Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Γεωργία και βιοτεχνικές δραστηριότητες: ένας τελεσφόρος συνδυασμός για τις αγροτικές περιοχές» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

2012/C 143/07

Εισηγητής: ο κ. Adalbert KIENLE

Στις 22 Σεπτεμβρίου 2011, και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

«Γεωργία και βιοτεχνικές δραστηριότητες: ένας τελεσφόρος συνδυασμός για τις αγροτικές περιοχές» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας).

Το ειδικευμένο τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη και περιβάλλον», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 20 Ιανουαρίου 2012.

Κατά την 478η σύνοδο ολομέλειας, της 22ας και 23ης Φεβρουαρίου 2012 (συνεδρίαση της 23ης Φεβρουαρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 184 ψήφους υπέρ και 8 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Περίληψη και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ, με την παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας, επιθυμεί να δώσει ώθηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο όσον αφορά το σχεδιασμό πολιτικής, ιδίως την περαιτέρω ανάπτυξη του δεύτερου Πυλώνα της ΚΓΠ και των διαρθρωτικών ταμείων για την περίοδο 2014 - 2020. Η γνωμοδότηση πρωτοβουλίας συμβάλλει στην εφαρμογή της στρατηγικής Ευρώπη 2020, διατυπώνοντας συγκεκριμένες προτάσεις για το μέλλον του ΕΓΤΑΑ και των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ και άλλους κανονισμούς της ΕΕ. Για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών από τη γεωργία και τη βιοτεχνία, η σαφής δέσμευση στον περιφερειακό χαρακτήρα και στην περιφερειακή αλυσίδα αξίας αποτελεί σημαντική στήριξη των δραστηριοτήτων τους. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ελπίδα ότι η γνωμοδότηση θα δώσει σημαντική ώθηση στις συζητήσεις σε εθνικό επίπεδο.

1.2   Σχετικά με τις νομοθετικές προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη χρηματοδοτική περίοδο 2014-2020, της 5ης και 12ης Οκτωβρίου 2011 με θέμα το ΕΓΤΑΑ και τα διαρθρωτικά ταμεία, η ΕΟΚΕ προβαίνει στις ακόλουθες συστάσεις:

2.   Εισαγωγή

2.1   Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που κυριαρχούν στον γεωργικό και βιοτεχνικό τομέα, διαμορφώνουν ποικιλοτρόπως την οικονομία της υπαίθρου και διασφαλίζουν σε σημαντικό βαθμό τις δομές εφοδιασμού και της κοινωνικής ζωής στα χωριά και τις κωμοπόλεις της ΕΕ.

2.2   Ενόψει της επικείμενης περαιτέρω επέκτασης των ευρωπαϊκών ενισχύσεων για τις αγροτικές περιοχές κατά την περίοδο 2014-2020, η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας επιδιώκει να συμβάλει στην ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων για τη δημιουργία πρόσθετης αξίας από τη γεωργία και τη βιοτεχνία στις αγροτικές περιοχές. Οι νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής για την ΚΓΠ και για την πολιτική συνοχής κατά την περίοδο μετά το 2013 παρέχουν το κατάλληλο πλαίσιο. Μεταξύ άλλων επεκτείνονται οι ενισχύσεις του ΕΓΤΑΑ στις «μικρές» ή σε όλες τις επιχειρήσεις σε αγροτικές περιοχές, γεγονός που αποτελεί σημαντική αλλαγή. Όσον αφορά τη μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων, η γνωμοδότηση πρωτοβουλίας επιδιώκει να εμπλουτίσει τον ευρωπαϊκό διάλογο σχετικά με την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Ακόμη, εξετάζει τη βελτίωση των συνθηκών έτσι ώστε διατομεακά μέτρα υπέρ της ολοκλήρωσης να μπορούν να έχουν βιώσιμο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής και στο οικονομικό δυναμικό της υπαίθρου καθώς και στη διαφύλαξη των δομών παροχής υπηρεσιών σε μια συγκυρία μείωσης του πληθυσμού. Σκοπός της γνωμοδότησης πρωτοβουλίας είναι επίσης να τροφοδοτήσει τόσο τη δημόσια συζήτηση για την καταπολέμηση των επιπτώσεων των δημογραφικών μεταβολών όσο και συζητήσεις σε εθνικό επίπεδο για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και της ζωτικότητας των αγροτικών περιοχών.

3.   Δεδομένα

3.1   Οι μικρές και μεσαίες βιοτεχνικές και γεωργικές επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες και ριζωμένες στην ύπαιθρο αντιπροσωπεύουν σημαντικό δυναμικό, τόσο λόγω των οικονομικών τους δραστηριοτήτων όσο και της κοινωνικής τους δέσμευσης, διότι συμβάλλουν στην ενίσχυση των οικονομικών και κοινωνικών δομών και στην αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων. Επίσης, έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής, και τα προϊόντα και οι υπηρεσίες τους βοηθούν στη διαμόρφωση των περιφερειακών ταυτοτήτων. Στηρίζουν σημαντικές παραδόσεις και, παράλληλα, είναι φορείς καινοτομίας. Η βιοτεχνία και η γεωργία αντιπροσωπεύουν τον εκσυγχρονισμό και τη βιωσιμότητα, την ποιότητα των προϊόντων, την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, τη βιώσιμη προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης, και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στην βιοτεχνία και τη γεωργία διαθέτουν υψηλή ειδίκευση, αυτονομία και μεγάλες δυνατότητες προσαρμογής και μάθησης. Οι ιδιότητες αυτές αποτελούν τη βάση για πολλά επιτυχημένα οικονομικά και κοινωνικά πρότυπα στα χωριά και τις μικρές πόλεις της υπαίθρου.

3.2   Σχεδόν όλες οι αγροτικές περιοχές της ΕΕ εξακολουθούν να παρουσιάζουν σημαντικό δυναμικό για τη δημιουργία αξίας από τη βιοτεχνία και τη γεωργία. Το δυναμικό αυτό έγκειται στη συνεργασία των δύο τομέων για την παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία σε περιφερειακό και διαπεριφερειακό επίπεδο. Έγκειται επίσης στον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ των φορέων καθώς και στην ισότιμη συμμετοχή ανδρών και γυναικών.

3.3   Οι αγροτικές περιοχές της ΕΕ έχουν πολύ διαφορετικές δομές. Παράλληλα με τις πολύ ευημερούσες περιφέρειες με χαμηλή ανεργία και σταθερή ανάπτυξη βρίσκονται άλλες περιοχές με πολλά οικονομικά προβλήματα, αστυφιλία και γήρανση του πληθυσμού. Επιπλέον, οι ευκαιρίες για επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση δεν είναι πάντα διαθέσιμες σε λογική γεωγραφική απόσταση. Συνεπώς, ελλοχεύει ο κίνδυνος να διευρυνθεί το χάσμα όσον αφορά τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις και την ποιότητα των υποδομών.

3.4   Ειδικότερα οι ηλικιωμένοι εξαρτώνται από μικρές διαδρομές και εύκολα προσβάσιμες τοπικές υπηρεσίες και οι νέοι χρειάζονται βασικές υποδομές που να λειτουργούν ικανοποιητικά, όπως πρόσβαση στο διαδίκτυο, παιδικούς σταθμούς και δημοτικά σχολεία. Οι δημογραφικές μεταβολές καθιστούν αναγκαίες τις προσαρμογές των αγροτικών υποδομών και των υποδομών εφοδιασμού και διαχείρισης αποβλήτων. Η τεχνογνωσία των τοπικών επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ, συχνά δεν αξιοποιείται επαρκώς για την αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών. Οι κοινωνικά υπεύθυνες και δραστηριοποιούμενες τοπικά βιοτεχνικές και γεωργικές επιχειρήσεις συμβάλλουν σημαντικά στην κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία.

3.5   Για να είναι οικονομικά επιτυχείς, είτε μεμονωμένα, είτε από κοινού, οι βιοτεχνικές και οι γεωργικές επιχειρήσεις και οι υπόλοιποι περιφερειακοί επιχειρηματικοί εταίροι χρειάζονται ταχεία τοπική σύνδεση στο διαδίκτυο. Όμως, η ευρυζωνική κάλυψη είναι συχνά ανεπαρκής, ειδικά σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές.

3.6   H περιφερειακή διάσταση τροφοδοτεί σε αυξανόμενο βαθμό τη συζήτηση στην κοινωνία. Είναι η έκφραση μιας κοινωνίας ευθυνών και αξιών, και αποτελεί προϋπόθεση για βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα και συνύπαρξη. Ωστόσο, οι περιφέρειες συχνά δεν έχουν τη σωστή ενθάρρυνση ή ακόμη δεν υφίστανται κίνητρα μόχλευσης του περιφερειακού δυναμικού για τη δημιουργία αξίας. Οι ανταλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων σε μια περιφέρεια συχνά απουσιάζουν ή είναι ανεπαρκείς.

3.7   Η βιοτεχνία και η γεωργία αντιμετωπίζουν από κοινού τις αυξανόμενες προκλήσεις όσον αφορά την πιο αποτελεσματική προστασία των πόρων και του κλίματος. Η αποδοτικότητα στη χρήση των πόρων και στην προστασία του κλίματος αποτελούν βασικές έννοιες για τη βιοτεχνία και τη γεωργία όσον αφορά τις μελλοντικές επιχειρηματικές στρατηγικές. Μέσω της συνεργασίας των δύο τομέων, οι αγροτικές περιοχές μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην αντιμετώπιση γενικότερων κοινωνικών προκλήσεων.

4.   Στόχοι

4.1   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και οι εθνικές κυβερνήσεις και διοικητικές αρχές πρέπει οπωσδήποτε να αναγνωρίσουν με καλύτερο τρόπο το δυναμικό της βιοτεχνίας και της γεωργίας, να χαράξουν την κατάλληλη πολιτική, και να διασφαλίσουν, κατ' αυτόν τον τρόπο, τις μελλοντικές προοπτικές των αγροτικών περιοχών.

4.2   Η ΕΟΚΕ στηρίζει έντονα την αξιοποίηση του πρόσθετου κοινού δυναμικού δημιουργίας αξίας της βιοτεχνίας και της γεωργίας.

4.3   Προκειμένου να αξιοποιηθεί το δυναμικό αυτό καλύτερα στο μέλλον προς όφελος της περιφερειακής οικονομίας, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να προβάλει ιδιαίτερα τρεις στόχους:

4.3.1   Στόχος «Περιφερειακή διάσταση και δημιουργία αξίας»

Ένα μεγάλο μέρος του δυναμικού της γεωργίας και της βιοτεχνίας πηγάζει από τις τοπικές και περιφερειακές ρίζες τους. Η περιφερειακή και τοπική διάσταση αποκτούν ολοένα και πιο μεγάλη σημασία σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Το κλειδί για την επίλυση πολλών σημερινών προβλημάτων έγκειται στην ανάπτυξη δράσεων σε τοπικό επίπεδο. Η επέκταση των περιφερειακών αλυσίδων αξίας είναι επομένως ολοένα και πιο σημαντική. Ιδιαίτερα στον τομέα των τροφίμων, σε πολλές περιφέρειες οι παραδοσιακά στενοί δεσμοί και η συνεργασία μεταξύ γεωργίας και της βιοτεχνίας, δημιουργούν σε περιφερειακό επίπεδο σημαντική προστιθέμενη αξία για τον καταναλωτή. Υπάρχουν πολλά θετικά σχετικά παραδείγματα που αξίζει να αναπτυχθούν περαιτέρω και να επεκταθούν σε άλλες περιοχές. Αυτό θα πρέπει να αποτελεί πρότυπο και για άλλους τομείς προϊόντων και υπηρεσιών όπως είναι για παράδειγμα η επεξεργασία ξύλου και ο αγροτουρισμός. Παράλληλα, μια τέτοια συνεργασία θα μπορούσε να συμβάλει στη διαφύλαξη του επιτόπιου εφοδιασμού με αγαθά και υπηρεσίες και κατά συνέπεια στη μείωση των μετακινήσεων, συμβάλλοντας έτσι στην καλύτερη προστασία του κλίματος.

Μια προσέγγιση που να βασίζεται στη στενή συνεργασία μεταξύ των σημαντικών τοπικών φορέων παρέχει επίσης τη δυνατότητα προσανατολισμού της παραγωγής και της πώλησης των τροφίμων σύμφωνα με συγκεκριμένα περιφερειακά πρότυπα και ποιότητες και κατ' επέκταση, της δημιουργίας μιας ξεχωριστής τοπικής ταυτότητας. Η ανάπτυξη γενικών περιφερειακών εμπορικών σημάτων αντανακλά την αυξανόμενη ζήτηση των καταναλωτών για προϊόντα ποιότητας και διακεκριμένης προέλευσης. Όπως συμβαίνει και με τα τρόφιμα, θα πρέπει να εισαχθούν σήματα ποιότητας και προέλευσης και για τα βιοτεχνικά προϊόντα.

4.3.2   Στόχος «Ενέργεια και πρώτες ύλες»

Η σύσταση αποκεντρωμένων συστημάτων ενεργειακού εφοδιασμού και η θέσπιση μέτρων ενεργειακής απόδοσης στην ύπαιθρο θα καταστούν πολύ πιο σημαντικές στην Ευρώπη στο μέλλον, διότι πρόκειται για έναν ιδανικό τομέα συνεργασίας της βιοτεχνίας με τη γεωργία. Τα περιβαλλοντικά οφέλη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και φυτικών πρώτων υλών μπορούν να υλοποιηθούν πλήρως μόνον εφόσον η επεξεργασία τους πραγματοποιείται στον τόπο παραγωγής τους. Προς τούτο, απαιτούνται εμπειρογνώμονες σε τοπικό επίπεδο.

Ένας άλλος πολλά υποσχόμενος τομέας περιφερειακής συνεργασίας έγκειται στην καλλιέργεια, τη μεταποίηση και την εμπορία ανανεώσιμων πρώτων υλών και υλικών.

4.3.3   Στόχος «Διασφάλιση ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού»

Οι δημογραφικές μεταβολές και η αστυφιλία που καταγράφεται σε ορισμένες απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές καθιστούν ολοένα και πιο δύσκολη την προσέλκυση πολύ ειδικευμένου προσωπικού στις γεωργικές και βιοτεχνικές επιχειρήσεις (1). Όπως αναφέρεται και σε άλλη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην απασχόληση των γυναικών (2). Δευτερεύοντες παράγοντες εγκατάστασης όπως η ποιότητα ζωής, στέγασης, εκπαίδευσης, οι ψυχαγωγικές και πολιτιστικές δυνατότητες, και ιδιαίτερα οι δυνατότητες που προσφέρονται στις νεαρές οικογένειες, πρέπει να βελτιωθούν έτσι ώστε να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η βιωσιμότητα της τοπικής οικονομίας. Οι προσπάθειες των οικονομικών εταίρων για την έγκαιρη ευαισθητοποίηση των μαθητών και των νέων ανθρώπων όσον αφορά τα επαγγέλματα του μέλλοντος στη βιοτεχνία και τη γεωργία θα πρέπει να στηρίζονται με κατάλληλα πολιτικά μέτρα που θα εφαρμόζονται μέσω των οργανισμών απασχόλησης εργατικού δυναμικού και των δημόσιων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Τα άτομα που εκπαιδεύονται σε αυτά τα επαγγέλματα μπορούν να απασχοληθούν άμεσα και έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται στις νέες προκλήσεις της αγοράς εργασίας (3).

5.   Μέτρα

5.1   Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να επιδιωχθεί με συνέπεια η πολιτική της ΕΕ στο πλαίσιο της στρατηγικής Ευρώπη 2020 για την προώθηση της έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, να ληφθεί κατάλληλα υπόψη η ενίσχυση της υπαίθρου μέσω του ΕΓΤΑΑ με έξι προτεραιότητες χρηματοδότησής του και μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων και να επιδιωχθεί η μακροπρόθεσμη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της οικονομικής ευρωστίας της υπαίθρου μέσω ολοκληρωμένων πολιτικών προσεγγίσεων. Μια στρατηγική που περιλαμβάνει περισσότερους τομείς και περισσότερα ταμεία θα ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή για την ανάπτυξη κοινών αλυσίδων αξίας, τη μείωση της αστυφιλίας και τη σταθεροποίηση δομών εφοδιασμού σε αγαθά και υπηρεσίες στις αγροτικές περιοχές και, συνεπώς, προς όφελος όλων των τοπικών βιοτεχνιών και του τοπικού πληθυσμού.

5.2   Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, τα συγκεκριμένα σημεία δράσης της μελλοντικής διαρθρωτικής πολιτικής της ΕΕ για τις αγροτικές περιοχές είναι:

(1)  CESE 1704/2007, ΕΕ C 120 της 16.5.2008, σ. 47.

(2)  CESE 1175/2011, ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 43.

(3)  Βλ. ανωτέρω.