Υπόθεση C‑760/22

FP
και
QV
και
IN
και
YL
και
VD
και
JF
και
OL

(αίτηση του Sofiyski gradski sad για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα) της 4ης Ιουλίου 2024

«Προδικαστική παραπομπή – Δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις – Οδηγία (ΕΕ) 2016/343 – Δικαίωμα παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη του – Δυνατότητα του κατηγορουμένου να συμμετάσχει στις ακροαματικές διαδικασίες της δίκης του μέσω τηλεδιάσκεψης»

Δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις – Ενίσχυση ορισμένων πτυχών του τεκμηρίου αθωότητας και του δικαιώματος παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη του στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας – Οδηγία 2016/343 – Δικαίωμα παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη του – Συμμετοχή του κατηγορουμένου, κατόπιν ρητού αιτήματός του, στις ακροαματικές διαδικασίες της δίκης του μέσω τηλεδιάσκεψης – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις – Σεβασμός του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη

(Οδηγία 2016/343 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 1 και 8 § 1)

(βλ. σκέψεις 26-30, 32 και διατακτ.)

Σύνοψη

Επιληφθέν αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως την οποία υπέβαλε το Sofiyski gradski sad (πλημμελειοδικείο Σόφιας, Βουλγαρία), το Δικαστήριο αποφαίνεται επί της δυνατότητας του κατηγορουμένου να συμμετάσχει στις ακροαματικές διαδικασίες της δίκης του μέσω τηλεδιάσκεψης.

Ο FP κατηγορείται από τη Spetsializirana prokuratura (ειδική εισαγγελία, Βουλγαρία) για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση συσταθείσα με σκοπό τον πλουτισμό και τη διάπραξη φορολογικών αδικημάτων. Στις 12 Οκτωβρίου 2021 συμμετέσχε στην πρώτη δημόσια ακροαματική διαδικασία της δίκης του μέσω τηλεδιάσκεψης. Δήλωσε ότι επιθυμούσε να συμμετάσχει στη δίκη διαδικτυακώς, καθώς ζούσε και εργαζόταν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο δικηγόρος του, ο οποίος παρίστατο με φυσική παρουσία στη δικαστική αίθουσα, δήλωσε ότι ο πελάτης του είχε λάβει γνώση όλων των εγγράφων της υπόθεσης. Εξάλλου, κατά την ακροαματική διαδικασία, τυχόν νέα έγγραφα μπορούσαν να διαβιβαστούν στον FP ηλεκτρονικά, προκειμένου αυτός να τα ελέγξει εγκαίρως, και η επικοινωνία μεταξύ του FP και του δικηγόρου του μπορούσε να πραγματοποιηθεί εμπιστευτικά μέσω χωριστής σύνδεσης.

Το ποινικό δικαστήριο που είχε επιληφθεί της υπόθεσης ( 1 ) επέτρεψε στον FP να συμμετάσχει στη δίκη μέσω τηλεδιάσκεψης, βάσει διάταξης του εθνικού δικαίου που προέβλεπε τη δυνατότητα διεξαγωγής των δημόσιων συνεδριάσεων των δικαστηρίων εξ αποστάσεως κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης ή της κατάστασης ανάγκης λόγω της επιδημικής κρίσης καθώς και για δύο μήνες μετά την άρση αυτών ( 2 ). Η εν λόγω διάταξη, όμως, ίσχυε μόνο μέχρι τις 31 Μαΐου 2022. Επομένως, ενώ, πριν από την ημερομηνία αυτή, ο FP συμμετέσχε πράγματι μέσω τηλεδιάσκεψης στις περισσότερες ακροαματικές διαδικασίες της δίκης του, κατά την ακροαματική διαδικασία της 13ης Ιουνίου 2022 το ανωτέρω δικαστήριο εξέφρασε αμφιβολίες ως προς το αν η δυνατότητα αυτή εξακολουθούσε να υφίσταται κατά το βουλγαρικό δίκαιο.

Ελλείψει νομικής βάσης στο εθνικό δίκαιο η οποία να επιτρέπει ρητώς τη χρήση της τηλεδιάσκεψης, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν η δυνατότητα που παρέχεται στον κατηγορούμενο να συμμετέχει στις ακροαματικές διαδικασίες της δίκης του χρησιμοποιώντας την τεχνική αυτή είναι συμβατή με την οδηγία 2016/343 ( 3 ), και ειδικότερα με το άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας ( 4 ).

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Προκαταρκτικώς, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, όπως προκύπτει από τη νομολογία του, δυνάμει του δικαιώματος που κατοχυρώνεται στο άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2016/343 ο κατηγορούμενος πρέπει να είναι σε θέση να παραστεί αυτοπροσώπως στην ακροαματική διαδικασία που διεξάγεται στο πλαίσιο της εις βάρος του δίκης, χωρίς η οδηγία αυτή να επιβάλλει στα κράτη μέλη να θεσπίζουν υποχρέωση κάθε υπόπτου ή κατηγορουμένου να παρίσταται στη δίκη του ( 5 ). Το Δικαστήριο παρατηρεί επίσης ότι από το άρθρο 1 της οδηγίας προκύπτει ότι σκοπός της είναι να θεσπίσει κοινούς ελάχιστους κανόνες σχετικά με ορισμένες πτυχές του δικαιώματος στο τεκμήριο αθωότητας κατά την ποινική διαδικασία και σχετικά με το δικαίωμα παράστασης του υπόπτου ή του κατηγορουμένου στη δίκη του στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας και όχι να προβεί σε εξαντλητική εναρμόνιση της ποινικής διαδικασίας.

Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι το άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2016/343 δεν ρυθμίζει το ζήτημα αν τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι ο κατηγορούμενος δύναται, κατόπιν ρητού αιτήματός του, να συμμετάσχει στις ακροαματικές διαδικασίες της ποινικής δίκης του μέσω τηλεδιάσκεψης και, επομένως, το ζήτημα αυτό εμπίπτει στο εθνικό δίκαιο. Συνεπώς, η εν λόγω διάταξη δεν αποκλείει τη δυνατότητα του κατηγορουμένου να συμμετάσχει, κατόπιν ρητού αιτήματός του, στις ακροαματικές διαδικασίες της δίκης του μέσω τηλεδιάσκεψης, εφόσον, εξάλλου, διασφαλίζεται το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη.

( 1 ) Το δικαστήριο που επιλήφθηκε αρχικά της υπόθεσης ήταν το Spetsializiran nakazatelen sad (ποινικό δικαστήριο ειδικών αρμοδιοτήτων, Βουλγαρία). Ωστόσο, κατόπιν νομοθετικής τροποποίησης η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 27 Ιουλίου 2022, το δικαστήριο αυτό καταργήθηκε και η αρμοδιότητα εκδίκασης ορισμένων ποινικών υποθέσεων που είχαν αχθεί ενώπιόν του, συμπεριλαμβανομένης της υπόθεσης της κύριας δίκης, μεταβιβάστηκε στο Sofiyski gradski sad (πλημμελειοδικείο Σόφιας).

( 2 ) Άρθρο 6а, παράγραφος 2, του Zakon za merkite i deystviyata po vreme na izvanrednoto polozhenie, obyaveno s reshenie na Narodnoto sabranie 13.03.2020 g. i za preodolyavane na posleditsite (νόμου για τα μέτρα και τις ενέργειες κατά τη διάρκεια της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης που κηρύχθηκε με την απόφαση της Εθνοσυνέλευσης της 13ης Μαρτίου 2020 και για την αντιμετώπιση των συνεπειών της).

( 3 ) Οδηγία (ΕΕ) 2016/343 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, για την ενίσχυση ορισμένων πτυχών του τεκμηρίου αθωότητας και του δικαιώματος παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη του στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας (ΕΕ 2016, L 65, σ. 1).

( 4 ) Το άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2016/343 ορίζει τα εξής: «Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι ύποπτοι και οι κατηγορούμενοι έχουν το δικαίωμα παράστασης στη δίκη τους».

( 5 ) Πρβλ. αποφάσεις της 15ης Σεπτεμβρίου 2022, HN (Δίκη κατηγορουμένου που απομακρύνθηκε από την επικράτεια) (C‑420/20, EU:C:2022:679, σκέψη 40), και της 8ης Δεκεμβρίου 2022, HYA κ.λπ. (Αδυναμία εξέτασης μαρτύρων κατηγορίας) (C‑348/21, EU:C:2022:965, σκέψεις 34 και 36).