Βρυξέλλες, 01.03.2005

COM(2005) 65 τελικό

ΠΡΑΣΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Κληρονομική διαδοχή και διαθήκη{SEC(2005) 270}

(υποβληθέν από την Επιτροπή)

Εισαγωγη

Η παρούσα Πράσινη Βίβλος ξεκινά ευρεία διαβούλευση σχετικά με την εξ αδιαθέτου ή εκ διαθήκης κληρονομική διαδοχή που εμφανίζει διεθνείς όψεις.

Η Επιτροπή καλεί όλους τους ενδιαφερομένους να αποστείλουν τις απαντήσεις τους καθώς και κάθε χρήσιμη πληροφορία στην διεύθυνση :

Commission européenne

Direction générale Justice, Liberté et Sécurité

Unité C1 – Justice civileB – 1049 BruxellesΤηλεομοιοτυπία : + 32 (0) 2 299 64 57Ηλεκτρονική διεύθυνση : jls-coop-jud-civil@cec.eu.int

Τα άτομα που θα συμμετέχουν σε αυτήν τη διαβούλευση θα πρέπει να προσδιορίσουν το κατά πόσον αντιτίθενται στη δημοσίευση των απαντήσεων και των παρατηρήσεων τους στο δικτυακό τόπο της Επιτροπής.

* * *

ΛΕΞΙΚΟ

« Δημόσιο έγγραφο » : έγγραφο που διαπιστώνει ένα γεγονός ή μια νομική πράξη και του οποίου η γνησιότητα βεβαιώνεται από δημόσια αρχή (π.χ. συμβολαιογραφική πράξη).

« Επισημείωση » : διατύπωση προβλεπόμενη από τη Σύμβαση της Χάγης της 5ης Οκτωβρίου 1961 με σκοπό την αναγνώριση αλλοδαπών εγγράφων.

« Συναποβιώσαντες » : πρόσωπα τα οποία έχουν την ιδιότητα κληρονόμων μεταξύ τους (π.χ. πατέρας και γιος) και οι οποίοι αποβιώνουν υπό τέτοιες συνθήκες που να μην μπορεί να αποδειχθεί ποιος απεβίωσε πρώτος.

« Διεθνής δικαιοδοσία » : εξουσία των δικαστηρίων μιας χώρας να εκδικάζουν υπόθεση που εμφανίζει διεθνή χαρακτήρα.

« Υπολειπόμενη διεθνής δικαιοδοσία » : κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας των δικαστηρίων που δεν έχουν εναρμονισθεί σε κοινοτικό επίπεδο.

« Κληρονομούμενος » : το άτομο με το θάνατο του οποίου επέρχεται η κληρονομική διαδοχή (ο αποβιώσας).

« Διαδικασία κήρυξης της εκτελεστότητας ( exequatur) » : διατύπωση απαραίτητη για την αναγνώριση και την εκτέλεση αλλοδαπής δικαστικής απόφασης.

« Δικαιοδοσία » : αρμόδιο ή επιλαμβανόμενο δικαστήριο.

« Κληρονομικές συμβάσεις » : συμβάσεις που συνάπτονται πριν από το θάνατο για μία ή περισσότερες μέλλουσες κληρονομιές.

« Εξ αδιαθέτου διαδοχή » : διαδοχή όταν δεν υπάρχει διαθήκη.

« Συνδιαθήκες »: διαθήκες που συντάσσονται από ένα ή περισσότερα πρόσωπα στην ίδια πράξη είτε προς όφελος τρίτου είτε προς το κοινό και αμοιβαίο όφελος.

* * *

Η θέσπιση ευρωπαϊκής νομικής πράξης στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής συμπεριλαμβανόταν ήδη μεταξύ των προτεραιοτήτων του προγράμματος δράσης της Βιέννης[1] του 1998. Το πρόγραμμα μέτρων για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης των αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις[2], που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο και την Επιτροπή κατά τα τέλη του 2000, προβλέπει τη θέσπιση νομικής πράξης στο συγκεκριμένο τομέα. Πιο πρόσφατα, το πρόγραμμα της Χάγης[3] κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει Πράσινη Βίβλο που να καλύπτει το σύνολο της προβληματικής : εφαρμοστέο δίκαιο, διεθνής δικαιοδοσία και αναγνώριση, διοικητικά μέτρα (κληρονομητήριο, εγγραφή στο μητρώο διαθηκών).

Η αυξημένη κινητικότητα των ατόμων στο εσωτερικό ενός χώρου χωρίς εσωτερικά σύνορα καθώς και η αύξηση του αριθμού των γάμων μεταξύ υπηκόων διαφορετικών κρατών μελών, οι οποίοι συχνά συνοδεύονται από την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων ευρισκομένων στο έδαφος διαφόρων κρατών της Ένωσης, καθιστούν άκρως πολύπλοκο το ζήτημα της κληρονομικής διαδοχής.

Οι δυσκολίες στις οποίες προσκρούουν οι πρωταγωνιστές κληρονομικής διαδοχής με διεθνείς διαστάσεις συνδέονται ως επί το πλείστον με τις διαφορές των κανόνων ουσιαστικού δικαίου, των δικονομικών κανόνων και των κανόνων σύγκρουσης νόμων που διέπουν το ζήτημα στα κράτη μέλη.

Το ζήτημα της κληρονομικής διαδοχής αποκλείεται από τους κοινοτικούς κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου που έχουν θεσπισθεί μέχρι σήμερα. Κρίνεται ως εκ τούτου απαραίτητη η θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Το μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων κληρονομικής διαδοχής ρυθμίζεται με φιλικό διακανονισμό. Κατ’αυτόν τον τρόπο, η θέσπιση κοινοτικής νομοθεσίας που να αφορά αποκλειστικά τον προσδιορισμό των αρμοδίων δικαστηρίων για την επίλυση κληρονομικών διαφορών και την αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων τους θα ήταν ανεπαρκής.

Για να απλουστευθεί το καθήκον των βασικών εμπλεκομένων σε υπόθεση διεθνούς κληρονομικής διαδοχής και να επιλυθούν αποτελεσματικά τα συγκεκριμένα προβλήματα των πολιτών, μία κοινοτική πράξη θα πρέπει απαραίτητα να καλύπτει εξίσου την αναγνώριση εγγράφων και εξωδικαστικών πράξεων (διαθήκες, συμβολαιογραφικές πράξεις, διοικητικές πράξεις). Δεδομένου ότι η πλήρης εναρμόνιση των κανόνων ουσιαστικού δικαίου των κρατών μελών δεν είναι εφικτή, φαίνεται ενδεδειγμένο να αναληφθεί δράση από την άποψη των κανόνων σύγκρουσης νόμων. Η Επιτροπή θεωρεί κατά συνέπεια ότι δεν θα σημειωθεί καμία πρόοδος σε κοινοτικό επίπεδο, στον τομέα των κληρονομικών σχέσεων, αν δεν εξετασθεί κατά προτεραιότητα το ζήτημα του εφαρμοστέου δικαίου.

Σχετικά με το ζήτημα αυτό, πρέπει κατά κύριο λόγο να τεθεί το ερώτημα όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής των κανόνων σύγκρουσης νόμων οι οποίοι θα αποτελέσουν τον πυρήνα μιας νομοθετικής πρωτοβουλίας και οι οποίοι θα μπορούσαν ενδεχομένως να καλύπτουν ιδιαίτερα εκτεταμένους τομείς : κύρος των διαθηκών, ιδιότητα κληρονόμου, νόμιμη μοίρα, εκκαθάριση και διανομή της κληρονομιάς, αδιαίρετη περιουσία...

Το ζήτημα του κριτηρίου σύνδεσης πρέπει εξίσου να αποτελέσει το αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής. Όπως συμβαίνει συχνά στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, θα υπάρξει ο πειρασμός να αναζητηθεί "το" κριτήριο σύνδεσης, εκείνο το οποίο από μόνο του θα μπορούσε να επιλύσει όλα τα προβλήματα. Αυτό θα ήταν ενδεχομένως η ιθαγένεια, η οποία αποτελεί από μεγάλο χρονικό διάστημα την υποστηριζόμενη λύση ή η συνήθης διαμονή που αποτελεί πιο "μοντέρνα" εκδοχή.

Όμως στον τομέα των κληρονομικών σχέσεων κανένα κριτήριο δεν είναι απαλλαγμένο μειονεκτημάτων. Η τελευταία κατοικία του θανόντος, η οποία χρησιμοποιείται ως κριτήριο σύνδεσης, θα μπορούσε για παράδειγμα να οδηγήσει στην εφαρμογή δικαίου που να έχει ελάχιστη σχέση με την κληρονομιά: σε περίπτωση που ο κληρονομούμενος δεν έχει την ιθαγένεια της χώρας στην οποία αποθνήσκει και το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων του ευρίσκονται σε άλλη χώρα. Πρέπει σε μια τέτοια περίπτωση να επιμείνουμε στην εξεύρεση ενιαίου κριτηρίου σύνδεσης; Μήπως είναι προτιμότερο να γίνει δεκτή μια κάποια ευελιξία παρέχοντας ρόλο στην επιλογή των μερών;

Πράγματι, ανεξάρτητα από το κριτήριο σύνδεσης που θα επιλεγεί από τον μελλοντικό κοινοτικό κανόνα για τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου, δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο ότι αυτό το κριτήριο θα είναι σε ορισμένες καταστάσεις ελάχιστα προσαρμοσμένο στις νόμιμες προσδοκίες των εμπλεκομένων στην κληρονομική διαδοχή. Αυτές οι προσδοκίες αποτελούν παράμετρο που πρέπει να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο μιας ενιαίας αγοράς που κατοχυρώνει την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων. Κάποιος μπορεί τοιουτοτρόπως να διαμείνει για ορισμένο χρονικό διάστημα σε μια χώρα χωρίς να αποκτήσει εκεί κανένα περιουσιακό στοιχείο, επειδή προτίθεται να επιστρέψει στην χώρα καταγωγής του όπου εξάλλου συνεχίζει να κατοικεί η οικογένειά του και ευρίσκονται τα περιουσιακά στοιχεία του. Εάν το συγκεκριμένο άτομο αποβιώσει στη χώρα κατοικίας του θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η ρύθμιση της κληρονομίας του από το δίκαιο της ιθαγενείας του. Αντιθέτως, η σύνδεση με το δίκαιο της ιθαγένειας στερείται νομιμότητας εάν ο κληρονομούμενος είχε από μεγάλο χρονικό διάστημα εγκαταλείψει τη χώρα καταγωγής του και διέμενε σε κάποιο κράτος μέλος στο οποίο έχει όλους τους οικογενειακούς και περιουσιακούς δεσμούς του.

* * *

Εάν ο προσδιορισμός του εφαρμοστέου δικαίου έχει ουσιαστική σημασία, το ζήτημα της δικαστικής αρμοδιότητας δεν πρέπει να παραγνωρίζεται. Σε ορισμένα κράτη μέλη, η παρέμβαση δικαστή είναι υποχρεωτική· σε άλλα παραμένει απαραίτητη για την εκκαθάριση πολύπλοκων ή αμφισβητούμενων κληρονομιών.

Η ρύθμιση του ζητήματος της διεθνούς δικαιοδοσίας συνεπάγεται εξίσου ότι πρέπει να εξεταστεί το κατά πόσον πρέπει να ορισθεί ένα ενιαίο κριτήριο σύνδεσης ή αντιθέτως να γίνει δεκτή κάποια ευελιξία.

Εξάλλου, γνωρίζοντας ότι σε πολλά κράτη μέλη η κληρονομική διαδοχή ρυθμίζεται κατά κύριο λόγο εκτός δικαστηρίων, ενίοτε με τη συνδρομή δημοσίων αρχών ή ορισμένων νομικών επαγγελμάτων, πρέπει να τεθεί το ερώτημα για ενδεχόμενους κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας όσον αφορά αυτές τις αρχές και αυτά τα επαγγέλματα.

Κατά την εξέταση όλων των αυτών των ζητημάτων, θα κριθεί απαραίτητο να εξετασθούν πολλά ιδιαίτερα ζητήματα, όπως οι κληρονομικές συμβάσεις, η νόμιμη μοίρα και τα κληρονομικά "καταπιστεύματα". Αυτός ο δεσμός, άγνωστος στα περισσότερα νομικά συστήματα, χρησιμοποιείται παρά ταύτα συχνά σε πολλά κράτη μέλη.

Τέλος, όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή, η νομοθετική παρέμβαση της Κοινότητας πρέπει επίσης να στοχεύει στην εξάλειψη των διοικητικών και πρακτικών εμποδίων. Στο πλαίσιο αυτής της προοπτικής πρέπει να προβλεφθεί η δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου». Αυτό το αίτημα συμπεριλαμβάνεται ρητά στο πρόγραμμα της Χάγης, όπως και η εγγραφή στο μητρώο διαθηκών.

ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΝΟΜΩΝ

2.1. Γενικά ζητήματα

Ο καθολικός χαρακτήρας αυτών των μελλοντικών κανόνων δεν θα πρέπει να αμφισβητηθεί. Ο περιορισμός της εφαρμογής των εναρμονισμένων κανόνων σύγκρουσης σε διεθνείς καταστάσεις αυστηρά "ενδοκοινοτικές", αποκλείοντας εκείνες στις οποίες εμπλέκονται οι έννομες τάξεις τρίτων χωρών, θα καθιστούσε πολυπλοκότερο το καθήκον των πολιτών και των νομικών επαγγελμάτων.

Πρέπει καταρχάς να τεθεί το ερώτημα όσον αφορά την έκταση των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου στον τομέα των κληρονομικών σχέσεων, στο μέτρο που τα ίδια ζητήματα δεν διέπονται αναγκαστικά από το κληρονομικό δίκαιο σε όλα τα νομικά συστήματα. Η εναρμόνιση των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου θα πρέπει τοιουτοτρόπως να συνοδεύεται από οριοθέτηση του τομέα του κληρονομικού δικαίου.

Πρέπει, στη συνέχεια, να προσδιορισθούν ένα ή περισσότερα κριτήρια σύνδεσης.

Τέλος, πρέπει να γίνει γνωστό το κατά πόσον η μελλοντική κοινοτική νομοθεσία, πέραν του προσδιορισμού των κληρονόμων και των δικαιωμάτων τους, θα ασχολείται επίσης με τις λεπτομέρειες μεταβίβασης της κληρονομικής περιουσίας στους κληρονόμους.

Ερώτηση 1 : Ποια ζητήματα κληρονομικού δικαίου πρέπει να ρυθμιστούν; Ειδικότερα, οι κανόνες σύγκρουσης νόμων θα πρέπει να περιοριστούν στον προσδιορισμό των κληρονόμων και των δικαιωμάτων τους ή να καλύπτουν επίσης την εκκαθάριση και τη διανομή της κληρονομίας; Ερώτηση 2 : Ποιο κριτήριο σύνδεσης πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου; θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ίδιο κριτήριο για κάθε τομέα καλυπτόμενο από το εφαρμοστέο δίκαιο ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά κριτήρια για διάφορα ζητήματα κληρονομικού δικαίου; Ιδιαίτερα, ο κοινοτικός κανόνας σύγκρουσης πρέπει να διακρίνει μεταξύ κινητών και ακινήτων; Πρέπει να επιφυλαχθεί συγκεκριμένος ρόλος στο δίκαιο της χώρας στην οποία ευρίσκεται το ακίνητο; |

2.2. Διαθήκες και κληρονομικές συμβάσεις

Όσον αφορά την ισχύ των διαθηκών, τα δίκαια των κρατών μελών έχουν υιοθετήσει διαφορετικές λύσεις όσον αφορά την ικανότητα σύνταξης διαθήκης, τις μορφές της διαθήκης, τις αξιώσεις από άποψη περιεχομένου, τις συνδιαθήκες[4], τις κληρονομικές συμβάσεις[5] ή την ικανότητα ανάκλησης. Οι κανόνες σύγκρουσης νόμων είναι επίσης διαφορετικοί.

Ερώτηση 3 : Ποιο πρέπει να είναι το εφαρμοστέο δίκαιο όσον αφορά: - τη γενική ικανότητα σύνταξης διαθήκης; - το κύρος: όσον αφορά τη μορφή της διαθήκης; όσον αφορά την ουσία της διαθήκης; των συνδιαθηκών; των κληρονομικών συμβάσεων; της ανάκλησης της διαθήκης; Πώς πρέπει να διατυπωθεί ο κανόνας σύγκρουσης νόμων για να ληφθούν υπόψη οι ενδεχόμενες τροποποιήσεις των παραγόντων σύνδεσης μεταξύ της ημερομηνίας σύνταξης της διαθήκης και της ημερομηνίας θανάτου; |

- 2.3. Συναποβιώσαντες.

Η σειρά κατά την οποία αποθνήσκουν δύο άτομα τα οποία έχουν εγκατασταθεί αμοιβαία κληρονόμοι μπορεί να έχει επίπτωση στα δικαιώματα των δικών τους κληρονόμων. Όταν άτομα συναποβιώνουν κατά το ίδιο συμβάν, ορισμένα κράτη μέλη τεκμαίρουν ότι απεβίωσαν την ίδια στιγμή ενώ άλλα ορίζουν τη σειρά κατά την οποία τεκμαίρεται ότι απώλεσαν τη ζωή τους. Εάν η κληρονομική διαδοχή συναποβιωσάντων διέπεται από διαφορετικές έννομες τάξεις θα είναι ενδεχομένως αδύνατη η εκκαθάριση της κληρονομίας τους.

Ερώτηση 4 : Πώς πρέπει να ρυθμιστεί το ζήτημα του ενδεχόμενου ασυμβίβαστου των εφαρμοστέων στην κληρονομική διαδοχή συναποβιωσάντων δικαίων; |

2.4. Επιλογή του εφαρμοστέου στην κληρονομική διαδοχή δικαίου.

Παρά το γεγονός ότι τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο μεγαλύτερο μέρος τους δεν επιτρέπουν στο μελλοντικό κληρονομούμενο ή στους κληρονόμους τους να επιλέξουν το εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή δίκαιο, το ζήτημα συνεχίζει να παραμένει άξιο εξέτασης. Ανεξάρτητα από το επιλεγόμενο κριτήριο σύνδεσης συνεχίζει να παραμένει το ενδεχόμενο ότι σε ορισμένες καταστάσεις αυτό δε θα ανταποκρίνεται στις νόμιμες προσδοκίες των εμπλεκομένων σε κληρονομική διαδοχή. Θα πρέπει ως εκ τούτου να προβλεφθεί ορισμένος βαθμός ευελιξίας.

Ερώτηση 5 : Πρέπει να γίνει δεκτή η δυνατότητα του μελλοντικού κληρονομούμενου (σε διαδοχή εκ διαθήκης ή εξ αδιαθέτου) να επιλέξει το εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή του δίκαιο, με ή χωρίς τη συμφωνία των εικαζόμενων κληρονόμων του; Πρέπει να δοθεί η ίδια δυνατότητα στους κληρονόμους μετά την επαγωγή της κληρονομίας; Ερώτηση 6 : Εάν γίνει δεκτή η δυνατότητα επιλογής του εφαρμοστέου στην κληρονομική διαδοχή δικαίου, πρέπει να περιοριστούν οι δυνατότητες επιλογής και να καθοριστούν οι λεπτομέρειες; Εάν δεν έχουν καθοριστεί ως κριτήρια σύνδεσης, πρέπει να γίνουν δεκτά τα ακόλουθα κριτήρια: ιθαγένεια, κατοικία, συνήθης διαμονή ή άλλα; Ερώτηση 7 : Σε ποια στιγμή πρέπει να ισχύουν αυτά τα κριτήρια σύνδεσης; Πρέπει να εξαρτηθούν από ειδικές προϋποθέσεις (διάρκεια, ισχύς κατά την ημερομηνία θανάτου ...); Ερώτηση 8 : Πρέπει να γίνει δεκτή η επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου στις συνδιαθήκες και στις κληρονομικές συμβάσεις; Πρέπει αυτή η επιλογή να εξαρτηθεί από κανόνες και προϋποθέσεις; Σε περίπτωση κατάφασης, με ποιο τρόπο; Ερώτηση 9 : Πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα στο/στη σύζυγο να επιλέγει το εφαρμοστέο σχετικά με την περιουσία των συζύγων δίκαιο για να ρυθμίζει την κληρονομική διαδοχή του/της; |

2.5. Νόμιμη μοίρα.

Τα νομικά συστήματα όλων των κρατών μελών διοργανώνουν την προστασία των μελών της οικογενείας του θανόντος ο οποίος θα επιθυμούσε την αποκλήρωσή τους. Αυτή η προστασία λαμβάνει συχνά τη μορφή νόμιμης μοίρας, χωρίς όμως αυτός ο μηχανισμός να είναι ομόφωνα αναγνωρισμένος στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ερώτηση 10: Πρέπει να διατηρηθεί η εφαρμογή της νόμιμης μοίρας σε περίπτωση που το οριζόμενο από τον κανόνα σύγκρουσης δίκαιο δεν αναγνωρίζει αυτό το θεσμό ή ορίζει διαφορετικά το πεδίο εφαρμογής του; Σε περίπτωση κατάφασης, με ποιο τρόπο; |

2.6. Τα κληρονομικά καταπιστεύματα.

Εάν ένα καταπίστευμα έχει διεθνή χαρακτήρα, τα δικαστήρια και άλλες αρμόδιες αρχές που καλούνται να αποφανθούν πρέπει να μπορούν να προσδιορίσουν τους εφαρμοστέους σε αυτό κανόνες. Πέραν της ευχέρειας που αναγνωρίζεται στον διαθέτη να επιλέξει το εφαρμοστέο δίκαιο, θα μπορούσε να αποδειχθεί απαραίτητη η θέσπιση κανόνα σύγκρουσης νόμων ειδικά για τα καταπιστεύματα.

Ερώτηση 11 : Πρέπει να θεσπιστούν ιδιαίτεροι κανόνες σύγκρουσης νόμων όσον αφορά τα καταπιστεύματα; Εάν ναι, ποιοι; |

2.7. Παραπομπή.

Η ενοποίηση των κανόνων σύγκρουσης νόμων σε κοινοτικό επίπεδο θα καταστήσει ανώφελη την παραπομπή στην περίπτωση που όλα τα στοιχεία σύνδεσης θα εντοπίζονται σε ένα κράτος μέλος. Όμως το ζήτημα θα τίθεται όταν οι κανόνες σύγκρουσης θα καθορίζουν το δίκαιο τρίτης χώρας.

Ερώτηση 12 : Το μελλοντικό κοινοτικό μέσο θα πρέπει να επιτρέπει την παραπομπή εάν οι εναρμονισμένοι κανόνες σύγκρουσης νόμων προσδιορίζουν το δίκαιο τρίτης χώρας; Εάν ναι, με ποιο τρόπο και εντός ποιων ορίων; |

2.8. Προκαταρκτικά ζητήματα

Το εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή δίκαιο εξαρτά ενίοτε τη ρύθμισή της από την απάντηση που δίνεται σε ένα «προκαταρκτικό» ζήτημα, το οποίο μπορεί να διέπεται από κάποιο άλλο δίκαιο: κύρος ενός γάμου ή συντροφικής σχέσης, θεμελίωση συγγενικού δεσμού…

Ερώτηση 13: Ποιος κανόνας σύγκρουσης νόμων πρέπει να θεσπιστεί για να καθοριστεί το εφαρμοστέο δίκαιο σε προκαταρκτικά ζητήματα από τα οποία μπορεί να εξαρτάται η κληρονομική διαδοχή; |

ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ

Τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει πολύ διαφορετικά κριτήρια: τελευταία κατοικία του θανόντος, κατοικία του ενάγοντος ή του εναγομένου, τοποθεσία ορισμένων περιουσιακών στοιχείων ή ακόμα ιθαγένεια του θανόντος ή κάποιου εκ των μερών της διαφοράς. Στο θέμα αυτό πρέπει να ληφθούν υπόψη πολύ διαφορετικά συμφέροντα: εκείνα των εικαζομένων κληρονόμων, οι οποίοι ενίοτε κατοικούν σε διαφορετικές χώρες, αλλά εξίσου τα συμφέροντα των διαφόρων ενδιαφερομένων κρατών, κυρίως επειδή τα περιουσιακά στοιχεία ευρίσκονται στην επικράτειά τους.

3.1. Επιλογή βάσης διεθνούς δικαιοδοσίας.

Μία πρώτη δυνατότητα θα ήταν να καθοριστεί ενιαία δικαιοδοσία ανεξάρτητα από τη διάκριση που γίνεται στη βάση του κατά πόσον τα κληρονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι κινητά ή ακίνητα. Όμως, όπως και στην περίπτωση του εφαρμοστέου δικαίου, θα πρέπει να θεσπιστούν πιο ευέλικτοι κανόνες και αυτό κατά πολλούς τρόπους.

Ερώτηση 14 : Είναι ευκταίο να ορισθεί ενιαία δικαιοδοσία όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή; Είναι δυνατόν να εγκαταλειφθεί η δικαιοδοσία του δικαστηρίου του τόπου των ακινήτων; Εάν πρέπει να επιλεγεί ένα ενιαίο γενικό κριτήριο, ποιο θα ήταν αυτό; Ερώτηση 15 : Μπορεί να προβλεφθεί η δυνατότητα των κληρονόμων να προσφύγουν στο δικαστήριο κράτους μέλους διαφορετικού από εκείνο που έχει ορισθεί από ενδεχόμενο γενικό κανόνα σύγκρουσης δικαιοδοσίας; Σε περίπτωση κατάφασης, υπό ποιες προϋποθέσεις; Ερώτηση 16 : Κατά τη διάρκεια εκκρεμούς κληρονομικής διαδικασίας σε κάποιο κράτος μέλος, πρέπει να γίνει δεκτή η δυνατότητα να ζητηθεί από δικαστήριο άλλου κράτους μέλους στο οποίο ευρίσκονται τα κληρονομικά περιουσιακά στοιχεία να λάβει προσωρινά ή συντηρητικά μέτρα; Ερώτηση 17 : Η μελλοντική κοινοτική πράξη πρέπει να περιλαμβάνει διατάξεις που να επιτρέπουν τη μεταφορά υπόθεσης από το δικαστήριο ενός κράτους μέλους προς το δικαστήριο άλλου κράτους μέλους και σε μια τέτοια περίπτωση υπό ποιες προϋποθέσεις; |

Η εφαρμογή των οριζόμενων από τη μελλοντική νομική πράξη κριτηρίων μπορεί να προσδιορίζει το δικαστήριο τρίτης χώρας. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν είναι αναγκαστικά ευκταίο να υπάρξει μονομερής παραίτηση από τη διεθνή δικαιοδοσία των δικαστηρίων των κρατών μελών εάν άλλα κριτήρια σύνδεσης, τα οποία έχουν αποκλεισθεί σε ενδοκοινοτικό πλαίσιο, θα ήταν κατάλληλα για να οριοθετηθεί μονομερώς η δικαιοδοσία αυτών των δικαστηρίων σε σχέση με αυτή των τρίτων χωρών. Το να ανατεθεί στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών "ως επικουρική δικαιοδοτική βάση", η φροντίδα να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, αποκλείει το να βρεθεί κοινή λύση και μπορεί να δημιουργήσει άλλες συγκρούσεις δικαιοδοσίας.

Ας φανταστούμε ότι το κριτήριο κοινοτικής δικαιοδοσίας είναι η τελευταία κατοικία του θανόντος. Ένας πολίτης του κράτους μέλους Α αποθνήσκει σε τρίτη χώρα στην οποία έχει εγκατασταθεί πρόσφατα. Όλοι οι κληρονόμοι του ευρίσκονται στο κράτος μέλος Α και το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών αγαθών του στο κράτος μέλος Β. Σ’ αυτή την περίπτωση, το κοινοτικό δίκαιο (η τελευταία κατοικία του θανόντος) δεν προσδιορίζει κανένα κράτος μέλος, ούτε το Α ούτε το Β, παρά το γεγονός ότι η διαδοχή έχει πολύ πιο στενό σύνδεσμο με αυτά τα δύο κράτη απ’ ό,τι με την τρίτη χώρα της τελευταίας κατοικίας του θανόντος. Η παραπομπή στους κανόνες εθνικού δικαίου για τη ρύθμιση αυτού του ζητήματος θα μπορούσε να προκαλέσει ένα νέο πρόβλημα. Εάν το κράτος μέλος Α εφαρμόσει το κριτήριο της ιθαγένειας και το κράτος μέλος Β αυτό της τοποθεσίας των περιουσιακών στοιχείων: θετική σύγκρουση δικαιοδοσίας. Στην αντίθετη περίπτωση: αρνητική σύγκρουση δικαιοδοσίας.

Ερώτηση 18 : Ποια στοιχεία θα ήταν κατάλληλα για να καθορισθεί η δικαιοδοσία των δικαστηρίων των κρατών μελών σε μία κατάσταση όπως η προαναφερόμενη; Ερώτηση 19 : Αυτοί οι ειδικοί κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας θα πρέπει να εφαρμόζονται εξίσου σε περιουσιακά αγαθά που ευρίσκονται στην επικράτεια τρίτης χώρας η οποία διεκδικεί αποκλειστική δικαιοδοσία σε σχέση με αυτά; |

3.2. Διαδικασίες για τη μεταβίβαση ακινήτων.

Η μεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων επιβάλλει την καταχώρηση σε διάφορα μητρώα. Σε ορισμένα κράτη μέλη, η εγγραφή σ’ αυτά τα μητρώα γίνεται μόνο στη βάση απόφασης που εκδίδεται ή πράξης που καταρτίζεται από τις εθνικές αρχές. Θα μπορούσε να προβλεφθεί ότι η τροποποίηση των μητρώων θα μπορεί να πραγματοποιηθεί στη βάση εγγράφων που εκδίδονται σε άλλο κράτος μέλος.

Ερώτηση 20 : Θα πρέπει να διατηρηθεί η δικαιοδοσία των αρχών του τόπου στον οποίο βρίσκεται η ακίνητη περιουσία που εξαρτάται από την κληρονομική διαδοχή όταν η κύρια δικαιοδοσία απονέμεται στις αρχές άλλου κράτους μέλους προκειμένου να : - συντάξουν τα απαραίτητα έγγραφα για την τροποποίηση των μητρώων ακινήτων; - διενεργήσουν διοικητικές πράξεις και πράξεις μεταβίβασης της ιδιοκτησίας; Ερώτηση 21 : Είναι δυνατόν να δημιουργηθούν ενιαία κοινοτικά έγγραφα τα οποία θα χρησιμοποιούνται σε όλα τα κράτη μέλη στα οποία ευρίσκονται περιουσιακά στοιχεία; Σε περίπτωση κατάφασης, ποια ήδη ισχύοντα έγγραφα θα μπορούσαν να τυποποιηθούν; Μπορούν να καταργηθούν ή να απλουστευθούν ορισμένες διατυπώσεις που είναι επί του παρόντος απαραίτητες στο πλαίσιο διεθνών κληρονομιών; Εάν ναι, ποιες είναι αυτές; |

3.3. Δικαιοδοσία μη δικαστικών αρχών.

Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία των καθηκόντων που ασκούνται από τις μη δικαστικές αρχές – συμβολαιογράφοι ή υπάλληλοι διαφόρων διοικήσεων – θα μπορούσε να δοθεί η δυνατότητα στους κληρονόμους να εκπληρώνουν ορισμένες διατυπώσεις σε αρχές που ευρίσκονται κοντά τους εάν δεν διαμένουν στον τόπο που ορίζεται από τον κανόνα κύριας δικαιοδοσίας.

Ερώτηση 22 : Πρέπει να προβλεφθεί ότι ο κανόνας εναρμονισμένης διεθνούς δικαιοδοσίας εφαρμόζεται εξίσου στις άλλες αρχές που μπορούν να παρεμβαίνουν στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής; Ερώτηση 23 : Πρέπει να προβλεφθεί ότι ορισμένες διατυπώσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν ενώπιον των αρχών άλλου κράτους μέλους από εκείνο που ορίζεται από τον κύριο κανόνα σύγκρουσης δικαιοδοσίας; Αυτή η δυνατότητα πρέπει να ορισθεί πιο συγκεκριμένα; |

3.4. Τα καταπιστεύματα

Δεδομένου ότι το ζήτημα της κληρονομικής διαδοχής αποκλείεται από το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001, δεν υπάρχουν κοινοτικοί κανόνες δικαιοδοσίας για τις διαφορές που αφορούν τα κληρονομικά καταπιστεύματα που να μην καλύπτονται από τον κανονισμό.

Ερώτηση 24 : Ποιοι κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο μελλοντικό κοινοτικό μέσο όσον αφορά τα κληρονομικά καταπιστεύματα; |

κανονεσ αναγνωρισησ και εκτελεσης

Η μελλοντική κοινοτική νομοθεσία πρέπει να απλουστεύσει το καθήκον των κληρονόμων επιτρέποντας την αναγνώριση και εκτέλεση πράξεων και εγγράφων που είναι απαραίτητα για την αναγνώριση των δικαιωμάτων τους: δικαστικές αποφάσεις, συμβολαιογραφικές πράξεις, διαθήκες, έγγραφα που πιστοποιούν την ιδιότητα του κληρονόμου, εξουσίες που χορηγούνται στα πρόσωπα που είναι επιφορτισμένα με την εκτέλεση και την εκκαθάριση των κληρονομιών...

Αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων.

Θεσπίζοντας εναρμονισμένους κανόνες για το εφαρμοστέο δίκαιο και τη διεθνή δικαιοδοσία, η μελλοντική νομοθεσία θα εξασφαλίσει ιδιαίτερα υψηλό βαθμό αμοιβαίας εμπιστοσύνης, καθιστώντας τοιουτοτρόπως περιττή τη διατήρηση ενδιάμεσων μέτρων για την αναγνώριση και την εκτέλεση των αποφάσεων. Εάν εντούτοις διατηρηθούν ενδεχομένως οι λόγοι άρνησης, αυτοί θα πρέπει να είναι οι ίδιοι για όλα τα κράτη μέλη.

Ερώτηση 25 : Μπορεί να καταργηθεί η διαδικασία κήρυξης της εκτελεστότητας (exequatur) για την αναγνώριση των αποφάσεων; Πρέπει αντιθέτως να συμπεριληφθούν λόγοι άρνησης της αναγνώρισης και της εκτέλεσης των αποφάσεων; Εάν ναι, ποιοι; Ερώτηση 26 : Μπορεί να προβλεφθεί ότι μία απόφαση που εκδίδεται σε κάποιο κράτος μέλος όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή αναγνωρίζεται αυτοδικαίως και επιτρέπει να τροποποιηθούν χωρίς διαδικασία τα κτηματολόγια σε κάποιο άλλο κράτος μέλος; Πρέπει να βασισθούμε στο άρθρο 21 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003; |

4.2. Αναγνώριση και εκτέλεση πράξεων και διαθηκών.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι συμβολαιογράφοι και άλλες αρχές καταρτίζουν δημόσια έγγραφα για την επαγωγή και την εκκαθάριση κληρονομιών. Θα πρέπει να προβλεφθεί η αναγνώριση και η εκτέλεση αυτών των δημοσίων εγγράφων.

Πρέπει εξάλλου να τεθεί το ερώτημα για τους ενδεχόμενους κανόνες που ισχύουν στις αλλοδαπές διαθήκες, οι οποίες συχνά δεν μπορούν να παράγουν πλήρως τα αποτελέσματά τους.

Ερώτηση 27 : Μπορεί να εφαρμοστεί στα δημόσια έγγραφα που καταρτίζονται στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής το ίδιο σύστημα αναγνώρισης και εκτέλεσης με αυτό που ισχύει για τις δικαστικές αποφάσεις; Μπορεί κατά συνέπεια να προβλεφθεί ότι οι συμβολαιογραφικές πράξεις που καταρτίζονται σε κάποιο κράτος μέλος όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή επιτρέπουν την τροποποίηση των κτηματολογίων χωρίς άλλη διαδικασία στα άλλα κράτη μέλη; Μπορούμε να βασιστούμε στο άρθρο 46 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003; Ερώτηση 28 : Πρέπει να προβλεφθούν ιδιαίτεροι κανόνες με στόχο να διευκολυνθεί η αναγνώριση και η εκτέλεση σε κάποιο κράτος μέλος διαθηκών που συντάσσονται σε άλλο κράτος μέλος; |

4.3. Εκτελεστές της διαθήκης (συμπεριλαμβανομένων των κληρονομικών καταπιστευμάτων).

Ο διορισμός τρίτων επιφορτισμένων με την εκτέλεση ή την εκκαθάριση της κληρονομίας, είναι ανάλογα με τα κράτη μέλη προαιρετικός ή υποχρεωτικός. Ο διορισμός αυτών των προσώπων καθώς και οι αρμοδιότητές τους, οι οποίες διαφέρουν από το ένα σύστημα στο άλλο, δεν αναγνωρίζονται πάντα στα άλλα κράτη μέλη.

Όσον αφορά την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων που εκδίδονται για τα κληρονομικά καταπιστεύματα πρέπει να τεθεί το ερώτημα σχετικά με τα αποτελέσματα της αναγνώρισης των ίδιων των καταπιστευμάτων στην τροποποίηση των κτηματολογίων.

Ερώτηση 29 : Μπορεί να προβλεφθεί η αυτοδίκαιη αναγνώριση σε όλα τα κράτη μέλη του διορισμού και των εξουσιών των εκτελεστών της διαθήκης; Πρέπει να προβλεφθούν λόγοι που να επιτρέπουν την αμφισβήτηση αυτού του διορισμού και αυτών των εξουσιών; Ερώτηση 30 : Πρέπει να δημιουργηθεί ένα πιστοποιητικό που να αποδεικνύει το διορισμό εκτελεστή διαθήκης και να περιγράφει τις εξουσίες του; Ποιο άτομο ή ποια αρχή θα πρέπει να είναι επιφορτισμένη με τη σύνταξη αυτού του πιστοποιητικού; Ποιο θα πρέπει να είναι το περιεχόμενο αυτού του πιστοποιητικού; Ερώτηση 31 : Η αναγνώριση των κληρονομικών καταπιστευμάτων θα επιτρέπει την εγγραφή των περιουσιακών στοιχείων ενός καταπιστεύματος και των σχετικών τίτλων στα κτηματολόγια; Σε αντίθετη περίπτωση, ποιες διατάξεις πρέπει να θεσπισθούν; Ερώτηση 32 : Πρέπει να θεσπισθούν διατάξεις που να κατοχυρώνουν την εφαρμογή της νόμιμης μοίρας που προβλέπεται από το κληρονομικό δίκαιο ή από άλλες διατάξεις που επιβάλουν την εφαρμογή αυτής της προστασίας παρά την ύπαρξη κληρονομικού καταπιστεύματος. Σε περίπτωση κατάφασης, ποιες; |

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΤΗΡΙΟ

Η απόδειξη της ιδιότητας κληρονόμου προσκομίζεται με διάφορους τρόπους ανάλογα με τα νομικά συστήματα. Είναι ουσιαστικής σημασίας για τους κληρονόμους να μπορούν να θεμελιώσουν τα δικαιώματά τους για να υπεισέλθουν στην κληρονομία χωρίς να χρειάζεται να κινήσουν διαδικασία. Χάρη σε εναρμονισμένους κανόνες σύγκρουσης νόμων είναι εφικτή η θέσπιση κληρονομητηρίου με ενιαία αποτελέσματα σε όλη την Κοινότητα. Αυτό θα αποτελέσει αναμφισβήτητη προστιθέμενη αξία.

Θα πρέπει να εξετασθούν πολλά ζητήματα: οι προϋποθέσεις κατάρτισης του κληρονομητηρίου, το περιεχόμενό του και οι συνέπειές του.

Ερώτηση 33 : Ποια είναι τα νομικά αποτελέσματα τα οποία θα μπορούσε να παράγει το κληρονομητήριο;

Ερώτηση 34 : Ποια στοιχεία θα πρέπει να περιλαμβάνει το κληρονομητήριο;

Ερώτηση 35 : Σε ποιο κράτος μέλος θα πρέπει να εκδίδεται; Πρέπει κάθε κράτος μέλος να μπορεί να επιλέγει ελεύθερα τις αρχές που μπορούν να συντάξουν το κληρονομητήριο ή, ενόψει του περιεχομένου και των αποτελεσμάτων του κληρονομητηρίου, πρέπει να καθοριστούν ορισμένα κριτήρια;

ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΗ ΔΙΑΘΗΚΩΝ.

Η αναζήτηση διαθηκών ιδιαίτερα όταν έχουν συνταχθεί στην αλλοδαπή, αποτελεί συχνά υπέρτατο εμπόδιο.

Ερώτηση 36 : Πρέπει να προβλεφθεί η εγκαθίδρυση ενός συστήματος καταχώρησης των διαθηκών σε όλα τα κράτη μέλη; Πρέπει να προβλεφθεί η δημιουργία ενός κεντρικού μητρώου; Ερώτηση 37 : Ποιες λεπτομέρειες πρέπει να θεσπισθούν για να διευκολυνθεί η πρόσβαση στα εθνικά στοιχεία του συστήματος ή του κεντρικού μητρώου από τους εικαζόμενους κληρονόμους και τις αρμόδιες αρχές (συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης από το δικό τους κράτος μέλος); |

ΘΕΩΡΗΣΗ.

Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικαστικού χώρου συνεπάγεται την κατάργηση ή την απλούστευση των διατυπώσεων.

Ερώτηση 38 : Θα δημιουργούσε δυσκολίες η κατάργηση όλων των διατυπώσεων θεώρησης ή επικύρωσης των δημοσίων εγγράφων που καταρτίζονται σε ένα κράτος μέλος και αφορούν κληρονομική διαδοχή; |

ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, η δημιουργία ενός συνόλου κοινοτικών κανόνων σχετικά με την κληρονομική διαδοχή και τη διαθήκη θα αποτελέσει ιδιαίτερα εκτεταμένο και πολύπλοκο εγχείρημα.

Ερώτηση 39 : Μπορεί να προβλεφθεί η επεξεργασία ενιαίας και πλήρους νομικής πράξης; Σε αντίθετη περίπτωση, ποια είναι η σειρά και τα στάδια σύμφωνα με τα οποία πρέπει να διοργανωθούν οι εργασίες; |

[1] ΕΕ C 19 23.1.1999.

[2] ΕΕ C 12 15.1.2001.

[3] Βλέπε τα συμπεράσματα της Προεδρίας, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Βρυξελλών, 4 και 5 Νοεμβρίου 2004.

[4] Διαθήκες που συντάσσονται από δύο πρόσωπα στην ίδια πράξη.

[5] Συμφωνίες που αφορούν μία ή περισσότερες κληρονομίες που δεν έχουν ακόμα ανοιχθεί.

[pic] | ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ |

Βρυξέλλες, 01.03.2005

COM(2005) 65 τελικό

ΠΡΑΣΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Κληρονομική διαδοχή και διαθήκη{SEC(2005) 270}

(υποβληθέν από την Επιτροπή)

Εισαγωγη

Η παρούσα Πράσινη Βίβλος ξεκινά ευρεία διαβούλευση σχετικά με την εξ αδιαθέτου ή εκ διαθήκης κληρονομική διαδοχή που εμφανίζει διεθνείς όψεις.

Η Επιτροπή καλεί όλους τους ενδιαφερομένους να αποστείλουν τις απαντήσεις τους καθώς και κάθε χρήσιμη πληροφορία στην διεύθυνση :

Commission européenne

Direction générale Justice, Liberté et Sécurité

Unité C1 – Justice civileB – 1049 BruxellesΤηλεομοιοτυπία : + 32 (0) 2 299 64 57Ηλεκτρονική διεύθυνση : jls-coop-jud-civil@cec.eu.int

Τα άτομα που θα συμμετέχουν σε αυτήν τη διαβούλευση θα πρέπει να προσδιορίσουν το κατά πόσον αντιτίθενται στη δημοσίευση των απαντήσεων και των παρατηρήσεων τους στο δικτυακό τόπο της Επιτροπής.

* * *

ΛΕΞΙΚΟ

« Δημόσιο έγγραφο » : έγγραφο που διαπιστώνει ένα γεγονός ή μια νομική πράξη και του οποίου η γνησιότητα βεβαιώνεται από δημόσια αρχή (π.χ. συμβολαιογραφική πράξη).

« Επισημείωση » : διατύπωση προβλεπόμενη από τη Σύμβαση της Χάγης της 5ης Οκτωβρίου 1961 με σκοπό την αναγνώριση αλλοδαπών εγγράφων.

« Συναποβιώσαντες » : πρόσωπα τα οποία έχουν την ιδιότητα κληρονόμων μεταξύ τους (π.χ. πατέρας και γιος) και οι οποίοι αποβιώνουν υπό τέτοιες συνθήκες που να μην μπορεί να αποδειχθεί ποιος απεβίωσε πρώτος.

« Διεθνής δικαιοδοσία » : εξουσία των δικαστηρίων μιας χώρας να εκδικάζουν υπόθεση που εμφανίζει διεθνή χαρακτήρα.

« Υπολειπόμενη διεθνής δικαιοδοσία » : κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας των δικαστηρίων που δεν έχουν εναρμονισθεί σε κοινοτικό επίπεδο.

« Κληρονομούμενος » : το άτομο με το θάνατο του οποίου επέρχεται η κληρονομική διαδοχή (ο αποβιώσας).

« Διαδικασία κήρυξης της εκτελεστότητας ( exequatur) » : διατύπωση απαραίτητη για την αναγνώριση και την εκτέλεση αλλοδαπής δικαστικής απόφασης.

« Δικαιοδοσία » : αρμόδιο ή επιλαμβανόμενο δικαστήριο.

« Κληρονομικές συμβάσεις » : συμβάσεις που συνάπτονται πριν από το θάνατο για μία ή περισσότερες μέλλουσες κληρονομιές.

« Εξ αδιαθέτου διαδοχή » : διαδοχή όταν δεν υπάρχει διαθήκη.

« Συνδιαθήκες »: διαθήκες που συντάσσονται από ένα ή περισσότερα πρόσωπα στην ίδια πράξη είτε προς όφελος τρίτου είτε προς το κοινό και αμοιβαίο όφελος.

* * *

Η θέσπιση ευρωπαϊκής νομικής πράξης στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής συμπεριλαμβανόταν ήδη μεταξύ των προτεραιοτήτων του προγράμματος δράσης της Βιέννης[1] του 1998. Το πρόγραμμα μέτρων για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης των αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις[2], που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο και την Επιτροπή κατά τα τέλη του 2000, προβλέπει τη θέσπιση νομικής πράξης στο συγκεκριμένο τομέα. Πιο πρόσφατα, το πρόγραμμα της Χάγης[3] κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει Πράσινη Βίβλο που να καλύπτει το σύνολο της προβληματικής : εφαρμοστέο δίκαιο, διεθνής δικαιοδοσία και αναγνώριση, διοικητικά μέτρα (κληρονομητήριο, εγγραφή στο μητρώο διαθηκών).

Η αυξημένη κινητικότητα των ατόμων στο εσωτερικό ενός χώρου χωρίς εσωτερικά σύνορα καθώς και η αύξηση του αριθμού των γάμων μεταξύ υπηκόων διαφορετικών κρατών μελών, οι οποίοι συχνά συνοδεύονται από την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων ευρισκομένων στο έδαφος διαφόρων κρατών της Ένωσης, καθιστούν άκρως πολύπλοκο το ζήτημα της κληρονομικής διαδοχής.

Οι δυσκολίες στις οποίες προσκρούουν οι πρωταγωνιστές κληρονομικής διαδοχής με διεθνείς διαστάσεις συνδέονται ως επί το πλείστον με τις διαφορές των κανόνων ουσιαστικού δικαίου, των δικονομικών κανόνων και των κανόνων σύγκρουσης νόμων που διέπουν το ζήτημα στα κράτη μέλη.

Το ζήτημα της κληρονομικής διαδοχής αποκλείεται από τους κοινοτικούς κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου που έχουν θεσπισθεί μέχρι σήμερα. Κρίνεται ως εκ τούτου απαραίτητη η θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Το μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων κληρονομικής διαδοχής ρυθμίζεται με φιλικό διακανονισμό. Κατ’αυτόν τον τρόπο, η θέσπιση κοινοτικής νομοθεσίας που να αφορά αποκλειστικά τον προσδιορισμό των αρμοδίων δικαστηρίων για την επίλυση κληρονομικών διαφορών και την αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων τους θα ήταν ανεπαρκής.

Για να απλουστευθεί το καθήκον των βασικών εμπλεκομένων σε υπόθεση διεθνούς κληρονομικής διαδοχής και να επιλυθούν αποτελεσματικά τα συγκεκριμένα προβλήματα των πολιτών, μία κοινοτική πράξη θα πρέπει απαραίτητα να καλύπτει εξίσου την αναγνώριση εγγράφων και εξωδικαστικών πράξεων (διαθήκες, συμβολαιογραφικές πράξεις, διοικητικές πράξεις). Δεδομένου ότι η πλήρης εναρμόνιση των κανόνων ουσιαστικού δικαίου των κρατών μελών δεν είναι εφικτή, φαίνεται ενδεδειγμένο να αναληφθεί δράση από την άποψη των κανόνων σύγκρουσης νόμων. Η Επιτροπή θεωρεί κατά συνέπεια ότι δεν θα σημειωθεί καμία πρόοδος σε κοινοτικό επίπεδο, στον τομέα των κληρονομικών σχέσεων, αν δεν εξετασθεί κατά προτεραιότητα το ζήτημα του εφαρμοστέου δικαίου.

Σχετικά με το ζήτημα αυτό, πρέπει κατά κύριο λόγο να τεθεί το ερώτημα όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής των κανόνων σύγκρουσης νόμων οι οποίοι θα αποτελέσουν τον πυρήνα μιας νομοθετικής πρωτοβουλίας και οι οποίοι θα μπορούσαν ενδεχομένως να καλύπτουν ιδιαίτερα εκτεταμένους τομείς : κύρος των διαθηκών, ιδιότητα κληρονόμου, νόμιμη μοίρα, εκκαθάριση και διανομή της κληρονομιάς, αδιαίρετη περιουσία...

Το ζήτημα του κριτηρίου σύνδεσης πρέπει εξίσου να αποτελέσει το αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής. Όπως συμβαίνει συχνά στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, θα υπάρξει ο πειρασμός να αναζητηθεί "το" κριτήριο σύνδεσης, εκείνο το οποίο από μόνο του θα μπορούσε να επιλύσει όλα τα προβλήματα. Αυτό θα ήταν ενδεχομένως η ιθαγένεια, η οποία αποτελεί από μεγάλο χρονικό διάστημα την υποστηριζόμενη λύση ή η συνήθης διαμονή που αποτελεί πιο "μοντέρνα" εκδοχή.

Όμως στον τομέα των κληρονομικών σχέσεων κανένα κριτήριο δεν είναι απαλλαγμένο μειονεκτημάτων. Η τελευταία κατοικία του θανόντος, η οποία χρησιμοποιείται ως κριτήριο σύνδεσης, θα μπορούσε για παράδειγμα να οδηγήσει στην εφαρμογή δικαίου που να έχει ελάχιστη σχέση με την κληρονομιά: σε περίπτωση που ο κληρονομούμενος δεν έχει την ιθαγένεια της χώρας στην οποία αποθνήσκει και το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων του ευρίσκονται σε άλλη χώρα. Πρέπει σε μια τέτοια περίπτωση να επιμείνουμε στην εξεύρεση ενιαίου κριτηρίου σύνδεσης; Μήπως είναι προτιμότερο να γίνει δεκτή μια κάποια ευελιξία παρέχοντας ρόλο στην επιλογή των μερών;

Πράγματι, ανεξάρτητα από το κριτήριο σύνδεσης που θα επιλεγεί από τον μελλοντικό κοινοτικό κανόνα για τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου, δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο ότι αυτό το κριτήριο θα είναι σε ορισμένες καταστάσεις ελάχιστα προσαρμοσμένο στις νόμιμες προσδοκίες των εμπλεκομένων στην κληρονομική διαδοχή. Αυτές οι προσδοκίες αποτελούν παράμετρο που πρέπει να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο μιας ενιαίας αγοράς που κατοχυρώνει την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων. Κάποιος μπορεί τοιουτοτρόπως να διαμείνει για ορισμένο χρονικό διάστημα σε μια χώρα χωρίς να αποκτήσει εκεί κανένα περιουσιακό στοιχείο, επειδή προτίθεται να επιστρέψει στην χώρα καταγωγής του όπου εξάλλου συνεχίζει να κατοικεί η οικογένειά του και ευρίσκονται τα περιουσιακά στοιχεία του. Εάν το συγκεκριμένο άτομο αποβιώσει στη χώρα κατοικίας του θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η ρύθμιση της κληρονομίας του από το δίκαιο της ιθαγενείας του. Αντιθέτως, η σύνδεση με το δίκαιο της ιθαγένειας στερείται νομιμότητας εάν ο κληρονομούμενος είχε από μεγάλο χρονικό διάστημα εγκαταλείψει τη χώρα καταγωγής του και διέμενε σε κάποιο κράτος μέλος στο οποίο έχει όλους τους οικογενειακούς και περιουσιακούς δεσμούς του.

* * *

Εάν ο προσδιορισμός του εφαρμοστέου δικαίου έχει ουσιαστική σημασία, το ζήτημα της δικαστικής αρμοδιότητας δεν πρέπει να παραγνωρίζεται. Σε ορισμένα κράτη μέλη, η παρέμβαση δικαστή είναι υποχρεωτική· σε άλλα παραμένει απαραίτητη για την εκκαθάριση πολύπλοκων ή αμφισβητούμενων κληρονομιών.

Η ρύθμιση του ζητήματος της διεθνούς δικαιοδοσίας συνεπάγεται εξίσου ότι πρέπει να εξεταστεί το κατά πόσον πρέπει να ορισθεί ένα ενιαίο κριτήριο σύνδεσης ή αντιθέτως να γίνει δεκτή κάποια ευελιξία.

Εξάλλου, γνωρίζοντας ότι σε πολλά κράτη μέλη η κληρονομική διαδοχή ρυθμίζεται κατά κύριο λόγο εκτός δικαστηρίων, ενίοτε με τη συνδρομή δημοσίων αρχών ή ορισμένων νομικών επαγγελμάτων, πρέπει να τεθεί το ερώτημα για ενδεχόμενους κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας όσον αφορά αυτές τις αρχές και αυτά τα επαγγέλματα.

Κατά την εξέταση όλων των αυτών των ζητημάτων, θα κριθεί απαραίτητο να εξετασθούν πολλά ιδιαίτερα ζητήματα, όπως οι κληρονομικές συμβάσεις, η νόμιμη μοίρα και τα κληρονομικά "καταπιστεύματα". Αυτός ο δεσμός, άγνωστος στα περισσότερα νομικά συστήματα, χρησιμοποιείται παρά ταύτα συχνά σε πολλά κράτη μέλη.

Τέλος, όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή, η νομοθετική παρέμβαση της Κοινότητας πρέπει επίσης να στοχεύει στην εξάλειψη των διοικητικών και πρακτικών εμποδίων. Στο πλαίσιο αυτής της προοπτικής πρέπει να προβλεφθεί η δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου». Αυτό το αίτημα συμπεριλαμβάνεται ρητά στο πρόγραμμα της Χάγης, όπως και η εγγραφή στο μητρώο διαθηκών.

ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΝΟΜΩΝ

2.1. Γενικά ζητήματα

Ο καθολικός χαρακτήρας αυτών των μελλοντικών κανόνων δεν θα πρέπει να αμφισβητηθεί. Ο περιορισμός της εφαρμογής των εναρμονισμένων κανόνων σύγκρουσης σε διεθνείς καταστάσεις αυστηρά "ενδοκοινοτικές", αποκλείοντας εκείνες στις οποίες εμπλέκονται οι έννομες τάξεις τρίτων χωρών, θα καθιστούσε πολυπλοκότερο το καθήκον των πολιτών και των νομικών επαγγελμάτων.

Πρέπει καταρχάς να τεθεί το ερώτημα όσον αφορά την έκταση των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου στον τομέα των κληρονομικών σχέσεων, στο μέτρο που τα ίδια ζητήματα δεν διέπονται αναγκαστικά από το κληρονομικό δίκαιο σε όλα τα νομικά συστήματα. Η εναρμόνιση των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου θα πρέπει τοιουτοτρόπως να συνοδεύεται από οριοθέτηση του τομέα του κληρονομικού δικαίου.

Πρέπει, στη συνέχεια, να προσδιορισθούν ένα ή περισσότερα κριτήρια σύνδεσης.

Τέλος, πρέπει να γίνει γνωστό το κατά πόσον η μελλοντική κοινοτική νομοθεσία, πέραν του προσδιορισμού των κληρονόμων και των δικαιωμάτων τους, θα ασχολείται επίσης με τις λεπτομέρειες μεταβίβασης της κληρονομικής περιουσίας στους κληρονόμους.

Ερώτηση 1 : Ποια ζητήματα κληρονομικού δικαίου πρέπει να ρυθμιστούν; Ειδικότερα, οι κανόνες σύγκρουσης νόμων θα πρέπει να περιοριστούν στον προσδιορισμό των κληρονόμων και των δικαιωμάτων τους ή να καλύπτουν επίσης την εκκαθάριση και τη διανομή της κληρονομίας; Ερώτηση 2 : Ποιο κριτήριο σύνδεσης πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου; θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ίδιο κριτήριο για κάθε τομέα καλυπτόμενο από το εφαρμοστέο δίκαιο ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά κριτήρια για διάφορα ζητήματα κληρονομικού δικαίου; Ιδιαίτερα, ο κοινοτικός κανόνας σύγκρουσης πρέπει να διακρίνει μεταξύ κινητών και ακινήτων; Πρέπει να επιφυλαχθεί συγκεκριμένος ρόλος στο δίκαιο της χώρας στην οποία ευρίσκεται το ακίνητο; |

2.2. Διαθήκες και κληρονομικές συμβάσεις

Όσον αφορά την ισχύ των διαθηκών, τα δίκαια των κρατών μελών έχουν υιοθετήσει διαφορετικές λύσεις όσον αφορά την ικανότητα σύνταξης διαθήκης, τις μορφές της διαθήκης, τις αξιώσεις από άποψη περιεχομένου, τις συνδιαθήκες[4], τις κληρονομικές συμβάσεις[5] ή την ικανότητα ανάκλησης. Οι κανόνες σύγκρουσης νόμων είναι επίσης διαφορετικοί.

Ερώτηση 3 : Ποιο πρέπει να είναι το εφαρμοστέο δίκαιο όσον αφορά: - τη γενική ικανότητα σύνταξης διαθήκης; - το κύρος: όσον αφορά τη μορφή της διαθήκης; όσον αφορά την ουσία της διαθήκης; των συνδιαθηκών; των κληρονομικών συμβάσεων; της ανάκλησης της διαθήκης; Πώς πρέπει να διατυπωθεί ο κανόνας σύγκρουσης νόμων για να ληφθούν υπόψη οι ενδεχόμενες τροποποιήσεις των παραγόντων σύνδεσης μεταξύ της ημερομηνίας σύνταξης της διαθήκης και της ημερομηνίας θανάτου; |

- 2.3. Συναποβιώσαντες.

Η σειρά κατά την οποία αποθνήσκουν δύο άτομα τα οποία έχουν εγκατασταθεί αμοιβαία κληρονόμοι μπορεί να έχει επίπτωση στα δικαιώματα των δικών τους κληρονόμων. Όταν άτομα συναποβιώνουν κατά το ίδιο συμβάν, ορισμένα κράτη μέλη τεκμαίρουν ότι απεβίωσαν την ίδια στιγμή ενώ άλλα ορίζουν τη σειρά κατά την οποία τεκμαίρεται ότι απώλεσαν τη ζωή τους. Εάν η κληρονομική διαδοχή συναποβιωσάντων διέπεται από διαφορετικές έννομες τάξεις θα είναι ενδεχομένως αδύνατη η εκκαθάριση της κληρονομίας τους.

Ερώτηση 4 : Πώς πρέπει να ρυθμιστεί το ζήτημα του ενδεχόμενου ασυμβίβαστου των εφαρμοστέων στην κληρονομική διαδοχή συναποβιωσάντων δικαίων; |

2.4. Επιλογή του εφαρμοστέου στην κληρονομική διαδοχή δικαίου.

Παρά το γεγονός ότι τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο μεγαλύτερο μέρος τους δεν επιτρέπουν στο μελλοντικό κληρονομούμενο ή στους κληρονόμους τους να επιλέξουν το εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή δίκαιο, το ζήτημα συνεχίζει να παραμένει άξιο εξέτασης. Ανεξάρτητα από το επιλεγόμενο κριτήριο σύνδεσης συνεχίζει να παραμένει το ενδεχόμενο ότι σε ορισμένες καταστάσεις αυτό δε θα ανταποκρίνεται στις νόμιμες προσδοκίες των εμπλεκομένων σε κληρονομική διαδοχή. Θα πρέπει ως εκ τούτου να προβλεφθεί ορισμένος βαθμός ευελιξίας.

Ερώτηση 5 : Πρέπει να γίνει δεκτή η δυνατότητα του μελλοντικού κληρονομούμενου (σε διαδοχή εκ διαθήκης ή εξ αδιαθέτου) να επιλέξει το εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή του δίκαιο, με ή χωρίς τη συμφωνία των εικαζόμενων κληρονόμων του; Πρέπει να δοθεί η ίδια δυνατότητα στους κληρονόμους μετά την επαγωγή της κληρονομίας; Ερώτηση 6 : Εάν γίνει δεκτή η δυνατότητα επιλογής του εφαρμοστέου στην κληρονομική διαδοχή δικαίου, πρέπει να περιοριστούν οι δυνατότητες επιλογής και να καθοριστούν οι λεπτομέρειες; Εάν δεν έχουν καθοριστεί ως κριτήρια σύνδεσης, πρέπει να γίνουν δεκτά τα ακόλουθα κριτήρια: ιθαγένεια, κατοικία, συνήθης διαμονή ή άλλα; Ερώτηση 7 : Σε ποια στιγμή πρέπει να ισχύουν αυτά τα κριτήρια σύνδεσης; Πρέπει να εξαρτηθούν από ειδικές προϋποθέσεις (διάρκεια, ισχύς κατά την ημερομηνία θανάτου ...); Ερώτηση 8 : Πρέπει να γίνει δεκτή η επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου στις συνδιαθήκες και στις κληρονομικές συμβάσεις; Πρέπει αυτή η επιλογή να εξαρτηθεί από κανόνες και προϋποθέσεις; Σε περίπτωση κατάφασης, με ποιο τρόπο; Ερώτηση 9 : Πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα στο/στη σύζυγο να επιλέγει το εφαρμοστέο σχετικά με την περιουσία των συζύγων δίκαιο για να ρυθμίζει την κληρονομική διαδοχή του/της; |

2.5. Νόμιμη μοίρα.

Τα νομικά συστήματα όλων των κρατών μελών διοργανώνουν την προστασία των μελών της οικογενείας του θανόντος ο οποίος θα επιθυμούσε την αποκλήρωσή τους. Αυτή η προστασία λαμβάνει συχνά τη μορφή νόμιμης μοίρας, χωρίς όμως αυτός ο μηχανισμός να είναι ομόφωνα αναγνωρισμένος στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ερώτηση 10: Πρέπει να διατηρηθεί η εφαρμογή της νόμιμης μοίρας σε περίπτωση που το οριζόμενο από τον κανόνα σύγκρουσης δίκαιο δεν αναγνωρίζει αυτό το θεσμό ή ορίζει διαφορετικά το πεδίο εφαρμογής του; Σε περίπτωση κατάφασης, με ποιο τρόπο; |

2.6. Τα κληρονομικά καταπιστεύματα.

Εάν ένα καταπίστευμα έχει διεθνή χαρακτήρα, τα δικαστήρια και άλλες αρμόδιες αρχές που καλούνται να αποφανθούν πρέπει να μπορούν να προσδιορίσουν τους εφαρμοστέους σε αυτό κανόνες. Πέραν της ευχέρειας που αναγνωρίζεται στον διαθέτη να επιλέξει το εφαρμοστέο δίκαιο, θα μπορούσε να αποδειχθεί απαραίτητη η θέσπιση κανόνα σύγκρουσης νόμων ειδικά για τα καταπιστεύματα.

Ερώτηση 11 : Πρέπει να θεσπιστούν ιδιαίτεροι κανόνες σύγκρουσης νόμων όσον αφορά τα καταπιστεύματα; Εάν ναι, ποιοι; |

2.7. Παραπομπή.

Η ενοποίηση των κανόνων σύγκρουσης νόμων σε κοινοτικό επίπεδο θα καταστήσει ανώφελη την παραπομπή στην περίπτωση που όλα τα στοιχεία σύνδεσης θα εντοπίζονται σε ένα κράτος μέλος. Όμως το ζήτημα θα τίθεται όταν οι κανόνες σύγκρουσης θα καθορίζουν το δίκαιο τρίτης χώρας.

Ερώτηση 12 : Το μελλοντικό κοινοτικό μέσο θα πρέπει να επιτρέπει την παραπομπή εάν οι εναρμονισμένοι κανόνες σύγκρουσης νόμων προσδιορίζουν το δίκαιο τρίτης χώρας; Εάν ναι, με ποιο τρόπο και εντός ποιων ορίων; |

2.8. Προκαταρκτικά ζητήματα

Το εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή δίκαιο εξαρτά ενίοτε τη ρύθμισή της από την απάντηση που δίνεται σε ένα «προκαταρκτικό» ζήτημα, το οποίο μπορεί να διέπεται από κάποιο άλλο δίκαιο: κύρος ενός γάμου ή συντροφικής σχέσης, θεμελίωση συγγενικού δεσμού…

Ερώτηση 13: Ποιος κανόνας σύγκρουσης νόμων πρέπει να θεσπιστεί για να καθοριστεί το εφαρμοστέο δίκαιο σε προκαταρκτικά ζητήματα από τα οποία μπορεί να εξαρτάται η κληρονομική διαδοχή; |

ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ

Τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει πολύ διαφορετικά κριτήρια: τελευταία κατοικία του θανόντος, κατοικία του ενάγοντος ή του εναγομένου, τοποθεσία ορισμένων περιουσιακών στοιχείων ή ακόμα ιθαγένεια του θανόντος ή κάποιου εκ των μερών της διαφοράς. Στο θέμα αυτό πρέπει να ληφθούν υπόψη πολύ διαφορετικά συμφέροντα: εκείνα των εικαζομένων κληρονόμων, οι οποίοι ενίοτε κατοικούν σε διαφορετικές χώρες, αλλά εξίσου τα συμφέροντα των διαφόρων ενδιαφερομένων κρατών, κυρίως επειδή τα περιουσιακά στοιχεία ευρίσκονται στην επικράτειά τους.

3.1. Επιλογή βάσης διεθνούς δικαιοδοσίας.

Μία πρώτη δυνατότητα θα ήταν να καθοριστεί ενιαία δικαιοδοσία ανεξάρτητα από τη διάκριση που γίνεται στη βάση του κατά πόσον τα κληρονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι κινητά ή ακίνητα. Όμως, όπως και στην περίπτωση του εφαρμοστέου δικαίου, θα πρέπει να θεσπιστούν πιο ευέλικτοι κανόνες και αυτό κατά πολλούς τρόπους.

Ερώτηση 14 : Είναι ευκταίο να ορισθεί ενιαία δικαιοδοσία όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή; Είναι δυνατόν να εγκαταλειφθεί η δικαιοδοσία του δικαστηρίου του τόπου των ακινήτων; Εάν πρέπει να επιλεγεί ένα ενιαίο γενικό κριτήριο, ποιο θα ήταν αυτό; Ερώτηση 15 : Μπορεί να προβλεφθεί η δυνατότητα των κληρονόμων να προσφύγουν στο δικαστήριο κράτους μέλους διαφορετικού από εκείνο που έχει ορισθεί από ενδεχόμενο γενικό κανόνα σύγκρουσης δικαιοδοσίας; Σε περίπτωση κατάφασης, υπό ποιες προϋποθέσεις; Ερώτηση 16 : Κατά τη διάρκεια εκκρεμούς κληρονομικής διαδικασίας σε κάποιο κράτος μέλος, πρέπει να γίνει δεκτή η δυνατότητα να ζητηθεί από δικαστήριο άλλου κράτους μέλους στο οποίο ευρίσκονται τα κληρονομικά περιουσιακά στοιχεία να λάβει προσωρινά ή συντηρητικά μέτρα; Ερώτηση 17 : Η μελλοντική κοινοτική πράξη πρέπει να περιλαμβάνει διατάξεις που να επιτρέπουν τη μεταφορά υπόθεσης από το δικαστήριο ενός κράτους μέλους προς το δικαστήριο άλλου κράτους μέλους και σε μια τέτοια περίπτωση υπό ποιες προϋποθέσεις; |

Η εφαρμογή των οριζόμενων από τη μελλοντική νομική πράξη κριτηρίων μπορεί να προσδιορίζει το δικαστήριο τρίτης χώρας. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν είναι αναγκαστικά ευκταίο να υπάρξει μονομερής παραίτηση από τη διεθνή δικαιοδοσία των δικαστηρίων των κρατών μελών εάν άλλα κριτήρια σύνδεσης, τα οποία έχουν αποκλεισθεί σε ενδοκοινοτικό πλαίσιο, θα ήταν κατάλληλα για να οριοθετηθεί μονομερώς η δικαιοδοσία αυτών των δικαστηρίων σε σχέση με αυτή των τρίτων χωρών. Το να ανατεθεί στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών "ως επικουρική δικαιοδοτική βάση", η φροντίδα να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, αποκλείει το να βρεθεί κοινή λύση και μπορεί να δημιουργήσει άλλες συγκρούσεις δικαιοδοσίας.

Ας φανταστούμε ότι το κριτήριο κοινοτικής δικαιοδοσίας είναι η τελευταία κατοικία του θανόντος. Ένας πολίτης του κράτους μέλους Α αποθνήσκει σε τρίτη χώρα στην οποία έχει εγκατασταθεί πρόσφατα. Όλοι οι κληρονόμοι του ευρίσκονται στο κράτος μέλος Α και το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών αγαθών του στο κράτος μέλος Β. Σ’ αυτή την περίπτωση, το κοινοτικό δίκαιο (η τελευταία κατοικία του θανόντος) δεν προσδιορίζει κανένα κράτος μέλος, ούτε το Α ούτε το Β, παρά το γεγονός ότι η διαδοχή έχει πολύ πιο στενό σύνδεσμο με αυτά τα δύο κράτη απ’ ό,τι με την τρίτη χώρα της τελευταίας κατοικίας του θανόντος. Η παραπομπή στους κανόνες εθνικού δικαίου για τη ρύθμιση αυτού του ζητήματος θα μπορούσε να προκαλέσει ένα νέο πρόβλημα. Εάν το κράτος μέλος Α εφαρμόσει το κριτήριο της ιθαγένειας και το κράτος μέλος Β αυτό της τοποθεσίας των περιουσιακών στοιχείων: θετική σύγκρουση δικαιοδοσίας. Στην αντίθετη περίπτωση: αρνητική σύγκρουση δικαιοδοσίας.

Ερώτηση 18 : Ποια στοιχεία θα ήταν κατάλληλα για να καθορισθεί η δικαιοδοσία των δικαστηρίων των κρατών μελών σε μία κατάσταση όπως η προαναφερόμενη; Ερώτηση 19 : Αυτοί οι ειδικοί κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας θα πρέπει να εφαρμόζονται εξίσου σε περιουσιακά αγαθά που ευρίσκονται στην επικράτεια τρίτης χώρας η οποία διεκδικεί αποκλειστική δικαιοδοσία σε σχέση με αυτά; |

3.2. Διαδικασίες για τη μεταβίβαση ακινήτων.

Η μεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων επιβάλλει την καταχώρηση σε διάφορα μητρώα. Σε ορισμένα κράτη μέλη, η εγγραφή σ’ αυτά τα μητρώα γίνεται μόνο στη βάση απόφασης που εκδίδεται ή πράξης που καταρτίζεται από τις εθνικές αρχές. Θα μπορούσε να προβλεφθεί ότι η τροποποίηση των μητρώων θα μπορεί να πραγματοποιηθεί στη βάση εγγράφων που εκδίδονται σε άλλο κράτος μέλος.

Ερώτηση 20 : Θα πρέπει να διατηρηθεί η δικαιοδοσία των αρχών του τόπου στον οποίο βρίσκεται η ακίνητη περιουσία που εξαρτάται από την κληρονομική διαδοχή όταν η κύρια δικαιοδοσία απονέμεται στις αρχές άλλου κράτους μέλους προκειμένου να : - συντάξουν τα απαραίτητα έγγραφα για την τροποποίηση των μητρώων ακινήτων; - διενεργήσουν διοικητικές πράξεις και πράξεις μεταβίβασης της ιδιοκτησίας; Ερώτηση 21 : Είναι δυνατόν να δημιουργηθούν ενιαία κοινοτικά έγγραφα τα οποία θα χρησιμοποιούνται σε όλα τα κράτη μέλη στα οποία ευρίσκονται περιουσιακά στοιχεία; Σε περίπτωση κατάφασης, ποια ήδη ισχύοντα έγγραφα θα μπορούσαν να τυποποιηθούν; Μπορούν να καταργηθούν ή να απλουστευθούν ορισμένες διατυπώσεις που είναι επί του παρόντος απαραίτητες στο πλαίσιο διεθνών κληρονομιών; Εάν ναι, ποιες είναι αυτές; |

3.3. Δικαιοδοσία μη δικαστικών αρχών.

Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία των καθηκόντων που ασκούνται από τις μη δικαστικές αρχές – συμβολαιογράφοι ή υπάλληλοι διαφόρων διοικήσεων – θα μπορούσε να δοθεί η δυνατότητα στους κληρονόμους να εκπληρώνουν ορισμένες διατυπώσεις σε αρχές που ευρίσκονται κοντά τους εάν δεν διαμένουν στον τόπο που ορίζεται από τον κανόνα κύριας δικαιοδοσίας.

Ερώτηση 22 : Πρέπει να προβλεφθεί ότι ο κανόνας εναρμονισμένης διεθνούς δικαιοδοσίας εφαρμόζεται εξίσου στις άλλες αρχές που μπορούν να παρεμβαίνουν στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής; Ερώτηση 23 : Πρέπει να προβλεφθεί ότι ορισμένες διατυπώσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν ενώπιον των αρχών άλλου κράτους μέλους από εκείνο που ορίζεται από τον κύριο κανόνα σύγκρουσης δικαιοδοσίας; Αυτή η δυνατότητα πρέπει να ορισθεί πιο συγκεκριμένα; |

3.4. Τα καταπιστεύματα

Δεδομένου ότι το ζήτημα της κληρονομικής διαδοχής αποκλείεται από το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001, δεν υπάρχουν κοινοτικοί κανόνες δικαιοδοσίας για τις διαφορές που αφορούν τα κληρονομικά καταπιστεύματα που να μην καλύπτονται από τον κανονισμό.

Ερώτηση 24 : Ποιοι κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο μελλοντικό κοινοτικό μέσο όσον αφορά τα κληρονομικά καταπιστεύματα; |

κανονεσ αναγνωρισησ και εκτελεσης

Η μελλοντική κοινοτική νομοθεσία πρέπει να απλουστεύσει το καθήκον των κληρονόμων επιτρέποντας την αναγνώριση και εκτέλεση πράξεων και εγγράφων που είναι απαραίτητα για την αναγνώριση των δικαιωμάτων τους: δικαστικές αποφάσεις, συμβολαιογραφικές πράξεις, διαθήκες, έγγραφα που πιστοποιούν την ιδιότητα του κληρονόμου, εξουσίες που χορηγούνται στα πρόσωπα που είναι επιφορτισμένα με την εκτέλεση και την εκκαθάριση των κληρονομιών...

Αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων.

Θεσπίζοντας εναρμονισμένους κανόνες για το εφαρμοστέο δίκαιο και τη διεθνή δικαιοδοσία, η μελλοντική νομοθεσία θα εξασφαλίσει ιδιαίτερα υψηλό βαθμό αμοιβαίας εμπιστοσύνης, καθιστώντας τοιουτοτρόπως περιττή τη διατήρηση ενδιάμεσων μέτρων για την αναγνώριση και την εκτέλεση των αποφάσεων. Εάν εντούτοις διατηρηθούν ενδεχομένως οι λόγοι άρνησης, αυτοί θα πρέπει να είναι οι ίδιοι για όλα τα κράτη μέλη.

Ερώτηση 25 : Μπορεί να καταργηθεί η διαδικασία κήρυξης της εκτελεστότητας (exequatur) για την αναγνώριση των αποφάσεων; Πρέπει αντιθέτως να συμπεριληφθούν λόγοι άρνησης της αναγνώρισης και της εκτέλεσης των αποφάσεων; Εάν ναι, ποιοι; Ερώτηση 26 : Μπορεί να προβλεφθεί ότι μία απόφαση που εκδίδεται σε κάποιο κράτος μέλος όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή αναγνωρίζεται αυτοδικαίως και επιτρέπει να τροποποιηθούν χωρίς διαδικασία τα κτηματολόγια σε κάποιο άλλο κράτος μέλος; Πρέπει να βασισθούμε στο άρθρο 21 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003; |

4.2. Αναγνώριση και εκτέλεση πράξεων και διαθηκών.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι συμβολαιογράφοι και άλλες αρχές καταρτίζουν δημόσια έγγραφα για την επαγωγή και την εκκαθάριση κληρονομιών. Θα πρέπει να προβλεφθεί η αναγνώριση και η εκτέλεση αυτών των δημοσίων εγγράφων.

Πρέπει εξάλλου να τεθεί το ερώτημα για τους ενδεχόμενους κανόνες που ισχύουν στις αλλοδαπές διαθήκες, οι οποίες συχνά δεν μπορούν να παράγουν πλήρως τα αποτελέσματά τους.

Ερώτηση 27 : Μπορεί να εφαρμοστεί στα δημόσια έγγραφα που καταρτίζονται στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής το ίδιο σύστημα αναγνώρισης και εκτέλεσης με αυτό που ισχύει για τις δικαστικές αποφάσεις; Μπορεί κατά συνέπεια να προβλεφθεί ότι οι συμβολαιογραφικές πράξεις που καταρτίζονται σε κάποιο κράτος μέλος όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή επιτρέπουν την τροποποίηση των κτηματολογίων χωρίς άλλη διαδικασία στα άλλα κράτη μέλη; Μπορούμε να βασιστούμε στο άρθρο 46 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003; Ερώτηση 28 : Πρέπει να προβλεφθούν ιδιαίτεροι κανόνες με στόχο να διευκολυνθεί η αναγνώριση και η εκτέλεση σε κάποιο κράτος μέλος διαθηκών που συντάσσονται σε άλλο κράτος μέλος; |

4.3. Εκτελεστές της διαθήκης (συμπεριλαμβανομένων των κληρονομικών καταπιστευμάτων).

Ο διορισμός τρίτων επιφορτισμένων με την εκτέλεση ή την εκκαθάριση της κληρονομίας, είναι ανάλογα με τα κράτη μέλη προαιρετικός ή υποχρεωτικός. Ο διορισμός αυτών των προσώπων καθώς και οι αρμοδιότητές τους, οι οποίες διαφέρουν από το ένα σύστημα στο άλλο, δεν αναγνωρίζονται πάντα στα άλλα κράτη μέλη.

Όσον αφορά την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων που εκδίδονται για τα κληρονομικά καταπιστεύματα πρέπει να τεθεί το ερώτημα σχετικά με τα αποτελέσματα της αναγνώρισης των ίδιων των καταπιστευμάτων στην τροποποίηση των κτηματολογίων.

Ερώτηση 29 : Μπορεί να προβλεφθεί η αυτοδίκαιη αναγνώριση σε όλα τα κράτη μέλη του διορισμού και των εξουσιών των εκτελεστών της διαθήκης; Πρέπει να προβλεφθούν λόγοι που να επιτρέπουν την αμφισβήτηση αυτού του διορισμού και αυτών των εξουσιών; Ερώτηση 30 : Πρέπει να δημιουργηθεί ένα πιστοποιητικό που να αποδεικνύει το διορισμό εκτελεστή διαθήκης και να περιγράφει τις εξουσίες του; Ποιο άτομο ή ποια αρχή θα πρέπει να είναι επιφορτισμένη με τη σύνταξη αυτού του πιστοποιητικού; Ποιο θα πρέπει να είναι το περιεχόμενο αυτού του πιστοποιητικού; Ερώτηση 31 : Η αναγνώριση των κληρονομικών καταπιστευμάτων θα επιτρέπει την εγγραφή των περιουσιακών στοιχείων ενός καταπιστεύματος και των σχετικών τίτλων στα κτηματολόγια; Σε αντίθετη περίπτωση, ποιες διατάξεις πρέπει να θεσπισθούν; Ερώτηση 32 : Πρέπει να θεσπισθούν διατάξεις που να κατοχυρώνουν την εφαρμογή της νόμιμης μοίρας που προβλέπεται από το κληρονομικό δίκαιο ή από άλλες διατάξεις που επιβάλουν την εφαρμογή αυτής της προστασίας παρά την ύπαρξη κληρονομικού καταπιστεύματος. Σε περίπτωση κατάφασης, ποιες; |

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΤΗΡΙΟ

Η απόδειξη της ιδιότητας κληρονόμου προσκομίζεται με διάφορους τρόπους ανάλογα με τα νομικά συστήματα. Είναι ουσιαστικής σημασίας για τους κληρονόμους να μπορούν να θεμελιώσουν τα δικαιώματά τους για να υπεισέλθουν στην κληρονομία χωρίς να χρειάζεται να κινήσουν διαδικασία. Χάρη σε εναρμονισμένους κανόνες σύγκρουσης νόμων είναι εφικτή η θέσπιση κληρονομητηρίου με ενιαία αποτελέσματα σε όλη την Κοινότητα. Αυτό θα αποτελέσει αναμφισβήτητη προστιθέμενη αξία.

Θα πρέπει να εξετασθούν πολλά ζητήματα: οι προϋποθέσεις κατάρτισης του κληρονομητηρίου, το περιεχόμενό του και οι συνέπειές του.

Ερώτηση 33 : Ποια είναι τα νομικά αποτελέσματα τα οποία θα μπορούσε να παράγει το κληρονομητήριο;

Ερώτηση 34 : Ποια στοιχεία θα πρέπει να περιλαμβάνει το κληρονομητήριο;

Ερώτηση 35 : Σε ποιο κράτος μέλος θα πρέπει να εκδίδεται; Πρέπει κάθε κράτος μέλος να μπορεί να επιλέγει ελεύθερα τις αρχές που μπορούν να συντάξουν το κληρονομητήριο ή, ενόψει του περιεχομένου και των αποτελεσμάτων του κληρονομητηρίου, πρέπει να καθοριστούν ορισμένα κριτήρια;

ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΗ ΔΙΑΘΗΚΩΝ.

Η αναζήτηση διαθηκών ιδιαίτερα όταν έχουν συνταχθεί στην αλλοδαπή, αποτελεί συχνά υπέρτατο εμπόδιο.

Ερώτηση 36 : Πρέπει να προβλεφθεί η εγκαθίδρυση ενός συστήματος καταχώρησης των διαθηκών σε όλα τα κράτη μέλη; Πρέπει να προβλεφθεί η δημιουργία ενός κεντρικού μητρώου; Ερώτηση 37 : Ποιες λεπτομέρειες πρέπει να θεσπισθούν για να διευκολυνθεί η πρόσβαση στα εθνικά στοιχεία του συστήματος ή του κεντρικού μητρώου από τους εικαζόμενους κληρονόμους και τις αρμόδιες αρχές (συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης από το δικό τους κράτος μέλος); |

ΘΕΩΡΗΣΗ.

Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικαστικού χώρου συνεπάγεται την κατάργηση ή την απλούστευση των διατυπώσεων.

Ερώτηση 38 : Θα δημιουργούσε δυσκολίες η κατάργηση όλων των διατυπώσεων θεώρησης ή επικύρωσης των δημοσίων εγγράφων που καταρτίζονται σε ένα κράτος μέλος και αφορούν κληρονομική διαδοχή; |

ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, η δημιουργία ενός συνόλου κοινοτικών κανόνων σχετικά με την κληρονομική διαδοχή και τη διαθήκη θα αποτελέσει ιδιαίτερα εκτεταμένο και πολύπλοκο εγχείρημα.

Ερώτηση 39 : Μπορεί να προβλεφθεί η επεξεργασία ενιαίας και πλήρους νομικής πράξης; Σε αντίθετη περίπτωση, ποια είναι η σειρά και τα στάδια σύμφωνα με τα οποία πρέπει να διοργανωθούν οι εργασίες; |

[1] ΕΕ C 19 23.1.1999.

[2] ΕΕ C 12 15.1.2001.

[3] Βλέπε τα συμπεράσματα της Προεδρίας, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Βρυξελλών, 4 και 5 Νοεμβρίου 2004.

[4] Διαθήκες που συντάσσονται από δύο πρόσωπα στην ίδια πράξη.

[5] Συμφωνίες που αφορούν μία ή περισσότερες κληρονομίες που δεν έχουν ακόμα ανοιχθεί.