23.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/67

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, στα πλαίσια των διαφόρων γνωμοδοτήσεων που καταρτίζει ως συνεισφορά στη χάραξη μιας πολιτικής για τον τουρισμό στον ευρωπαϊκό χώρο, αποφάσισε να εκδώσει γνωμοδότηση σχετικά με τον καλούμενο κοινωνικό τουρισμό, αναλύοντας τις απαρχές του, την σημερινή του παρουσία και πραγματική κατάσταση στην Ευρώπη, τις διαφορετικές εμπειρίες των διαφόρων κρατών μελών και τις αξίες στις οποίες στηρίζεται, και, ειδικότερα, επιθυμεί να υποβάλει συστάσεις προς τους διαφόρους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς για την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της καθολικότητας και τη βελτίωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού. Ακόμη, η παρούσα γνωμοδότηση αποτελεί συνεισφορά στον υπό εξέλιξη προβληματισμό σχετικά με την ευρωπαϊκή πολιτική για τον τουρισμό, μέσω της μελέτης του κοινωνικού τουρισμού ως συστατικού στοιχείου του ευρωπαϊκού τουριστικού προτύπου.

1.2

Ο τουρισμός στην Ευρώπη: σημερινή κατάσταση και στόχοι για το μέλλον. Σε διάφορες μελέτες, εκθέσεις και γνωμοδοτήσεις έχει εξεταστεί, αφενός, η σημερινή κατάσταση του τουρισμού από διάφορες οπτικές γωνίες: οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές· η μεγάλη του σημασία για την οικονομική δραστηριότητα στην Ευρώπη γενικά και σε διάφορες χώρες ειδικότερα· η θετική του εξέλιξη από άποψη συμβολής στον πλούτο και στην απασχόληση στην Ευρώπη· όλες αυτές οι πτυχές διαμορφώνουν μια κατάσταση μεγάλου δυναμισμού, σταθερότητας και ανάπτυξης. Αφετέρου, έχουν ληφθεί υπόψη οι διάφορες πραγματικότητες και απειλές, εσωτερικές και εξωτερικές, βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες, που αντιμετωπίζει ο τουρισμός σε συνάρτηση με την εποχικότητα, με την συχνά υπέρμετρη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, με την ανεπαρκή ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τοπικού περιβάλλοντος, καθώς και με την ανησυχία που προκαλεί η τρομοκρατία για την ασφάλεια του πληθυσμού και των τουριστών. Οι δύο αυτές όψεις μας υποχρεώνουν να αντιμετωπίσουμε σοβαρά το γεγονός ότι ο τουρισμός θέτει ορισμένες σημαντικές προκλήσεις, εάν επιθυμούμε να συνεχίσει η δραστηριότητα αυτή την πορεία της βιώσιμης ανάπτυξης. Ενδεικτικά, αρκεί να αναφέρουμε ότι μεταξύ των προκλήσεων αυτών περιλαμβάνονται: η πραγματική δυνατότητα πρόσβασης στον τουρισμό για όλους τους πολίτες, η ουσιαστική του συμβολή στην ανάπτυξη πολλών χωρών του μη ανεπτυγμένου κόσμου, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η τήρηση του κώδικα δεοντολογίας του τουρισμού, η σταθερότητα και η ποιότητα της απασχόλησης, και η συμβολή στην παγκόσμια ειρήνη. Όλες αυτές οι προκλήσεις και πολλές άλλες, για μια βιομηχανία στρατηγικής σημασίας για την Ευρώπη, όπως είναι ο τουρισμός, αποτελούν την αναγκαία συμβολή για μια καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους.

1.3

Η τουριστική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει ήδη υιοθετήσει, στις 6 Απριλίου 2005, γνωμοδότηση με θέμα «Η τουριστική πολιτική στη διευρυμένη ΕΕ», όπου εξετάζεται εκτενέστερα τόσο η σημερινή τουριστική πολιτική υπό το φως της Συνθήκης για το Σύνταγμα της Ευρώπης, όσο και ο αντίκτυπος της τωρινής και της μελλοντικής διεύρυνσης. Στη γνωμοδότηση αυτή αξιολογείται ως θετικός ο ρόλος του τουρισμού στις δράσεις στήριξης, συντονισμού και συνοδείας των λοιπών πολιτικών ευρωπαϊκής εμβέλειας. Για παράδειγμα, ο τουρισμός έχει μεγάλη σημασία για την πολιτική της απασχόλησης και την κοινωνική πολιτική, για τη βελτίωση της ποιότητας, για την έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, για την προστασία των καταναλωτών, για την περιβαλλοντική πολιτική και για πολλές και διάφορες άλλες πολιτικές. Ας αναφερθεί ιδιαιτέρως ότι, όσον αφορά την πολιτική της απασχόλησης και την κοινωνική πολιτική, που αναφέρονται παραπάνω, η παρούσα γνωμοδότηση επιχειρεί να εντοπίσει και να αναλύσει ποια είναι η συμβολή του κοινωνικού τουρισμού στις πολιτικές αυτές. Η ΕΟΚΕ, σε διάφορες γνωμοδοτήσεις που σχετίζονται με τον τουρισμό, προωθεί την θέσπιση ευρωπαϊκών πολιτικών γύρω από έναν άξονα που να διαμορφώνει ένα ευρωπαϊκό τουριστικό πρότυπο, το οποίο θα στηρίζεται όχι αναγκαστικά σε κανόνες, αλλά σε αξίες. Κρίνεται ότι ο κοινωνικός τουρισμός και οι αξίες που συνδέονται με αυτόν μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό συστατικό στοιχείο αυτού του προτύπου και να συμβάλουν στην καθιέρωση και τη διάδοσή του.

1.4

Η πρόκληση της Ατζέντας της Λισσαβώνας και ο κοινωνικός τουρισμός. Πρέπει να γίνει ειδική αναφορά στην πρόκληση που αντιπροσωπεύει η Ατζέντα της Λισσαβώνας για τον τουρισμό, ιδιαίτερα δε για τον κοινωνικό τουρισμό. Ο στρατηγικός στόχος της Ατζέντας για την Ένωση είναι «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή»· θα πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε εάν ο κοινωνικός τουρισμός συμβάλλει ουσιαστικά και θετικά στην επίτευξη του στόχου αυτού, με ποιον τρόπο, και πώς θα μπορούσε να ενταθεί ακόμη περισσότερο η συμβολή του. Ας σημειωθεί εξ αρχής ότι πιστεύουμε ότι η συμβολή αυτή όντως υφίσταται, όπως θα δούμε στην ανάπτυξη της γνωμοδότησης, αλλά ότι μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω και, προς τον σκοπό αυτόν, προτείνονται μέτρα για τους διαφόρους φορείς που εμπλέκονται στον κοινωνικό τουρισμό.

1.5

Ιστορικό σχετικό με την παρούσα γνωμοδότηση. Το ιστορικό που σχετίζεται με την παρούσα γνωμοδότηση είναι πλούσιο, και από θεωρητική άποψη, με μελέτες, εκθέσεις, ημερίδες, αλλά και από πρακτική άποψη, χάρη στις διάφορες δράσεις και υφιστάμενες καταστάσεις που αφορούν τον κοινωνικό τουρισμό στην Ευρώπη. Πολυάριθμες συμβολές προέρχονται από διάφορους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Όσον αφορά την ΕΟΚΕ, αξίζει να αναφερθούν η γνωμοδότηση με τίτλο «Για έναν τουρισμό προσιτό σε όλους και κοινωνικά βιώσιμο», που υιοθετήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2003, και στο σημείο 5.5.2 της οποίας περιλαμβανόταν ήδη ο κοινωνικός τουρισμός ως μία από τις 100 πρωτοβουλίες, καθώς και η γνωμοδότηση με τίτλο «H τουριστική πολιτική στη διευρυμένη ΕΕ», που υιοθετήθηκε στις 6 Απριλίου 2005, η οποία περιελάμβανε το σχέδιο για τον ευρωπαϊκό κοινωνικό τουρισμό ως ενδεχόμενο πειραματικό σχέδιο ευρωπαϊκής θεσμικής συνεργασίας.

2.1

Το δικαίωμα στον τουρισμό ως θεμέλιο του κοινωνικού τουρισμού. Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην ξεκούραση, υπό τις διάφορες συχνότητές της: ημερήσια, εβδομαδιαία ή ετήσια, στον ελεύθερο χρόνο που του επιτρέπει να αναπτύσσεται πλήρως ως προς τις διάφορες πτυχές της προσωπικότητάς του και της κοινωνικής του ολοκλήρωσης. Και, τελικά, κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να αναπτύσσει στην πράξη το γενικό αυτό δικαίωμα στην προσωπική ανάπτυξη. Το δικαίωμα στον τουρισμό αποτελεί αναμφισβήτητα μια έκφραση του γενικού αυτού δικαιώματος και η επιθυμία της γενίκευσής του και της ουσιαστικής πρόσβασης όλων σε αυτό, είναι αυτή ακριβώς που θεμελιώνει τον κοινωνικό τουρισμό. Επομένως, ο κοινωνικός τουρισμός δεν αποτελεί περιθωριακή δραστηριότητα, ούτε και δραστηριότητα εκτός του συνόλου της γενικής δραστηριότητας του τουρισμού, η οποία διαμορφώνει μια ισχυρή βιομηχανία στον κόσμο, στην Ευρώπη στο σύνολό της, και ιδιαίτερα σε ορισμένες χώρες της ΕΕ· αντίθετα, αποτελεί μια συγκεκριμένη έκφραση του δικαιώματος αυτού που όλοι διαθέτουν να πραγματοποιούν τουρισμό, να ταξιδεύουν, να γνωρίζουν άλλες περιοχές και χώρες, και που συνιστά τη βάση της τουριστικής δραστηριότητας. Επισημαίνεται ιδιαιτέρως ότι το δικαίωμα αυτό αναφέρεται στο άρθρο 7 του παγκόσμιου κώδικα δεοντολογίας του τουρισμού, τον οποίο ενέκρινε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ) την 1η Οκτωβρίου 1999, στο Σαντιάγο της Χιλής, ενώ στις 21 Δεκεμβρίου 2001 τον υιοθέτησαν και τα Ηνωμένα Έθνη.

2.2

Ορισμός του κοινωνικού τουρισμού. Επειδή υπάρχουν διάφορες αντιλήψεις ως προς το τι είναι ή τι θεωρείται ως κοινωνικός τουρισμός, δεν είναι εύκολο να οριστεί με ακρίβεια η έννοια του κοινωνικού τουρισμού· γι' αυτό και οι διάφοροι φορείς που έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα χρησιμοποιούν διαφορετικές διατυπώσεις, όπως: εντοπισμός περιεχομένου, αναμενόμενων αποτελεσμάτων, συνόλου προθέσεων, απόψεων και πεποιθήσεων, βασίζονται όμως πάντοτε σε μία πραγματικότητα: όλα τα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των μειονεκτούντων, χρειάζονται και δικαιούνται ξεκούραση, ψυχαγωγία και χρόνο ανάκτησης δυνάμεων μετά την εργασία, και τούτο με ημερήσια, εβδομαδιαία και ετήσια περιοδικότητα. Σύμφωνα με το Διεθνές Γραφείο Κοινωνικού Τουρισμού (BITS), ο κοινωνικός τουρισμός είναι: το σύνολο των αναφορών και φαινομένων που απορρέουν από τη συμμετοχή στον τουρισμό κοινωνικών στρωμάτων με χαμηλά εισοδήματα, η οποία καθίσταται δυνατή μέσω μέτρων σαφώς καθορισμένου κοινωνικού χαρακτήρα. Το BITS αναθεωρεί σήμερα τον ορισμό αυτόν, προκειμένου να τον επεκτείνει σε δραστηριότητες τουρισμού υπό προϋποθέσεις συνεισφοράς για την ανάπτυξη και την αλληλεγγύη.

2.2.1

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1), ο κοινωνικός τουρισμός οργανώνεται σε ορισμένες χώρες από ενώσεις, συνεταιρισμούς και συνδικάτα και αποβλέπει στο να καταστήσει πραγματικά προσιτό το ταξίδι σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, και ιδιαίτερα στα λιγότερα ευνοημένα στρώματα του πληθυσμού. Ο ορισμός αυτός χρονολογείται ήδη από παλιά και τελεί υπό αναθεώρηση μετά από τις τεχνικές συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Δεν πιστεύουμε ότι καμιά από τις δύο προσπάθειες ορισμού είναι αρκετά σαφής· όπως όμως συμβαίνει συχνά στον χώρο των κοινωνικών επιστημών, εκείνο που έχει περισσότερη σημασία δεν είναι τόσο ο ακριβής ορισμός, όσο ο εντοπισμός των συγκεκριμένων εκδηλώσεών του.

2.2.2

Γι' αυτόν το λόγο, και χωρίς την πρόθεση να ορίσουμε επακριβώς τι είναι κοινωνικός τουρισμός, εάν ξεκινάμε από το σκεπτικό ότι ο τουρισμός αποτελεί γενικό δικαίωμα, η συγκεκριμένη έκφραση του οποίου πρέπει να επιχειρηθεί για τον καθένα χωριστά, μπορούμε να πούμε ότι υφίσταται δραστηριότητα κοινωνικού τουρισμού όταν πληρούνται τρεις προϋποθέσεις:

2.2.3

Τελικά, όπως ακριβώς ο τουρισμός γενικά αποτελεί δραστηριότητα στην οποία εμπλέκονται διάφοροι τομείς, κλάδοι δραστηριοτήτων και πεδία ανάπτυξης, ο κοινωνικός τουρισμός συγκεντρώνει το σύνολο των πρωτοβουλιών που καθιστούν προσβάσιμο τον τουρισμό στα άτομα με ιδιαίτερες δυσκολίες, ενώ παράλληλα προκύπτουν από αυτό θετικά αποτελέσματα κοινωνικής και οικονομικής φύσεως, επίσης για διαφόρους τομείς, δραστηριότητες, ομάδες και πεδία.

2.3

2.4

Θεμέλια του κοινωνικού τουρισμού. Ο κοινωνικός τουρισμός στηρίζεται, σύμφωνα με το BITS, σε πέντε αξιολογικά κριτήρια:

2.4.1

Δικαίωμα άσκησης τουρισμού για όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Η βούληση να γίνει πραγματικότητα το δικαίωμα αυτό είναι πιθανότατα εκείνη που δικαιολογεί και θεμελιώνει κατά τον ισχυρότερο τρόπο τις πολλές και ποικίλες δράσεις κοινωνικού τουρισμού. Είναι προφανές ότι η κοινωνική βάση που απολαμβάνει σήμερα μια περίοδο διακοπών έχει αυξηθεί πολύ σημαντικά, χάρη στην κοινωνικοποίηση του φαινομένου του τουρισμού, εξακολουθούν όμως να υπάρχουν πολλές ομάδες που, για διάφορους λόγους, δεν έχουν δυνατότητα πρόσβασης σε διακοπές. Η έλλειψη επαρκών οικονομικών πόρων είναι πιθανότατα η συχνότερη αιτία που εμποδίζει την πραγματική καθολική άσκηση του δικαιώματος αυτού. Το ερώτημα που τίθεται αφορά τη δυνατότητα και την απαίτηση να εξασφαλίζουν οι δημόσιες αρχές, με δημόσιους πόρους, το δικαίωμα αυτό στον τουρισμό, στις διακοπές. Ο τρόπος με τον οποίο ανταποκρίνονται οι διάφορες χώρες στο ζήτημα αυτό παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία: άλλες χώρες δεσμεύονται περισσότερο από κοινωνικά κριτήρια, άλλες επιδεικνύουν μικρότερη μαχητικότητα απέναντι σε μια πραγματικότητα που δεν επιτρέπει σε όλους να κάνουν διακοπές. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι κατά κανέναν τρόπο δεν μπορεί ούτε και πρέπει ο κοινωνικός τουρισμός να εξομοιώνεται με τουρισμό κατώτερης ποιότητας ή κατηγορίας· αντίθετα μάλιστα, οι δραστηριότητες κοινωνικού τουρισμού πρέπει να χαρακτηρίζονται από ύψιστη μέριμνα για την συνολική ποιότητα τόσο των εγκαταστάσεων όσο και των παρεχόμενων υπηρεσιών.

2.4.2

Συμβολή του κοινωνικού τουρισμού στην κοινωνικοποίηση. Ο τουρισμός αποτελεί ισχυρό μέσον κοινωνικοποίησης, γνωριμίας με πραγματικότητες διαφορετικές από άποψη πολιτισμική, γεωγραφική και συνηθειών· κυρίως όμως, φέρνει σε επαφή τους ανθρώπους κατά έναν τρόπο που, χωρίς ταξίδια, χωρίς διακοπές, χωρίς τουρισμό, θα ήταν αδύνατον να συναντηθούν, να συνομιλήσουν και να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλον ως ίσους ως προς τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά τους, διαφορετικούς όμως ως προς τα πολιτισμικά. Η πολιτισμική αυτή ανταλλαγή, η απόλαυση αυτή του χρόνου αναψυχής, αποτελεί σημαντικό μέσον προσωπικής ανάπτυξης, και για τους τουρίστες και για εκείνους που τους υποδέχονται στο τοπικό τους περιβάλλον. Ειδικότερα, η πολιτισμική αυτή ανταλλαγή που προσφέρει ο τουρισμός έχει ιδιαίτερη αξία για τους νέους, τόσο για την πνευματική τους κατάρτιση, όσο και για τη διαμόρφωση μιας πιο πλούσιας θεώρησης του κόσμου. Στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο κοινωνικός τουρισμός μπορεί να αποτελέσει σημαντική συμβολή για τη δημιουργία της Ευρώπης των πολιτών. Αξίζει να επισημανθεί ότι επικρατεί ευρέως η άποψη πως οι τουριστικές διαδρομές του κοινωνικού τουρισμού δεν πρέπει να διαφοροποιούνται από τις υπόλοιπες τουριστικές διαδρομές, αλλά πρέπει να χρησιμεύουν για την κοινωνική ένταξη. Οι διάφοροι φορείς κοινωνικού τουρισμού είναι εκείνοι που πρέπει να αναζητήσουν στις γενικές τουριστικές διαδρομές τις ιδανικές συνθήκες για την αξιοποίησή τους και όχι το αντίστροφο. Βέβαια, αυτό προϋποθέτει όχι μόνο μια προσπάθεια σε επίπεδο πρακτικών συνθηκών, αλλά και όσον αφορά το είδος των υπηρεσιών, και επομένως την ειδικευμένη κατάρτιση που πρέπει να παρασχεθεί στους επαγγελματίες του κλάδου.

2.4.3

Δημιουργία δομών βιώσιμου τουρισμού στις κατά τόπους περιοχές. Η υφιστάμενη κατάσταση των υποδομών στους τουριστικούς τόπους και προορισμούς δεν μπορεί πάντοτε να χαρακτηριστεί ως βιώσιμη. Φαίνεται μάλλον ότι τα κριτήρια της τουριστικής ανάπτυξης ήταν πολύ συχνά το βραχυπρόθεσμο κέρδος, η υπέρμετρη χρήση των φυσικών πόρων, η χρήση των καλύτερων περιοχών και ιδιαίτερα, μεταξύ αυτών, των ακτών και των ψηλών βουνών. Ο κοινωνικός τουρισμός, καθώς διέπεται από μία θεώρηση που επικεντρώνεται περισσότερο στις κοινωνικές συνθήκες παρά στις οικονομικές, μπορεί να συμβάλει στην οικοδόμηση ή την ανάκτηση τουριστικών προορισμών σύμφωνα με κριτήρια οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Ο τρόπος κατά τον οποίο διεξάγεται η διαχείριση του κοινωνικού τουρισμού υπό τις διάφορες εκφάνσεις του συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο της καλύτερης συμβολής του στην αύξηση της βιωσιμότητας των τουριστικών τόπων και προορισμών. Εάν η βιωσιμότητα είναι κατά βάση η ισορροπία μεταξύ των διαφόρων πτυχών της ανθρώπινης δραστηριότητας, ο κοινωνικός τουρισμός αποτελεί σαφές μέσον δραστηριότητας βιώσιμης ανάπτυξης για πολλές χώρες, υποανάπτυκτες σήμερα, για τις οποίες ο τουρισμός είναι πηγή οικονομικής δραστηριότητας που μπορεί να τις βγάλει από τη φτώχια.

2.4.4

Συμβολή στην απασχόληση και στην οικονομική ανάπτυξη. Ο τουρισμός στο σύνολό του είναι πιθανώς σήμερα και πρόκειται να είναι στο μέλλον η ισχυρότερη βιομηχανία σε παγκόσμιο επίπεδο, μία από εκείνες που συμβάλλουν περισσότερο στην απασχόληση, στην ανάπτυξη, στον πλούτο και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων των τουριστικών προορισμών. Ο κοινωνικός τουρισμός συμβάλλει πλήρως στην σημαντική αυτή οικονομική διάσταση, δεν έχει όμως ακόμη επαρκή επίγνωση της ίδιας της δύναμής του, της οικονομικής του σημασίας, και τελικά της δυνατότητάς του να επιβάλλει συνθήκες βιωσιμότητας κατά την επιλογή των προορισμών. Οι επιχειρήσεις και οργανισμοί που διαχειρίζονται τον κοινωνικό τουρισμό δεν πρέπει να εξετάζουν μόνον οικονομικά κριτήρια κατά την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους. Ένα από τα κριτήρια που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι η δημιουργία απασχόλησης, σταθερής και ποιοτικής, η οποία αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη ενός τουριστικού προορισμού. Ειδικότερα, η μεγαλύτερη ή μικρότερη συμβολή του κοινωνικού τουρισμού στην καταπολέμηση της εποχικότητας αποτελεί βασικό κριτήριο δράσης, που συνδέεται με τον στόχο της ποιότητας και της σταθερότητας της απασχόλησης. Πρόκειται για βασικό κριτήριο που πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του ευρωπαϊκού τουριστικού προτύπου. Η εταιρική σχέση ιδιωτικού-δημόσιου τομέα για τη διαχείριση του κοινωνικού τουρισμού μπορεί να αποτελέσει κατάλληλο μέσον και δείκτη της τήρησης του κριτηρίου αυτού.

2.4.5

Συμβολή του κοινωνικού τουρισμού στην παγκόσμια ανάπτυξη. Αναφέρθηκε ήδη παραπάνω ότι ο τουρισμός, και ειδικά ο κοινωνικός τουρισμός, μπορεί να αποτελέσει για πολλούς λαούς μια διέξοδο για την απαγκίστρωση από τηνυπανάπτυξη ή από μια κατάσταση βιομηχανικής κρίσης και εγκατάλειψης της εξορυκτικής, βιομηχανικής ή αγροτικής δραστηριότητας. Υπάρχει πλήρης σύμπτωση κριτηρίων μεταξύ των προϋποθέσεων υπό τις οποίες πρέπει να αναπτύσσεται ο κοινωνικός τουρισμός και των προϋποθέσεων προκειμένου ένας τόπος και οι κάτοικοί του να εντοπίσουν στην τουριστική δραστηριότητα την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξή τους. Όσο οι λαοί μπορούν να βρουν τους πόρους για τη διαβίωσή τους μέσω της τουριστικής δραστηριότητας, τόσο θα σταθεροποιείται η τοπική οικονομία και η κοινωνική εδραίωση. Όπως έχουν συστήσει πολλοί διεθνείς οργανισμοί, η τουριστική δραστηριότητα αποτελεί καλό αντίδοτο ενάντια στους πολέμους και τις κάθε είδους καταστροφές που προκαλούν. Ο τουρισμός σημαίνει υποδοχή, ανταλλαγή, ανάδειξη του τοπικού, φιλία και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, απέναντι στον πόλεμο που σημαίνει επίθεση, εισβολή, καταστροφή της φύσης. Εάν δεχθούμε ότι μόνον αυτό που γνωρίζει μπορεί κανείς να αγαπήσει, ο τουρισμός αποτελεί μέσον προσέγγισης, γνωριμίας των λαών, και επομένως μέσον ειρήνης, ομόνοιας και ανάπτυξης. Όσο για τον κοινωνικό τουρισμό, μπορεί και πρέπει να κατοχυρωθεί και να δρα υπέρ της οικοδόμησης, σε ολόκληρο τον κόσμο, συνθηκών ισότητας, δικαιοσύνης, δημοκρατίας και ευημερίας, που να καθιστούν δυνατή την αλληλέγγυα ανάπτυξη όλων των λαών του κόσμου.

2.5

Αρχές και προϋποθέσεις του κοινωνικού τουρισμού και της διαχείρισής του. Είναι σημαντικό να εξεταστούν τα στοιχεία και τα κριτήρια που διαμορφώνουν τις δραστηριότητες του κοινωνικού τουρισμού και του τρόπου διαχείρισής του, και τούτο προκειμένου να μπορεί να διευκρινιστεί τι μπορεί να νοείται ως τέτοιος και τι δεν αξίζει το χαρακτηριστικό του «κοινωνικού». Χρησιμοποιώντας ως σημείο αναφοράς το BITS, παραθέτουμε ορισμένα από τα κριτήρια αυτά που χαρακτηρίζουν την γενική έννοια του τουρισμού.

Αυτά και άλλα ανάλογα κριτήρια μπορούν να χρησιμεύσουν ως οδηγός δράσης για όσους διαχειρίζονται δραστηριότητες κοινωνικού τουρισμού και για την αναγνώριση της δραστηριότητας αυτής.

2.6

Η αποδοτικότητα των επιχειρήσεων και ο κοινωνικός τουρισμός. Ο κοινωνικός τουρισμός είναι και οφείλει να είναι οικονομική δραστηριότητα· όχι αποκλειστικά οικονομική, βέβαια, αλλά ως τέτοια, πρέπει να διέπεται από τις βασικές αρχές της αποδοτικότητας των επενδύσεων, του αναγκαίου κέρδους για τη συνέχιση και την επίτευξη των ιδρυτικών στόχων. Μόνον οι ανταγωνιστικές και αποδοτικές επιχειρήσεις, υπό την ευρεία έννοια, μπορούν να λειτουργούν με ποιότητα, με ασφάλεια, και προσφέροντας εγγυήσεις στους καταναλωτές. Η ποικίλη πραγματικότητα του κοινωνικού τουρισμού υποδεικνύει σήμερα ότι οι επιχειρήσεις και οργανώσεις που ασχολούνται με τη δραστηριότητα αυτήν την ασκούν με αποδοτικότητα, δεδομένου ότι διαθέτουν παγιωμένη δομή, κατάλληλη αγορά και τιμές αντίστοιχες με την αγορά αυτήν. Πρέπει να αναφερθεί όλως ιδιαιτέρως η δημιουργία απασχόλησης που προωθούν οι οργανώσεις κοινωνικού τουρισμού, και καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά και σε περιόδους χαμηλής ζήτησης, γεγονός που μετριάζει την ανεργία των ενδιαφερόμενων εργαζομένων.

2.7

Η κοινωνική αποδοτικότητα του τουρισμού. Ο κοινωνικός τουρισμός είναι βέβαια μια οικονομική δραστηριότητα, είναι όμως επίσης μια σαφώς κοινωνική δραστηριότητα, με οφέλη σε αυτό το πεδίο. Ο χρήστης απολαμβάνει οφέλη ως προς τις διακοπές του, οι εργαζόμενοι του τουρισμού απολαμβάνουν οφέλη ως προς την απασχόλησή τους, το σύνολο της κοινωνίας απολαμβάνει κοινωνικά οφέλη. Στην περίπτωση της Ευρώπης, ο κοινωνικός τουρισμός τοποθετείται στα πλαίσια της οικοδόμησης της Ευρώπης των πολιτών, και η επίδρασή του στον τομέα αυτόν μπορεί ασφαλώς να διευρυνθεί στο μέλλον. Τα ταξίδια όσο το δυνατόν περισσότερων πολιτών στο εσωτερικό της Ευρώπης θα οδηγήσουν αναμφίβολα σε καλύτερη γνωριμία, περισσότερη κατανόηση, μεγαλύτερη ανοχή.

2.8

Διάφορες αντιλήψεις και θεωρήσεις του κοινωνικού τουρισμού στην Ευρώπη. Οι αντιλήψεις περί του τι νοείται σήμερα ως κοινωνικός τουρισμός διαφέρουν στα διάφορα κράτη της Ένωσης που αναπτύσσουν προγράμματα κοινωνικού τουρισμού, μπορούμε όμως να θεωρήσουμε ότι τα κοινά στοιχεία είναι τρία:

2.8.1

Έτσι, ως κοινωνικός τουρισμός νοείται το σύνολο των ταξιδιών και δραστηριοτήτων που διοργανώνονται από συνδικάτα, ο οικογενειακός τουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός, ο τουρισμός που διοργανώνεται από επιχειρήσεις για τους εργαζομένους τους, από δημόσιους φορείς, ο τουρισμός ατόμων με αναπηρία, νέων ή ηλικιωμένων και διάφορες άλλες περιπτώσεις.

2.9

Οι οργανισμοί κοινωνικού τουρισμού. Ποικίλοι είναι επίσης και οι οργανισμοί που παρεμβαίνουν στην πραγματικότητα και στη διαχείριση του κοινωνικού τουρισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Διακρίνονται οι εξής:

3.1

Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Τα διάφορα ευρωπαϊκά όργανα επιδεικνύουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη δραστηριότητα του κοινωνικού τουρισμού, όπως αποδεικνύεται από διάφορες μελέτες, γνωμοδοτήσεις, εκθέσεις, διασκέψεις, που πραγματοποιούν, προωθούν ή συντονίζουν είτε το Κοινοβούλιο είτε η Επιτροπή ή η ΕΟΚΕ. Η δράση τους επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στη συγκέντρωση πληροφοριών, καταγραφή και διάδοση του ευρέος φάσματος εμπειριών που συναντώνται στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Ειδικά η Επιτροπή ασκεί ρόλο προώθησης νέων εμπειριών στο επίπεδο της κάθε χώρας και διευκόλυνσης των επαφών μεταξύ αρμοδίων από τις χώρες που επιθυμούν να συνεργαστούν σε διεθνικές εμπειρίες. Δεν φαίνεται να διαδραματίζει προς το παρόν η Επιτροπή ενδεχόμενο ρόλο συνολικού συντονισμού των εμπειριών κοινωνικού τουρισμού στο επίπεδο ολόκληρης της Ένωσης. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει η έρευνα που διεξήγαγε πρόσφατα η μονάδα τουρισμού της Γενικής Διεύθυνσης «Επιχειρήσεις και Βιομηχανία» σχετικά με τη συμμετοχή των πολιτών των χωρών στη δραστηριότητα διακοπών και με τους λόγους που εξηγούν την μη συμμετοχή του 40 % περίπου των ευρωπαίων πολιτών σε τουριστικές δραστηριότητες. Δεν φαίνεται άτοπο το ενδεχόμενο να αναλάβει στο μέλλον η Επιτροπή ρόλο συντονισμού και ενοποίησης σε μια πλατφόρμα κοινωνικού τουρισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Φαίνεται ότι ο ρόλος αυτός δεν συνεπάγεται αναγκαστικά την οικονομική συνδρομή εκ μέρους των ευρωπαϊκών οργάνων για την ανάπτυξη της κοινής αυτής διεθνικής πλατφόρμας.

3.2

Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών. Όπως αναφέρεται και παραπάνω, η παρουσία των κυβερνήσεων των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις δραστηριότητες του κοινωνικού τουρισμού ποικίλει και ο βαθμός συμμετοχής τους εξαρτάται από λόγους ιστορικούς, ιδεολογικούς και κοινωνικής διάρθρωσης. Σε ορισμένες χώρες, οι αρχές, είτε οι κρατικές, είτε οι περιφερειακές ή τοπικές, αναλαμβάνουν σημαντική χρηματοδοτική ενίσχυση. Συχνά η ενίσχυση αυτή μοιράζεται σε διάφορες ομάδες: νέους, ηλικιωμένους, άτομα με αναπηρία, μειονεκτούντα άτομα, κ.λπ. Σήμερα, οι κυβερνήσεις πραγματοποιούν κάποια βήματα προκειμένου να υπερβούν τα εθνικά όρια των προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού, μέσω διαφόρων μορφών διεθνικών ανταλλαγών.

3.3

Οι επιχειρηματίες. Πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχουν εμπειρίες, όπως η «επιταγή διακοπών», όπου οι επιχειρηματίες συνεισφέρουν οικονομικά για τη διευκόλυνση των διακοπών των υπαλλήλων τους. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι, όπως προαναφέρθηκε, ο κοινωνικός τουρισμός αποτελεί οικονομική δραστηριότητα μεγάλης σημασίας και ισχύος και, ως τέτοια, προσελκύει επιχειρηματίες του τουριστικού κλάδου που αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα αυτή ως δυνατότητα αύξησης των δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών ή διαμεσολάβησης που αναπτύσσουν. Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση της επιχείρησης Mundo Senior, στην Ισπανία, που συγκεντρώνει διάφορες μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις, οι οποίες ενώθηκαν αρχικά για να διαχειριστούν το πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και που, σήμερα, έχει διευρύνει το κοινωνικό της αντικείμενο και τη δραστηριότητά της, προτείνοντας ειδικευμένα τουριστικά προϊόντα για ηλικιωμένους. Είναι προφανές ότι η προϋπόθεση της ανταγωνιστικότητας δεν έρχεται σε αντίθεση με τον κοινωνικό χαρακτήρα της δραστηριότητας. Φαίνεται σαφές ότι, στο μέλλον, μπορούν και πρέπει να αναπτυχθούν εμπειρίες εταιρικής σχέσης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα για τη χάραξη αποδοτικών προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού, τόσο στο εσωτερικό των χωρών της Ένωσης όσο και μεταξύ διαφόρων χωρών.

3.4

Οι εργαζόμενοι. Οι οργανώσεις προστασίας των εργαζομένων, τα συνδικάτα, είχαν σημαντική παρουσία στην τουριστική δραστηριότητα, από τις απαρχές του κοινωνικού τουρισμού, αντιμετωπίζοντάς τον ως τρόπο επίτευξης οφελών για τα μέλη τους. Η παρουσία αυτή εκδηλώνεται είτε με την υποστήριξη υλικών υποδομών, πόλεων διακοπών, εστιών, κ.λπ. είτε απλώς με την παροχή ειδικευμένων υπηρεσιών. Οι εμπειρίες στις διάφορες χώρες ποικίλουν, κάποιες με μεγαλύτερη δέσμευση από άλλες, σε όλες όμως σχεδόν τις χώρες συναντάται η δραστηριότητα κοινωνικού τουρισμού συνδικαλιστικής προέλευσης. Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των χωρών που προσχώρησαν πρόσφατα στην Ένωση, οι οποίες αναζητούν ένα ενδεικνυόμενο πρότυπο κοινωνικού τουρισμού και την ανάπτυξη σχέσεων με περισσότερο εδραιωμένες εμπειρίες. Αξίζει επίσης να αναφερθεί στο σημείο αυτό η ενδιαφέρουσα μελέτη που πραγματοποίησε το BITS τον Μάιο του 2005 σχετικά με τις δραστηριότητες των διαφόρων συνδικάτων σε θέματα τουρισμού για τους εργαζομένους, όπου αναφέρονται μία προς μία όλες οι δραστηριότητες που συναντώνται σήμερα στις 25 χώρες της Ένωσης. Πρόκειται σίγουρα για ένα καλό εργαλείο για τη γνώση και τη μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης σχετικά με το ζήτημα αυτό.

3.5

Οι ειδικευμένοι σύλλογοι και σωματεία. Αξίζει να αναφερθεί μεταξύ αυτών η περίπτωση των συνεταιρισμών καταναλωτών, οι οποίοι, σε ορισμένες χώρες (Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο), διαθέτουν ευρέα δίκτυα πρακτορείων για την καθοδήγηση του κοινωνικού τουρισμού. Αξίζει να αναφερθούν οι οργανώσεις νέων και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που δρουν στο πεδίο αυτό. Στο σημείο αυτό αξίζει επίσης να αναφερθούν οι οργανισμοί συνεταιριστικής μορφής των ίδιων των οργανώσεων που ασχολούνται με τον κοινωνικό τουρισμό. Πρόκειται, λόγου χάρη, για την περίπτωση του BITS, που διεξάγει ζωτικής σημασίας έργο υποστήριξης, συντονισμού και προώθησης.

3.6

Οι ομάδες ατόμων που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα ως υποκείμενα κοινωνικού τουρισμού. Είναι προφανές ότι οι χρήστες είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές των διαφόρων προγραμμάτων και δραστηριοτήτων κοινωνικού τουρισμού. Αυτοί είναι που επωφελούνται, κατά πρώτο λόγο, από ορισμένα οικονομικά πλεονεκτήματα, που τους επιτρέπουν να απολαμβάνουν τον ελεύθερο χρόνο τους, να πραγματοποιούν διακοπές ασχολούμενοι με όποιες αθλητικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες τους ευχαριστούν. Κατά δεύτερο λόγο, αυτοί είναι που επωφελούνται από έναν τουρισμό που σέβεται τους εδαφικούς, πολιτισμικούς και περιβαλλοντικούς πόρους και τις σχέσεις μεταξύ των ίδιων των χρηστών και με τους κατοίκους των τόπων προορισμού. Όλες αυτές οι δραστηριότητες χρησιμεύουν για την επίτευξη της αμοιβαίας αναγνώρισης, της ξεκούρασης και της προσωπικής ισορροπίας. Επίσης, οι τοπικές κοινότητες που υποδέχονται τον κοινωνικό τουρισμό, επωφελούνται από άποψη απασχόλησης, οικονομικής δραστηριότητας και ανάπτυξης.

4.1

Σε θεωρητικό, νομοθετικό και προγραμματικό επίπεδο. Το θεωρητικό, νομοθετικό και προγραμματικό πλαίσιο του κοινωνικού τουρισμού δεν είναι σήμερα πλούσιο στην Ευρώπη. Αντίθετα, υπάρχει σχετική πληθώρα μελετών και ερευνών που επιχειρούν την απογραφή και συγκριτική ανάλυση των διαφόρων μορφών κοινωνικού τουρισμού που υπάρχουν στην Ευρώπη. Ορισμένες από αυτές αναφέρονται στο μέρος Δ της παρούσας γνωμοδότησης, ως σημείο αναφοράς για τεκμηρίωση ή τεχνικές πληροφορίες.

4.2

Διάφορες πρακτικές εμπειρίες στην Ευρώπη. Όπως αναφέρεται και παραπάνω, κατά τη διεξαγωγή της μελέτης από την ομάδα εργασίας, κατά την ακρόαση που πραγματοποιήθηκε στη Βαρκελώνη στις 4 και 5 Μαΐου 2006 και μέσω των εμπειριών που αναφέρθηκαν στη διάσκεψη «Τουρισμός για όλους» που διοργάνωσαν το BITS και η Επιτροπή, εντοπίστηκαν και έγιναν γνωστές διάφορες πρακτικές εμπειρίες στην Ευρώπη, που μπορούν να χαρακτηριστούν ως σαφώς επιτυχείς. Η λεπτομερής εξέταση των εμπειριών αυτών δεν εμπίπτει στο πεδίο της παρούσας γνωμοδότησης, κρίνεται όμως σκόπιμο να αναφερθούν ορισμένες από τις ενδεικτικότερες, που θα συμβάλουν ασφαλώς στην πολύ θετική αποτίμηση του κοινωνικού τουρισμού και θα μπορέσουν να προτείνουν κατευθύνσεις για τις προσπάθειες που καταβάλλουν άλλοι φορείς κοινωνικού τουρισμού ή τα κράτη εκείνα ή οι τοπικές αρχές που, για διάφορους λόγους, δεν διαθέτουν προγράμματα στον τομέα αυτόν.

4.2.1

Το εθνικό γραφείο επιταγών για διακοπές (ANCV) της Γαλλίας, που αναπτύσσει πολύ σημαντικό όγκο οικονομικής δραστηριότητας: για το 2005, εκτιμάται σε ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Διαρθρώνεται μέσω ενός δημόσιου φορέα, βιομηχανικού και εμπορικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 1982 και, μετά από 23 χρόνια δραστηριότητας, εξακολουθεί να αποτελεί ένα χρήσιμο μέσον για τις κοινωνικές πολιτικές που αφορούν τον τουρισμό.

4.2.1.1

Οι στόχοι του οργανώνονται γύρω από τρεις άξονες:

4.2.1.2

Αξίζει να αναφερθεί ότι 2,5 εκατομμύρια άτομα ανά έτος λαμβάνουν επιταγές για διακοπές, από τις οποίες επωφελούνται 7 εκατομμύρια ταξιδιώτες. Οι οργανισμοί που εκδίδουν τις επιταγές αυτές και που συμμετέχουν στη χρηματοδότησή τους είναι περισσότεροι από 21.000 και στην παροχή των σχετικών υπηρεσιών συμμετέχουν περίπου 135 επαγγελματίες του τουρισμού και της ψυχαγωγίας.

4.2.1.3

Επιπλέον, το πρόγραμμα αυτό βοηθά στην αναχώρηση για διακοπές ιδιαίτερα μειονεκτουσών ομάδων, ομάδων ατόμων με αναπηρία, νέων κ.λπ., με την παροχή βαλαντίων ταξιδίου συνολικής αξίας περίπου 4,5 εκατομμυρίων ευρώ. Σημαντική είναι επίσης η επενδυτική δραστηριότητα του γραφείου αυτού για τον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων κοινωνικού τουρισμού.

4.2.1.4

Συνολικά, φαίνεται ότι το πρόγραμμα έχει εξασφαλισμένη τη συνέχεια και την αποδοτικότητά του. Οι οικονομικές μελέτες επιβεβαιώνουν χωρίς αμφιβολία ότι η ανάκτηση των χρηματοδοτήσεων μέσω της επίδρασης επί της οικονομικής δραστηριότητας είναι πραγματική.

4.2.1.5

Οι στόχοι της ANCV για τα προσεχή χρόνια είναι να συνεχιστεί η επέκταση και η διάδοση μεταξύ των χρηστών και μεταξύ των επαγγελματιών του τουρισμού. Μεταξύ των στόχων αυτών, θα μπορούσε ίσως να ενταχθεί και ο διεθνικός χαρακτήρας του προγράμματος, μέσω συμφωνιών με άλλες χώρες της Ευρώπης. Τα οφέλη θα ήταν σίγουρα αμοιβαία, παραδειγματικά και με μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό αντίκρισμα.

4.2.2

Το πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού του IMPERSO, στην Ισπανία, που ανταποκρίνεται σε ανάλογους στόχους, με διαφορετικές όμως διατυπώσεις και μέσα. Στην περίπτωση αυτή, πάνω από ένα εκατομμύριο άτομα επωφελούνται σήμερα από οργανωμένα ομαδικά ταξίδια, σε χαμηλή τουριστική περίοδο και με αποδέκτες ιδιαίτερα τα ηλικιωμένα άτομα. Το ισπανικό κράτος επενδύει στο πρόγραμμα περίπου 75 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, αλλά μέσω διαφόρων φορολογικών μηχανισμών (ΦΠΑ, επαγγελματικοί φόροι, κέρδη επιχειρήσεων και εισοδήματα φυσικών προσώπων), μέσω μεγαλύτερων εσόδων από εισφορές κοινωνικής ασφάλισης και μέσω εξοικονόμησης παροχών ανεργίας, εισπράττει και εξασφαλίζει περίπου 125 εκατομμύρια ευρώ, με μεγάλη οικονομική αποδοτικότητα.

4.2.2.1

Η κοινωνική και η οικονομική αποδοτικότητα του προγράμματος είναι σαφής, δεδομένου ότι, από τη μία πλευρά, έχει δώσει την ευκαιρία σε ευρέα στρώματα του ηλικιωμένου πληθυσμού να ταξιδέψουν για πρώτη φορά, να γνωρίσουν άλλες πόλεις και πραγματικότητες, να διευρύνουν τις κοινωνικές σχέσεις τους υπό ισότιμους όρους, να βελτιώσουν τη φυσική τους κατάσταση, και όλα αυτά υπό εύλογες συνθήκες ποιότητας και αποδοχής από τους χρήστες, ενώ από την άλλη, προκαλείται μια επίδραση ανάκτησης με λόγο 1,7 ευρώ για κάθε 1 ευρώ που επενδύεται στο πρόγραμμα.

4.2.2.2

Αξίζει να αναφερθεί η επίδραση που ασκεί το πρόγραμμα αυτό κυρίως στην απασχόληση, η οποία εκτιμάται σε 10.000 άμεσους εργαζόμενους, οι οποίοι δεν αναγκάζονται να μείνουν άνεργοι κατά την χαμηλή τουριστική περίοδο, εφόσον παραμένουν ανοιχτά τα ξενοδοχεία και λοιπές εγκαταστάσεις και επιχειρήσεις.

4.2.2.3

Το πρόγραμμα βρίσκεται σε διαρκή ανάπτυξη και εξέλιξη, αναζητώντας νέες μορφές κοινωνικού τουρισμού, συνδεόμενες με μεγαλύτερη αξία από άποψη πολιτισμική, κοινωνική και υγείας, όπως είναι η περίπτωση της διαμονής σε λουτροπόλεις, με αναμφισβήτητη επιτυχία, ή η περίπτωση των πολιτιστικών διαδρομών και εκδηλώσεων.

4.2.2.4

Όπως και στην περίπτωση της Γαλλίας, οι δυνατότητες ανάπτυξης του προγράμματος είναι ευρύτατες, όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και μέσω της διεθνικότητας του προγράμματος. Σήμερα, το IMSERSO της Ισπανίας έχει ήδη συμφωνήσει με τον ομόλογό του φορέα στην Πορτογαλία για ανταλλαγή τουριστών, ενώ μελετά ανάλογη συμφωνία με τη Γαλλία. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει «εξαγώγιμο» πρότυπο μεγάλης αξίας για την υπόλοιπη Ευρώπη.

4.2.3

Άλλες εμπειρίες: Πέρα από τα δύο αυτά σημαντικά προγράμματα κοινωνικού τουρισμού, υπάρχουν στην Ευρώπη και άλλα ενδιαφέροντα παραδείγματα, πιο περιορισμένα ίσως, περισσότερο κατακερματισμένα σε συνάρτηση με αυστηρά συγκεκριμένους χρήστες, πράγμα που δεν τα καθιστά λιγότερο αξιόλογα. Μία τέτοια περίπτωση είναι αυτή που εξετάστηκε κατά την ακρόαση στη Βαρκελώνη, η αντιπροσωπευτική κρατική πλατφόρμα ατόμων με φυσικές αναπηρίες (Plataforma Representativa estatal de Discapacitados Físicos — PREDIF), που επικεντρώνεται σε πολύ συγκεκριμένη ομάδα χρηστών, αλλά διαχειρίζεται κατά αξιόλογο τρόπο ένα πρόγραμμα διακοπών για την ομάδα αυτήν.

4.2.3.1

Σύμφωνα με μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα εστίαση, αξίζει να αναφερθεί η κοινή εμπειρία τριών οργανώσεων, μίας από το Ηνωμένο Βασίλειο, Family Holiday Association, μίας από το Βέλγιο, Toerisme Vlaanderen και μίας από τη Γαλλία, Vacances Ouvertes, που συντονίζονται για να διευκολύνουν τον «τουρισμό για όλους» στις τρεις αυτές χώρες.

4.2.3.2

Σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν επίσης δραστηριότητες κοινωνικού τουρισμού, όπως μεταξύ άλλων στην Πορτογαλία, την Πολωνία, στην Ουγγαρία με σημαντικό ρόλο των συνδικάτων, στην Ιταλία το πρόγραμμα που διεξάγουν οι συνεταιρισμοί καταναλωτών. Γενικά, μπορεί να λεχθεί ότι η ποικιλία των εμπειριών, το πλήθος των χρηστών και η ποικιλομορφία εδραιώνεται και διευρύνεται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.

4.2.3.3

Αντίστοιχα, διαπιστώνεται ότι ορισμένες περιφέρειες και δήμοι αναπτύσσουν κατά τον έναν ή τον άλλον τρόπο εμπειρίες κοινωνικού τουρισμού, όπως για παράδειγμα η Αυτόνομη Περιφέρεια των Βαλεαρίδων Νήσων με το σχέδιο «OCI 60».

4.2.3.4

Σε περιφερειακό επίπεδο επίσης, η κυβέρνηση της Ανδαλουσίας, στην Ισπανία, αναπτύσσει το πρόγραμμα Κατοικίες ελεύθερου χρόνου (Residencias de Tiempo Libre) και, επίσης με πρωτοβουλία της Ανδαλουσίας, το πρόγραμμα «Γνώρισε την ακτή σου» (Conoce tu Costa), πρόγραμμα αναφοράς για τη συνεργασία μεταξύ της περιφερειακής διοίκησης και των δήμων για την προώθηση του τουρισμού ηλικιωμένων ατόμων εντός της Αυτόνομης Περιφέρειας.

4.2.3.5

Αξίζει να αναφερθεί επίσης η παρουσία του κοινωνικού τουρισμού στην τουριστική ιστοθύρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, www.visiteurope.com, που προβλέπεται να καταστεί τόπος παροχής συμβουλών για όλο το φάσμα της ευρωπαϊκής τουριστικής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένου και του κοινωνικού τουρισμού.

4.3

Συνολική αξιολόγηση του κοινωνικού τουρισμού. Οι αξίες που φέρει ο κοινωνικός τουρισμός και που προσφέρει στην κοινωνία της Ευρώπης είναι πολυάριθμες· αναφέρονται μερικές από αυτές:

4.3.1

Το σύνολο των αξιών αυτών, παράλληλα με τις υφιστάμενες επιτυχείς εμπειρίες κοινωνικού τουρισμού και με τις προοπτικές ανάπτυξης της δραστηριότητας, καθώς και με την έρευνα και καθιέρωση νέων προϊόντων, καθιστούν άκρως θετική τη συνολική αξιολόγηση του κοινωνικού τουρισμού στην Ευρώπη, από κάθε άποψη.

4.3.2

Η θετική αυτή αξιολόγηση από κάθε άποψη και σε κάθε πτυχή είναι αυτή που μας ωθεί να χαρακτηρίσουμε κοινώς ως «θαύμα» τη δραστηριότητα του κοινωνικού τουρισμού: Όλοι οι φορείς και οι χρήστες απολαμβάνουν κάθε είδους οφέλη: οικονομικά, κοινωνικά, υγείας, απασχόλησης, προώθησης της ευρωπαϊκής ιθαγένειας… κανείς δεν μπορεί να αισθανθεί ζημιωμένος από τη δραστηριότητα αυτή… με λίγα λόγια, είναι δύσκολο να βρει κανείς μια ανθρώπινη και οικονομική δραστηριότητα που να συγκεντρώνει τόσο ομόφωνη αναγνώριση και υποστήριξη.

4.3.3

Από την άποψη αυτήν, δεν είναι δύσκολο για την παρούσα γνωμοδότηση να συστήσει ανεπιφύλακτα προτάσεις και διαδικασίες που θα επιτρέπουν την εδραίωση και τη βελτίωση των υφισταμένων προγραμμάτων, αλλά και παράλληλα τη διεύρυνση της επωφελούς επίδρασής τους σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού.

5.1

Προκαταρκτικά στοιχεία. Στις παραγράφους που προηγούνται διαπιστώνεται ότι, ανεξάρτητα από το πώς ορίζεται ο κοινωνικός τουρισμός, πώς χρηματοδοτείται και πώς γίνεται η διαχείρισή του, πρόκειται για μια ισχυρή και σταθερή οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα, που πληροί τους στόχους της με υψηλό επίπεδο ικανοποίησης εκ μέρους των χρηστών, που συμβάλλει στην απασχόληση, στον περιορισμό της εποχικότητας της τουριστικής δραστηριότητας και, τελικά, που αποτελεί δραστηριότητα μεγάλης αξίας σε ολόκληρο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη μας. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι πώς μπορεί να διευρυνθεί και να γενικευθεί η επωφελής επίδραση που ασκεί σήμερα ο κοινωνικός τουρισμός επί των προσώπων, επί των επιχειρήσεων και επί του συνόλου της κοινωνίας.

5.1.1

Δεν είναι εύκολο να δοθεί μια ενιαία ονομασία που να ανταποκρίνεται στην έννοια μιας δραστηριότητας κοινωνικού τουρισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο· μπορεί να γίνει λόγος για πλατφόρμα, σχέδιο, πρόγραμμα, πρωτοβουλία… και παρότι οι έννοιες αυτές δεν σημαίνουν αναγκαστικά το ίδιο, αναφέρονται όλες τους σε μια οργανωμένη δραστηριότητα, με σαφείς στόχους και με υπερεθνική ευρωπαϊκή εμβέλεια. Στη γνωμοδότηση ετούτη, δεδομένου ότι πρόκειται για γενική πρόταση, χρησιμοποιούνται αδιακρίτως οι ονομασίες αυτές, αναμένοντας να υποδείξει την ιδανικότερη ονομασία η ίδια η πραγματικότητα της μελλοντικής αυτής πλατφόρμας.

5.1.2

Από την άλλη πλευρά, διαπιστώνεται ότι η πραγματικότητα του τουρισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρουσιάζει διάφορες σημερινές ελλείψεις και μεσοπρόθεσμες απειλές:

5.1.3

Υπάρχουν όμως επίσης στοιχεία που αντιπροσωπεύουν σαφείς ευκαιρίες για τη βιωσιμότητα μιας ενδεχόμενης πλατφόρμας ή σχεδίου ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού:

5.2

Πολλοί είναι οι στόχοι που μπορούν να τεθούν για μια ενδεχόμενη πλατφόρμα ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού:

5.3

Οι φορείς και ομάδες που εμπλέκονται στην πλατφόρμα ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού. Ως ενδεχόμενες εμπλεκόμενες ομάδες ή φορείς θα μπορούσαν να αναφερθούν οι εξής:

5.4

Κύρια στοιχεία του ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού. Προκειμένου να είναι οικονομικά και κοινωνικά βιώσιμη μια πλατφόρμα ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού, θα πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία:

Εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις αυτές, ο κοινωνικός τουρισμός θα αποτελέσει ασφαλώς ένα καθοριστικό συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού τουριστικού προτύπου.

5.5

Η συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα στο σχέδιο. Η βιωσιμότητα του προγράμματος εξαρτάται πιθανότατα ευρέως, αλλά και ευνοείται, από την πραγματική συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα κατά τη σύλληψη, τη χάραξη και τη διαχείρισή του. Φαίνεται τουλάχιστον δυνατόν, αν όχι και εύκολο, να βρεθούν στην Ευρώπη οργανώσεις και επιχειρήσεις διατεθειμένες να αναλάβουν την ανάπτυξη μιας πλατφόρμας ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού.

6.1

Επί της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Στην περίπτωση που η πλατφόρμα αυτή, κατά τις διάφορες φάσεις της, θα τεθεί σε εφαρμογή, η επίδραση επί της ανάπτυξης και της απασχόλησης θα είναι ισχυρότατη και θα συμβάλει ασφαλώς στην επίτευξη του στόχου της Λισσαβώνας. Η εμπειρία, μεταξύ άλλων, από το ισπανικό πρόγραμμα του IMSERSO, πιστοποιεί σαφώς τον θετικό αντίκτυπο του κοινωνικού τουρισμού για τη διατήρηση και τη δημιουργία απασχόλησης κατά τη χαμηλή τουριστική περίοδο.

6.2

Επί του πραγματικού δικαιώματος πρόσβασης στον τουρισμό. Σήμερα, σύμφωνα με τις διαθέσιμες στατιστικές, το 40 % περίπου των πολιτών δεν απολαμβάνει διακοπές. Η πλατφόρμα ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού θα είχε ως στόχο, και ασφαλώς θα συνέβαλε σ' αυτό, να περιορίσει σημαντικά το ποσοστό αυτό και να κάνει πραγματικότητα το δικαίωμα στον τουρισμό για όλους και τη διεύρυνση της αμοιβαίας γνωριμίας των λαών της Ευρώπης.

6.3

Επί του ευρωπαϊκού τουριστικού προτύπου. Σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της σχετικά με τον τουρισμό, η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει την πεποίθηση ότι είναι δυνατή η οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού τουριστικού προτύπου, που δεν θα στηρίζεται σε νομοθετικές πράξεις, αλλά σε αξίες κοινής αποδοχής και εφαρμογής. Μία από τις πιθανές αξίες που περιλαμβάνει το πρότυπο αυτό είναι ασφαλώς η καθολικότητα του τουρισμού, ο τουρισμός για όλους. Η πλατφόρμα ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού θα μπορούσε να συμβάλει τα μέγιστα στην εδραίωση του ευρωπαϊκού τουριστικού προτύπου.

7.1

Τον τελευταίο καιρό έχει διαπιστωθεί ότι η ευρωπαϊκή οικοδόμηση δεν είναι εύκολος και σύντομος δρόμος. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν πολλές αμφιβολίες και δυσκολίες που πρέπει να καταπολεμηθούν. Ο κοινωνικός τουρισμός μπορεί να αποτελέσει ισχυρό μέσον ενημέρωσης, αμοιβαίας γνωριμίας των πολιτών, αλληλεγγύης μεταξύ λαών, και τελικά να δημιουργήσει την Ευρώπη των πολιτών και να την οικοδομήσει όχι μέσα από θυσίες και με επώδυνο τρόπο, αλλά μέσα από την απόλαυση του ελεύθερου χρόνου, του ταξιδιού, των διακοπών. Ειδικότερα οι νέοι αποτελούν μια ομάδα που φαίνεται ότι θα μπορούσε να αυξήσει τα ταξίδια της κατά την υψηλή τουριστική περίοδο, κατά την οποία διάφορες εγκαταστάσεις διαμονής που συνδέονται με την παιδεία δεν είναι κατειλημμένες και θα μπορούσαν να υποδέχονται προσωρινά τουριστικές δραστηριότητες παρεμφερείς με το πρόγραμμα Erasmus.

7.2

Η τουριστική δραστηριότητα φαίνεται ότι αποτελεί κατάλληλη μέθοδο για την οικοδόμηση της λεγόμενης Ευρώπης των πολιτών. Οι διάφορες εμπλεκόμενες ομάδες, καθώς και ο οικονομικός κλάδος του τουρισμού και οι τοπικές κοινότητες έχουν κοινό συμφέρον και θα μπορούσαν να συμβάλουν κατά τρόπο ευχάριστο και προσιτό σε όλους.

8.1

Ένα πρώτο γενικό συμπέρασμα από την ανάλυση που επιχειρείται στην παρούσα γνωμοδότηση σχετικά με την σημερινή πραγματικότητα του κοινωνικού τουρισμού στην Ευρώπη, είναι ότι πρόκειται για δραστηριότητα βιώσιμη από περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική άποψη, και μάλιστα για δραστηριότητα πρώτου μεγέθους στο καθένα από τα τρία αυτά πεδία.

8.2

Τα οφέλη, οικονομικά, κοινωνικά, υγείας, ολοκλήρωσης, που απολαμβάνουν όλοι οι χρήστες και φορείς που συμμετέχουν στα προγράμματα, συγκεντρώνουν μεγάλη κοινή αποδοχή και δημιουργούν σημαντική προστιθέμενη αξία.

8.3

Οι διάφορες ομάδες χρήστες του κοινωνικού τουρισμού, και ιδιαίτερα τα άτομα με αναπηρίες ή/και μειωμένη κινητικότητα, λαμβάνουν από τα προγράμματα ένα εξαιρετικό στοιχείο και προσφορά για την πλήρη ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους.

8.4

Η πραγματικότητα του κοινωνικού τουρισμού στην Ευρώπη παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία ως προς τους φορείς, τις μορφές ανάπτυξης, τις ομάδες στόχο, τα χρηματοδοτικά μέσα κ.λπ., γεγονός που την εμπλουτίζει, τη διαφοροποιεί και συμβάλλει στην ανάπτυξη και την εξέλιξή της.

8.5

Όλως ιδιαιτέρως συνάγεται ότι είναι αποδεδειγμένο πως η κοινωνική αποδοτικότητα του κοινωνικού τουρισμού είναι δυνατόν να είναι συμβατή και να σχετίζεται θετικά με την οικονομική αποδοτικότητα.

8.6

Είναι οικονομικά βιώσιμο και κοινωνικά ευκταίο η κάθε χώρα της Ευρώπης να αναπτύξει ένα εθνικό πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού, σύμφωνα με διάφορες μορφές και τρόπους διαχείρισης.

8.7

Είναι οικονομικά βιώσιμη και κοινωνικά ευκταία η δημιουργία μιας διεθνικής πλατφόρμας ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού.

8.8

Κάθε δραστηριότητα κοινωνικού τουρισμού πρέπει να λαμβάνει υπόψη κατά την ανάπτυξή της ένα σύνολο αξιών βιωσιμότητας και δημιουργίας απασχόλησης, σύμφωνα με τη στρατηγική της Λισσαβώνας.

8.9

Ο κοινωνικός τουρισμός μπορεί να αποτελέσει μηχανισμό μεγάλης αξίας για την οικοδόμηση της Ευρώπης των πολιτών, όλων των πολιτών, ιδιαίτερα όμως ο ρόλος των νέων στη διαδικασία αυτή έχει ύψιστη σημασία.

8.10

Ο κοινωνικός τουρισμός είναι μια δραστηριότητα που προσφέρει ορισμένες από τις αξίες που μπορούν να διαμορφώσουν το ευρωπαϊκό τουριστικό πρότυπο.

8.11

Όλες οι τοπικές κοινότητες ολόκληρης της Ευρώπης μπορούν να επωφεληθούν από τις δραστηριότητες του κοινωνικού τουρισμού, χάρη στην συμβολή του προς τη διαφύλαξη της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

8.12

Ως γενικό συμπέρασμα, μπορεί να λεχθεί ότι η δραστηριότητα του κοινωνικού τουρισμού αποτελεί ήδη σήμερα μια ώριμη δραστηριότητα, γενικευμένη σε πολλά κράτη της Ευρώπης, με καλούς διαχειριστές και με κατάλληλες οργανωτικές δομές, και η οποία είναι έτοιμη να πραγματοποιήσει το άλμα προς τη γενίκευσή της σε όλες τις χώρες και προς τη διεθνοποίηση της προσφοράς των υπηρεσιών της, πράγμα που θα σημάνει ποσοτική και ποιοτική ανύψωση των στόχων της.

9.1

Η κύρια σύσταση προς τους ενδεχόμενους χρήστες προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού είναι, προφανώς, να παρακινηθούν να συμμετέχουν σε μια δραστηριότητα όπως ο τουρισμός, την οποία δικαιούνται ως άνθρωποι και στην οποία πιθανώς, λόγω διαφόρων περιστάσεων, δεν είχαν δυνατότητα πρόσβασης. Ο κοινωνικός τουρισμός αποτελεί σαφώς σημαντικό παράγοντα ολοκλήρωσης, απόκτησης γνώσεων και προσωπικής ανάπτυξης και, επομένως, η συμμετοχή στις δραστηριότητές του είναι επιθυμητή.

9.2

Όσον αφορά τους πολλούς και διάφορους φορείς που συμμετέχουν στη διαχείριση των διαφόρων προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού, κατά πρώτο λόγο πρέπει να αναγνωριστούν τα οφέλη της δραστηριότητάς τους, η συμβολή της στην αποστολή των οργανώσεών τους και η μέριμνα που αποδίδεται στην παροχή προσιτών, αλλά παράλληλα ποιοτικών υπηρεσιών στους χρήστες. Είναι σκόπιμο, όμως, επίσης να προτραπούν να βελτιώνουν συνεχώς τα προϊόντα και υπηρεσίες που προσφέρουν, να επενδύουν στη βελτίωση των υποδομών, στην καινοτομία με νέα προϊόντα, ειδικότερα δε με προϊόντα διεθνικού χαρακτήρα. Ο συντονισμός προγραμμάτων και η συνδυασμένη δράση των αρμοδίων οργανισμών αποτελούν ενδιαφέρον μέσον για τη βελτίωση και την ανταλλαγή εμπειριών.

9.3

Όσον αφορά τις επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου, συνιστούμε να συμμετέχουν αποφασιστικά στις δραστηριότητες του κοινωνικού τουρισμού. Ο κοινωνικός τουρισμός διαθέτει αξίες συμβατές με την ορθή επιχειρηματική διαχείριση, την ανταγωνιστικότητα και την αποδοτικότητα, και βραχυπρόθεσμα, αλλά κυρίως μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, και συμβάλλει στην εξασφάλιση της απασχόλησης πολλών εργαζομένων καθ' όλη τη διάρκεια του έτους.

9.4

Όσον αφορά τους εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς φορείς και αρχές, η σύσταση θα μπορούσε να είναι να παροτρυνθούν να θεσπίσουν προγράμματα κοινωνικού τουρισμού, λόγω του κοινωνικού, αλλά και του οικονομικού οφέλους. Η επίτευξη πρόσθετων εσόδων από φόρους και εισφορές και η εξοικονόμηση δαπανών ανεργίας συνιστούν σαφή κίνητρα για τη θέσπιση δίκαιων επιδοτήσεων προς ομάδες μειονεκτούσες από άποψη οικονομική, κοινωνική ή σωματική, με ασφάλεια ως προς την ανάκτηση και την αποδοτικότητά τους.

9.5

Η σύσταση προς τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, είναι να λαμβάνουν υπόψη τον κοινωνικό τουρισμό ως σημαντική δραστηριότητα που συγκεντρώνει στόχους και του τομέα του τουρισμού και της κοινωνικής δράσης, δραστηριότητα που αξίζει την αναγνώριση, την ανάπτυξη, την ειδικευμένη τεχνική υποστήριξη, τη στήριξη και την παροχή κινήτρων, όχι αναγκαστικά οικονομικών. Αρμοδιότητες προώθησης, τεχνικού συντονισμού, διάδοσης εμπειριών και παροχής τόπου συνάντησης για τη σύναψη διεθνικών συμφωνιών, είναι κάποιες από τις δραστηριότητες που θα μπορούσε να αναλάβει ειδικότερα η Επιτροπή, μέσω της Μονάδας Τουρισμού, με ίδια μέσα, για την επίτευξη μιας ισχυρής ευρωπαϊκής πλατφόρμας κοινωνικού τουρισμού. Ο ηγετικός ρόλος της Επιτροπής στις πτυχές αυτές της προώθησης του ευρωπαϊκού κοινωνικού τουρισμού θα μπορούσε σίγουρα να αποτελέσει αξιόλογο μέσον για την επίτευξη των ταχθέντων στόχων και τη συνέχιση των δράσεων.

9.6

Όλα τα θεσμικά όργανα θα πρέπει να μελετήσουν την ενίσχυση των πολιτικών τους για την εξάλειψη των κάθε είδους εμποδίων, τόσο στις υποδομές των επικοινωνιών, όσο και της στέγασης και των τουριστικών υπηρεσιών. Η περίπτωση των νησιών της Ευρώπης είναι προφανής όσον αφορά το γεγονός ότι τα γεωφυσικά τους χαρακτηριστικά δυσχεραίνουν σημαντικά την κινητικότητα των πολιτών τους και την πρόσβασή τους στον τουρισμό.

9.7

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες για την προώθηση ενός προβληματισμού, καθώς και ψηφισμάτων για την προώθηση του κοινωνικού τουρισμού στην Ευρώπη, δεδομένης της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής του διάστασης.

9.8

Η ΕΟΚΕ εγκρίνει να γνωστοποιηθεί, να εκδοθεί και να διαδοθεί η παρούσα γνωμοδότηση ως «Δήλωση της Βαρκελώνης για τον κοινωνικό τουρισμό στην Ευρώπη» και να αποτελέσει τη συμβολή της στο ευρωπαϊκό φόρουμ τουρισμού του 2006 και στην διεθνή ημέρα τουρισμού του τρέχοντος έτους.

—

Οι διάφορες έννοιες του κοινωνικού τουρισμού: εξέλιξη της προσφοράς και της ζήτησης. Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Γενική Διεύθυνση XXIII, Μονάδα τουρισμού. 1993.

—

Δήλωση του Μόντρεαλ: Για μια ανθρωπιστική και κοινωνική θεώρηση του τουρισμού. BITS. Σεπτέμβριος 1996.

—

Παγκόσμιος κώδικας δεοντολογίας του τουρισμού. Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού. Σαντιάγο, Χιλή, 1 Οκτωβρίου 1999.

—

Πρακτικά του Σεμιναρίου: Οι ενισχύσεις για διακοπές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στρασβούργο. Μάρτιος 2000.

—

Οι έννοιες του τουρισμού για όλους και του κοινωνικού τουρισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση. BITS. Σεμινάριο της Bruges. Ιούνιος 2001.

—

Έκθεση συμπερασμάτων της έρευνας: Τουρισμός για όλους. Ιούνιος 2001.

—

Γνωμοδότηση: Για έναν τουρισμό προσιτό σε όλους και κοινωνικά βιώσιμο. ΕΟΚΕ, Οκτώβριος 2003.

—

Μελέτη για το πρόγραμμα διακοπών για ηλικιωμένους του IMSERSO. Ισπανία, Μάιος 2004.

—

Ευρωπαϊκό φόρουμ κοινωνικού τουρισμού. BITS. Βουδαπέστη, Απρίλιος 2005.

—

Έκθεση σχετικά με τον τουρισμό και την ανάπτυξη. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Α6-0173/2005 Μάιος 2005.

—

Έκθεση σχετικά με τις νέες προοπτικές και προκλήσεις για έναν αειφόρο ευρωπαϊκό τουρισμό. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Α6-0235/2005 Ιούλιος 2005.

—

Τουρισμός προσιτός σε όλους. Σχέδιο δράσης της ισπανικής επιτροπής εκπροσώπων των ατόμων με αναπηρία. CERMI. Δεκέμβριος 2005.

—

Διαβούλευση σχετικά με τις δράσεις στον τομέα του τουρισμού και των διακοπών για τους εργαζομένους. BITS. Βρυξέλλες, Μάιος 2005.

—

Ευρωπαϊκή διάσκεψη για τον κοινωνικό τουρισμό, την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση. Κυβέρνηση των Βαλεαρίδων Νήσων. Palma de Mallorca, Νοέμβριος 2005.

—

Διάσκεψη «Τουρισμός για όλους: σημερινή κατάσταση και πρακτικές στην ΕΕ». Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση «Επιχειρήσεις και Βιομηχανία», Μονάδα τουρισμού. Ιανουάριος 2006.

—

Παγκόσμιο συνέδριο κοινωνικού τουρισμού. «Προς έναν τουρισμό ανάπτυξης και αλληλεγγύης». Aubagne (Γαλλία), Μάιος 2006.