52012DC0680

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Οι σχέσεις της ΕΕ με το Πριγκιπάτο της Ανδόρας, το Πριγκιπάτο του Μονακό και τη Δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου Εναλλακτικές δυνατότητες για μεγαλύτερη ολοκλήρωση με την ΕΕ /* COM/2012/0680 final */


ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Οι σχέσεις της ΕΕ με το Πριγκιπάτο της Ανδόρας, το Πριγκιπάτο του Μονακό και τη Δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου...................................................................................................................................... 5

1........... ΕΙΣΑΓΩΓΗ................................................................................................................... 5

1.1........ Οι σχέσεις της ΕΕ με την Ανδόρα, το Μονακό και τον Άγιο Μαρίνο σε αποφασιστική καμπή       5

1.2........ Οι ιδιαιτερότητες των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης............................................. 6

2........... ΟΙ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ ΜΕ ΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΜΙΚΡΗΣ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ     7

2.1........ Κοινά χαρακτηριστικά.................................................................................................. 7

2.1.1..... Νομισματικές συμφωνίες............................................................................................. 8

2.1.2..... Συμφωνίες σχετικά με τη φορολόγηση των αποταμιεύσεων....................................... 8

2.1.3..... Ανταλλαγή πληροφοριών για την καταπολέμηση της απάτης και τη φορολόγηση....... 9

2.2........ Ανδόρα.......................................................................................................................... 9

2.2.1..... Τελωνειακή ένωση....................................................................................................... 9

2.2.2..... Σένγκεν....................................................................................................................... 10

2.2.3..... Οι διμερείς σχέσεις με τις γειτονικές χώρες.............................................................. 10

2.2.4..... Η ευρωπαϊκή πολιτική της Ανδόρας........................................................................... 10

2.3........ Μονακό....................................................................................................................... 10

2.3.1..... Μέρος του τελωνειακού εδάφους της ΕΕ................................................................... 10

2.3.2..... Σένγκεν....................................................................................................................... 11

2.3.3..... Διμερείς σχέσεις γειτονίας......................................................................................... 11

2.3.4..... Η ευρωπαϊκή πολιτική του Μονακό............................................................................ 11

2.4........ Άγιος Μαρίνος............................................................................................................ 12

2.4.1..... Τελωνειακή ένωση..................................................................................................... 12

2.4.2..... Σένγκεν....................................................................................................................... 12

2.4.3..... Διμερείς σχέσεις γειτονίας......................................................................................... 12

2.4.4..... Η ευρωπαϊκή πολιτική του Αγίου Μαρίνου................................................................ 12

3........... ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ.................................. 13

3.1........ Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων....................................................................... 13

3.2........ Ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών και ελευθερία εγκατάστασης των εταιρειών 14

3.3........ Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων................................................................ 15

4........... ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΕ......................... 16

4.1........ Αύξηση των οικονομικών δυνατοτήτων και των δυνατοτήτων απασχόλησης για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της ΕΕ.................................................................................................... 16

4.2........ Αμοιβαία οφέλη μέσω της δημιουργίας ισότιμων όρων............................................ 17

4.3........ Συνεργασία για την υλοποίηση των κοινών στόχων................................................... 17

5........... ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ......... 19

5.1........ Πρώτη εναλλακτική δυνατότητα: διατήρηση του status quo........................................ 19

5.2........ Δεύτερη εναλλακτική δυνατότητα: τομεακή προσέγγιση........................................... 19

5.3........ Τρίτη εναλλακτική δυνατότητα: συμφωνία-πλαίσιο σύνδεσης................................... 20

5.4........ Τέταρτη εναλλακτική δυνατότητα: συμμετοχή στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο. 21

5.5........ Πέμπτη εναλλακτική δυνατότητα: ένταξη στην ΕΕ..................................................... 22

6........... ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.................................................................................................... 22

6.1........ Οριζόντια και θεσμικά θέματα................................................................................... 22

6.2........ Συστάσεις................................................................................................................... 22

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Οι σχέσεις της ΕΕ με το Πριγκιπάτο της Ανδόρας, το Πριγκιπάτο του Μονακό και τη Δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου

Εναλλακτικές δυνατότητες για μεγαλύτερη ολοκλήρωση με την ΕΕ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Οι σχέσεις της ΕΕ με την Ανδόρα, το Μονακό και τον Άγιο Μαρίνο σε αποφασιστική καμπή

Στη Δυτική Ευρώπη υπάρχουν ορισμένα ανεξάρτητα κράτη μικρής εδαφικής έκτασης τα οποία δεν αποτελούν μέλη της ΕΕ: πρόκειται για το Πριγκιπάτο της Ανδόρας, τη Δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου, το Πριγκιπάτο του Μονακό, το Πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν και το κράτος της Πόλης του Βατικανού[1]. Η ΕΕ διατηρεί σχέσεις με όλα αυτά τα κράτη, όπως απαιτείται από το άρθρο 8 της ΣΕΕ[2].

Οι σχέσεις αυτές διαφέρουν ως προς την έκταση και το θεσμικό τους πλαίσιο. Για παράδειγμα, το Λιχτενστάιν αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) και συνδέεται στενά με την ΕΕ μέσω της συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ), η οποία του παρέχει πρόσβαση στην εσωτερική αγορά της ΕΕ. Επίσης, τον Δεκέμβριο του 2011 προσχώρησε στον χώρο Σένγκεν. Αντιθέτως, οι σχέσεις της ΕΕ με την Ανδόρα, το Μονακό και τον Άγιο Μαρίνο (εφεξής «χώρες μικρής εδαφικής έκτασης») διέπονται από ορισμένες συμφωνίες, οι οποίες καλύπτουν επιλεγμένους τομείς του κεκτημένου και των πολιτικών της ΕΕ.

Τον Δεκέμβριο 2010, το Συμβούλιο χαρακτήρισε στα συμπεράσματά του τις σχέσεις της ΕΕ με τα τρία αυτά κράτη ως «εκτεταμένες αλλά κατακερματισμένες»[3], δεδομένου ότι παραμένουν εμπόδια για την απρόσκοπτη κυκλοφορία των προσώπων, αγαθών και υπηρεσιών από και προς την ΕΕ. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει μια σειρά πρακτικών δυσκολιών στους πολίτες και τις επιχειρήσεις τόσο της ΕΕ όσο και των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης. Ως εκ τούτου, το Συμβούλιο ζήτησε μια «ανάλυση των δυνατοτήτων και των τρόπων της πιθανής προοδευτικής ένταξής τους στην εσωτερική αγορά».

Το Συμβούλιο ενέκρινε μια πρώτη έκθεση τον Ιούνιο του 2011, κατά τη διάρκεια της ουγγρικής Προεδρίας. Κάλεσε την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης και την Επιτροπή να εμβαθύνουν την ανάλυσή τους και, μεταξύ άλλων, να διερευνήσουν «ένα ενδεχόμενο νέο θεσμικό πλαίσιο σχέσεων, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία μιας συνεκτικής προσέγγισης και για τις τρεις χώρες»[4].

Και οι τρεις αυτές χώρες μικρής εδαφικής έκτασης έχουν εκφράσει την επιθυμία να ενισχύσουν τις σχέσεις τους με την ΕΕ, παρά ορισμένες διαφορές ως προς την έμφαση που δίδεται όσον αφορά την έκταση και το πεδίο εφαρμογής τους. Η Ανδόρα τηρεί ανοικτή στάση δηλώνοντας διατεθειμένη να εξετάσει διάφορες εναλλακτικές δυνατότητες πλην της προσχώρησης στην ΕΕ, μολονότι κλίνει μάλλον υπέρ μιας συμφωνίας-πλαισίου σύνδεσης. Το Μονακό έχει επίσης εκφράσει ενδιαφέρον να εξετάσει περαιτέρω εναλλακτικές δυνατότητες μεγαλύτερης ολοκλήρωσής του στην εσωτερική αγορά. Τέλος, ο Άγιος Μαρίνος τηρεί ανοικτή στάση δηλώνοντας διατεθειμένος να εξετάσει ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών δυνατοτήτων ενισχυμένης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, από την ένταξή του στον ΕΟΧ έως τη σύναψη πολυμερούς ή διμερούς συμφωνίας-πλαισίου σύνδεσης με την ΕΕ. Και οι τρεις αυτές χώρες επιθυμούν να διασφαλίσουν τις ιδιαιτερότητες και την ταυτότητά τους στις σχέσεις τους με την ΕΕ.

Δεδομένου του σταθερού ενδιαφέροντος που εκφράζουν οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης[5] για μεγαλύτερη ολοκλήρωση με την ΕΕ, η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει τις σχέσεις της ΕΕ με την Ανδόρα, το Μονακό και τον Άγιο Μαρίνο και διατυπώνει ορισμένες συστάσεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να επιτευχθεί η ολοκλήρωση αυτή. Με την παρούσα ανακοίνωση, η Επιτροπή επιδιώκει να συγκεντρώσει απόψεις ως προς τις εν λόγω συστάσεις, βάσει των οποίων θα αποφασίσει τα επόμενα βήματα στη διαδικασία αυτή.

1.2. Οι ιδιαιτερότητες των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης

Η Ανδόρα, το Μονακό και ο Άγιος Μαρίνος εμφανίζουν ορισμένες ομοιότητες: είναι ανεξάρτητα κράτη με μικρή εδαφική έκταση και πληθυσμό, και περιβάλλονται και τα τρία[6] από ένα ή περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ, με τα οποία διατηρούν πολύ στενές σχέσεις με βάση την κοινή ιστορία και τους πολιτικούς και πολιτιστικούς τους δεσμούς. Οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και ο τουρισμός (συχνά σε συνδυασμό με υπηρεσίες λιανικής) αποτελούν τον κορμό της οικονομίας τους, αν και υπάρχουν κάποιες ενδείξεις οικονομικής διαφοροποίησης. Αποτελούν και τα τρία κοινοβουλευτικές δημοκρατίες και είναι μέλη των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ).

Υπάρχουν όμως και σημαντικές διαφορές γεωγραφικής και δημογραφικής φύσεως μεταξύ τους:

– Η Ανδόρα είναι η μεγαλύτερη χώρα ως προς την έκταση (468 χλμ2) και τον πληθυσμό (περίπου 78 100 κάτοικοι). Απέχει σημαντικά από την πλησιέστερη μεγάλη πόλη και συνδέεται με τις γειτονικές της Ισπανία και Γαλλία με μόνο δύο κύριες οδικές αρτηρίες.

– Το Μονακό συνορεύει με τη Γαλλία και έχει πληθυσμό περίπου 36.300 κατοίκων. Έχει έκταση 1,95 χλμ2, γεγονός που το καθιστά το δεύτερο μικρότερο κράτος στον κόσμο μετά το κράτος της Πόλης του Βατικανού.

– Ο Άγιος Μαρίνος βρίσκεται σε βουνοκορφή και αποτελεί θύλακα εντός της Ιταλίας. Έχει έκταση 61,2 χλμ2 και πληθυσμό περίπου 32.300 κατοίκων.

Μεταξύ άλλων διαφορών περιλαμβάνονται οι επίσημες γλώσσες τους και τα συνταγματικά, νομικά και πολιτικά τους συστήματα.

– Η Ανδόρα αποτελεί συμπριγκιπάτο, με πρίγκιπες τον Πρόεδρο της Γαλλίας και τον επίσκοπο της ισπανικής πόλης Urgell.

– Το Μονακό αποτελεί συνταγματική μοναρχία και είναι στενά συνδεδεμένο με τη Γαλλία, βάσει πολυάριθμων διμερών συνθηκών.

– Ο Άγιος Μαρίνος είναι δημοκρατία και διατηρεί στενή σχέση με την Ιταλία.

2. ΟΙ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ ΜΕ ΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΜΙΚΡΗΣ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 2.1. Κοινά χαρακτηριστικά

Γενικά, η ΕΕ διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης. Η ΕΕ αποτελεί με μεγάλη διαφορά τον μεγαλύτερο εμπορικό και επενδυτικό τους εταίρο. Οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης δεν διεξάγουν επίσημο πολιτικό διάλογο υψηλού επιπέδου με την ΕΕ, αλλά οι διπλωματικές τους αποστολές είναι διαπιστευμένες στην ΕΕ σε επίπεδο πρέσβεων, ενώ υψηλόβαθμα μέλη των κυβερνήσεών τους μεταβαίνουν κατά καιρούς στις Βρυξέλλες για να συμμετάσχουν σε συνεδριάσεις με τους ομολόγους τους στην ΕΕ[7]. Ωστόσο, καμία αντιπροσωπεία της ΕΕ δεν είναι διαπιστευμένη σε οποιαδήποτε από τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης[8]. Η ΕΕ εκπροσωπείται σε καθεμία από αυτές τις χώρες από ένα από τα κράτη μέλη της[9].

Όσον αφορά το νομικό πλαίσιο με τις χώρες αυτές, το διμερές εμπόριο αγαθών μεταξύ της ΕΕ και των τριών χωρών μικρής εδαφικής έκτασης διέπεται από συμφωνίες τελωνειακής ένωσης: το Μονακό έχει συνάψει τέτοια συμφωνία με τη Γαλλία και αποτελεί μέρος του τελωνειακού εδάφους της ΕΕ, ενώ τόσο ο Άγιος Μαρίνος όσο και η Ανδόρα έχουν συνάψει συμφωνία τελωνειακής ένωσης με την ΕΕ. Εξάλλου, η ΕΕ έχει συνάψει νομισματικές συμφωνίες και συμφωνίες φορολόγησης των καταθέσεων και με τις τρεις αυτές χώρες. Επιπλέον, η Επιτροπή πρότεινε τη διαπραγμάτευση συμφωνιών για την καταπολέμηση της απάτης και την ανταλλαγή φορολογικών πληροφοριών με τις χώρες αυτές[10].

2.1.1. Νομισματικές συμφωνίες

Η ΕΕ έχει πλέον συνάψει με καθεμία από τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης νομισματικές συμφωνίες[11], οι οποίες τους επιτρέπουν να χρησιμοποιούν το ευρώ ως νόμιμο χρήμα και να προβαίνουν στην κοπή κερμάτων ευρώ έως καθορισμένου ανωτάτου ορίου. Σε αντάλλαγμα, οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης ανέλαβαν τη δέσμευση να ενσωματώσουν σταδιακά το σχετικό κεκτημένο της ΕΕ[12] στην εσωτερική τους νομοθεσία στους ακόλουθους τομείς: τραπεζογραμμάτια και κέρματα σε ευρώ· τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό δίκαιο· πρόληψη της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες· απάτη και παραχάραξη· και ανταλλαγή στατιστικών πληροφοριών. Οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης έχουν αποδεχτεί την αποκλειστική αρμοδιότητα του Δικαστηρίου της ΕΕ για τη διευθέτηση οιασδήποτε διαφοράς μεταξύ των μερών σε σχέση με τις συμφωνίες.

2.1.2. Συμφωνίες σχετικά με τη φορολόγηση των αποταμιεύσεων

Η ΕΕ έχει συνάψει με τις τρεις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης συμφωνίες για τη φορολόγηση των καταθέσεων[13], οι οποίες προβλέπουν μέτρα ισοδύναμα με εκείνα που θεσπίζονται στην οδηγία 2003/48/ΕΚ για τη φορολόγηση των υπό μορφή τόκων εισοδημάτων από αποταμιεύσεις[14]. Στο πλαίσιο αυτό, τα υπό μορφή τόκων εισοδήματα από αποταμιεύσεις που καταβάλλονται στα κράτη αυτά σε πραγματικούς δικαιούχους που είναι φυσικά πρόσωπα έχοντα κατοικία σε κράτος μέλος της ΕΕ, υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου στην πηγή από φορείς πληρωμής που είναι εγκατεστημένοι στο έδαφός τους και το μεγαλύτερο μέρος των σχετικών εσόδων μεταβιβάζεται στο κράτος μέλος κατοικίας του ενδιαφερομένου.

Στις διαβουλεύσεις που πραγματοποιήθηκαν το 2009 με τις αρμόδιες αρχές της Ανδόρας, του Μονακό και του Αγίου Μαρίνου, οι εν λόγω χώρες επιβεβαίωσαν την προθυμία τους να τροποποιήσουν τις συμφωνίες τους με την ΕΕ σύμφωνα με το αποτέλεσμα της επανεξέτασης της οδηγίας για τη φορολόγηση των αποταμιεύσεων. Μόλις το Συμβούλιο εγκρίνει εντολή διαπραγμάτευσης, θα αρχίσουν οι επίσημες διαπραγματεύσεις για την επικαιροποίηση των συμφωνιών.

2.1.3. Ανταλλαγή πληροφοριών για την καταπολέμηση της απάτης και τη φορολόγηση

Μετά από σύσταση της Επιτροπής, το Συμβούλιο εξουσιοδότησε την Επιτροπή να διαπραγματευθεί με την Ανδόρα, το Μονακό και τον Άγιο Μαρίνο συμφωνίες ανταλλαγής πληροφοριών για την καταπολέμηση της απάτης και τη φορολόγηση[15], με βάση την πείρα που αποκτήθηκε στο πλαίσιο παρόμοιων διαπραγματεύσεων με το Λιχτενστάιν, λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα αυτό. Η Επιτροπή έχει κατά νου διπυλωνικές συμφωνίες, οι οποίες δεν προβλέπουν μόνο μέτρα για την καταπολέμηση της απάτης αλλά και συνολική διοικητική συνεργασία σε φορολογικά θέματα.

2.2. Ανδόρα 2.2.1. Τελωνειακή ένωση

Η ΕΕ έχει συνάψει συμφωνία με την Ανδόρα για τη δημιουργία τελωνειακής ένωσης[16] για τα βιομηχανικά προϊόντα. Η συμφωνία προβλέπει ότι τα γεωργικά προϊόντα της Ανδόρας που εισάγονται στην ΕΕ απολαύουν ατέλειας από εισαγωγικούς δασμούς, ενώ η Ανδόρα έχει το δικαίωμα να επιβάλλει εισαγωγικούς δασμούς στις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων από την ΕΕ. Η συμφωνία εφαρμόζεται ικανοποιητικά, μάλιστα το 2011 συνήφθη πρωτόκολλο με το οποίο η συμφωνία επεκτάθηκε στα τελωνειακά μέτρα ασφάλειας.

Εξάλλου, μια συμφωνία συνεργασίας[17] θεσπίζει το πλαίσιο για τη συνεργασία σε μια σειρά τομέων, κυρίως στην περιφερειακή πολιτική στα Πυρηναία. Το 1997, η ΕΕ και η Ανδόρα συνήψαν κτηνιατρικό πρωτόκολλο με σκοπό τη διατήρηση των παραδοσιακών ρευμάτων συναλλαγών στον τομέα των ζώντων ζώων και των ζωικών προϊόντων, με παράλληλη εξασφάλιση της συμμόρφωσης με τα πρότυπα της ΕΕ[18]. Επομένως, η Ανδόρα έχει μεταφέρει στη νομοθεσία της το κεκτημένο όσον αφορά τη γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα και την υγιεινή και τη νομοθεσία-πλαίσιο για τον έλεγχο των ζωονόσων.

2.2.2. Σένγκεν

Η Ανδόρα δεν ανήκει στον χώρο Σένγκεν. Συνοριακοί έλεγχοι διενεργούνται στα σύνορα μεταξύ της Ανδόρας και των γειτονικών της χωρών, Γαλλίας και Ισπανίας. Ωστόσο, η Ανδόρα ευθυγραμμίζει τις υποχρεώσεις της στον τομέα των θεωρήσεων προς αυτές των χωρών Σένγκεν και κάνει δεκτές τις θεωρήσεις Σένγκεν. Στο πλαίσιο της πραγματιστικής προσέγγισης που ακολουθούν οι χώρες Σένγκεν, ο έλεγχος διαβατηρίων για τους υπηκόους της Ανδόρας στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ επιτρέπεται να διενεργείται στις θυρίδες για τους πολίτες των κρατών μελών της ΕΕ και της ΕΖΕΣ.

2.2.3. Οι διμερείς σχέσεις με τις γειτονικές χώρες

Η Ανδόρα διατηρεί προνομιακές σχέσεις με τη Γαλλία και την Ισπανία, καθώς και με την Πορτογαλία, μέσω συμφωνιών που έχουν συναφθεί σε διάφορους τομείς, όπως η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, η εκπαίδευση, η δικαιοσύνη και οι εσωτερικές υποθέσεις.

2.2.4. Η ευρωπαϊκή πολιτική της Ανδόρας

Η Ανδόρα έχει επιδείξει έντονο ενδιαφέρον και προσήλωση στον στόχο της ενίσχυσης της ολοκλήρωσής της με την ΕΕ.

Το 2010, η κυβέρνηση της Ανδόρας εκπόνησε ανεπίσημο έγγραφο στο οποίο εξέφρασε την επιθυμία της για ενίσχυση της συνεργασίας. Το 2011, η Ανδόρα υπέβαλε στην ΕΕ υπόμνημα στο οποίο ανέφερε λεπτομερώς τους τομείς στους οποίους διέκρινε εμπόδια όσον αφορά την πρόσβασή της στην εσωτερική αγορά. Τον Ιούνιο του 2012, η Ανδόρα ενέκρινε αναθεωρημένο νόμο για περαιτέρω άνοιγμα της οικονομίας της στις επενδύσεις.

Η Ανδόρα επιδιώκει την εμβάθυνση των σχέσεών της με την ΕΕ μέσω της διαπραγμάτευσης νέας συμφωνίας που θα λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι η χώρα βρίσκεται γεωγραφικά εντός της ΕΕ, καθώς και τις ιδιαιτερότητές της, τη δυνατότητα εφαρμογής μεταβατικών περιόδων σε ορισμένους τομείς, όπως η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, και τη συμμετοχή της Ανδόρας σε προγράμματα και οργανισμούς της ΕΕ.

2.3. Μονακό 2.3.1. Μέρος του τελωνειακού εδάφους της ΕΕ

Το Μονακό έχει συνάψει τελωνειακή συμφωνία με τη Γαλλία. Κατά συνέπεια, το Μονακό αποτελεί μέρος του τελωνειακού εδάφους της ΕΕ[19].

Επιπλέον, το Μονακό και η ΕΕ έχουν συνάψει συμφωνία για την εφαρμογή ορισμένων κοινοτικών πράξεων στο έδαφος του Πριγκιπάτου του Μονακό[20]. Η συμφωνία σκοπό έχει να διευκολύνει την πώληση φαρμακευτικών προϊόντων για ανθρώπινη και κτηνιατρική χρήση, καλλυντικών και ιατρικών βοηθημάτων από το Μονακό στην αγορά της ΕΕ. Η συμφωνία προβλέπει την εφαρμογή του σχετικού κεκτημένου σε αυτόν τον τομέα στο έδαφος του Μονακό.

2.3.2. Σένγκεν

Το Μονακό δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος της σύμβασης του Σένγκεν. Εντούτοις, βάσει δύο διμερών συμφωνιών που έχει συνάψει με τη Γαλλία[21], το έδαφός του βρίσκεται εντός των εξωτερικών συνόρων του χώρου Σένγκεν. Κατά συνέπεια, οι υπήκοοι της ΕΕ και του Μονακό μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα χωρίς θεώρηση σε ολόκληρο τον χώρο Σένγκεν, συμπεριλαμβανομένου του Μονακό. Οι συμφωνίες προβλέπουν τις αναγκαίες εγγυήσεις ασφαλείας και την καθιέρωση στα εξωτερικά σύνορα του Μονακό ελέγχων από τις γαλλικές αρχές, οι οποίοι διενεργούνται στα εγκεκριμένα σημεία διέλευσης των εξωτερικών συνόρων Monaco-Heliport και Monaco-Port. Επιπλέον, οι τίτλοι διαμονής του Μονακό είναι ισοδύναμοι με τις θεωρήσεις Σένγκεν.

2.3.3. Διμερείς σχέσεις γειτονίας

Το Μονακό έχει συνάψει ορισμένες οικονομικές συμφωνίες με τη Γαλλία, ως αποτέλεσμα των οποίων, σε ορισμένες περιπτώσεις, το Μονακό θεσπίζει και εφαρμόζει τους ίδιους κανόνες με τα κράτη μέλη της ΕΕ. Για παράδειγμα, όταν η Γαλλία θεσπίζει εσωτερική νομοθεσία για τη μεταφορά οδηγιών της ΕΕ σε ορισμένους τομείς που καλύπτονται από τις διμερείς συμφωνίες με το Μονακό, το Πριγκιπάτο εφαρμόζει απευθείας τη γαλλική νομοθεσία στους εν λόγω τομείς. Ωστόσο, τούτο δεν παρέχει στο Μονακό αυτόματη πρόσβαση στην εσωτερική αγορά της ΕΕ σε αυτούς τους τομείς ελλείψει συμφωνίας με την ΕΕ. Επιπλέον, δεν υφίστανται μηχανισμοί οι οποίοι να επιτρέπουν στην ΕΕ να παρακολουθεί την εφαρμογή της νομοθεσίας ή να διώκει ενδεχόμενες παραβάσεις.

2.3.4. Η ευρωπαϊκή πολιτική του Μονακό

Το Μονακό έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για την εξασφάλιση μεγαλύτερης πρόσβασης στην εσωτερική αγορά της ΕΕ σε συγκεκριμένους τομείς, καθώς και σε ό,τι αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και των εμπορευμάτων.

Το 2012, το Μονακό υπέβαλε στην ΕΕ υπόμνημα στο οποίο ανέφερε λεπτομερώς τους τομείς στους οποίους διέκρινε εμπόδια όσον αφορά την πρόσβασή του στην εσωτερική αγορά.

Το Μονακό είναι διατεθειμένο να εξετάσει περαιτέρω τη δυνατότητα σύναψης συνολικής συμφωνίας με την ΕΕ όσον αφορά την πρόσβαση στην εσωτερική αγορά. Κάθε συμφωνία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους στενούς δεσμούς που διατηρεί το Μονακό με τη Γαλλία και τις πολιτικές και γεωγραφικές του ιδιαιτερότητες.

2.4. Άγιος Μαρίνος 2.4.1. Τελωνειακή ένωση

Η ΕΕ και ο Άγιος Μαρίνος έχουν συνάψει συμφωνία συνεργασίας και τελωνειακής ένωσης[22], η οποία καθιερώνει τελωνειακή ένωση που καλύπτει όλα τα κεφάλαια του εναρμονισμένου συστήματος, δηλαδή περιλαμβάνει και τα γεωργικά προϊόντα[23]. Η εν λόγω συμφωνία προβλέπει επίσης τη μη εφαρμογή διακρίσεων όσον αφορά τις συνθήκες απασχόλησης και τη συνεργασία σε διάφορους τομείς, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, ο τουρισμός και ο πολιτισμός.

2.4.2. Σένγκεν

Ο Άγιος Μαρίνος δεν αποτελεί μέρος του χώρου Σένγκεν, αλλά στα σύνορα μεταξύ της Ιταλίας και του Αγίου Μαρίνου δεν διενεργούνται έλεγχοι. Ο Άγιος Μαρίνος δεν συνδέεται με την εφαρμογή άλλων στοιχείων του κεκτημένου του Σένγκεν, όπως η αστυνομική και δικαστική συνεργασία.

2.4.3. Διμερείς σχέσεις γειτονίας

Ο Άγιος Μαρίνος έχει συνάψει αρκετές διμερείς συμφωνίες με την Ιταλία, συμπεριλαμβανομένης συμφωνίας για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων[24], η οποία επιτρέπει στους υπηκόους του Αγίου Μαρίνου να εργάζονται και να διαμένουν στην Ιταλία.

2.4.4. Η ευρωπαϊκή πολιτική του Αγίου Μαρίνου

Ο Άγιος Μαρίνος έχει επιδείξει έντονο ενδιαφέρον και προσήλωση στον στόχο της ενίσχυσης της ολοκλήρωσής του με την ΕΕ[25].

Το 2011, ο Άγιος Μαρίνος υπέβαλε στην ΕΕ υπόμνημα στο οποίο ανέφερε λεπτομερώς τους τομείς στους οποίους διέκρινε εμπόδια όσον αφορά την πρόσβασή του στην εσωτερική αγορά.

Ο Άγιος Μαρίνος τηρεί ανοικτή στάση δηλώνοντας διατεθειμένος να εξετάσει διάφορες εναλλακτικές δυνατότητες μεγαλύτερης ολοκλήρωσης με την ΕΕ. Ο Άγιος Μαρίνος επιδιώκει την εμβάθυνση των σχέσεών του με την ΕΕ μέσω της διαπραγμάτευσης νέας συμφωνίας που θα λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι γεωγραφικά βρίσκεται εντός της ΕΕ, καθώς και τις ιδιαιτερότητες της χώρας.

3. ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ

Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις και των τριών χωρών μικρής εδαφικής έκτασης έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην εσωτερική αγορά της ΕΕ (για λεπτομέρειες, βλ. το συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής). Τα περισσότερα προβλήματα εντοπίζονται στους τομείς, αφενός, της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και των υπηρεσιών και, αφετέρου, της ελευθερίας εγκατάστασης. Τα εμπορεύματα καταγωγής των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης αντιμετωπίζουν επίσης εμπόδια όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών, καθόσον τα πρότυπα και οι κανονισμοί της ΕΕ είναι δυνατόν να παρακωλύουν την πώληση των εμπορευμάτων αυτών στην αγορά της ΕΕ. Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις της ΕΕ μπορούν επίσης να ωφεληθούν από τη μεγαλύτερη ολοκλήρωση με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης. Για παράδειγμα, επί του παρόντος απαιτείται άδεια για την εργασία και/ή τη διαμονή των πολιτών της ΕΕ στις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης.

3.1. Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων

Η γεωγραφική εγγύτητα είναι το στοιχείο που διαμορφώνει τις σχέσεις των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης με τους γείτονές τους. Η κυκλοφορία προσώπων και εμπορευμάτων από το έδαφός τους και μέσω αυτού έχει ιστορία αιώνων. Ωστόσο, παρά το ότι έχουν συνάψει με τις γειτονικές χώρες συμφωνίες για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης δεν έχουν συνάψει ισοδύναμη συμφωνία με την ΕΕ που να προβλέπει την ελεύθερη κυκλοφορία των υπηκόων τους στην ΕΕ. Συχνά το γεγονός αυτό συνιστά εμπόδιο για τους πολίτες αυτών των χωρών που αναζητούν εργασία ή ευκαιρίες σπουδών ή επιθυμούν να δημιουργήσουν μια επιχείρηση ή να πραγματοποιήσουν επενδύσεις.

Για παραμονή άνω των τριών μηνών, απαιτείται άδεια διαμονής. Η άδεια αυτή χορηγείται βάσει αυστηρών κριτηρίων, όπως η ύπαρξη επαρκών οικονομικών μέσων και η εξασφάλιση στέγης. Επί του παρόντος, οι προϋποθέσεις για την απόκτηση άδειας διαφέρουν ανάλογα με το κράτος μέλος και το είδος της απασχόλησης[26]. Οι δαιδαλώδεις διαδικασίες για τη χορήγηση άδειας διαμονής θεωρούνται εμπόδιο για την απασχόληση στα κράτη μέλη της ΕΕ. Είναι δύσκολο να εξευρεθεί δήλωση απασχόλησης από μια επιχείρηση, αν και η δήλωση αυτή είναι απαραίτητη για την υποβολή αίτησης για άδεια διαμονής. Όσον αφορά τα δικαιώματα των εργαζομένων, οι συμφωνίες με την Ανδόρα και τον Άγιο Μαρίνο προβλέπουν μόνο τη μη εφαρμογή διακρίσεων σχετικά με τις συνθήκες απασχόλησης[27].

Πέραν τον απαιτήσεων σχετικά με τις άδειες διαμονής και εργασίας, οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης ανέφεραν ορισμένα επιπλέον προβλήματα στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων, ιδίως την απουσία των ακόλουθων δικαιωμάτων τα οποία παρέχονται στους πολίτες της ΕΕ[28]:

· Δικαίωμα παραμονής στην ΕΕ μετά το πέρας της οικονομικής δραστηριότητας·

· Δικαίωμα διαμονής και άσκησης οικονομικής δραστηριότητας από μέλη των οικογενειών·

· Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων για τους σκοπούς της εκπαίδευσης και της έρευνας[29]·

· Ευκαιρίες πρόσβασης σε προγράμματα της ΕΕ, περιλαμβανομένων, αφενός, της χρηματοδότησης της έρευνας και, αφετέρου, των ανταλλαγών σπουδαστών[30]·

· Ο συντονισμός της κοινωνικής ασφάλισης[31] και η αμοιβαία αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων[32].

3.2. Ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών και ελευθερία εγκατάστασης των εταιρειών

Οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των υπηρεσιών και της ελευθερίας εγκατάστασης. Οι ελευθερίες αυτές δεν προβλέπονται σε καμία από τις συμφωνίες που συνήφθησαν από την ΕΕ. Ειδικότερα, οι εταιρείες που είναι εγκατεστημένες σε χώρες μικρής εδαφικής έκτασης δεν έχουν το δικαίωμα να παρέχουν άμεσα υπηρεσίες στην Ένωση.

Δεν υπάρχουν περιορισμοί για τη δημιουργία θυγατρικής σε ένα κράτος της ΕΕ από εταιρείες των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης οι οποίες επιθυμούν να ασκήσουν επιχειρηματική δραστηριότητα ή να επενδύσουν στην Ένωση. Ωστόσο η εγκατάσταση ενός υποκαταστήματος στην Ένωση μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς. Πράγματι, δεν υπάρχει δικαίωμα εγκατάστασης για νομικά πρόσωπα τρίτης χώρας (όπως υπάρχει για φυσικά πρόσωπα).

Μόλις εγκατασταθεί ως θυγατρική σε ένα κράτος μέλος, η εν λόγω οντότητα είναι ελεύθερη να παρέχει υπηρεσίες σε όλα τα άλλα κράτη μέλη, σύμφωνα με το ενωσιακό και εθνικό δίκαιο, χωρίς διακρίσεις[33]. Εντούτοις, στην περίπτωση εταιρειών που έχουν την έδρα τους σε χώρες μικρής εδαφικής έκτασης, η εγκατάσταση στην ΕΕ μπορεί να αυξήσει τα έξοδά τους, λόγω της αναγκαιότητας να διασφαλίσουν μια οικονομική παρουσία, καθώς και των σχετικών διοικητικών διαδικασιών. Μια παρουσία στην ΕΕ μπορεί επίσης να απαιτείται για την εκπλήρωση των απαιτήσεων της ενωσιακής νομοθεσίας σχετικά με την προστασία των καταναλωτών (για παράδειγμα, δημιουργία υπηρεσίας εξυπηρέτησης του πελάτη μετά την πώληση στην ΕΕ). Οι περιορισμοί μπορεί να αποτρέψουν τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις από το να ασκήσουν επιχειρηματικές δραστηριότητες στην ΕΕ[34].

3.3. Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων

Οι διμερείς συναλλαγές εμπορευμάτων μεταξύ της ΕΕ και των τριών χωρών μικρής εδαφικής έκτασης διευκολύνονται από συμφωνίες τελωνειακής ένωσης: το Μονακό έχει συνάψει μία τελωνειακή συμφωνία με τη Γαλλία και αποτελεί μέρος του τελωνειακού εδάφους της ΕΕ, ενώ ο Άγιος Μαρίνος και η Ανδόρα έχουν συνάψει και οι δύο συμφωνίες τελωνειακής ένωσης με την ΕΕ. Εντούτοις, οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης αντιμετωπίζουν εμπόδια όσον αφορά την πρόσβαση στην αγορά υπό μορφή τεχνικών φραγμών στο εμπόριο. Για να τεθούν σε εμπορία στην αγορά της ΕΕ, τα εμπορεύματα από αυτές τις χώρες πρέπει να πληρούν τα πρότυπα και τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, όπως αυτά που αφορούν την ασφάλεια των προϊόντων και την προστασία των καταναλωτών.

Οι εταιρείες που έχουν την έδρα τους σε χώρες μικρής εδαφικής έκτασης μπορούν να αντιμετωπίσουν εμπόδια για να πωλήσουν τα προϊόντα τους στην ΕΕ, ακόμη και αν η χώρα μικρής εδαφικής έκτασης στην οποία η επιχείρηση έχει την κύρια εγκατάστασή της έχει μεταφέρει μονομερώς το σχετικό ενωσιακό κεκτημένο, - στις περισσότερες περιπτώσεις, η σύναψη συμφωνίας με την ΕΕ είναι αναγκαία, ιδίως για να επιβεβαιωθεί ότι η νομοθεσία και η εφαρμογή της πληρούν τα πρότυπα της ΕΕ. Επιπλέον, ακόμα και αν μία χώρα μικρής εδαφικής έκτασης έχει συνάψει συμφωνία με την ΕΕ, η συμφωνία αυτή πρέπει να ενημερώνεται για να ακολουθείται ο ρυθμός της εξέλιξης της ενωσιακής νομοθεσίας.

Δεδομένου ότι η Ανδόρα και ο Άγιος Μαρίνος είναι τρίτες χώρες, εφαρμόζονται οι συνήθεις τελωνειακές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένης και της διασάφησης. Οι διατυπώσεις αυτές μπορούν να προκαλέσουν ενίοτε καθυστερήσεις.

4. ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΕ

Στο προηγούμενο τμήμα παρουσιάστηκαν οι δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν οι πολίτες και οι εταιρείες των τριών χωρών μικρής εδαφικής έκτασης κατά την πρόσβαση στην εσωτερική αγορά της ΕΕ. Ενώ τα συμφέροντα αυτών των χωρών και της ΕΕ συμπίπτουν από πολλές απόψεις και αμφότερες οι πλευρές έχουν να αποκομίσουν πολλά οφέλη από την αμοιβαία συνεργασία, υπάρχουν ωστόσο ορισμένοι τομείς όπου η ΕΕ αντιμετωπίζει προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν στο πλαίσιο της σχέσης.

4.1. Αύξηση των οικονομικών δυνατοτήτων και των δυνατοτήτων απασχόλησης για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της ΕΕ

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε πρόσφατα τις «αυξανόμενες εντάσεις» που επιβραδύνουν την οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη, μεταξύ των οποίων η κρίση του δημόσιου χρέους, η αδυναμία του χρηματοπιστωτικού τομέα και η παρατεταμένη βραδεία ανάπτυξη[35]. Έτσι, το Συμβούλιο ενέκρινε ένα «Σύμφωνο για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση» που περιλαμβάνει τις δράσεις που θα πρέπει να αναλάβουν τα κράτη μέλη και η ΕΕ με στόχο να αναθερμάνουν την ανάπτυξη, τις επενδύσεις και την απασχόληση. Ειδικότερα, το Σύμφωνο υπογραμμίζει την ανάγκη να κινητοποιηθούν γι’ αυτό τον σκοπό όλοι οι μηχανισμοί, τα μέσα και οι πολιτικές «σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης» στην ΕΕ[36]. Τον Οκτώβριο του 2012, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε την ταχεία, αποφασιστική και προσανατολισμένη στα αποτελέσματα δράση ώστε να επιτευχθεί το συντομότερο δυνατόν η πλήρης εφαρμογή του Συμφώνου[37].

Με περίπου 150.000 συνολικό πληθυσμό και υψηλό μέσο επίπεδο ΑΕΠ κατά κεφαλή, οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης συνεισφέρουν σημαντικά στην οικονομία στις αντίστοιχες περιοχές τους και πέραν αυτών. Για παράδειγμα, η Ανδόρα είναι μία από τους σημαντικότερους προορισμούς για «ψώνια» και τουρισμό στα Πυρηναία, προσελκύοντας περίπου 8 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο· παρομοίως, ο Άγιος Μαρίνος αποτελεί δημοφιλή τουριστικό προορισμό στην Ιταλία, με πάνω από 2 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο. Το Μονακό είναι ένας από τους σημαντικότερους παρόχους απασχόλησης στην περιοχή του, με 45.000 διασυνοριακούς εργαζόμενους που μετακινούνται καθημερινά από τη γειτονική Γαλλία και Ιταλία.

Ωστόσο, οι πολίτες της ΕΕ που επιθυμούν να εργαστούν σε αυτές τις χώρες ως μισθωτοί ή να εγκατασταθούν ως ανεξάρτητοι εργαζόμενοι, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια, κυρίως με τη μορφή απαιτήσεων για άδεια παραμονής και εργασίας. Επιπλέον, οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης θέτουν περιορισμούς όσον αφορά τις ξένες επενδύσεις. Οι πολίτες και οι εταιρείες της ΕΕ θα αντλούσαν μεγάλα οφέλη από την άρση αυτών των περιορισμών.

Και οι τρεις χώρες έχουν πολύ αναπτυγμένο τομέα χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και αποτελούν όλες πηγή επενδύσεων στην ΕΕ: αν ληφθούν στο σύνολό τους, η Ανδόρα, το Μονακό και ο Άγιος Μαρίνος είναι η έδρα 50 τραπεζών, που διαχειρίζονται άνω των 100 δισεκατ. ευρώ για λογαριασμό των πελατών τους. Επιπλέον, επιδιώκουν όλο και περισσότερο να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους και να προωθήσουν τους τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία[38]. Ωστόσο, τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν αυτές οι χώρες όσον αφορά την πρόσβασή τους στην εσωτερική αγορά της ΕΕ δείχνουν ότι διαθέτουν ένα ανεκμετάλλευτο δυναμικό ως κινητήριες δυνάμεις ανάπτυξης, επενδύσεων, καινοτομίας και απασχόλησης από τις οποίες θα μπορούσε να επωφεληθεί η ΕΕ.

Η άρση των φραγμών στο εμπόριο και στην οικονομική δραστηριότητα μεταξύ της ΕΕ και των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης θα μπορούσε να συμβάλει, μεταξύ άλλων, στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020»[39] και του Συμφώνου για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση στις γειτονικές περιοχές της ΕΕ. Τούτο συνάδει επίσης με την εμπορική πολιτική της ΕΕ, όπως αυτή καθορίζεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής του 2010 για το εμπόριο, την ανάπτυξη και τις παγκόσμιες υποθέσεις. Επιπλέον, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι η επέκταση της εσωτερικής αγοράς ενισχύει την οικονομική ανάπτυξη για όλους όσοι συμμετέχουν σε αυτή. Η άρση των εμποδίων στο εμπόριο της ΕΕ με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης θα μπορούσε να συμβάλει περαιτέρω στην τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης στην εσωτερική αγορά.

4.2. Αμοιβαία οφέλη μέσω της δημιουργίας ισότιμων όρων

Οι κοινοί κανόνες και πρότυπα, συνοδευόμενα από μια ολοκληρωμένη πολιτική στον τομέα της εφαρμογής και της διακυβέρνησης, είναι τα στοιχεία που συνιστούν τη σπονδυλική στήλη της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ. Καταρχήν, τόσο η ΕΕ όσο και οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης αναμένεται ότι θα επωφεληθούν από την επέκταση σε αυτές του ενωσιακού κεκτημένου στον τομέα της εσωτερικής αγοράς, δεδομένου ότι αυτό θα τους εξασφάλιζε ισότιμους όρους για τις επιχειρήσεις και τα πρότυπα. Είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να θεσπίσουν οι χώρες αυτές ένα νομικό πλαίσιο συμβατό με αυτό της ΕΕ. Σε σχέση με αυτό, δεν μπορεί να υποτιμάται η σημασία της ορθής μεταφοράς και της επιβολής του κεκτημένου ως προϋπόθεσης για την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Ένα κοινό νομικό πλαίσιο θα διευκόλυνε την αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων, που κυμαίνονται από την προστασία των καταναλωτών έως τα περιβαλλοντικά προβλήματα.

4.3. Συνεργασία για την υλοποίηση των κοινών στόχων

Υπάρχει δυνατότητα βελτίωσης της συνεργασίας με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης σε ό,τι αφορά την στήριξη για την υλοποίηση ευρέως φάσματος κοινών στόχων στους τομείς της πολιτικής, της οικονομίας, του περιβάλλοντος, καθώς και στον πολιτιστικό τομέα (για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής). Στον τομέα της περιφερειακής πολιτικής, οι συμφωνίες συνεργασίας ΕΕ-Ανδόρας διευκόλυναν τη συνεργασία μεταξύ της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Ανδόρας στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας στα Πυρηναία[40] που εφαρμόστηκε στο πλαίσιο της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ. Υπάρχει δυνατότητα εμβάθυνσης αυτής της συνεργασίας, η οποία θα μπορούσε να αποφέρει οφέλη για τους πληθυσμούς που ζουν σε όλη αυτή την περιοχή.

Και οι δύο πλευρές μπορούν να κερδίσουν πολλά από τη συνεργασία σε θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, όπως η διαφάνεια και η ανταλλαγή πληροφοριών στον τομέα της φορολογίας και της καταπολέμησης της εγκληματικότητας, συμπεριλαμβανομένων της φορολογικής απάτης [41], της φοροδιαφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Είναι σημαντικό να προστατευθεί η νόμιμη οικονομία από τη διείσδυση της εγκληματικότητας και της διαφθοράς και να ληφθούν, συνεπώς, δραστικά μέτρα για την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού συστήματος για την ανίχνευση, τη δέσμευση και τη δήμευση περιουσιακών στοιχείων που προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες. Η αστυνομική και δικαστική συνεργασία που διευκολύνει τη δήμευση περιουσιακών στοιχείων θα παρεμποδίσει τις εγκληματικές δραστηριότητες και θα έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα σε όσους ασκούν τέτοιες δραστηριότητες, αποδεικνύοντας ότι το έγκλημα δεν επιβραβεύεται.

Στον τομέα της περιβαλλοντικής προστασίας, η στενότερη συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης θα μπορούσε να αποφέρει συγκεκριμένα οφέλη. Για παράδειγμα, το Μονακό ανέλαβε διεθνείς πρωτοβουλίες για τη διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, και δραστηριοποιείται σε άλλα θαλάσσια ζητήματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ΕΕ. Θα ήταν χρήσιμο να διερευνηθεί κατά πόσον υπάρχει πεδίο για διοργάνωση πιο τακτικών διαβουλεύσεων σε αυτό τον τομέα.

Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας, δεν υπάρχει συμφωνία με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης σχετικά με την ευθυγράμμισή τους με τις θέσεις και τις δηλώσεις της ΕΕ, αλλά ευθυγραμμίζονται με δική τους πρωτοβουλία κατά περίπτωση. Επιπλέον, δεν υπάρχουν επαφές μεταξύ πολλών αντιπροσωπειών της ΕΕ σε διεθνείς οργανώσεις και στις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης. Στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών, στη Νέα Υόρκη, η αντιπροσωπεία της ΕΕ συναντάται σε μηνιαία βάση με χώρες μικρής εδαφικής έκτασης, οι οποίες αποτελούν μέρος της ομάδας των «φίλων της ΕΕ». Η συνεργασία σε αυτόν τον τομέα θα μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω. Οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης εξέπεμψαν θετικό μήνυμα ως προς αυτό το θέμα, ψηφίζοντας υπέρ της έγκρισης της πρότασης ψηφίσματος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ σχετικά με το καθεστώς ενισχυμένου παρατηρητή που είχε υποβληθεί από την ΕΕ το 2010. Μια συμφωνία με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης θα μπορούσε να προβλέπει πιο συστηματική συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών στο πλαίσιο μεγάλων διεθνών οργανώσεων. Η άσκηση της προεδρίας της επιτροπής υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης από την Ανδόρα (9 Νοεμβρίου 2012-16 Μαΐου 2013) μπορεί να αποτελέσει μια πρώτη ευκαιρία για να διερευνηθούν οι τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης σχετικά με την υποστήριξη και ενίσχυση της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην Ευρώπη.

5. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, η επιδίωξη μεγαλύτερου βαθμού ενσωμάτωσης των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης στην εσωτερική αγορά είναι και δυνατή και επιθυμητή.

Η ενίσχυση της ολοκλήρωσης θα διασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία διακίνησης των πολιτών και των επιχειρηματιών μεταξύ των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης και της ΕΕ, κυρίως μέσω ενός σαφέστερου και ασφαλέστερου νομικού περιβάλλοντος. Τούτο θα συνέβαλε στην ενίσχυση των κατάλληλων βάσεων για την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης σε περιοχές της ΕΕ, καθώς και στις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης. Αυτό ισχύει ιδίως για τις γειτονικές περιοχές της ΕΕ, όπου οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης παρέχουν ήδη απασχόληση σε χιλιάδες πολίτες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων και των διασυνοριακών εργαζομένων. Η δυναμική αυτή θα μπορούσε να τονωθεί ακόμη περισσότερο μέσω μεγαλύτερης πρόσβασης στην εσωτερική αγορά. Επιπλέον, η προσέγγιση αυτή θα ευνοούσε την οικονομική διαφοροποίηση αυτών των χωρών και την εγκατάλειψη του τραπεζικού απορρήτου και του καθεστώτος φορολογικού παραδείσου. Θα δημιουργούσε καθαρή αύξηση των φορολογικών εσόδων στα ταμεία των κρατών μελών της ΕΕ και θα ενίσχυε το νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση των παράνομων χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων.

Εν πάση περιπτώσει, η ΕΕ θα πρέπει να λάβει υπόψη τις ιδιαιτερότητες των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης κατά τον σχεδιασμό της πολιτικής της. Οι χώρες αυτές βρίσκονται όλες στην καρδιά της Ευρώπης, διατηρούν στενές σχέσεις γειτονίας με την ΕΕ και έχουν πολύ στενούς δεσμούς με τους γείτονές τους. Από την προοπτική της ΕΕ, είναι συνεπώς σκόπιμο να εξεταστούν οι διάφοροι τρόποι για την πιο προωθημένη ενσωμάτωσή τους στην εσωτερική αγορά. Οι εναλλακτικές δυνατότητες που παρέχονται στην ΕΕ για την επίτευξη αυτών των στόχων αξιολογούνται στο παρόν τμήμα και κυμαίνονται από την λιγότερο ως την περισσότερο φιλόδοξη εναλλακτική δυνατότητα.

5.1. Πρώτη εναλλακτική δυνατότητα: διατήρηση του status quo

Αυτή η εναλλακτική δυνατότητα συνίσταται στη διατήρηση της σημερινής προσέγγισης, χωρίς τη σύναψη καμιάς νέας συμφωνίας στον τομέα της εσωτερικής αγοράς. Αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης θα ήταν να παραμείνει πολύ περιορισμένη η πρόσβαση των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης στην εσωτερική αγορά. Κατά συνέπεια, η επιλογή αυτής της εναλλακτικής δυνατότητας θα είχε επιπτώσεις στο σύνολο των σχέσεών τους με την ΕΕ. Μια τέτοια επιλογή θα επηρέαζε αρνητικά τη βούλησή τους να διαπραγματευτούν νέες συμφωνίες σε τομείς που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ΕΕ. Οι υφιστάμενες συμφωνίες όχι μόνο δεν ελαφρύνουν τα διοικητικά βάρη που υφίστανται αυτές οι χώρες και που είναι δυσανάλογα με τα οφέλη που παρέχουν οι εν λόγω συμφωνίες στην ΕΕ, αλλά θα διαιώνιζαν τη νομική ασάφεια για τους πολίτες και τους οικονομικούς παράγοντες σε πολλούς τομείς.

5.2. Δεύτερη εναλλακτική δυνατότητα: τομεακή προσέγγιση

Αυτή η εναλλακτική δυνατότητα συνίσταται στη διαπραγμάτευση τομεακών συμφωνιών για πρόσβαση σε τμήματα της εσωτερικής αγοράς, όπως στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων ή υπηρεσιών. Για να επιτευχθεί πλήρης ολοκλήρωση των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης, θα πρέπει να συναφθούν χωριστές συμφωνίες με κάθε χώρα, σε διαφόρους τομείς πολιτικής, όπως:

· Η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων

· Η ελευθερία εγκατάστασης και η ελεύθερη κυκλοφορία υπηρεσιών· (ή, ενδεχομένως, προσώπων και υπηρεσιών ταυτόχρονα)

· Η τελωνειακή ένωση και η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων

· Τα συνοδευτικά μέτρα, οι οριζόντιες πολιτικές και άλλοι τομείς συνεργασίας.

Οι συμφωνίες αυτές θα πρέπει να συμπληρωθούν από διατάξεις για τις κοινές αξίες και όργανα για τη στήριξη της σχέσης και τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας των συμφωνιών.

Η προσέγγιση αυτή θα απαιτούσε, συνεπώς, τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων και τη σύναψη μέχρι 18 χωριστών συμφωνιών με τις τρεις χώρες (τρεις για κάθε τομέα πολιτικής). Η προσέγγιση αυτή θα επέτρεπε την προσαρμογή των διατάξεων των συμφωνιών στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε χώρας και θα παρείχε ορισμένη ευελιξία. Ειδικότερα, η σταδιακή προσέγγιση θα επέτρεπε την προοδευτική ολοκλήρωση των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης με πυλώνες της εσωτερικής αγοράς που θα έχουν επιλεγεί με κοινή συμφωνία.

Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή έχει πολλά μειονεκτήματα. Πρώτον, δεν συμφέρει στην ΕΕ να διαπραγματευθεί και να συνάψει τόσο μεγάλο αριθμό συμφωνιών, δεδομένου ότι οι διαπραγματευτικές προσπάθειες που θα απαιτούνταν θα ήταν πολλαπλάσιες σε σύγκριση με αυτές που θα απαιτούνταν για μία ενιαία συμφωνία. Δεύτερον, η προσέγγιση που θα βασιζόταν σε τομεακές συμφωνίες για την αντιμετώπιση των πλέον πιεστικών προβλημάτων των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης δεν θα παρείχαν συνολικές λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και δεν θα ήταν καθόλου κατάλληλες για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που ενδέχεται να ανακύψουν στο μέλλον. Επιπλέον, εάν κάθε χώρα μικρής εδαφικής έκτασης επέλεγε την πρόσβαση στην αγορά σε διαφορετικούς τομείς πολιτικής, θα χρειάζονταν διαφορετικές ρυθμίσεις για κάθε χώρα, πράγμα το οποίο θα δημιουργούσε ένα συγκεχυμένο σύνολο ασύνδετων συμφωνιών του οποίου η διαχείριση θα ήταν δυσχερής. Η πείρα που απέκτησε η ΕΕ στις σχέσεις της με άλλους σημαντικούς εταίρους απέδειξε ότι στα μειονεκτήματα της τομεακής προσέγγισης περιλαμβάνονται ένας μη διαχειρίσιμος βαθμός πολυπλοκότητας και νομική ασάφεια[42].

5.3. Τρίτη εναλλακτική δυνατότητα: συμφωνία-πλαίσιο σύνδεσης

Μια συμφωνία-πλαίσιο σύνδεσης θα μπορούσε να παράσχει στις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης υψηλό βαθμό ολοκλήρωσης, συμπεριλαμβανομένης της μερικής ή πλήρους πρόσβασης στην εσωτερική αγορά της ΕΕ, στα συνοδευτικά μέτρα και στις οριζόντιες πολιτικές. Θα μπορούσε επίσης να προβλέψει τη συμμετοχή σε άλλους τομείς δράσης της ΕΕ. Η συμφωνία σύνδεσης θα καθόριζε τις θεμελιώδεις αξίες, τις αρχές και τα θεσμικά θεμέλια της σχέσης. Η συμφωνία θα μπορούσε να έχει τη μορφή ενιαίας πολυμερούς συμφωνίας μεταξύ της ΕΕ και των τριών χωρών μικρής εδαφικής έκτασης, ακολουθώντας ενδεχομένως το πρότυπο του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ). Η σύναψη διμερούς συνθήκης με κάθε χώρα μικρής εδαφικής έκτασης θα ήταν θεωρητικά δυνατή αλλά όχι επιθυμητή, λόγω του αυξημένου βαθμού πολυπλοκότητας και της τάσης για περιττή διαφοροποίηση, όπως αναφέρεται στο ανωτέρω σημείο. Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα που θα παρείχε η επιλογή αυτή στις τρεις αυτές χώρες μικρής εδαφικής έκτασης θα ήταν ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για τις αμοιβαίες σχέσεις τους.

Για την επιλογή αυτή, θα πρέπει ενδεχομένως να καταρτιστεί ένα κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Εφόσον είναι εφικτό, θα ήταν προτιμότερη μια λύση που θα βασίζεται στην αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων δομών. Θα μπορούσαν να καθοριστούν ειδικές ρυθμίσεις, που θα περιελάμβαναν, για παράδειγμα, μηχανισμούς διαβούλευσης των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης για προτάσεις ενωσιακής νομοθεσίας που θα παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι’ αυτές («διαμόρφωση αποφάσεων»), καθώς και τη συμμετοχή αυτών των χωρών ως παρατηρητών σε ενωσιακά προγράμματα και οργανισμούς. Εν πάση περιπτώσει, για να είναι βιώσιμη μια συμφωνία-πλαίσιο σύνδεσης, θα πρέπει να βρεθεί μια ικανοποιητική λύση που να διασφαλίζει ότι τα σχετικά μέρη του κεκτημένου είναι εφαρμοστέα σε αυτές τις χώρες, ότι το κεκτημένο εφαρμόζεται πράγματι και εκτελείται από χώρες μικρής εδαφικής έκτασης ή από τις αρχές στις οποίες έχει ανατεθεί αυτό το έργο, καθώς και ότι η εφαρμογή του κεκτημένου ελέγχεται και, ενδεχομένως, εκτελείται έναντι αυτών των χωρών[43]. Συνολικά, εάν μπορεί να καταρτιστεί κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, πρόκειται για μια βιώσιμη εναλλακτική δυνατότητα που θα πρέπει να εξεταστεί διεξοδικότερα.

5.4. Τέταρτη εναλλακτική δυνατότητα: συμμετοχή στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο

Αυτή η εναλλακτική δυνατότητα συνίσταται στην πλήρη ολοκλήρωση με την εσωτερική αγορά στην ίδια βάση με αυτή των τρίτων χωρών που συμμετέχουν σήμερα στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ). Παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα, όπως, μεταξύ άλλων, η ευκολία και η αξιοπιστία που παρέχεται από τη χρήση μιας συνθήκης και ενός θεσμικού πλαισίου, των οποίων έχει ήδη αποδειχθεί η αξία. Εντούτοις, δεδομένου ότι η συμφωνία για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο είχε συναφθεί από δύο εμπορικούς και οικονομικούς χώρους που προϋπήρχαν (την ΕΕ και την ΕΖΕΣ), θα ήταν καταρχήν αναγκαίο οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης να γίνουν σε μια πρώτη φάση μέλη ενός από τους δύο χώρους προτού γίνουν μέλη του ΕΟΧ[44].

Δεδομένου ότι η προσχώρηση στην ΕΕ εξετάζεται παρακάτω, στο σημείο αυτό εξετάζεται η προσχώρηση μέσω της ΕΖΕΣ. Η ΕΕ θα πρέπει να συζητήσει με τα σημερινά μέλη, δηλ. την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, την Νορβηγία και την Ελβετία, τη δυνατότητα διεύρυνσης της ΕΖΕΣ ώστε να ενταχθούν σε αυτήν και οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης. Η επιλογή αυτή θα παρείχε το πρόσθετο πλεονέκτημα να διευρύνει τον κύκλο ΕΖΕΣ-ΕΟΧ ο οποίος θα περιοριστεί σε δύο μόνον μέλη (Νορβηγία και Λιχτενστάιν), εάν η Ισλανδία προσχωρήσει στην ΕΕ. Σε περίπτωση διεύρυνσης του ΕΟΧ, θα ήταν αναγκαία η αναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας ΕΟΧ προκειμένου, μεταξύ άλλων, να προσαρμοστούν τα όργανα του ΕΟΧ-ΕΖΕΣ. Σε περίπτωση που θα ληφθεί υπόψη αυτή η εναλλακτική δυνατότητα, θα πρέπει να εξεταστεί αναλυτικότερα η ακριβής νομική δομή. Συνολικά, πρόκειται για μια βιώσιμη εναλλακτική δυνατότητα που θα πρέπει να διερευνηθεί με πιο διεξοδικό τρόπο.

5.5. Πέμπτη εναλλακτική δυνατότητα: ένταξη στην ΕΕ

Αυτή η εναλλακτική δυνατότητα θα παρείχε στις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης πληρέστερη πρόσβαση στην εσωτερική αγορά, στα προγράμματα και τις δραστηριότητες της ΕΕ. Αν και καμία χώρα μικρής εδαφικής έκτασης δεν έχει υποβάλει ακόμη αίτηση προσχώρησης, η δυνατότητα αυτή υπάρχει δυνάμει του άρθρου 49 της ΣΕΕ: κάθε ευρωπαϊκό κράτος το οποίο σέβεται τις αξίες της ΕΕ και δεσμεύεται να τις προάγει, μπορεί να ζητήσει να γίνει μέλος της ΕΕ.

Η ανανεωμένη συναίνεση για τη διεύρυνση απαιτεί να λαμβάνεται υπόψη η ικανότητα ολοκλήρωσης της ΕΕ και να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα της λειτουργίας των οργάνων της και της ανάπτυξης των πολιτικών της. Μια ενδεχόμενη αίτηση προσχώρησης θα αντιμετώπιζε δύο πολύ σημαντικές δυσκολίες: πρώτον, τα όργανα της ΕΕ, με τη σημερινή τους μορφή, δεν επιτρέπουν την προσχώρηση χωρών τόσο μικρής εδαφικής έκτασης. Για να διασφαλιστεί η κατάλληλη δημοκρατική αντιπροσώπευση όλων των πολιτών και η λειτουργία των θεσμών και μετά την προσχώρηση χωρών των οποίων ο πληθυσμός δεν αντιπροσωπεύει παρά ένα μικρό μέρος του πληθυσμού των πλέον μικρών σημερινών κρατών μελών, θα έπρεπε να τροποποιηθούν ριζικά οι ευρωπαϊκές Συνθήκες και η οργανωτική δομή της ΕΕ. Τέτοιες αλλαγές θα απαιτούσαν σημαντικές διαπραγματεύσεις εντός της ΕΕ και θα ήταν απίθανο να αποφασιστούν τέτοιες αλλαγές με κοινή συμφωνία μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Δεύτερον, η περιορισμένη διοικητική ικανότητα των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ικανότητά τους να εφαρμόσουν το ενωσιακό κεκτημένο και να εκπληρώσουν όλες τις υποχρεώσεις τους ως κράτη μέλη της ΕΕ.

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6.1. Οριζόντια και θεσμικά θέματα

Σε περίπτωση πλήρους ολοκλήρωσης, για να διασφαλιστεί η ομοιογένεια της εσωτερικής αγοράς και η νομική σαφήνεια για τους οικονομικούς παράγοντες και τους πολίτες, κάθε συμφωνία με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης θα πρέπει να πραγματεύεται τέσσερα οριζόντια θέματα που έχουν σχέση με: i) τη δυναμική προσαρμογή της συμφωνίας στην εξέλιξη του κεκτημένου· ii) την ενιαία ερμηνεία των συμφωνιών· iii) την ανεξάρτητη παρακολούθηση και την εκτέλεση των δικαστικών αποφάσεων· iv) και τη διευθέτηση των διαφορών. Όσον αφορά αυτό το θέμα, η ΕΕ θα μπορούσε να στηριχθεί στη θετική εμπειρία της συμφωνίας του ΕΟΧ. Εντούτοις, κάθε συμφωνία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαίτερες ταυτότητες των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης σύμφωνα με τη δήλωση του άρθρου 8 της ΣΕΕ. Για να διασφαλιστεί η τήρηση αυτών των αρχών, μπορεί να είναι αναγκαίο να παραχωρηθούν στις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης μεταβατικές περίοδοι ή/και ρήτρες διασφάλισης.

6.2. Συστάσεις

Οι εναλλακτικές δυνατότητες που παρουσιάζονται στην παρούσα ανακοίνωση θα πρέπει να συζητηθούν διεξοδικά με τις κυβερνήσεις της Ανδόρας, του Μονακό και του Αγίου Μαρίνου, στο πλαίσιο του απόλυτου σεβασμού της κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας τους, αν η ΕΕ αποφάσιζε να δώσει συνέχεια σε τουλάχιστον μια απ’ αυτές.

Καταρχήν, η τρίτη, τέταρτη και πέμπτη εναλλακτική δυνατότητα θα κάλυπταν τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης. Η πρώτη εναλλακτική δυνατότητα (status quo) δεν θα έδινε καμία λύση και δεν είναι συνεπώς επιθυμητή. Η εμπειρία της ΕΕ όσον αφορά την τομεακή προσέγγιση έχει δείξει σαφώς τα όριά της. Για τον λόγο αυτό, και δεδομένου ότι δεν θα έδινε παρά επιμέρους λύσεις, η δεύτερη εναλλακτική λύση δεν προτιμάται, αλλά δεν αποκλείεται εντελώς σε αυτό το στάδιο. Η πέμπτη εναλλακτική λύση παραμένει μακροπρόθεσμη δυνατότητα, αλλά δεν λαμβάνεται υπόψη εδώ. Οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης δεν έχουν υποβάλει ακόμη αίτηση προσχώρησης στην ΕΕ, και η μελλοντική προσχώρηση δεν παρέχει λύσεις σε βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη βάση.

Αντίθετα, η τρίτη και η τέταρτη εναλλακτική δυνατότητα (συμφωνία-πλαίσιο σύνδεσης και συμμετοχή στον ΕΟΧ, αντίστοιχα) έχουν τη δυνατότητα να διασφαλίσουν τη σωστή ισορροπία ευελιξίας και συνολικής προσέγγισης προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης με την παράλληλη τήρηση των απαιτήσεων της ΕΕ. Προτιμώνται λοιπόν αυτές οι εναλλακτικές δυνατότητες, αν και πρέπει να μελετηθούν και να εξεταστούν περαιτέρω, συμπεριλαμβανομένης της ενδεχόμενης εφαρμογής τους. Αν αποδειχτεί ότι είναι αδύνατο να σημειωθεί πρόοδος στο πλαίσιο αυτών των εναλλακτικών δυνατοτήτων, τότε θα μπορούσαν να εξεταστούν άλλες δυνατές επιλογές, ιδίως η δεύτερη.

* * *

[1]               Η παρούσα ανακοίνωση δεν άπτεται των σχέσεων της ΕΕ με το κράτος της Πόλης του Βατικανού και με το Πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν.

[2]               Το άρθρο 8 της ΣΛΕΕ προβλέπει ότι η ΕΕ «αναπτύσσει προνομιακές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, με στόχο την εγκαθίδρυση χώρου ευημερίας και καλής γειτονίας, ο οποίος θεμελιώνεται στις αξίες της Ένωσης και χαρακτηρίζεται από στενές και ειρηνικές σχέσεις βασιζόμενες στη συνεργασία». Σύμφωνα με τη δήλωση αριθ. 3 σχετικά με το άρθρο 8 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, «η Ένωση λαμβάνει υπόψη της την ιδιαίτερη κατάσταση των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης με τις οποίες διατηρεί ειδικές σχέσεις γειτονίας».

[3]               Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τις σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες της ΕΖΕΣ, της 14ης Δεκεμβρίου 2010.

[4]               «Σχέσεις της ΕΕ με το Πριγκιπάτο της Ανδόρας, τη Δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου και το Πριγκιπάτο του Μονακό» – Έκθεση της Προεδρίας προς το Συμβούλιο, της 14ης Ιουνίου 2011, έγγραφο του Συμβουλίου 11466/11, σημείο 14.

[5]               Η ανάλυση που εκτίθεται στην παρούσα ανακοίνωση στηρίζεται σε άτυπες ανταλλαγές απόψεων που πραγματοποιήθηκαν και με τις τρεις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης σε επίπεδο ομάδων εργασίας.

[6]               Αν και το Μονακό διαθέτει λιμένα στη Μεσόγειο.

[7]               Για παράδειγμα, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ανδόρας και του Αγίου Μαρίνου επισκέφθηκαν τις Βρυξέλλες τον Ιανουάριο του 2012 και τον Ιούλιο του 2012, αντιστοίχως.

[8]               Συγκριτικά, η αντιπροσωπεία της ΕΕ στη Βέρνη είναι διαπιστευμένη στο γειτονικό Λιχτενστάιν.

[9]               Στην Ανδόρα και το Μονακό, η εκπροσώπηση αυτή γίνεται εκ περιτροπής σε εξαμηνιαία βάση. Η Ιταλία, ως το μόνο κράτος μέλος της ΕΕ που διαθέτει πρεσβεία στον Άγιο Μαρίνο, εκπροσωπεί την ΕΕ στη χώρα αυτή.

[10]             Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τους συγκεκριμένους τρόπους για την ενίσχυση της καταπολέμησης της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής, επίσης και σε σχέση με τρίτες χώρες, COM (2011) 351 τελικό, Βρυξέλλες, 27 Ιουνίου 2012.

[11]             Νομισματική συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Πριγκιπάτου της Ανδόρας (ΕΕ C 369 της 17.12.2011, σ. 1)· νομισματική συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Πριγκιπάτου του Μονακό (ΕΕ C 310 της 13.10.2012, σ. 1)· νομισματική συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Δημοκρατίας του Αγίου Μαρίνου (ΕΕ C 121 της 26.4.2012, σ. 5).

[12]             Όπως ορίζεται στο παράρτημα κάθε συμφωνίας.

[13]             Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και του Πριγκιπάτου της Ανδόρας που προβλέπει μέτρα ισοδύναμα με τα θεσπιζόμενα στην οδηγία 2003/48/ΕΚ του Συμβουλίου για τη φορολόγηση των υπό μορφή τόκων εισοδημάτων από αποταμιεύσεις (ΕΕ L 359 της 4.12.2004, σ. 33)· συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και του Πριγκιπάτου του Μονακό η οποία προβλέπει μέτρα ισοδύναμα με εκείνα που θεσπίζονται στην οδηγία 2003/48/ΕΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 19 της 21.1.2005, σ. 55)· συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, και της Δημοκρατίας του Αγίου Μαρίνου που προβλέπει μέτρα ισοδύναμα με εκείνα που θεσπίζονται στην οδηγία 2003/48/ΕΚ του Συμβουλίου για τη φορολόγηση των υπό μορφή τόκων εισοδημάτων από αποταμιεύσεις. Μνημόνιο Συμφωνίας (ΕΕ L 381 της 28.12.2004, σ. 33).

[14]             ΕΕ L 157 της 26.6.2003, σ. 38.

[15]             Συμβούλιο Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων της 19ης Ιανουαρίου 2010 (έγγραφο του Συμβουλίου 5400/10).

[16]             Συμφωνία υπό μορφή ανταλλαγής επιστολών μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και του Πριγκιπάτου της Ανδόρας της 28ης Ιουνίου 1990 (ΕΕ L 374 της 31.12.1990, σ. 16)· άρχισε να ισχύει την 1η Ιανουαρίου 1991.

[17]             Συμφωνία συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και του Πριγκιπάτου της Ανδόρας (ΕΕ L 135 της 28.5.2005, σ. 14).

[18]             Πρωτόκολλο για τα κτηνιατρικά θέματα που συμπληρώνει τη συμφωνία υπό μορφή ανταλλαγής επιστολών μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και του Πριγκιπάτου της Ανδόρας (ΕΕ L 148 της 6.6.1997, σ. 16).

[19]             Άρθρο 3 παράγραφος 2 του κανονισμού του Συμβουλίου (ΕΟΚ) αριθ. 2913/92, της 12ης Οκτωβρίου 1992, περί θεσπίσεως κοινοτικού τελωνειακού κώδικα (ΕΕ L 302, 19.10.1992, σ. 1).

[20]             Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και του Πριγκιπάτου του Μονακό για την εφαρμογή ορισμένων κοινοτικών πράξεων στο έδαφος του Πριγκιπάτου του Μονακό (ΕΕ L 332 της 19.12.2003, σ. 42).

[21]             Δύο συμφωνίες υπό μορφή ανταλλαγής επιστολών μεταξύ του Μονακό και της Γαλλίας, οι οποίες υπεγράφησαν την 15η Δεκεμβρίου 1997, προσάρμοσαν το τμήμα της σύμβασης για τις σχέσεις καλής γειτονίας, της 18ης Μαΐου 1963, σχετικά με την είσοδο, την παραμονή και την εγκατάσταση αλλοδαπών στο Μονακό στις διατάξεις της σύμβασης για την εφαρμογή της συμφωνίας του Σένγκεν.

[22]             Συμφωνία συνεργασίας και τελωνειακής ένωσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και της Δημοκρατίας του Αγίου Μαρίνου (ΕΕ L 84 της 28.3.2002, σ. 43). Η συμφωνία αυτή υπεγράφη στις 16 Δεκεμβρίου 1991 και άρχισε να ισχύει την 1η Απριλίου 2002. Τον Μάρτιο του 2010 συμπληρώθηκε με την έκδοση απόφασης γενικού χαρακτήρα («omnibus») από τη Μεικτή Επιτροπή ΕΚ-Αγίου Μαρίνου, η οποία καλύπτει τελωνειακά μέτρα, καθώς και κτηνιατρικά και φυτοϋγειονομικά θέματα (ΕΕ L 156 της 23.6.2010, σ. 13).

[23]             Κεφάλαια 1 έως 24 του εναρμονισμένου συστήματος.

[24]             Διμερής συμφωνία φιλίας και καλής γειτονίας της 31ης Μαρτίου 1939 (νόμος της 6ης Ιουνίου 1939, αριθ. 1320 (1)).

[25]             Στον Άγιο Μαρίνο, το ζήτημα της ένταξης στην ΕΕ προκαλεί ζωηρές συζητήσεις. Το 2010, αναλήφθηκε πρωτοβουλία για τη διενέργεια δημοψηφίσματος με ερώτημα εάν η κυβέρνηση θα πρέπει να υποβάλει αίτηση προσχώρησης στην ΕΕ. Το Συνταγματικό Δικαστήριο το Αγίου Μαρίνου έκρινε πρόσφατα το δημοψήφισμα παραδεκτό, αν και δεν είναι ακόμη σαφές πότε θα λάβει χώρα.

[26]             Η μετανάστευση αποτελεί κοινή αρμοδιότητα της ΕΕ και των κρατών μελών της. Οι όροι εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών αποφασίζονται σε εθνικό επίπεδο, ενώ ορισμένα δικαιώματα και προϋποθέσεις έχουν εναρμονισθεί σε επίπεδο ΕΕ.

[27]             Άρθρο 5 της συμφωνίας συνεργασίας με την Ανδόρα και άρθρο 20 της συμφωνίας συνεργασίας και τελωνειακής ένωσης με τον Άγιο Μαρίνο.

[28]             Τα δικαιώματα αυτά παρέχονται με την οδηγία 2004/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών (ΕΕ L 29 της 30.4.2004, σ. 77), εκτός εάν γίνεται παραπομπή σε άλλη νομική πράξη.

[29]             Υπό τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στο άρθρο 7 της οδηγίας 2004/38/ΕΚ.

[30]             Άρθρο 18 ΣΛΕΕ.

[31]             Εντός της ΕΕ, η σχετική νομοθεσία είναι ο κανονισμός 883/2004 για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας. Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας των εν λόγω τριών χωρών δεν είναι συντονισμένα με τα αντίστοιχα συστήματα των κρατών μελών. Ωστόσο, ανάλογα με την περίπτωση, οι υπήκοοι των τριών χωρών μπορούν να ωφεληθούν από τον συντονισμό μεταξύ της νομοθεσίας των κρατών μελών (κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1231/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Νοεμβρίου 2010, για την επέκταση της εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 987/2009 στους υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι δεν διέπονται ήδη από τους κανονισμούς αυτούς μόνον λόγω της ιθαγένειάς τους (ΕΕ L 344 της 29.12.2010, σ. 1).

[32]             Εντός της ΕΕ, η οδηγία 2005/36/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Σεπτεμβρίου 2005, σχετικά με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων (ΕΕ L 255 της 30.9.2005, σ. 22) προβλέπει ότι τα πρόσωπα τα οποία έχουν αποκτήσει τα επαγγελματικά τους προσόντα σε ένα κράτος μέλος μπορούν, υπό τις προϋποθέσεις που ορίζονται στην οδηγία, να αναλάβουν και να ασκήσουν το ίδιο επάγγελμα σε άλλο κράτος μέλος με τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι υπήκοοί του.

[33]             Ακόμη και αν, όπως για τους υπηκόους και τις επιχειρήσεις της ΕΕ, η ελευθερία αυτή μπορεί να υπόκειται σε ορισμένες εγγυήσεις, όπως η προεγγραφή σε μια επαγγελματική οργάνωση, ανάλογα με το είδος υπηρεσίας.

[34]             Όσον αφορά τα φυσικά πρόσωπα, οι υπήκοοι των χωρών μικρής εδαφικής έκτασης χρειάζονται άδεια παραμονής και εργασίας, (είτε είναι εργαζόμενοι είτε ως μισθωτοί ή ως μη μισθωτοί) σε ένα κράτος μέλος της ΕΕ (βλ. το σημείο για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων). Στην πράξη, η νομοθεσία για τη μετανάστευση δύναται, ως εκ τούτου, να αποτελέσει εμπόδιο στην παροχή υπηρεσιών από εταιρείες ή πρόσωπα που είναι εγκατεστημένα σε χώρες μικρής εδαφικής έκτασης.

[35]             Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Βρυξέλλες, 29 Ιουνίου 2012, EUCO 76/12.

[36]             Η φορολογική πολιτική κατέχει επίσης σημαντική θέση στο Σύμφωνο: «πρέπει να επιτευχθεί γρήγορα συμφωνία όσον αφορά τις διαπραγματευτικές οδηγίες για τη σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες για τη φορολόγηση των καταθέσεων». Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν οι χώρες μικρής εδαφικής έκτασης.

[37]             Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Βρυξέλλες, 19 Οκτωβρίου 2012, EUCO 156/12.

[38]             Για παράδειγμα, ο Άγιος Μαρίνος και το Μονακό είναι και οι δυο παραγωγοί καλλυντικών ενώ στην Ανδόρα και το Μονακό υπάρχουν πολλοί κατασκευαστές δοντικών εμφυτευμάτων.

[39]             Ανακοίνωση της Επιτροπής: «Ευρώπη 2020 – Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη», Βρυξέλλες, 03.03.2010, COM(2010) 2020 τελικό.

[40]             Προϋπολογισμός 2007-2013 168 εκατ. ευρώ.

[41]             Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τους συγκεκριμένους τρόπους για την ενίσχυση της καταπολέμησης της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής επίσης και σε σχέση με τρίτες χώρες, COM(2012)351 τελικό, Βρυξέλλες 27 Ιουνίου 2012.

[42]             Συμπεράσματα του Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2010 για τις σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες ΕΖΕΣ..

[43]             Το σημαντικό ρόλο της παρακολούθησης και επιβολής του κεκτημένου σε αυτές τις χώρες θα τον αναλάμβαναν η Επιτροπή και το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα όργανα του ΕΟΧ-ΕΖΕΣ (Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ και Δικαστήριο του ΕΟΧ) ή μία ισοδύναμη υπερεθνική αρχή. Οι εναλλακτικές δυνατότητες θα πρέπει να συζητηθούν με τις χώρες μικρής εδαφικής έκτασης και να ληφθεί υπόψη, κατόπιν κοινής συμφωνίας, η προτιμότερη εναλλακτική δυνατότητα.

[44]             Άρθρο 128 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ.