52001SA0011

Ειδική έκθεση αριθ. 11/2001 σχετικά με το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας Tacis, συνοδευόμενη από τις απαντήσεις της Επιτροπής

Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 329 της 23/11/2001 σ. 0001 - 0028


Ειδική έκθεση αριθ. 11/2001

σχετικά με το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας Tacis, συνοδευόμενη από τις απαντήσεις της Επιτροπής

(Υποβληθείσα δυνάμει του άρθρου 248 παράγραφος 4 δεύτερο εδάφιο της συνθήκης EΚ)

(2001/C 329/01)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

>ΘΕΣΗ ΠΙΝΑΚΑ>

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Επισκόπηση του προγράμματος

I. Το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας (ΠΔΣ) Tacis δημιουργήθηκε το 1996 για να συμβάλει στη μείωση της διαφοράς μεταξύ του βιοτικού επιπέδου των δυτικών παραμεθόριων περιοχών της Λευκορωσίας, της Μολδαβίας, της Ρωσίας και της Ουκρανίας και εκείνου των γειτονικών χωρών. Στοχεύει στην ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των περιφερειακών αρχών και στις δύο πλευρές των συνόρων και στην υποστήριξη έργων με διασυνοριακό αντίκτυπο. Ενώ ο ετήσιος προϋπολογισμός είναι μικρός (20-30 εκατομμύρια ευρώ), το πρόγραμμα έχει πολιτική σημασία, αφενός, διότι η περιοχή θα αποτελέσει τα νέα ανατολικά σύνορα της ΕΕ μετά την επόμενη προσχώρηση και, αφετέρου, λόγω της πολιτικής "βόρειας διάστασης" της Ένωσης (βλέπε σημεία 1-5).

Νομικό πλαίσιο και συντονισμός με άλλα μέσα

II. Το νομικό πλαίσιο του προγράμματος δεν είναι επιδεκτικό συντονισμού με τα προγράμματα Phare και Interreg. Παρά το γεγονός ότι τα προγράμματα έχουν όμοιους στόχους, οι μηχανισμοί συνεργασίας που έχουν ήδη αναπτυχθεί με επιτυχία από την Επιτροπή για το ΠΔΣ Phare δεν χρησιμοποιήθηκαν για το ΠΔΣ Tacis. Εκτός από την Πολωνία, για το πρόγραμμα Phare διατέθηκε μόνο περιορισμένη χρηματοδότηση για τα έργα που υλοποιούνται από κοινού με τις χώρες Tacis, εφόσον δεν υπήρχε ειδικός κατάλληλος μηχανισμός χρηματοδότησης για τη χρηματοδότηση των περιφερειών των χωρών Phare που συνορεύουν με τα Νέα Ανεξάρτητα Κράτη. Συνεπώς, οι δυνατότητες για συνδεδεμένα έργα και στις δύο πλευρές των συνόρων μειώθηκαν πολύ (βλέπε σημεία 7-16).

Προϋπολογισμός και προγραμματισμός του ΠΔΣ Tacis

III. Παρά την πολιτική σημασία του προγράμματος και το μεγάλο αριθμό προτάσεων για έργα που κατατέθηκαν αρχικά, ο προϋπολογισμός του περικόπηκε το 1999 και το 2000. Σημειώθηκαν μεγάλες καθυστερήσεις στον προγραμματισμό των κεφαλαίων για τη χρηματοδοτική διευκόλυνση μικρών έργων (ΧΔΜΕ) και στην παροχή βοήθειας στις περιφερειακές αρχές για την αύξηση της ικανότητάς τους στον τομέα της διαχείρισης. Η υποδομή σπανίως έχει χρηματοδοτηθεί εκτός του διασυνοριακού τομέα, παρ' όλο που υπάρχει μεγάλη ζήτηση για αυτή τη χρηματοδότηση (βλέπε σημεία 17-25).

Υλοποίηση

IV. Η υλοποίηση έχει καθυστερήσει πολύ. Στις συμβάσεις έργων αντιμετωπίστηκαν δυσκολίες στην εξασφάλιση προσφορών εντός προϋπολογισμού. Μερικές φορές η προμήθεια του εξοπλισμού πραγματοποιήθηκε μετά το τέλος της προγραμματισμένης διάρκειας των έργων, λόγω των χρονοβόρων διαδικασιών της Επιτροπής για τη σύναψη συμβάσεων προμηθειών και των καθυστερήσεων του εκτελωνισμού στις δικαιούχους χώρες. Η εξασφάλιση απαλλαγής από το φόρο προστιθέμενης αξίας αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για τα έργα. Οι διαδικασίες υλοποίησης της ΧΔΜΕ είναι υπερβολικά συγκεντρωτικές. Με τον έλεγχο αντιπροσωπευτικού δείγματος πληρωμών στο πλαίσιο του ΠΔΣ Tacis, δεν αποκαλύφθηκαν τυχόν σημαντικά σφάλματα σχετικά με τη νομιμότητα και την κανονικότητά τους (βλέπε σημεία 26-35).

Επίδραση

V. Λόγω των ιδιαίτερων καθυστερήσεων στο πρόγραμμα που αφορά τα μεθοριακά σημεία διέλευσης δεν υπήρξε επίδραση του εν λόγω προγράμματος μέχρι το τέλος του 2000. Τα περισσότερα περιβαλλοντικά έργα αντιμετώπισαν έλλειψη επενδύσεων για τη συνέχισή τους, είτε από το Tacis είτε από άλλες πηγές. Παρά τους στόχους οικονομικής ανάπτυξης του προγράμματος, ελάχιστα μεγάλα έργα χρηματοδοτήθηκαν σε αυτόν τον τομέα. Συνολικά, τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο της ΧΔΜΕ είχαν τα πιο αποδοτικά από άποψη κόστους αποτελέσματα (βλέπε σημεία 36-53).

Συμπεράσματα και συστάσεις

VI. Ενώ το πρόγραμμα έχει την δυνατότητα να αντιμετωπίσει σημαντικές ανάγκες, μέχρι στιγμής συνέβαλε ελάχιστα τόσο στη βελτίωση του βιοτικού επίπεδου στις δικαιούχους περιφέρειες όσο και στη διασυνοριακή συνεργασία. Πρέπει να καταβληθούν μεγαλύτερες προσπάθειες για την υποστήριξη της συμμετοχής των τοπικών και περιφερειακών αρχών (βλέπε σημεία 54 - 57). Συνιστάται (βλέπε σημεία 58 - 62):

- να ενισχυθούν σημαντικά οι μηχανισμοί συντονισμού μεταξύ του ΠΔΣ Tacis και των προγραμμάτων Interreg και Phare,

- να εξεταστεί η αύξηση του προϋπολογισμού για το ΠΔΣ Tacis και η διάθεση ανάλογης χρηματοδότησης για τις παραμεθόριες περιφέρειες των χωρών του Phare,

- χρειάζεται να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην υποστήριξη της υποδομής και των επενδύσεων,

- να δοθεί στο πλαίσιο του προγράμματος μεγαλύτερη προτεραιότητα σε έργα που συμβάλλουν άμεσα στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού στις επιλέξιμες περιοχές,

- να αυξηθεί η αναλογία των κεφαλαίων που διατίθενται για τη ΧΔΜΕ και να αποκεντρωθεί η διαχείρισή της.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Επισκόπηση του προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας Tacis

1. Το ΠΔΣ Tacis καταρτίστηκε το 1996 με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και καλύπτει περιφέρειες της Ρωσίας, της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας και της Μολδαβίας(1) που συνορεύουν με την Ευρωπαϊκή Ένωση (Φινλανδία) και τις χώρες του προγράμματος Phare(2). Το πρόγραμμα απηχεί επίσης το αίτημα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Έσσεν (1994) για εντονότερη διασυνοριακή συνεργασία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη με στόχο την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και της καλής γειτονίας.

2. Το χρονικό διάστημα 1996-2000 διατέθηκαν συνολικά για το πρόγραμμα 132,5 εκατομμύρια ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 5 % περίπου του συνολικού προϋπολογισμού του Tacis(3). Σύμφωνα με το κύριο έγγραφο πολιτικής της Επιτροπής σχετικά με το θέμα(4), οι στόχοι του προγράμματος είναι οι εξής:

α) η προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στις παραμεθόριες περιφέρειες, μέσω της υποστήριξης βιώσιμων έργων, προκειμένου να περιοριστεί ο κίνδυνος υπονόμευσης της σταθερότητας της περιοχής από την πολύ μεγάλη διαφορά του βιοτικού επιπέδου στις δύο πλευρές των συνόρων. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα θα πρέπει να βοηθήσει τις παραμεθόριες περιφέρειες να υπερπηδήσουν τα ιδιαίτερα αναπτυξιακά τους προβλήματα, που απορρέουν από την περιφερειακή θέση που κατέχουν στο πλαίσιο των εθνικών τους οικονομιών·

β) η χρηματοδότηση έργων τα οποία έχουν διασυνοριακή επίδραση και υποστηρίζονται από κοινότητες και στις δύο πλευρές των συνόρων, καθώς η συνεργασία αυτή θεωρείται απαραίτητη για τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης·

γ) η κατά προτεραιότητα χρηματοδότηση έργων για τα οποία μπορεί να αποδειχθεί η δέσμευση των τοπικών και περιφερειακών αρχών.

Αυτοί οι στόχοι είναι όμοιοι με τους στόχους του ΠΔΣ Phare(5).

3. Το ΠΔΣ Tacis εγκαινιάστηκε επίσης ως μέσο συμπληρωματικής χρηματοδότησης των ρωσικών παραμεθόριων περιφερειών, με στόχο την προώθηση κοινών έργων μαζί με τα έργα που χρηματοδοτούνται από το Interreg στη Φινλανδία(6). Γενικότερα, το ΠΔΣ Tacis είναι το κύριο οικονομικό μέσο που έχει στη διάθεσή της η Επιτροπή για τη χρηματοδότηση έργων στο πλαίσιο της πολιτικής "βόρειας διάστασης" της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρωτοβουλία αυτή, η οποία ξεκίνησε μετά την προσχώρηση της Φινλανδίας και της Σουηδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στοχεύει στην ανάπτυξη της Βόρειας Ευρώπης, μέσω της επίτευξης μιας πιο συνεκτικής προσέγγισης στην αντιμετώπιση των ιδιαίτερων προβλημάτων και αναγκών της περιοχής(7). Επιπλέον, το πρόγραμμα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον περιορισμό των πιθανοτήτων απομόνωσης της περίκλειστης ρωσικής επαρχίας του Καλίνινγκραντ.

4. Ταυτόχρονα, το ΠΔΣ Tacis μπορεί να συμβάλει στην προενταξιακή διαδικασία των χωρών του Phare, ιδίως μέσω της παροχής συμπληρωματικής χρηματοδότησης ως συνδρομή για την αντιμετώπιση της εντεινόμενης ανησυχίας σχετικά με την επάρκεια των συνόρων Phare-Νέων Ανεξάρτητων Κρατών (NΑΚ), τα οποία θα αποτελέσουν προσεχώς μέρος των ανατολικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και προκειμένου να αναπτυχθούν οι διασυνοριακές σχέσεις.

5. Το πρόγραμμα υλοποιείται κυρίως μέσω τριών ειδών παρέμβασης:

α) έργα για τη βελτίωση των μεθοριακών σημείων διέλευσης και της υποδομής σχετικά με τα σύνορα, τα οποία καθορίζονται από κοινού από την Επιτροπή και τις εθνικές αρχές των δικαιούχων χωρών·

β) τα επονομαζόμενα "μεγάλα έργα", προϋπολογισμού συνήθως μεταξύ 1 και 3 εκατομμυρίων ευρώ. Στην Ουκρανία, τη Λευκορωσία και τη Μολδαβία οι εθνικές αρχές έχουν συχνά διαδραματίσει ηγετικό ρόλο και στην ανάπτυξη αυτών των έργων·

γ) μικρά έργα, ο προϋπολογισμός των οποίων φθάνει μέχρι 200000 ευρώ στο πλαίσιο της χρηματοδότησης από το πρόγραμμα Tacis, τα οποία καθορίζονται και προετοιμάζονται από τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Από το δικαιούχο ζητείται να συμμετάσχει στη χρηματοδότηση κατά 20 % τουλάχιστον.

Στο παράρτημα 2 παρουσιάζεται επισκόπηση των διαδικασιών υλοποίησης του Tacis και στο παράρτημα 3 απαριθμούνται συνοπτικά τα διάφορα μέρη που συμμετέχουν στο ΠΔΣ Tacis, στο πρόγραμμα Interreg, καθώς και στο ΠΔΣ Phare. Κατ' αρχήν, οι κλάδοι προτεραιότητας είναι τα μεθοριακά σημεία διέλευσης, το περιβάλλον και η οικονομική ανάπτυξη. Η κατανομή των προϋπολογισμών διασυνοριακής συνεργασίας Tacis για το χρονικό διάστημα 1996-2000 στα τρία είδη παρέμβασης και στους διάφορους τομείς παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα 1.

Πίνακας 1

Κατανομή της χρηματοδότησης της διασυνοριακής συνεργασίας Tacis για το διάστημα 1996-2000

>ΘΕΣΗ ΠΙΝΑΚΑ>

Πηγή:

Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.

Έλεγχος του Συνεδρίου

6. Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2000 διενεργήθηκε έλεγχος του ΠΔΣ Tacis. Στόχος του ελέγχου ήταν να εξετάσει την ποιότητα της διαχείρισης του προγράμματος και την επίδρασή του μία πενταετία περίπου μετά την έναρξη του προγράμματος. Περιελάμβανε εξέταση φακέλων και συνεντεύξεις στα κεντρικά γραφεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συναντήσεις με τις δικαιούχους αρχές, καθώς και τον έλεγχο των έργων στις δικαιούχους χώρες. Οι επιτόπιοι έλεγχοι κάλυψαν τα 13 από τα 15 έργα ύψους άνω του 1 εκατομμυρίου ευρώ και ένα δείγμα 10 έργων από τα 46 έργα που χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο της ΧΔΜΕ, τα οποία είχαν υλοποιηθεί ή βρίσκονταν στο στάδιο υλοποίησης. Πραγματοποιήθηκαν επίσης συναντήσεις σε τέσσερις γειτονικές χώρες (Εσθονία, Φινλανδία, Ουγγαρία και Πολωνία), προκειμένου να διευκολυνθεί η εκτίμηση του επιπέδου της διασυνοριακής συνεργασίας που αποτέλεσε απόρροια του προγράμματος.

ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ

Νομικό πλαίσιο

7. Το ΠΔΣ Tacis καταρτίστηκε βάσει του κανονισμού (Ευρατόμ, ΕΚ) αριθ. 1279/96 του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 1996, για τη χορήγηση συνδρομής για την οικονομική μεταρρύθμιση στα Νέα Ανεξάρτητα Κράτη και τη Μογγολία(8) κατά την περίοδο 1996-99. Ωστόσο, ο κανονισμός κάλυπτε ολόκληρο το πρόγραμμα Tacis, το δε μέρος που αφορούσε τη διασυνοριακή συνεργασία ήταν πολύ περιορισμένο(9), σε αντίθεση με το ΠΔΣ Phare, όπου η Επιτροπή θέσπισε λεπτομερές πλαίσιο προγραμματισμού και υλοποίησης σε χωριστό κανονισμό της Επιτροπής το 1994, πρώτο έτος εφαρμογής του προγράμματος(10). Ουσιαστικά δεν έγιναν αλλαγές στο ΠΔΣ Tacis στο πλαίσιο του νέου κανονισμού (2000-2006) για τη βοήθεια προς τα ΝΑΚ, εκτός από την εισαγωγή ενός πολυετούς ενδεικτικού προγράμματος (άρθρο 3) και μια αναφορά στην ανάγκη συντονισμού με το πρόγραμμα Phare και τα διαρθρωτικά ταμεία (άρθρο 14)(11).

8. Μια ιδιαίτερη εμφανής αντίθεση μεταξύ του ΠΔΣ Phare και του ΠΔΣ Tacis είναι ότι, για το δεύτερο, η Επιτροπή δεν έχει καθιερώσει μηχανισμούς συντονισμού για την προώθηση του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ των NΑΚ και των παρακείμενων χωρών, παρόμοιους με εκείνους που λειτουργούν ήδη για το ΠΔΣ Phare. Στο πλαίσιο του κανονισμού διασυνοριακής συνεργασίας Phare, οι "μεικτές επιτροπές προγραμματισμού και παρακολούθησης" (ΜΕΠΠ), αποτελούμενες από εθνικούς και περιφερειακούς αντιπροσώπους της σχετικής χώρας του Phare και του γειτονικού κράτους μέλους, κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν τη συνεργασία των παραμεθόριων χωρών για τον καθορισμό, την εκτίμηση και την υποβολή προτάσεων νέων έργων. Η ίδια η Επιτροπή είχε καθεστώς παρατηρητή στις ΜΕΠΠ, αλλά διατηρούσε την εξουσία λήψης των τελικών αποφάσεων σχετικά με το ποια από τα έργα που προτείνονταν από τις επιτροπές θα χρηματοδοτούνταν. Η σύσταση ΜΕΠΠ για το ΠΔΣ Tacis θα μπορούσε ομοίως να προωθήσει μεγαλύτερη διασυνοριακή συνεργασία, τόσο σχετικά με συγκεκριμένα έργα όσο και στο πλαίσιο της ευρύτερης ανάπτυξης διμερών σχέσεων μεταξύ των οικείων χωρών, και σε περιφερειακό επίπεδο.

9. Επιπλέον, και πάλι σε αντίθεση με το ΠΔΣ Phare, η Επιτροπή δεν έχει απαιτήσει από τις αρχές στις δύο πλευρές των συνόρων την εκπόνηση αναπτυξιακής ανάλυσης και στρατηγικής για τις δικαιούχους παραμεθόριες περιφέρειες. Ομοίως, δεν έχει καταρτιστεί ετήσιο μνημόνιο συμφωνίας, το οποίο καθορίζει τα έργα που θα χρηματοδοτηθούν και υπογράφεται από τις χώρες στις δύο πλευρές των συνόρων. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει διαδικασία που να διασφαλίζει την πληροφόρηση των γειτονικών χωρών σχετικά με τα έργα διασυνοριακής συνεργασίας Tacis που θα χρηματοδοτηθούν, παρόλο που αυτό αποτελούσε προϋπόθεση της διασυνοριακής συνεργασίας.

Μη χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Phare

10. Μια βασική δυσκολία που αντιμετωπίζει το ΠΔΣ Tacis είναι η έλλειψη διαθέσιμης χρηματοδότησης από την πλευρά του Phare, με μοναδική εξαίρεση τον τομέα διέλευσης των συνόρων (ιδίως στην Πολωνία), προκειμένου να είναι δυνατή η κατάρτιση κοινών ή τουλάχιστον συναφών έργων. Δεδομένου ότι οι περιφερειακές αρχές των οικείων παραμεθόριων περιφερειών του Phare είχαν, κατά κανόνα, πολύ περιορισμένους δικούς τους προϋπολογισμούς, θα ήταν επιθυμητό να παρασχεθεί από το Phare αυτή η χρηματοδότηση. Ωστόσο, το ΠΔΣ Phare περιοριζόταν αρχικά στα σύνορα των χωρών του Phare με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλο που οι επιλέξιμες παραμεθόριες περιφέρειες επεκτάθηκαν το 1999 για να καλύψουν τα σύνορα μεταξύ των χωρών του Phare, το πρόγραμμα εξακολουθούσε να μην καλύπτει τα σύνορα μεταξύ των χωρών του Phare και των ΝΑΚ, παρά την αυξανόμενη διαφορά του βιοτικού επιπέδου μεταξύ των δυτικών και ανατολικών παραμεθόριων περιφερειών σε ορισμένες χώρες του Phare (π.χ. την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Σλοβακική Δημοκρατία).

11. Καταρχήν το πρόγραμμα Phare Credo, που τέθηκε σε εφαρμογή το 1996 για τη χρηματοδότηση κυρίως των διασυνοριακών έργων στα σύνορα μεταξύ χωρών του Phare, για το οποίο όμως ήταν επιλέξιμα και τα σύνορα μεταξύ χωρών του Phare και ΝΑΚ, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με το ΠΔΣ Tacis. Ωστόσο, παρόλο που αρχικά είχε προβλεφθεί ότι κατά το χρονικό διάστημα 1996-99 θα ήταν διαθέσιμα στο πλαίσιο του προγράμματος 102 εκατομμύρια ευρώ, στην πραγματικότητα υπεγράφησαν συμβάσεις μόνο για 11,7 εκατομμύρια ευρώ. Για τα σύνορα μεταξύ των χωρών του Phare και των NΑΚ, σε 23 έργα (μέσου ύψους περίπου 60000 ευρώ), κανένα εκ των οποίων δεν είχε άμεση σχέση με τα έργα του διασυνοριακού προγράμματος Tacis, συνήφθησαν συμβάσεις που αντιστοιχούσαν μόλις σε 1,4 εκατομμύρια ευρώ.

12. Το 1998 δημιουργήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ένα νέο κονδύλιο με τίτλο "Ειδική δράση υπέρ της περιφέρειας της Βαλτικής" για τη χρηματοδότηση έργων στη Βορειοδυτική Ρωσία, τα κράτη της Βαλτικής και την Πολωνία. Από το 1999, ο προϋπολογισμός ανέρχεται σε 10 εκατομμύρια ευρώ περίπου ετησίως και χρηματοδοτείται τόσο από το Tacis όσο και από το Phare(12). Ενώ σχεδιάστηκε για να αυξήσει την ευελιξία και να προωθήσει μια κοινή προσέγγιση μεταξύ των Interreg, Phare και Tacis, όσον αφορά τη Ρωσία, το πρόγραμμα αντιγράφει σε μεγάλο βαθμό το ΠΔΣ Tacis.

13. Στην ουσία, ο διαχωρισμός της βοήθειας προς τις χώρες του Tacis και του Phare στο πλαίσιο δύο διαφορετικών κανονισμών αποτελεί σοβαρό, αλλά και άσκοπο εμπόδιο για την αποτελεσματική διασυνοριακή συνεργασία. Ενώ για τα κύρια προγράμματα Tacis και Phare χρειάζονται σαφώς δύο ανεξάρτητοι κανονισμοί, ώστε να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (κανονισμός Tacis) και των πρώην κομμουνιστικών χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (κανονισμός Phare), ο ίδιος ο στόχος της διασυνοριακής συνεργασίας είναι η μείωση των αρνητικών επιπτώσεων τέτοιου είδους διαχωρισμών. Συνεπώς, θα ήταν ευκταία η κατάρτιση νέου κανονισμού, με δικό του κονδύλιο στον προϋπολογισμό, για τις παρακείμενες παραμεθόριες περιφέρειες των χωρών του Tacis και του Phare.

14. Ο σε μεγάλο βαθμό εξ υπογείου και ανεπαρκής συντονισμός μεταξύ των υπηρεσιών του Phare και του Tacis εντός της Επιτροπής παρεμπόδισε επίσης τη στενότερη συνεργασία.

Συντονισμός με το πρόγραμμα Interreg

15. Ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση χορήγησε χρηματοδότηση για τη φινλανδική πλευρά των συνόρων με τη Ρωσία μέσω του προγράμματος Interreg, η κατάρτιση συνδεδεμένων έργων διασυνοριακής συνεργασίας Tacis-Interreg αποδείχθηκε δύσκολη για διάφορους λόγους:

α) το μεγαλύτερο μέρος του φινλανδικού προγράμματος Interreg υλοποιείται μέσω έργων σχετικά μικρού μεγέθους (ενδεικτική συνεισφορά της ΕΕ από 200000 έως 250000 ευρώ). Αυτό καθιστά τη ΧΔΜΕ στο πλαίσιο της διασυνοριακής συνεργασίας Tacis, με όριο τα 250000 ευρώ, τη φυσική πηγή συγχρηματοδότησης του Tacis για τα κοινά έργα, αλλά μόνο 15 % περίπου από τους πόρους του Tacis έχουν διατεθεί σε αυτό το μέσο·

β) δεν υπάρχει συγχρονισμός μεταξύ των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων για τα έργα στο πλαίσιο Interreg και του ΠΔΣ Tacis, γεγονός που καθιστά δύσκολο το σχεδιασμό κοινών έργων·

γ) η χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Interreg προγραμματίζεται σε πολυετή βάση, ενώ η χρηματοδότηση της στο πλαίσιο του ΠΔΣ Tacis πραγματοποιείται σε ετήσια βάση·

δ) η χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Interreg και του ΠΔΣ Tacis μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο στο έδαφος της δικαιούχου χώρας και όχι στην άλλη πλευρά των συνόρων. Αυτό περιορίζει σημαντικά το πεδίο για κοινά έργα·

ε) ενώ η επιλογή των έργων του Interreg γίνεται σε περιφερειακό επίπεδο, από τις φινλανδικές δικαιούχους περιφέρειες και, κατά κανόνα, έπειτα από διαβουλεύσεις με τις γειτονικές αρχές της Ρωσίας, αυτό δεν συμβαίνει και στην περίπτωση των έργων διασυνοριακής συνεργασίας Tacis, όπου οι αποφάσεις χρηματοδότησης λαμβάνονται, αντίθετα, σε κεντρικό επίπεδο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή(13).

16. Μέχρι το 2000 δεν υπήρχαν συστηματικές επαφές μεταξύ των αρμόδιων για τη διασυνοριακή συνεργασία Tacis υπηρεσιών της Επιτροπής και των αρμόδιων για το Interreg υπηρεσιών της Επιτροπής εντός της ΓΔ Περιφερειακή Πολιτική, ούτως ώστε να βελτιωθεί ο συντονισμός των δύο μέσων. Προς το τέλος του 2000 άρχισαν να καταβάλλονται από τις δύο υπηρεσίες πιο συντονισμένες προσπάθειες για την εξεύρεση τρόπων βελτίωσης της "διαλειτουργικότητας" των δύο μέσων.

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

Συνολικό ύψος του προϋπολογισμού

17. Ο ετήσιος προϋπολογισμός του ΠΔΣ Tacis καθορίστηκε το 1996 σε 30 εκατομμύρια ευρώ. Δεν έχει καταστεί δυνατό να προσδιοριστεί με ποια βάση ορίστηκε ο προϋπολογισμός σε αυτό το ύψος. Το ποσό αυτό διατηρήθηκε για τα τρία πρώτα έτη του προγράμματος, στη συνέχεια όμως μειώθηκε σε 20 εκατομμύρια ευρώ το 1999 και σε 22,5 εκατομμύρια ευρώ το 2000, σε ένα γενικότερο πλαίσιο μείωσης του προϋπολογισμού του Tacis, μολονότι τα θέματα που ανακύπτουν από την επικείμενη διαμόρφωση νέων ανατολικών συνόρων για την Ευρωπαϊκή Ένωση, την ανάπτυξη της πολιτικής "βόρειας διάστασης" και την ειδική θέση του Καλίνινγκραντ αποκτούν όλο και περισσότερη σημασία.

18. Επίσης, για την κατανομή του προϋπολογισμού δεν ελήφθη υπόψη ο σημαντικός αριθμός των αιτήσεων για έργα που ελήφθησαν κατά τα δύο πρώτα έτη του προγράμματος. Αν και η Επιτροπή δεν διαθέτει ακριβή στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των αιτήσεων σχετικά με μεγάλα έργα, σύμφωνα με τις γενικές ενδείξεις ο αριθμός των αιτήσεων για έργα μειώθηκε αισθητά από το 1998 και εξής.

19. Ο λόγος που προβάλλουν οι δικαιούχοι χώρες ως αιτιολογία για τη μείωση αυτή είναι ότι οι τοπικές αρχές συνειδητοποίησαν ότι η περιορισμένη χρηματοδότηση για τα μεγάλα έργα εκτός του τομέα των μεθοριακών σημείων διέλευσης (όπου την αρμοδιότητα είχαν οι εθνικές αρχές) σήμαινε ότι η μικρή πιθανότητα να εξασφαλιστεί χρηματοδότηση για ένα μεγάλο έργο δεν δικαιολογούσε τα έξοδα για την προετοιμασία του έργου. Πράγματι, ο περιορισμένος προϋπολογισμός για το ΠΔΣ Tacis σημαίνει ότι, κατά μέσον όρο μόνον ένα ή το πολύ δύο μεγάλα έργα μπορούν να χρηματοδοτηθούν σε κάθε χώρα ετησίως. Λόγω της περιορισμένης διαθέσιμης χρηματοδότησης, στη Ρωσία δεν έγινε καμία πρόσκληση υποβολής προτάσεων για μεγάλα έργα το 1999 και το 2000(14).

20. Για τη χρηματοδοτική διευκόλυνση μικρών έργων (ΧΔΜΕ), όπου υπάρχουν ολοκληρωμένα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των αιτήσεων για έργα, είναι σαφές ότι η ζήτηση για χρηματοδότηση ήταν πολύ μεγαλύτερη συγκριτικά με τους πόρους που διατέθηκαν στο πρόγραμμα κατά το χρονικό διάστημα 1996-98 (βλέπε πίνακα 2). Η συνολική αξία των έργων που "προτάθηκαν" για χρηματοδότηση από την επιτροπή επιλογής έργων της Επιτροπής ήταν κατά 68 % υψηλότερη από τα διαθέσιμα κεφάλαια.

Πίνακας 2

Αριθμός και αξία των προτάσεων έργων στο πλαίσιο της ΧΔΜΕ

>ΘΕΣΗ ΠΙΝΑΚΑ>

Πηγή:

Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

21. Παρά την περιορισμένη διαθέσιμη χρηματοδότηση, η μεγαλύτερη πιθανότητα να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση κάποιου έργου στο πλαίσιο της ΧΔΜΕ, συγκριτικά με τα μεγάλα έργα, σημαίνει ότι αυτό αποτελεί κίνητρο για να υποβάλλουν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές προτάσεις έργων. Όσον αφορά τη συμμετοχή των δικαιούχων αρχών, και συγκεκριμένα των τοπικών και περιφερειακών αρχών, στο πρόγραμμα, η ΧΔΜΕ μπορεί να θεωρηθεί περισσότερο επιτυχής από το μέρος του προγράμματος που αφορά τα μεγάλα έργα.

Καθυστερήσεις στη χρηματοδότηση μικρών έργων

22. Δεδομένου ότι η ΧΔΜΕ χρηματοδοτείται σε ετήσια βάση, θα ήταν αναμενόμενη η καθιέρωση ενός τακτικού ετήσιου κύκλου για την προετοιμασία, υποβολή και έγκριση των έργων. Αυτό θα διευκόλυνε το έργο τόσο της Επιτροπής όσο και των δικαιούχων αρχών. Στην πραγματικότητα, η ΧΔΜΕ έχει αντιμετωπίσει σοβαρές καθυστερήσεις κατά το στάδιο του προγραμματισμού. Για το οικονομικό έτος 1996, τα έργα επιλέχθηκαν μόλις το 1998. Μολονότι αυτή η καθυστέρηση μπορεί να αποδοθεί, εν μέρει, στην ανάγκη κατάρτισης των διαδικασιών υλοποίησης, η δε κατάσταση βελτιώθηκε όντως για το οικονομικό έτος 1997, η Επιτροπή ευθυνόταν για πολύ σοβαρές και αδικαιολόγητες καθυστερήσεις κατά το οικονομικό έτος 1998 οφειλόμενες στην αναδιοργάνωση των υπηρεσιών της Επιτροπής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα έργα να επιλεγούν μόλις τον Οκτώβριο του 2000, επιβραδύνοντας κατά πολύ τους ρυθμούς που είχαν αναπτυχθεί στο πλαίσιο του προγράμματος και παραβλάπτοντας τη φήμη του στις δικαιούχους χώρες. Η καθυστέρηση οφειλόταν στους νέους διευθύνοντες εντός της Επιτροπής, που ήταν αρμόδιοι για την προκήρυξη των διαγωνισμών στον τομέα της εξωτερικής βοήθειας, οι οποίοι σταμάτησαν τη διαδικασία επιλογής έως ότου καταρτιστούν για όλα τα προγράμματα εξωτερικής βοήθειας τυποποιημένες κατευθυντήριες γραμμές γι' αυτό το είδος των ενισχύσεων.

Ικανότητα των περιφερειακών και τοπικών αρχών να διαχειρίζονται τα έργα

23. Παρόλο που η ίδια η Επιτροπή είχε τονίσει ότι προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση κάθε δραστηριότητας διασυνοριακής συνεργασίας είναι η περιφερειακή και τοπική ικανότητα δημιουργίας και ανάπτυξης έργων(15), χρηματοδοτική βοήθεια για το σκοπό αυτό χορηγήθηκε μόλις κατά το δεύτερο έτος του προγράμματος (1997: πρωτοβουλία ενίσχυσης της περιφερειακής ικανότητας: 675000 ευρώ). Επιπλέον, η πραγματική υλοποίηση ξεκίνησε μόλις τον Απρίλιο του 2000, διότι η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να αποφασίσει ποια ήταν η κατάλληλη διαδικασία για τη σύναψη των συμβάσεων αυτού του είδους.

24. Μια επιπλέον θετική πλευρά της ΧΔΜΕ είναι ότι για πολλές τοπικές και περιφερειακές αρχές, η διαχείριση του μέγιστου χορηγούμενου ποσού, ύψους 200000 ευρώ, είναι πιο εύκολη συγκριτικά με τα ποσά των μεγάλων έργων (αξίας 1-3 εκατ. ευρώ). Η απορρόφηση των λεγόμενων μεγάλων έργων από τις περιφερειακές και τοπικές αρχές είναι σε ορισμένες περιπτώσεις δύσκολη, όχι μόνο εξαιτίας του μεγέθους τους, αλλά και λόγω του υψηλού ποσοστού τεχνικής βοήθειας που περιλαμβάνουν. Τα μεγάλα έργα του είδους αυτού περιλάμβαναν, κατά μέσον όρο, 1,3 εκατομμύρια ευρώ για τεχνική βοήθεια (περίπου 80 %) και 0,35 εκατ. ευρώ για εξοπλισμό (περίπου 20 %). Οι περιφερειακές αρχές θα προτιμούσαν συχνά τη χρηματοδότηση της υποδομής, από την άποψη τόσο της ικανότητας απορρόφησης, όσο και των πραγματικών τους αναγκών. Ωστόσο, παρά τις ευκαιρίες για τη χρηματοδότηση υποδομής μικρής κλίμακας στο πλαίσιο του προγράμματος(16), η πολιτική της Επιτροπής συνίστατο, κατά κανόνα, στον περιορισμό της ενίσχυσης της υποδομής στα μεθοριακά σημεία διέλευσης (βλέπε επίσης σημείο 44).

25. Για την προετοιμασία των μεγάλων έργων, οι ρωσικές περιφερειακές αρχές αξιοποιούν συνήθως την καλή συνεργασία με τις φινλανδικές περιφερειακές αρχές και τις φινλανδικές εταιρείες συμβούλων. Στην Ουκρανία και τη Μολδαβία, τα εθνικά υπουργεία διαδραματίζουν συχνά σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση των σχετικών αιτήσεων, σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω των περιορισμένων δυναμικοτήτων των περιφερειακών διοικήσεων.

ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

Υλοποίηση σε δημοσιονομικό επίπεδο

26. Η υλοποίηση του προγράμματος σε δημοσιονομικό επίπεδο την 31η Δεκεμβρίου 2000 συνοψίζεται στον πίνακα 3.

Πίνακας 3

Υλοποίηση σε δημοσιονομικό επίπεδο του ΠΔΣ Tacis 1996-2000

>ΘΕΣΗ ΠΙΝΑΚΑ>

27. Η υλοποίηση αυτού του προγράμματος υπήρξε κατά κανόνα βραδεία, ιδιαίτερα σε σχέση με την κύρια συνιστώσα του προγράμματος, τις εγκαταστάσεις διέλευσης των συνόρων. Οι κύριοι λόγοι γι' αυτό εξετάζονται στα ακόλουθα σημεία. Ως αποτέλεσμα των προβλημάτων υλοποίησης, 6,3 εκατομμύρια ευρώ (το 21 % των αναλήψεων υποχρεώσεων) έπρεπε να αποδεσμευθούν στο τέλος του 1999, όταν έληξε η επιτρεπόμενη περίοδος για την ανάθεση συμβάσεων στο πλαίσιο του προϋπολογισμού του 1996.

28. Στην πραγματικότητα, τα ποσά που αποδεσμεύθηκαν θα έπρεπε να ήταν μεγαλύτερα, καθώς στις 31 Δεκεμβρίου 1999 δεν είχαν κατακυρωθεί συμβάσεις ύψους άλλων 2,6 εκατομμυρίων ευρώ από τον προϋπολογισμό του 1996, που προβλέπονταν για συμβάσεις παροχής υπηρεσιών και προμηθειών για εγκαταστάσεις διέλευσης των συνόρων. Ωστόσο, επειδή η Επιτροπή είχε αναθέσει την διαχείριση αυτού του ποσού στη διασυνοριακή "μονάδα επίβλεψης του προγράμματος", τη διαχείριση της οποίας ασκούσε εταιρεία συμβούλων, θεώρησε ότι είχε κατακυρωθεί οριστική σύμβαση για αυτό το κονδύλιο.

29. Ο έλεγχος αντιπροσωπευτικού δείγματος των πληρωμών για τη διασυνοριακή συνεργασία στο πλαίσιο του Tacis δεν αποκάλυψε σημαντικά σφάλματα σχετικά με τη νομιμότητα και την κανονικότητά τους.

Συμβάσεις έργων

Διαγωνισμοί για συμβάσεις έργων

30. Στο πρόγραμμα για τα μεθοριακά σημεία διέλευσης στην Ουκρανία, τη Λευκορωσία και τη Μολδαβία σημειώθηκαν σημαντικές καθυστερήσεις εξαιτίας των σοβαρών δυσκολιών να εξασφαλιστούν προσφορές εντός του προϋπολογισμού της σύμβασης. Και οι τρεις διαγωνισμοί που προκηρύχθηκαν το 1999 για εγκαταστάσεις διέλευσης συνόρων(17) σε αυτές τις χώρες χρειάστηκε να επαναπροκηρυχθούν, διότι σε κάθε επιμέρους περίπτωση είχε υποβληθεί μία μόνο προσφορά και οι προσφορές αυτές ήταν, κατά μέσον όρο, διπλάσιες από τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό. Η κύρια αιτία αυτής της κατάστασης ήταν ότι η εταιρεία συμβούλων που ήταν υπεύθυνη για την προετοιμασία των διαγωνισμών είχε υποτιμήσει το πιθανό εύρος του κόστους, συγκεκριμένα το ποσό που απαιτείτο από τις ξένες επιχειρήσεις για την κάλυψη του ενδεχόμενου κινδύνου που συνεπαγόταν η εργασία σε αυτές τις χώρες(18). Παράλληλα, οι απαιτήσεις της Επιτροπής με σκοπό να διασφαλιστεί η οικονομική βιωσιμότητα των αντισυμβαλλομένων δυσχέραιναν την υποβολή έγκυρων προσφορών από τους υποψήφιους αναδόχους των NΑΚ.

Απαλλαγές από το φόρο προστιθέμενης αξίας και από τελωνειακούς δασμούς

31. Ένα σοβαρό πρόβλημα που προέκυψε σχετικά με τις συμβάσεις έργων ήταν η εξασφάλιση της συγκατάθεσης των δικαιούχων αρχών να απαλλάξουν από το φόρο προστιθέμενης αξίας τους τοπικούς αναδόχους. Παρόλο που οι απαλλαγές απαιτούνταν από το μνημόνιο συμφωνίας, που είχε υπογραφεί για την υλοποίηση των έργων στα μεθοριακά σημεία διέλευσης μεταξύ των δικαιούχων χωρών και της Επιτροπής, στην πράξη η επιβολή του όρου αυτού αποδείχθηκε δύσκολη για την Επιτροπή. Λόγω των προβλημάτων που προέκυψαν, οι ανάδοχοι που εργάζονταν στη Ρωσία και την Ουκρανία είχαν εγείρει αξιώσεις ύψους περίπου 2 εκατομμυρίων ευρώ μέχρι το τέλος του 2000.

Ο ρόλος των αρχών στις δικαιούχους χώρες

32. Η υλοποίηση του προγράμματος συνάντησε και από άλλες απόψεις εμπόδια από τους δικαιούχους των έργων. Προέκυψαν καθυστερήσεις, ιδιαίτερα στο Σβέτογκορσκ (Ρωσία) και το Τζαγκοντίν (Ουκρανία), στην εξασφάλιση της έγκρισης του σχεδίου των εγκαταστάσεων διέλευσης συνόρων. Γενικά, το γεγονός ότι στα ΝΑΚ εννέα διαφορετικές υπηρεσίες ήταν υπεύθυνες για έργα μεθοριακών σημείων διέλευσης περιέπλεκε τη λήψη των αποφάσεων(19). Ενώ οι επίσημοι δικαιούχοι των εν λόγω έργων ήταν οι τελωνειακές αρχές, η ανάγκη συντονισμού μεταξύ των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών τελωνειακών αρχών δεν συνέβαλε στην ταχεία υλοποίηση. Επιπλέον, ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στα έργα που αφορούσαν μεθοριακά σημεία διέλευσης εντός των ορίων ευθύνης της δεν ήταν κατά κανόνα σαφώς καθορισμένος.

Συμβάσεις προμηθειών

33. Η χρηματοδότηση εξοπλισμού αντιστοιχεί συνήθως στο 15-25 % του κόστους των έργων διασυνοριακής συνεργασίας Tacis. Περίπου στα μισά από τα μεγάλα έργα που εξετάστηκαν και πλησίαζαν στην περάτωσή τους, ή είχαν ήδη υλοποιηθεί, είχαν σημειωθεί καθυστερήσεις στην προμήθεια του εξοπλισμού. Αυτές οι καθυστερήσεις οφείλονταν στις χρονοβόρες διαδικασίες της Επιτροπής για τη σύναψη συμβάσεων προμηθειών, στο χρόνο που απαιτήθηκε προκειμένου οι δικαιούχοι να εγκρίνουν τις καταστάσεις εξοπλισμού, καθώς και σε καθυστερήσεις κατά τον εκτελωνισμό στις δικαιούχους χώρες. Κατά συνέπεια, ορισμένες φορές ο εξοπλισμός έφθανε λίγο πριν από το προγραμματισμένο τέλος του έργου ή ακόμη και αργότερα.

Χρηματοδοτική διευκόλυνση μικρών έργων

34. Ενώ θα ήταν αναμενόμενο η ΧΔΜΕ να μπορεί να υλοποιηθεί με τη χρήση πιο απλών, πιο ευέλικτων διαδικασιών από ό, τι για τα μεγάλα έργα, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Η ΧΔΜΕ χαρακτηρίζεται δυστυχώς από δύσκαμπτη δομή, μεγάλο μέρος της οποίας είναι πολύ απομακρυσμένο από τις δικαιούχους περιφέρειες, παρά το γεγονός ότι το μέσο αυτό προορίζεται κυρίως για το τοπικό και το περιφερειακό επίπεδο.

35. Επειδή το δικό της διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό για τη διαχείριση του προγράμματος ήταν περιορισμένο, η Επιτροπή ανέθεσε μέσω σύμβασης μεγάλο μέρος των καθημερινών της εργασιών σε φορέα διαχείρισης με έδρα την Δανία. Παρόλο που ο φορέας αυτός ίδρυσε τοπικά γραφεία στην Αγία Πετρούπολη (Ρωσία) και το Λβοφ (Ουκρανία), οι περισσότερες αποφάσεις έπρεπε να λαμβάνονται στις κεντρικές του υπηρεσίες και να εγκρίνονται από τις υπηρεσίες της Επιτροπής στις Βρυξέλλες. Η συμμετοχή των αντιπροσωπειών της Επιτροπής στη ΧΔΜΕ ήταν πολύ περιορισμένη, παρόλο που, λόγω του έντονα περιφερειακού της χαρακτήρα, υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη να διαχειρίζεται η Επιτροπή τη ΧΔΜΕ μέσα από τις δικαιούχους χώρες. Οι χρονοβόρες διαδικασίες για τη σύναψη συμβάσεων προμηθειών και την πληρωμή σημαίνουν ότι η υλοποίηση έργων εντός της προθεσμίας των 18 μηνών, στην οποία επιμένει η Επιτροπή για την περάτωση αυτών των έργων, είναι δύσκολη για τους δικαιούχους.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

Μεθοριακά σημεία διέλευσης

36. Η μισή περίπου χρηματοδότηση της διασυνοριακής συνεργασίας Tacis κατά το χρονικό διάστημα 1996-2000 διατέθηκε για τα μεθοριακά σημεία διέλευσης. Ωστόσο, οι εργασίες κατασκευής ξεκίνησαν μόλις το 2000. Το αποτέλεσμα είναι, πέντε χρόνια μετά την έναρξη του ΠΔΣ Tacis, το πρόγραμμα να μην έχει ασκήσει ακόμη καμία επίδραση στον εν λόγω τομέα.

37. Τα μεθοριακά σημεία διέλευσης αποτελούν ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ευκταίου, είτε να υπάρχει ένα χρηματοδοτικό μέσο που να καλύπτει και τις δύο πλευρές των συνόρων είτε, ελλείψει αυτού, τουλάχιστον να διασφαλίζεται ο επαρκής συντονισμός μεταξύ των μέσων του Phare και του Tacis. Ωστόσο, η Επιτροπή δεν χάραξε στρατηγική για τη βελτίωση των σημείων διέλευσης στα σύνορα μεταξύ των χωρών Phare και των ΝΑΚ. Η πρώτη σημαντική δράση υποστήριξης του Phare προς τα ΝΑΚ στα μεθοριακά σημεία διέλευσης άρχισε το 1993, χωρίς κάποια αντίστοιχη πρωτοβουλία χρηματοδότησης του Tacis. Επειδή στην πλευρά του Phare οι εγκαταστάσεις διέλευσης των συνόρων ολοκληρώθηκαν χωρίς κάποια παράλληλη βελτίωση στην πλευρά του Tacis, εξακολουθεί να παρατηρείται συμφόρηση.

38. Το πρώτο βήμα στο πρόγραμμα για τα μεθοριακά σημεία διέλευσης στο πλαίσιο του Tacis ήταν η σύνταξη μελέτης για την εκτίμηση των αναγκών, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1996 καλύπτοντας 42 μεθοριακά σημεία διέλευσης στις επιλέξιμες παραμεθόριες περιφέρειες. Η μελέτη αυτή αποτελούσε έγκυρη προσέγγιση για τη χάραξη μεσοπρόθεσμης στρατηγικής ενίσχυσης των μεθοριακών σημείων διέλευσης. Ωστόσο, μια μελέτη του 1995(20), η οποία χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Phare και αφορούσε την κυκλοφοριακή συμφόρηση των μεθοριακών σημείων διέλευσης, είχε ήδη επισημάνει την άμεση ανάγκη βοήθειας στα δύο μεθοριακά σημεία διέλευσης στα σύνορα μεταξύ των XKAE και των ΝΑΚ, για τα οποία υπήρχε η μεγαλύτερη αναμονή σε ολόκληρη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη: Ζάχονι-Τσοπ (Ουγγαρία-Ουκρανία: 28 ώρες) και Κουκουρίκι-Κοζλόβιτσι(21) (Πολωνία-Λευκορωσία: 24 ώρες, που έφθαναν ενίοτε τις πέντε ημέρες). Επομένως, θα ήταν επιθυμητό να έχουν χρηματοδοτηθεί αυτά τα δύο σημεία διέλευσης κατά προτεραιότητα, ενώ καθοριζόταν ο επόμενος γύρος παρεμβάσεων μέσω της εκτίμησης των αναγκών.

39. Στην πραγματικότητα, οι εργασίες στο Τσοπ άρχισαν μόλις τον Οκτώβριο του 2000. Πιο σοβαρή ήταν η περίπτωση στο Κοζλόβιτσι, όπου, παρόλο που ήταν και το μεγαλύτερο μεθοριακό σημείο διέλευσης στα σύνορα μεταξύ των XKAE και των ΝΑΚ, με 359028 φορτηγά να χρησιμοποίησαν το εν λόγω σημείο το 1996, δεν είχαν γίνει επενδύσεις υποδομής από το Tacis μέχρι τα τέλη του 2000.

40. Τα μόνα δύο έργα σε μεθοριακά σημεία διέλευσης όπου η κατασκευή πλησίαζε την περάτωση στα τέλη του 2000 βρίσκονταν στα σύνορα Ρωσίας-Φινλανδίας, στο Σάλα-Κέλοσελκε, 50 χλμ. βόρεια του Αρκτικού Κύκλου (4,4 εκατ. ευρώ), και στο Σβέτογκορσκ-Ίματρα (6,8 εκατ. ευρώ). Το έργο του Σάλα θεωρείται ως συμβολή στην ανάπτυξη της ευρωαρκτικής περιφέρειας Μπάρεντς και επισπεύδει τα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων συνήθως κατά 2-4 ώρες. Ωστόσο, η επίδραση αυτού του έργου, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, αναμένεται σχετικά περιορισμένη, δεδομένου ότι μόνο 1727 φορτηγά χρησιμοποίησαν το σημείο διέλευσης το 1996, μόλις το 0,5 % περίπου των διερχομένων από το σημείο Κουκουρίκι-Κοζλόβιτσι. Μετά την αναβάθμιση του μεθοριακού σημείου διέλευσης υπολογίστηκε, στη μελέτη σκοπιμότητας του έργου, ότι ο αριθμός των φορτηγών θα αυξανόταν, αλλά και πάλι μόνο μέχρι 5000 περίπου ετησίως ως το 2000.

41. Στο μεθοριακό σημείο διέλευσης Σβέτογκορσκ-Ίματρα, παρόλο που το έργο ήταν πολύ πιο δικαιολογημένο λόγω της χρήσης του (1996: 26000 φορτηγά, 283000 αυτοκίνητα), ο πολύ κακός δρόμος από το Σβέτογκορσκ μέχρι το Βίμποργκ (55 χλμ.) κινδύνευσε να αποτελέσει παράγοντα συμφόρησης μετά την περάτωση της κατασκευής του μεθοριακού σημείου διέλευσης.

42. Ο αντίκτυπος της παρέμβασης της Επιτροπής στα μεθοριακά σημεία διέλευσης έχει αυξηθεί χάρη στην υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης, μέσω της χρηματοδότησης εκπαίδευσης και εξοπλισμού, όπως και της κύριας συνιστώσας της κατασκευής. Θα ήταν ωστόσο επιθυμητό να παρέχουν οι πραγματοποιούμενες μελέτες σκοπιμότητας εκτιμήσεις ως προς το βαθμό στον οποίο οι καθυστερήσεις οφείλονται, αφενός, σε περιορισμούς υποδομής και, αφετέρου, σε μη αποτελεσματικές διαδικασίες, προκειμένου να διασφαλιστεί καλύτερα ότι δεν θα υπάρξει υπερβολικά μεγάλη χρηματοδότηση της υποδομής. Επιπλέον, το θέμα του ανεπαρκούς παραγώγου δικαίου που αποτέλεσε τροχοπέδη για τη βελτίωση των διαδικασιών, άρχισε να αντιμετωπίζεται επαρκώς μόνον όταν η Επιτροπή άρχισε μια μελέτη σχετικά με αυτό το θέμα, το 2000. Σε κάθε περίπτωση, οι σταθερά χαμηλές αμοιβές των τελωνειακών υπαλλήλων και η ευρέως διαδεδομένη διαφθορά αποτελούν περιορισμούς, που βρίσκονται μεν εκτός του πεδίου δράσης του ΠΔΣ Tacis, αλλά αναμένεται να μειώσουν την επίδρασή του.

Διαχείριση των συνόρων

43. Tο ΠΔΣ Tacis συνέβαλε ελάχιστα στη βελτίωση της ασφάλειας της διαχείρισης των συνόρων. Αυτό αντικατοπτρίζει εν μέρει την έλλειψη ξεκάθαρης προσέγγισης εκ μέρους της Επιτροπής στο πλαίσιο μιας κατάστασης όπου η συνεργασία δυσχεραίνεται από τις ευαισθησίες των διοικήσεων στις δικαιούχους χώρες, ειδικότερα στη Ρωσία και τη Λευκορωσία, σχετικά με τα ζητήματα διαχείρισης των παραμεθόριων περιοχών. Η Επιτροπή διέθεσε συνολικά 3 εκατομμύρια ευρώ για το σκοπό αυτό στο πλαίσιο των ΠΔΣ 1996 και 1997, αλλά μια μελέτη που ανέθεσε με σύμβαση το 1997 για τον προσδιορισμό πιθανών έργων εγκαταλείφθηκε. Αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι τα προκαταρκτικά της συμπεράσματα τόνιζαν ότι οι προσπάθειες για τη βελτίωση της διαχείρισης των παραμεθόριων περιοχών από την μία πλευρά των συνόρων (Phare) δεν θα αρκούσαν χωρίς συμπληρωματικές προσπάθειες από την άλλη πλευρά των συνόρων (Tacis).

Περιβάλλον

44. Περίπου το ένα τρίτο των πόρων του ΠΔΣ Tacis έχει διατεθεί για περιβαλλοντικά έργα. Οι εισροές του Tacis έχουν επικεντρωθεί, ως επί το πλείστον, στην τεχνική βοήθεια και, σε μικρότερο βαθμό, στον εξοπλισμό, καθώς οι ευκαιρίες χρηματοδότησης των υποδομών που προσφέρει ο κανονισμός του Tacis στο πλαίσιο του ΠΔΣ χρησιμοποιούνται σπάνια (βλέπε επίσης σημείο 24). Το κύριο έργο περιβαλλοντικής υποδομής το οποίο χρηματοδοτήθηκε ήταν μια μονάδα επεξεργασίας λυμάτων (ΜΕΛ) στη Σορταβάλα της Καρελίας, κοντά στα φινλανδικά σύνορα. Ωστόσο, τα 2,2 εκατομμύρια ευρώ που διατέθηκαν το 1996 έπρεπε στη συνέχεια να αποδεσμευθούν, διότι δεν υπεγράφησαν οι ανάλογες συμβάσεις πριν από τη λήξη του προγράμματος, κυρίως λόγω αδυναμιών στο σχεδιασμό του έργου. Αναλήφθηκε νέα χρηματοδότηση 4,5 εκατομμυρίων ευρώ για την επανεκκίνηση του έργου από τον προϋπολογισμό του 2000, ενώ η αύξηση της χρηματοδότησης οφείλεται κυρίως στις βελτιωμένες προδιαγραφές.

45. Εκπονήθηκαν μελέτες για την εκτίμηση της ποιότητας του νερού και για τη χάραξη στρατηγικής παρακολούθησης των ποταμών Μπουγκ, Λατόριτσα και Ουζ στη Δυτική Ουκρανία (1,98 εκατ. ευρώ ) και της κοιλάδας του ποταμού Προύθου στη Μολδαβία (1996: 2,49 εκατ. ευρώ), χωρίς να ληφθεί επαρκώς υπόψη η ανάγκη συνέχισης των έργων με επενδύσεις καθαρισμού των ποταμών. Συνεπώς, το ουκρανικό έργο δεν περιλάμβανε τον προσδιορισμό των απαιτούμενων επενδύσεων για τη μείωση της ρύπανσης (π.χ. εγκαταστάσεις καθαρισμού λυμάτων). Για τον Προύθο, όπου η μελέτη επιβεβαίωσε ότι υπήρχαν σοβαρά προβλήματα για την υγεία που σχετίζονταν με τη χρήση του νερού και την υγιεινή, προσδιορίστηκαν από το έργο αντίστοιχα επενδυτικά έργα. Ωστόσο, προτού διατυπωθούν οι συστάσεις για το πρώτο έργο, άρχισε στα πλαίσια του ΠΔΣ (1998: 1,27 εκατομμύρια ευρώ) μια ακόμα μελέτη της λεκάνης του ποταμού, η οποία επικάλυπτε εν μέρει τη γεωγραφική περιοχή που κάλυπτε το πρώτο έργο. Η δεύτερη αυτή μελέτη πρέπει να θεωρηθεί πρώιμη και, δεδομένων των σοβαρών προβλημάτων υγείας που σχετίζονταν με το νερό στη Μολδαβία, πρέπει να εξεταστεί κατά πόσον αξίζει η χρηματοδότηση μιας ακόμη μελέτης αντί για τη χρηματοδότηση επενδύσεων υποδομής. Η επίδραση και των δύο έργων στον Προύθο θα μπορούσε να αυξηθεί εάν είχε χρηματοδοτηθεί η συνεργασία με τη Ρουμανία.

46. Ένα από τα σημαντικότερα έργα τα οποία χρηματοδοτήθηκαν, στο πλαίσιο της διασυνοριακής συνεργασίας Tacis, ήταν ο χώρος απόρριψης επικίνδυνων αποβλήτων του Κράσνι Μπορ κοντά στην Αγία Πετρούπολη (1996: 1,4 εκατ. ευρώ), το οποίο θεωρείτο "καίριο σημείο" από την επιτροπή του Ελσίνκι για τη Βαλτική Θάλασσα και το οποίο δεν απειλούσε μόνο τη γύρω περιοχή αλλά και την ίδια τη Βαλτική. Με το έργο δεν συντελέστηκε παρά μικρή πρόοδος σε σχέση με τις προηγούμενες μελέτες και είχε ελάχιστο αντίκτυπο. Η λύση που πρότεινε για αύξηση της χωρητικότητας του αποτεφρωτήρα, σε επιτρεπτή τιμή με την αγορά μεταχειρισμένου αποτεφρωτήρα, δεν ήταν ρεαλιστική. Το βασικότερο είναι ότι το έργο δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του τρόπου με τον οποίο θα διασφαλιζόταν ότι τα επικίνδυνα απόβλητα θα μεταφέρονταν πράγματι στον επίσημο χώρο του Κράσνι Μπορ αντί να απορρίπτονται παράνομα.

47. Το ΠΔΣ Tacis χρηματοδότησε επίσης αρκετά περιβαλλοντικά έργα με στόχο την προώθηση του οικολογικού τουρισμού, προκειμένου να αυξήσει τα έσοδα των πληθυσμών στις παραμεθόριες περιφέρειες. Ενώ η τεχνική βοήθεια που χρηματοδοτήθηκε από το Tacis προσέφερε χρήσιμη εμπειρογνωμοσύνη στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών πτυχών των έργων, η επίδραση των έργων στον οικολογικό τουρισμό ήταν πολύ περιορισμένη.

48. Ο μόνος περιβαλλοντικός τομέας ο οποίος κατέστη δυνατό να προσελκύσει και τοπική χρηματοδότηση και δανειοδοσία από χορηγό, ήταν δύο έργα μείωσης των επιβλαβών εκπομπών ενέργειας. Το ένα αφορούσε δύο πειραματικές επενδύσεις στη Δημοκρατία της Καρελίας για την υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ροκανίδι (1997: 2,3 εκατ. ευρώ) και το άλλο προέβλεπε μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας στην κλειστή στρατιωτική πόλη Ζνεζνογκόρσκ, κοντά στο Μουρμάνσκ (1997: 2,7 εκατ. ευρώ). Ενώ η διασυνοριακή επίδραση της μείωσης των εκπομπών ήταν πολύ περιορισμένη, τα έργα ωστόσο έδιναν την εντύπωση ότι μπορούσαν να επιτύχουν κάποια απτά, και πιθανότατα άξια προς μίμηση, οφέλη εξοικονόμησης καυσίμων.

49. Την εποχή που διενεργήθηκε ο έλεγχος αναμενόταν ότι οι επενδύσεις και των δύο έργων θα συγχρηματοδοτούνταν από την εταιρεία χρηματοδοτήσεων "Nordic Environmental Finance Corporation" (NEFCO). Η Επιτροπή και η NEFCO χρειάζεται να επιδιώξουν καλύτερη συνεργασία στο στάδιο προγραμματισμού και προετοιμασίας των έργων, προκειμένου να προσδιοριστούν περαιτέρω ευκαιρίες συχρηματοδότησης περιβαλλοντικών επενδύσεων.

Οικονομική ανάπτυξη

50. Παρόλο που ένας από τους κύριους στόχους του ΠΔΣ Tacis ήταν η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις παραμεθόριες περιφέρειες των δικαιούχων χωρών, υπήρξαν ελάχιστα μεγάλα έργα οικονομικής ανάπτυξης. Έτσι, το πρώτο τέτοιου είδους έργο, η δημιουργία θεσμικών οργάνων για την υποστήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στο Ούζγκοροντ της Ουκρανίας, ξεκίνησε μόλις στις αρχές του 2000 (1998: 1,5 εκατ. ευρώ). Κατά συνέπεια, την εποχή που διενεργήθηκε ο έλεγχος, τον Οκτώβριο του 2000, ήταν πολύ νωρίς για να καταγραφούν συγκεκριμένα αποτελέσματα.

51. Η υποστήριξη της ανάπτυξης των διασυνοριακών επιχειρηματικών συνδέσμων είναι ιδιαίτερα σημαντική τώρα που οι χώρες του Phare αρχίζουν να επιβάλλουν θεωρήσεις διαβατηρίου στους υπηκόους των ΝΑΚ, στο πλαίσιο της προετοιμασίας τους για την ένταξη(22). Οι περιορισμοί αυτοί πιθανότατα να μειώσουν το τοπικό διασυνοριακό εμπόριο αν δεν ληφθούν αντισταθμιστικά μέτρα. Παρά τη σημασία αυτού του ζητήματος, η Επιτροπή δεν ανέπτυξε σαφή μέθοδο, η οποία θα βοηθούσε τις περιφερειακές αρχές στον προσδιορισμό και το σχεδιασμό των κατάλληλων έργων.

Μικρά έργα

52. Τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο της ΧΔΜΕ και ελέγχθηκαν επιτόπου είχαν κατά κανόνα, από την άποψη του κόστους, αποδοτικά αποτελέσματα σύμφωνα με τους στόχους τους, παρόλο που τα έργα στον τομέα της δημόσιας διοίκησης και των κοινωνικών υποθέσεων, για τα οποία διατέθηκε το 30 % περίπου της ΧΔΜΕ, είχαν περιορισμένες διασυνοριακές επιδράσεις. Ακολουθούν ορισμένα ιδιαίτερα θετικά χαρακτηριστικά των μικρών έργων:

α) σε αντίθεση με τα μεγαλύτερα έργα, σχετικά μεγάλο ποσοστό της χρηματοδότησης (37,5 %) διατέθηκε για τοπικά έργα οικονομικής ανάπτυξης, που αποτελεί το σημαντικότερο θέμα για τους πληθυσμούς των δικαιούχων περιοχών και τον κύριο στόχο των φινλανδικών προγραμμάτων Interreg·

β) η ΧΔΜΕ επέτρεψε σε πολύ περισσότερα θεσμικά όργανα των δικαιούχων χωρών να επωφεληθούν από το πρόγραμμα, συγκριτικά με τη χρηματοδότηση μεγάλων έργων·

γ) επειδή η ΧΔΜΕ βασιζόταν σε δημόσιους φορείς των ΝΑΚ που συνεργάζονταν με τις κρατικές αρχές και όχι με εταιρείες συμβούλων από τη Δυτική Ευρώπη, προσέφερε ένα ευρύτερο πεδίο δράσης για τη δημιουργία βιώσιμων δικτύων μετά το τέλος της χρηματοδότησης του έργου·

δ) η ανάληψη υποχρέωσης από τους δικαιούχους ενισχύθηκε από την απαίτηση συχρηματοδότησης κατά 20 %.

53. Η ΧΔΜΕ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στον τομέα της δημόσιας διοίκησης για την επίτευξη γνήσιων διασυνοριακών επιδράσεων, μέσω της προώθησης των προτάσεων για έργα από τις "ευρωπεριοχές". Πρόκειται για διασυνοριακά σώματα βασισμένα σε παρόμοιες δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια σε ολόκληρο σχεδόν το μήκος των συνόρων Ρωσίας-Φινλανδίας και των συνόρων μεταξύ των ΝΑΚ και των χωρών του Phare. Τα σώματα αυτά έχουν την δυνατότητα να εξελιχθούν σε σημαντικά φόρουμ για την ανάπτυξη βιώσιμης διασυνοριακής συνεργασίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Επίδραση του προγράμματος στο βιοτικό επίπεδο των παραμεθόριων περιφερειών

54. Λόγω του περιορισμένου προϋπολογισμού, το ΠΔΣ Tacis δεν μπορεί να έχει, στην καλύτερη των περιπτώσεων, παρά μόνο περιορισμένη επίδραση στις επιλέξιμες παραμεθόριες περιφέρειες. Κατά την πρώτη πενταετία το πρόγραμμα δεν είχε ούτε την περιορισμένη αυτή επίδραση. Αυτό οφείλεται, εν μέρει, στις σοβαρές καθυστερήσεις του προγράμματος για τα μεθοριακά σημεία διέλευσης. Άπαξ και υλοποιηθούν, τα έργα αυτά θα πρέπει τελικά να βοηθήσουν τις εν λόγω περιφέρειες, ενθαρρύνοντας τις διασυνοριακές επαφές, παρόλο που είναι κατά κύριο λόγο στραμμένα σε διεθνές και εθνικό παρά σε περιφερειακό επίπεδο. Τα περιβαλλοντικά έργα έχουν επίσης αποφέρει ελάχιστα απτά οφέλη στους πληθυσμούς των παραμεθόριων περιφερειών και έχουν περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό σε μελέτες χωρίς ουσιαστικά καμία επένδυση υποδομής. Ελάχιστα μεγάλα έργα στοχεύουν ειδικά στην οικονομική ανάπτυξη. Η πιο σημαντική συνεισφορά της διασυνοριακής συνεργασίας στον τομέα αυτό παρέχεται μέσω της ΧΔΜΕ.

Διασυνοριακή επίδραση

55. Παρόλο που κάποια μεγάλα έργα έχουν επιτύχει έναν βαθμό διασυνοριακής συνεργασίας, συνολικά το πρόγραμμα δεν έχει αξιοποιήσει τις δυνατότητές του σε αυτόν τον τομέα. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο παράγοντες. Πρώτον, σε αντίθεση με το ΠΔΣ Phare, η Επιτροπή δεν σύστησε ένα κοινό φόρουμ, στο πλαίσιο του οποίου θα μπορούσαν να συναντηθούν οι αρχές από κάθε πλευρά των σχετικών συνόρων για να προσδιορίσουν, να προετοιμάσουν και να παρακολουθούν τα έργα. Δεύτερον, οι διαφορετικές διαδικασίες έχουν αποδυναμώσει σημαντικά τη συνεργασία μεταξύ των δικαιούχων των ΠΔΣ Interreg και Tacis, ενώ διατίθεται ελάχιστη χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Phare για την προώθηση κοινών ή και συνδεδεμένων έργων, ιδιαίτερα καθώς οι περιφέρειες των χωρών του Phare που συνορεύουν με τα ΝΑΚ δεν ήταν επιλέξιμες για το ΠΔΣ Phare. Εξαίρεση σε αυτό αποτελούν τα έργα για τα μεθοριακά σημεία διέλευσης, αλλά εδώ ο συντονισμός μεταξύ των Phare και Tacis είναι περιορισμένος, καθώς τα σημεία διέλευσης από την πλευρά του Phare κατασκευάζονται συνήθως αρκετά χρόνια πριν από εκείνα στην πλευρά του Tacis.

Συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών στο ΠΔΣ Tacis

56. Η χαμηλή διαχειριστική ικανότητα πολλών τοπικών διοικήσεων περιόρισε τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Η Επιτροπή προσφέρει βοήθεια με πολύ αργό ρυθμό για την ενίσχυση της τοπικής και περιφερειακής ικανότητας, ενώ το κύριο έργο γι' αυτό το σκοπό ξεκινά μόλις το 2000. Επειδή συχνά η απορρόφηση μεγάλων έργων είναι δύσκολη για τις περιφερειακές αρχές, η ΧΔΜΕ αποτελεί κατά κανόνα πιο ενδεδειγμένο μέσο ενθάρρυνσης της συμμετοχής τους.

Γενικό συμπέρασμα

57. Το ΠΔΣ Tacis είναι ένα μέσο το οποίο μπορεί να διαδραματίσει χρήσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση ζητημάτων, τα οποία σχετίζονται με τη διαμόρφωση νέων ανατολικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά την επόμενη προσχώρηση, και να προσφέρει μια πιο σαφή έκφραση της πολιτικής "βόρειας διάστασης". Ωστόσο, η επίδρασή του μέχρι σήμερα υπήρξε περιορισμένη, όχι μόνο λόγω των καθυστερήσεων στην υλοποίηση, αλλά και λόγω της πολύ περιορισμένης διαθέσιμης χρηματοδότησης, της μη κατάρτισης πλαισίου διασυνοριακού διαλόγου κατά το στάδιο προγραμματισμού των έργων, της μη διάθεσης ανάλογης χρηματοδότησης για τις ανατολικές παραμεθόριες περιφέρειες του Phare, καθώς και λόγω της ανεπαρκούς προτεραιότητας που δόθηκε σε προγράμματα σχετικά με το βασικό στόχο του προγράμματος: συγκεκριμένα, την άνοδο του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού στις δικαιούχους περιφέρειες.

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

58. Θα πρέπει να ενισχυθούν σημαντικά οι μηχανισμοί συντονισμού μεταξύ του ΠΔΣ Tacis και των προγραμμάτων Interreg και Phare:

α) Προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η χρηματοδότηση αυτή χρησιμοποιείται όσο το δυνατόν πιο αποδοτικά και αποτελεσματικά, η Επιτροπή πρέπει να εξασφαλίσει ότι το κανονιστικό πλαίσιο θα διευκολύνει την εφαρμογή διασυνοριακού προγράμματος που θα καλύπτει και τις δύο πλευρές των συνόρων, τόσο των χωρών του Phare όσο και των ΝΑΚ, λαμβάνοντας υπόψη τις προοπτικές διεύρυνσης (βλέπε σημείο 13).

β) Προκειμένου να βελτιώσει το συντονισμό του προγράμματος, όπως και το διάλογο μεταξύ των δικαιούχων ΝΑΚ και των ομολόγων τους στη Φινλανδία και τις χώρες του Phare, η Επιτροπή πρέπει να συστήσει επιτροπές κατά το πρότυπο των μεικτών επιτροπών προγραμματισμού και παρακολούθησης (ΜΕΠΠ), οι οποίες δημιουργήθηκαν για το ΠΔΣ Phare (βλέπε σημείο 8).

γ) Πρέπει να καταρτιστούν αναπτυξιακές στρατηγικές για τις επιλέξιμες περιφέρειες και οι αρχές των χωρών του Phare πρέπει να ενημερώνονται επίσημα και συστηματικά σχετικά με το ποια προγράμματα έχουν επιλεχθεί από την Επιτροπή για χρηματοδότηση (βλέπε σημείο 9).

δ) Πρέπει να συσταθεί ομάδα εργασίας μεταξύ των υπηρεσιών του Phare και του Tacis για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ της διασυνοριακής συνεργασίας Tacis και των γειτονικών παραμεθόριων περιφερειών των χωρών του Phare (βλ. σημείο 14). Πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες που καταβάλλουν τελευταία οι υπηρεσίες της Επιτροπής για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ της διασυνοριακής συνεργασίας Tacis και του Interreg (βλέπε σημεία 15-16).

59. Θα πρέπει να εξεταστεί η αύξηση του προϋπολογισμού του ΠΔΣ Tacis και η διάθεση χρηματοδότησης για τις παραμεθόριες περιφέρειες των χωρών του Phare προκειμένου να χρηματοδοτηθούν διασυνοριακά έργα συνδεόμενα μεταξύ τους:

α) Δεδομένης της σημασίας των θεμάτων που σχετίζονται με τα νέα ανατολικά σύνορα της διευρυμένης Ευρωπαϊκής Ένωσης, την αναπτυσσόμενη πολιτική "βόρειας διάστασης" και το αρχικά μεγάλο ενδιαφέρον για το πρόγραμμα, το όποιο έκτοτε μειώθηκε για τα μεγάλα έργα, τουλάχιστον εν μέρει, λόγω της περιορισμένης χρηματοδότησης, πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο αύξησης του προϋπολογισμού του ΠΔΣ Tacis (βλέπε σημεία 17-20).

β) Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη συνδρομή των τοπικών και περιφερειακών αρχών κατά την εκπόνηση προτάσεων για έργα (βλέπε σημείο 23).

γ) Για την αποτελεσματική λειτουργία του ΠΔΣ Tacis χρειάζεται να διατεθεί ανάλογη χρηματοδότηση για τις περιφέρειες των χωρών του Phare, που συνορεύουν με τις επιλέξιμες περιφέρειες για τη διασυνοριακή συνεργασία στο πλαίσιο του Tacis (βλέπε σημείο 10).

60. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην υποστήριξη της υποδομής και των επενδύσεων:

α) Πρέπει να γίνεται μεγαλύτερη χρήση των διατάξεων σχετικά με την εκμετάλλευση των πόρων διασυνοριακής συνεργασίας για τη χρηματοδότηση της υποδομής και των επενδύσεων εκτός του τομέα που άπτεται των μεθοριακών σημείων διέλευσης. Προκειμένου να αυξηθεί η διαθέσιμη χρηματοδότηση και να εξασφαλιστεί η δέσμευση των δικαιούχων, θα πρέπει να θεσπιστεί η συγχρηματοδότηση για όλα τα έργα υποδομής (βλέπε σημείο 24).

β) Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή κατά το στάδιο προετοιμασίας των έργων στις δυνατότητες μελλοντικής προσέλκυσης συγχρηματοδότησης για την υποδομή, περιλαμβανομένων διαβουλεύσεων με τη NEFCO και άλλους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς (βλέπε σημεία 44-45 και 49).

γ) Πρέπει να συμφωνηθεί, μεταξύ της Επιτροπής και των δικαιούχων χωρών, η λήψη μέτρων, προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι εφαρμόζονται οι υφιστάμενες ρυθμίσεις για το χειρισμό των δασμών και του ΦΠΑ στο πλαίσιο της χορηγούμενης βοήθειας (βλέπε σημείο 31).

61. Το πρόγραμμα πρέπει να δώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα σε έργα που βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού των επιλέξιμων περιφερειών:

α) Η Επιτροπή πρέπει να καταρτίσει κατευθυντήριες γραμμές προκειμένου να συνδράμει τις περιφερειακές αρχές στο σχεδιασμό κατάλληλων έργων οικονομικής ανάπτυξης, έτσι ώστε να συμβάλει στην αύξηση του αριθμού των χρηματοδοτούμενων έργων στο βασικό αυτό τομέα (βλέπε σημείο 51).

β) Ως προς τα έργα οικολογικού τουρισμού, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στην εκτίμηση των δυνατοτήτων άντλησης εσόδων από αυτά τα έργα και στην ανάπτυξη αυτών των δυνατοτήτων εντός του χρονοδιαγράμματος του έργου (βλέπε σημείο 47).

62. Πρέπει να αυξηθεί η αναλογία των κεφαλαίων που διατίθενται για τη ΧΔΜΕ και να αποκεντρωθεί η διαχείρισή της:

α) Συνιστάται ιδιαίτερα η αύξηση του ποσοστού του προϋπολογισμού που διατίθεται για τη ΧΔΜΕ. Ενώ η ΧΔΜΕ μπορεί να συνεπάγεται μεγαλύτερο διοικητικό κόστος συγκριτικά με τα μεγαλύτερα έργα, τα πολυάριθμα οφέλη της αντισταθμίζουν το κόστος αυτό [βλέπε σημεία 15.α), 21, 24 και 52].

β) Πρέπει να καθιερωθεί τακτικός ετήσιος κύκλος υποβολής προτάσεων έργων και σύναψης συμβάσεων για τη ΧΔΜΕ (β βλέπε. σημείο 22).

γ) Η διαχείριση της ΧΔΜΕ πρέπει να διεξάγεται πολύ πιο κοντά στο δικαιούχο. Οι αντιπροσωπείες της Επιτροπής είναι οι πλέον ενδεδειγμένες για την εκτέλεση αυτού του καθήκοντος (βλέπε σημείο 34)(23).

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Ελεγκτικό Συνέδριο στο Λουξεμβούργο κατά τη συνεδρίασή του της 19ης Ιουλίου 2001.

Για το Ελεγκτικό Συνέδριο

Jan O. Karlsson

Πρόεδρος

(1) Βλέπε χάρτη των επιλέξιμων περιφερειών στο παράρτημα 1.

(2) Για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης, ως "χώρες του Phare" νοούνται οι χώρες που επωφελούνται από το πρόγραμμα Phare της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνορεύουν με τις τέσσερις δικαιούχους χώρες του προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας Tacis: Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβακική Δημοκρατία.

(3) Tο πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας Tacis χρηματοδοτείται από ανεξάρτητο κονδύλιο, χωριστά από το κυρίως πρόγραμμα Tacis.

(4) "Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Επιτροπή των Περιφερειών, σχετικά με τη διασυνοριακή συνεργασία στο πλαίσιο του προγράμματος Tacis", Βρυξέλλες, 27.5.1997, COM(97) 239 τελικό.

(5) Βλέπε άρθρο 3 και άρθρο 5 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1628/94 και άρθρο 3 και άρθρο 5 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2760/98.

(6) Το πρόγραμμα Interreg τέθηκε σε εφαρμογή το 1990 από την Επιτροπή για την παροχή βοήθειας στις παραμεθόριες περιφέρειες των κρατών μελών προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα ιδιαίτερα αναπτυξιακά τους προβλήματα. Η Φινλανδία κρίθηκε επιλέξιμη για το Interreg II με την προσχώρησή της, και στα πλαίσια του Interreg IIA (1995-9) έλαβε συνολικά 34 εκατομμύρια ευρώ για τις τρεις περιφέρειες που συνορεύουν με τη Ρωσία (Νοτιοανατολική Φινλανδία: 9,6 εκατομμύρια ευρώ· περιφέρεια της Καρελίας: 13,9 εκατομμύρια ευρώ· περιφέρεια Μπάρεντς: 10,5 εκατομμύρια ευρώ).

(7) Οι χώρες της περιοχής που καλύπτονται από τη Βόρεια Διάσταση είναι η Δανία, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Γερμανία, η Ισλανδία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Νορβηγία, η Πολωνία, η Ρωσική Ομοσπονδία και η Σουηδία.

(8) ΕΕ L 165 της 4.7.1996, σ. 1.

(9) Η αναφορά στο ΠΔΣ Tacis περιορίζεται, στην ουσία, στο άρθρο 3, παράγραφος 10 και στο παράρτημα IV παράγραφος 1.

(10) Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1628/94 της Επιτροπής, της 4ης Ιουλίου 1994, για την εφαρμογή προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και κρατών μελών της Κοινότητας, στο πλαίσιο του προγράμματος Phare (ΕΕ L 171 της 6.7.1994, σ. 14).

(11) Κανονισμός (ΕΚ, Ευρατόμ) αριθ. 99/2000 του Συμβουλίου, της 29ης Δεκεμβρίου 1999, για τη χορήγηση συνδρομής στις χώρες εταίρους της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας (ΕΕ L 12 της 18.1.2000, σ. 1).

(12) Το 1998 δεν διατέθηκαν κεφάλαια για το κονδύλιο.

(13) Το γεγονός αυτό συνεπάγεται τη δυνατότητα των ρωσικών περιφερειακών αρχών να ασκούν μεγαλύτερη επιρροή στην επιλογή των έργων του Interreg από ό, τι των έργων διασυνοριακής συνεργασίας Tacis.

(14) Το σύνολο του προϋπολογισμού 2000 της Επιτροπής για τη Ρωσία χορηγήθηκε για την επανέναρξη του έργου "Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων της Σορταβάλα" (4,5 εκατομμύρια ευρώ). Τα κεφάλαια για το έργο αυτό, το οποίο αρχικά επρόκειτο να χρηματοδοτηθεί από τον προϋπολογισμό του 1996, αποδεσμεύθηκαν εφόσον το έργο δεν είχε τεθεί σε εφαρμογή (βλέπε σημείο 44).

(15) "Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Επιτροπή των Περιφερειών, σχετικά με τη διασυνοριακή συνεργασία στο πλαίσιο του προγράμματος Tacis", Βρυξέλλες, 27.5.1997, COM(97) 239 τελικό.

(16) Βλέπε δέκατη αιτιολογική σκέψη του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1279/96: "Για να καλυφθούν δεόντως οι πιο πιεστικές ανάγκες των Νέων Ανεξάρτητων Κρατών και της Μογγολίας στο παρόν στάδιο της οικονομικής τους μεταρρύθμισης, είναι αναγκαίο να επιτραπεί η χρησιμοποίηση περιορισμένου ποσού της χρηματοδοτικής βοήθειας για έργα υποδομής μικρής κλίμακας στο πλαίσιο της διασυνοριακής συνεργασίας".

(17) Κάμενι Λογκ (Λευκορωσία), Τσοπ (Ουκρανία), Λιούσεν (Μολδαβία).

(18) Το πρόβλημα ήταν λιγότερο σοβαρό στη Ρωσία χάρη στη γειτνίασή της με τη Φινλανδία, που σήμαινε ότι οι δυσκολίες υλικοτεχνικής υποστήριξης δεν ήταν τόσο μεγάλες για τις φινλανδικές επιχειρήσεις.

(19) Συγκριτικά, στη Φινλανδία υπήρχαν μόνο δύο υπηρεσίες υπεύθυνες για τα μεθοριακά σημεία διέλευσης.

(20) "Central European Border Study: Report of Study Mission to Identify Major Border Crossing Bottlenecks", Ιούλιος 1995.

(21) Το Ζαχόνι-Τσοπ βρίσκεται στον πανευρωπαϊκό διάδρομο 5, Τεργέστη-Βουδαπέστη-Κίεβο, ενώ το Κουκουρίκι-Κοζλόβιτσι, το σημείο διέλευσης των φορτηγών στα σύνορα Τέρεσπολ-Μπρεστ, βρίσκεται στον πανευρωπαϊκό διάδρομο 2, Βερολίνο-Βαρσοβία-Μόσχα.

(22) Για παράδειγμα, η Σλοβακική Δημοκρατία, τα σύνορα της οποίας απέχουν μόλις 2 χλμ. από το Ούζγκοροντ, θέσπισε το 2000 υποχρεωτική θεώρηση για τους ουκρανούς πολίτες στο πλαίσιο της προενταξιακής της προετοιμασίας.

(23) Οι αντιπροσωπείες της Επιτροπής στα ΝΑΚ ήδη διαχειρίζονται το πρόγραμμα Bistro, μια άλλη χρηματοδοτική διευκόλυνση μικρών έργων του Tacis για έργα ως 100000 ευρώ και με ετήσιο προϋπολογισμό περίπου 5 εκατομμυρίων ευρώ. Μια ανεξάρτητη αξιολόγηση του προγράμματος το 2000 έκρινε τη διαχείρισή του από τις αντιπροσωπείες αποδοτική ως προς το κόστος.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1

ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

>PIC FILE= "C_2001329EL.001502.TIF">

Οι επιλέξιμες περιφέρειες για το ΠΔΣ Tacis απεικονίζονται με μαύρη σκίαση

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2

ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

>PIC FILE= "C_2001329EL.001602.TIF">

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3

ΔΟΜΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS, INTERREG ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΔΣ PHARE

>PIC FILE= "C_2001329EL.001702.TIF">

Απαντησεις της επιτροπης

ΣΥΝΟΨΗ

Νομικό πλαίσιο και συντονισμός με άλλα μέσα

II. Το πρόγραμμα Phare για τη διασυνοριακή συνεργασία και το αντίστοιχο πρόγραμμα Interreg διαθέτουν διαφορετικούς μηχανισμούς υλοποίησης και χρηματοδότησης από εκείνους του προγράμματος Tacis για τη διασυνοριακή συνεργασία (ΔΣΣ) το οποίο καθορίζει ορισμένα όρια στις δυνατότητες συντονισμού. Ωστόσο, οι νέες κατευθυντήριες γραμμές Tacis/Interreg, οι διυπηρεσιακές διαβουλεύσεις, οι κοινές αποστολές Phare/Tacis για το συντονισμό του σχεδιασμού και οι διϋπηρεσιακές συνεδριάσεις αποτελούν τα πρώτα βήματα για τη βελτίωση του συντονισμού.

Όπως σημειώθηκε στην απάντηση στην παράγραφο 7, τα σύνορα μεταξύ των χωρών Phare και των ΝΑΚ δεν είναι επί του παρόντος επιλέξιμα στο πλαίσιο των προγραμμάτων Phare για τη διασυνοριακή συνεργασία, αλλά η Επιτροπή είναι πρόθυμη να εξετάσει την επέκτασή τους ώστε να καλύψουν μεταξύ άλλων τις χώρες Tacis. Στο μεταξύ, τα διασυνοριακά έργα στις παραμεθόριες περιοχές των χωρών Phare που συνορεύουν με τις χώρες Tacis λαμβάνουν στήριξη από τα εθνικά προγράμματα Phare.

Προϋπολογισμός και προγραμματισμός του ΠΔΣ Tacis

III. Η Επιτροπή συμφωνεί με το Ελεγκτικό Συνέδριο ότι το πρόγραμμα ΔΣΣ είναι σημαντικό. Οι περικοπές που σημειώθηκαν στον προϋπολογισμό του προγράμματος Tacis για τη ΔΣΣ (από 30 εκατ. ευρώ το 1998 σε 20 εκατ. ευρώ το 1999) συνδέονται με τη μείωση του γενικού προϋπολογισμού Tacis, καθώς και με την ανάγκη αντιμετώπισης μιας ιδιαίτερης κατάστασης στον Καύκασο μετά τη ρωσική κρίση του 1998, καθώς και με τη συνεισφορά στο κεφάλαιο για τη δημιουργία προστατευτικού περιβλήματος του Τσερνομπίλ.

Σε σύγκριση με το 1999, ο προϋπολογισμός του 2000 αυξήθηκε ήδη κατά 12 % σε 22,5 εκατ. ευρώ, και η Επιτροπή ζήτησε αύξηση σε 29 εκατ. ευρώ για το 2001.

Η χωριστή χρηματοδότηση από το κονδύλιο χρηματοδότησης ειδικών δράσεων υπέρ της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας αυξάνει τα διαθέσιμα κεφάλαια, καθώς και η χρηματοδότηση από άλλες πηγές, όπως το πρόγραμμα περιφερειακής συνεργασίας, τα προγράμματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων, τα τελωνειακά προγράμματα, και τα εθνικά προγράμματα.

Η χρηματοδοτική διευκόλυνση έργων μικρής κλίμακας, κατά τα πρώτα χρόνια εφαρμογής της, χαρακτηρίστηκε από τη θέσπιση νέων διαδικασιών που προκάλεσαν καθυστερήσεις στην εφαρμογή του προγράμματος, η οποία ωστόσο, έχει ανακτήσει τον κανονικό της ρυθμό.

Το όριο για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων από το πρόγραμμα Tacis αυξήθηκε από 10 % σε 20 % με τον νέο κανονισμό ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις αρχές του 2000.

Υλοποίηση

IV. Το πρόγραμμα σημείωσε καθυστερήσεις, αλλά οι καθυστερήσεις αυτές δεν πρέπει να εξεταστούν εκτός του γενικότερου πλαισίου. Η κατασκευή νέας διασυνοριακής υποδομής είναι χρονοβόρα, ιδίως λόγω του σημαντικού αριθμού υπηρεσιών που συνεπάγεται στις χώρες εταίρους.

Κατά την έναρξη του προγράμματος, ορισμένες καθυστερήσεις οφείλονταν στην ανάγκη κατάρτισης πλαισίου για τη σύναψη των συμβάσεων έργων. Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 1999 και ήδη συνέβαλε στην ταχύτερη εφαρμογή.

Οι δυσχέρειες στην επίτευξη έγκυρων προσφορών για τα έργα οφείλονταν, αφενός, σε αδικαιολόγητα συντηρητική εκτίμηση της δαπάνης, που πραγματοποίησε συμβουλευτική εταιρεία και, αφετέρου, στην υποτίμηση του ευρώ.

Επίσης, χάρη στην πείρα τόσο της Επιτροπής όσο και των δικαιούχων χωρών, έχει βελτιωθεί η εκτέλεση εντός του χρονοδιαγράμματος.

Επίδραση

V. Τα πρώτα αποτελέσματα του διασυνοριακού προγράμματος κατέστησαν εμφανή στις αρχές του 2001, όταν περατώθηκε η βασική κατασκευή δύο σημείων συνοριακής διέλευσης. Άλλα δύο σημεία διέλευσης θα περατωθούν το 2001, και άλλα δύο το 2002, το δε φθινόπωρο του 2001 θα αρχίσει η κατασκευή δύο ακόμη σημείων συνοριακής διέλευσης.

Οι μελέτες που χρηματοδοτεί το Tacis στον περιβαλλοντικό τομέα αποτελούν προϋπόθεση για επακόλουθες επενδύσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, το μέγεθος των επενδύσεων αυτών υπερβαίνει τις δυνατότητες των πόρων Tacis. Αυτή η μορφή χρηματοδότησης συνήθως προέρχεται από τους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, όμως ο νέος κανονισμός Tacis [κανονισμός (ΕΚ, Ευρατόμ) αριθ. 99/2000] προβλέπει τη δυνατότητα συγχρηματοδότησης.

Στην αρχή, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές είχαν δυσκολίες να καταρτίσουν σχέδια οικονομικής ανάπτυξης κάποιου επιπέδου. Ο μηχανισμός χρηματοδοτικής διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας συνέβαλε σε μια σταδιακή προσέγγιση.

Συμπεράσματα και συστάσεις

VI. Εγκρίθηκαν ορισμένα μέτρα για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ του προγράμματος Tacis για τη διασυνοριακή συνεργασία, του προγράμματος Interreg και του προγράμματος Phare, ενώ τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση αυτή υπήρξαν ο καθορισμός κατευθυντήριων γραμμών και η πραγματοποίηση κοινών αποστολών. Η Επιτροπή λαμβάνει μέτρα για την προσέγγιση των προγραμμάτων Tacis και Interreg. Οι γενικές κατευθύνσεις θα πρέπει να επανεξετασθούν προκειμένου να ληφθεί υπόψη, μεταξύ άλλων, η προοπτική της διεύρυνσης και η γενική περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι χώρες δικαιούχοι του προγράμματος Tacis για τη διασυνοριακή συνεργασία λαμβάνουν διασυνοριακή βοήθεια στο πλαίσιο των προγραμμάτων Tacis για την περιφερειακή συνεργασία και των εθνικών προγραμμάτων Tacis. Ο προϋπολογισμός για τη διασυνοριακή συνεργασία, καθώς και το κονδύλιο για ειδικές δράσεις υπέρ της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας, παρέμεινε αμετάβλητο, παρά τη γενική μείωση του προϋπολογισμού Tacis. Αυτό σημαίνει ότι το μερίδιο του προϋπολογισμού για τη διασυνοριακή συνεργασία αυξήθηκε στην πραγματικότητα σε σχέση με το συνολικό προϋπολογισμό.

Τα έργα του διασυνοριακού προγράμματος συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Παράδειγμα αποτελεί η δυτική παραμεθόριος περιοχή της Ουκρανίας, όπου κυρίως δυτικοευρωπαϊκές εταιρείες ασχολούνται με την παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, ειδών επίπλωσης και υποδημάτων. Οι εταιρείες αυτές παρέχουν απασχόληση στον τοπικό πληθυσμό και ενισχύουν την τοπική οικονομία και το κράτος. Η εν λόγω παραγωγή εξαρτάται από την ταχύτητα διέλευσης. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να εξετάζει συγκεκριμένα έργα για να προωθήσει την τοπική οικονομική ανάπτυξη των παραμεθόριων περιοχών.

Από το 2001, η Επιτροπή αυξάνει τον προϋπολογισμό της διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Επισκόπηση του προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας Tacis

1-5. Η ΔΣΣ άρχισε αργότερα από ό, τι το βασικό πρόγραμμα Tacis και το πρόγραμμα Phare για τη διασυνοριακή συνεργασία και διαθέτει σχετικά χαμηλούς πόρους. Στην αρχή, έπρεπε να εισαχθούν νέες διαδικασίες και πρακτικές και το πρόγραμμα θα αρχίσει να εμφανίζει αποτελέσματα μετά την πάροδο ορισμένων ετών.

Το πρόγραμμα Tacis για τη ΔΣΣ πρέπει να διαχωριστεί από το αντίστοιχο πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας Phare. Αν και οι βασικοί τους στόχοι είναι παρόμοιοι, το πολιτικό πλαίσιο είναι εντελώς διαφορετικό, δεδομένου ότι το πρόγραμμα Phare εντάσσεται στην προενταξιακή βοήθεια και αποσκοπεί στη διευκόλυνση της μετάβασης από τα προγράμματα Phare στα μελλοντικά προγράμματα Interreg. Δικαιούχοι του προγράμματος ΔΣΣ Tacis είναι τα ΝΑΚ, η σχέση των οποίων με την ΕΕ είναι ακόμη σε εξέλιξη. Τα διαφορετικά αυτά σημεία εκκίνησης αντικατοπτρίζονται στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στις δομές διαχείρισης, καθώς και στους πόρους που διατίθενται στα δύο αυτά προγράμματα.

6. Ο οικονομικός έλεγχος διενεργήθηκε το δεύτερο εξάμηνο του 2000 και καλύπτει την περίοδο μέχρι το Δεκέμβριο του 2000. Αν και το 2000 ολοκληρώθηκαν ορισμένα περιβαλλοντικά έργα μεγάλης κλίμακας, το μεγαλύτερο μέρος των έργων στο πλαίσιο του διασυνοριακού προγράμματος, που αποτελεί την κυριότερη συνιστώσα της ΔΣΣ, αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2001 και το 2002.

ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ

Νομικό πλαίσιο

7. Οι προγενέστεροι και οι τρέχοντες κανονισμοί Tacis παρέχουν ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη χορήγηση των διαφόρων μορφών της βοήθειας Tacis προς τα ΝΑΚ (εθνική, περιφερειακή, διασυνοριακή βοήθεια και πυρηνική ασφάλεια).

Η Επιτροπή εξέδωσε τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1628/94, για τη θέσπιση του διασυνοριακού προγράμματος Phare σε συνδυασμό με το Interreg. Ο κανονισμός αυτός της Επιτροπής αντικαταστάθηκε από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2760/98, με τον οποίο το πρόγραμμα ΔΣΣ Phare επεκτάθηκε στα σύνορα μεταξύ των υποψηφίων χωρών (μελλοντικά εσωτερικά σύνορα της ΕΕ), υπό τον όρο ότι θα συσταθεί μεικτή επιτροπή συνεργασίας σε κάθε παραμεθόριο περιοχή και ότι θα καταρτισθεί κοινό έγγραφο προγραμματισμού με πολυετή προοπτική, το οποίο θα περιλαμβάνει κοινές στρατηγικές για την ανάπτυξη της περιοχής, ως ενιαίας γεωγραφικής και κοινωνικοοικονομικής οντότητας.

Στο πλαίσιο του νέου κανονισμού Phare για τη διασυνοριακή συνεργασία, το πρόγραμμα ΔΣΣ συνδέεται με τη διαδικασία διεύρυνσης και με την προετοιμασία των υποψήφιων χωρών για τη μελλοντική συμμετοχή τους στο πρόγραμμα Interreg. Ο στόχος αυτός δεν ισχύει βεβαίως για το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας Tacis.

8. Δεδομένου ότι ο κανονισμός Phare για τη ΔΣΣ δεν εφαρμόζεται στις παραμεθόριες περιοχές των υποψήφιων χωρών που συνορεύουν με τα ΝΑΚ, δεν συστάθηκε κοινή επιτροπή συνεργασίας κατά την έννοια του άρθρου 7 του κανονισμού Phare για τη ΔΣΣ για τις εν λόγω παραμεθόριες περιοχές.

Με την προοπτική της επόμενης διεύρυνσης δεν θα ήταν σκόπιμη η δημιουργία νέας θεσμικής διάρθρωσης μεταξύ των υποψήφιων χωρών και των ΝΑΚ. Οι τρέχουσες κατευθύνσεις της Επιτροπής όσον αφορά την προσέγγιση της χρηματοδότησης των προγραμμάτων Tacis και Interreg θα επανεξεταστούν καταλλήλως, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, την περιφερειακή πολιτική της ΕΕ.

9. Από το 2000, η Επιτροπή μετέβαλε τις διαδικασίες σχεδιασμού για το σύνολο του προγράμματος Tacis για τη ΔΣΣ. Σύμφωνα με τις επιταγές του νέου κανονισμού Tacis, η Επιτροπή προέβη για πρώτη φορά στην κατάρτιση εγγράφου στρατηγικής και ενδεικτικού προγράμματος που καλύπτει πολλά έτη και παρέχει το συνεκτικό πλαίσιο για παρεμβάσεις στο πλαίσιο αυτής της πτυχής του προγράμματος. Τα δύο αυτά έγγραφα, που εγκρίθηκαν μετά από διαβουλεύσεις με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής, αποτελούν το πλαίσιο του ετήσιου προγράμματος δράσης.

Επιπλέον, το διασυνοριακό πρόγραμμα, που αποτελεί τη βασική συνιστώσα του προγράμματος ΔΣΣ, λειτουργεί κατά τρόπο που λαμβάνει υπόψη τόσο τις ελλείψεις όσο και το σχεδιασμό των δύο πλευρών των συνόρων. Κατά τη διαδικασία σχεδιασμού, γίνεται αναφορά στις μελέτες αυτές.

Όσον αφορά τις αναπτυξιακές στρατηγικές για τις δικαιούχους παραμεθόριες περιοχές, η Επιτροπή εξετάζει τη δυνατότητα προετοιμασίας τους προς όφελος των ενδιαφερόμενων περιοχών.

Μη χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Phare

10. Η γεωγραφική εμβέλεια του κανονισμού Phare για τη ΔΣΣ [κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1628/94 της Επιτροπής] ήταν αρχικά περιορισμένη στα σύνορα μεταξύ των χωρών Phare και της ΕΕ, αλλά, από το 1999, επεκτάθηκε στα σύνορα μεταξύ των υποψήφιων χωρών. Ο νέος κανονισμός Phare για τη ΔΣΣ [κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2760/98 της Επιτροπής], σε μια από τις αιτιολογικές σκέψεις, αναφέρει ότι "σε ένα μεταγενέστερο στάδιο, θα μπορέσουν επίσης να καταστούν επιλέξιμες παραμεθόριες περιοχές με άλλες γειτονικές χώρες που είναι δικαιούχοι άλλων προγραμμάτων βοήθειας της Κοινότητας". Αυτό ήταν ένδειξη της προθυμίας της Επιτροπής να εξετάσει την περαιτέρω επέκταση του προγράμματος Phare για τη ΔΣΣ, ώστε να καλύψει μεταξύ άλλων τα σύνορα με τις χώρες Tacis. Στο μεταξύ, δεδομένου ότι τα διασυνοριακά έργα στις παραμεθόριες περιοχές των χωρών Phare που συνορεύουν με τις χώρες Tacis δεν χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα Phare για τη ΔΣΣ, λαμβάνουν πόρους από τα εθνικά προγράμματα Phare. Τα έργα αυτά αφορούν κυρίως τη διέλευση των συνόρων, αλλά πρόκειται και για έργα μικρής κλίμακας για τη βελτίωση των επαφών μεταξύ των λαών στο πλαίσιο της χρηματοδότησης έργων μικρής κλίμακας.

11. Το πρόγραμμα Credo, πολυμερές πρόγραμμα Phare, στη διαχείριση του οποίου συνέβαλε γραφείο τεχνικής βοήθειας, έλαβε χρηματοδότηση ύψους 12 εκατ. ευρώ το 1996, και η εφαρμογή του ολοκληρώθηκε το 2000.

Αν και η αρχική πρόθεση της Επιτροπής ήταν η χορήγηση στο πρόγραμμα συνολικού ποσού 102 εκατ. ευρώ κατά τη διάρκεια περιόδου τεσσάρων ετών, προτιμήθηκε η επέκταση του προγράμματος Phare για τη ΔΣΣ, το οποίο μέχρι το 1998 κάλυπτε μόνο τα σύνορα μεταξύ της ΕΕ και των υποψήφιων χωρών, στα σύνορα μεταξύ των υποψήφιων χωρών, για να τα προετοιμάσει για το πρόγραμμα Interreg.

Επίσης, σύμφωνα με τη γενική πολιτική της Επιτροπής να καταργήσει σταδιακά ορισμένα πολυμερή προγράμματα για να προωθήσει τα προγράμματα Phare ανά χώρα, η διαχείριση των προγραμμάτων διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ των υποψήφιων χωρών αναλαμβάνεται στο πλαίσιο των διαδικασιών αποκεντρωμένης διαχείρισης (DIS) Phare. Από το 1999, έως το ένα τρίτο των συνολικών πιστώσεων του Phare για τη ΔΣΣ, ήτοι άνω των 50 εκατ. ευρώ ετησίως, διατέθηκαν στα σύνορα μεταξύ των υποψήφιων χωρών. Τα σύνορα μεταξύ των υποψήφιων χωρών και των ΝΑΚ θα μπορούσαν να λάβουν στήριξη από τα εθνικά προγράμματα Phare.

12. Η Επιτροπή συμμερίζεται τη γνώμη του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ότι το πνεύμα της γραμμής του προϋπολογισμού που αφορά την "ειδική δράση υπέρ της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας" συμπίπτει με το πνεύμα της ΔΣΣ.

13. Η Επιτροπή συμφωνεί ότι, στο παρελθόν, ειδικός κανονισμός που καλύπτει τις δύο πλευρές των συνόρων θα μπορούσε να έχει διευκολύνει τη διασυνοριακή συνεργασία. Ωστόσο, επέλεξε να λάβει ορισμένα μέτρα για το συντονισμό της χρηματοδότησης των δύο μέσων, παραδείγματος χάρη, διοργανώνοντας συστηματικές διαβουλεύσεις και κοινές αποστολές στο πλαίσιο της διαδικασίας προγραμματισμού.

14. Η διαχείριση των προγραμμάτων Phare και Tacis είναι διαφορετική: όσον αφορά το Phare, η διαχείριση ήδη πραγματοποιείται σε τοπικό επίπεδο από τις χώρες εταίρους στο πλαίσιο των διαδικασιών αποκεντρωμένης διαχείρισης Phare, ενώ για το Tacis, η διαχείριση πραγματοποιείται σε κεντρικό επίπεδο από τις Βρυξέλλες. Η συνεργασία σχεδιάζεται να γίνει αποδοτικότερη: ως απάντηση στα πορίσματα του ελέγχου, η Επιτροπή εγκαινιάζει κοινές αποστολές Phare και Tacis.

Συντονισμός με το πρόγραμμα Interreg

15-16. Πολλές από τις παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν από το Ελεγκτικό Συνέδριο όσον αφορά την έλλειψη εναρμόνισης των διαδικασιών λαμβάνονται συστηματικά υπόψη στον πρακτικό οδηγό της Επιτροπής για το συντονισμό της χρηματοδότησης Interreg και Tacis, που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2001. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής συνεργάστηκαν στενά για την κατάρτιση αυτού του οδηγού, που παρουσιάζει με σαφήνεια τις ενέργειες που αναλαμβάνει η Επιτροπή προκειμένου να βελτιώσει το συντονισμό και περιλαμβάνει συστάσεις σχετικά με τον τρόπο προετοιμασίας των έργων για εν δυνάμει υποψηφίους.

Ειδικότερα, η Επιτροπή θα επιμείνει στην εναρμόνιση των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων· κατά τη διαδικασία επιλογής, θα δοθεί προτεραιότητα στα έργα εκείνα που περιλαμβάνουν μια διάσταση Interreg και παράλληλα μια διάσταση Tacis. Η καθιέρωση του τετραετούς ενδεικτικού προγράμματος για το πρόγραμμα Tacis για τη ΔΣΣ προσδίδει πολυετή διάσταση στη συνεργασία. Το εν λόγω πρόγραμμα εγκρίθηκε το 2000 και προσαρμόζεται το καλοκαίρι του 2001.

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

Συνολικό ύψος του προϋπολογισμού

17. Το κονδύλιο των 30 εκατ. ευρώ καθορίστηκε με βάση πολιτική ανάλυση των αναγκών και των δυνατοτήτων εφαρμογής έργων και λαμβάνοντας υπόψη την ισορροπία των αναγκών και των πόρων για το σύνολο του προγράμματος Tacis. Στόχος ήταν η ανάπτυξη του προγράμματος, ενόψει της διεύρυνσης. Ωστόσο, οι περικοπές που εφαρμόστηκαν στο πρόγραμμα Tacis επηρέασαν και τη διασυνοριακή συνεργασία, ιδίως το 1999.

Από το 1999, οι πόροι του προγράμματος επανήλθαν στο αρχικό τους επίπεδο, εάν ληφθεί υπόψη η χωριστή γραμμή του προϋπολογισμού για ειδική δράση υπέρ της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας, που εισήγαγε το Κοινοβούλιο και έχει πλήρως ενσωματωθεί στο κονδύλιο για τη ΔΣΣ. Είναι εμφανές ότι τα θέματα που καλύπτει η ΔΣΣ απαιτούν αυξημένη προσοχή. Κατά την κατάρτιση του μελλοντικού προγραμματισμού, η διαχείριση των συνόρων θα ενταχθεί και αυτή στα εθνικά προγράμματα Tacis.

19. Η αύξηση του όγκου των πιστώσεων είναι δυνατόν πράγματι να επιφέρει αύξηση της ζήτησης, και κατ' αυτόν τον τρόπο, αύξηση του αριθμού των αιτήσεων για την εφαρμογή έργων. Όμως, άλλος ένας παράγοντας υπεισέρχεται που είναι η περιορισμένη δυνατότητα των τοπικών αρχών να υποβάλουν ολοκληρωμένες προτάσεις έργου. Η Επιτροπή ίδρυσε την περιφερειακή πρωτοβουλία για την ανάπτυξη ικανότητας (Regional Capacity Building Initiative - RCBI) για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, και προβλέπει την επέκταση της διάρκειάς της, λαμβάνοντας υπόψη τη βελτίωση που παρατηρήθηκε το 2001 στην ποιότητα των υποβαλλόμενων σχεδίων. Αν και θα ήταν χρήσιμο να χορηγηθεί μεγαλύτερη υποδομή από ό, τι στο παρελθόν, η συμβολή αυτή θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα τεχνικής αξιολόγησης των αναγκών των επιμέρους έργων. Η ισορροπία μεταξύ της τεχνικής συνεργασίας και της υποδομής ή του εξοπλισμού δεν θα πρέπει να επηρεάζεται από πολιτικούς περιορισμούς.

Έργο που υποβλήθηκε στο πλαίσιο πρόσκλησης υποβολής προτάσεων το 1996 αποτέλεσε αντικείμενο αποδέσμευσης και υλοποιήθηκε αργότερα το 2000 με πολύ υψηλότερο προϋπολογισμό. Ως εκ τούτου, δεν υπήρξε πρόσκληση υποβολής προτάσεων το 2000.

20. Ο προϋπολογισμός της διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας επηρεάστηκε από γενικότερους περιορισμούς του προϋπολογισμού όπως και άλλες συνιστώσες του προγράμματος και, ως εκ τούτου, η προσφορά δεν μπορούσε να ικανοποιήσει τη ζήτηση. Η διευκόλυνση έργων μικρής κλίμακας αποτελεί μία από τις τέσσερις προτεραιότητες που αναφέρονται στο ενδεικτικό πρόγραμμα και το μερίδιό της στο σύνολο του προϋπολογισμού ανέρχεται μεταξύ 10 και 25 %.

21. Η διευκόλυνση έργων μικρής κλίμακας επινοήθηκε για την κάλυψη των αναγκών των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, των μόνων που μπορούν να υποβάλουν προτάσεις έργων στο πλαίσιο αυτής της διευκόλυνσης. Δεν συμβαίνει το ίδιο και για τα έργα μεγάλης κλίμακας, όπου εκτός από τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές, και άλλες οντότητες μπορούν να υποβάλουν προτάσεις έργων, και όπου το μέγεθος της προτεινόμενης δράσης καθιστά συχνά υπερβολικά πολύπλοκη τη διαχείρισή της από τοπικές και περιφερειακές αρχές.

22. Η Επιτροπή προσπαθεί να κερδίσει το χαμένο χρόνο. Η τέταρτη πρόσκληση υποβολής προτάσεων (δημοσιονομικό έτος 1999) έγινε το Δεκέμβριο του 2000, με προθεσμία υποβολής προτάσεων το Μάρτιο του 2001. Πέμπτη προθεσμία υποβολής προτάσεων προβλέπεται για τα τέλη του 2001 όσον αφορά το δημοσιονομικό έτος 2000.

23. Το πρόβλημα της ικανότητας των τοπικών και των περιφερειακών αρχών να συμβάλουν στο σχεδιασμό των έργων εξετάζεται στα εθνικά προγράμματα Tacis με τη χρήση εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αναλαμβάνουν να αναπτύξουν τα αρχικά έργα που υποβάλλονται από τους τοπικούς ομολόγους σε γενικούς όρους των έργων. Αυτή η μορφή τεχνικής βοήθειας που παρέχεται στους ομολόγους είναι δυνατό να εφαρμοστεί για το σχεδιασμό έργων διασυνοριακής συνεργασίας.

Κατά τα δύο πρώτα έτη της εφαρμογής της, η περιφερειακή πρωτοβουλία για την ανάπτυξη ικανότητας (RCBI) αντιμετώπισε δυσκολίες στις διαδικασίες πρόσκλησης υποβολής προσφορών και σύναψης συμβάσεων. Η εφαρμογή της επιταχύνθηκε από τον Απρίλιο του 2000, μετά την υπογραφή συμβάσεων.

24. Η χρηματοδότηση Tacis στο σύνολό της χορηγείται υπό μορφή μη επιστρεπτέας ενίσχυσης, ακόμη και όταν χρησιμοποιείται για επενδύσεις, αν και τα δάνεια είναι περισσότερο προσαρμοσμένα στο μέγεθος των επενδυτικών σχεδίων και απαιτούν μεγαλύτερη δέσμευση του δικαιούχου. Οι πιστώσεις που χορηγούνται υπό μορφή μη επιστρεπτέας ενίσχυσης περιλαμβάνουν κόστος ευκαιρίας και, ως εκ τούτου, δεν θα πρέπει ποτέ να θεωρούνται ως "δωρεάν" ενισχύσεις.

Το ανώτατο όριο του 20 % που επιβάλλεται με τον κανονισμό Tacis στο ύψος της χρηματοδότησης που διατίθεται για επενδυτικούς σκοπούς αντικατοπτρίζει αυτό το πνεύμα. Ωστόσο, μπορεί να υποστηριχθεί ότι τα έργα Tacis θα έπρεπε να οδηγούν συχνότερα σε επενδυτικά έργα για τα οποία έχει καταβληθεί χρηματοδότηση.

Ο μηχανισμός χρηματοδότησης έργων μικρής κλίμακας αποσκοπεί στη δημιουργία ικανότητας, και, σε γενικές γραμμές, οι επενδύσεις σε έργα υποδομής δεν θεωρούνται ως δημιουργία ικανότητας. Το ποσό των 200000 ευρώ δεν θεωρείται ανώτατο όριο για το μηχανισμό αυτό, δεδομένου ότι η τοπική συμμετοχή μπορεί να είναι μεγαλύτερη του 20 %, και ούτε το ποσό των 50000 ευρώ μπορεί να θεωρηθεί κατώτατο όριο, δεδομένου ότι ο μηχανισμός χρηματοδότησης έργων μικρής κλίμακας μπορεί να χρηματοδοτήσει και μικρότερα έργα.

Τα έργα διασυνοριακής προσπέλασης αποτελούν προτεραιότητα για την Επιτροπή δεδομένου ότι αντικείμενο των προγραμμάτων διασυνοριακής συνεργασίας είναι τα υφιστάμενα και τα μελλοντικά σύνορα και ότι η σημασία που αποδίδει το πρόγραμμα στις εγκαταστάσεις συνοριακής διέλευσης είναι σύμφωνη με τον κανονισμό Tacis του 1996 (άρθρο 3 παράγραφος 10) και τον κανονισμό του 2000 [άρθρο 2 παράγραφος 4 στοιχείο β)].

25. Η ικανότητα των αρχών της Ουκρανίας και της Μολδαβίας όσον αφορά την προπαρασκευή έργων υπήρξε σημαντικά μικρότερη από εκείνη των ρωσικών αρχών οι οποίες είχαν την υποστήριξη των φινλανδών ομολόγων τους.

ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

Υλοποίηση σε δημοσιονομικό επίπεδο

27. Η βραδύτητα υλοποίησης της πτυχής του προγράμματος που αφορά τη συνοριακή διέλευση ερμηνεύεται από τον όγκο των απαιτούμενων προπαρασκευαστικών εργασιών, τις μελέτες σκοπιμότητας την προπαρασκευή των συμβάσεων έργων, τα μνημόνια συμφωνίας, την προετοιμασία διαγωνισμών κ.λπ. Οι προπαρασκευαστικές αυτές εργασίες, και επιπλέον ορισμένα προβλήματα στις χώρες δικαιούχους, όπως η ανάγκη έκδοσης αδειών κατασκευής, υπήρξαν οι κυριότεροι λόγοι αυτής της καθυστέρησης.

Πριν από την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών, μέχρι εννέα υπουργεία συμμετέχουν στην έγκριση του σχεδιασμού των συνοριακών διελεύσεων. Οι διαδικασίες αυτές είναι συχνά πολύπλοκες και χρονοβόρες.

Όλα σχεδόν τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν από το 1996 μέχρι το 1999 θα ολοκληρωθούν μέχρι το 2002. Σε δύο σημεία συνοριακής διέλευσης (Salla και Svetogorsk στη Ρωσία) η βασική κατασκευή ολοκληρώθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2001 και θα είναι έτοιμη προς λειτουργία το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Τα έργα στο Leushen (Mολδαβία) και στο Kamenny Log (Λευκορωσία) θα ολοκληρωθούν το 2001. Τα έργα στα Jagodin και Chop αναμένεται να ολοκληρωθούν μέχρι τα μέσα του 2002. Οι εργασίες στα δύο εναπομένοντα σημεία διέλευσης που χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό του 1999 για τη ΔΣΣ αναμένεται να αρχίσουν το Σεπτέμβριο/Οκτώβριο του 2001.

Το πρόβλημα που δημιουργήθηκε από την έλλειψη πλαισίου για τη σύναψη συμβάσεων έργων, το οποίο υπήρξε αιτία της καθυστέρησης κατά το αρχικό στάδιο, επιλύθηκε και δεν αναμένεται να παρεμποδίσει μελλοντικά την ομαλή συνέχιση του προγράμματος.

Στο μέλλον, οι καθυστερήσεις που συνδέονται με τη διεξαγωγή μελετών θα αποφευχθούν. Το πρόγραμμα βασίζεται σε μελέτη η οποία προσδιορίζει τα προς χρηματοδότηση έργα.

Αν και πραγματοποιήθηκαν εμπεριστατωμένες μελέτες, το θέμα της σχεδίασης των έργων επανήλθε στο προσκήνιο μετά από αίτηση του δικαιούχου τη στιγμή κατά την οποία θα έπρεπε να έχουν αρχίσει οι εργασίες. Το πρόβλημα αυτό θα αποφευχθεί στο μέλλον, δεδομένου ότι θα ζητείται από τις χώρες εταίρους να αναλαμβάνουν οι ίδιες το σχεδιασμό των έργων.

Άλλος ένας παράγοντας που επηρέασε την κατασκευή ήταν οι δυσχερείς κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή και οι οποίες, το χειμώνα, μπορούν να καθυστερήσουν τις εργασίες επί πολλούς μήνες. Αυτό συνέβη στο Salla και στο Svetogorsk, όπου, αν και οι συμβάσεις έργων υπογράφηκαν τον Οκτώβριο, δεν ήταν δυνατή η έναρξη των εργασιών πριν από τον Απρίλιο του επόμενου έτους.

Το πρόγραμμα εκτελείται σήμερα με ταχύτερους ρυθμούς, μετά τη θέσπιση του πλαισίου, όπως αποδεικνύεται από την πρόσφατη ολοκλήρωση των έργων κατασκευής σε δύο σημεία συνοριακής διέλευσης.

28. Εξαιτίας της έλλειψης πόρων της Επιτροπής για τη διαχείριση του προγράμματος, διατέθηκαν κεφάλαια, στο πλαίσιο σύμβασης, στη μονάδα εποπτείας του προγράμματος, γεγονός που ήταν τότε απολύτως σύμφωνο με την πρακτική και τους κανόνες της Επιτροπής.

30. Υπήρξαν δυσκολίες όσον αφορά την υποβολή έγκυρων προσφορών εξαιτίας της εσφαλμένης εκτίμησης του κόστους που πραγματοποίησε η εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών που είχε αναλάβει το έργο αυτό. Η υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου επηρέασε ακόμη περισσότερο τη διαδικασία.

Μπορεί να είναι δύσκολο για τους αναδόχους των ΝΑΚ να διαγωνιστούν για τις συμβάσεις Tacis, ακόμη και αν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις. Ορισμένοι ανάδοχοι των ΝΑΚ ξεπερνούν τις δυσκολίες αυτές με το να θέτουν υποψηφιότητα ως κοινοπραξία με άλλους αναδόχους της ΕΕ. Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται και στο πλαίσιο σεμιναρίων που διοργανώνονται επιτόπου για να εξοικειώσουν τις επιχειρήσεις των ΝΑΚ με τις διαδικασίες διαγωνισμών της Επιτροπής.

31. Οι δυσκολίες όσον αφορά την απαλλαγή από τον ΦΠΑ, είναι πρόβλημα το οποίο η Επιτροπή συμμερίζεται με άλλους χορηγούς βοήθειας. Η εν λόγω απαλλαγή συμπεριλαμβάνεται στα μνημόνια συμφωνίας (και στις γενικές διατάξεις) που υπογράφονται από την Επιτροπή και τις χώρες δικαιούχους. Οι κανονισμοί σχετικά με τις φοροαπαλλαγές που παρέχονται για τα έργα Tacis για τη ΔΣΣ είναι δυνατόν να ερμηνευτούν διαφορετικά από τις επιμέρους αρχές. Η Επιτροπή συνεχίζει να εξετάζει το θέμα αυτό σε επίπεδο ανωτάτων υπαλλήλων στις χώρες δικαιούχους, προκειμένου στο μέλλον να διασφαλίσει την ορθή εφαρμογή των κανονισμών που επιτρέπουν φορολογικές απαλλαγές.

Χάρη στις προσπάθειες της Επιτροπής, το πρόβλημα επιλύθηκε κατά μεγάλο μέρος μέχρι τα μέσα του 2001 όσον αφορά τα σημεία συνοριακής διέλευσης, και ως εκ τούτου, οι ενστάσεις που διατυπώνονται από τους ανάδοχους στη Ρωσία και την Ουκρανία αναμένεται να μειωθούν σημαντικά.

32. Στο παρελθόν, οι ανάδοχοι ανελάμβαναν το σχεδιασμό και την κατασκευή των σημείων συνοριακής διέλευσης. Αυτό αποδείχθηκε πολύ δύσκολο, όπως περιγράφει η έκθεση. Η Επιτροπή θα αλλάξει στο μέλλον αυτή τη διαδικασία και θα ζητείται από τις χώρες δικαιούχους να αναλαμβάνουν οι ίδιες το σχεδιασμό των έργων. Θα διατίθεται τεχνική υποστήριξη όταν χρειάζεται. Στόχος θα είναι να εξασφαλισθεί ότι οι ενδιαφερόμενοι θα οικειοποιηθούν από την αρχή τα έργα και ότι όλα τα μέρη θα συμφωνήσουν πριν από την έναρξη της εκτέλεσης του προγράμματος Tacis για τη διασυνοριακή συνεργασία.

33. Σύμφωνα με την έκθεση, σημειώθηκαν καθυστερήσεις στην παροχή εξοπλισμού και δομικών υλικών. Αν και αληθεύει ότι η δράση της Επιτροπής δεν ήταν πάντοτε τόσο ταχεία όσο θα έπρεπε, οι καθυστερήσεις οφείλονταν κυρίως στις χώρες δικαιούχους. Ο χρόνος που χρειάστηκε ενίοτε για την έγκριση των καταλόγων του εξοπλισμού προκάλεσε μεγαλύτερες καθυστερήσεις από ό, τι τα τελωνειακά προβλήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για την προμήθεια εξοπλισμού απαιτείται η υπογραφή εννέα υπουργών. Για τους λόγους αυτούς, στη Ρωσία π.χ., η σχετική έγκριση καθυστέρησε περισσότερο από έξι μήνες, παρά τις πιέσεις της Επιτροπής προς τον δικαιούχο να λάβει μια απόφαση. Η γενική κατάσταση είναι δυνατόν να βελτιωθεί όσο οι αρχές θα εξοικειώνονται με το πρόγραμμα Tacis.

Για όλα τα έργα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν περιβαλλοντικά θέματα, οι κανόνες της Επιτροπής απαιτούν από τους διαχειριστές του έργου, τους αναδόχους και τους δικαιούχους να τηρούν ορισμένα στάδια. Η διαδικασία αυτή είναι περισσότερο χρονοβόρα στα ΝΑΚ, γεγονός που δεν γίνεται πάντα αντιληπτό κατά τον καθορισμό της διάρκειας του έργου. Το γεγονός αυτό δεν ήταν εμφανές στην αρχή και, αν και η βελτίωση της αλληλουχίας των διαφόρων συνιστωσών ενός έργου μπορεί να αποβεί χρήσιμη όταν η τεχνική βοήθεια συνδέεται με την παροχή εξοπλισμού και την κατασκευή υποδομής, η διάρκεια των μελλοντικών έργων είναι δυνατό να είναι μεγαλύτερη από την τρέχουσα περίοδο των δύο ετών.

34. Η Επιτροπή προσπάθησε να φέρει τη χρηματοδότηση των έργων μικρής κλίμακας κοντά στους δικαιούχους, αλλά όσο η διαχείριση της διευκόλυνσης αυτής συνεχίζει να προέρχεται από τις Βρυξέλλες, πρέπει να εφαρμόζονται οι γενικές διαδικασίες των κανονισμών Tacis.

35. Η δανική υπηρεσία διαχείρισης διαδραμάτισε το ρόλο διοικητικής γραμματείας, καθήκον της οποίας ήταν να επικουρεί την Επιτροπή στο καθημερινό της έργο: διάδοση πληροφοριών για το πρόγραμμα, παροχή συμβουλών σχετικά με την προετοιμασία των αιτήσεων για τα έργα, υποστήριξη ορισμένων έργων κατά την περίοδο εκτέλεσης της σύμβασης, έγκριση μικρών τροποποιήσεων στην εκτέλεση των έργων και παροχή σχετικών συμβουλών, προετοιμασία των εγγράφων για μείζονες τροποποιήσεις των συμβάσεων που απαιτούν την έγκριση της Επιτροπής. Η επιλογή των έργων, οι μείζονες τροποποιήσεις των συμβάσεων, οι εγκρίσεις των πληρωμών κ.λπ. πρέπει να αναλαμβάνονται από την Επιτροπή.

Δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά έργα που απαιτούν αυξημένη προσοχή, θεωρείται ουσιαστικής σημασίας να παρέχεται κάποια μορφή πρόσθετης διαχειριστικής στήριξης. Από το 2002, μετά τη σταδιακή κατάργηση των γραφείων τεχνικής βοήθειας, τα καθήκοντα αυτά θα πρέπει να διεκπεραιώνονται από το υπάρχον προσωπικό. Επί του παρόντος, ουδεμία απόφαση έχει ληφθεί όσον αφορά την πιθανή αποκέντρωση της διαχείρισης των έργων προς τις αντιπροσωπείες. Άλλα πολυμερή προγράμματα, όπως το περιφερειακό πρόγραμμα Tacis, δεν αποτελούν αντικείμενο αποκέντρωσης, εφόσον τα έργα τους δεν εστιάζονται σε μεμονωμένες χώρες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι όλα τα έργα Tacis για τη ΔΣΣ εκτελούνται σε μία και μόνο χώρα Tacis, η διαχείριση των έργων μπορεί να αποκεντρωθεί κατά τον ίδιο τρόπο όπως και το εθνικό πρόγραμμα Tacis.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΔΣ TACIS

Μεθοριακά σημεία διέλευσης

36. Η κατασκευή νέων σημείων συνοριακής διέλευσης αποτελεί πολύπλοκο και χρονοβόρο έργο. Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής οφείλουν να διαπραγματευθούν ενίοτε με εννέα υπηρεσίες αρμόδιες για τα σημεία συνοριακής διέλευσης στις χώρες δικαιούχους. Πριν από την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών, πρέπει να ολοκληρωθούν οι μακρόχρονες προπαρασκευαστικές εργασίες (συμβάσεις έργου, εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, σχεδιαστικές μελέτες και διαγωνισμοί).

Η επίδραση του προγράμματος δεν ήταν εμφανής πριν από τα τέλη του 2000, αλλά σήμερα τα πρώτα αποτελέσματα είναι ορατά.

37. Η πρώτη σημαντική βοήθεια στο πλαίσιο του Phare υπέρ των συνόρων με τα ΝΑΚ χορηγήθηκε το 1993, αλλά πολλά συνοριακά σημεία στις χώρες Phare χρηματοδοτήθηκαν από τους εθνικούς προϋπολογισμούς των αντίστοιχων χωρών. Ορισμένες από αυτές τις επενδύσεις συμπληρώθηκαν από την πλευρά των ΝΑΚ με εθνικούς πόρους του αντίστοιχου κράτους εταίρου. Ήτοι, ένα μεγάλο μέρος των επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν στα ανατολικά σύνορα Phare έλαβαν στήριξη από τους εθνικούς προϋπολογισμούς και όχι από το Phare.

Οι δυσχέρειες που παρατηρούνται οφείλονται συχνά σε έλλειψη ενημέρωσης και συντονισμού μεταξύ των ιδίων των χωρών Phare και Tacis και όχι των ομάδων που διαχειρίζονται τα δύο προγράμματα.

38-40. Στην αρχή, το πρόγραμμα Tacis για τη ΔΣΣ επηρεάστηκε από την προσχώρηση της Φινλανδίας και της Σουηδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το γεγονός ότι τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν για πρώτη φορά κοινά χερσαία και θαλάσσια σύνορα με τη Ρωσία. Ως εκ τούτου, το πρόγραμμα επικεντρώθηκε καταρχήν στη βορειοδυτική Ρωσία, χωρίς ωστόσο να παραμελήσει τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και τη Μολδαβία.

Το 1996, χορηγήθηκαν 2,9 εκατ. ευρώ στη Λευκορωσία, καθώς και στα σημεία διέλευσης του Kozlονitchi (μεταφορά εμπορευμάτων) και του Varshavsky Most (διέλευση ταξιδιωτών) στην περιφέρεια Μπρεστ. Εξαιτίας εσφαλμένης εκτίμησης του κόστους από εταιρεία συμβουλευτικών υπηρεσιών, οι διαδικασίες πρόσκλησης υποβολής ενδιαφέροντος για το Varshavsky Most δεν ολοκληρώθηκαν με επιτυχία και αποφασίστηκε να αναβληθούν οι κατασκευαστικές εργασίες μέχρι την έναρξη των νέων εργασιών στις νέες συνοριακές εγκαταστάσεις του Kozlονitchi 2 (K2).

Η Επιτροπή διέθεσε 7 εκατ. ευρώ από τον προϋπολογισμό του 2000 για τη διασυνοριακή συνεργασία υπέρ της περιφέρειας Μπρεστ (νέες συνοριακές εγκαταστάσεις Kozlονitchi 2). Επιπλέον, η Επιτροπή έχει την πρόθεση να χορηγήσει συμπληρωματική χρηματοδότηση στην περιφέρεια Μπρεστ από τον προϋπολογισμό του 2002 για να εξασφαλίσει την περάτωση του σημαντικού αυτού σταθμού. Ωστόσο, το ποσό των 7 εκατ. ευρώ θα είναι αρκετό για την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών.

Η επίδραση του σημείου συνοριακής διέλευσης του Salla δεν θα πρέπει να υπολογισθεί αποκλειστικά με βάση τον αριθμό των φορτηγών που τον χρησιμοποιούν. Μακροπρόθεσμα, θα συμβάλει στην ανάπτυξη των βορείων περιοχών διευκολύνοντας τη διέλευση.

41. Χάρη στις βελτιώσεις που έχουν επέλθει, η οδός Oblast του Leningrad είναι κατάλληλη για τη διέλευση φορτηγών, το καλοκαίρι, και ταξιδιωτών καθ' όλη τη διάρκεια του έτους.

42. Απαιτείται εξοπλισμός, έργα υποδομής και κατάρτιση σε θέματα διαδικασιών. Για το λόγο αυτό, το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας καλύπτει και τους τρεις αυτούς τομείς και συμπληρώνεται από τα προγράμματα Tacis για τα τελωνεία, τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις.

Το μέγεθος και η ικανότητα των συνοριακών διελεύσεων καθορίζεται από τον όγκο της κυκλοφορίας. Οι εκτιμήσεις λαμβάνουν ως υπόθεση ότι εφαρμόζονται σύγχρονες μέθοδοι ελέγχου και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να αποφεύγεται η υπερμεγέθης υποδομή. Οι συνεχιζόμενες καθυστερήσεις μετά την επισκευή μιας συνοριακής διέλευσης θα πρέπει να οφείλονται είτε σε νέα αύξηση της κυκλοφορίας είτε σε ανεπαρκείς διαδικασίες ελέγχου.

Το αποτέλεσμα της μελέτης σχετικά με τη συνοριακή νομοθεσία, στην οποία αναφέρεται το Ελεγκτικό Συνέδριο, έδειξε ότι στο σύνολο των τεσσάρων ενδιαφερόμενων χωρών, οι καθυστερήσεις οφείλονται μάλλον στην εφαρμογή της συνοριακής νομοθεσίας και όχι στην ίδια τη νομοθεσία. Τα νομοθετικά μέσα για την εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών ελέγχου είναι διαθέσιμα· εκείνο που απαιτείται είναι οι δράσεις κατάρτισης και η βελτίωση του παράγωγου δικαίου.

Η Επιτροπή έχει επίγνωση του προβλήματος των χαμηλών μισθών και της διαφθοράς και λαμβάνει τις προφυλάξεις της κατά τη σχεδίαση και τη διαχείριση των έργων. Τα εθνικά προγράμματα Tacis έχουν συμπεριλάβει έργα που θα συμβάλουν στην καταπολέμηση της διαφθοράς.

43. Το πρόγραμμα ΔΣΣ περιελάμβανε δύο χωριστές προτάσεις χρηματοδότησης για τη διαχείριση των συνόρων, το 1996 και το 1997, συνολικού ύψους 3 εκατ. ευρώ.

Το κύριο μέρος (2 εκατ. ευρώ) προβλεπόταν για τη Ρωσία και αφορούσε τη χρηματοδότηση έργου σχετικά με τις επιπτώσεις της Σένγκεν στα μελλοντικά σύνορα ΕΕ-Ρωσίας μετά τη διεύρυνση. Αρχικά, οι ρωσικές αρχές αντιμετώπισαν με ικανοποίηση το έργο, στο τέλος όμως απέτυχε διότι δεν είχε γίνει η κατάλληλη οικειοποίηση του έργου από τις ρωσικές υπηρεσίες που συμμετείχαν στο προπαρασκευαστικό στάδιο αυτού. Ως εκ τούτου, αποφασίστηκε η διάθεση μέρους των κεφαλαίων για την περάτωση του ρωσικού σημείου συνοριακής διέλευσης στο Salla.

Τα υπόλοιπα κεφάλαια χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση έργου χάραξης των συνόρων στα σύνορα Λευκορωσίας/Λιθουανίας, καθώς και για διαλέξεις και ομάδες εργασίας σχετικά με τη διασυνοριακή συνεργασία, που αποτελούν εμφανέστατα δραστηριότητα συνοριακής διαχείρισης.

Το πρόγραμμα Tacis για τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις χρηματοδοτεί και αυτό δραστηριότητες στις τέσσερις ενδιαφερόμενες χώρες, ενισχύοντας τη συνολική ικανότητά τους σε θέματα μεθοριακής διαχείρισης.

Περιβάλλον

44. Οι πιστώσεις για το έργο του 1996 στο Sortavala έπρεπε να αποδεσμευτούν. Η εξέλιξη αυτή δεν οφείλεται μόνο σε σχεδιαστικές αδυναμίες, αλλά και στην έλλειψη προόδου των σχετικών προπαρασκευαστικών εργασιών των τοπικών αρχών. Εντούτοις, το έργο ανταποκρίνεται σε πραγματικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό, προγραμματίστηκε εκ νέου στο πλαίσιο του προγράμματος του 2000.

Η χρησιμοποίηση κεφαλαίων Tacis για τη χρηματοδότηση της υποδομής προωθείται με τον νέο κανονισμό Tacis.

Η Επιτροπή έχει επίσης την πρόθεση να επιτύχει στενή συνεργασία με τους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, ειδικότερα, με τον Σκανδιναβικό Οργανισμό Χρηματοδότησης Περιβαλλοντικών Έργων (Nordic Environmental Finance Corporation- NEFCO) για την ανάπτυξη μελλοντικών προγραμμάτων.

45. Η χρηματοδότηση επενδύσεων στον περιβαλλοντικό τομέα πρέπει να έπεται μελέτης σκοπιμότητας και να συνοδεύεται από τη δημιουργία νέων θεσμών και θεσμικών σχέσεων. Αυτός είναι και ο στόχος του προγράμματος Tacis. Επιπλέον, το πρόγραμμα Tacis ήταν σε θέση να διαθέσει κεφάλαια για μικρές και μεσαίες επενδύσεις, όπως στην περίπτωση του έργου στο Sortavala (προϋπολογισμός Tacis ΔΣΣ 2000), αλλά ταυτόχρονα προσπάθησε να μην παραβλέψει το γεγονός ότι η χορήγηση μη επιστρεπτέας ενίσχυσης συμπεριλαμβάνει κόστος ευκαιρίας και, ως εκ τούτου, δεν θεωρείται "δωρεάν" ενίσχυση. Η συγχρηματοδότηση επενδύσεων στο πλαίσιο του Tacis είναι αιτιολογημένη στις περιπτώσεις που ο συντελεστής οικονομικής απόδοσης υπερβαίνει το συντελεστή χρηματοδοτικής απόδοσης, όπως είναι, κατά γενική ομολογία, η περίπτωση του περιβαλλοντικού τομέα. Αποτελεί, επίσης, προϋπόθεση για τη χορήγηση μη επιστρεπτέων ενισχύσεων, για έργα τεχνικής βοήθειας, καθώς και για επενδυτικά έργα. Ήτοι, οι επιχορηγήσεις πρέπει να αποτελούν πηγή χρηματοδότησης έσχατης ανάγκης. Η χρηματοδότηση επενδύσεων θα πρέπει συνήθως να διατίθεται από τους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς (ΔΧΟ). Κατόπιν τούτου, η Επιτροπή αποδέχεται ότι υπάρχει περιθώριο στενότερου συνδυασμού των περιβαλλοντικών έργων της στο πλαίσιο του Tacis και των κατάντη επενδυτικών σχεδίων· θα επιλέγει όλο και περισσότερο έργα που πρέπει να ακολουθούνται από επενδύσεις και, κατά προτίμηση, από επενδύσεις για τις οποίες έχει διασφαλιστεί χρηματοδότηση.

Τα έργα στον ποταμό Prut δεν αλληλεπικαλύπτονται, διότι είναι συμπληρωματικά. Το ένα αφορά τον ίδιο τον ποταμό, ενώ το άλλο καλύπτει τους παραποτάμους του. Τα αποτελέσματα και των δύο έργων θα είναι διαθέσιμα σύντομα και θα επιτρέψουν στους χορηγούς βοήθειας, περιλαμβανομένης της Επιτροπής και των κυβερνήσεων, να καλύψουν τις επενδυτικές ανάγκες για το σύνολο της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού.

46. Το έργο περιελάμβανε την παροχή συμβουλών για την εφαρμογή συστήματος δελτίων για τον έλεγχο των επικίνδυνων αποβλήτων που παράγονται από τους επίσημους παραγωγούς μέχρις ότου φθάσουν στο σημείο υγειονομικής ταφής στο Krasny Bor. Το έργο διατύπωσε συστάσεις σχετικά με τη μείωση του αριθμού των εγκεκριμένων μεταφορέων αποβλήτων, προκειμένου να αυξήσει την αποτελεσματικότητα των ελέγχων. Η επιβολή των μέτρων αυτών θα αποτελεί φυσικά αρμοδιότητα των αρχών της Αγίας Πετρούπολης.

47. Τα ανωτέρω έργα δεν έχουν ακόμη περατωθεί (πάρκο Kαρελίας) και ο οικολογικός τουρισμός, από την ίδια τη φύση του, δεν θα αναπτυχθεί σημαντικά πριν από την περάτωσή τους και την επακόλουθη θετική δημοσιότητα.

48. Η Επιτροπή προσυπογράφει το συμπέρασμα σύμφωνα με το οποίο τα έργα μείωσης επιβλαβών εκπομπών ενέργειας έχουν ελπίδες να παράγουν απτά θετικά αποτελέσματα που μπορούν ενδεχομένως να αναπαραχθούν. Ωστόσο, η μείωση των διασυνοριακών εκπομπών δεν μπορεί παρά να είναι περιορισμένη, δεδομένου ότι το Sneznogorsk είναι μόνο μια πολύ μικρή και απομονωμένη πόλη σε κάποια απόσταση από τα φινλανδικά σύνορα.

49. Αντικείμενο του κοινού περιβαλλοντικού προγράμματος της Επιτροπής είναι ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων συγχρηματοδότησης για περιβαλλοντικές επενδύσεις. Επιδιώκει ενεργά τη συγχρηματοδότηση με τη NEFCO και άλλους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και προβλέπεται συγκεκριμένο σχέδιο για συγχρηματοδότηση στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης 2001.

Η συνεργασία αυτή αναμένεται να υποστηριχθεί με την εφαρμογή της περιβαλλοντικής εταιρικής σχέσης της Βόρειας Διάστασης, που υποστηρίζει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμπορκ.

Οικονομική ανάπτυξη

50-51. Η έκθεση αναφέρει ορθά ότι τα σχέδια που έχουν μέχρι σήμερα χρηματοδοτηθεί στο πλαίσιο της διασυνοριακής συνεργασίας είναι ελάχιστα. Ωστόσο, η κατάσταση εξελίσσεται και ήδη υλοποιείται έργο μεγάλης κλίμακας, ένα δεύτερο έχει εγκριθεί και αναμένεται να εφαρμοστεί και ακόμη περισσότερα προτείνονται στο πλαίσιο του προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας 2001.

Το πρώτο έργο οικονομικής ανάπτυξης, στο Uzhgorod της Ουκρανίας, παρέχει τα απαραίτητα διδάγματα για το σχεδιασμό παρόμοιων μελλοντικών προγραμμάτων. Αν και δεν έχει ακόμη εξελιχθεί στο βαθμό που να αποφέρει αποτελέσματα, είναι ήδη εμφανές ότι η βιωσιμότητά του θα είχε ενισχυθεί εάν προοριζόταν να ενσωματωθεί στο πλαίσιο των σχεδίων ανάπτυξης επιχειρήσεων που καταρτίστηκε στην Ουκρανία μέσω του εθνικού προγράμματος Tacis. Αυτό διαπιστώνεται όσο το σχέδιο προχωρεί προς την ολοκλήρωσή του. Επίσης, θα έπρεπε να προσεχθεί ιδιαίτερα η αναζήτηση εταίρου είτε στην Ουγγαρία είτε στη Σλοβακία, και το θέμα αυτό αποδεικνύεται δυσκολότερο να αντιμετωπισθεί.

Η βιωσιμότητα των έργων Tacis ενδέχεται επίσης να επηρεάζεται από τη μικρή διάρκειά τους. Τα έργα Tacis καταρτίζονται για δύο έτη, ενώ παράλληλα έργα που χρηματοδοτούνται από το εθνικό πρόγραμμα εφαρμόζονται γενικά επί τέσσερα έως πέντε έτη μέσω έργων παρακολούθησης. Τα στοιχεία αυτά θα ληφθούν υπόψη στα μελλοντικά έργα διασυνοριακής συνεργασίας. Ωστόσο, η πείρα άλλων έργων Tacis έχει αποδείξει ότι τα περισσότερα έργα σχετικά με τη θεσμική ανάπτυξη, τον ιδιωτικό τομέα και τον οικολογικό τουρισμό χρειάζονται τρία έως πέντε έτη για να καταστούν βιώσιμα.

Τα σημεία αυτά ήταν ήδη εμφανή στο σχεδιασμό παρόμοιου έργου στο Ungheni της Μολδαβίας, χρηματοδοτούμενου από το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας του 2000. Προετοιμάζεται ήδη η μετάβαση του δικαιούχου του Ungheni στο έργο του Uzhgorod και προσδιορίστηκε ήδη τοπικός εταίρος στο Ιάσιο της Ρουμανίας. Στην προκειμένη περίπτωση, όλα τα μέρη έχουν επίγνωση της σημασίας που έχει η προετοιμασία της Ρουμανίας για την προσχώρηση, ακόμη και αν αυτή αντιμετωπίζεται ως σύνολο παραγόντων αρνητικών (το συνοριακό καθεστώς γίνεται αυστηρότερο) και θετικών (τα σύνορα καθίστανται σύνορα με την ίδια την ΕΕ). Επομένως, και στις δύο πλευρές των συνόρων, υπάρχουν ισχυρά κίνητρα για την προώθηση του έργου.

Μικρά έργα

52-53. Τα θετικά στοιχεία της διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας θα εντάσσονται, όπου είναι δυνατό, σε μεγαλύτερα έργα. Παραδείγματος χάρη, τα δύο ανωτέρω σχέδια οικονομικής ανάπτυξης συνεπάγονται συγχρηματοδότηση, αν και σε είδος, από τους δικαιούχους. Η συγχρηματοδότηση αυτή έλαβε τη μορφή της παροχής εγκαταστάσεων στο έργο.

53. Από το 1999, η διευκόλυνση έργων μικρής κλίμακας επεκτάθηκε και σε ενώσεις, γεγονός που σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές περιφέρειες μπορούν να υποβάλουν την υποψηφιότητά τους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Επίδραση του προγράμματος στο βιοτικό επίπεδο των παραμεθόριων περιφερειών

54. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας Tacis είναι πράγματι περιορισμένος, αλλά αυτό είναι συνδεδεμένο με το μέγεθος του γενικού προϋπολογισμού Tacis. Η επίδραση του προγράμματος δεν ήταν εμφανής στο παρόν στάδιο υλοποίησης, όμως η βασική κατασκευή δύο κύριων σημείων συνοριακής διέλευσης ολοκληρώθηκε λίγο μετά τον οικονομικό έλεγχο και αναμένεται η ολοκλήρωση περισσότερων το 2002.

Η θετική επίδραση της διευκόλυνση έργων μικρής κλίμακας έχει αναγνωρισθεί. Η κριτική παρατήρηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου όσον αφορά την έλλειψη σύνδεσης με τις επενδύσεις στα περιβαλλοντικά προγράμματα, θα ληφθεί υπόψη με τον αναπροσανατολισμό του μέσου που αντιπροσωπεύει το Κοινό περιβαλλοντικό πρόγραμμα. Η εγκαθίδρυση της περιβαλλοντικής εταιρικής σχέσης της Βόρειας Διάστασης θα συμβάλει στη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ της τεχνικής βοήθειας που χορηγείται υπό μορφή επιχορήγησης και των επενδύσεων των ΔΧΟ.

Από το σύνολο των πόρων Tacis για τη ΔΣΣ, μικρό μόνο μέρος διατέθηκε στην οικονομική ανάπτυξη, εφόσον αποδόθηκε προτεραιότητα σε άλλες συνιστώσες.

Διασυνοριακή επίδραση

55. Ο κανονισμός Phare για τη ΔΣΣ προβλέπει τη σύσταση κοινών επιτροπών συνεργασίας για την κατάρτιση κοινών εγγράφων προγραμματισμού με πολυετή προοπτική για τις παραμεθόριες περιοχές μεταξύ των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως, δεδομένου ότι ο κανονισμός Phare λαμβάνει ως άξονα τη διεύρυνση και τη συνεργασία με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ουδεμία στρατηγική αυτού του τύπου καταρτίστηκε για τα σύνορα μεταξύ των χωρών Phare και Tacis.

Η κατάρτιση του "Πρακτικού οδηγού για το συντονισμό της χρηματοδότησης Interreg και Tacis" έχει ήδη βελτιώσει το συντονισμό των δύο αυτών μέσων, και θα συνεχίσει να το πράττει κατά τα επόμενα έτη.

Έχουν ληφθεί μέτρα για τη βελτίωση του συντονισμού, όπως αποδεικνύεται από μια σειρά διαλέξεων που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα ΔΣΣ, οι οποίες άρχισαν στα τέλη του 1999, και έφεραν σε επαφή τους συνοριακούς φύλακες με τους τελωνειακούς υπαλλήλους και των δύο πλευρών των συνόρων. Οι ομάδες εργασίας αρμόδιες για τις διαλέξεις αυτές εξέδωσαν από κοινού εγχειρίδιο βέλτιστων πρακτικών/κανόνων για τα σημεία συνοριακής διέλευσης, το οποίο εγκρίθηκε από όλους τους αντιπροσώπους των αντίστοιχων χωρών Tacis και Phare. Με τον τρόπο αυτό, διευκολύνεται η συνοριακή διέλευση και οι σχετικές διαδικασίες.

56. Καταβάλλονται προσπάθειες για την παροχή βοήθειας στις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές μέσω του προγράμματος διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας.

Όσον αφορά τα μεγάλα έργα, η Επιτροπή θα αποδώσει ιδιαίτερη σημασία στο ζήτημα της ικανότητας απορρόφησης, κατά τη σύνταξη των τελικών προτάσεών της για τα προγράμματα.

57. Η Επιτροπή είναι της γνώμης ότι, το Δεκέμβριο του 2000, ήταν ακόμη πολύ νωρίς για την αξιολόγηση των συνολικών αποτελεσμάτων του προγράμματος ΔΣΣ. Οι χώρες δικαιούχοι του προγράμματος Tacis για τη ΔΣΣ τυγχάνουν διασυνοριακής ενίσχυσης μέσω των εθνικών προγραμμάτων Tacis και των προγραμμάτων περιφερειακής συνεργασίας Tacis. Ο προϋπολογισμός της ΔΣΣ, καθώς και το κονδύλιο για τη χρηματοδότηση ειδικών δράσεων υπέρ της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας, έχουν παραμείνει αμετάβλητα παρά τη γενική μείωση του προϋπολογισμού Tacis, γεγονός που σημαίνει ότι το μερίδιο της ΔΣΣ επί του συνόλου του προϋπολογισμού έχει στην ουσία αυξηθεί. Σε τελική ανάλυση, ο προϋπολογισμός του προγράμματος, τον οποίο το Ελεγκτικό Συνέδριο θεωρεί περιορισμένο, εγκρίνεται από την αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή. Το πλαίσιο Phare για το διασυνοριακό διάλογο, καθώς και ο κανονισμός Phare για τη ΔΣΣ, συνδέεται με την προενταξιακή διαδικασία.

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

58. Η Επιτροπή θα επιδιώξει τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των προγραμμάτων Interreg και Tacis. Ο πρακτικός οδηγός προβλέπει ρητώς την εισαγωγή τροποποιήσεων προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι μελλοντικές εξελίξεις.

α) Η σύσταση του Ελεγκτικού Συνεδρίου όσον αφορά ρυθμιστικό πλαίσιο το οποίο θα διευκόλυνε την υλοποίηση διασυνοριακού προγράμματος που καλύπτει τις πλευρές Phare και ΝΑΚ των συνόρων περιέχει, σύμφωνα με την Επιτροπή, και διαδικαστικά μέτρα, όπως βελτιωμένους συντονιστικούς μηχανισμούς. Η Επιτροπή είναι διατεθειμένη να επεκτείνει το πρόγραμμα Phare για τη ΔΣΣ για να καλύψει τα σύνορα ΝΑΚ/Phare. Οι τρέχουσες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την προσέγγιση των προγραμμάτων Tacis και Interreg θα πρέπει να επανεξεταστούν, ώστε να ληφθεί υπόψη, μεταξύ άλλων, η προοπτική της διεύρυνσης και η γενική περιφερειακή πολιτική της ΕΕ.

β) Αν και ο κανονισμός Phare για τη ΔΣΣ προβλέπει ήδη τη σύσταση κοινών επιτροπών για την κατάρτιση εγγράφων προγραμματισμού για τις παραμεθόριες περιοχές μεταξύ των κρατών της Κεντρικής Ευρώπης και της ΕΕ, λαμβάνει ως κύριο άξονα την προσχώρηση, και ουδεμία κοινή στρατηγική έχει εκπονηθεί για τα σύνορα μεταξύ των χωρών Phare και Tacis.

Η Επιτροπή έχει αναλάβει τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των προγραμμάτων Tacis και Interreg.

γ) Η Επιτροπή χαιρετίζει τη σύσταση του Ελεγκτικού Συνεδρίου σχετικά με τις αναπτυξιακές στρατηγικές και εξετάζει τις δυνατότητες χάραξης αυτών των διασυνοριακών στρατηγικών για τις ενδιαφερόμενες περιοχές.

Ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η μελέτη για την περιοχή του Μπρεστ (Brest Euroborder study), που υποβλήθηκε στην Επιτροπή τον Ιούνιο του 2001, και η οποία δεν αρκείται σε προτάσεις για την υποστήριξη έργων υποδομής. Η μελέτη αυτή καλύπτει ευρύ φάσμα περιοχών, σημαντικών για την ανάπτυξη της περιοχής του Μπρεστ, και περιλαμβάνει στρατηγικό αναπτυξιακό πρόγραμμα.

δ) Εξετάζεται η σύσταση διυπηρεσιακής ομάδας σε θέματα διαλειτουργικότητας.

59. Προσφάτως επεκτάθηκε η διάρκεια ισχύος της πρωτοβουλίας για την ανάπτυξη της περιφερειακής ικανότητας, στόχος της οποίας είναι να επικουρεί τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές στην προπαρασκευή προτάσεων έργου.

α) και β) Δεν είναι απολύτως σαφές ότι η μείωση του ενδιαφέροντος οφείλεται σε μείωση της χρηματοδότησης. Το μειωμένο ενδιαφέρον για έργα μεγάλης κλίμακας είναι δυνατόν να αντικατοπτρίζει τις περιορισμένες δυνατότητες σχεδιασμού των εν δυνάμει δικαιούχων. Η Επιτροπή, όπως προτάθηκε, είναι διατεθειμένη να αυξήσει τη συνδρομή της σε θέματα σχεδιασμού έργων.

Η Επιτροπή έχει ήδη εντείνει τις προσπάθειές της όσον αφορά τη συνδρομή των τοπικών αρχών, ιδίως στο πλαίσιο του συντονισμού Interreg/Tacis. Τον Ιούνιο του 2001, πραγματοποιήθηκε σεμινάριο στο Ελσίνκι και προβλέπεται ακόμη ένα το Φθινόπωρο, στην Αγία Πετρούπολη.

γ) Σε αιτιολογική σκέψη του κανονισμού Phare για τη ΔΣΣ, εκφράζεται η δυνατότητα επέκτασης του προγράμματος στις γειτονικές χώρες που απολαύουν άλλων προγραμμάτων ενίσχυσης της ΕΕ, και οι υπηρεσίες της Επιτροπής εξετάζουν επισταμένα τους τρόπους με τους οποίους θα ήταν δυνατή η βελτίωση της συνεργασίας.

60. Η έμφαση που αποδίδεται στην τεχνική βοήθεια, αντίθετα με τη στήριξη της υποδομής και των επενδύσεων, πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο των περιορισμών του προϋπολογισμού και του υψηλού ποσοστού σημείων συνοριακής διέλευσης όπου η χρηματοδότηση επικεντρώνεται στην υποδομή.

α) Θα πρέπει να γίνεται η δέουσα χρήση της διευκόλυνσης για τη χρηματοδότηση δραστηριοτήτων εκτός του τομέα συνοριακής διέλευσης. Η συγχρηματοδότηση που αποσκοπεί στην εξασφάλιση της δέσμευσης των δικαιούχων θα λειτουργήσει μόνο εφόσον το επίπεδο συγχρηματοδότησης είναι τέτοιο ώστε οι δικαιούχοι να μπορούν να ανταποκριθούν.

β) Η πιθανότητα προσέλκυσης επενδύσεων από διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς είναι αποδεδειγμένα μικρή, εκτός εάν οι ΔΧΟ συμμετέχουν στον αρχικό σχεδιασμό. Επί του παρόντος, αυτό είναι δυνατόν να επιτευχθεί με τη Nefco λόγω της υφιστάμενης σχέσης, αλλά όχι με άλλους ΔΧΟ.

γ) Η Επιτροπή συνεχίζει να εξετάζει το ζήτημα αυτό στο ανώτατο επίπεδο, στις χώρες δικαιούχους, ώστε να εξασφαλίσει στο μέλλον την ορθή εφαρμογή των κανονισμών που προβλέπουν φορολογικές απαλλαγές.

Χάρη στις προσπάθειες της Επιτροπής, μέχρι τα μέσα του 2001, το πρόβλημα όσον αφορά τα σημεία συνοριακής διέλευσης είχε κατά το μεγαλύτερο μέρος του επιλυθεί.

61. α) Αν και η Επιτροπή συμφωνεί ότι ο σχεδιασμός των έργων οικονομικής ανάπτυξης θα πρέπει να γίνεται με βάση τις δέουσες κατευθυντήριες γραμμές, η ύπαρξη ενός τέτοιου εγγράφου δεν αναμένεται να αυξήσει αφεαυτής τον αριθμό των έργων.

β) Τα έργα Tacis για τη στήριξη του οικολογικού τουρισμού θα πρέπει να περιλαμβάνουν το στόχο της οικονομικής βιωσιμότητας σε κάθε έργο που λαμβάνει ως άξονα τις επιχειρήσεις. Αυτό σημαίνει ότι η διάρκεια των έργων θα πρέπει να είναι μεγαλύτερη από τη συνήθη διάρκεια των ενός-δύο ετών, και θα πρέπει να προβλέπεται έργο παρακολούθησης, όταν είναι απαραίτητο.

62. α) Από το 2001, η Επιτροπή αυξάνει τον προϋπολογισμό της διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας. Τα ενδεικτικά ποσά για τα έτη 2001, 2002 και 2003 είναι 4,4, 4,5 και 5,0 εκατ. ευρώ αντίστοιχα.

β) Τον Απρίλιο του 2001, η Επιτροπή καθιέρωσε ετήσιο τακτικό κύκλο για τις προτάσεις στο πλαίσιο της διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας και για την κατακύρωση των συμβάσεων.

γ) Η Επιτροπή συμφωνεί ότι η διαχείριση της διευκόλυνσης των έργων μικρής κλίμακας θα πρέπει να πραγματοποιείται πολύ πλησιέστερα στο δικαιούχο, όμως, δεδομένου ότι άλλα πολυμερή προγράμματα δεν αποτελούν αντικείμενο αποκέντρωσης, η διαχείριση της διευκόλυνσης έργων μικρής κλίμακας θα συνεχίσει, σύμφωνα με τις τρέχουσες προβλέψεις, να πραγματοποιείται από τις Βρυξέλλες.