Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την "Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Σχέδιο δράσης e-Learning: Να σκεφτούμε την εκπαίδευση του αύριο"

(2002/C 36/14)

Στις 19 Απριλίου 2001, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την ανωτέρω ανακοίνωση.

Το τμήμα "Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και δικαιώματα του πολίτη", στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 5 Σεπτεμβρίου 2001 (εισηγητής ο κ. Rupp, συνεισηγητής ο κ. Κορυφίδης).

Κατά την 385η σύνοδο ολομελείας (συνεδρίαση της 17ης Οκτωβρίου 2001), η ΟΚΕ υιοθέτησε με 85 ψήφους υπέρ και 2 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή

1.1. Η πρωτοβουλία e-Learning (ηλεκτρονική μάθηση) συμπληρώνει, αναλύει και εξειδικεύει το σχετικό με την εκπαίδευση τμήμα της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής e-Europe(1) (ηλεκτρονική Ευρώπη).

1.2. Η εν λόγω πρωτοβουλία εγκρίθηκε ως ανακοίνωση(2) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Μάιο του 2000 και αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την κατάκτηση του στρατηγικού στόχου που υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβώνας στις 23 και 24 Μαρτίου 2000, δηλαδή "... να γίνει η Ένωση η πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή"(3).

1.3. Η πρωτοβουλία εγγράφεται, επίσης, στο πλαίσιο της έκθεσης της Επιτροπής με τίτλο "Οι συγκεκριμένοι μελλοντικοί στόχοι των εκπαιδευτικών συστημάτων"(4).

1.4. Η ως άνω ανακοίνωση συγκεκριμενοποιείται με το υπό συζήτηση σχέδιο δράσης(5).

1.5. Το σχέδιο δράσης ηλεκτρονική μάθηση έχει, επίσης, εξαιρετική σημασία για τη δημόσια συζήτηση που διεξάγεται με αντικείμενο το μνημόνιο της Επιτροπής για την δια βίου μάθηση(6).

2. Κύρια σημεία του εγγράφου της Επιτροπής

2.1. Το υπό συζήτηση σχέδιο δράσης καλύπτει την περίοδο 2001-2004 και συγκεντρώνει συγκεκριμένους στόχους και ενέργειες για το χρονικό διάστημα 2001-2002 σε ένα γενικότερο πλαίσιο εκπαιδευτικού προσανατολισμού. Με το σχέδιο, μεταξύ των άλλων και ειδικότερα, προωθείται η κατάκτηση των παρακάτω στόχων:

- Υποδομή(7): Να επιταχυνθεί η ανάπτυξη μιας ποιοτικής ψηφιακής υποδομής με προσιτό για την Ευρωπαϊκή Ένωση κόστος.

- Νέες γνώσεις και δεξιότητες(8): Στα πλαίσια της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση και των εθνικών στρατηγικών για τη δια βίου μάθηση να εντατικοποιηθεί η προσπάθεια εκπαίδευσης και κατάρτισης σε όλα τα επίπεδα, μεταξύ των άλλων, ιδίως με:

- την προώθηση μιας "ψηφιακής κουλτούρας"·

- την κατάλληλη κατάρτιση για εκπαιδευτικούς και εκπαιδευτές, ιδίως στην παιδαγωγική χρήση της τεχνολογίας και τη διαχείριση της αλλαγής·

- τη μετεξέλιξη των σχολείων, των πανεπιστημίων και των κέντρων κατάρτισης σε "τοπικά πολυδύναμα κέντρα απόκτησης γνώσεων με πρόσβαση σε όλους"(9).

- Ανάπτυξη προηγμένων και ορθών περιεχομένων, υπηρεσιών και περιβαλλόντων μάθησης σε παιδαγωγικό επίπεδο: Η πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση επικεντρώνεται στη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την ανάπτυξη προηγμένων και ορθών περιεχομένων, υπηρεσιών και περιβαλλόντων μάθησης σε παιδαγωγικό επίπεδο, τόσο για την αγορά όσο και για το δημόσιο τομέα.

- Ενίσχυση της συνεργασίας και του διαλόγου: Η πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση στοχεύει, τέλος, στην ενίσχυση της συνεργασίας και του διαλόγου, καθώς και στη βελτίωση της σύνδεσης των σχετικών ενεργειών και των πρωτοβουλιών σε όλα τα επίπεδα - τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό - και μεταξύ όλων των συντελεστών του τομέα.

2.2. Η συμβολή της ηλεκτρονικής μάθησης στην επίτευξη και την ανάπτυξη των στόχων εκπαιδευτικού χαρακτήρα της e-Europe συνίσταται στην κατάρτιση πλαισίου και προγράμματος συνεργασίας μεταξύ των σχετικών κοινοτικών υπηρεσιών και των κρατών μελών. Ο καθορισμός κοινών προτεραιοτήτων και συστάσεων, η κινητοποίηση συντελεστών από τον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και η αξιοποίηση των κοινοτικών εργαλείων αποτελούν τα μέσα για την επίτευξη του εν λόγω στόχου.

2.2.1. Σημειώνεται ότι μια πρώτη απογραφή των ενεργειών που έχουν ολοκληρωθεί μέχρι σήμερα και εγγράφονται στους στόχους του σχεδίου δράσης ηλεκτρονική μάθηση, μαρτυρεί μεγάλη ανομοιογένεια, τόσο στο εθνικό, όσο και στο κοινοτικό επίπεδο.

2.3. Τα μέσα για μια κοινοτική κινητοποίηση. Δεν προβλέπονται πρόσθετοι πόροι του προϋπολογισμού για την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση. Η πρωτοβουλία θα χρηματοδοτηθεί από τα τρέχοντα προγράμματα και μέσα, καθώς και με τους ήδη διατιθέμενους πόρους(10).

2.4. Συλλογικές ενέργειες(11). Η πρωτοβουλία περιλαμβάνει τέσσερις κύριες γραμμές δράσης που αφορούν τις υποδομές, την κατάρτιση, τις ποιοτικές υπηρεσίες και τα πολυμεσικά περιεχόμενα, καθώς, το διάλογο και τη συνεργασία σε όλα τα επίπεδα.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1. Η ΟΚΕ στηρίζει την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση(12). Τη θεωρεί ως τη σύγχρονη και εναλλακτική πρόταση μάθησης, για την προσέγγιση, διερεύνηση και επίλυση των προβλημάτων της ψηφιακής εποχής. Καλεί, συνεπώς, όλα τα ευρωπαϊκά όργανα, τις εθνικές κυβερνήσεις και τις περιφερειακές διοικήσεις, την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών και τον επιχειρηματικό κόσμο να συνδράμουν στην υλοποίηση του συγκεκριμένου σχεδίου δράσης.

3.1.1. Για να καταστεί επιτυχές το ευρύτατο εγχείρημα της ηλεκτρονικής μάθησης και για να αξιοποιηθεί η μεγάλη ευκαιρία που προσφέρει, για τον εμπλουτισμό των παραδοσιακών μεθόδων εκπαίδευσης και κατάρτισης, η Επιτροπή πρέπει να καταστήσει σαφέστερη τη συμβολή της πρωτοβουλίας στην εκπαίδευση. Μια συμβολή η οποία, ιδιαίτερα στη σχολική εκπαίδευση, δεν είναι παρά σαφώς ειδική.

3.1.1.1. Προς την ως άνω κατεύθυνση η ΟΚΕ επισημαίνει ιδιαίτερα τη σημασία του παιδαγωγικού και διδακτικού πλαισίου, μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί η ηλεκτρονική μάθηση. Κρίνει, λοιπόν, ως σημαντικό να αναληφθεί μια ευρεία και σοβαρή προσπάθεια για την ακριβή και λεπτομερή ανίχνευση και τον προσδιορισμό του πλαισίου αυτού. Επιπλέον και παράλληλα, κρίνει ως ζήτημα άμεσης προτεραιότητας την ανάγκη να αναπτυχθούν τα κατάλληλα ευρωπαϊκά προϊόντα, περιεχόμενα και οι κατάλληλες μέθοδοι μάθησης για κάθε συγκεκριμένο τομέα εκπαίδευσης και κατάρτισης.

3.1.1.2. Για τον ίδιο, ως άνω, σκοπό η ΟΚΕ κρίνει, επίσης, σημαντική τη δημιουργία ενός δημόσιου βήματος που θα προάγει το διάλογο και θα εγγυάται την αξιοπιστία του νέου θεσμού.

3.1.1.3. Σε κάθε περίπτωση η ΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την ανάπτυξη κριτικού πνεύματος κατά την αξιοποίηση των νέων μέσων και από την πλευρά των χρηστών. Ακόμη, όμως, πιο απαραίτητη θεωρεί την προώθηση της ανάπτυξης, μέσω της εκπαίδευσης, προσωπικών μηχανισμών διύλισης της πληροφορίας και ελέγχου της εγκυρότητας της γνώσης(13). Μηχανισμών που είναι απαραίτητοι για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων συνοδεύουν την έλευση της κοινωνίας της πληροφορίας.

3.2. Στη γνωμοδότησή της για την ηλεκτρονική Ευρώπη(14) επισημαίνεται το γεγονός ότι "η Ευρώπη αντέδρασε αργά στη μεγάλη πρόκληση του Διαδικτύου" και ότι "απαιτείται να καλυφθεί" η σχετική υστέρηση που υπάρχει. Το σχέδιο δράσης ηλεκτρονική μάθηση έρχεται να απαντήσει στις ως άνω επισημάνσεις της ΟΚΕ και δημιουργεί σαφώς ελπίδες για τη γρήγορη εξοικείωση των ευρωπαίων πολιτών με την κοινωνία των πληροφοριών.

3.3. Κατά τη μετάβαση στην εποχή της κοινωνίας των πληροφοριών είναι αναγκαίο να προληφθεί ο όποιας μορφής αποκλεισμός(15).

3.3.1. Για την ΟΚΕ ο κίνδυνος του αποκλεισμού ατόμων, ομάδων ή και περιοχών από την κοινωνία των πληροφοριών είναι ήδη παρών και στην εκπαίδευση:

- είναι αυτός, που προέρχεται από την, για όποιο λόγο, έλλειψη δυνατότητας εξοικείωσης και πρόσβασης των εκπαιδευτικών και εκπαιδευτών στις ψηφιακές τεχνολογίες·

- είναι αυτός, που προέρχεται από τη διαφοροποίηση των παιδιών σε εκείνα που διαθέτουν υπολογιστές στο σπίτι τους και σε εκείνα που δεν διαθέτουν·

- είναι αυτός, που οφείλεται σε καθαρά τεχνολογικούς λόγους· στη δυνατότητα, δηλαδή, παρακολούθησης των τεχνολογικών αλλαγών και των ρυθμών με τους οποίους, αυτές πραγματοποιούνται·

- Είναι, τέλος, αυτός που μεγιστοποιεί τις δυσκολίες πρόσβασης στη γνώση και στις σύγχρονες μορφές εκπαίδευσης, των ατόμων με ειδικές ανάγκες.

3.3.1.1. Στην ίδια ως άνω γνωμοδότησή προτείνεται, μεταξύ των άλλων, η "... δωρεάν χορήγηση στους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων ηλεκτρονικής υποδομής (συστήματα προσωπικών υπολογιστών με ελεύθερη πρόσβαση στο Διαδίκτυο)"(16). Η πρόταση αυτή, ως έχει, ή διαφοροποιημένη (με ισχυρή σχετική ενίσχυση από τις διοικήσεις), θα πρέπει να υλοποιηθεί όσο γίνεται συντομότερα. Όχι μόνον για την επίλυση του προβλήματος της εξοικείωσης των εκπαιδευτικών με τις ΤΠΕ, αλλά και για την τόνωση της χρήσης του Διαδικτύου από μια κοινωνική ομάδα, που σαφώς και άμεσα λειτουργεί πολλαπλασιαστικά.

3.3.1.2. Η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη να αναζητήσει και να βρει τον τρόπο άμβλυνσης των ανισοτήτων πρόσβασης των πολιτών της (νέων, ενηλίκων και ηλικιωμένων), στις ΤΠΕ. Προς την ως άνω κατεύθυνση οι στόχοι της Λισσαβώνας σε σχέση με τους υπολογιστές και τα σχολεία βοηθούν σίγουρα ουσιαστικά. Εκείνο, βέβαια, που απαιτείται μεσοπρόθεσμα είναι μια άλλη κοινωνική και οικονομική προσέγγιση της ηλεκτρονικής υποδομής, ως εργαλείου μάθησης. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, παρόμοια μ' εκείνη που χρησιμοποιείται για τα σχολικά εγχειρίδια ή στις δημόσιες βιβλιοθήκες. Άμεσα όμως, είναι αναγκαίο να προσεχθούν και να εξυπηρετηθούν ιδιαίτερα και κατά προτεραιότητα, οι νέοι που δεν έχουν δυνατότητα πρόσβασης στις ΤΠΕ, από το σπίτι τους. Προς την ως άνω κατεύθυνση είναι απαραίτητες μεγάλες, αλλά εφικτές αναπροσαρμογές στη λειτουργία και στη στελέχωση των σχολείων. Η αντιμετώπιση των ως άνω προβλημάτων στα πλαίσια καθολικών υπηρεσιών είναι μια λύση την οποία στηρίζει η ΟΚΕ.

3.3.1.2.1. Μια άλλη ιδέα, που μπορεί να δημιουργήσει δυναμική για ευρύτερες κοινωνικές δράσεις, σχετίζεται με την ενίσχυση του θεσμού της αριστείας και την προσαρμογή του στις ανάγκες της ψηφιακής εποχής. Η ΟΚΕ προτείνει την ενίσχυση και αναπροσαρμογή του θεσμού της αριστείας, έτσι ώστε, τα σχετικά κονδύλια που διατίθενται από τις διοικήσεις όλων των επιπέδων, αλλά και από άλλες πηγές, για βράβευση μαθητών, να διατίθενται πλέον για κάλυψη της ηλεκτρονικής υποδομής τους. Προς την ως άνω κατεύθυνση η Ένωση μπορεί να παίξει έναν προωθητικό ρόλο.

3.3.1.3. Η ΟΚΕ επισημαίνει, τέλος, την αναγκαιότητα να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η προσπάθεια της Ευρώπης, για όσο γίνεται πιο αξιόπιστα, ταχεία φθηνά ηλεκτρονικά μέσα πληροφοριών και επικοινωνιών.

3.3.2. Ένα άλλο σοβαρό ζήτημα που σχετίζεται με την ηλεκτρονική μάθηση και αφορά νέους και ενήλικες, είναι εκείνο που αναφέρεται στις νέες δεξιότητες. Η ΟΚΕ κρίνει ότι απαιτείται να αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότητα το έλλειμμα σε δεξιότητες, ώστε να προαχθεί η κινητικότητα των εργαζομένων και, κατά συνέπεια, η αποδοτικότητά τους στις επιχειρήσεις αλλά και γενικότερα στην οικονομία, όπως προβλέπεται και από τη στρατηγική για την απασχόληση. Εάν προαχθεί με συνέπεια η κατάρτιση στον τομέα των ΤΠΕ, θα ευνοηθεί αναμφισβήτητα και η στρατηγική για την απασχόληση με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα εκπαιδευτούν εύστοχα όλοι οι εργαζόμενοι αλλά και τα άτομα που αναζητούν εργασία.

3.3.2.1. Προς την ως άνω κατεύθυνση σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει ο θεσμός της δια βίου μάθησης(17).

3.4. Η ΟΚΕ στέκεται ιδιαίτερα στον κίνδυνο δημιουργίας "ψηφιακού χάσματος" μεταξύ των γενεών (generation-gap). Επισημαίνει και πάλι ότι η "απόκτηση ψηφιακής παιδείας, είναι γενικά αντιστρόφως ανάλογη με την ηλικία του ατόμου και ότι η επισήμανση αυτή απαιτεί στην πράξη διαφορετικού μεγέθους προσπάθειες προσαρμογής, ανάλογα με την ηλικία"(18).

3.4.1. Στα προηγούμενα πλαίσια και ενόψει των δημογραφικών εξελίξεων στην Ευρώπη, αξίζει πράγματι να υπάρξει ιδιαίτερη μέριμνα για τη σχέση των ενηλίκων με την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση(19). Αυτό, μεταξύ άλλων, σημαίνει ότι στα πλαίσια της δια βίου μάθησης οι εργαζόμενοι και οι μη εργαζόμενοι ενήλικες καλούνται να γνωρίσουν και να συνειδητοποιήσουν τα οφέλη του σχεδίου δράσης ηλεκτρονική μάθηση.

3.4.1.1. Ακόμη και οι ηλικιωμένοι που έχουν πλέον παύσει την επαγγελματική τους δραστηριότητα καλούνται για δική τους ευκολία και ενεργό παρουσία στην ψηφιακή εποχή να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες πρόσβασης στις ΤΠΕ.

3.5. Η ΟΚΕ διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι κατά τα τελευταία έτη μειώθηκε - όχι βέβαια στο ίδιο ύψος σε όλα τα κράτη μέλη και όχι αρκετά, σε σύγκριση π.χ με τις ΗΠΑ - το κόστος των τηλεπικοινωνιών για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της ΕΕ. Προκειμένου, όμως, να επιτευχθούν οι στόχοι που απορρέουν από την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση, είναι απαραίτητο να μειωθεί περισσότερο το κόστος αυτό, καθώς και κάθε σχετικό με την πρόσβαση στο Διαδίκτυο κόστος.

3.6. Στο βαθμό που κεντρικός στόχος παραμένει η πλήρης αξιοποίηση των σύγχρονων δυνατοτήτων εκπαίδευσης και επικοινωνίας, από όλους τους πολίτες της ΕΕ, κάθε πολίτης θα μπορούσε στο μέλλον να έχει τη δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο (καθώς και προσωπική ηλεκτρονική διεύθυνση). Αυτό σημαίνει ότι για να καταστεί δυνατός ο μέγιστος δυνατός αριθμός συνδέσεων των πολιτών με το Διαδίκτυο απαιτείται να αναπτυχθούν περαιτέρω τα δίκτυα ταχείας επικοινωνίας και να βελτιωθούν οι υφιστάμενες τεχνολογίες (π.χ., ψηφιακή τηλεόραση, ψηφιακή ραδιοφωνία, δορυφορική τεχνολογία, ADSL). Κρίνεται, επίσης, απαραίτητο να εφαρμοστεί το συντομότερο δυνατό το νέο πρωτόκολλο IPv6 για το Διαδίκτυο.

3.6.1. Οι ως άνω προτροπές σχετίζονται, επίσης και με το περιβάλλον παραγωγής των τεχνολογιών αυτών. Η ΟΚΕ θεωρεί σημαντική την επιλογή της στήριξης του ανταγωνιστικού πλαισίου στην παραγωγή και διακίνηση των νέων τεχνολογιών και των προϊόντων τους. Είναι, δε, εντόνως αντίθετη σε κάθε μονοπωλιακή προοπτική στο χώρο.

3.7. Η ΟΚΕ στέκεται ιδιαίτερα στους κεντρικούς στόχους της εκπαίδευσης στην αποστολή των εκπαιδευτικών και στο ρόλο τους στη νέα παιδαγωγική σχέση που αναπτύσσει το σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον, μεταξύ δασκάλου-μαθητή.

3.7.1. Στην έκθεση για την "Ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης" επισημαίνεται "... ο αναντικατάστατος ρόλος της οικογένειας και του δασκάλου, σ' ό,τι αφορά στη διαπαιδαγώγηση των νέων και ταυτόχρονα η αλλαγή της σχέσης του δασκάλου με τη γνώση. Μια αλλαγή, που τον μετατρέπει από πηγή και κάτοχο συγκεκριμένης και περιορισμένης γνώσης, σε ενδιάμεσο ανθρώπινο παράγοντα - συντονιστή και χειριστή των μηχανισμών πρόσβασης και κατάκτησης του συνόλου της παγκόσμιας γνώσης. Μια αλλαγή, επίσης, που προσδίδει στο δάσκαλο κεντρικό ρόλο στη συλλογική προσπάθεια επιστημονικής, τεχνολογικής, κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Μια αλλαγή, τέλος, που απαιτεί νέα προσέγγιση της μόρφωσης, της επιλογής, της επιμόρφωσης και της αμοιβής των εκπαιδευτικών".

3.7.1.1. Ιδιαίτερα σ' ό,τι αφορά την αμοιβή των εκπαιδευτικών, η ΟΚΕ διαπιστώνει την αναγκαιότητα για άμεση επίλυση του προβλήματος υπογραμμίζοντας τα εξής:

- ότι σε μερικά κράτη μέλη η αντιστοιχία μισθών μεταξύ εκπαιδευτικών και εργαζόμενων ιδίων προσόντων σε άλλους τομείς της παραγωγικής διαδικασίας πλησιάζει το ένα προς τρία·

- ότι η ως άνω πραγματικότητα οδηγεί πολλούς εκπαιδευτικούς και μάλιστα τους καλύτερους εκτός εκπαιδευτικού συστήματος και·

- ότι δεν υπάρχει εισροή νέων και ταλαντούχων δασκάλων στα εκπαιδευτικά συστήματα, μ' ό,τι αυτό σημαίνει για τον εκσυγχρονισμό και την ανταπόκρισή τους στις ανάγκες της ψηφιακής εποχής.

3.7.2. Στα πλαίσια του ως άνω ρόλου των εκπαιδευτικών η ΟΚΕ επισημαίνει και πάλι "την αναγκαιότητα να συνεχίσει η εκπαίδευση να προσδιορίζεται από τις παγκόσμιες αξίες του ανθρωπισμού ... γι αυτό και συνιστά συμβατότητα κάθε επιλογής εκπαιδευτικού σχεδιασμού με τις ως άνω αξίες"(20)· μια συμβατότητα, που από τη φύση του προβλήματος διερευνάται και επιβεβαιώνεται κύρια από τους εκπαιδευτικούς· μια συμβατότητα, επίσης, η οποία θα πρέπει να επανεξεταστεί στη βάση σύγχρονων κεντρικών επιλογών της Ένωσης, όπως εκείνη της αειφόρου ανάπτυξης.

Για τους λόγους αυτούς, η ΟΚΕ θεωρεί αδικαιολόγητη και επικίνδυνη την υστέρηση που ήδη υπάρχει, με βάση το σχετικό χρονοδιάγραμμα της Λισσαβώνας και σε σχέση με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις σύγχρονες τεχνολογίες. Είναι αδύνατον να μιλάμε για οργανωμένη ηλεκτρονική μάθηση χωρίς εκπαιδευτικούς εξοικειωμένους στις ΤΠΕ και στο σύγχρονο ρόλο τους. Γι αυτό και η ΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη, αλλά και τα υποψήφια για ένταξη κράτη, να πολλαπλασιάσουν τις σχετικές προσπάθειές τους. Καλεί, επίσης, την Επιτροπή, στα πλαίσια των συμπερασμάτων τους Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Στοκχόλμης της 23ης και 24ης Μαρτίου 2001 και ειδικότερα της θέσης που χαρακτηρίζει τις δεξιότητες της ΤΠ και της πληροφορικής, ως "υψηλή προτεραιότητα για την Ένωση", καθώς και στα πλαίσια της μελέτης θεμάτων ηθικής που αφορούν στη χρήση της ηλεκτρονικής μάθησης στην εκπαίδευση, να διερευνήσει και αποκαλύψει το πρόβλημα και το μέγεθός του. Μια τέτοια ενέργεια της Επιτροπής, αν μάλιστα συνδυαστεί με τη διακίνηση των σχετικών καλών πρακτικών, θα προσδώσει σίγουρα νέα ώθηση στις σχετικές δράσεις των κρατών μελών.

3.8. Οι προηγούμενες παρατηρήσεις και επισημάνσεις της ΟΚΕ εκφράζουν μια έντονη αγωνία· την αγωνία της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, για το αν τελικά κατορθώσουν τα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών μελών να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις και προκλήσεις.

3.8.1. Η ψηφιακή εποχή είναι ήδη παρούσα. Παρούσες είναι και οι αλλαγές που έχει αυτή επιφέρει στη διαδικασία της μάθησης. Οι αλλαγές στον τρόπο και στη δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφορία και στη γνώση (με τους κινδύνους των αποκλεισμών που αναφέρθηκαν προηγούμενα), η αλλαγή της σχέσης της μάθησης με το χρόνο (αλλαγή ταχύτητας επεξεργασίας των πληροφοριών), η αλλαγή της σχέσης της μάθησης με το χώρο (τηλεδιασκέψεις, εξ αποστάσεως εκπαίδευση κ.λπ.), καθώς και η αλλαγή της σχέσης μεταξύ μαθητή και δασκάλου, αποτελούν σίγουρα εξελίξεις που δεν αφορούν στην εκπαίδευση του αύριο. Αφορούν και μάλιστα σαφώς στην εκπαίδευση του σήμερα.

3.8.2. Η ΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να αξιοποιήσει όσο γίνεται καλύτερα τις θέσεις που διατυπώνονται τελευταία για την ηλεκτρονική και τη δια βίου μάθηση από την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συγκεκριμένα και μεταξύ των άλλων να αξιοποιήσει, ή να αξιοποιήσει ακόμη καλύτερα:

- τη στήριξη που προσφέρεται στην ανάπτυξη του θεσμού της δια βίου μάθησης(21)·

- την πρόταση για ένταξη της ηλεκτρονικής μάθησης, (αλλά και της δια βίου μάθησης) στον ευρωπαϊκό χώρο μάθησης και παιδείας(22)·

- την προαγωγή της πολυγλωσσίας και του ευρωπαϊκού ψηφιακού περιεχομένου στα παγκόσμια δίκτυα(23)·

- τη στήριξη που προσφέρεται στην ανάπτυξη πολιτικών ενάντια στον αποκλεισμό και ιδιαίτερα πολιτικών που αναφέρονται στα άτομα με ειδικές ανάγκες(24).

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1. Η ΟΚΕ υποστηρίζει απερίφραστα το πρόγραμμα για τον εξοπλισμό των σχολείων και άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με υπολογιστές και προσβάσεις υψηλής ταχύτητας στο Διαδίκτυο, όπως περιγράφεται. Σημειώνει όμως με έμφαση τις διαφορές που υπάρχουν από χώρα σε χώρα και καλεί την Επιτροπή να αξιοποιήσει στο έπακρο τις δυνατότητες που έχει για την άσκηση σχετικών ρυθμιστικών παρεμβάσεων.

4.2. Η ΟΚΕ καλεί, αφενός το Ευρωκοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή και αφετέρου τις εθνικές κυβερνήσεις και τις περιφερειακές διοικήσεις να ασκήσουν πολιτικές αύξησης των επενδύσεων στους ανθρώπινους πόρους και να καταστήσουν δυνατή την πλήρη αξιοποίηση των δικτύων στα σχολεία, στα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα. Αυτά πρέπει να εξελιχθούν προοπτικά σε Τοπικά Πολυδύναμα Κέντρα Μάθησης και Παιδείας(25)· Δηλαδή σε κέντρα που μεταξύ των άλλων θα εξασφαλίζουν σε όλους τους πολίτες τη δια βίου μάθηση.

4.3. Η αβεβαιότητα που δείχνουν πολλοί εκπαιδευτές που παρακολουθούν προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης ή πρακτικής άσκησης είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί και πρέπει να εξαλειφθούν οι αδυναμίες που παρατηρούνται στη χρήση των ΤΠΕ το συντομότερο δυνατό, μέσω κατάλληλης εκπαίδευσης στον τομέα αυτό.

4.3.1. Ωστόσο, γίνεται σαφές, ότι οι ΤΠΕ αποτελούν μαθησιακό εργαλείο προς κατάλληλη αξιοποίηση και ότι ο σκοπός τους δεν είναι να αντικαταστήσουν την επαγγελματική κατάρτιση.

4.3.2. Στόχος είναι να αλλάξει ριζικά η διδασκαλία και να προβάλλονται καλύτερα τα περιεχόμενα της διδασκαλίας. Αυτό, μεταξύ των άλλων, σημαίνει ανταπόκριση των λογισμικών στις ανάγκες του κάθε μαθητευόμενου.

4.3.3. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι απαραίτητο να συμπληρώνονται με μαθήματα για την απόκτηση τεχνικών δεξιοτήτων που χρειάζονται, αφενός, για τη χρήση υπολογιστή και, αφετέρου, για την κατάλληλα αξιοποίηση των προγραμμάτων εφαρμογής, ώστε να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της μάθησης (Διαδίκτυο, λογισμικά πολυμέσων, κ.λπ.).

4.4. Παράλληλα με την τεχνική κατάρτιση, είναι σημαντικό να αναπτυχθούν βέλτιστες μέθοδοι (σύγκριση των επιδόσεων, βέλτιστες πρακτικές) ώστε να ωφεληθούν και οι δύο πλευρές (εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόμενοι).

4.4.1. Σ' αυτή τη διαδικασία απαιτείται να συμμετάσχουν κυρίως οι μαθητευόμενοι και οι εκπαιδευτικοί φορείς. Η πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση, επομένως, πρέπει να καλύπτει τις συγκεκριμένες μαθησιακές ανάγκες και τις απαιτούμενες μεθόδους εκπαίδευσης των μαθητευομένων (από τη βάση προς την κορυφή) όσο και τις νέες δυνατότητες διάρθρωσης της εκπαίδευσης εκ μέρους του διδακτικού προσωπικού (από την κορυφή προς τη βάση) με παράλληλη χρήση των ΤΠΕ, ώστε να δημιουργηθεί λογισμικό για την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση με ιδιαίτερη παιδαγωγική αξία.

4.4.2. Σε αυτό το πλαίσιο, ΟΚΕ προτείνει η σύγκριση των επιδόσεων να μην περιορίζεται στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Αλλά να αξιοποιηθούν και οι εμπειρίες άλλων χωρών (π.χ. ΗΠΑ στα πλαίσια των προγραμματισμένων στατιστικών του ΟΟΣΑ).

4.5. Η αξιολόγηση των μέσων των ΤΠΕ που χρησιμοποιούνται έχει ιδιαίτερη σημασία για την εύστοχη ανάπτυξη κοινών πλαισίων και προγραμμάτων μάθησης στην Ευρώπη. Αποφασιστική σημασία θα έχει, κατ' αρχάς, η κατάρτιση δεικτών ηλεκτρονικής μάθησης για την παρακολούθηση της προόδου που σημειώνεται στη χρήση ΤΠΕ, οι οποίοι πρέπει να προταθούν από την Επιτροπή το 2001.

4.5.1. Η ΟΚΕ επισημαίνει τη σημασία της διατήρησης της πολιτισμικής πολυμορφίας της Ευρώπης στο νέο ψηφιακό περιβάλλον. Τονίζει ότι η πολυμορφία, η οποία θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο με τη διεύρυνση, επιτρέπει την εφαρμογή διαφορετικών προτύπων μάθησης σε κάθε περιοχή και ότι επομένως θα πρέπει να διατηρηθεί. Στα προηγούμενα πλαίσια, η ηλεκτρονική μάθηση μπορεί να αξιοποιηθεί και να αναδειχθεί σε νέο πλαίσιο διαπολιτισμικών αναζητήσεων και επικοινωνίας.

4.5.2. Χρειάζεται να μελετηθεί λεπτομερώς σε ποιους τομείς είναι περισσότερο σκόπιμη η αξιοποίηση των μέσων της πρωτοβουλίας ηλεκτρονική μάθηση. Οι διάφορες μέθοδοι και οι διάφοροι τομείς μάθησης πρέπει να διαχωριστούν μέσω της υποστηριζόμενης από τα νέα μέσα εκπαίδευσης, δεδομένου ότι τα μέσα αυτά επιτρέπουν με πολλούς τρόπους και σε πολλούς τομείς την εντατικοποίηση της μάθησης(26).

4.6. Η ΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να προσλαμβάνονται στα σχολεία και στα άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα ειδικοί στον τομέα των ΤΠΕ οι οποίοι θα διαθέτουν ανάλογη παιδαγωγική (πρόσθετη) κατάρτιση και θα είναι υπεύθυνοι ειδικά για τη χρήση των μέσων, τη συντήρηση των δικτύων, κ.λπ.

4.7. Η ΟΚΕ υποστηρίζει την πρόθεση της Επιτροπής να προωθήσει τη δικτύωση των σχολείων και άλλων ιδρυμάτων το συντομότερο δυνατό και να ενθαρρύνει την ανταλλαγή απόψεων στα πλαίσια εικονικών χώρων συνάντησης μέσω κατάλληλων πυλών. Η εντατική ανταλλαγή απόψεων στους εικονικούς χώρους συνάντησης και η ολοκληρωμένη δικτύωση αποτελούν εξαιρετικά μέσα χάρη στα οποία οι παράγοντες που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν μέρος στη συζήτηση, να ανταλλάσσουν εμπειρίες, να συγκεντρώνουν πληροφορίες και, συνεπώς, να καταρτίζουν τις καλύτερες δυνατές μεθόδους και τα βέλτιστα προγράμματα.

4.7.1. Στα προηγούμενα πλαίσια η Επιτροπή μπορεί να επισπεύσει τη διεργασία αυτή με τη σύσταση σαφώς διαρθρωμένων επαγγελματικών βημάτων στις εισόδους του δικτυακού τόπου eLearning. Οι είσοδοι πρέπει να είναι ολοκληρωμένες και να επιτρέπουν τη συμμετοχή όλων των παραγόντων.

4.7.2. Η μέχρι τώρα εμπειρία έδειξε ότι μόνο με μια εντατική συνεργασία και σε πολυγλωσσικό πλαίσιο, μπορεί να προαχθεί η πρόσβαση όλων των ευρωπαίων πολιτών στα εκπαιδευτικά πρότυπα και προϊόντα (Learnware).

4.8. Η ΟΚΕ θεωρεί απολύτως αναγκαία την ενθάρρυνση της εκμάθησης ξένων γλωσσών, ώστε οι συμμετέχοντες σε εικονικούς χώρους συνάντησης ή σε εικονικούς εκπαιδευτικούς χώρους να μπορούν να συνεννοούνται. Προς την ως άνω κατεύθυνση συνετέλεσαν θετικά το ευρωπαϊκό έτος γλωσσών (2001) και τα σχετικά ευρωπαϊκά προγράμματα (Leonardo da Vinci, Lingua). Συγχρόνως, όμως, κρίνει απαραίτητο να διατίθεται το εκπαιδευτικό λογισμικό και στη μητρική γλώσσα των ενδιαφερομένων, ώστε να είναι σε θέση να αποκτούν με αποτελεσματικό τρόπο τις δεξιότητες για τη χρήση των ΤΠΕ. Αυτό συνεπάγεται αναμφίβολα υψηλό κόστος, κυρίως εάν ληφθούν υπόψη οι μειονοτικές γλώσσες και τονίζει γι' αυτό τη σημασία της σύγκρισης επιδόσεων.

4.9. Οι πολίτες της Ευρώπης, στο βαθμό που θα κατανοήσουν τα οφέλη από τη χρήση του Διαδικτύου και στο βαθμό που σιγουρευτούν για την αξιοπιστία του, είναι σίγουρο ότι θα το αξιοποιήσουν, κάτι που συνεπάγεται και μια ριζική μεταβολή του τρόπου σκέψης τους όσον αφορά στη μάθηση. Η προηγούμενη επισήμανση προϋποθέτει, επομένως, δράσεις για ενίσχυση της εμπιστοσύνης του πολίτη στο διαδικτυακό σύστημα, καθώς και δράσεις που θα το καθιστούν αποδεκτό και προσβάσιμο (ευρωπαϊκό και πολυγλωσσικό περιεχόμενο).

4.9.1. Είναι σαφές ότι η ηλεκτρονική μάθηση συμβάλλει στην αύξηση της ευελιξίας της ζωής, της μάθησης και της εργασίας στο σύγχρονο εργασιακό κόσμο, επειδή μπορούν να λαμβάνονται υπόψη οι ατομικές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των πολιτών. Οι κοινωνικοί εταίροι καλούνται να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την κατάλληλη ενσωμάτωση της ηλεκτρονικής μάθησης στο χώρο εργασίας, στα πλαίσια συμφωνιών μεταξύ και εντός επιχειρήσεων.

4.10. Η ΟΚΕ συνιστά να καθοριστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι βασικές δεξιότητες που πρέπει και μπορεί να αποκτήσει κάθε ευρωπαίος πολίτης (μάθηση της μάθησης, μάθηση με υπευθυνότητα, δια βίου μάθηση μέσω εκπαιδευτικών λογισμικών ακόμη και μετά την εργασία, κ.λπ.). Η αποδοχή της ηλεκτρονικής μάθησης εκ μέρους των πολιτών της ΕΕ θα εξαρτηθεί από την ελκυστικότητα των μέσων και του περιβάλλοντος μάθησης. Προκειμένου να προαχθεί η ανάπτυξη μιας παρόμοιας νοοτροπίας, χρειάζεται επίσης να θεσπιστούν οικονομικά κίνητρα, όπως φορολογική έκπτωση για τα λογισμικά μάθησης τα οποία παραχωρούνται κατόπιν αδείας, ή ένας χαμηλός συντελεστής φόρου προστιθέμενης αξίας στα λογισμικά μάθησης.

4.10.1. Συνιστά, επίσης, στην Επιτροπή να προωθήσει με γρηγορότερους ρυθμούς την έναρξη λειτουργίας ενός ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού συστήματος πιστοποίησης των σχετικών προσόντων και δεξιοτήτων, αναπτύσσοντας παράλληλα διαύλους κινητικότητας, μεταξύ της τυπικής και της άτυπης εκπαίδευσης και κατάρτισης.

4.11. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή, λόγω της σημασίας που αποκτά η ηλεκτρονική μάθηση για το μέλλον της Ευρώπης σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, να κατευθύνει με συνέπεια, εντός των υπηρεσιών της, τις προγραμματισμένες δράσεις που θα αναλάβουν οι σχετικές ομάδες εργασίας της ηλεκτρονικής μάθησης. Να συντονίσει τις δράσεις αυτές αποτελεσματικά (δεδομένου ότι η πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση επηρεάζει όλους τους τομείς που καλύπτουν τα προγράμματα στήριξης, καθώς και τις γενικές διευθύνσεις της Επιτροπής) και να τις αξιολογήσει αντικειμενικά με βάση τους δείκτες που περιέχονται στο σχέδιο δράσης (όπως, π.χ, το επίπεδο που έχει επιτευχθεί στα κράτη μέλη).

4.11.1. Προς την ως άνω κατεύθυνση, το Cedefop, ως ευρωπαϊκό ίδρυμα για την προαγωγή της επαγγελματικής εκπαίδευσης, θα μπορούσε να αναλάβει έναν σημαντικό ρόλο. Ρόλο, επίσης, μπορεί να διαδραματίσει και το Ινστιτούτο Τεχνολογικών Ερευνών της Σεβίλλης (Institute for Prospective Technological Studies).

4.12. Στον τομέα των ΤΠΕ, ιδιαίτερη σημασία αποκτά η διασφάλιση ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών. Η υστέρηση συμμετοχής των γυναικών στα επαγγέλματα ΤΠΕ πρέπει να περιοριστεί, ενώ πρέπει, επίσης, να προαχθούν νέες ευκαιρίες επαγγελματικής και κοινωνικής εξέλιξης των γυναικών στους αντίστοιχους τομείς. Συνεπώς, η ΟΚΕ υποστηρίζει ρητώς τη διαπίστωση που περιέχεται στο σχέδιο δράσης ότι πρέπει να προσελκυστεί το ενδιαφέρον των νέων για τον τεχνολογικό και επιστημονικό αυτό κλάδο καθώς και ότι πρέπει να προαχθεί ιδιαίτερα η πρόσβαση των γυναικών(27).

4.13. Η ΟΚΕ θεωρεί εξαιρετικά θετική επιλογή τη συγκρότηση ομάδας εργασίας για θέματα δεοντολογίας (κατευθυντήριες γραμμές για το περιεχόμενο και την παροχή υπηρεσιών).

4.13.1. Στα προηγούμενα πλαίσια η ΟΚΕ εκφράζει τη μεγάλη ευαισθησία της στα προβλήματα που σχετίζονται με την προστασία των παιδιών στο Διαδίκτυο(28)(πορνογραφία, βία, τυχερά παιχνίδια).

4.14. Η ΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και την ικανοποιητική αμοιβή των δημιουργών. Κάθε συμβολή στον τομέα αυτό πρέπει να είναι κερδοφόρα, εάν θέλουμε να διασφαλίσουμε μακροπρόθεσμα την προθυμία συμμετοχής όλων των ενδιαφερομένων. Συνεπώς, οι σκέψεις για την προαγωγή των δωρεάν λογισμικών δεν πρέπει να συγκρούονται με τα νόμιμα συμφέροντα των δημιουργών.

4.15. Εξαιρετική σημασία έχει, επίσης, η προστασία των δεδομένων στο πλαίσιο της ηλεκτρονικής μάθησης. Οι συμφωνίες σχετικά με τη χρήση της πρωτοβουλίας πρέπει να έχουν επιτευχθεί σε επιχειρησιακό ή διοικητικό επίπεδο, πριν από την εφαρμογή της πρωτοβουλίας και να ανταποκρίνονται στις βασικές απαιτήσεις που ισχύουν στα κράτη μέλη για την προστασία δεδομένων.

4.16. Η ΟΚΕ τονίζει, τέλος, τη χρησιμότητα της συνεργασίας του δημόσιου τομέα και της ιδιωτικής οικονομίας (PPP). Παρόμοια συνεργασία θα συντελέσει, αφενός, στη μείωση της επιβάρυνσης των προϋπολογισμών και στη διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών και των προϊόντων χάρη στον ανταγωνισμό. Όσον αφορά την οικονομία, η συνεργασία μπορεί να συμβάλει σε αυξημένη κοινωνική αποδοχή, αλλά και σε μία καλή προκαταβολική κατάρτιση μελλοντικών συνεργατών. Τονίζεται, ωστόσο, ότι αφενός χρειάζεται νομική ρύθμιση για τη χρήση λογισμικού μάθησης (π.χ. ακατάλληλη διαφημιστική προβολή προϊόντων μέσω του λογισμικού ή μέσω οθόνης) και, αφετέρου, ότι την ευθύνη για το περιεχόμενο των πιστοποιημένων λογισμικών ηλεκτρονικής μάθησης πρέπει να φέρουν και στο μέλλον οι κυβερνήσεις και οι δημόσιες υπηρεσίες.

4.16.1. Στα πλαίσια αυτά, η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να επιβάλει τη διεξαγωγή απολογισμού των διαδικασιών ποιοτικής αξιολόγησης μαζί με τα κράτη μέλη, με στόχο την προστασία των καταναλωτών. Τα προϊόντα που διατίθενται στους μαθητευόμενους πρέπει να είναι μόνο αυτά που είναι πραγματικά κατάλληλα για τη διαδικασία μάθησης.

4.16.2. Εξάλλου, κρίνεται απαραίτητο να προαχθούν πρότυπα για τις ΜΜΕ, οι οποίες υπολογίζουν ήδη πολύ στην ηλεκτρονική μάθηση(29). Σημειώνεται ότι οι ΜΜΕ θα επωφεληθούν από τη χρήση αποτελεσματικών και τυποποιημένων προϊόντων, αφού η ανάπτυξη λογισμικών από επιχειρήσεις αυτού του επιπέδου είναι οικονομικά ασύμφορη(30).

4.16.3. Σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, και με κατάλληλα μέσα, απαιτείται να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν σε πανευρωπαϊκή κλίμακα πρότυπα ηλεκτρονικής μάθησης, προκειμένου να διατεθούν και να υλοποιηθούν τυποποιημένα εκπαιδευτικά περιεχόμενα και προϊόντα ανεξάρτητα από τη γλώσσα όλων των συμμετεχόντων. Καλείται η Επιτροπή να επισπεύσει τις εργασίες που άρχισε, προκειμένου ο στόχος αυτός να υλοποιηθεί το 2002.

4.17. Κατά την άποψη της ΟΚΕ, πρέπει να ενταθεί η συνεργασία με επιχειρήσεις, για να περιοριστεί η υστέρηση όσον αφορά την ανάπτυξη και την προσφορά εκπαιδευτικού υλικού στην Ευρώπη (ιδιαιτέρως έναντι των ΗΠΑ) και να αναπτυχθούν προϊόντα το περιεχόμενο των οποίων ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ευρωπαϊκής αγοράς και τους εκπαιδευτικούς στόχους που έχουν τεθεί.

4.18. Λαμβανομένων υπόψη των αρμοδιοτήτων των κρατών μελών στον εκπαιδευτικό τομέα, η Επιτροπή οφείλει να πείσει τα κράτη μέλη να εξετάσουν και να υλοποιήσουν με προτεραιότητα την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση στα εκπαιδευτικά τους συστήματα.

4.18.1. Η ΟΚΕ, από την πλευρά της, καλεί όλα τα κράτη μέλη αλλά και τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες να εντάξουν την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση στα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης και να την υλοποιήσουν το συντομότερο δυνατόν.

4.19. Ταυτόχρονα, καλείται η ίδια η Επιτροπή να αξιοποιήσει όλα τα προγράμματα ενισχύσεων που υλοποιούνται στα πλαίσια της διαρθρωτικής και εκπαιδευτικής πολιτικής της ΕΕ. Κεντρικός στόχος είναι τα συμπληρωματικά πρότυπα προγράμματα και η αξιολόγησή τους να οδηγήσουν στην δημιουργία αρκετών καλών παραδειγμάτων τα οποία θα είναι ανοικτά σε όλους, μέσω των κατάλληλων σχημάτων, ούτως ώστε να επιτευχθεί το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.20. Η ΟΚΕ κρίνει ότι στο συντονισμό και την ανάπτυξη των προγραμματισμένων ενεργειών για το 2001-2002 θα ήταν προτιμότερο να υπάρξει ευρύτερη εκπροσώπηση. Στα προηγούμενα πλαίσια η ΟΚΕ θεωρεί χρήσιμη τη συμμετοχή της στην προσπάθεια ανάπτυξης, μεταξύ των άλλων, των "συλλογικών ενεργειών για την ενίσχυση της συνεργασίας και του διαλόγου" (σημείο 3.4 του σχεδίου δράσης).

5. Συστάσεις

Στα πλαίσια της στήριξης της πρωτοβουλίας της Επιτροπής "ηλεκτρονική μάθηση" και με στόχο την όσο γίνεται επιτυχέστερη ανάπτυξη του αντίστοιχου σχεδίου δράσης, η ΟΚΕ συνιστά τα παρακάτω:

5.1. Να καταστεί σαφέστερη η συμβολή της πρωτοβουλίας στην εκπαίδευση. (βλέπε σχετικά σημείο 3.1.1). Αυτό μεταξύ των άλλων σημαίνει:

- συγκεκριμενοποίηση του ρόλου της ηλεκτρονικής μάθησης στα διάφορα επίπεδα της εκπαίδευσης·

- ανάπτυξη ασφαλιστικών δικλείδων για την αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων, συνοδεύουν την έλευση της κοινωνίας των πληροφοριών·

- δημιουργία προϋποθέσεων για αξιόπιστη λειτουργία του όλου συστήματος.

5.1.1. Σ' ό,τι αφορά ειδικότερα στη σχολική εκπαίδευση, η ΟΚΕ επισημαίνει την ιδιαιτερότητα της σχέσης της με την ψηφιακή τεχνολογία. Γι αυτό και συνιστά ιδιαίτερη προσοχή στις σχετικές επιλογές που θα γίνουν (βλέπε σχετικά σημείο 3.1.1.1).

5.2. Να αναζητηθούν τρόποι άμβλυνσης των κινδύνων αποκλεισμού που υπάρχουν, κατά την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας. Μεταξύ των τρόπων αυτών η ΟΚΕ υπογραμμίζει (βλέπε σχετικά σημείο 3.3):

- την υπέρβαση της υστέρησης που παρατηρείται στην απόκτηση ψηφιακής κουλτούρας και σχετικών δεξιοτήτων από τους εκπαιδευτικούς·

- τη στήριξη των παιδιών που δεν διαθέτουν υπολογιστή στο σπίτι τους, με παροχή των σχετικών υπηρεσιών από τα σχολεία, αναπροσαρμογή και ενίσχυση του θεσμού της αριστείας, μείωση του κόστους των υποδομών·

- την ανάπτυξη ενός μηχανισμού παρακολούθησης των τεχνολογικών αλλαγών και διάχυσης της σχετικής πληροφόρησης στους εκπαιδευτικούς και στους χρήστες.

5.3. Να αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότητα και με τη βοήθεια της δια βίου μάθησης η υστέρηση σε σχετικές δεξιότητες, για να ευνοηθεί η απασχόληση (βλέπε σχετικά σημείο 3.3.2).

5.4. Να υπάρξει ιδιαίτερη μέριμνα για τη σχέση των ενηλίκων με την πρωτοβουλία ηλεκτρονική μάθηση (βλέπε σχετικά σημείο 3.4).

5.5. Να γίνει προσπάθεια περαιτέρω μείωσης του όποιου κόστους σχετίζεται με την πρόσβαση στο Διαδίκτυο· να βελτιωθούν οι υφιστάμενες τεχνολογίες για εν δυνάμει απρόσκοπτη πρόσβαση όλων των ευρωπαίων σ' αυτό· και να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η ανάπτυξη μονοπωλιακών καταστάσεων στο χώρο (βλέπε σχετικά σημεία 3.5, 3.6 και 3.6.1).

5.6. Στα πλαίσια του αναντικατάστατου ρόλου του δασκάλου στη διαπαιδαγώγηση των νέων, να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες για την τήρηση του χρονοδιαγράμματος επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στις σύγχρονες τεχνολογίες και να προσεχθεί ιδιαίτερα έτσι ώστε να "συνεχίσει η εκπαίδευση να προσδιορίζεται από τις παγκόσμιες αξίες του ανθρωπισμού" (βλέπε σχετικά σημείο 3.7).

5.7. Να αξιοποιηθούν όσο γίνεται καλύτερα οι θέσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σχετικά με την ηλεκτρονική και τη δια βίου μάθηση (βλέπε σχετικά σημείο 3.8).

5.8. Να αξιοποιηθεί θετικά η ηλεκτρονική μάθηση για τη διατήρηση της πολιτισμικής πολυμορφίας της Ευρώπης στο νέο ψηφιακό περιβάλλον (βλέπε σχετικά σημείο 4.5.1).

5.9. Να ενισχυθεί περαιτέρω η εκμάθηση ξένων γλωσσών, η εικονική κινητικότητα, η συνεργασία και το πολυγλωσσικό πλαίσιο πρόσβασης στα εκπαιδευτικά πρότυπα και προϊόντα (βλέπε σχετικά σημείο 4.8).

5.10. Να αναπτυχθούν δράσεις ενίσχυσης της εμπιστοσύνης του πολίτη στο διαδικτυακό σύστημα (βλέπε σχετικά σημείο 4.9).

5.11. Η ΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να προωθήσει με ταχύτερους ρυθμούς την έναρξη λειτουργίας ενός ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού συστήματος πιστοποίησης των σχετικών προσόντων και δεξιοτήτων, αναπτύσσοντας παράλληλα διαύλους κινητικότητας, μεταξύ της τυπικής και της άτυπης εκπαίδευσης και κατάρτισης (βλέπε σχετικά σημείο 4.10.1).

5.12. Η ΟΚΕ υποστηρίζει ρητώς τη διαπίστωση που περιέχεται στο σχέδιο δράσης ότι πρέπει να προσελκυσθεί το ενδιαφέρον των νέων για τον τεχνολογικό και επιστημονικό αυτό κλάδο, καθώς και ότι πρέπει να προαχθεί ιδιαίτερα η πρόσβαση των γυναικών (βλέπε σχετικά σημείο 4.12).

5.13. Η ΟΚΕ εκφράζει τη μεγάλη της ευαισθησία στα προβλήματα που σχετίζονται με την προστασία των παιδιών στο Διαδίκτυο. Καλεί την Επιτροπή σε ετοιμότητα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος και δηλώνει ότι θα βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή με την κατάθεση των σχετικών θέσεών της(31) (βλέπε σχετικά σημείο 4.13.1).

5.14. Η ΟΚΕ, ενώ στηρίζει τη συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σχετικά με την έρευνα, παραγωγή, διακίνηση και αξιοποίηση των προϊόντων ηλεκτρονικής μάθησης, τονίζει ταυτόχρονα ότι είναι σκόπιμο να υποστηριχθεί παράλληλα η ανάπτυξη αρθρωτών, ελεύθερων ("ανοικτής πηγής [open source]") και προσαρμόσιμων λογισμικών. Η προσέγγιση αυτή θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ευρωπαϊκής αγοράς και στους ευρωπαϊκούς εκπαιδευτικούς στόχους. Επισημαίνει όμως την αναγκαιότητα για νομική ρύθμιση της χρήσης λογισμικού μάθησης, καθώς και την αναγκαιότητα να φέρουν και στο μέλλον οι κυβερνήσεις την ευθύνη για το περιεχόμενο των πιστοποιημένων λογισμικών.

5.15. Η ΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη, καθώς και τα ευρωπαϊκά πολιτικά όργανα και ιδιαίτερα την Επιτροπή να αξιοποιήσουν κάθε δυνατότητα και κάθε μέσο που διαθέτουν, για την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μάθησης. Ένα τέτοιο μέσο, που μπορεί να αναδειχθεί ισχυρό, είναι η διασύνδεση της ηλεκτρονικής μάθησης με όλες τις πολιτικές της Ένωσης και η προώθησή της, μέσω αυτών. Προς την ως άνω κατεύθυνση η ΟΚΕ είναι έτοιμη να βοηθήσει με όλες της τις δυνάμεις.

Βρυξέλλες, 17 Οκτωβρίου 2001.

Ο Πρόεδρος

της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Göke Frerichs

(1) COM(2000) 330 τελικό της 14ης Ιουνίου 2000. http://europa.eu.int/comm/information_society/eeurope/news/index_en.htm· http://ue.eu.int/el/Info/eurocouncil/index.htm. Η πρωτοβουλία e-Europe (ηλεκτρονική Ευρώπη) εγκαινιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Δεκέμβρη του 1999. Η πρωτοβουλία αποσκοπεί να επιταχύνει την εισαγωγή των ψηφιακών τεχνολογιών σε ολόκληρη την Ευρώπη και να διασφαλίσει ότι όλοι οι ευρωπαίοι θα έχουν τις αναγκαίες δεξιότητες για να τις χρησιμοποιήσουν. Υπαγορεύτηκε, δε από την αυξανόμενη συνειδητοποίηση της θεμελιώδους σημασίας που έχει η εφαρμογή ψηφιακών τεχνολογιών για την οικονομική μεγέθυνση και απασχόληση, την προφανή διαπίστωση ότι μια νέα, η ηλεκτρονική οικονομία γεννιέται, με κινητήριο μοχλό το Ιnternet και ότι, παρόλο τον ηγετικό ρόλο της Ευρώπης σε ορισμένες ψηφιακές τεχνολογίες, π.χ κινητή τηλεφωνία και ψηφιακή τηλεόραση, η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του Διαδικτύου στην Ευρώπη παραμένει συγκριτικά σε χαμηλά επίπεδα (σημεία 1.1, 1.3 και 1.2 του ΕΕ C 123 της 25.4.2001- http://www.ces.eu.int/pages/avis/01_01/op_January_en.htm).

(2) COM(2000) 318 της 24.5.2000. Τίτλος της ανακοίνωσης, "e-Learning: Να σκεφτούμε την εκπαίδευση του αύριο" - http://europa.eu.int/comm/education/elearning/doc_en.html.

(3) Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Λισσαβώνας (23 και 24 Μαρτίου 2000) - Συμπεράσματα της Προεδρίας (σημείο 5) - Βλέπε σχετική ηλεκτρονική διεύθυνση (υποσημείωση 1η).

(4) CΟΜ(2001) 59 τελικό της 31.1.2001.

(5) COM(2001) 172 τελικό της 28.5.2001. Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με τίτλο "Σχέδιο δράσης e-Learning: Να σκεφτούμε την εκπαίδευση του αύριο" - http://europa.eu.int/comm/education/elearning/doc_en.html.

(6) SEC(2000) 1832 της 20.10.2000 - η συζήτηση πρέπει να καταλήξει στην υιοθέτηση σχεδίου δράσης έως το τέλος του 2001.

(7) Βλέπε το σημείο 1.1 του COM(2001) 172 τελικό - http://europa.eu.int/comm/education/elearning/doc_en.html.

(8) Για τους σχετικούς συγκεκριμένους στόχους βλέπε COM(2001) 172 τελικό, σημείο 1.1).

(9) Βλέπε σημείο 1.1 (3η παράγραφος) του COM(2001) 172 τελικό.

(10) Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε σημείο 2 του COM(2001) 172 τελικό. Βλέπε, επίσης, έναν αναλυτικό οδηγό των εν λόγω κοινοτικών προγραμμάτων και μέσων, που έχει ήδη εκδοθεί από την Επιτροπή SEK(2001) 526 και ο οποίος διευκολύνει την εξοικείωση με τα διάφορα προγράμματα, καθώς και με τους όρους λειτουργίας και συμμετοχής.

(11) Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε σημείο 3 του COM(2001) 172 τελικό.

(12) Στη γνωμοδότηση της ΟΚΕ για την ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης (EE C 139 της 11.5.2001 - σημείο 4.5) επισημαίνονται σχετικά τα εξής: "Η ΟΚΕ θεωρεί την πρωτοβουλία 'e-Learning' ως τη βασική ευρωπαϊκή προσπάθεια για εισαγωγή των ευρωπαίων στην ψηφιακή εποχή και ειδικότερα, ως προσπάθεια προώθησης της χρήσης του Διαδικτύου, δικτύωσης των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ανάπτυξης της εικονικής κινητικότητας. Για το λόγο αυτόν συνιστά την όσο γίνεται γρηγορότερη άρση των εμποδίων, που δεν επιτρέπουν την αποτελεσματική ανάπτυξη της πρωτοβουλίας. Μεταξύ των εμποδίων αυτών σημαντική θέση κατέχουν το κόστος και η ποιότητα της σχετικής ηλεκτρονικής υποδομής, το τηλεπικοινωνιακό κόστος διασύνδεσης, το ψηφιακό περιεχόμενο και η γλωσσική πραγματικότητα του Διαδικτύου".

(13) Βλέπε ΕΕ C 157 της 25.5.1998 (σημείο 2.3.8): "... Σ' ένα πλαίσιο απεριόριστων δυνατοτήτων διακίνησης της πληροφορίας είναι ίσως καιρός να δούμε πως μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης μπορεί να δημιουργηθεί παιδεία διύλισης της πληροφορίας και ελέγχου της εγκυρότητας της γνώσης ...".

(14) EE C 123 της 25.4.2001, σημείο 1.5.

(15) Βλέπε, επίσης, EE C 123 της 25.4.2001, σημεία 3.2.2 και 5.1.3.

(16) Βλέπε ΕΕ C 123 της 25.4.2001 (σημείο 3.4.3 - 2η πρόταση).

(17) Βλέπε σχετικά SEC(2000) 1832 και τη σχετική γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΟΚΕ (EE C 311 της 7.11.2001).

(18) Βλέπε σχετικά σημείο 4.2.1.1 (επισήμανση 3η) του ΕΕ C 123 της 25.4.2001, καθώς και ΕΕ C 117 της 26.4.2000 (αναλυτική πρόταση της ΟΚΕ για μαζική εξοικείωση των πολιτών με την κοινωνία των πληροφοριών).

(19) "Η ΟΚΕ προτείνει να υπάρξουν μελέτες των αντιδράσεων που αναπτύσσονται στους ενήλικες, στις προσπάθειες εξοικείωσής τους με την κοινωνία των πληροφοριών. Οι μελέτες αυτές θα πρέπει καταρχήν να απευθύνονται στις ηγετικές ομάδες της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής δράσης. Οι ως άνω μελέτες απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, αφού για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας οι παιδικές και εφηβικές ηλικίες βρίσκονται 'γνωστικά' (σ' ό,τι αφορά τις τεχνολογίες επικοινωνιών) σε πλεονεκτικότερη θέση απ' ό,τι ένα μεγάλο μέρος των παραγωγικών ηλικιών (κύρια εκείνων, που αυτή τη στιγμή ηγούνται της παραγωγικής διαδικασίας)" (1η Πρόταση, σημείου 3.4.3 του ΕΕ C 123 της 25.4.2001).

(20) Βλέπε ΕΕ C 139 της 11.5.2001(σημείο 4.7).

(21) Βλέπε ΕΕ C 311 της 7.11.2001 - κεφάλαιο 3 (υπό επεξεργασία γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΟΚΕ).

(22) Βλέπε ΕΕ C 139 της 11.5.2001 (σημείο 2.5).

(23) Βλέπε ΕΕ C 116 της 20.4.2001 (σημείο 7.3).

(24) Βλέπε ΕΕ C 123 της 25.4.2001 (σημείο 5.1.3).

(25) Βλέπε σχετικά σημείο 4.3.1.1 του ΕΕ C 311 της 7.11.2001 (υπό επεξεργασία γνωμοδότηση της ΟΚΕ για τη "δια βίου μάθηση").

(26) Φαίνεται, π.χ., ότι οι τομείς μάθησης που προσανατολίζονται προς την κοινωνία προσφέρονται λιγότερο για την ηλεκτρονική μάθηση απ' ό,τι οι τομείς που προσανατολίζονται προς τις θετικές επιστήμες. Οι σύνθετες μέθοδοι μάθησης προσφέρονται περισσότερο για τους μαθητευόμενους διότι επιτρέπουν μια ελαστική διδασκαλία, προσαρμοσμένη στις ειδικές ανάγκες και στο ρυθμό μάθησης του κάθε μαθητή (αλληλεπίδραση των CBT, WBT, διοργάνωση μαθημάτων με παρουσία, εξετάσεις μέσω αστικής γραμμής (Online-Tests κ.λπ.)).

(27) Προς την κατεύθυνση αυτή βοηθά η δημοσίευση "Women and Science" της ΓΔ "Απασχόληση".

(28) Βλέπε σχετική, υπό επεξεργασία, γνωμοδότηση της ΟΚΕ με θέμα: "Ένα πρόγραμμα για την προστασία των παιδιών στο Διαδίκτυο".

(29) Βλέπε σχετικά (υπό επεξεργασία γνωμοδότηση της ΟΚΕ με θέμα: Βοήθεια προς τις ΜΜΕ για τη "μετάβαση στη ψηφιακή εποχή". Βλέπε, επίσης, τα στοιχεία του Cedefop: e-Learning, "What is the extend of e-Learning in Europe?" Έρευνα, Ειδική έκθεση για την ευρωπαϊκή σύνοδο κορυφής για το e-Learing στο La Hulpe (www.trainingvillage.gr).

(30) Σημ.: από οικονομική άποψη, η απόσβεση επενδύσεων επιτυγχάνεται από 2000 απασχολούμενους εργαζόμενους και πάνω.

(31) Η ΟΚΕ επεξεργάζεται σχετική γνωμοδότηση πρωτοβουλίας.