν προστασία από κινδύνους όπως οι δασικές πυρκαγιές και οι πλημμύρες. Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τα εν λόγω αστικά συστήματα συμπεριλαμβάνουν ενίοτε εδάφη που ανήκουν σε πλέον του ενός κράτη μέλη. Πρέπει, λοιπόν, να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ειδική προβληματική που γεννάται στις διασυνοριακές αυτές αστικές ζώνες.

10.

Για λόγους καλύτερης συνοχής και επίτευξης απτών αποτελεσμάτων, αυτά τα μείζονα αστικά κέντρα ή λειτουργικές περιφέρειες χρειάζονται διαφορετική διοίκηση και ένα μακρόπνοο όραμα, όπως π.χ. ένα ολοκληρωμένο σύστημα συγκοινωνιών (8). Αυτές οι μακροπρόθεσμες στρατηγικές, που σε ορισμένα κράτη μέλη χαράσσονται ήδη με τη συνεργασία των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, συνιστούν τη βάση μιας σφαιρικής περιφερειακής προσέγγισης, η οποία πρέπει να εξασφαλίζει τη συνοχή της εν λόγω περιοχής και να συντελεί στην επίτευξη απτών και μετρήσιμων αποτελεσμάτων. Κατά την περίοδο 2014-2020, οι ολοκληρωμένες εδαφικές επενδύσεις θα προσφέρουν τη δυνατότητα χρήσης πόρων από διάφορους άξονες προτεραιότητας ή προγράμματα, και συνεπώς θα λειτουργήσουν τονωτικά, ενισχύοντας τη συνοχή των αστικών και αγροτικών περιοχών με τη βοήθεια λειτουργικών δεσμών, αναπτύσσοντας συνέργειες και προσφέροντας δυνατότητες χρηματοδότησης πιο φιλόδοξων σχεδίων. Έτσι, θα καταστεί εντέλει δυνατή η αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων πέραν των διοικητικών ορίων της εκάστοτε τοπικής ή περιφερειακής αρχής. Στη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα τις πόλεις του αύριο, η ΕτΠ διαπιστώνει ότι γίνεται αναφορά σε αυτή τη λύση και ότι αναγνωρίζεται η ανάγκη να λαμβάνονται περαιτέρω υπόψη οι λειτουργικές περιφέρειες σε επίπεδο μειζόνων αστικών κέντρων, μεγαλουπόλεων ή ακόμη και σε διακρατικό επίπεδο (9).

11.

Λειτουργώντας σε κλίμακα μείζονος αστικού κέντρου –το μέγεθος του οποίου τους επιτρέπει να «δανείζονται μέγεθος» (borrowing size)–, οι πόλεις εκμεταλλεύονται τα πλεονεκτήματα που τους παρέχει ο αυξημένος βαθμός συνοχής· τέτοια πλεονεκτήματα είναι η ενισχυμένη δυνατότητα πραγματοποίησης καινοτομιών, η εφαρμογή εκπαιδευτικού συστήματος καλύτερα προσαρμοσμένου στις ανάγκες της αγοράς εργασίας ή η περιορισμένη επιβάρυνση του περιβάλλοντος, και παράλληλα περιορίζονται ορισμένα προβλήματα όπως η ρύπανση του περιβάλλοντος, η ανεπαρκής προσβασιμότητα, ο κοινωνικός αποκλεισμός ή η εγκληματικότητα (10). Θα πρέπει ωστόσο να καταστεί σαφές ότι η μεγαλύτερη κλίμακα δεν εξασφαλίζει πάντοτε καλύτερα αποτελέσματα και ότι είναι εξίσου σημαντικό να εξασφαλιστεί ότι οι τοπικές κοινότητες εκπροσωπούνται ενεργά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο, ιδίως όταν πρόκειται για μέτρα συνεργασίας με γειτονικές εδαφικές αρχές.

12.

Εντούτοις, οι αστικές περιοχές είναι αυτές που καλούνται κατά κύριο λόγο να βρουν απαντήσεις στα κοινωνικά ζητήματα. Επομένως, πολλές ενωσιακές πρωτοβουλίες πολιτικού περιεχομένου επηρεάζουν –είτε εκούσια είτε ακούσια– τις αστικές πολιτικές. Μέσα σε αυτό το περίγραμμα η ΕτΠ ζητεί αναλυτικότερη επισκόπηση όλων των σχετικών πρωτοβουλιών με αστική διάσταση που έχει αναλάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι οποίες βασίζονται στο έγγραφο αναφοράς για το φόρουμ που διεξήχθη τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους με τίτλο «CITIES — Πόλεις του αύριο: Επενδύοντας στην Ευρώπη» (11).

13.

Οι πόλεις αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους στην προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που τους προσφέρονται και να ξεπεραστούν τα εμπόδια που ανακύπτουν. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ευρωπαϊκές πόλεις και κωμοπόλεις μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην υλοποίηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Τα κοινωνικά ζητήματα που βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της στρατηγικής αποτελούν μέρος του πολιτικού θεματολογίου των πόλεων και των περιφερειών· κύριο δε μέλημα είναι το δημόσιο συμφέρον. Επί του παρόντος, οι πόλεις της ΕΕ αντιμετωπίζουν διάφορες προκλήσεις και προβλήματα. Ενώ ο πληθυσμός ορισμένων πόλεων μειώνεται εξαιτίας της γήρανσης και της μετανάστευσης και γεννιούνται προβλήματα λόγω του μεγέθους του εξοπλισμού των υποδομών τους, άλλες παρουσιάζουν πληθυσμιακή αύξηση με αποτέλεσμα να εντείνονται οι πιέσεις στον υπάρχοντα εξοπλισμό των δικών τους υποδομών και να οξύνονται άλλα προβλήματα όπως η ανεργία (των νέων), ο κοινωνικός αποκλεισμός, η φτώχεια, η έλλειψη κατοικιών σε προσιτές τιμές, η κυκλοφοριακή συμφόρηση και η ρύπανση του περιβάλλοντος. Ένα κοινό πρόβλημα που επιδεινώθηκε από την ύφεση είναι το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ της ολοένα και μεγαλύτερης ζήτησης για υπηρεσίες σε τοπικό επίπεδο και της στασιμότητας ή της μείωσης των οικονομικών πόρων. Συνεπώς, όλα αυτά τα προβλήματα και προκλήσεις πρέπει να συνεκτιμώνται στο αστικό πρόγραμμα.

14.

Το αστικό θεματολόγιο της ΕΕ πρέπει να τείνει προς την υπέρβαση του σημερινού αστικού προτύπου, που χαρακτηρίζεται από διασπορά, κατακερματισμό και αποκλεισμούς, και την αντικατάστασή του από ένα αστικό πρότυπο συμπαγές, σύνθετο και χωρίς αποκλεισμούς. Η νέα αυτή προσέγγιση σημαίνει ότι, στο πλαίσιο μιας ολιστικής δράσης, πρέπει να επιδιωχθεί ο συνδυασμός ανθρώπων και λειτουργιών έτσι ώστε να προαχθεί τόσο η οικονομική ανάπτυξη όσο και η απασχόληση, με ιδιαίτερη προσοχή στην επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών πτυχών της αστικής ανάπτυξης.

15.

Η σχέση της κοινωνίας με το κράτος μεταλλάσσεται ριζικά. Χάρη στην ψηφιοποίηση της κοινωνίας ακούγεται ολοένα και περισσότερο η φωνή των πολιτών, οι οποίοι γίνονται όλο και πιο απαιτητικοί και έτοιμοι να αυτενεργήσουν (η λεγόμενη, δηλαδή, «νέα ταυτότητα του πολίτη»). Εξάλλου, οι ίδιοι πολίτες αποδίδουν πλέον μεγαλύτερη σημασία στην κοινωνική τους ευθύνη. Αυξάνονται, έτσι, οι επιχειρήσεις που προσφέρουν προϊόντα συμβατά με την «αναγεννητική» αρχή (cradle to cradle), αντιτίθενται στην κατασπατάληση των πρώτων υλών και δίνουν περισσότερες ευκαιρίες στα μειονεκτούντα άτομα να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Επίσης, στην προσπάθειά τους να αντεπεξέλθουν στις κοινωνικές προκλήσεις, οι δημοτικές αρχές επιθυμούν να ενισχύσουν τη συνεργασία τους σε διάφορα επίπεδα σύμφωνα με το —βασισμένο στο αντίστοιχο τρίπτυχο— τετράπτυχο: α) συνεργασία μεταξύ των κρατικών αρχών, β) επιχειρηματική κοινότητα, γ) κέντρα γνώσης και δ) οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών. Μέσα σε αυτό το περίγραμμα οι τοπικές αρχές δρουν συντονιστικά και, ως «πρωταρχικοί πελάτες» (launching customer) ή συντονιστές, παρέχουν τον δίαυλο στους λοιπούς ενδιαφερομένους για την εξεύρεση λύσεων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι πόλεις λειτουργούν ως τόπος στον οποίο υλοποιούνται, σε συνεργασία με άλλους εταίρους, τα πλέον κατάλληλα έργα ανάλογα με τις κατά τόπους συνθήκες. Οι πόλεις με πανεπιστήμια και ανώτερες σχολές έχουν να διαδραματίσουν έναν ενισχυμένο ρόλο για την προαγωγή της επιχειρηματικότητας και για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογία ως προς την επίλυση των σοβαρότερων κοινωνικών ζητημάτων. Έτσι, οι αστικές περιοχές αναδεικνύονται στα κατ’ εξοχήν εργαστήρια δοκιμών της ενωσιακής πολιτικής.

16.

Ως συνιστώσες της κοινωνίας, οι αρχές έχουν την ευθύνη να θέτουν στην ημερήσια διάταξη τα φλέγοντα ζητήματα που την απασχολούν –ζητήματα όπως η οικονομική κρίση, η δημογραφική εξέλιξη και το κλίμα. Οι παραδοσιακές μορφές διακυβέρνησης, οργάνωσης και οικονομίας δεν μπορούν να δώσουν ικανοποιητική λύση σε αυτά τα προβλήματα. Δεδομένου του εύρους των προκλήσεων, των περικοπών στους προϋπολογισμούς και της πολυπλοκότητας της κατάστασης, οι κρατικές αρχές αδυνατούν πλέον να ανταποκρίνονται από μόνες τους στα πάντα.

17.

Μέσα στο περιβάλλον μιας όλο και πιο συμμετοχικής κοινωνίας, οι τοπικές αρχές καλούνται να εντάσσουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων τις πρωτοβουλίες των τοπικών κοινοτήτων που αναλαμβάνονται από κοινού από τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τους θεσμούς της κοινωνίας πολιτών σε κλίμακα δήμου ή και γειτονιάς. Επομένως, η οργάνωση των πόλεων γίνεται υπόθεση περισσότερων συντελεστών και δεν περιορίζεται πια στην εκάστοτε δημοτική αρχή. Σε αυτή τη νέα κοινωνία, το ζητούμενο είναι η συμμετοχή όλων των πολιτών στα κοινά –και δη η συμμετοχή των νέων και των μεταναστών– για την αποφυγή της δημιουργίας μιας κοινωνίας δύο ταχυτήτων. Συνεπώς, δύο από τις κύριες λειτουργίες της σύγχρονης πόλης είναι να αποτελέσει αφενός μεν τον καταλύτη της κοινωνικής ένταξης του ατόμου, αφετέρου δε το εφαλτήριο για τη χειραφέτηση των κατοίκων της.

18.

Χάρη στις τοπικές πρωτοβουλίες καθίσταται δυνατή η παροχή συνεχώς περισσότερων υπηρεσιών ειδικά προσαρμοσμένων στις ανάγκες κάθε πόλης ή αστικής ζώνης. Έτσι, προκύπτει ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών μεθόδων. Οι ενωσιακές πολιτικές και νομοθεσίες πρέπει να καταρτίζονται με γνώμονα τόσο τους νέους συσχετισμούς που δημιουργούνται σε τοπική κλίμακα, όσο και την ποικιλομορφία των μεθόδων επίλυσης των συναφών κοινωνικών ζητημάτων. Επίσης, θα πρέπει να συγκεντρωθούν αυτές οι αναδυόμενες βέλτιστες πρακτικές και να διευκολυνθεί η ανταλλαγή τους σε όλη την ΕΕ.

19.

Μέχρι σήμερα, η ΕΕ εφήρμοζε μια γενική νομοθεσία και έθετε ενιαίες προθεσμίες προκειμένου για την υλοποίηση των πολιτικών της επιδιώξεων. Πλέον όμως, κατά την εκπόνηση των πολιτικών της, οφείλει να συνεκτιμά σε ποιον βαθμό είναι εφικτές οι εκάστοτε πρωτοβουλίες της σε τοπική και (υπο-)περιφερειακή κλίμακα και να τηρεί ανοικτή στάση απέναντι στις προτάσεις των αυτοδιοικητικών αρχών όταν πραγματοποιεί αξιολογήσεις αντικτύπου ή αναπτύσσει νέες πολιτικές (από τη βάση προς την κορυφή). Κάθε εκτίμηση αντικτύπου νέων προτάσεων πρέπει να γίνεται με γνώμονα τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας και να περιλαμβάνει κριτική ανάλυση της επίδρασής τους τις πόλεις. Μόνον κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούν να αξιολογηθούν και να εξασφαλιστούν εκ των προτέρων οι δυνατότητες εφαρμογής των ενωσιακών πολιτικών και νομοθεσιών σε τοπικό επίπεδο.

20.

Για τη δομική ενσωμάτωση της αστικής διάστασης στο θεματολόγιο της ΕΕ, η ΕτΠ προτείνει τη διεξαγωγή του Αστικού φόρουμ, που πραγματοποιήθηκε στις 17 και 18 Φεβρουαρίου 2014, ανά διετία. Η ΕτΠ καλεί επίσης την Επιτροπή να ορίσει εκπρόσωπο αρμόδιο σε θέματα αστικής πολιτικής. Ο εν λόγω εκπρόσωπος θα αξιολογεί, από κοινού με τη διοργανική ομάδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα αστικής πολιτικής, όλες τις προτάσεις και πρωτοβουλίες ως προς την αστική τους διάσταση και θα διευκολύνει την εφαρμογή μιας σφαιρικής πολιτικής προσέγγισης. Αυτή η ομάδα εργασίας θα πρέπει επίσης να συντονίζει τη συμβολή των πόλεων στη χάραξη νέων πολιτικών της ΕΕ που με επίδραση στις αστικές περιοχές. Η ΕτΠ θα μπορούσε να ορίσει κι αυτή τον δικό της εκπρόσωπο για θέματα αστικής πολιτικής, ο οποίος θα είναι επιφορτισμένος με την αξιολόγηση των προτάσεων ως προς την αστική τους διάσταση.

21.

Η ΕτΠ στηρίζει τη συγκρότηση ομάδας εργασίας με εκπροσώπους των κρατών μελών επιφορτισμένης να διαμορφώσει ένα κοινό όραμα των πόλεων της ΕΕ, το οποίο θα εκθέσει το 2016 και στο οποίο θα δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη θέση των πόλεων στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Καλεί δε τα κράτη μέλη να συνεργαστούν στενά με την ΕτΠ και τις ενώσεις τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτό το κοινό όραμα μπορεί να αποτελέσει ουσιαστική βάση για τη μελλοντική ανάπτυξη του αστικού θεματολογίου τόσο σε ενωσιακή κλίμακα όσο και σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

22.

Η ΕτΠ επαναλαμβάνει το αίτημά της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκπονήσει μια λευκή βίβλο με θέμα μια ολοκληρωμένη πολιτική για τις αστικές περιοχές (12) πριν από την εξαγγελία της στρατηγικής που θα διαδεχθεί τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» και του προϋπολογισμού μετά το 2020. Σκοπός της λευκής βίβλου είναι να επιχειρηθεί μια πιο σφαιρική προσέγγιση της ενωσιακής πολιτικής και νομοθεσίας που εφαρμόζονται στις πόλεις και στις αστικές περιοχές, καθώς και να εξασφαλιστεί η εντατικότερη συμμετοχή των δήμων και των περιφερειακών και των λοιπών τοπικών αρχών στη χάραξη αυτής της πολιτικής. Επίσης, θα πρέπει να περιλαμβάνει συστάσεις σχετικά με τα στοιχεία που πρέπει να περιέχονται στα ενωσιακά χρηματοδοτικά προγράμματα και τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη των πόλεων. Προς τούτο, κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη ενός νέου τρόπου διαχείρισης. Πρέπει η λευκή βίβλος να καταλήξει εγκαίρως σε μια ουσιαστική οριζόντια ενσωμάτωση της αστικής διάστασης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ («ενσωμάτωση της αστικής διάστασης») και όχι σε μια ειδική στρατηγική ή πρόγραμμα της ΕΕ. Το εν λόγω έγγραφο πρέπει να καταρτιστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα τεθεί σε ισχύ σε στενή συνεργασία με τους δήμους, έτσι ώστε να αναδειχθεί η ανάγκη καθιέρωσης ενός νέου διαχειριστικού προτύπου σε θέματα αστικής πολιτικής στην ΕΕ.

23.

Η λευκή βίβλος πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία:

24.

Αποτελεί διαπίστωση της ΕτΠ ότι, εφόσον θέλει να προστατεύσει τη διεθνή ανταγωνιστικότητά της, η ΕΕ χρειάζεται κυρίως πόλεις ζωντανές και δυναμικές. Πρέπει οι ενωσιακές πολιτικές και η οικεία νομοθεσία να δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την επίτευξη αυτού του στόχου. Το γεγονός ότι περίπου το 70 % των πολιτικών και της νομοθεσίας της ΕΕ εφαρμόζονται σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο σημαίνει ότι πρέπει να επιδεικνύεται εν γένει συνέπεια. Εντούτοις, η ΕτΠ παρατηρεί ότι, ενίοτε, η ενωσιακή νομοθεσία έχει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που παρατίθεται στη γνωμοδότηση του οργάνου με τίτλο «Αναθεώρηση της πολιτικής της ΕΕ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και τις εκπομπές» (13). Στο εν λόγω έγγραφο σημειώνεται ότι, η επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων προϋποθέτει ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές νομοθεσίες της ΕΕ θα είναι εξίσου φιλόδοξες και θα εφαρμόζονται σε συντονισμένες προθεσμίες.

25.

Τα κενά της πολιτικής μειώσεων στην πηγή (της ρύπανσης και των βλαβερών επιπτώσεων) σε επίπεδο ΕΕ γεννούν δύσκολες καταστάσεις. Κατά συνέπεια, ορισμένες πόλεις αδυνατούν να τηρήσουν τις προδιαγραφές που έχουν τεθεί και μάλιστα διατρέχουν τον κίνδυνο να τους επιβληθούν από την κεντρική Διοίκηση του κράτους μέλους στο οποίο ανήκουν –βάσει της εθνικής νομοθεσίας– πρόστιμα προερχόμενα από την ΕΕ και οφειλόμενα στον μη σεβασμό αυτών των προδιαγραφών. Γι’ αυτόν το λόγο η ΕτΠ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ακολουθήσει μια πιο σφαιρική προσέγγιση, η οποία θα έχει ως στόχο την εφαρμογή πιο συνεπούς πολιτικής και νομοθεσίας, ξεκινώντας με μια αξιόπιστη και συλλογική αξιολόγηση εδαφικού αντίκτυπου, με τη συμμετοχή των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, η οποία θα επιτρέπει στην ΕΕ να δημιουργήσει συνθήκες ευνοϊκές μέσα στις οποίες θα μπορούν να εφαρμόζουν οι πόλεις και οι αστικές περιφέρειες την ενωσιακή πολιτική.

26.

Για την επίτευξη μιας πιο σφαιρικής προσέγγισης θα ήταν σκόπιμο να συμπεριληφθεί στη λευκή βίβλο ένας σαφής ορισμός της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και να οριοθετηθούν οι συγκεκριμένοι στόχοι που πρέπει η ΕΕ να επιτύχει εν προκειμένω. Πρόκειται για οριζόντιους στόχους που πρέπει να πραγματοποιηθούν μέσω διαφορετικών πεδίων πολιτικής.

27.

Η σφαιρική προσέγγιση της αστικής πολιτικής απαιτεί τον συνυπολογισμό των πολιτικών χωροταξίας, εφόσον οι αστικές περιοχές υπερβαίνουν το επίπεδο του δήμου.

28.

Επομένως, η ΕτΠ επαναλαμβάνει τη θέση της ως προς το μέσο εκτίμησης αντικτύπου κατά τόπους, το οποίο πρέπει να χρησιμοποιείται σαν γνώμονας για την επίτευξη μιας πιο σφαιρικής πολιτικής υπέρ της τοπικής συνοχής (14). Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕτΠ ορίζει την κατά τόπους συνοχή ως μια τρισδιάστατη έννοια, η οποία συνιστάται α) σε μια ισόρροπη τοπική ανάπτυξη, β) στην τοπική ολοκλήρωση και γ) στην τοπική διακυβέρνηση. Η ΕτΠ διαφωνεί με το γεγονός ότι η ανάλυση της εκτίμησης εδαφικού αντικτύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιορίζεται στην πρώτη από τις τρεις διαστάσεις, ενώ αυτή που ουσιαστικά ευνοεί τη σφαιρική προσέγγιση της πολιτικής και της οικείας νομοθεσίας είναι η δεύτερη. Η επικείμενη επανεξέταση των κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εκτίμηση αντίκτυπου, προσφέρει μοναδική ευκαιρία να ενσωματωθεί με ακρίβεια η αστική διάσταση στις εσωτερικές διαδικασίες ανάπτυξης της πολιτικής του οργάνου.

29.

Πιστεύουμε, επίσης, ότι η λευκή βίβλος σχετικά με την ολοκληρωμένη πολιτική για τις αστικές περιοχές θα πρέπει να εξετάζει το ζήτημα της αναζωογόνησης των υποβαθμισμένων αστικών περιοχών, της ανάπλασης και ανανέωσης των αστικών κέντρων, καθώς και της ενεργειακής απόδοσης κατά την οικοδόμηση κτιρίων.

30.

Η Ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για τις ευφυείς πόλεις και κοινότητες αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα σφαιρικής προσέγγισης σε επίπεδο ΕΕ. Η εν λόγω σύμπραξη δημιουργήθηκε με σκοπό την αξιοποίηση των καινοτόμων λύσεων στις πόλεις —λύσεων που αποτελούν προϊόν ιδιωτικών και δημόσιων πρωτοβουλιών— μέσω της διασύνδεσης πεδίων όπως η αστική κινητικότητα, η ενεργειακή απόδοση και οι τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας. Η σύμπραξη αυτή επιτρέπει τη μετουσίωση της μακροοικονομικής ενωσιακής πολιτικής σε αστικές πρακτικές. Ωστόσο, μέσα σε αυτό το περίγραμμα πρέπει οι πόλεις να έχουν το περιθώριο να θέτουν τις προτεραιότητές τους και να διαδραματίζουν τον πρωταρχικό τους ρόλο, αυτόν του συντονιστή.

31.

Θετικά παραδείγματα όπως η Ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για τις ευφυείς πόλεις και κοινότητες έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τη σημασία που αποδιδόταν στις πόλεις βάσει των προγραμμάτων των διαρθρωτικών ταμείων της περιόδου 2007-2013. Ενόψει της νέας προγραμματικής περιόδου (2014-2020) δίνεται έμφαση στην αστική διάσταση της πολιτικής συνοχής μέσω πλήθους πρωτοβουλιών (υποχρέωση διάθεσης του 5 % του προϋπολογισμού του ΕΤΠΑ σε προγράμματα αστικής ανάπτυξης, δημιουργία ευρωπαϊκών δικτύων αστικής ανάπτυξης, καθώς και χρηματοδοτικούς πόρους για καινοτόμες δράσεις στον τομέα της αειφόρου αστικής ανάπτυξης). Ωστόσο, το αίτημα για εντονότερη συγκέντρωση μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα οι δήμοι να μην αντιμετωπίζονται με γνώμονα τη συνολική αστική τους ανάπτυξη. Είναι απαραίτητο να βελτιωθεί ο συντονισμός στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ώστε να προαχθεί μια πιο εμπεριστατωμένη γνώση των τομεακών πολιτικών (περιβάλλον, ενεργειακές υποδομές, κινητικότητα) που αφορούν την αστική διάσταση, σε όλες τις γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

32.

Η ΕτΠ εκφράζει εκ νέου τη σύμφωνη γνώμη της με την έμφαση που δίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη στο πλαίσιο της νέας πολιτικής συνοχής (15). Επίσης επικροτεί τόσο την ενίσχυση της αρχής της εταιρικής σχέσης ως μέρους της δέσμης μέτρων για τη συνοχή, όσο και τη δημοσίευση του Ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση. Εντούτοις, η ΕτΠ θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την εφαρμογή των συγκεκριμένων προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά την υλοποίηση των νέων επιχειρησιακών προγραμμάτων του ΕΤΠΑ και του ΕΚΤ, κυρίως ο τρόπος με τον οποίο οι πόλεις συμμετέχουν στη διαχείριση και στη διακυβέρνηση των προγραμμάτων.

33.

Η ΕτΠ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταγράψουν από κοινού τον βαθμό συμμετοχής των πόλεων στα νέα προγράμματα των διαρθρωτικών ταμείων και, εφόσον κριθεί σκόπιμο, να την ενισχύσει. Τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν μπορούν εν συνεχεία να μετουσιωθούν σε πολιτικές συστάσεις ιδιαίτερης σημασίας για τη χάραξη της πολιτικής συνοχής μετά το 2020, καθώς και για άλλα ενωσιακά προγράμματα με σκοπό τη διευκόλυνση της επίτευξης ενωσιακών στόχων σε τοπικό επίπεδο.

34.

Επίσης, οι δήμοι συμμετέχουν και σε άλλα προγράμματα επιδοτούμενα από την ΕΕ όπως το «LIFE», ο «Ορίζοντας 2020», «Ευφυής ενέργεια για την Ευρώπη» κ.λπ., αν και αυτά τα προγράμματα δεν διαθέτουν θεματική εστίαση σε θέματα αστικού περιβάλλοντος, ούτε συνέργειες με τα προγράμματα ESI. Η ιδιαίτερη συνεκτίμηση των συνεργιών μεταξύ των προγραμμάτων που επιδοτούνται από την ΕΕ, θα είχε θετικές επιπτώσεις στις πόλεις.

35.

Με τη δημιουργία δικτύων τοπικών αρχών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί να ικανοποιήσει την ανάγκη ανταλλαγής θετικών πρακτικών μεταξύ των δήμων σε διάφορα πεδία. Το πρόγραμμα κατά τόπους συνεργασίας «Urbact», μια ενωσιακή πρωτοβουλία υπέρ της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, αποσκοπεί στην κάλυψη της ίδιας ανάγκης. Επίσης, το ανταγωνιστικό πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες» προάγει τη θεματική δικτύωση μεταξύ δήμων σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος ως ένα σημαντικό μέσο για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής θετικών πρακτικών. Πέραν των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων από τα διαρθρωτικά ταμεία και των ανταγωνιστικών προγραμμάτων της ΕΕ, υφίστανται και άλλες πρωτοβουλίες με αντικείμενο την ανταλλαγή γνώσης μεταξύ των δήμων (π.χ. Civitas, σύμφωνο των Δημάρχων, Mayors Adapt, πρωτοβουλία «Ευφυείς πόλεις και κοινότητες», πλαίσιο αναφοράς για τις Βιώσιμες Πόλεις και Managenergy). Η ΕτΠ παρατηρεί ότι πολλές από αυτές τις πρωτοβουλίες διαδίδονται ολοένα και περισσότερο και καθίστανται όλο και πιο πολύμορφες. Εφόσον το ζητούμενο είναι η προαγωγή μιας πιο σφαιρικής προσέγγισης, η ΕτΠ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συγκεντρώσει αυτά τα διάφορα ενωσιακά προγράμματα και να υποστηρίξει τα δίκτυα, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στις τοπικές αρχές να τα κατανοήσουν και να συνεργαστούν με αυτά με πιο αποτελεσματικό τρόπο απ’ ό,τι επί του παρόντος.

36.

Προκειμένου οι δήμοι και οι αστικές περιοχές να αξιολογούνται καλύτερα, και όχι αποκλειστικά με τον δείκτη ΑΕγχΠ, είναι απαραίτητο να διατίθενται για την ανταλλαγή γνώσεων και τη συγκριτική αξιολόγηση της αστικής πολιτικής επαρκή στοιχεία —ει δυνατόν σε επίπεδο λειτουργικών περιφερειών. Βασικό εμπόδιο εν προκειμένω είναι το γεγονός ότι οι περιοχές NUTS, όπως έχουν καθοριστεί από την Eurostat, δεν αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια τα πραγματικότητα στους δήμους. Προς τούτο είναι απαραίτητο να συγκεντρώνει και να παρέχει η Eurostat λεπτομερέστερα δεδομένα σε τοπικό επίπεδο και να προαχθεί ο αστικός έλεγχος και οι έρευνες τέτοιου τύπου ή να προσδιοριστούν ενιαία κριτήρια για την οριοθέτηση των μητροπολιτικών περιοχών. Πρέπει, επίσης, να διατίθενται συγκεκριμένα μέσα καταγραφής της προόδου και της απήχησης του ολοκληρωμένου αστικού θεματολογίου σε επίπεδο ΕΕ. Υπό αυτήν την έννοια, η ΕτΠ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημιουργήσει ένα νέο μέσο για την παρακολούθηση της υλοποίησης του αστικού θεματολογίου στην ΕΕ.

37.

Ήρθε ο καιρός να εγκαθιδρυθεί μια νέα μορφή διακυβέρνησης (για παράδειγμα, μέσω της ΕτΠ, δικτύων ευρωπαϊκών πόλεων όπως το Eurocities ή μέσω του συμφώνου των Δημάρχων) που θα ευνοεί τη συμμετοχή των πόλεων και των λοιπών τοπικών και περιφερειακών αρχών σε όλο το φάσμα της εκπόνησης ενωσιακών πολιτικών. Η καλύτερη συμπερίληψη των πόλεων σε όλες τις φάσεις αυτής της διαδικασίας θα δώσει τη δυνατότητα στην ΕΕ να αντιδράσει πιο αποτελεσματικά στις μεταβολές που συντελούνται επί του παρόντος στις πόλεις. Έτσι, θα καταστεί ευκολότερη η στάθμιση και ο έλεγχος της επίδρασης των πολιτικών πρωτοβουλιών και της νομοθεσίας που αφορούν τις πόλεις, και θα περιοριστεί ο κίνδυνος να είναι ασύνδετες μεταξύ τους οι ενωσιακές πολιτικές και να μην αντιστοιχούν στην κατά τόπους πραγματικότητα. Άλλωστε, σύμφωνα με το άρθρο 5 του υπ’ αριθ. 1303/2013 Γενικού κανονισμού (ΕΕ) για τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ, αυτή η «προσέγγιση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης» οφείλει να χαρακτηρίζει όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας και της εφαρμογής των προγραμμάτων πολιτικής συνοχής της ΕΕ.

38.

Η αρχή της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης συγκεντρώνει ξεχωριστή σημασία, αλλά πρέπει να προσαρμοστεί στους νέους συσχετισμούς μεταξύ της κοινωνίας και του κράτους. Τούτο συνοδεύεται από την ενίσχυση του ρόλου των δήμων και των λοιπών τοπικών και περιφερειακών αρχών στη διαδικασία εκπόνησης ενωσιακών πολιτικών. Προς αυτήν την κατεύθυνση, η υπογραφή από τους ευρωπαϊκούς δήμους του Χάρτη για την Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση στην Ευρώπη θα συμβάλλει στη σύμπραξη των διάφορων διοικητικών επιπέδων (του τοπικού, του περιφερειακού, του εθνικού και του ευρωπαϊκού) για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών δημόσιων πολιτικών, με την εφαρμογή μιας σειράς αρχών όπως η συμμετοχή, η συνεργασία, η διαφάνεια, η καθολικότητα και η συνέπεια, που αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της επιτυχίας των πολιτικών αυτών προς όφελος των πολιτών.

39.

Πρέπει οι αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συμπεριλάβουν πιο ουσιαστικά τους εκπροσώπους των πόλεων και των λοιπών τοπικών και περιφερειακών αρχών σε αυτή τη διαδικασία (π.χ. με τη συμμετοχή των δεύτερων σε ομάδες ειδικών), έτσι ώστε να ενσωματωθεί αρμονικότερα η αστική διάσταση στην ενωσιακή πολιτική με βάση πρακτικές εμπειρίες και συγκεκριμένα δεδομένα. Μάλιστα, το μελλοντικό διοργανικό σύμφωνο συνεργασίας της ΕτΠ με τη νέα σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα μπορούσε να περιλαμβάνει σχετικές διατάξεις.

40.

Η ΕτΠ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην αστική διάσταση της ενωσιακής πολιτικής, καθώς και στην ανάπτυξη του αστικού θεματολογίου της ΕΕ. Υπό αυτήν την έννοια, το όργανο ανακοινώνει ότι, ως εκπρόσωπος των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, θα παρακολουθεί στενά την εκπόνηση της λευκής βίβλου και τον διάλογο για το αστικό θεματολόγιο εντός και εκτός. Η παρούσα γνωμοδότηση αποτελεί μια πρώτη συμβολή της ΕτΠ στην προσπάθεια πραγματικά σφαιρικής προσέγγισης των πόλεων στην ΕΕ.