15.11.2012

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 351/12

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Τα εργασιακά δικαιώματα των ευπαθών ομάδων — Ζητήματα διακρίσεων βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

2012/C 351/03

Εισηγητής: ο κ. Thomas JANSON

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε στις 19 Ιανουαρίου 2012, και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού της, να εκπονήσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Τα εργασιακά δικαιώματα των ευπαθών ομάδων — Ζητήματα διακρίσεων βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού

Το τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 3 Σεπτεμβρίου 2012.

Κατά την 483η σύνοδο ολομέλειάς της, της 18ης και 19ης Σεπτεμβρίου 2012 (συνεδρίαση της 18ης Σεπτεμβρίου 2012), η ΕΟΚΕ υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 130 ψήφους υπέρ, 4 ψήφους κατά και 14 αποχές.

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Κάθε διάκριση εις βάρος ατόμων με κριτήριο την ταύτισή τους με μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα αποτελεί τροχοπέδη τόσο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που συνιστούν το θεμέλιο της δημοκρατίας, όσο και για την οικονομική ανάπτυξη της ΕΕ. Κατά την ΕΟΚΕ, η ΕΕ οφείλει να καταβάλει συντονισμένη προσπάθεια προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της στο εν λόγω πεδίο (1).

1.2 Η αποτελεσματική καταπολέμηση των διακρίσεων προϋποθέτει τη λήψη προληπτικών μέτρων με τη συμμετοχή ποικίλων παραγόντων και εκπροσώπων ομάδων μειονεκτούντων ατόμων σε συνεργασία με κοινωνικούς λειτουργούς.

1.3 Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι πρέπει να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες για τον περιορισμό των διακρίσεων βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού. Τούτο σημαίνει, μεταξύ άλλων, τη διάθεση περισσότερων κονδυλίων για την έρευνα με θέμα τις διακρίσεις στον χώρο εργασίας, καθώς και για τον σχεδιασμό ενός χάρτη πορείας για την επίτευξη του στόχου της εξάλειψης των διακρίσεων βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού.

1.4 Είναι σαφές ότι η τρέχουσα οικονομική και κοινωνική κρίση επηρέασαν ιδιαίτερα αρνητικά τη θέση των ευπαθών ομάδων στην αγορά εργασίας. Οι περικοπές στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας εντός της ΕΕ οδηγούν στην έξαρση της ανεργίας και ενδεχομένως της ξενοφοβίας, της ομοφοβίας και άλλων προσβλητικών αντιδράσεων και πράξεων που εισάγουν διακρίσεις. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει αφ’ ενός μεν να φανούν πιο αποτελεσματικά και διαλλακτικά στη στάθμιση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι ευπαθείς ομάδες λόγω των τρεχουσών περικοπών, αφ’ ετέρου δε να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για τον περιορισμό αυτών των κινδύνων.

1.5 Επίσης, η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι υφίστανται σημαντικές διαφορές ανά την ΕΕ ως προς την αντιμετώπιση των ΛΟΑΔ (2) και εκφράζει τις σοβαρές της ανησυχίες για τις διαπιστούμενες διακρίσεις εις βάρος τους. Οι προκαταλήψεις αυτές προσβάλλουν τόσο τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ όσο και την ελευθερία κυκλοφορίας.

1.6 Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαμορφώσει έναν χάρτη πορείας για την καταπολέμηση του φαινομένου των διακρίσεων εις βάρος των ΛΟΑΔ και υπογραμμίζει τη σημασία της ενσωμάτωσης αυτής της παραμέτρου σε όλους τους τομείς πολιτικής.

1.7 Επιπλέον, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τόσο η κοινωνία πολιτών όσο και οι εθνικές κυβερνήσεις οφείλουν να συνεργαστούν για την άρση των στερεοτύπων και την ευαισθητοποίηση των πολιτών στο θέμα των δικαιωμάτων των ΛΟΑΔ. Οι διακρίσεις βάσει του φύλου και του γενετήσιου προσανατολισμού πρέπει να συμπεριληφθούν ουσιαστικά στον διάλογο και στις σχετικές διαπραγματεύσεις των κοινωνικών εταίρων. Υπό αυτή την έννοια, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τις δυνατότητες που προσφέρει η κοινωνική δικτύωση για την προαγωγή των ίσων ευκαιριών και της ελευθερίας στον χώρο εργασίας.

1.8 Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τόσο οι πολίτες, εν γένει, όσο και οι εργοδότες και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να έχουν επίγνωση της ενωσιακής νομοθεσίας και των συναφών κανόνων που διέπουν τις διακρίσεις στον χώρο εργασίας. Σχεδόν το 45 % των πολιτών της ΕΕ δεν γνωρίζουν ότι υφίστανται νόμοι κατά των διακρίσεων βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού και, ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι απαιτούνται ειδικές ενημερωτικές εκστρατείες.

1.9 Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν συγκεκριμένες ζητήματα που απασχολούν τα διεμφυλικά άτομα και είναι της άποψης ότι αυτά τα ζητήματα πρέπει να εξεταστούν σε ξεχωριστό έγγραφο.

2. Γιατί πρέπει να καταπολεμήσουνε τις διακρίσεις;

2.1 Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται στις αρχές της ελευθερίας, τις δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών καθώς και του κράτους δικαίου. Το άρθρο 19 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξουσιοδοτεί την ΕΕ «να αναλάβει δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού». Η καταπολέμηση και ο περιορισμός κάθε μορφής διακρίσεων είναι ζωτικής σημασίας για τη νομιμοποίηση της ΕΕ. Σύμφωνα με το άρθρο 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «Απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού».

2.2 Ήδη έχουν εκδοθεί αρκετές οδηγίες στο πνεύμα των στόχων της Συνθήκης όπως η «Οδηγία 2006/54/ΕΚ για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης» (αναδιατύπωση), η «Οδηγία 2000/78/ΕΚ για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία» και η «Οδηγία 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου, της 29ης Ιουνίου 2000, περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής». Η προστασία από τις φυλετικές και σεξουαλικές διακρίσεις καλύπτει ένα σαφώς ευρύτερο φάσμα απ’ ό,τι η προστασία από διακρίσεις με κριτήριο τις πεποιθήσεις ή το θρήσκευμα, την ηλικία, την αναπηρία ή τον γενετήσιο προσανατολισμό, παράγοντες που ενίοτε επηρεάζουν την απόφαση ενός ατόμου να εργαστεί, να σπουδάσει ή να ταξιδέψει σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ.

2.3 Η ίση μεταχείριση έγκειται πρωτίστως στην προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και στην αξιοποίηση στο έπακρο όλου του δυναμικού της ΕΕ. Οι διαχωρισμοί αποτελούν σπατάλη δυναμικού και οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό των ομάδων που τους υφίστανται. Η βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση που πλήττει αυτόν τον καιρό την ΕΕ, έχοντας εξωθήσει πολλές χώρες σε περικοπές στα συστήματα πρόνοιας και στους μισθούς, επιδεινώνει τη θέση των περισσότερων ευπαθών ομάδων. Επομένως οι ποικίλες οδηγίες της ΕΕ κατά των διακρίσεων είναι απαραίτητες για την προστασία αυτών των ομάδων του πληθυσμού, καθώς και για την ενσωμάτωσή τους στην αγορά εργασίας. Τα κράτη μέλη έχουν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να εφαρμόσουν στην πράξη τις προθέσεις αυτών των οδηγιών.

2.4 Η ΕΟΚΕ έχει δημοσιεύσει πλήθος γνωμοδοτήσεων με θέμα τις διάφορες μορφές διακρίσεων. Έχει εκφράσει την επιδοκιμασία για την «Πρόταση οδηγίας 2000/43/ΕΚ περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής» (3). Έχει επίσης ταχθεί υπέρ της κατάρτισης ξεχωριστής οδηγίας με περιεχόμενο αποκλειστικά την εργασία, την απασχόληση και την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω θρησκεύματος, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Συν τοις άλλοις, έχει τονίσει πόσο σημαντικό είναι για όλους τους κατοίκους των κρατών μελών να απολαύουν ενός ελάχιστου επιπέδου προστασίας, όπως και του δικαιώματος προσφυγής στη δικαιοσύνη σε περίπτωση που έχουν πέσει θύματα διακρίσεων. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει να καταβληθεί περισσότερη προσπάθεια στην έρευνα και ανάπτυξη οικονομικών κινήτρων για την αποφυγή διακρίσεων. Επίσης έχει εκφράσει τη διαφωνία της για το γεγονός ότι στην οδηγία δεν γίνεται αναφορά στις περιπτώσεις εκείνες που δίνονται εντολές ή ασκείται πίεση με στόχο την πραγματοποίηση διακρίσεων για συγκεκριμένους λόγους.

2.5 Η οδηγία-πλαίσιο καλύπτει τόσο τις άμεσες όσο και τις έμμεσες διακρίσεις. Οι έμμεσες συνίστανται στη μεροληπτική εις βάρος ενός ατόμου συμπεριφορά μέσω κάποιας φαινομενικά μη μεροληπτικής διάταξης ή βάσει ενός φαινομενικά ουδέτερου κριτηρίου ή πρακτικής (4).

2.6 Η ΕΟΚΕ έχει εκδώσει επίσης τη γνωμοδότηση με τίτλο «Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης των προσώπων ανεξαρτήτως θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού» (5), η οποία δεν έχει ακόμα υιοθετηθεί. H EOKE έχει εκφραστεί θετικά για την πρόταση οδηγίας με το σκεπτικό ότι θα συντελέσει στην εναρμόνιση των προδιαγραφών ανά την ΕΕ σε θέματα προστασίας από τις όλες τις μορφές διακρίσεων του άρθρου 13 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (πλέον άρθρο 19 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Πάντως, το όργανο εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για το γεγονός ότι η οδηγία δεν καλύπτει επαρκώς το θέμα των πολλαπλών διακρίσεων και έχει ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκδώσει σύσταση για το ζήτημα αυτό. Η ΕΟΚΕ προτρέπει το Συμβούλιο να λάβει μια απόφαση για το θέμα αυτό προκειμένου να ενισχύσει τα δικαιώματα των ευπαθών ομάδων.

2.7 Στις διάφορες γνωμοδοτήσεις που έχει εκδώσει η ΕΟΚΕ για τα ζητήματα διακρίσεων (π.χ. ως προς την ηλικία, τους υπηκόους τρίτων χωρών ή τους Ρομά) έχει μεταξύ άλλων κάνει τις ακόλουθες διαπιστώσεις (6):

—	Είναι σημαντικό οι προσπάθειες που καταβάλλονται για την αντιμετώπιση των διακρίσεων να ενσωματωθούν σε όλα τα πεδία δράσης και να συμπεριληφθούν τόσο στον προϋπολογισμό της ΕΕ όσο και των κρατών μελών.

—	Χρειάζονται δείκτες που θα βοηθούν στην κατανόηση της κατάστασης.

—	Η πολιτική αποφυγής διακρίσεων πρέπει να συνδυαστεί με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020».

—	Θα πρέπει να καθοριστούν κατάλληλοι και αποτελεσματικοί μηχανισμοί εφαρμογής και παρακολούθησης τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

—	Απαιτούνται περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας για την εμπέδωση και τη βελτίωση της οικονομικής ανεξαρτησίας των ευπαθών ομάδων.

—	Πρέπει να επιμερίζονται δίκαια οι ευθύνες στους κόλπους της οικογένειας και του νοικοκυριού μεταξύ των δύο φύλων και πρέπει να υπάρχει εξατομίκευση των δικαιούχων των κοινωνικών επιδομάτων.

—	Πρέπει να αναπτυχθούν οι θεσμικές δομές, π.χ. με τη συγκρότηση μιας Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ατόμων με Αναπηρία.

—	Ελλοχεύει ο κίνδυνος της έξαρσης φαινομένων μισαλλοδοξίας, ξενοφοβίας, ρατσισμού και ομοφοβίας λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.

—	Η κοινωνική ένταξη αποτελεί μια σύνθετη, μακροχρόνια και πολυδιάστατη κοινωνική διεργασία με την ανάμειξη πολλών κοινωνικών φορέων, ιδίως σε τοπικό επίπεδο.

2.8 Ούτε η ΕΟΚΕ ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν θίξει ειδικά και διεξοδικά το φαινόμενο των διακρίσεων βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού και δεν υπάρχει ακόμα κάποιος χάρτης πορείας για τον μετριασμό αυτών των διαχωρισμών εις βάρος των ΛΟΑΔ. Η παρούσα γνωμοδότηση επικεντρώνεται στις διακρίσεις βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού διότι η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτείται να αναπτυχθεί ειδική πολιτική στο πεδίο αυτό. Παράλληλα, είναι αξιοσημείωτο ότι μολονότι πολλές ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού δεν υφίστανται τις προαναφερθείσες μορφές διακρίσεων, δυσκολεύονται να ενταχθούν και να παραμείνουν στην αγορά εργασίας. Συνεπώς, όλες οι πολιτικές πρέπει να χαραχθούν με γνώμονα την παροχή σε όλους της δυνατότητας πρόσβασης στην αγορά εργασίας.

3. Η κατάσταση για τους ΛΟΑΤ στην αγορά εργασίας

3.1 Ζητήματα εφαρμογής της νομοθεσίας (7)

3.1.1

Ο Οργανισμός θεμελιωδών δικαιωμάτων δημοσίευσε δύο εκθέσεις το 2009 (8) που αναλύουν την κατάσταση για τους ΛΟΑΤ. Ορισμένα από τα συμπεράσματα του Οργανισμού παρατίθενται παρακάτω. Ένα αρχικό συμπέρασμα είναι πως υπάρχει ιεραρχία των λόγων διάκρισης, ενώ η προστασία κατά των διακρίσεων για λόγους φύλου, φυλής ή εθνοτικής καταγωγής είναι ισχυρότερη από ό,τι η προστασία κατά των διακρίσεων για άλλους λόγους. Ωστόσο, τα κράτη μέλη τείνουν ολοένα περισσότερο να παρέχουν το ίδιο επίπεδο προστασίας για όλους τους λόγους διακρίσεων.

3.1.2

Σύμφωνα με το FRA, 18 από τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν υπερβεί τις ελάχιστες απαιτήσεις εφαρμογής της Οδηγίας για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση όσον αφορά τις διακρίσεις για λόγους γενετήσιου προσανατολισμού. Η πλειονότητα των κρατών μελών έχουν πράγματι θεσπίσει νομοθεσία που παρέχει προστασία απέναντι στις διακρίσεις για λόγους γενετήσιου προσανατολισμού πέραν του τομέα της απασχόλησης. Περίπου 20 κράτη μέλη διαθέτουν αρχή αρμόδια για την αντιμετώπιση διακρίσεων για λόγους γενετήσιου προσανατολισμού.

3.1.3

Οι εκθέσεις του FRA εξετάζουν επίσης την ελεύθερη κυκλοφορία των ΛΟΑΤ, που αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ενιαίας αγοράς εργασίας της ΕΕ. Αναφορικά με αυτό, αξίζει να σημειωθεί πως το οικογενειακό δίκαιο αποτελεί εθνική νομοθετική αρμοδιότητα, που σημαίνει πως τα διάφορα κράτη μέλη έχουν διαφορετικούς κανόνες όσον αφορά τα ομόφυλα ζευγάρια. Οι διάφορες χώρες έχουν επίσης διαφορετικές παραδόσεις όσον αφορά, για παράδειγμα, τη στάση τους απέναντι στους γάμους και την καταχωρημένη συμβίωση ομοφύλων, πράγμα που σημαίνει, ωστόσο, πως ενδέχεται να παρουσιαστούν προβλήματα κατά την άσκηση των δικαιωμάτων ελεύθερης κυκλοφορίας των ατόμων, μεταξύ άλλων.

3.1.4

Ο FRA επισημαίνει πως τα ομόφυλα ζευγάρια αντιμετωπίζουν σημαντικούς φραγμούς στην άσκηση των δικαιωμάτων τους όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία, είτε είναι έγγαμα, σε καταχωρημένη συμβίωση ή σε μακροχρόνια σταθερή σχέση. Ο οργανισμός τονίζει πως σε πολλές περιπτώσεις αυτό συνιστά άμεση διάκριση και πως οι υποχρεώσεις των κρατών μελών που απορρέουν από την Οδηγία για την ελεύθερη κυκλοφορία (9) πρέπει να αποσαφηνιστούν.

3.2 Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

3.2.1

Το Δικαστήριο εξέτασε δύο υποθέσεις που σχετίζονται με διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού: τις υποθέσεις Römer και Maruko. Στην υπόθεση Römer, το δικαστήριο απεφάνθη η Οδηγία για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση αποτρέπει το ενδεχόμενο συνταξιούχος που εισήλθε σε καθεστώς καταχωρημένης συμβίωσης να λάβει επικουρική σύνταξη μικρότερη από αυτή που λαμβάνει έγγαμος συνταξιούχος και πως αυτό αποτελεί άμεση διάκριση για λόγους γενετήσιου προσανατολισμού καθότι, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, τα εν λόγω άτομα βρίσκονται σε νομική και πραγματική κατάσταση παρεμφερή με αυτή ενός έγγαμου ατόμου όσον αφορά τις συντάξεις.

3.2.2

Στην υπόθεση Maruko, το δικαστήριο ομοίως απεφάνθη πως η οδηγία αποτρέπει νομοθεσία βάσει της οποίας μετά το θάνατο του καταχωρημένου συντρόφου, ο επιζών σύντροφος καταχωρισμένης συμβιώσεως, μετά τον θάνατο του συντρόφου του, δεν λαμβάνει σύνταξη επιζώντος αντίστοιχη με τη χορηγούμενη στον επιζώντα σύζυγο. Ωστόσο, απεφάνθη επίσης πως εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να καθοριστεί εάν ο επιζών σύντροφος βρίσκεται σε παρεμφερή κατάσταση με αυτήν ενός συζύγου. Επιπλέον, τόνισε πως υφίστανται σημαντικές αποκλίσεις εντός της ΕΕ και πως υφίσταται γενική έλλειψη ισοδυναμίας μεταξύ του γάμου και των λοιπών ειδών νομικά αναγνωρισμένης σχέσης.

3.3 Ζητήματα διακρίσεων στην εργασία

3.3.1

Δυσκολία ανοιχτής εκδήλωσης του γενετήσιου προσανατολισμού στην εργασία: μελέτες καταδεικνύουν πως οι ΛΟΑΤ είναι συχνά "αόρατοι" στην αγορά εργασίας, συνήθως λόγω φόβου θυματοποίησης. Σε πολλές περιπτώσεις αποφεύγουν επίσης τις κοινωνικές σχέσεις με συναδέλφους για να αποφύγουν την αποκάλυψη του γενετήσιου προσανατολισμού τους (outing). Πρωτίστως, ανακαλύφθηκε πως οι ΛΟΑΤ φοβούνταν να ενημερώσουν τους ανώτερούς τους στον χώρο εργασίας για τον γενετήσιο προσανατολισμό τους. Σε ορισμένους τομείς, όπως ο στρατός και η εκκλησία, η ανοιχτή εκδήλωση του γενετήσιου προσανατολισμού βρίσκεται σε επίπεδα πολύ κατώτερα του μέσου όρου.

3.3.2

Ειδικά προβλήματα δυσχεραίνουν την εργασία: οι ΛΟΑΤ στην αγορά εργασίας βρίσκονται σε διαφορετική θέση από άλλες ευπαθείς ομάδες διότι η ανοιχτή εκδήλωση του γενετήσιου προσανατολισμού τους έχει αντίκτυπο στην εργασιακή τους ζωή. Είναι συχνό φαινόμενο οι ΛΟΑΤ να αναπτύσσουν στρατηγικές για τη συγκάλυψη του γενετήσιου προσανατολισμού τους, όπως η αλλαγή θέματος ή η αποχώρηση από συζητήσεις στον χώρο εργασίας. Μελέτες καταδεικνύουν πως αυτές οι συνεχείς προσπάθειες διαπραγμάτευσης του χώρου εργασίας έχουν αντίκτυπο στην υγεία και στην παραγωγικότητά τους. Οι διακρίσεις που υφίστανται οι ομοφυλόφιλοι, γυναίκες και άντρες, οι αμφιφυλόφιλοι και οι τρανσεξουαλικοί στην ΕΕ οδηγεί σε συναισθηματικό αποκλεισμό λόγω ντροπής, με επιπτώσεις τόσο για το άτομο όσο και για τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας. Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, τα διάφορα όργανα της ΕΕ πρέπει να εργαστούν ενεργά για την καταπολέμηση αυτού του αποκλεισμού.

3.3.3

Προβλήματα άσκησης των δικαιωμάτων στην αγορά εργασίας: Όταν άτομα υφίστανται διακρίσεις λόγω του γενετήσιου προσανατολισμού τους, είναι σημαντικό να έχουν πρόσβαση σε μηχανισμούς καταγγελίας και σε εθνική αρχή που επεξεργάζεται τις καταγγελίες σχετικά με αυτές τις διακρίσεις. Πολλά κράτη μέλη δεν διαθέτουν καμία τέτοια αρχή.

3.3.4

Απροθυμία υποβολής καταγγελίας: Ο αριθμός καταγεγραμμένων υποθέσεων διακρίσεων λόγω γενετήσιου προσανατολισμού είναι αξιοσημείωτα χαμηλός. Αυτό πιθανότατα οφείλεται στην απροθυμία των ΛΟΑΤ να αποκαλύψουν δημόσια το γενετήσιο προσανατολισμό τους, και ενδεχομένως στην ελλιπή συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων τους. Υφίσταται επίσης ο κίνδυνος απώλειας της εργασίας τους σε περίπτωση καταγγελίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις η προστασία των καταγγελλόντων από την κοινωνία είναι σημαντική για την αντιστάθμιση των αρνητικών συνεπειών της καταγγελίας.

3.3.5

Έλλειψη επίγνωσης: Σφυγμομέτρηση του Ευρωβαρομέτρου έδειξε πως υφίστανται κενά όσον αφορά την επίγνωση της νομοθεσίας κατά των διακρίσεων από το κοινό. Σχεδόν το ήμισυ (45 %) των πολιτών της ΕΕ αγνοούν ότι υφίστανται νόμοι κατά των διακρίσεων για λόγους γενετήσιου προσανατολισμού κατά την πρόσληψη νέου εργαζομένου. Έρευνα του ΕΣΣΟ έδειξε επίσης πως υπάρχει έλλειψη ευαισθητοποίησης μεταξύ των συνδικαλιστικών οργανώσεων όσον αφορά τις πολιτικές και τις δραστηριότητες για τους ΛΟΑΤ. Αυτή η ελλιπής συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων απασχόλησης αντικατοπτρίζεται στη γενική έλλειψη ενημέρωσης και δεδομένων για την κατάσταση και τις εμπειρίες ατόμων με διαφορετικούς γενετήσιους προσανατολισμούς. Μελέτες αποκάλυψαν πως το επίπεδο ευαισθητοποίησης όσον αφορά το γενετήσιο προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου στον χώρο εργασίας είναι ιδιαίτερα χαμηλό. Αυτή η γενική έλλειψη ευαισθητοποίησης καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο για τα άτομα με διαφορετικό γενετήσιο προσανατολισμό να συζητήσουν για την ταυτότητα φύλου ή τις διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού με τους εργοδότες και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Είναι κατά συνέπεια ανάγκη να καταβληθούν προσπάθειες ευαισθητοποίησης, ιδίως όπου αυτή είναι ιδιαίτερα χαμηλή, προκειμένου να ενισχυθεί η γνώση των δικαιωμάτων των πολιτών της ΕΕ.

3.3.6

Νομική προστασία και λοιπά μέτρα για τον περιορισμό των διακρίσεων: Σε ορισμένες χώρες, η εισαγωγή νομικής προστασίας και καλύτερης υποστήριξης των ίσων δικαιωμάτων σε εθνικό επίπεδο συνέβαλε στην ενίσχυση της ευαισθητοποίησης του κοινού γενικότερα, πράγμα που επέδρασε θετικά στις συνδικαλιστικές οργανώσεις και τους εργοδότες. Η μελέτη του FRA δεν αναφέρεται εκτενώς στις ευθύνες των εργοδοτών, όπου τονίζεται η σημασία της ευθύνης της διοίκησης. Η διαχείριση της διαφορετικότητας και η ανοιχτή νοοτροπία έχουν θετικό αντίκτυπο στον χώρο εργασίας όσον αφορά τους ΛΟΑΤ. Η διαχείριση της διαφορετικότητας δεν προλαμβάνει κατ' ανάγκη τις διακρίσεις, αποτελεί ωστόσο σημαντικό πρώτο βήμα σε έναν οργανισμό.

3.3.7

Έκταση των διακρίσεων: Έχουν πραγματοποιηθεί πολυάριθμες έρευνες για τον προσδιορισμό της έκτασης των διακρίσεων σε βάρος των ΛΟΑΤ στο χώρο εργασίας. Κατέληξαν δε στο συμπέρασμα πως μέχρι και το ήμισυ αυτής της ομάδας δεν εκδηλώνουν ανοιχτά τον γενετήσιο προσανατολισμό τους στην εργασία και πως μεταξύ ενός τρίτου και του μισού όσων το κάνουν συναντούν άμεση διακριτική μεταχείριση ή προσβλητικά σχόλια και προκατάληψη στο χώρο εργασίας.

3.3.8

Υλοποιήθηκαν πολυάριθμα προγράμματα εντός της ΕΕ με τη συμμετοχή εργαζομένων, συνδικαλιστικών οργανώσεων και του τομέα του εθελοντισμού· η Επιτροπή παρείχε οικονομική στήριξη σε αυτά τα προγράμματα, πράγμα που ενίσχυσε την εγκυρότητά τους. Στη Γαλλία εργοδοτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις ενός κλάδου συνήψαν συμφωνία για ίσα δικαιώματα ομόφυλων οικογενειών. Η σουηδική συνδικαλιστική συνομοσπονδία Vision παρέχει κατάρτιση για ζητήματα ΛΟΑΤ με στόχο την ευαισθητοποίηση για τις διακρίσεις στον χώρο εργασίας. Η εμπειρία έχει δείξει πως είναι καθ' όλα εφικτή η συνεργασία για την αλλαγή της κατάστασης των ατόμων με διαφορετικό γενετήσιο προσανατολισμό στην αγορά εργασίας. Η ΕΟΚΕ σημειώνει με λύπη ότι δραστηριότητες αυτού του είδους είναι ακόμα σπάνιες και ως εκ τούτου καλεί τη μεν Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαδώσει τις βέλτιστες πρακτικές, τους δε κοινωνικούς εταίρους να είναι πιο δραστήριοι στην καταπολέμηση των διακρίσεων σε βάρος των ΛΟΑΔ στον χώρο εργασίας.

Βρυξέλλες, 18 Σεπτεμβρίου 2012.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Staffan NILSSON

(1) Σύμφωνα με το άρθρο 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «Απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού».

(2) Λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι και διεμφυλικοί.

(3) ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 102.

(4) Οδηγία 2007/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία.

(5) EE L 182 της 4.8.2009, σ. 19.

(6) ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 69· ΕΕ C 354 της 28.12.2010, σ. 1· ΕΕ C 347 της 18.12.2010, σ. 19· ΕΕ C 376 της 22.12.2011, σ. 81· ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σ. 19· ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 102· ΕΕ C 10 της 15.1.2008, σ. 72· ΕΕ C 110 της 30.4.2004, σ. 26· ΕΕ C 318 της 23.12.2006, σ. 128· ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 115· ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 50· ΕΕ C 204 της 9.8.2008, σ. 95· ΕΕ C 256 της 27.10.2007, σ. 93.

(7) Αυτό το απόσπασμα βασίζεται σε εκθέσεις του Οργανισμού θεμελιωδών δικαιωμάτων (FRA) και της Ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας συνδικαλιστικών οργανώσεων (ΕΣΣΟ).

(8) "Ομοφοβία και διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού στα κράτη μέλη: Νομική ανάλυση" και "Διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου στα κράτη μέλη: Μέρος ΙΙ - Η κοινωνική κατάσταση".

(9) Οδηγία 2004/38/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών.