Γνωμοδότηση της Επιτροπής των Περιφερειών "Η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων ενόψει της παγκοσμιοποίησης - Πώς να την ενισχύσουμε"

(2000/C 57/05)

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ,

έχοντας υπόψη την ανακοίνωση της Επιτροπής "Η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων ενόψει της παγκοσμιοποίησης - Πώς να την ενισχύσουμε" (COM(1998) 718 τελικό)·

έχοντας υπόψη την απόφαση της Επιτροπής της 25ης Ιανουαρίου 1999, να ζητήσει τη γνωμοδότηση της ΕΤΠ για το θέμα αυτό σύμφωνα με το άρθρο 198 Γ, πρώτη παράγραφος, της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας·

έχοντας υπόψη την απόφαση του Προεδρείου της στις 10 Μαρτίου 1999, σύμφωνα με το άρθρο 198 Γ, τέταρτο εδάφιο, της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, να καταρτισθεί γνωμοδότηση για το θέμα αυτό και να ανατεθεί στην επιτροπή 6 "Απασχόληση, οικονομική πολιτική, ενιαία αγορά, βιομηχανία, ΜΜΕ" η προετοιμασία των σχετικών εργασιών·

έχοντας υπόψη το σχέδιο γνωμοδότησης (CDR 134/99) που υιοθετήθηκε από την επιτροπή 6 στις 27 Σεπτεμβρίου 1999 (εισηγητής ο κ. Joseph, F/PSE)·

υιοθέτησε ομόφωνα, κατά την 31η σύνοδο ολομέλειας της 17ης και 18ης Νοεμβρίου 1999 (συνεδρίαση της 18ης Νοεμβρίου), την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή

1.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρωτοβουλία της Επιτροπής να επιχειρήσει, μέσω της ανακοίνωσης αυτής, να συγκεκριμενοποιήσει και να προσδιορίσει τα μέσα δράσης σχετικά με τα ζητήματα της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, στο σημερινό πλαίσιο της επιταχυνόμενης παγκοσμιοποίησης των οικονομιών. Είναι σημαντικό σήμερα να αρχίσει η συζήτηση όσον αφορά τα μέσα που θα πρέπει να ληφθούν για την μετάβαση από τη συζήτηση στη δράση και η Επιτροπή των Περιφερειών προτίθεται ακριβώς να προσφέρει τη συμβολή της σ' αυτό.

1.2. Το ευρωπαϊκό επίπεδο είναι χωρίς αμφιβολία το προσήκον επίπεδο για να καταρτιστούν οι πολιτικές και να προσδιοριστούν τα κατάλληλα εργαλεία, υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι θα επιτραπεί όποτε είναι αναγκαίο να λειτουργούν επίσης οι αρχές της επικουρικότητας στο εθνικό και στο τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, η έννοια της ανταγωνιστικότητας, μολονότι φαίνεται ότι έχει μια σαφή σημασία όταν πρόκειται για επιχειρήσεις, καθίσταται αρκετά δυσκολοπροσδιόριστη ακόμη και ασαφής έννοια, από τη στιγμή που επιδιώκεται να της δοθεί και εδαφική σημασία.

1.3. Η διεθνοποίηση των οικονομιών είναι χωρίς καμιά αντίρρηση αναπότρεπτη. Το ζήτημα αναμφιβόλως δεν είναι να διερωτηθεί κανείς αν πρόκειται για τον καλύτερο τρόπο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, αλλά να διερευνηθεί ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να ενσωματωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο σύνολό της, στον κόσμο του αύριο. Ο στόχος αυτός δεν μπορεί να περιορισθεί μόνο στην απλή διάσταση μιας οικονομικής ενσωμάτωσης που καταμετράται μόνο από την άποψη των μεριδίων της αγοράς. Πρόκειται ευρύτερα για την απόκριση στις προσδοκίες των ευρωπαίων πολιτών από την άποψη του επιπέδου και της ποιότητας ζωής, για ενσωμάτωση της Ευρώπης σε μια προοπτική βιώσιμης ανάπτυξης, για την προετοιμασία των μελλοντικών γενεών σε ένα βιοτικό πλαίσιο ευημερίας, για τον σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του περιβάλλοντος, για την ειρήνη και τις ανταλλαγές με το σύνολο των λαών του πλανήτη.

1.4. Για το λόγο αυτό η Επιτροπή των Περιφερειών εκδηλώνει την έκπληξή της για την αρνητική κρίση που χαρακτηρίζει την ανακοίνωση της Επιτροπής όσον αφορά τη θέση της Ευρώπης και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων έναντι της παγκοσμιοποίησης. Ο χωρίς καμία παραχώρηση απολογισμός των δυνάμεων και των αδυναμιών της Ευρώπης αποτελεί αναμφιβόλως ένα αναγκαίο στοιχείο προκειμένου να συζητηθούν οι προσανατολισμοί και τα μέσα που θα πρέπει να τεθούν σε λειτουργία. Μολονότι η διάγνωση που προτείνεται από την Επιτροπή αναλύει ορθώς ορισμένες αδυναμίες της ευρωπαϊκής κατάστασης, παραμένει ασαφής όσον αφορά τις θετικές πτυχές του ευρωπαϊκού δυναμικού, και την επιτυχία του "ευρωπαϊκού προτύπου" που επέτρεψε την οικοδόμηση μιας ενιαίας και αλληλέγγυας Ευρώπης. Αντιθέτως, η συνεχής αναφορά στην επιτυχία του "αμερικανικού προτύπου" αποκρύπτει το γεγονός ότι το πρότυπο αυτό έχει τις δικές του αρνητικές πτυχές (αυξανόμενες ανισότητες και φτώχεια, βία, ...) και ότι από μόνο του ένα πρότυπο ανάπτυξης περιέχει ιδεολογικές, ιστορικές, πολιτιστικές, κλπ. αναφορές και δεν θα πρέπει να θεωρείται ως απόλυτα μεταφερόμενο. Προφανώς, δεν αποκλείεται να ευρεθούν στο πρότυπο αυτό, όπως και σε άλλα, πηγές έμπνευσης προκειμένου να προσδιορισθούν αποτελεσματικοί τρόποι δράσης. Έτσι, το ιαπωνικό πρότυπο συνέβαλε στην εποχή του στην κατάρτιση των μεγάλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων συνεργατικής έρευνας. Οπωσδήποτε όμως αυτό που έχει σημασία είναι να προσδιοριστεί και να ενισχυθεί ένας ευρωπαϊκός τρόπος, προκειμένου να συνεχισθεί και να πετύχει η οικοδόμηση μιας δίκαιας και ισχυρής Ευρώπης, που θα μπορέσει να συμβάλει στην επιτυχία των επιχειρήσεών της στην παγκόσμια αγορά.

1.5. Έτσι, η οικοδόμηση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, ακόμη και αν η ολοκλήρωσή της δεν είναι πραγματικότητα ακόμη (υπηρεσίες, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ...) αντιπροσωπεύει μια πρώτη επιτυχία. Συγκροτεί σήμερα την πιο μεγάλη εσωτερική αγορά του κόσμου, ενώ ταυτόχρονα γίνεται ομόφωνα δεκτό ότι το μέγεθος της αγοράς των Ηνωμένων Πολιτειών υπήρξε και παραμένει καθοριστικός παράγοντας της οικοδόμησης της αμερικανικής ανταγωνιστικότητας. Ο απολογισμός της ευρωπαϊκής συνεργατικής έρευνας από την πλευρά του, μολονότι περιλαμβάνει αδυναμίες, δεν είναι επίσης αρνητικός. Το πρότυπο που βασίζεται στη διασύνδεση και τη συμπληρωματικότητα των προγραμμάτων δράσης και των Διαρθρωτικών Ταμείων πέτυχε να ενισχύσει τόσο την ανταγωνιστικότητα όσο και την ευρωπαϊκή οικονομική και κοινωνική σύγκληση(1).

1.6. Τέλος, έχει σημασία να σημειωθεί ότι κάθε ανάλυση θα πρέπει να λάβει υπόψη της το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε ένα πλαίσιο μιας ιστορικής διαδικασίας, τόσο σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή οικοδόμηση όσο και την παγκοσμιοποίηση. Τόσο η μία όσο και η άλλη, αυτές οι διαδικασίες δεν μπορούν να θεωρηθούν ολοκληρωμένες. Αυτό σημαίνει ειδικότερα ότι τα χαρακτηριστικά λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας δεν είναι κάτι το οριστικά δεδομένο. Οι κανόνες του παιχνιδιού δεν έχουν καθορισθεί (ούτε ορισθεί, ούτε προσδιορισθεί). Στην Ευρώπη εναπόκειται να μάθει να συμμετέχει στην διάρθρωσή τους καθώς και να μάθει να τους επηρεάζει θετικά(2). Η ανακοίνωση της Επιτροπής υπογραμμίζει τη σημασία των εν εξελίξει και των μελλοντικών διαπραγματεύσεων για το διεθνές εμπόριο και για τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Πράγματι, αποτελούν επιδίωξη πρώτης τάξεως, όμως η οικοδόμηση ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στη διάσταση του διεθνούς εμπορίου, που αντιμετωπίζεται μέσω του δόγματος των ελεύθερων συναλλαγών. Θα πρέπει να υπάρξει ευρύτερος προβληματισμός για τα μέσα που θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να αποκτήσει θέση ισχύος, διατηρώντας παράλληλα τις ιδιαιτερότητες και τις ποικιλίες. Για το λόγο αυτό η Ευρώπη των κοινοτήτων και των περιφερειών αποτελεί απαραίτητο δεδομένο για μια ευρωπαϊκή προσέγγιση της ανταγωνιστικότητας.

2. Ανταγωνιστικότητα, ευρωπαϊκή οικοδόμηση, οικονομική και κοινωνική συνοχή

2.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών διαπιστώνει ότι η έννοια της ανταγωνιστικότητας δεν έχει την ίδια σημασία αν θεωρηθεί στην κλίμακα μιας επιχείρησης ή εάν θεωρηθεί στην κλίμακα μιας περιοχής (Ευρώπη, κράτη μέλη, περιφέρειες). Εάν στο επίπεδο της επιχείρησης η ανταγωνιστικότητα αντιστοιχεί στην ικανότητα που διαθέτει αυτή να αντιμετωπίζει τον ανταγωνισμό σε μια δεδομένη αγορά (τοπική, εθνική, ευρωπαϊκή, παγκόσμια), η έννοια καθίσταται πιο ασαφής, από τη στιγμή που πρόκειται να προσδιοριστεί όχι πλέον στην κλίμακα μιας επιχείρησης αλλά μιας περιοχής. Επιπλέον, σε ένα πλαίσιο παγκοσμιοποίησης, τα ζητήματα του μέτρου αποδεικνύονται ιδιαίτερα λεπτά, όπως πολύ ορθά επισημαίνει η Επιτροπή. Τρία επίπεδα ερωτημάτων θα πρέπει ειδικά να εξεταστούν ως προς το θέμα αυτό.

2.2. Καταρχήν, η σύνδεση μεταξύ της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και της εδαφικής ανταγωνιστικότητας αποδεικνύεται λεπτή. Όμως, η εγκυρότητα της σύνδεσης αυτής είναι απαραίτητη για να κατανοηθεί σε ποιο βαθμό η πολιτική οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετίζεται με την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων προκειμένου να καταρτιστεί μια πολιτική ενθάρρυνσης της ανταγωνιστικότητάς τους. Η σύνδεση αυτή είναι ακόμα πιο πολύπλοκη στο βαθμό που πολλές επιχειρήσεις είναι πολυκλαδικές και, συνεπώς, καταλαμβάνουν έναν οικονομικό χώρο που δεν συμπίπτει γενικά με τα όρια της ενδιαφερόμενης περιοχής.

2.3. Στη συνέχεια, ανάλογα με την ενδιαφερόμενη γεωγραφική κλίμακα (Ευρώπη, κράτη μέλη, τοπική, περιφερειακή κλίμακα) το περιεχόμενο και το νόημα της έννοιας της ανταγωνιστικότητας δεν εξομοιώνονται απολύτως ούτε είναι πάντα συμβατό με τη γεωγραφική και πολιτική διάρθρωση. Έτσι, μια περιοχή μπορεί να επιδιώκει να προσελκύσει ξένες επενδύσεις που δημιουργούν απασχόληση σε αντίθεση, ενδεχομένως, με το εθνικό ή και ευρωπαϊκό βιομηχανικό δυναμικό στον δεδομένο τομέα. Η παγκοσμιοποίηση υπερβαίνει το χώρο και τα κυκλώματα παραγωγικής συνοχής δεν ορίζονται πλέον στην κλίμακα των πολιτικών κατατμήσεων.

2.4. Τέλος τίθεται το ζήτημα της εθνικότητας ή κυρίως του ευρωπαϊκού χαρακτήρα των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με ποιο κριτήριο μια επιχείρηση θα πρέπει να θεωρηθεί ευρωπαϊκή: εθνικότητα του κεφαλαίου, έδρα της γενικής διεύθυνσης, εθνικότητα των μελών της διοικητικής ομάδας, χωροθέτηση των εγκαταστάσεών της; ... Είναι σαφές ότι κανένα από τα κριτήρια αυτά δεν επιτρέπει να υπάρξει ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα αυτό. Σε ποιο μέτρο θα πρέπει να θεωρηθεί ως λιγότερο ευρωπαϊκή μια επιχείρηση ξένης προέλευσης που δημιουργεί, μέσω των θυγατρικών της, απασχόληση, φορολογικά έσοδα και δευτερογενή αποτελέσματα στην Ευρώπη, απ' ό,τι μια επιχείρηση ευρωπαϊκής προέλευσης της οποίας η ανταγωνιστικότητα βασίζεται στην εγκατάσταση των θυγατρικών της στις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ασία;

2.5. Εξάλλου, είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι τα ζητήματα του ανταγωνισμού και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων σε διευρωπαϊκή κλίμακα αποτελούν τμήματα της οικοδόμησης μιας εξωτερικής ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Εξάλλου οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που είναι ανταγωνιστές στην ευρωπαϊκή αγορά, μπορούν επίσης να υποχρεωθούν να ανταγωνιστούν και στις εξωευρωπαϊκές αγορές.

2.6. Η Επιτροπή των Περιφερειών αναγνωρίζει την ορθότητα πολλών ορισμών της ανταγωνιστικότητας που έχουν ως κοινό στοιχείο ότι θέτουν σε πρώτο επίπεδο το στόχο της διατήρησης και της βελτίωσης του επιπέδου ζωής και της ευημερίας των πολιτών. Έτσι ο ΟΟΣΑ προσδιορίζει την ανταγωνιστικότητα ως "τη δυνατότητα των επιχειρήσεων, των οικονομικών κλάδων, των περιφερειών, των κρατών και των υπερεθνικών περιφερειών να δημιουργούν ένα σχετικά υψηλό εισόδημα και να επιτυγχάνουν ένα υψηλό επίπεδο απασχόλησης μολονότι είναι εκτεθειμένες στον διεθνή ανταγωνισμό". Η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει, ωστόσο, στην ιδέα ότι η περιφερειακή ανταγωνιστικότητα θα πρέπει να έχει ως ουσιαστικό στόχο τη συμβολή στη δημιουργία απασχόλησης μακροπρόθεσμα καθώς και την ενίσχυση μιας βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Συμφωνεί με την άποψη των εμπειρογνωμόνων της συμβουλευτικής ομάδας για την ανταγωνιστικότητα που υπενθυμίζουν ότι ορισμένοι πιο ειδικοί στόχοι, όπως είναι η αύξηση της αποδοτικότητας ή τα μερίδια στην παγκόσμια αγορά, θα πρέπει να θεωρούνται ως εξαρτώμενοι από το θεμελιώδη στόχο της δημιουργίας μιας οικονομίας με ισχυρή προστιθέμενη αξία που προσφέρει υψηλό επίπεδο απασχόλησης. Έτσι, δεν θα πρέπει να γίνεται λόγος για επιλογή μεταξύ της ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής συνοχής. Οι υφιστάμενες εντάσεις αφορούν τον τρόπο εφαρμογής των απαιτούμενων προσαρμογών καθώς και το χρονοδιάγραμμά τους(3).

2.7. Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν στην ανάγκη να εμμείνει κανείς στη σημασία που έχει το γεγονός ότι δεν θα πρέπει να παραγνωρισθεί ότι αυτοί οι στόχοι ανταγωνιστικότητας θα λαμβάνονται υπόψη μόνο υπό την προϋπόθεση ότι επιδιώκεται η συγκρότηση, η εξέλιξη και η παγίωση παραγωγικών συστημάτων, στις διάφορες γεωγραφικές κλίμακες, τα οποία να είναι ταυτόχρονα βιώσιμα και ικανά να δημιουργήσουν πλούτο και να αντλήσουν απ' αυτόν ένα σημαντικό μερίδιο.

2.8. Εξάλλου, οι αρχές επί των οποίων θεμελιώνεται η ευρωπαϊκή οικοδόμηση προϋποθέτουν ότι η επιδίωξη των στόχων αυτών θα γίνεται με τρόπο συμβατό προς την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Με άλλα λόγια ότι η επιτυχία των περιφερειών που κερδίζουν(4) δεν θα πρέπει να επιτυγχάνεται εις βάρος των "περιφερειών που χάνουν". Επιπλέον θα πρέπει να υπενθυμίσουμε εδώ ότι οι εσωτερικές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εκφράζουν μόνο διαφορά επιπέδων και τρόπων ζωής, αλλά δημιουργούν επίσης κίνδυνο διευρωπαϊκού ανταγωνισμού πέρα από τα επιθυμητά όρια, δηλαδή οικονομικού ντάμπινγκ.

2.9. Ευρύτερα, τέλος, το ευρωπαϊκό πρότυπο, κυρίως στην κοινωνική του διάσταση δεν πρέπει να θεωρείται ως μειονέκτημα, ή ως περιορισμός ο οποίος θα πρέπει να λαμβάνεται ως δεδομένο. Αφενός, είναι μια από τις αξίες της ευρωπαϊκής κοινωνίας και έχει σημασία από τη σκοπιά αυτή να μπορεί κανείς να το υποστηρίξει (δεν θα πρέπει να αντιπαραθέτει την οικονομία στην κοινωνία). Αφετέρου, η ανακοίνωση έχει απολύτως δίκαιο όταν θεωρεί το ευρωπαϊκό πρότυπο ως πηγή μακροπρόθεσμης ανταγωνιστικότητας: η κινητοποίηση ειδικευμένων, ευαισθητοποιημένων και δραστήριων εργαζομένων θα αποτελεί όλο και περισσότερο την βάση μιας μακροπρόθεσμης ανταγωνιστικότητας που βασίζεται στην καινοτομία και στην ποιότητα.

2.10. Έτσι, σε ένα πλαίσιο όπου η παγκοσμιοποίηση αποτελεί αναπόφευκτη δυναμική, έχει σημασία να είναι κανείς ανταγωνιστικός για να μπορεί να διατηρήσει, ισχυροποιήσει και παγιώσει το ευρωπαϊκό πρότυπο. Έχει σημασία να είμαστε ανταγωνιστικοί προκειμένου να οικοδομηθεί μια παγιωμένη και βιώσιμη Ευρώπη που θα έχει τη θέση της στον κόσμο του αύριο, στην οποία είναι ευχάριστο να ζει κανείς, όπου θα υπάρχει ευημερία, κοινωνική συνοχή και όχι ανεργία, αποκλεισμός αυξανόμενες ανισότητες, φτώχεια και ανασφάλεια. Με τον τρόπο αυτό η ανταγωνιστικότητα θα πρέπει να θεωρηθεί μέσο και όχι στόχος.

3. Διεθνοποίηση, ελεύθερες συναλλαγές, αύξηση και βιώσιμη ανάπτυξη

3.1. Η αύξηση του διεθνούς εμπορίου πρέπει να θεωρείται ουσιαστική πηγή της ανάπτυξης και της ευημερίας στην Ευρώπη; Είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτή μια τέτοια εξίσωση. Ακόμη και αν η διασύνδεση είναι αναμφισβήτητη, οι πηγές της ανάπτυξης βρίσκονται σε άλλα επίπεδα: μακροοικονομική, πολιτική και νομισματική σταθερότητα, οικοδόμηση μιας μεγάλης εσωτερικής αγοράς, επιστημονική και τεχνική πρόοδος, εκπαίδευση και πολιτιστική ανάπτυξη, προστασία του περιβάλλοντος, βελτίωση των υποδομών και των οικονομικών, κοινωνικών, παραγωγικών οργανώσεων ... Με την έννοια αυτή, η παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να θεωρείται όχι πηγή αλλά τρόπος ανάπτυξης μέσω της διεύρυνσης των αγορών που επιτρέπει. Από τη σκοπιά αυτή πρέπει να γίνουν τρεις ουσιαστικές παρατηρήσεις.

3.2. Καταρχήν μπορεί να διαπιστώσει κανείς μια ισχυρή αύξηση του ενδοκλαδικού και όχι του διακλαδικού εμπορίου. Αυτό το στατιστικό δεδομένο σημαίνει ότι δεν υπάρχει εμβάθυνση της διεθνούς ειδίκευσης που βασίζεται σε μια λογική συγκριτικών πλεονεκτημάτων, αλλά διεύρυνση των αντίστοιχων χώρων. Η βιομηχανική οργάνωση οικοδομεί σήμερα τα συνεκτικά της κυκλώματα σε διεθνή κλίμακα, μέσω της επίδρασης του ανταγωνισμού και της συμπληρωματικότητας των επιχειρήσεων διαφόρων εθνικοτήτων. Οι βαθμοί και οι τρόποι αυτής της υπερεθνικής οργάνωσης των βιομηχανιών ποικίλλουν σημαντικά από τον ένα τομέα στον άλλο, από το ένα πεδίο δραστηριότητας στο άλλο. Η διεθνής οργάνωση εργασίας προκύπτει, συνεπώς, ως το αποτέλεσμα πλεονεκτημάτων που επιτυγχάνονται από τη σύγκλιση στρατηγικών χωροθέτησης και ανάπτυξης των επιχειρήσεων καθώς και από εδαφικές δυναμικές οικοδόμησης πόρων στις διάφορες κλίμακες (τοπική-περιφερειακή, εθνική, ευρωπαϊκή).

3.3. Κατά δεύτερο λόγο, ένα σημαντικό τμήμα του διεθνούς εμπορίου συγκροτείται από συναλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει το ρόλο των πολυεθνικών επιχειρήσεων στην οικοδόμηση ενός συστήματος παγκόσμιας οικονομίας, έστω και αν οι πολιτικές αποφάσεις στα θέματα της φιλελευθεροποίησης και της ιδιωτικοποίησης, της μείωσης των τελωνειακών δασμών, του διεθνούς διακανονισμού του ανταγωνισμού έχουν παίξει επίσης αποφασιστικό ρόλο. Αυτό το ζήτημα παραπέμπει αναπόφευκτα στο ζήτημα της διάρθρωσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και της εδαφικής ανταγωνιστικότητας καθώς και στο ζήτημα του ορισμού της "ευρωπαϊκής επιχείρησης".

3.4. Τέλος, εάν ορισμένα προϊόντα ή ορισμένοι κανόνες αποκτούν έναν αδιαμφισβήτητο παγκόσμιο χαρακτήρα, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα συνεχίζει να οικοδομείται με διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά τη διαφοροποίηση των προϊόντων σε συνάρτηση με το κόστος και τους κανόνες κατανάλωσης, με συστήματα καινοτομίας που στηρίζονται σε ειδικά και διαφοροποιημένα εδαφικά δυναμικά ... Η παγκοσμιοποίηση δε σημαίνει ομογενοποίηση του κόσμου και αυτός είναι επίσης ο ρόλος της Ευρώπης, να προσφέρει δηλαδή τις ιδιαιτερότητές της και να διατηρήσει τις διαφορές της.

3.5. Έχοντας κάνει τις παρατηρήσεις αυτές, η Επιτροπή των Περιφερειών υπενθυμίζει ότι εάν η παγκοσμιοποίηση γενικώς αναγνωρίζεται ως "παιχνίδι θετικού αθροίσματος", η κατανομή των κερδών του παιχνιδιού αυτού είναι συχνά άνιση και, ενδεχομένως, κυμαινόμενη. "Σύμφωνα με τις πρόσφατες οικονομικές θεωρίες, η μακροπρόθεσμα βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη καθώς και η αύξηση των αποκλίσεων των εισοδημάτων μεταξύ των χωρών, συνδέονται με τα αποτελέσματα συσσώρευσης του κεφαλαίου, τόσο του φυσικού όσο και του ανθρώπινου, φαινόμενο που με τη σειρά του επηρεάζεται από το διεθνές εμπόριο(5).". Με άλλα λόγια, η ανταγωνιστικότητα θεμελιώνεται στην ύπαρξη και την ανάπτυξη ευνοϊκών, συνεπώς άνισων, όρων συναλλαγών και από τη φύση της αποτελεί δηλαδή πηγή ασυμμετριών. Άλλωστε, είναι σημαντικό ότι εάν οι όροι των συναλλαγών μεταξύ της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ιαπωνίας είναι συνολικά μειονεκτικές, αντιθέτως με τις τρίτες χώρες, δηλαδή ένα σημαντικό μέρος των χωρών μικρότερης ανάπτυξης αποδεικνύονται πλήρως θετικές.

3.6. Σε ευρωπαϊκή κλίμακα, σύμφωνα με την έκθεση 1998 με θέμα "Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας" το ευρωπαϊκό βιοτικό επίπεδο μετρούμενο ως κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ εκφρασμένο σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ΜΑΔ) είναι κατά 33 % κατώτερο του αντίστοιχου των Ηνωμένων Πολιτειών και 13 % κατώτερο του αντίστοιχου της Ιαπωνίας. Επιπλέον η κατανομή της αγοραστικής δύναμης στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης εμφανίζει μια σημαντική διαφοροποίηση με πολλαπλασιαστικό συντελεστή από 1 έως 2,6 μεταξύ των κρατών μελών και 1 έως 4,5 μεταξύ της φτωχότερης και της πλουσιότερης ευρωπαϊκής περιοχής. Επιπλέον, η αντίθεση των περιφερειακών ανισοτήτων είναι χωρίς αμφιβολία πιο έντονη στις χώρες πάνω από το μέσο ευρωπαϊκό όρο και σε δύο που βρίσκονται κάτω από το μέσο αυτό όρο(6).

3.7. Στο ευρωπαϊκό επίπεδο πάντα, οι συνολικοί δείκτες αύξησης κρύβουν ισχυρές ασυμμετρίες. Η οικοδόμηση της ενιαίας αγοράς ευνόησε την αύξηση του διακλαδικού εμπορίου, με ένα πιο ισχυρό μερίδιο των διαφοροποιημένων προϊόντων σε τιμές και ποιότητα, ενώ το μερίδιο παρόμοιων προϊόντων παρέμεινε σταθερό. Αυτή η εξέλιξη εκφράζει διαφοροποιημένους τρόπους εξέλιξης, που ευνοούν, αφενός, την υψηλή ποιότητα με σχεδιασμό, έρευνα και ανάπτυξη, διαφήμιση και, αφετέρου, το κατώτατο όριο με επιδίωξη μείωσης του κόστους παραγωγής. Βεβαίως, μία χώρα μπορεί να ακολουθεί δύο στρατηγικές σε διαφορετικούς τομείς· εάν όμως ληφθεί υπόψη η περίπτωση των τεσσάρων πλέον βιομηχανικών ευρωπαϊκών χωρών, διαφαίνεται μια σαφής τάση ειδίκευσης σε προϊόντα υψηλής στάθμης στη Γερμανία, σε προϊόντα μέσης και υψηλής στάθμης στη Γαλλία, σε προϊόντα μέσης στάθμης στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ η Ιταλία είναι η πιο ειδικευμένη από τις τέσσερις αυτές χώρες σε προϊόντα χαμηλής στάθμης και η λιγότερο ειδικευμένη σε προϊόντα υψηλής στάθμης. Αυτή η διαφοροποίηση μπορεί επίσης να διαπιστωθεί και σε ό,τι αφορά τις ξένες επενδύσεις, με διαφοροποίηση με συντελεστή 4,5 για την Ιταλία (0,4 % του ΑΕγχΠ), στο Ηνωμένο Βασίλειο (1,8 % του ΑΕΠ με ισχυρό εξωκοινοτικό προσανατολισμό) σε ό,τι αφορά τις συγκεντρώσεις με υψηλή εθνική αλλά και τομεακή μεταβλητότητα. Έτσι μπορεί να παρατηρηθεί πολύ μεγαλύτερη διασπορά στην εξέλιξη κατά την περίοδο 1985-1995, με μεγαλύτερη επίσης διακύμανση γύρω από τον μέσο όρο. Αυτό σημαίνει επίσης ότι "η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση φαίνεται να δημιουργείται με συνύπαρξη διαφορετικών προτύπων"(7)

3.8. Το ζήτημα της σύγκλισης των παραγωγικών διαρθρώσεων βρέθηκε στο κέντρο της διαδικασίας της νομισματικής ενοποίησης. Γενικότερα, η κοινωνική συνοχή και οι περιφερειακές ασυμμετρίες παραμένουν τα βασικά αιτήματα στην καρδιά της οικοδόμησης και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ο ρόλος της περιφερειακής πολιτικής και των διαρθρωτικών ταμείων είναι κυρίως η συμβολή στη μείωση των ασυμμετριών. Πέρα από τους πιο τρέχοντες μακροοικονομικούς δείκτες οι οποίοι αποκαλύπτουν μια συνεχή πρόοδο της σύγκλισης, πρόσφατη μελέτη(8) έφερε στο φως και άλλες λιγότερο ορατές ασυμμετρίες που μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες μακροπρόθεσμα και οι οποίες από αυτή την άποψη είναι ανησυχητικές. Η ανάλυση των εθνικών θέσεων στο εμπόριο προϊόντων υψηλής τεχνολογίας αποκαλύπτει πολύ διαφοροποιημένες τοποθετήσεις οι οποίες, μολονότι έχουν πολύ μικρό αντίκτυπο βραχυπρόθεσμα στο μακροοικονομικό επίπεδο, θα πρέπει ωστόσο να ληφθούν υπόψη πολύ σοβαρά σε μια δυναμική και μακροπρόθεσμη προοπτική της ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης στην παγκόσμια οικονομία.

3.9. Έτσι η Ισπανία, που παρουσίασε όλα τα χαρακτηριστικά μιας παραδειγματικής πορείας σύγκλισης, παρουσιάζει αντιθέτως μια πολύ τρωτή θέση στα τεχνολογικά προϊόντα με ένα διεθνές, όπως επίσης ευρωπαϊκό, εμπορικό ισοζύγιο, που τη συγκαταλέγει μεταξύ των πιο ελλειμματικών χωρών, σε θέση ανάλογη με αυτή της Ελλάδος και της Πορτογαλίας. Το παράδειγμα αυτό επιτρέπει να κατανοήσουμε για ποιο λόγο, με ένα μερίδιο 10 % του διεθνούς εμπορίου, τα τεχνολογικά προϊόντα προσφέρουν στην ΕΕ ένα συνολικό πλεονέκτημα (+ 1,7 [permil ]) που στην πραγματικότητα καλύπτει μια ελλειμματική κατάταξη όσον αφορά τα προϊόντα χαμηλής στάθμης (-2,7 [permil ]) που αντισταθμίζεται από θετικό ισοζύγιο στα προϊόντα μέσης ποιότητας (+ 1,2 [permil ]) και υψηλής στάθμης (+ 3,1 [permil ]).

3.10. Η Επιτροπή των Περιφερειών εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στον κίνδυνο που σχετίζεται με την προώθηση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων χωρίς να ληφθεί υπόψη αυτός ο τύπος ασυμμετριών οι οποίες, μολονότι είναι φανερές σε εθνικό επίπεδο, θα αποκαλύπτονταν ακόμη πιο έντονα αν είχε επιχειρηθεί παρόμοια μελέτη σε περιφερειακό επίπεδο. Αντιθέτως, μια πολιτική για την ανταγωνιστικότητα μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση των ανισοτήτων αυτών. Όμως, μολονότι τα τεχνολογικά προϊόντα αντιπροσωπεύουν στατικά ένα χαμηλό τμήμα του διεθνούς εμπορίου, ο αθροιστικός και τοπικός χαρακτήρας τους, χαρακτήρας μιας οικονομίας που θεμελιώνεται στη γνώση, μπορεί να έχει ως συνέπεια τη δημιουργία πολύ πιο ουσιαστικών επιπτώσεων στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Είναι, συνεπώς, σημαντικό να ληφθούν υπόψη πολύ πιο αποτελεσματικά απ' ό,τι έγινε ως τώρα μέσω των διαρθρωτικών ταμείων, προκειμένου να αποφευχθεί μια προοδευτική διευρωπαϊκή ρήξη και μια υπερβολική αντιπαράθεση, θεμελιωμένη στην τεχνολογική ειδίκευση.

4. Παγκοσμιοποίηση, ανταγωνιστικότητα και εδαφική ανάπτυξη

4.1. Η παγκοσμιοποίηση, όπως έχουμε πει, δεν σημαίνει ομοιογενοποίηση του κόσμου. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις το έχουν καταλάβει καλά και γι' αυτό προσδιορίζουν την εγκατάστασή τους στην παγκόσμια κλίμακα με τρόπο ώστε να αντλούν κέρδος από τις διαφοροποιήσεις, τόσο όσον αφορά το κόστος των συντελεστών όσο και των ειδικών πόρων. Δεν υφίσταται ενιαίο πρότυπο και αυτό που ισχύει σε παγκόσμιο επίπεδο ισχύει επίσης και σε ευρωπαϊκό· η διαφοροποίηση αποτελεί θεμελιώδη πλούτο της Ευρώπης.

4.2. Η παγκοσμιοποίηση εντάσσεται σε μια δυναμική ανοίγματος και πολυσύνθεσης του κόσμου που προσδιορίζεται ορισμένες φορές με τον όρο της σφαιρικότητας και η οποία καλύπτει ένα φαινόμενο αμοιβαίου ανοίγματος και αλληλοδιείσδυσης τόσο των γεωγραφικών χώρων όσο και των τομεακών πεδίων. Ο πλούτος προέρχεται από το συνδυασμό και με αυτή την έννοια η παγκοσμιοποίηση και η επιτάχυνση των διεθνών συναλλαγών αποδεικνύονται ένα εκπληκτικό δυναμικό ανάπτυξης.

4.3. Αυτή η διπλή διάσταση της σφαιρικότητας εκφράζεται με εντυπωσιακό τρόπο στις στρατηγικές των επιχειρήσεων μέσω:

- της επιτάχυνσης της διεθνής εγκατάστασής τους, που δεν αιτιολογείται απλώς από την γειτνίαση προς τις αγορές, αλλά επίσης και από την πρόσβαση σε ειδικούς τοπικούς πόρους, κυρίως ικανότητες γειτνίαση με άλλες επιχειρήσεις, αποτελέσματα ιστού (clusters)·

- επιτάχυνση της τεχνολογικής τους ανάμειξης: διείσδυση σε νέες δραστηριότητες, αγορά επιχειρήσεων σε νέες κατευθύνσεις, συμμαχίες και βιομηχανική συνεργασία.

4.4. Στα πλαίσια αυτής της δυναμικής, οι περιοχές (περιφερειακές ή υποπεριφερειακές) αποδεικνύονται πραγματικά σημεία στήριξης της βιομηχανικής ανάπτυξης και αυτό σύμφωνα με δύο εναλλακτικούς τρόπους:

- από την άποψη του κόστους αποκλειστικά (φθηνότερη παραγωγή του ίδιου προϊόντος σε μια περιοχή απ' ό,τι σε μια άλλη)·

- από την άποψη της πρόσβασης σε ειδικούς πόρους (παραγωγή σε μια περιοχή ενός προϊόντος που δεν μπορεί να γίνει αλλού).

4.5. Αυτές οι δύο πτυχές καλύπτουν, στο επίπεδο της επιχείρησης, δύο διαστάσεις της ανταγωνιστικότητας, σύμφωνα με την παραδεκτή ευρύτατα, πλέον, διάκριση μεταξύ της ανταγωνιστικότητας κόστους και της ανταγωνιστικότητας εκτός κόστους. Αυτή η διάκριση αντιστοιχεί επίσης σε δύο πτυχές της στρατηγικής μιας επιχείρησης μεταξύ δηλαδή μιας βραχυπρόθεσμης οπτικής που θεμελιώνεται στην παραγωγή τυποποιημένων αγαθών και μιας πιο μακροπρόθεσμης οπτικής που βασίζεται στη διαφοροποίηση και την καινοτομία. Αυτές οι δύο οπτικές δεν είναι προφανώς ανταγωνιστικές και μπορούν απολύτως να υπεισέλθουν σε ένα παιχνίδι συμπληρωματικοτήτων.

4.6. Σε εδαφικό επίπεδο, αυτή η διάκριση καλύπτει δύο διαφορετικές προσεγγίσεις, δύο εναλλακτικές επιδιώξεις. Η πρώτη έγκειται στην επιδίωξη πάνω απ' όλα των πτυχών εκείνων που συνδέονται με την τιμή των συντελεστών ενός τόπου. Στην οπτική αυτή οι δημόσιες πολιτικές ενίσχυσης στην εγκατάσταση αποβλέπουν στην αντιστάθμιση της διαφοροποίησης του κόστους, σε σύγκριση με ένα διαφορετικό τόπο που είναι πιο ελκυστικός. Στα πλαίσια του εδαφικού ανταγωνισμού που βασίζεται μόνο στο κόστος των συντελεστών παραγωγής, η συνέπεια είναι συχνά αποτέλεσμα ανταγωνισμού προσφοράς στις σχέσεις επιχειρήσεων-περιοχών που οδηγεί στη διάθεση δημόσιων ενισχύσεων, τα ποσά των οποίων ξεπερνούν τα εύλογα επίπεδα. Ή κάτι χειρότερο ακόμα, αυτή η φυγή προς τα εμπρός αιτιολογεί στρατηγικές φορολογικού και κοινωνικού ντάμπινγκ που αποτελούν για τις περιοχές ένα "παιχνίδι επικίνδυνα αρνητικού αθροίσματος". Αυτή η τάση των επιχειρήσεων δυστυχώς συνεχίζεται και ευνοεί πάντα συμπεριφορές εύκολης μετεγκατάστασης και αναζήτησης επιδοτήσεων.

4.7. Η δεύτερη προσέγγιση, αντιθέτως, δίνει έμφαση σε μια διαδικασία εδαφικής οικοδόμησης των πόρων. Μια τέτοια αυτοσυσσωρευτική διαδικασία είναι το αποτέλεσμα ισχυρών αλληλεπιδράσεων των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένες στην ίδια περιοχή με το σύνολο των άλλων παραγόντων του άμεσου περιβάλλοντος: δημόσιοι και ημιδημόσιοι οργανισμοί, οργανισμοί έρευνας και κατάρτισης ... Μια τέτοια διαδικασία όμως σπάνια είναι αυθόρμητη. Εντάσσεται ορισμένες φορές σε μια μακρόχρονη ιστορική διαδικασία, ή προκύπτει από την παρουσία επιστημονικού και τεχνικού πόλου υψηλού επιπέδου (το Stanford για τη Silicon Valley, το MIT για την Βοστόνη και η λεωφόρος 128, το Orsay και η CEA για το Νότιο Παρίσι ...) ή ορισμένες φορές είναι το αποτέλεσμα μιας ενεργού πολιτικής ενός ισχυρού δημόσιου ή ιδιωτικού παράγοντα (η CNES στην Τουλούζη, η IBM στο Montpellier, ...), ή επίσης μπορεί να αποτελεί το αποτέλεσμα σκόπιμης δημόσιας βούλησης (Sophia Antipolis, Silicon Glen, ...) (Παραδείγματα που θα πρέπει να διαφοροποιηθούν στην κλίμακα της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

4.8. Στην οπτική αυτή η τοπική ανάπτυξη δεν στηρίζεται μόνο στη διάσταση της προσέλκυσης παραγωγικών επενδύσεων που αναζητούν χώρο εγκατάστασης αλλά είναι το αποτέλεσμα αμοιβαίας υποστήριξης εξωτερικών παραγωγικών επενδύσεων (εξωγενής ανάπτυξης) με εδαφικές δυνάμεις ανάπτυξης και καινοτομίας (ενδογενής ανάπτυξη). Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, εάν ο "νομαδισμός" τους (Στα αγγλικά: nomadism) είναι ολοένα και περισσότερο συνδεδεμένος με την αναγκαιότητα να καταστούν σφαιρικές, ωθούν στην συνεχώς αυξανόμενη συμμετοχή τους στα δρώμενα των περιοχών και στην υιοθέτηση συμπεριφορών εδαφικής αγκύρωσης (Στα αγγλικά: territorial anchoring).

4.9. Επίσης ο περιορισμός της έννοιας της ανταγωνιστικότητας μιας περιοχής στην ικανότητά της να προσελκύει τις παραγωγικές επενδύσεις, όπως γίνεται συχνά, φαίνεται ν' αποτελεί μία άκρως περιοριστική προσέγγιση. Είναι εξίσου σημαντικό να διατηρηθούν τόσο οι εντόπιες όσο και οι πρόσφατα εγκατασταθείσες επιχειρήσεις και να παρασχεθούν οι συνθήκες οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξή τους. Θα πρέπει συνεπώς να θεμελιωθεί η ανταγωνιστικότητα στην αξιοποίηση των διαφορών σε έναν κόσμο συναλλαγών και αλληλεπιδράσεων παρά στην αναφορά σε ένα ενιαίο πρότυπο που μεταφέρεται και υλοποιείται. Επιπλέον το πρόβλημα της διάρθρωσης μεταξύ της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και της ανταγωνιστικότητας των περιοχών μπορεί να έχει τότε διέξοδο, λόγω της σύγκλισης των συμφερόντων των επιχειρήσεων και των περιοχών. Έτσι το ζήτημα της "εθνικότητας" της επιχείρησης καταρρίπτεται από μόνο του δεδομένου ότι το πραγματικό ζήτημα καθίσταται πλέον το ζήτημα της "εγκατάστασής της".

4.10. Σε ένα πλαίσιο ανάπτυξης που θεμελιώνεται σε μια ισχυρή δυναμική της καινοτομίας είναι σκόπιμο να τεθεί σε πρώτο επίπεδο ο ρόλος των περιοχών (περιοχές καινοτομίας(9)). Καινοτομία είναι μια αγκυρωμένη διαδικασία, που συχνά στηρίζεται σε ένα πλήθος διαρθρωμένων αγκυρώσεων σε διεθνή κλίμακα. Ο αμερικανός οικονομολόγος Michael Porter επισημαίνει το παράδοξο της σύγχρονης οικονομίας: "τα μόνιμα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, σε μια ολοένα και περισσότερο σφαιρική οικονομία, συνδέονται με τοπικά δεδομένα - γνώσεις, σχέσεις, κίνητρα - που οι απομακρυσμένοι ανταγωνιστές δεν μπορούν να συναγωνισθούν"(10).

4.11. Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή των Περιφερειών έχει ήδη τονίσει τη σημασία της συγκρότησης και της παγίωσης περιφερειακών δυναμικών Ε& ΤΑ (Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης) και καινοτομίας(11). Η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται ταυτόχρονα από το αποτέλεσμα "κρίσιμης μάζας" και την δικτύωση των κυριότερων παραγόντων, σε ένα πλαίσιο "κλίματος καινοτομίας και αρμοδιοτήτων". Είναι σημαντικό οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να "προσφέρουν την δυνατότητα εντοπισμού του καινοτόμου δυναμικού με στόχο την δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης". Επίσης, είναι επιθυμητό η περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επιδιώξει ρητά την υποστήριξη των δράσεων που αποβλέπουν στην ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας σε περιφερειακή και τοπική κλίμακα. Ειδικότερα είναι επιθυμητό η Ευρωπαϊκή Ένωση να μπορέσει να προσφέρει την υποστήριξή της σε πρωτοβουλίες δικτύωσης παραγόντων και πρωτοβουλιών έρευνας και καινοτομίας που βασίζονται στην αξιοποίηση ικανοτήτων και συμπληρωματικοτήτων των βιομηχανικών και τεχνολογικών παραγόντων, σε εδαφική βάση(12). Επιπλέον, θα πρέπει να μπορέσουν οι κρατικές αγορές να διαδραματίσουν έναντι των σχεδίων αυτών αποφασιστικό ρόλο πειραματικού χρήστη (ορισμός προδιαγραφών, δοκιμές, ...) και εγγύησης για τη συγκρότηση του αρχικού κεφαλαίου.

4.12. Έτσι, το ξεκίνημα και η επιτυχία του Gemplus και του πόλου "carte à puce" (έξυπνες κάρτες) στην περιφέρεια Προβηγκίας - Κυανής Ακτής, στη Γαλλία, διευκολύνθηκε ευρύτατα από το "κεφάλαιο εμπιστοσύνης" πολλών δημόσιων παραγόντων. Η France Télécom καταρχάς παρήγγειλε πάνω από ένα εκατομμύριο τηλεκάρτες σε μια θυγατρική της SGS-Thomson η οποία ιδρύθηκε το 1988. Οι τοπικές αρχές, στη συνέχεια, όπως το Conseil Général des Bouches-du-Rhône, διαδραμάτισαν ρόλο πελάτη και πειραματικού χρήστη για την ανάπτυξη νέων εφαρμογών (εστιατόρια, υγεία, ...). Σε 8 έτη, η Gemplus, παγκόσμιος ηγέτης με 43 % της αγοράς, έχει καταστεί κερδοφόρα επιχείρηση με κύκλο εργασιών πάνω από 3 δισ. φράγκα και δημιούργησε πάνω από 3000 θέσεις απασχόλησης το ήμισυ εκ των οποίων στις εγκαταστάσεις της στην Προβηγκία.

4.13. Σε αυτές τις συνθήκες, τα αποτελέσματα της γεωγραφικής πόλωσης δεν μπορούν να διαχωριστούν από την κίνηση για εξειδίκευση των περιοχών. Η Επιτροπή των Περιφερειών υπογράμμισε τη σημασία της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των "κέντρων αριστείας" που θεμελιώνονται στην τομεακή και γεωγραφική συγκέντρωση "γνώσεων, ειδικευμένης κατάρτισης, τεχνικής και διοικητικής υποδομής σε υψηλό επίπεδο σε ένα οικονομικό τομέα που προσανατολίζεται στο μέλλον και πληροί τις προϋποθέσεις βιωσιμότητας"(13). Θα πρέπει επίσης να επιδειχθεί προσοχή έναντι των κινδύνων που συνεπάγεται η υπερβολική εδαφική συγκέντρωση. Αφενός, γιατί αυτές οι συγκεντρώσεις τείνουν να δημιουργούν "θύλακες σφαιρικής οικονομίας" που είναι αποκομμένες από το οικονομικό και νομικό πλαίσιο και των οποίων τα μόνα καθοριστικά στοιχεία προκύπτουν από τη σύνδεσή τους με το σφαιρικό επίπεδο. Από την άλλη μεριά γιατί αυτή η υπερβολική πόλωση υπάρχει κίνδυνος να ενισχύσει τα αποτελέσματα ασυμμετρίας (στην παραγωγή και την κατανομή του πλούτου) πέρα από τον επιθυμητό βαθμό(14), μεταξύ "θυλάκων εκσυγχρονισμού", που συλλέγουν την προστιθέμενη αξία και ενδιάμεσων χώρων, που προορίζονται μόνο για διαμονή και κατανάλωση.

4.14. Αυτά τα κέντρα αριστείας δεν προϋποθέτουν στενή και κλειστή περίμετρο και μπορούν να λάβουν πολύ διαφοροποιημένες μορφές σε συνάρτηση με τις ιδιαιτερότητες και το εδαφικό πλαίσιο στο οποίο στηρίζονται. Το περιορισμένο αυτό κλείσιμο συμβάλλει επιπλέον στην ενίσχυση της διάρθρωσής τους με τον οικονομικό και κοινωνικό ιστό και ενισχύει επίσης την αγκύρωση και την αξιοπιστία τους. Ας σημειώσουμε, τέλος, ότι αυτά τα κέντρα αριστείας δεν αφορούν μόνο τις δραστηριότητες υψηλής τεχνολογίας. Ο Michael Porter αναφέρει παραδείγματα "clusters" στην αμπελουργία, τον τομέα του δέρματος ή των ξενοδοχείων και εστιατορίων· μπορεί, επίσης, στην Ευρώπη να αναφερθούν τα ιταλικά "districts" ενδυμάτων ή επίπλων ή τα ισπανικά "districts" υποδημάτων στο Elche (Valencia)(15).

5. ΜΜΕ, υποδομές και χρηματοδότηση

5.1. Ο ρόλος των ΜΜΕ στην ευρωπαϊκή οικονομία και η σημασία της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητάς τους

5.1.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών, στη γνωμοδότησή της της 3ης Ιουνίου 1999 (CDR 387/98 τελικό), σχετικά με την έκθεση BEST και την απάντηση της Επιτροπής(16), υπογράμμισε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των ΜΜΕ στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες διασφαλίζουν το 60 % της συνολικής αξίας της παραγωγής και το 66 % της απασχόλησης. Η ΕΤΠ υπενθύμισε επίσης πόσο έντονα ενδιαφέρεται για τις προσπάθειες ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ, των οποίων οι οικονομικός χώρος ανοίγει ολοένα και περισσότερο στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Επιπλέον οι επιχειρήσεις αυτές συχνά συγκροτούν το κλειδί της τοπικής ανάπτυξης και επίσης συχνά υπεισέρχονται σε σχέση πάνω απ' όλα με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Τέλος, συμβάλλουν συχνά με αποφασιστικό τρόπο στην εδαφική αγκύρωση των μεγάλων επιχειρήσεων, στο μέτρο που συγκροτούν ένα περιβάλλον υπηρεσιών και ικανοτήτων βάσει του οποίου οι μεγάλες επιχειρήσεις μπορούν να εξεύρουν υλικό για μια ισχυρή αλληλεπίδραση με την περιοχή.

5.1.2. Η Επιτροπή των Περιφερειών θεωρεί αξιόλογη την πορεία των ΜΜΕ υψηλής τεχνολογίας που σε λίγα χρόνια έχουν αποκτήσει ηγετική θέση στην παγκόσμια οικονομία στον τομέα τους. Κρίνει, ωστόσο, ότι θα πρέπει να υπενθυμισθεί ότι αν και αυτός ο τύπος επιχειρήσεων πρέπει να αποτελέσει το αντικείμενο ειδικής προσοχής, λόγω της συμβολής του στη μακροπρόθεσμη δυναμική της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, σήμερα οι επιχειρήσεις αυτές αποτελούν ένα πολύ περιορισμένο τμήμα των επιχειρήσεων και των θέσεων απασχόλησης. Μολονότι είναι σαφές ότι θα πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια ενίσχυσής τους προκειμένου να εξασφαλίσουν τις ανταγωνιστικές του θέσεις, με κανένα τρόπο όμως αυτό δεν θα πρέπει να γίνει εις βάρος των μέτρων που είναι αναγκαία για να διευκολυνθεί η ανταγωνιστικότητα της μάζας των ΜΜΕ που ανταποκρίνονται σε λιγότερο υψηλά τεχνολογικά επίπεδα και σε πολύ πιο περιορισμένες γεωγραφικές αγορές.

5.1.3. Η συμβολή στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ σχετίζεται, στο επίπεδο της δημόσιας πολιτικής με την πραγματική βελτίωση του περιβάλλοντός τους, τόσο από γραφειοκρατική άποψη και από την άποψη των διατυπώσεων(17), όσο και από την άποψη της πρόσβασης στις πηγές χρηματοδότησης, πληροφόρησης και συνθηκών ανάπτυξης στην διεθνή αγορά (εξαγωγές, διασυνοριακές συνεργασίες, διεθνείς κοινές επιχειρήσεις ...). Η ΕΤΠ υποστηρίζει σαφώς τις προτάσεις στα θέματα αυτά που έγιναν από την έκθεση BEST και την Επιτροπή. Εξάλλου, φαίνεται απαραίτητο να τεθούν στη διάθεση των ΜΜΕ μέσα πληροφόρησης, νομική συνδρομή και υποστήριξη της διαχείρισης προκειμένου να διορθώνονται οι ασυμμετρίες τις οποίες αντιμετωπίζουν ανταγωνιζόμενες τις μεγάλες επιχειρήσεις. Τέλος, πρέπει να τονισθεί η σημασία που έχει να λαμβάνουν υπόψη προσεκτικά οι δημόσιες αρχές, ιδίως οι περιφερειακές και τοπικές, κατά την ανάθεση των δημόσιων συμβάσεων, τις προσφορές των ΜΜΕ και την επίδρασή τους στην τοπική ανάπτυξη.

5.1.4. Λόγω της θέσης των ΜΜΕ στο οικονομικό και πολιτιστικό πρότυπο της Ευρώπης και του ρόλου που διαδραματίζουν για την απασχόληση, θα ήταν σκόπιμο να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής και να έχουν, ορισμένες φορές, τη δυνατότητα πρόσβασης σε ειδικούς χρηματοδοτικούς πόρους ή να απολαμβάνουν φορολογικών ελαφρύνσεων.

5.1.5. Η Επιτροπή των Περιφερειών επιμένει ειδικότερα στη σημασία που έχει η ενθάρρυνση και η διευκόλυνση της πρόσβασης των ΜΜΕ στα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης χάρη κυρίως στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας και των υποδομών που συνδέονται με αυτές. Οι διευκολύνσεις αυτές μπορούν να συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ λόγω της δυνατότητας που τους προσφέρουν προκειμένου να διαθέτουν πληροφόρηση υψηλής ποιότητας: τόσο για τις πιο πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα τους όσο και για τις αγορές και τις τεχνολογικές κοινοπραξίες στις οποίες θα μπορούσαν να συμμετάσχουν (συμπληρωματικές ικανότητες). Η αποτελεσματικότητα όμως αυτού του άξονα δράσης προϋποθέτει δύο συνθήκες. Η πρώτη είναι ότι η πρόσβαση στις υποδομές πληροφόρησης θα πρέπει να συνοδεύεται από ελκυστική και όχι δαπανηρή προσφορά κατάρτισης προς την κατεύθυνση των ενδεχόμενων χρηστών. Η δεύτερη σχετίζεται με την προσφορά ενημέρωσης για τη συγκρότηση ή καλύτερα για τη βελτίωση της οποίας θα ήταν επιθυμητό να υπάρξει συμβολή στην κλίμακα ολόκληρης της Ευρώπης: μόνιμη καταγραφή των διαθέσιμων βάσεων πληροφοριών και σύνταξη καταλόγου των φορέων ειδικευμένης έρευνας προκειμένου να επιτραπεί η αναζήτηση στο Διαδίκτυο, δημιουργία ευρωπαϊκών βάσεων τεχνολογικής νομικής και φορολογικής ενημέρωσης, σύσταση, σε συνεργασία με τις περιφέρειες, περιφερειακών μητρώων τεχνολογικών και βιομηχανικών ικανοτήτων, βάσεις ενημέρωσης για την ανάθεση των δημοσίων συμβάσεων .... Η Επιτροπή των Περιφερειών συνιστά πριν από οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια να διενεργείται καταγραφή των μελετών σχετικά με το θέμα αυτό (ρόλος υποδομών πληροφόρησης στην ανάπτυξη των ΜΜΕ) καθώς και των πηγών πληροφόρησης που είναι ήδη διαθέσιμες.

5.1.6. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, η Επιτροπή των Περιφερειών υπενθύμισε ότι η με κάθε δυνατό μέσο επιδίωξη της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ δεν θα πρέπει με κανένα τρόπο να γίνει εις βάρος του κοινωνικού διαλόγου, του σεβασμού των συνθηκών εργασίας και των συλλογικών συμβάσεων, του σεβασμού του περιβάλλοντος ή, τέλος, του συμφέροντος και των δικαιωμάτων των καταναλωτών. Η αποδοχή εξαιρέσεων στους κανόνες αυτούς, προκειμένου να διευκολυνθεί η με οποιεσδήποτε συνθήκες απασχόληση, θα οδηγήσει τις ευρωπαϊκές περιφέρειες σε ξέφρενο ανταγωνισμό περιβαλλοντικού και κοινωνικού ντάμπινγκ, οι συνέπειες του οποίου μακροπρόθεσμα θα είναι καταστρεπτικές. Η οικοδόμηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας θα πρέπει, αντιθέτως, να εννοηθεί μακροπρόθεσμα και πρέπει να στηριχθεί στη σταθερή βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και της ειδίκευσης των εργαζομένων, καθώς και μια ποιοτική και καινοτόμο δυναμική. Οι στόχοι αυτοί δεν μπορούν να επιτευχθούν χωρίς να tυπάρξει κινητοποίηση και ικανοποίηση των εργαζομένων οι οποίοι θα πρέπει να υπολογίζονται ταυτόχρονα ως παράγοντες και αποδέκτες της συλλογικής προσπάθειας. Μόνο έτσι το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο μπορεί να αποτελέσει μακροπρόθεσμα παράγοντα ανταγωνιστικότητας.

5.2. Αναγκαιότητα ενίσχυσης των πανευρωπαϊκών υποδομών

5.2.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών συμφωνεί με την ιδέα ότι δεν μπορεί να οικοδομηθεί μια ανταγωνιστική Ευρώπη χωρίς σοβαρή ενίσχυση των πανευρωπαϊκών υποδομών (τεχνολογίες πληροφορικής, μεταφορές και επικοινωνίες ...). Καταρχήν, οι υποδομές αυτές πολύ συχνά είναι το αποτέλεσμα των πολιτικών και των προγραμμάτων εξοπλισμού που προωθούνται στα εθνικά πλαίσια των κρατών μελών και από την άποψη αυτή παραμένουν υπέρμετρα δεσμευμένες από την αναφορά στο εθνικό γεωγραφικό πλαίσιο. Στη συνέχεια, σε πολλές περιπτώσεις θα πρέπει να αποτελέσουν το αντικείμενο εκσυγχρονισμού και ενδυνάμωσης από την άποψη της πυκνότητας. Και αυτό φυσικά για τον πρόσθετο λόγο ότι η πυκνότητα των υποδομών είναι άνιση μεταξύ των χωρών και των περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συνεργασία των κρατών μελών αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα προκειμένου να δημιουργηθεί μια διευρωπαϊκή υποδομή.

5.2.2. Η Επιτροπή των Περιφερειών υπογραμμίζει πόσο σημαντική μπορεί να είναι η ενίσχυση των πανευρωπαϊκών υποδομών όχι μόνο για τις μεγάλες επιχειρήσεις, αλλά επίσης για τις ΜΜΕ στις οποίες θα επιτρέψει να βελτιώσουν και να επιταχύνουν την ενσωμάτωσή τους σε ένα ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό ιστό. Έτσι, μια μικρή υπεργολαβική επιχείρηση που ειδικεύεται στην μικροηλεκτρονική βιομηχανία ορισμένες φορές υποχρεώνεται, σε έναν ειδικό τομέα, να αποκτήσει κλίμακα παραγωγής τέτοια που θα της επιτρέπει να αντιμετωπίζει την προσφορά μεγάλου αριθμού πελατών που βρίσκονται κατανεμημένοι σε μεγάλο αριθμό τόπων (Μόναχο, Νιουκάσλ, Κορμπέιγ, Κατάνια ...). Η ανταγωνιστικότητά της θα εξαρτηθεί συνεπώς στενά από τις προθεσμίες αποστολής ενός δέματος μεταξύ του τόπου εγκατάστασής της και του τόπου εγκατάστασης των πελατών της.

5.2.3. Η ανάπτυξη ευρωπαϊκών γραμμών τρένων υψηλής ταχύτητας θα πρέπει να συνεχιστεί και να διευρυνθεί. Οι αεροπορικές μεταφορές θα πρέπει επίσης να αναθεωρηθούν σε ευρωπαϊκή κλίμακα και να αυξηθούν οι υπέρμετρα πολλοί και κορεσμένοι υπάρχοντες κόμβοι με συμπληρωματικές γεωγραφικές θέσεις και προορισμούς. Οι κόμβοι συνδυασμένων μεταφορών θα πρέπει να πολλαπλασιαστούν κυρίως με τη διάρθρωση αεροπορικών-χερσαίων μεταφορών, τόσο αναφορικά με τις εμπορευματικές όσο και τις επιβατικές μεταφορές. Οι εγκάρσιες και πανευρωπαϊκές διασυνδέσεις θα πρέπει να αναθεωρηθούν σε βάθος σε μια μελλοντική συνολική οπτική δεδομένου ότι επηρεάζουν μακροπρόθεσμα το μέλλον της Ευρώπης και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεών της. Στα ζητήματα διαιτησίας μεταξύ οδικών και σιδηροδρομικών μεταφορών είναι επιθυμητό να υπάρξει προβληματισμός και να αρχίσουν σοβαρές διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών μελών προκειμένου να υπάρξει ένταση του συντονισμού των αποφάσεων και των πολιτικών που εφαρμόζονται σε περίπτωση που δεν μπορεί να επιτευχθεί η σύγκλιση σε ένα κοινό δόγμα.

5.2.4. Στο επίπεδο των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας, είναι επιθυμητό η Ευρωπαϊκή Ένωση να δεσμευτεί σε μια πραγματική προσπάθεια βελτίωσης τόσο από άποψη ποσότητας και πυκνότητας όσο και από ποιοτική άποψη. Η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει κυρίως στην αναγκαιότητα να μην διαχωριστεί η προσπάθεια για το περιεχόμενο από την προσπάθεια για το περιέχον. Θα πρέπει επίσης να εγκαθιδρυθούν αποδοτικά και ευκολοπρόσιτα δίκτυα. Είναι κυρίως επιθυμητή η εγκαθίδρυση Διαδικτύου 2 νέας γενιάς, υψηλής απόδοσης, το οποίο συχνά αποκαλείται Διαδίκτυο 2, που πολύ σύντομα πρόκειται να γίνει πραγματικότητα στις ΗΠΑ, να επιταχυνθεί και στην Ευρώπη σε μια οπτική γενικευμένης πρόσβασης στο σύνολο των οικονομικών παραγόντων. Όσον αφορά τα περιεχόμενα, είναι σαφές ότι οι ευθύνες κατανέμονται μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών παραγόντων και θα πρέπει να επιχειρηθεί ουσιαστικός προβληματισμός προκειμένου να καταρτισθεί μια δημόσια πολιτική ως προς αυτό που θα κατανείμει αρμονικά τις αρμοδιότητες προσφοράς πληροφοριών μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των κρατών μελών και των περιφερειών.

5.2.5. Η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει στην αναγκαιότητα να υπάρξει ισχυρός συντονισμός σε ευρωπαϊκή κλίμακα, μολονότι θα πρέπει να διατηρηθεί η αποτελεσματική κυριαρχία και η συμμετοχή των τοπικών αρχών στα διάφορα ενδιαφερόμενα γεωγραφικά επίπεδα. Η χάραξη μιας σιδηροδρομικής γραμμής μεγάλης ταχύτητας ή η αναδιοργάνωση της εναέριας κυκλοφορίας επιβάλλουν στις ενδιαφερόμενες περιοχές περιορισμούς και προβλήματα που δεν μπορούν να αποφασίζονται χωρίς συμμετοχή των ενδιαφερόμενων τοπικών αρχών και χωρίς πραγματική προσπάθεια κοινωνικού διαλόγου. Η εμπειρία της Γαλλίας όσον αφορά την διαδρομή του δικτύου των τρένων μεγάλης ταχύτητας, κυρίως προς την κατεύθυνση της Νοτιοανατολικής Γαλλίας, είναι ως προς αυτό αρκετά διδακτική.

5.3. Πρόσβαση στις πηγές χρηματοδότησης

5.3.1. Το πρόγραμμα της πρόσβασης στις πηγές χρηματοδότησης είναι ζήτημα μεγάλης σημασίας για την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών ΜΜΕ και κυρίως των καινοτόμων ΜΜΕ. Είναι σαφές ότι το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν προσφέρει ένα επαρκές επίπεδο πρόσβασης και ότι το πνεύμα του κινδύνου λείπει αρκετά στα θέματα αυτά από τις τραπεζικές πρακτικές που αντιθέτως επιδιώκουν να εξασφαλίσουν ένα υψηλό επίπεδο εγγυήσεων. Η Επιτροπή των Περιφερειών είναι υπέρ των πρωτοβουλιών που αποβλέπουν στη διευκόλυνση της πρόσβασης των επιχειρήσεων στις πηγές χρηματοδότησης και του αρχικού κεφαλαίου: "τοπικά δίκτυα ιδιωτών επενδυτών", κεφαλαίου επιχειρηματικού κινδύνου, ευρωπαϊκά χρηματιστήρια

5.3.2. Η εγκαθίδρυση ενός αποδοτικού συστήματος κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου είναι ζωτικής σημασίας για την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων υπό την προϋπόθεση, ωστόσο, ότι η πρόσβαση δεν περιορίζεται μόνο στα μεγάλα χρηματοπιστωτικά κέντρα αλλά είναι πραγματική και στις περιφέρειες. Ωστόσο, η Επιτροπή των Περιφερειών πρέπει να υπενθυμίσει ότι τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου δεν αποτελεί από μόνο του πλήρη επίλυση των προβλημάτων χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Μια πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ(18) αποδεικνύει ότι τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου πολύ λίγο εξυπηρετούν τη χρηματοδότηση των πρώτων σταδίων καινοτομίας. Επί 10 δισ. δολαρίων που επενδύθηκαν στις ΗΠΑ το 1997, μόλις το 6 % διατέθηκε για τη χρηματοδότηση της εκκίνησης. Η χρηματοδότηση των τελευταίων αυτών περιπτώσεων υπήρξε το αποτέλεσμα του δημοσίου (63 δισ. δολάρια) και των μεγάλων επιχειρήσεων (133 δισ. δολάρια). Το ουσιαστικό τμήμα των επενδύσεων κεφαλαίου κινδύνου διοχετεύτηκε στο επόμενο στάδιο του κύκλου ζωής της καινοτομίας κατά την οποία η επιχείρηση θα πρέπει να καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια αύξησης των επενδύσεων, ενώ δεν είναι σε θέση να προσφέρει ακόμη τις απαραίτητες για την τραπεζική αγορά εγγυήσεις, βάσει των περιουσιακών της στοιχείων ή της κεκτημένης εμπορικής θέσεως. Σ' αυτή τη φάση επιτάχυνσης της περίφημης καμπύλης S της βιομηχανικής ανάδειξης παρεμβαίνει το κεφάλαιο κινδύνου επενδυόμενο περισσότερο στους τομείς ή τα πεδία με ισχυρό δυναμικό ανάπτυξης παρά στους ανθρώπους ή τις ιδέες. Θα πρέπει να σημειωθεί, τέλος, ότι στο στάδιο αυτό είναι δύσκολο να διακριθούν όσοι πρόκειται τελικά να κερδίσουν από όσούς πρόκειται να χάσουν και έτσι γενικό κριτήριο παραμένει το κριτήριο της ποιότητας της διαχείρισης.

5.3.3. Ως προς το τελευταίο αυτό σημείο, η Επιτροπή των Περιφερειών, υπενθυμίζει ότι οι ΜΜΕ που είναι οι πρώτοι δημιουργοί απασχόλησης αποτελούν ωστόσο και την πηγή ενός σημαντικού τμήματος απώλειας θέσεων εργασίας (μόνο το ήμισυ των ΜΜΕ επιβιώνει μετά από πέντε χρόνια), θεωρεί λοιπόν ότι πρέπει να επιμείνει στη σημασία που έχει η ενίσχυση στη διαχείριση των ΜΜΕ και κυρίως των ΜΜΕ που δημιουργήθηκαν πρόσφατα και βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης. Η διαχείριση σε μεγάλο βαθμό συνδέεται με ένα πεδίο ικανοτήτων που διαφοροποιείται από το αντίστοιχο του δημιουργού της επιχείρησης. Έχουν ληφθεί πολλές διάσπαρτες πρωτοβουλίες, ειδικότερα στα πλαίσια της προετοιμασίας και της εκκίνησης των επιχειρήσεων. Η Επιτροπή των Περιφερειών συνιστά την διενέργεια απολογισμού των δράσεων αυτών καθώς και την κατάρτιση καταλόγου με τα πιο αποτελεσματικά μέτρα που έχουν ληφθεί στο πεδίο της ενίσχυσης της διαχείρισης.

5.3.4. Η Επιτροπή των Περιφερειών ενέκρινε την πρόταση της Επιτροπής να δημιουργηθούν τρία νέα χρηματοπιστωτικά μέσα υποστήριξης των καινοτόμων ΜΜΕ καθώς και των ΜΜΕ σε φάση ανάπτυξης (μηχανισμός κεφαλαίου κινδύνου, μηχανισμός υποστήριξης της δημιουργίας κοινών υπερεθνικών επιχειρήσεων, μηχανισμός εγγυήσεων)(19). Επέμεινε, ωστόσο, στη σημασία "να αξιοποιηθεί δεόντως κατά την εφαρμογή και των τριών μηχανισμών η εμπειρογνωμοσύνη των τοπικών και περιφερειακών ενδιάμεσων φορέων. Επίσης σημαντικό είναι, όσον αφορά την ενημέρωση σχετικά με το πρόγραμμα, να ενημερώνονται επαρκώς οι αρχές που είναι αρμόδιες για την περιφερειακή ανάπτυξη και να γνωρίζουν τους χρηματοδοτικούς φορείς και τα ιδρύματα που λειτουργούν ως ενδιάμεσοι σε κάθε περιοχή". Η σύσταση θυρίδας "ενίσχυσης στην εκκίνηση" του ΕMΤ ανταποκρίνεται ακριβώς στην ανάγκη συγκρότησης κεφαλαίων έναρξης, υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι θα ληφθούν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου οι επιχειρηματίες των απομακρυσμένων περιοχών να μπορούν επίσης, όπως και όλοι οι άλλοι, να έχουν πρόσβαση στους ευρωπαϊκούς φορείς που είναι σε θέση να επενδύσουν.

5.3.5. Η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράστηκε άλλωστε(20) υπέρ της δημιουργία στις περιφέρειες "υπηρεσιών για τις επιχειρήσεις" οι οποίες "θα λειτουργούν ως γραφείο συμψηφισμού μεταξύ δημοσίων υπηρεσιών που χορηγούν ενισχύσεις, τραπεζών και επιχειρήσεων, και θα είναι σε θέση να εγκρίνουν ή να απορρίπτουν μια πρόταση χρηματοδότησης σε σύντομο χρονικό διάστημα".

5.3.6. Τέλος, η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράζει εκ νέου την αντίδρασή της για τις επενδύσεις συνταξιοδοτικών ταμείων σε κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου οι οποίες θα πρέπει να εγκρίνονται μόνο εάν έχουν θεσπισθεί οι κατάλληλες κατευθυντήριες γραμμές.

5.4. Η προώθηση, από τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, σε περιοχές που εμφανίζουν αναπτυξιακή καθυστέρηση, πολιτικών υπέρ της απασχόλησης στον χώρο των ΜΜΕ, θα πρέπει να στηριχθεί πλήρως από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε επίπεδο χρηματοδοτικών πόρων επίσης. Εξάλλου, η Επιτροπή των Περιφερειών τονίζει ότι το επίπεδο χρηματοδοτικής ή φορολογικής ενίσχυσης πρέπει να είναι ανάλογο προς τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης που δημιουργούνται.

6. Απασχόληση

6.1. Η απασχόληση παραμένει ένας από τους κυριότερους λόγους ενθάρρυνσης της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Το ΑΕγχΠ την περίοδο 1987-1997 αυξήθηκε στην Ευρώπη με ρυθμό 2,5 % ετησίως, το ίδιο επίπεδο δηλαδή με τις ΗΠΑ την περίοδο αυτή. Όμως, όπως αναλύεται στην έκθεση 1998 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο "Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας", στην Ευρώπη η πρόοδος αυτή οφείλεται σε ισχυρή αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και συνδέεται με μικρή αύξηση της απασχόλησης. Αντιθέτως, στις ΗΠΑ εξηγείται από την ελαφρά αύξηση της παραγωγικότητας με αισθητή όμως αύξηση της απασχόλησης. Ωστόσο, παρά την προοδευτική ανάκαμψη της καθυστέρησης, η παραγωγικότητα της εργασίας (που καταμετράται με το ΑΕγχΠ ανά θέση απασχόλησης) στην Ευρώπη παραμένει ακόμη 20 % κατώτερη απ' ό,τι στις ΗΠΑ. Η Ευρώπη, επίσης, αντιμετωπίζει μία σχετική συνολική επιδείνωση της κατάστασης όσον αφορά την απασχόληση.

6.2. Περιφερειακές ανισότητες

6.2.1. Στην Ευρώπη, η αύξηση της παραγωγικότητας εξηγείται κατά το ήμισυ από το αποτέλεσμα που έχει η αντικατάσταση κεφαλαίου από την εργασία τη στιγμή που το μερίδιο αυτό μόλις ανέρχεται στο ένα τέταρτο στις ΗΠΑ ενώ, ταυτόχρονα, το σχετικό κόστος εργασίας αυξήθηκε ταχύτερα στην Ευρώπη απ' ό,τι στις ΗΠΑ. Αυτό το χρόνιο έλλειμμα στα θέματα της δημιουργίας απασχόλησης στην Ευρώπη εκφράζεται με ισχυρές αποκλίσεις όσον αφορά την αύξηση των ποσοστών επιχειρηματικής δραστηριότητας μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ , αφενός, και της Ιαπωνίας, αφετέρου. Εδώ, χωρίς αμφιβολία, βρίσκεται ένας από τους κυριότερους παράγοντες οι οποίοι ερμηνεύουν την διαφορά του βιοτικού επιπέδου μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ, θεωρούμενος ο καθένας στο σύνολό του. Όπως όμως αναφέρει και η Ανακοίνωση, αυτό είναι ιδιαίτερα αληθινό στους τομείς της υψηλής τεχνολογίας στους οποίους οι αμερικανικές εταιρείες δημιούργησαν πολλές νέες θέσεις εργασίας και όπου οι αποδόσεις των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων παραμένουν κατώτερες, σε όλους τους τομείς, για την περίοδο 1985-1995.

6.2.2. Το ποσοστό απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει χαμηλότερο από το μέσο επίπεδο του 61 %, με ισχυρές συνέπειες για τις διευρωπαϊκές ανισότητες. Αυτές οι ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών αφορούν κυρίως τρεις κύριες ομάδες: τις γυναίκες, τους νέους των δύο φύλων, και τους ηλικιωμένους άνδρες. Το ποσοστό ανεργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση κυμαίνεται από 3 % έως και πάνω από 30 % ενώ τα επίπεδα απασχόλησης προσεγγίζουν το 80 % του ενεργού πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές της Δανίας ή της Νοτιανατολικής Αγγλίας και το 40 % σε ορισμένες περιοχές της Νότιας Ιταλίας ή της Ισπανίας(21). Η Επιτροπή πρότεινε ως μακροπρόθεσμο στόχο την αύξηση αυτού του επιπέδου απασχόλησης σε 70 %, παρόμοια δηλαδή με αυτό των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Καθώς η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης συνοδεύεται από την απώλεια παλαιών θέσεων απασχόλησης και ειδικοτήτων, η Επιτροπή τόνισε την ουσιαστική θέση που κατέχει η δημιουργία και η ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων ως κινητήρας της ανανέωσης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Ουσιαστική θέση πρέπει να δοθεί γενικότερα προς την κατεύθυνση αυτή στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

6.2.3. Καθώς, όμως, κάθε ευκαιρία αποτελεί ταυτόχρονα και απειλή, η Επιτροπή των Περιφερειών οφείλει να υπογραμμίσει ότι επειδή αυτή η διαδικασία δημιουργικής καταστροφής έγκειται σε μια διπλή κίνηση εξαφάνισης των παλαιών θέσεων απασχόλησης και των παλαιών ειδικοτήτων και δημιουργίας νέας απασχόλησης και νέων ειδικοτήτων δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα είναι ισορροπημένη ή γεωγραφικά ομοιογενής. Από αυτό απορρέει ότι η διαδικασία αυτή, που είναι χωρίς αμφιβολία απαραίτητη, είναι ταυτόχρονα πιθανόν και παράγοντας αυξανόμενων εσωτερικών ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια παρόμοια δυναμική η οποία αντιβαίνει στις αρχές της ευρωπαϊκής οικοδόμησης θα μπορούσε να έχει μακροπρόθεσμα σαφώς αποκλίνουσες περιφερειακές τάσεις. Ο ρόλος των Διαρθρωτικών Ταμείων είναι ιδιαίτερα η καταπολέμηση των ανισοτήτων και η επιδίωξη της εσωτερικής ισορροπίας, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεσματικότερου ανταγωνισμού τόσο στην εσωτερική αγορά όσο και στη διεθνή σκηνή. Από τη διαπίστωση αυτή απορρέει όλη η σημασία που έχει να θεωρηθεί η τοπική ανάπτυξη ως συστατικό στοιχείο της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα θέματα της απασχόλησης· έτσι, η ΕΤΠ συμφωνεί απολύτως με την άποψη που εκφράζεται από την Επιτροπή όσον αφορά τον κύριο ρόλο των τοπικών παραγόντων στη διαδικασία δημιουργίας απασχόλησης(22). Στην προοπτική αυτή, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε θέματα σχετικά με την προστασία της επαγγελματικής κληρονομιάς, την αξιοποίηση των τεχνικών επιτευγμάτων που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, και στην αναπροσαρμογή παλαιών ικανοτήτων. Από τη διαπίστωση αυτή προκύπτει επίσης η απόλυτη αναγκαιότητα να πλαισιωθεί η στρατηγική στα θέματα της απασχόλησης από όλες τις διαστάσεις που παρέχουν οι πολιτικές για την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου και των υποδομών: εκπαίδευση, κατάρτιση, διαρθρωτικά ταμεία.

6.3. Η απαραίτητη συμμετοχή των περιφερειακών-τοπικών παραγόντων

6.3.1. Με την έννοια αυτή, είναι σαφές ότι μολονότι πρέπει να ληφθούν μέτρα αναδιανομής και αλληλεγγύης στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να παγιωθεί μακροπρόθεσμα η σύγκλιση και η οικονομική και κοινωνική συνοχή, τα μέτρα αυτά δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς στενή συνεννόηση με τους τοπικούς παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης. Επιπλέον, η Επιτροπή των Περιφερειών υπογραμμίζει σχετικά την σημασία ενός πραγματικού συνυπολογισμού της ενδογενούς διάστασης της οικονομικής ανάπτυξης σε αντίθεση με την στρατηγική που περιορίζεται αποκλειστικά στην εδαφική προσέλκυση των παραγωγικών επενδύσεων που αναζητούν εγκατάσταση. Προτείνεται με την έννοια αυτή στις περιφέρειες να προχωρήσουν στην ανάλυση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων τους και να αναπτύξουν συνειδητά τα πρώτα(23)προκειμένου να προχωρήσουν όσο γίνεται περισσότερο προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης "κέντρων αριστείας", ικανών να αποτελέσουν τη βάση μόνιμης τοπικής ανάπτυξης.

6.3.2. Μολονότι οι συνθήκες της απασχόλησης μπορούν να μεταβληθούν έντονα σε μια περιφέρεια από την εγκατάσταση ή την αποχώρηση μιας μεγάλης επιχείρησης, παραμένει σαφές ωστόσο ότι:

1. η συνέχιση της δραστηριότητας της επιχείρησης συνδέεται στενά με τις εδαφικές δυναμικές που μπορούν να συμβάλουν στην ενθάρρυνση της αγκύρωσής της.

2. η δημιουργία απασχόλησης συνεχίζει να συνδέεται πάνω απ' όλα με τοπικές πρωτοβουλίες και δεν μπορεί να εξαρτάται συνεχώς από εξωτερικά κέντρα αποφάσεων.

6.3.3. Η Επιτροπή των Περιφερειών και το Συμβούλιο των Κοινοτήτων και των Περιφερειών της Ευρώπης (CCRE) κατήρτισαν το πρόγραμμα "Τοπική δράση υπέρ της απασχόλησης" για το 1999/2000 προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι δήμοι και οι τοπικές αρχές να "λάβουν μέρος στην εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση". Έλαβαν για την πρωτοβουλία αυτή την πλήρη υποστήριξη της Επιτροπής. Η Επιτροπή των Περιφερειών εγκρίνει από την πλευρά της την πρόταση της Επιτροπής να γίνεται συστηματική μελέτη των εμπειριών που αποκτώνται κατά την εφαρμογή των τοπικών συμφώνων για την απασχόληση προκειμένου να εντοπίζονται τα παραδείγματα ορθής πρακτικής που μπορούν να επιτρέψουν γενικεύσεις στο επίπεδο και άλλων περιοχών. Η ΕΤΠ προτείνει στην Επιτροπή την πραγματοποιήσει μόνιμο απολογισμό και να συντάξει κατάλογο δράσεων που θα μπορεί κανείς να συμβουλεύεται στο Διαδίκτυο έναντι των οποίων οι φορείς τοπικής ανάπτυξης θα ενθαρρυνθούν να προσφέρουν τις κρίσεις τους και να αναφέρουν τις τοπικές εμπειρίες. Η πρωτοβουλία αυτή θα πρέπει προφανώς να αναληφθεί με τη συμβολή και την υποστήριξη των περιφερειών. Μπορεί, επίσης, να διαρθρωθεί ως επέκταση του ηλεκτρονικού βήματος που έχει ήδη δημιουργηθεί στην ιστοσελίδα των ευρωπαϊκών οργάνων στο Διαδίκτυο: < http://europa.eu.int/comm/pacts/ >.

6.4. Ανταγωνισμός περιοχών και θήρα επιδοτήσεων

6.4.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών θεώρησε υποχρέωσή της να επισημάνει την τάση πολλών πολυεθνικών ομίλων να συγκρίνουν συστηματικά όλα τα ενθαρρυντικά μέτρα που συνδέονται με έναν ορισμένο τόπο εγκατάστασης (επιδοτήσεις, άμεσες και έμμεσες ενισχύσεις, κοινωνικό και φορολογικό ντάμπινγκ, ...) και να "διερευνούν την αγορά" αναζητώντας τις καλύτερες συνθήκες εδαφικού ντάμπινγκ. "Ο ανταγωνισμός για την προσέλκυση επιχειρήσεων - για την αντιμετώπιση ενός μονίμως υψηλού ποσοστού ανεργίας - καθίσταται όλο και πιο άγριος. Υπάρχει κίνδυνος να υπονομευθούν βιώσιμες θέσεις απασχόλησης εξαιτίας βραχυπρόθεσμων μέτρων που αποσκοπούν να αποτελέσουν δέλεαρ για τις επιχειρήσεις"(24). Επιπλέον, τα μέτρα αυτά συχνά συνοδεύουν κινήσεις μετεγκατάστασης παραγωγικών μονάδων στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης από επιχειρήσεις που προβαίνουν σε θήρα επιδοτήσεων και οι οποίες προτίθενται να εκμεταλλευθούν αυτές τις τελείως επικίνδυνες συνθήκες του ανταγωνισμού των περιοχών. Από την άποψη αυτή, η Επιτροπή των Περιφερειών έχει ζητήσει και επαναλαμβάνει εδώ τη βούλησή της να ενισχυθούν τα μέτρα εποπτείας της χορήγησης κρατικών ενισχύσεων και να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση του κοινωνικού και περιβαλλοντικού ντάμπινγκ.

6.4.2. Γενικότερα, η λογική των ενισχύσεων αποβλέπει στην αντιστάθμιση των διαφορών αποδοτικότητας με τις υποτιθέμενες λιγότερο δαπανηρές εγκαταστάσεις· ενισχύει, έτσι, την κινητικότητα των επιχειρήσεων που υπαγορεύεται μόνο από απλές θεωρήσεις κόστους. Η λογική αυτή, όμως, καθώς κυριαρχείται μόνο από μια οπτική καθαρής προσέλκυσης, αντιτίθεται σε μια προσέγγιση της εδαφικής αγκύρωσης των βιομηχανικών και τεχνολογικών δραστηριοτήτων η οποία αποτελεί το μόνο θεμέλιο της δημιουργίας μόνιμης απασχόλησης.

6.5. Οι αποδόσεις των επιχειρήσεων και η κοινωνική συνοχή: τα θεμέλια μιας νέας ανταγωνιστικότητας

6.5.1. Η τελική έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου για τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες των βιομηχανικών αλλαγών αντιτίθενται ακριβώς σ' αυτήν την επικίνδυνη πορεία που ακολουθεί ο ανταγωνισμός των περιφερειών(25). Η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράζει την ικανοποίησή της για τα συμπεράσματα των εργασιών αυτής της ομάδας εμπειρογνωμόνων και εγκρίνει συνολικά την ανάλυση και τους προσανατολισμούς που προτείνονται. Η θεμελιώδης αρχή στην οποία βασίζονται οι εργασίες της ομάδας είναι ότι "η Ευρώπη θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις αλλαγές αυτές με συνδυασμό καινοτομίας και κοινωνικής συνοχής και ταυτόχρονα με βελτίωση της ικανότητάς της να διαχειρίζεται τις αλλαγές αυτές".

6.5.2. Η βιομηχανική δυναμική οφείλει, κατ' εικόνα των πιο αποδοτικών επιχειρήσεων, να συνδυάζει αρμονικά τη βελτίωση των αποδόσεων με την καινοτομία και τον κοινωνικό διάλογο. Ο κοινωνικός διάλογος, επειδή αποτελεί μια από τις συνθήκες κινητοποίησης των εργαζομένων, είναι απαραίτητος για την επιτυχία της επιχείρησης· και αυτό γιατί η επιχείρηση και οι εργαζόμενοι βρίσκονται σε μια πορεία μεταβολών και η ικανότητα απασχόλησης των εργαζομένων (δηλαδή η ικανότητά τους να παραμένουν κατάλληλοι για ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας) είναι ταυτόχρονα και προσωπική τους ευθύνη αλλά και ευθύνη των επιχειρήσεων που τους απασχολούν και των δημόσιων αρχών. Από αυτό απορρέει η ανάγκη αμοιβαίας ενίσχυσης των αποδόσεων και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, αφενός, και της ευημερίας και της κοινωνικής συνοχής, αφετέρου.

6.5.3. Η αναγκαιότητα ενός αποτελεσματικού κοινωνικού διαλόγου αποτελεί βασική και απαραίτητη συνθήκη δημιουργίας αυτού του ενάρετου κύκλου που η Ευρώπη θα πρέπει να επιτύχει προκειμένου να διατηρήσει τη θέση της και να διαδραματίσει το ρόλο της στον κόσμο του αύριο. Με τη φροντίδα αυτή θα πρέπει να εφαρμοσθεί μια βιομηχανική πολιτική η οποία θα είναι σε θέση να ενσωματώνει μακροπρόθεσμα ευημερία, κοινωνική συνοχή, και ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Προς την ίδια κατεύθυνση μπορεί να επαναλάβει κανείς, από κοινού με τους εμπειρογνώμονες της ομάδας εργασίας, ότι: "Η αρχή που θα πρέπει να διέπει τις επιχειρήσεις είναι ότι απ' αυτές απαιτείται να είναι ανταγωνιστικές και αποδοτικές και, ταυτόχρονα, να αναλαμβάνουν τις κοινωνικές τους ευθύνες". Με τον τρόπο αυτό, μπορούν να συμβάλουν στη μόνιμη οικοδόμηση ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος στο οποίο, στη συνέχεια, μπορούν να στηριχθούν για να εξασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητά τους. Έτσι, εάν οι προοπτικές απασχόλησης στην κοινωνία των πληροφοριών είναι τόσο ευνοϊκές αυτό συμβαίνει γιατί η διάδοση και η διαθεσιμότητα των ειδικευμένων εργαζομένων αποτελεί ήδη, και θα αποτελεί ακόμη περισσότερο στο μέλλον, προϋπόθεση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

6.5.4. Η ΕΤΠ υπογραμμίζει πόσο η εποικοδομητική αυτή σχέση με την περιοχή είναι θεμελιώδης για τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων που υιοθετούν τις αρχές της και τις καθιστούν σημαντικό στοιχείο της ανταγωνιστικότητάς τους. Η ΕΤΠ συνιστά να χρησιμοποιηθεί αυτό το κριτήριο της εδαφικότητας των επιχειρήσεων(26), και όχι το κριτήριο της εθνικότητας του κεφαλαίου, προκειμένου να αποφασίζεται εάν μια επιχείρηση μπορεί να θεωρείται ή όχι ευρωπαϊκή και στα πλαίσια αυτά να υποστηρίζεται δημοσίως για τη διατήρηση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της.

6.5.5. Έτσι, σε μια οπτική που πλησιάζει την πρόταση της ομάδας εμπειρογνωμόνων που αναφέρθηκε πιο πάνω, η ΕΤΠ προβαίνει στην ακόλουθη υπόδειξη: "Κάθε επιχείρηση που προχωρεί σε απολύσεις χωρίς να έχουν ληφθεί τα αναγκαία μέτρα για την προστασία της ικανότητος απασχόλησης των εργαζομένων θα πρέπει να μην έχει πρόσβαση σε δημόσιες επιδοτήσεις" (αυτόθι).

6.6. Τουρισμός και απασχόληση

6.6.1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ένα αξιόλογο και αρκετά διαφοροποιημένο δυναμικό τουριστικών τοποθεσιών. Η ευρωπαϊκή τουριστική βιομηχανία αποτελεί σημαντική πηγή απασχόλησης ο αντίκτυπος της οποίας θα πρέπει να αυξηθεί χάρη στην ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητάς της. Πέρα από αυτό, το δυναμικό της όσον αφορά τη δημιουργία απασχόλησης, η ΕΤΠ υπογραμμίζει ότι η δραστηριότητα αυτή συμβάλλει επίσης στην κοινωνική σύγκλιση μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως επίσης και με άλλους λαούς του κόσμου, λόγω των άμεσων επαφών και των ανταλλαγών που επιτρέπει η ελεύθερη διακίνηση των τουριστών.

6.6.2. Χωρίς αμφιβολία, πρέπει να αξιοποιηθεί κάθε συνιστώσα της ευρωπαϊκής προσφοράς. Η διαφοροποίησή της επιτρέπει να υπάρξει ανταπόκριση σε μια ευρύτατη ποικιλία ζήτησης τόσο από άποψη βαλαντίων όσο και κατηγοριών ηλικίας ή χαρακτηριστικών των προορισμών... Η αξία αυτής της προσφοράς σχετίζεται, επίσης, με το πλήθος των λύσεων που μπορεί να προταθεί μέσω του συντονισμού των πόρων αυτών (κυκλώματα). Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή των Περιφερειών ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την εφαρμογή μιας μορφής ολοκλήρωσης της προώθησης της ευρωπαϊκής προσφοράς τουρισμού που θα αποτρέπει την επικέντρωση σε έναν περιορισμένο αριθμό τοποθεσιών (μεγάλα παραθαλάσσια ή ορεινά θέρετρα, σημαντικοί αστικοί χώροι ...). Πρόκειται, δηλαδή, για την αξιοποίηση επίσης της θελκτικότητας των περιφερειακών και τοπικών δυναμικών που είναι ικανά να δεχθούν έναν πιο περιορισμένο αριθμό τουριστών χωρίς να προκαλείται φθορά ούτε στην ποιότητα ούτε στην αυθεντικότητα των χώρων και των ενδιαφερόμενων περιοχών, δηλαδή σε μια προοπτική βιώσιμης ανάπτυξης. Επιπλέον, αυτός ο προσανατολισμός, που απευθύνεται τόσο στα άτομα όσο και στα οργανωμένα ταξίδια (τουριστικοί πράκτορες), είναι ο πλέον κατάλληλος για να προσφέρει καλύτερα κατανεμημένες, από την άποψη της απασχόλησης, γεωγραφικές απαντήσεις.

6.6.3. Η έλλειψη επίσημης πολιτικής στην ΕΕ όσον αφορά τον τουρισμό σημαίνει ότι οι ανάγκες του τομέα σπανίως λαμβάνονται υπόψη, σε ικανοποιητικό βαθμό, όταν χαράσσονται οι πολιτικές της ΕΕ για την προστασία του καταναλωτή, την προστασία του περιβάλλοντος και για τις μεταφορές, οι οποίες αφορούν και τον τομέα του τουρισμού. Πρέπει να ζητηθεί όπως λαμβάνονται επαρκώς υπόψη τα νόμιμα συμφέροντα του ευρωπαϊκού τουριστικού κλάδου, συμπεριλαμβάνοντάς τον στις λοιπές κοινοτικές πολιτικές προκειμένου να διασφαλισθεί η ανταγωνιστικότητά του στη διεθνή αγορά τουρισμού.

6.6.4. Υπενθυμίζει ότι η προσπάθεια που θα πρέπει να καταβληθεί στα θέματα των πανευρωπαϊκών υποδομών μεταφορών και επικοινωνίας θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας τουρισμού και συνιστά ιδιαίτερα να ληφθεί υπόψη η διάσταση αυτή στη διαδικασία των μεγάλων αποφάσεων εξοπλισμού.

6.6.5. Εγκρίνει την αρχή που προτείνεται από την Επιτροπή, ως συνέχεια των εργασιών της ομάδας υψηλού επιπέδου για τον τουρισμό και την απασχόληση(27), να δημιουργηθεί "ένα ευρωπαϊκό δίκτυο παρατήρησης για θέματα τουρισμού ('EurONet') που μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της έλλειψης γνώσεων σχετικά με τον τουρισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο και στην διασύνδεση των αναγνωρισμένων πηγών πληροφόρησης μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρονται από τις νέες τεχνολογίες". Η ΕΤΠ συνιστά να επεκταθεί εδαφικά αυτή η ενιαία θυρίδα όσο το δυνατόν ευρύτερα μέσω του Διαδικτύου προκειμένου να ευνοηθεί η μορφή αρμονικής και μόνιμης ανάπτυξης που αναφέρθηκε πιο πάνω και να επιτραπεί ο απεγκλωβισμός των τουριστικών τόπων που το επιθυμούν. Είναι προφανές ότι η δράση αυτή μπορεί να προωθηθεί με ενέργειες μετάδοσης και τοπικού συντονισμού των περιφερειών και μια ενεργό πολιτική των ενδιαφερόμενων τοπικών αρχών. Ένα παρόμοιο δίκτυο μπορεί, επίσης, να χρησιμεύσει και ως φορέας ανταλλαγής εμπειριών μεταξύ των επαγγελματιών του τουρισμού και των ενδιαφερόμενων τοπικών αρχών.

7. Πολιτισμός, εκπαίδευση, πνευματική ιδιοκτησία

7.1. Σαφής και οριστική τοποθέτηση στη συζήτηση για την πολιτιστική εξαίρεση.

7.1.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η ανακοίνωση της Επιτροπής λαμβάνει υπόψη την αναγκαιότητα να διατηρηθεί η ευρωπαϊκή ιδιαιτερότητα, κυρίως στο πολιτιστικό επίπεδο και στο επίπεδο της κληρονομιάς. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ή τον "Νέο Κόσμο" γενικότερα, η πολιτιστική ιδιαιτερότητα της "Γηραιάς Ηπείρου" εκφράζεται πάνω απ' όλα με τη διαφοροποίησή της. Αυτή η διαφοροποίηση, στην κλίμακα των εθνών, αλλά επίσης και στην κλίμακα των περιφερειών, εδράζεται στην Ιστορία. Συμβάλλει στον πλούτο της Ευρώπης, πλούτο τόσο σε πολιτιστικό επίπεδο όσο και σε οικονομικό και κοινωνικό, και τέλος στο επίπεδο της δημιουργικότητας σε όλες τις διαστάσεις του όρου (φιλολογική και καλλιτεχνική· διανοητική, τεχνική, ...).

7.1.2. Αυτό το χαρακτηριστικό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί τομείς όπως είναι ο κινηματογράφος γνώρισαν μορφές μερικής εκβιομηχάνισης που συχνά ήταν περιορισμένος χρονικά (τα στούντιο Boulogne, Cinecita, ...) λόγω του γεγονότος ότι δεν μπόρεσαν να επιτύχουν την επαρκή κρίσιμη μάζα προκειμένου να ανταγωνιστούν την ισχύ των χολιγουντιανών στούντιο(28). Η προστασία της δημιουργικότητας και, συνεπώς, της πολιτιστικής διαφοροποίησης, ως μιας από τις ουσιαστικές αξίες της Ευρώπης, προϋποθέτει ότι δεν θα πρέπει να τεθεί απότομα ο πολιτιστικός τομέας, και κυρίως ο οπτικοακουστικός, σε ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο, αλλά θα πρέπει να παραμείνει εκτός της ανταγωνιστικής λογικής. Αντιθέτως, μολονότι το πεδίο της δημιουργίας θα πρέπει να προστατευθεί, το πεδίο της τεχνικής υποδομής των έργων, όπως είναι οι τεχνολογίες πολυμέσων και οι ψηφιακές, δεν μπορεί να παραμείνει εκτός της ανταγωνιστικής δυναμικής.

7.1.3. Είναι επιθυμητό να προσδιορίσει και να υιοθετήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση μια σαφή κοινή θέση στα θέματα αυτά προκειμένου να μπορέσει να διασφαλίσει αποφασιστικά την υποστήριξή τους στους επόμενους κύκλους διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ.

7.2. Ανταγωνιστικότητα, πολιτισμός και εκπαίδευση

7.2.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών συμφωνεί με την άποψη της Επιτροπής για την ανάγκη να κινητοποιηθεί το εκπαιδευτικό σύστημα προκειμένου να οικοδομηθεί μια δυναμική και ενιαία Ευρώπη. Ο εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού συστήματος εξαρτάται, χωρίς καμιά αμφιβολία, από την προσέγγιση της εκπαιδευτικής λειτουργίας με τη ζωή των επιχειρήσεων όπως, επίσης, με το σύνολο των οικονομικών και κοινωνικών λειτουργιών. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αμφισβητηθεί η ανεξαρτησία του εκπαιδευτικού συστήματος του οποίου οι λειτουργίες θα πρέπει προφανώς να θεωρηθούν στα πλαίσια μιας αποστολής που υπερβαίνει κατά πολύ την οικονομική σφαίρα. Είναι, όμως, σημαντικό να συντονιστούν καλύτερα οι λειτουργίες μετάδοσης των ικανοτήτων με τις σημερινές και μελλοντικές ανάγκες των επιχειρήσεων. Εξάλλου, είναι θεμελιώδες να συμβάλει το εκπαιδευτικό σύστημα στην ουσιαστική μείωση της απόστασης μεταξύ των πολιτών και του κόσμου των επιχειρήσεων καθώς και στη διάδοση του επιχειρηματικού πνεύματος και της καινοτομίας.

7.2.2. Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές πρέπει να λαμβάνουν υπόψη, σε όλα τα επίπεδα της εκπαιδευτικής πολιτικής και σύμφωνα με την αρχή της ενσωμάτωσης, την προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τα πανεπιστήμια θα πρέπει να εξοικειώνουν τους μαθητές με τις επιχειρήσεις και τον τρόπο λειτουργίας τους. Εξάλλου, η προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος πρέπει να αποβλέπει τόσο στην ανάπτυξη της επιχειρηματικής νοοτροπίας στο εσωτερικό των οργανώσεων όσο και στην ανάπτυξη μιας νοοτροπίας η οποία είναι ευνοϊκή για το επιχειρηματικό πνεύμα.

7.2.3. Η διάδοση του επιχειρηματικού πνεύματος θα πρέπει να στηριχθεί περισσότερο σε τοπική βάση, διότι πάνω απ' όλα οι πρόσφατα δημιουργημένες ΜΜΕ, ή αυτές με ισχυρό δυναμικό ανάπτυξης, μπορούν και δημιουργούν νέες θέσεις απασχόλησης. Επίσης, σ' αυτή την κλίμακα, η γεωγραφική γειτνίαση μπορεί να επιτρέψει την απομυθοποίηση του κόσμου των επιχειρήσεων ως κόσμου κλειστού και προσιτού μόνο στους μισθωτούς του. Η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει στο ενδιαφέρον που έχει η ενδυνάμωση αυτού του ανοίγματος των επιχειρήσεων στην κοινωνία καθώς και η διευκόλυνση της οργάνωσης επισκέψεων στις επιχειρήσεις από σχολεία, λύκεια ή πανεπιστήμια, αλλά και από τους πολίτες που επιθυμούν απλώς να γνωρίσουν τη βιομηχανική και τεχνολογική κληρονομιά της περιοχής τους. Θα πρέπει, επίσης, να στηριχθεί κανείς στα υφιστάμενα μέσα αξιοποίησης, στους οργανισμούς οι οποίοι, σε εθνική, περιφερειακή ή τοπική κλίμακα, συμβάλλουν στη διάδοση του επιστημονικού και τεχνολογικού πνεύματος στο ευρύτερο κοινό και στο εκπαιδευτικό σύστημα. Έτσι, στη Γαλλία μπορεί να αναφέρει κανείς σε εθνικό επίπεδο την Cité des Sciences et de l'Industrie, στην Villette στο Παρίσι και τα Centres de Culture Scientifique, Technique et Industrielle (CCSTI) στις περιφέρειες. Η Επιτροπή των Περιφερειών συνιστά να καταγραφούν οι οργανισμοί αυτοί σε κλίμακα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, παράλληλα, να μελετηθούν τα καταλληλότερα μέσα για τη διάδοση των πρακτικών και των εμπειριών και να διατεθεί, επίσης, χρηματική υποστήριξη η οποία θα τους βοηθήσει να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων.

7.2.4. Εξάλλου, η Επιτροπή των Περιφερειών εγκρίνει την ιδέα που υποστηρίζει η Επιτροπή ότι η προώθηση της ανάληψης του κινδύνου δεν μπορεί να διαχωριστεί από την προσπάθεια να γίνει αποδεκτή η αποτυχία. Υπάρχει εδώ ένα πραγματικό πολιτιστικό πρόβλημα το οποίο, χωρίς καμιά αμφιβολία, δεν γίνεται αντιληπτό με τον ίδιο τρόπο στις διάφορες χώρες και περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό το δικαίωμα στην αποτυχία που αναγνωρίζεται από το αμερικανικό πνεύμα είναι απαραίτητο εάν θέλουμε να διαδοθεί το δικαίωμα ατομικής πρωτοβουλίας και της ελευθερίας για επιχειρηματική δράση. Προϋποθέτει έναν ορισμένο αριθμό εξελίξεων σε ρυθμιστικό επίπεδο (δίκαιο χρεοκοπίας), σε χρηματοοικονομικό επίπεδο (κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου) και, φυσικά, σε εκπαιδευτικό επίπεδο.

7.2.5. Παραμένει, τέλος, το ζήτημα της αμοιβαίας αναγνώρισης των προσόντων στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι απαραίτητο να διευκολυνθούν οι μετακινήσεις και η αναγνώριση των διπλωμάτων μεταξύ των κρατών μελών. Όμως, η Επιτροπή των Περιφερειών υπογραμμίζει τη σημασία που έχει το να μην επιδιωχθεί η εξέλιξη προς ένα ενοποιημένο εκπαιδευτικό ευρωπαϊκό πρότυπο. Άλλη μια φορά, η ευρωπαϊκή διαφοροποίηση αποτελεί πηγή προόδου. Είναι σημαντικό να υπάρξουν περιθώρια για αποκεντρωμένες πρωτοβουλίες προκειμένου να αξιοποιηθεί αυτή η οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και ιστορική διαφοροποίηση των ευρωπαϊκών περιοχών, για την κατάρτιση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Εδώ, όπως και αλλού, η συνοχή δεν σημαίνει ενοποίηση. Ειδικότερα, ένα υπέρμετρα ισχυρό σύστημα διαπίστευσης θα οδηγήσει σε αντικατάσταση των τοπικών διπλωμάτων και θα σημάνει νέα μορφή συγκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος, που θα πρέπει ακριβώς να αποφευχθεί. Η ισχύς των αμερικανικών πανεπιστημίων, άλλωστε, βασίζεται ακριβώς στο αντίθετο, δηλαδή στην επιβεβαίωση των διαφορών τους, της ποικιλίας τους, των ειδικοτήτων τους.

7.3. Προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας

7.3.1. Η σημερινή κατάσταση της προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από την πολυπλοκότητα και την μη ολοκλήρωση του συστήματος των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Στο πρόβλημα αυτό προστίθεται ένα προφανές πολιτιστικό έλλειμμα όσον αφορά τα αντανακλαστικά προστασίας της καινοτομίας. Από τους δύο αυτούς παράγοντες απορρέει σε μεγάλο βαθμό η καθυστέρηση που διαπιστώνεται και από την ανακοίνωση της Επιτροπής καθώς και οι συνέπειές της στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

7.3.2. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα εδώ είναι διπλό ή και τριπλό. Αφορά κατά πρώτο λόγο το ζήτημα της εξέλιξης προς την κατεύθυνση ενός πραγματικού ενιαίου κοινοτικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας που θα μπορεί να διασφαλίσει την προστασία στο σύνολο της αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βάσει μίας μόνο αίτησης. Η εφαρμογή ενός παρόμοιου μέσου θα πρέπει να θεωρηθεί ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς. Πέρα από την ενοποίηση των διοικητικών και δικαστικών διαδικασιών που αυτό προϋποθέτει συνεπάγεται, επίσης, τη συγκρότηση μιας ενοποιημένης βάσης καταχώρησης των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, πραγματικό ευρωπαϊκό αρχείο, θαυμάσιο μέσο τεχνικής ενημέρωσης για το ευρωπαϊκό βιομηχανικό και τεχνολογικό δυναμικό.

7.3.3. Το δεύτερο ζήτημα είναι η αξιοποίηση του ευρωπαϊκού επιστημονικού δυναμικού, το επίπεδο αριστείας του οποίου αναγνωρίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Χρειάζεται, βεβαίως, κάθε ερευνητικός οργανισμός να συγκροτήσει αποτελεσματικές διαρθρώσεις αξιοποίησης. Συχνά οι διαρθρώσεις αυτές υπάρχουν, δεν ανταποκρίνονται όμως στον δυναμισμό των ερευνητικών εργασιών από τις οποίες εξαρτώνται. Ο λόγοι είναι, χωρίς καμιά αμφιβολία, τόσο η απουσία αντανακλαστικών και ενδιαφέροντος εκ μέρους των ερευνητών για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και την αξιοποίηση των επιστημονικών τους εργασιών, όσο επίσης και οι ρυθμιστικοί φραγμοί οι οποίοι συνιστούν εμπόδια στη διασύνδεση της έρευνας και της βιομηχανίας. Έτσι στη Γαλλία, το σχέδιο νόμου για την καινοτομία, που βρίσκεται στη φάση της κατάρτισης, προτίθεται να διευκολύνει τη δημιουργία επιχειρήσεων από τους ερευνητές και δεν αντιτίθεται πλέον στη συμμετοχή των ερευνητών στη διοίκηση ιδιωτικών επιχειρήσεων. Βεβαίως, η κατάσταση ως προς αυτό διαφέρει στο σύνολο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα ήταν χρήσιμο να υπάρξει ένα γενικό πανόραμα που θα αναλύει τα χαρακτηριστικά, τα ρυθμιστικά πλαίσια, και τις πρόσφατες εξελίξεις. Η εξέλιξη προς μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική αυτονομία και λειτουργία των πανεπιστημίων θα πρέπει, επίσης, να βοηθήσει τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, όπως ακριβώς γίνεται με τα ανάλογα αμερικανικά, να συγκροτήσουν πραγματικά συστήματα οικονομικής αξιοποίησης της έρευνας. Ορισμένα πανεπιστήμια όπως, π.χ., το πανεπιστήμιου του Κέιμπριτζ, έχουν ήδη αναπτύξει παραδειγματικές πρακτικές που θα ήταν σκόπιμο να αξιοποιηθούν.

7.3.4. Σ' αυτά προστίθεται μια τρίτη διάσταση του προβλήματος, η διάσταση των ΜΜΕ, που δεν προσφεύγουν τόσο εύκολα στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας λόγω, αφενός, της επάχθειας και του κόστους των απαραίτητων διαβημάτων (δύο ή τρεις φορές περισσότερα στην Ευρώπη απ' ό,τι στις ΗΠΑ). Οι επιχειρήσεις αυτές αποτελούν ένα αξιόλογο δυναμικό καινοτομίας και, στο βαθμό που παραμένουν έξω από κάθε σύστημα προστασίας, συχνά περιορίζονται σε επίπεδα χαμηλότερα των πραγματικών οικονομικών ικανοτήτων τους και βρίσκονται υπό την απειλή ισχυρών ανταγωνιστών που είναι καλύτερα εξοπλισμένοι στα θέματα αυτά. Επιπλέον, συχνά δεν διαθέτουν τα μέσα για τις δικαστικές προσφυγές ή για την υποστήριξη των δικαιωμάτων τους ενώπιον των δικαστηρίων.

7.3.5. Για να υπάρξει συγκεκριμένη πρόοδος στον ανησυχητικό αυτό τομέα, η Επιτροπή των Περιφερειών προτείνει, σε ό,τι την αφορά, να συμβάλει στην εξέλιξη των νοοτροπιών και της πρακτικής αξιοποιώντας το πλεονέκτημα της γειτνίασης με ένα μεγάλο αριθμό ενδιαφερόμενων παραγόντων. Για το λόγο αυτό, συνιστά τη μελέτη της σύστασης, στο επίπεδο των ευρωπαϊκών περιφερειών, Περιφερειακών Γραφείων Πνευματικής Ιδιοκτησίας που θα αποτελέσουν διπλή εκπροσώπηση στην περιφέρεια τόσο του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας όσο και των εθνικών οργανισμών βιομηχανικής ιδιοκτησίας(29). Η αποστολή που μπορεί να προωθήσουν τα γραφεία αυτά αφορά πολλά επίπεδα. Καταρχήν, θα αποτελέσουν γραφεία πληροφόρησης και γραφεία κατάθεσης ενιαίων ευρωπαϊκών αιτήσεων ευρεσιτεχνίας, από τη στιγμή που θα συσταθούν. Στα πλαίσια αυτά, μπορούν να προσφέρουν ένα σύνολο ενημερωτικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών στους ενδιαφερόμενους παράγοντες, κυρίως τις ΜΜΕ και τα ερευνητικά εργαστήρια. Στη συνέχεια, θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη των αντανακλαστικών αξιοποίησης της επιστημονικής παραγωγής. Θα ενθαρρύνουν ιδιαίτερα τις κοινοπραξίες έρευνας επιχειρήσεων, κυρίως εάν αυτές εντάσσονται στο πλαίσιο των περιφερειακών προγραμμάτων καινοτομίας. Μπορεί, έτσι, να ελπίζει κανείς σε καλύτερη αγκύρωση και πιο σοβαρά περιφερειακά αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών. Τέλος, τα περιφερειακά αυτά γραφεία θα συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας αντίληψης πνευματικής ιδιοκτησίας στις περιφέρειες μέσω δράσεων πληροφόρησης ευαισθητοποίησης των παραγόντων του κόσμου της βιομηχανίας και της έρευνας καθώς και του ευρύτερου κοινού και του εκπαιδευτικού κόσμου.

7.3.6. Πρέπει να προστεθεί στις θεωρήσεις αυτές το ότι η δημιουργία αυτών των περιφερειακών γραφείων πνευματικής ιδιοκτησίας θα επιτρέψει τη συγκρότηση δικτυωμένων περιφερειακών βάσεων πληροφόρησης όσον αφορά τα περιεχόμενα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κατατίθενται. Το σύστημα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας έχει, πράγματι, ένα διπλό στόχο: αφενός, την προστασία του εφευρέτη και, αφετέρου, τη δυνατότητα διάδοσης των σχετικών τεχνικών πληροφοριών, που αποκαλύπτονται από τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, μέσω του παραγωγικού συστήματος. Υπάρχει, συνεπώς, η δυνατότητα οικοδόμησης βάσεως γνώσεων επί των διπλωμάτων που έχουν κατατεθεί στις περιφέρειες και των ικανοτήτων που διαθέτουν οι περιφερειακές επιχειρήσεις. Μια τέτοια βάση είναι δυνατό να συμβάλει αποφασιστικά στην τεχνική ενίσχυση του ιστού και στην εδαφική επέκταση του τεχνολογικού δυναμικού, διευκολύνοντας τις συνεργατικές έρευνες και τις τεχνολογικές συμπληρωματικότητας σε περιφερειακή βάση.

7.4. Ο μη γενικός χαρακτήρας του συστήματος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το παράδειγμα του λογισμικού

7.4.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή της Επιτροπής στο μη γενικό χαρακτήρα της προστασίας που παρέχεται μέσω των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας καθώς και στον κίνδυνο που μπορεί να προκύψει από τη συστηματοποίηση της προσφυγής σε διπλώματα ευρεσιτεχνίας στα θέματα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα ζητήματα αυτά αφορούν κυρίως τις νέες τεχνολογίες και πάνω από όλα τις τεχνολογίες της πληροφόρησης και της βιολογίας που αποτελούν το αντικείμενο πλούσιας και έντονης συζήτησης.

7.4.2. Όσον αφορά την περίπτωση του λογισμικού, οι συζητήσεις που διεξήχθησαν από την αρχή της δεκαετίας του 70 στις μεγάλες χώρες κατέληξαν στην προσφυγή στο σύστημα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, μολονότι το σύστημα αυτό αποτελεί ένα ατελές νομικό πλαίσιο όσον αφορά τα ειδικά χαρακτηριστικά του τομέα αυτού. Η ευρωπαϊκή οδηγία της 1ης Ιανουαρίου 1993 έδειξε κυρίως έναν καλύτερο τρόπο προκειμένου να διευκολυνθεί η διαλειτουργικότητα των προγραμμάτων και να αντιμετωπιστούν οι αθέμιτες ερευνητικές στρατηγικές και η κατάχρηση των δεσποζουσών θέσεων. Όμως, εδώ και πολλά χρόνια, η αμερικανική νομολογία οδηγήθηκε στη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για λογισμικές "συνιστώσες", έναντι των οποίων υπήρξε εχθρική έως τώρα. Και η αμερικανική πίεση στην Ευρώπη γίνεται όλο και πιο έντονη προκειμένου η χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας να γίνει αποδεκτή και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

7.4.3. Όμως, αυτό που διακυβεύεται εδώ είναι πολύ σημαντικό. Μια τέτοια πρακτική απειλεί το δυναμισμό της καινοτομίας στη βιομηχανία αυτή, στο μέτρο που οδηγεί σε περιχάραξη των γνώσεων και των διαδικασιών, που απαγορεύει οποιαδήποτε συνδυαστική πρακτική(30). Έτσι, μεταξύ των πολυάριθμων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κατατέθηκαν και χορηγήθηκαν στις ΗΠΑ, συγκαταλέγεται ένας μεγάλος αριθμός διαδικασιών, ακόμη και αλγορίθμων. Ένα μεγάλος αριθμός απέχει από τα κριτήρια της καινοτομίας και της πρωτοτυπίας από τις οποίες εξαρτάται καταρχήν η χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας(31). Η θεσμοποίηση της χορήγησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στο πεδίο του λογισμικού αποτελεί όπλο για την ενίσχυση της δεσπόζουσας θέσης των μεγάλων αμερικανικών εταιρειών του τομέα. Αποτελεί άμεση απειλή για την τεράστια πλειοψηφία των καινοτόμων ΜΜΕ στις δραστηριότητες αυτές, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ και στις τρίτες χώρες. Τέλος, θα αποτελέσει σοβαρό μειονέκτημα για την ευρωπαϊκή βιομηχανία λογισμικού της οποίας η ανταγωνιστικότητα συναντά δυσκολίες να επιβεβαιωθεί εμπορικά, παρά το υψηλό επίπεδο ικανοτήτων που διαθέτει.

8. Συμπεράσματα και υποδείξεις

8.1. Η Επιτροπή των Περιφερειών, στο τέλος της ανάλυσης αυτής υπενθυμίζει ότι η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων θα πρέπει να αποτελεί βασική επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεδομένου ότι επηρεάζει την επιτυχία της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, την απασχόληση, την ευημερία, και την βιώσιμη ανάπτυξη σε όλες τις περιφέρειες της Ευρώπης. Υπενθυμίζει ότι ο στόχος της ανταγωνιστικότητας δεν μπορεί να επιδιωχθεί σε αντιδιαστολή με τα κριτήρια της κοινωνικής συνοχής, της δικαιοσύνης, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Υπενθυμίζει, επίσης, ότι ο κοινωνικός διάλογος θα πρέπει να θεωρηθεί όχι ως καταναγκασμός που επιβάλλεται από το ευρωπαϊκό πρότυπο αλλά ως εποικοδομητικός παράγοντας ενόψει της μακροπρόθεσμης ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας.

8.2. Σε ένα πλαίσιο παγκοσμιοποίησης των οικονομιών και της τεχνολογίας, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές αποκτούν παραδόξως μια σημασία που είναι ουσιαστική για τη βιομηχανική και τη δυναμική της καινοτομίας. Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης πρέπει να εκτιμηθούν παράλληλα στα διάφορα επίπεδα και τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται, από απόψεως τοπικής ανάπτυξης και απασχόλησης, αποτελούν το μοχλό της ευρωπαϊκής οικοδόμησης στο σύνολό της. Συνεπώς, η επιδίωξη των αποτελεσμάτων φαίνεται να αποτελεί ευθύνη όλων των δημόσιων οργάνων τόσο σε τοπικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο. Για το λόγο αυτό, η τοπική ανάπτυξη, που εξάλλου βρίσκεται στη βάση της δημιουργίας απασχόλησης, θα πρέπει να θεωρείται ως προτεραιότητα για την οικοδόμηση μιας ανταγωνιστικής Ευρώπης. Με την έννοια αυτή, η Επιτροπή των Περιφερειών τόνισε ήδη τη σημασία της συγκρότησης των περιφερειακών δυναμικών Ε& ΤΑ καθώς και των κέντρων αριστείας που συμβάλλουν στην ειδίκευση των περιοχών και στην ενεργό ενσωμάτωσή τους στη βιομηχανική και γενικότερα παραγωγική δυναμική.

8.3. Αυτές οι θεωρήσεις δείχνουν σε ποιο σημείο θα ήταν λάθος να περιοριστεί η ανταγωνιστικότητα των περιοχών μόνο στην ικανότητά τους να προσελκύουν παραγωγικές επενδύσεις χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ικανότητά τους να τις διατηρήσουν και να τους προσφερθούν ευνοϊκές συνθήκες τοπικής ανάπτυξης και, συνεπώς, τοπικής αγκύρωσης. Η Επιτροπή των Περιφερειών θεωρεί ότι πρέπει να εκφράσει την αντίθεσή της στον ανταγωνισμό προσφοράς για την προσέλκυση των επιχειρήσεων και στη λογική κοινωνικού και φορολογικού ντάμπινγκ που υπάρχει κίνδυνος να προκύψει. Συνιστά επιπλέον αυστηρό έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων για τις εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων που θα πρέπει να πραγματοποιείται σε συντονισμό με τις εθνικές και τοπικές δημόσιες αρχές. Τα τοπικά σχέδια ανάπτυξης θα πρέπει αντιθέτως να διασυνδέουν, όσο αυτό είναι δυνατό, τους στόχους προσέλκυσης με τους στόχους ανάπτυξης σε ενδογενή βάση. Αυτή η αντίληψη θα πρέπει να ενισχύσει την αξιοπιστία των περιφερειακών παραγωγικών ιστών ευνοώντας την εδαφική αγκύρωση των επιχειρήσεων μια στιγμή όπου ο "νομαδισμός των επιχειρήσεων φαίνεται να αποτελεί ενδογενή συνέπεια της διαδικασίας παγκοσμιοποίησης".

8.4. Η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράζει την ευχή να μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να προσφέρει την πραγματική υποστήριξή της σε πρωτοβουλίες δικτύωσης των παραγόντων και των πρωτοβουλιών έρευνας και καινοτομίας που θεμελιώνονται στην αξιοποίηση των ικανοτήτων και των συμπληρωματικοτήτων των βιομηχανικών και τεχνολογικών παραγόντων σε εδαφική βάση. Επιπλέον, εκφράζει την ευχή ότι οι δημόσιες αγορές θα μπορέσουν να διαδραματίσουν, έναντι των σχεδίων αυτών, έναν ενεργό ρόλο πειραματικού χρήστη (ορισμός ειδίκευσης, έλεγχοι ...) και να αποτελέσουν εγγύηση για τη συγκρότηση αρχικών κεφαλαίων.

8.5. Σχετικά με τις ΜΜΕ, η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει στη σημασία που έχει να διευκολυνθεί και ευνοηθεί η πρόσβασή τους στα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης χάρη κυρίως στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας και των υποδομών που συνδέονται με αυτές. Όμως, αυτή η κατεύθυνση δράσης προϋποθέτει, αφενός, μια ελκυστική και όχι δαπανηρή διάσταση κατάρτισης προς την κατεύθυνση των ενδεχόμενων χρηστών και, αφετέρου, βελτίωση της προσφοράς πληροφοριών κλίμακα ολόκληρης της Ευρώπης, τόσο στο τεχνολογικό όσο και στο νομικό, φορολογικό κλπ. πεδίο. Η Επιτροπή των Περιφερειών συνιστά ότι πριν από κάθε τέτοια δράση θα πρέπει να διενεργείται απογραφή των μελετών σχετικά με το θέμα αυτό (ρόλος των υποδομών πληροφόρησης στην ανάπτυξη των ΜΜΕ) και των πηγών πληροφόρησης που υφίστανται ήδη.

8.6. Η Επιτροπή των Περιφερειών συμφωνεί με την ιδέα ότι δεν μπορεί να υπάρξει οικοδόμηση της ανταγωνιστικής Ευρώπης χωρίς σοβαρή ενίσχυση των πανευρωπαϊκών υποδομών. Υπογραμμίζει πόσο σημαντικό είναι αυτό όχι μόνο για τις μεγάλες επιχειρήσεις αλλά και για τις ΜΜΕ στις οποίες θα επιτρέψει να βελτιώσουν και επιταχύνουν την ενσωμάτωσή τους σε ένα ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό ιστό. Στο επίπεδο των μεταφορών, η ενίσχυση αυτή εξαρτάται από την ανάπτυξη ευρωπαϊκών σιδηροδρομικών γραμμών μεγάλης ταχύτητας, την αναδιοργάνωση των αεροπορικών μεταφορών σε ευρωπαϊκή κλίμακα, την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού δικτύου πλωτών μεταφορών, την δημιουργία κόμβων συνδυασμένων μεταφορών. Όσον αφορά τη διαιτησία μεταξύ σιδηροδρομικών και οδικών μεταφορών, είναι επιτακτικό να υπάρξει ισχυρός συντονισμός των αποφάσεων και των εθνικών πολιτικών, εάν δεν μπορεί να επιτευχθεί σύγκλιση σε έναν κοινό δόγμα.

8.7. Στο επίπεδο των νέων τεχνολογιών της πληροφόρησης και της επικοινωνίας, είναι επιθυμητό η Ευρωπαϊκή Ένωση να δεσμευθεί σε μια πραγματική προσπάθεια βελτίωσης, τόσο από την άποψη της ποσότητας και της πυκνότητας όσο και από την άποψη της ποιότητας. Η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει, κυρίως, στην αναγκαιότητα να μην υπάρξει διαχωρισμός της προσπάθειες για το περιεχόμενο από την προσπάθεια για το περιέχον. Θα πρέπει να δημιουργηθούν αποδοτικά και ευκολοπρόσιτα δίκτυα και κυρίως να επιταχυνθεί η εγκατάσταση του Διαδικτύου 2 υψηλής απόδοσης. Όσον αφορά τα περιεχόμενα, θα πρέπει να υπάρξει προβληματισμός για μια δημόσια πολιτική στο θέμα αυτό που θα προχωρήσει σε αρμονική κατανομή των ευθυνών προσφοράς ενημέρωσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των κρατών μελών και των περιφερειών.

8.8. Σχετικά με το ζήτημα της πρόσβασης στις πηγές χρηματοδότησης, η δημιουργία ενός αποδοτικού συστήματος κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου είναι ζωτική για την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων υπό την προϋπόθεση, ωστόσο, ότι η πρόσβαση δεν θα περιορισθεί στα μεγάλα χρηματοοικονομικά κέντρα αλλά θα είναι πραγματική και στις περιφέρειες. Η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράστηκε ήδη υπέρ της δημιουργίας στις περιφέρειες "υπηρεσιών για τις επιχειρήσεις" που θα διαδραματίσουν το ρόλο οργανισμών συμψηφισμού μεταξύ των δημόσιων αρχών παροχής ενισχύσεων, των τραπεζών και των επιχειρηματιών και θα είναι σε θέση να αποφαίνονται το συντομότερο δυνατό για τη χορήγηση ή όχι της χρηματοδότησης. Εξάλλου, η Επιτροπή των Περιφερειών ανανεώνει την επιφύλαξή της ως προς την επένδυση κεφαλαίων συνταξιοδοτικών ταμείων σε κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου που θα πρέπει να εγκρίνονται μόνο εάν έχουν υιοθετηθεί προηγουμένως οι κατάλληλες κατευθυντήριες γραμμές.

8.9. Συμπληρωματικά με το ζήτημα της χρηματοδότησης, η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει στη σημασία της παροχής ενίσχυσης στη διαχείριση των ΜΜΕ και κυρίως των πρόσφατα δημιουργημένων ΜΜΕ ή αυτών που βρίσκονται στη φάση της ανάπτυξης. Η διοίκηση σχετίζεται γενικώς με ένα πεδίο αρμοδιοτήτων που είναι διαφορετικό από το αντίστοιχο του δημιουργού της επιχείρησης. Πολλές πρωτοβουλίες έχουν ληφθεί διάσπαρτα, ειδικότερα στα πλαίσια των οργανισμών ανάπτυξης επιχειρήσεων. Θα ήταν επιθυμητό να επιχειρηθεί ο απολογισμός των δράσεων αυτών και να καταρτισθεί κατάλογος των αποτελεσματικότερων μέτρων στο πεδίο της παροχής ενίσχυσης στη διαχείριση.

8.10. Ως προς τα ζητήματα της απασχόλησης, η Επιτροπή των Περιφερειών και το Συμβούλιο των Κοινοτήτων και Περιφερειών της Ευρώπης (CCRE) κατήρτισαν το πρόγραμμα "Τοπική δράση υπέρ της απασχόλησης" για το 1999/2000 για το οποίο έλαβαν πλήρη υποστήριξη από την Επιτροπή. Η ΕΤΠ εγκρίνει από την πλευρά της την πρόταση της Επιτροπής να γίνει συστηματική μελέτη των εμπειριών που αποκτήθηκαν στα πλαίσια της εφαρμογής των εδαφικών συμφώνων για την απασχόληση προκειμένου να εντοπισθούν τα παραδείγματα ορθής πρακτικής που μπορούν να επιτρέψουν τη μεταφορά πραγματογνωμοσύνης σε άλλες περιφέρειες και συνιστά ο απολογισμός αυτός να είναι προσιτός μέσω του Διαδικτύου, στα πλαίσια της επέκτασης του ηλεκτρονικού βήματος που έχει ήδη δημιουργηθεί με την ιστοσελίδα των ευρωπαϊκών Οργάνων.

8.11. Επειδή κάθε ευκαιρία αποτελεί επίσης και απειλή, η Επιτροπή των Περιφερειών θεωρεί ότι πρέπει να υπογραμμίσει πως η διπλή κίνηση καταστροφής παλαιών θέσεων απασχόλησης και παλαιών προσόντων και δημιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης και νέων προσόντων δεν υπάρχει κανένας λόγος να είναι γεωγραφικώς ισορροπημένη ούτε ομοιογενής και μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των εσωτερικών ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από αυτό προκύπτει όλη η σημασία που έχει το να θεωρηθεί η τοπική ανάπτυξη ως αναπόσπαστο τμήμα της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα θέματα της απασχόλησης. Εξ' αυτού προκύπτει και η εξής αποφασιστική σημασία που έχει το γεγονός ότι η κοινωνική παρέμβαση πρέπει να προσδιορίσει την αποστολή της σε αντιπαράθεση με τις δυναμικές εκείνες που τείνουν να επιδεινώνουν τις εσωτερικές ανισότητες της ΕΕ και να επεμβαίνει με τα πλέον κατάλληλα μέσα προκειμένου οι καταστρεπτικές δυναμικές να μην έχουν αμετάκλητες συνέπειες, διαφυλάσσοντας σε κάθε περίπτωση την αποκτηθείσα επαγγελματική κληρονομιά, τις τεχνικές γνώσεις που μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν, τους ανθρώπινους πόρους που μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν στην εργασία.

8.12. Η ΕΤΠ υπογραμμίζει πόσο θεμελιώδης είναι η εποικοδομητική σχέση με το χώρο στα πλαίσια της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων που υιοθετούν τις αρχές της και τις καθιστούν σημαντικό στοιχείο της ανταγωνιστικότητάς τους. Η ΕΤΠ συνιστά τη χρήση αυτού του κριτηρίου εδαφικότητας των επιχειρήσεων και όχι της εθνικότητας του κεφαλαίου, προκειμένου να αποφασίζεται εάν μια επιχείρηση θεωρείται ή όχι ευρωπαϊκή και στα πλαίσια αυτά να υποστηρίζεται από το δημόσιο στην προσπάθεια προστασίας και βελτίωσης της ανταγωνιστικότητάς της.

8.13. Όσον αφορά τα ζητήματα σχετικά με τον τουρισμό, η Επιτροπή των Περιφερειών κρίνει ότι η ΕΕ κατά τη χάραξη των πολιτικών της που άπτονται του τουριστικού τομέα, πρέπει να μεριμνήσει και για τις ανάγκες του τουρισμού. Η ανάγκη είναι επιτακτική ακόμη περισσότερο δεδομένου ότι ο τουρισμός είναι δραστηριότητα υψηλής έντασης εργασίας και της οποίας η ανταγωνιστικότητα αποτελεί ένα ισχυρό δυναμικό δημιουργίας απασχόλησης, κυρίως για ορισμένες κατηγορίες του ενεργού πληθυσμού που συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που πλήττονται περισσότερο από την ανεργία (νέοι και γυναίκες).

8.14. Υπενθυμίζεται ότι η προσπάθεια που θα πρέπει να καταβληθεί στα θέματα των πανευρωπαϊκών υποδομών μεταφοράς και επικοινωνιών θα έχει άμεσες συνέπειες για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας τουρισμού και συνιστά ειδικότερα να ληφθεί η διάσταση αυτή υπόψη στη διαδικασία των μεγάλων αποφάσεων εξοπλισμού.

8.15. Εγκρίνει την αρχή που προτείνεται από την Επιτροπή, της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού δικτύου παρατηρήσεων στα θέματα του τουρισμού ("EurONet") και συνιστά την επέκταση παρόμοιας ενιαίας σελίδας, χάρη στο Διαδίκτυο, προκειμένου να επιτευχθεί η ευρύτερη δυνατή εδαφική κάλυψη με σκοπό να ευνοηθεί η αρμονική και μόνιμη ανάπτυξη και να επιτραπεί ο απεγκλωβισμός των τόπων που το επιθυμούν. Ένα τέτοιο δίκτυο μπορεί επίσης να υπηρετήσει ως υποστήριξη στις ανταλλαγές εμπειριών μεταξύ επαγγελματιών του τουρισμού και ενδιαφερόμενων τοπικών αρχών.

8.16. Η Επιτροπή των Περιφερειών εύχεται να μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να λάβει σαφή και οριστική θέση στη συζήτηση για την πολιτιστική εξαίρεση. Η διατήρηση της δημιουργικότητας και της πολιτιστικής ποικιλίας, ως μία από τις θεμελιώδεις αξίες της Ευρώπης, προϋποθέτει ότι δεν θα πρέπει να τεθεί απότομα ο πολιτιστικός τομέας και κυρίως ο οπτικοακουστικός σε ανταγωνιστικό πλαίσιο, δηλαδή ότι πρέπει να αφεθεί εκτός της λογικής του ανταγωνισμού. Αντιθέτως, μολονότι το πεδίο της δημιουργίας θα πρέπει να υποστηριχθεί και να βοηθηθεί, το επίπεδο των τεχνικών υποστηρίξεων των έργων, όπως είναι οι τεχνολογίες πολυμέσων και οι ψηφιακές, δεν μπορεί να παραμείνει εκτός του ανταγωνιστικού δυναμισμού. Είναι επιθυμητό η Ευρωπαϊκή Ένωση να προσδιορίσει και να υιοθετήσει σαφή κοινή θέση στα θέματα αυτά, προκειμένου να μπορέσει να εξασφαλίσει την αποφασιστική υποστήριξή τους, με την ευκαιρία των προσεχών κύκλων διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ.

8.17. Η Επιτροπή των Περιφερειών εμμένει στο ενδιαφέρον που έχει η ενθάρρυνση του αμοιβαίου ανοίγματος του κόσμου της επιχείρησης και του κόσμου της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Συνιστά τη διευκόλυνση επισκέψεων των σχολείων, των λυκείων ή των πανεπιστημίων στις επιχειρήσεις, αλλά επίσης και των πολιτών που επιθυμούν απλώς να γνωρίσουν τη βιομηχανική και τεχνολογική κληρονομιά της περιοχής τους. Συνιστά την ενεργό υποστήριξη των οργανισμών οι οποίοι, σε εθνική, περιφερειακή ή τοπική κλίμακα, συμβάλλουν στη διάδοση στο ευρύτερο κοινό και στο εκπαιδευτικό σύστημα του επιστημονικού και τεχνολογικού πνεύματος. Συνιστά την απογραφή των οργανισμών αυτών στην κλίμακα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και τη μελέτη των πλέον κατάλληλων μέσων για τη διάδοση των πρακτικών και των εμπειριών και, τέλος, τη χρηματική υποστήριξή τους προκειμένου να βοηθηθούν στη συμβολή τους στους επιδιωκόμενους στόχους.

8.18. Όσον αφορά το ζήτημα της αμοιβαίας αναγνώρισης των προσόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι απαραίτητο να διευκολυνθούν οι μετακινήσεις και η αναγνώριση των διπλωμάτων μεταξύ των κρατών μελών. Όμως η Επιτροπή των Περιφερειών υπογραμμίζει ότι είναι σημαντικό να μην επιδιωχθεί η εξέλιξη προς ένα ενοποιημένο εκπαιδευτικό ευρωπαϊκό πρότυπο διότι άλλη μια φορά ακόμη η ευρωπαϊκή ποικιλομορφία αποτελεί πηγή πλούτου και ότι, εδώ όπως και αλλού, η συνοχή δεν σημαίνει ενοποίηση. Ειδικότερα ένα υπέρμετρα ισχυρό σύστημα διαπίστευσης θα οδηγήσει στην αντικατάσταση των τοπικών διπλωμάτων και θα σημάνει νέα μορφή συγκεντρωτισμού του εκπαιδευτικού συστήματος, η οποία πρέπει οπωσδήποτε να αποφευχθεί.

8.19. Όσον αφορά τα ζητήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας, τέλος η Επιτροπή των Περιφερειών συνιστά τη μελέτη της σύστασης, σε επίπεδο ευρωπαϊκών περιφερειών, Περιφερειακών Γραφείων Πνευματικής Ιδιοκτησίας που θα αποτελέσουν διπλή εκπροσώπηση στην περιφέρεια τόσο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας όσο και των εθνικών οργανισμών βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Τα γραφεία αυτά μπορούν να επιτελέσουν πολλαπλή αποστολή: πληροφόρηση, παροχή συμβουλών και γραφείο καταθέσεων ενιαίων αιτήσεων ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας, από τη στιγμή που θα συσταθούν. Θα πρέπει επίσης να συμβάλουν στην ανάπτυξη των αντανακλαστικών αξιοποίησης της επιστημονικής παραγωγής, στην ενθάρρυνση κοινοπραξιών έρευνας-επιχειρήσεων και στην ανάπτυξη ενός πνεύματος πνευματικής ιδιοκτησίας της περιφέρειας. Μπορούν, επίσης, να αποτελέσουν θεμελιώδη στοιχεία ενός συστήματος πληροφόρησης για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που έχουν κατατεθεί στις περιφέρειες και, συνεπώς, για τις ικανότητες που διαθέτουν οι περιφερειακές επιχειρήσεις, πράγμα που θα συμβάλει κυρίως στη διευκόλυνση της αναζήτησης κοινοπραξίας και των τεχνολογικών συμπληρωματικοτήτων σε περιφερειακή βάση.

8.20. Τέλος, η Επιτροπή των Περιφερειών θεωρεί ότι πρέπει να επιστήσει την προσοχή της Επιτροπής στο μη γενικό χαρακτήρα της προστασίας μέσω διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και στους κινδύνους που μπορούν να προκύψουν από τη συστηματική προσφυγή σε διπλώματα ευρεσιτεχνίας στα θέματα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα ζητήματα αυτά αφορούν κυρίως τις νέες τεχνολογίες και πάνω απ' όλα τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της βιολογίας, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο πλούσιας και έντονης συζήτησης. Η σημερινή ασάφεια που χαρακτηρίζει το πεδίο του λογισμικού είναι αρκετά ενδεικτική για την τάση αυτή, στην οποία δεν πρέπει να ενδώσουμε, διατηρώντας έτσι το πνεύμα σοφίας και ανταγωνισμού που χαρακτήριζε την ευρωπαϊκή οδηγία του 1993.

Βρυξέλλες, 18 Νοεμβρίου 1999.

Ο Πρόεδρος

της Επιτροπής των Περιφερειών

Manfred DAMMEYER

(1) Βλέπε, για παράδειγμα, M. Sharp, "Competitiveness and cohesion - are the two compatible?", Research Policy 27 (1998) 569-588.

(2) Αυτός είναι, κυρίως, ο ρόλος των μεγάλων στρατηγικών των βιομηχανικών συμμαχιών. Βλέπε, για παράδειγμα, M. Delapierre et L. K. Mytelka "The alliance strategies of european firms in the information technology industry and the role of Esprit", Journal of Common Market Studies, Volume XXVI, αριθ. 2, Δεκέμβριος 1987.

(3) A. Jacquemin et L.R. Pench (Eds.), "Pour une compétitivité européenne - Rapports du Groupe Consultatif sur la Compétitivité", De Boeck Université. 1997, σ. 9.

(4) G. Benko et A. Lipietz, "Les régions qui gagnent". Presses Universitaires de France, 1992.

(5) A. Jacquemin et L.R. Pench Op. Cit. σ. 8

(6) M. Hannoun et C. Lelong "Une comparaison des PIB régionaux de l'Union Européenne", INSEE Première, αριθ. 602, Αύγουστος 1998, που περιέχεται και στο Problèmes Economiques, αριθ. 2585, 7 Οκτωβρίου 1998.

(7) P.A. Buigues et A. Sapir, "L'impact du marché unique sur les grands pays européens - The Impact of the Single Market on Large European Countries", Revue d'Economie Politique 109 (2), Μάρτιος-Απρίλιος 1999. Η μελέτη αυτή στηρίζεται στην εργασία οικονομικής αξιολόγησης των συνεπειών της εφαρμογής του νομοθετικού προγράμματος ενιαίας αγοράς, που πραγματοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 1993 και δημοσιεύθηκε το 1996 σε ειδικό τεύχος της Economie européene, με τίτλο "Economic Evaluation of the Internal Market.".

(8) L. Fontagné, M. Freudenberg et D. Ünal-Kesenci, "Haute technologie et échelles de qualité: de fortes asymétries en Europe", Document de Travail CEPII, 1999 - 08, Ιούνιος, Παρίσι.

(9) Βλέπε κυρίως την πρόσφατη μελέτη "Boosting Innovation - the Cluster Approach", OECD Proceedings, Παρίσι 1999.

(10) M.E. Porter, "Clusters and the new economics of competition", Harvard Business Review, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1998.

(11) Σχέδιο γνωμοδότησης της επιτροπής 1 "περιφερειακή πολιτική, διαρθρωτικά ταμεία, οικονομική και κοινωνική σύγκλιση, διασυνοριακή και περιφερειακή συνεργασία" για τις "Πρωτοβουλίες κοινοτήτων και περιφερειών ως μέσο δράσης της περιφερειακής πολιτικής στα πλαίσια του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού" CDR 108/99 rév. D-CC/LA/ct της 21 Μαΐου 1999.

(12) Η κατάρτιση τέτοιων συνεργατικών σχεδίων καινοτομίας δεν θα πρέπει προφανώς να αποκλείει εξωτερικές συνεργασίες, εκτός δηλαδή της περιοχής. Η δυνατότητα διασφάλισης αποτελεσματικών εξωτερικών συνεργασιών αποτελεί επίσης τμήμα των τοπικών πόρων δεδομένου ότι εντάσσεται στο "κοινωνικό κεφάλαιο" των σχέσεων που διατηρούν οι παράγοντες αυτοί.

(13) CDR 108/99 Op. Cit.

(14) Ο γάλλος οικονομολόγος François Perroux απέδειξε μέσω της έννοιας του "πόλου ανάπτυξης" ότι τα αποτελέσματα ασυμμετρίας δημιουργούν και αποτελέσματα ώθησης του οικονομικού ιστού και διαδραματίζουν ρόλο πολλαπλασιαστικού παράγοντα της ανάπτυξης. Ωστόσο, πέρα από ένα ορισμένο όριο πόλωσης, τα αποτελέσματα αυτά αντλούνται ολοκληρωτικά από τον ίδιο τον πόλο και τα αποτελέσματα τοπικής επίδρασης εξουδετερώνονται.

(15) Εδώ η οργανωτική διάσταση τόσο σε αγροτικό (Prato) όσο και σε αστικό χώρο (Elche) διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο στην ανταγωνιστικότητα της περιοχής.

(16) Γνωμοδότηση για την έκθεση της task-force "Απλούστευση του περιβάλλοντος των επιχειρήσεων (BEST)" και για την ανακοίνωση της Επιτροπής "Προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος και της ανταγωνιστικότητας" - Απάντηση της Επιτροπής στην έκθεση και τις υποδείξεις της task-force BEST.

(17) Υπενθυμίζεται, για παράδειγμα, ότι ο μέσος αριθμός των διαβημάτων που πρέπει να γίνουν για τη δημιουργία μιας επιχείρησης ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 12 στην Ευρώπη, έναντι 6 στις ΗΠΑ (έκθεση της Επιτροπής "Οικονομικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Κάρντιφ ΙΙ)", COM(1996) τελικό, της 17.02.1999.

(18) B. Zider, "How Venture Capital Works", Harvard Bisness Review, 11-12/1998.

(19) (CDR 46/98 τελικό) Γνωμοδότηση της Επιτροπής των Περιφερειών της 14ης Μαΐου 1998 για την "Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για μέτρα χρηματοδοτικής στήριξης υπέρ των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) καινοτομίας που δημιουργούν θέσεις απασχόλησης - Πρωτοβουλία για την ανάπτυξη και την απασχόληση" (COM(1998) 26 τελικό).

(20) CDR 387/98 τελικό, της 3ης Ιουνίου 1999 - EE C 293 της 13.10.1999, σ. 48-52.

(21) Ανακοίνωση της Επιτροπής "Κοινοτικές πολιτικές για την υποστήριξη της απασχόλησης", COM(1999) 167 τελικό, της 21.4.1999.

(22) Ανακοίνωση της Επιτροπής "Κοινοτικές πολιτικές για την υποστήριξη της απασχόλησης", COM(1999) 167 τελικό, της 21.4.1999.

(23) Παράρτημα στο σχέδιο γνωμοδότησης της επιτροπής 1 "Περιφερειακή πολιτική, διαρθρωτικά ταμεία, οικονομική και κοινωνική συνοχή διασυνοριακή και περιφερειακή συνεργασία", με θέμα "Οι πρωτοβουλίες δήμων και περιφερειών ως δυνατότητες δράσης της περιφερειακής πολιτικής στα πλαίσια του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού", συμπέρασμα του σεμιναρίου της επιτροπής 1 που πραγματοποιήθηκε στις 8 Ιουλίου 1999 στο Augsbourg, CDR 108/99 rév. 1 παράρτημα D-IP/slτης & -Ιουνίου 1999.

(24) Σχέδιο γνωμοδότησης της επιτροπής 1 "Περιφερειακή πολιτική, διαρθρωτικά ταμεία, οικονομική και κοινωνική συνοχή διασυνοριακή και περιφερειακή συνεργασία" για τις "Ο αντίκτυπος της περιφερειακής πολιτικής στις δέσμες κινήτρων για επενδύσεις: μια διαφορετική προσέγγιση της χρησιμοποίησης των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων" CDR 127/99 rév. 1 Sv-CC/AZ/jg, της 21 Ιουνίου 1999.

(25) "Διαχείριση της αλλαγής - τελική έκθεση της ομάδας των εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου για τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες των βιομηχανικών αλλαγών", 1998.

(26) Η οποία με κανένα τρόπο δεν αποκλείει την "πολυεδαφικότητα"των εδαφικών αγκυρώσεων μιας επιχειρήσεως που διαθέτει πολλές εγκαταστάσεις.

(27) Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο και για ενημέρωση στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με θέμα "Αύξηση του δυναμικού του τουρισμού για την απασχόληση - συνέχεια των συμπερασμάτων και υποδείξεων της ομάδας υψηλού επιπέδου για τον τουρισμό και την απασχόληση" R2F., Ημερομηνία; "Ευρωπαϊκός τουρισμός - νέες συμπράξεις για την απασχόληση", συμπεράσματα και υποδείξεις της ομάδας υψηλού επιπέδου για τον τουρισμό και την απασχόληση, Ευρωπαϊκή Επιτροπή - ΓΔ ΧΧΙΙΙ, Οκτώβριος 1998.

(28) Βλέπε "Le drôle de drame du cinéma mondial", C.A. Michalet, La Découverte, Παρίσι 1987 όπως επίσης και "Une histoire économique du cinéma français, regards croisés franco-américains", P.J. Benghozi et C. Delage (Εκδ.), L'Harmattan, Παρίσι, 1997.

(29) Εκπροσωπήσεις εθνικών οργανισμών υφίστανται σε ορισμένα κράτη μέλη, όπως το Εθνικό Ίδρυμα Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας στην περίπτωση της Γαλλίας.

(30) Βλ. για παράδειγμα "Un régime de droit d'auteur: la propriété intellectuelle du logiciel" J.B. Zimmermann, Réseaux, ειδικό τεύχος για την πνευματική ιδιοκτησία αριθ. 88/89, Μάρτιος-Ιούνιος 1998.

(31) Δεν υπάρχει καμία απογραφή της κατάστασης στον τομέα και οι έρευνες σχετικά με την καταχώρηση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι πολύ προσεγγιστικές και λίγο αξιόπιστες.