–

ο Zamestnik izpalnitelen direktor na Darzhaven fond «Zemedelie», εκπροσωπούμενος από την Y. Kancheva,

–

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από την G. Koleva και τον A. Sauka,

1

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 2, παράγραφος 2, στοιχείο στʹ, του κανονισμού (ΕΕ) 1306/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, σχετικά με τη χρηματοδότηση, τη διαχείριση και την παρακολούθηση της κοινής γεωργικής πολιτικής και την κατάργηση των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 352/78, (ΕΚ) αριθ. 165/94, (ΕΚ) αριθ. 2799/98, (ΕΚ) αριθ. 814/2000, (ΕΚ) αριθ. 1290/2005 και (ΕΚ) αριθ. 485/2008 του Συμβουλίου (ΕΕ 2013, L 347, σ. 549), καθώς και του άρθρου 47, παράγραφος 3, του κανονισμού (ΕΕ) 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου (ΕΕ 2013, L 347, σ. 487).

2

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ της Askos Properties EOOD, εταιρίας βουλγαρικού δικαίου, και του Zamestnik izpalnitelen direktor na Darzhaven fond «Zemedelie» (αναπληρωτή εκτελεστικού διευθυντή του εθνικού γεωργικού ταμείου, Βουλγαρία) σχετικά με απόφαση με την οποία επιβλήθηκε στην εν λόγω εταιρία η επιστροφή του 50 % της επιχορήγησης την οποία έλαβε στο πλαίσιο του μέτρου 211 του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης 2007-2013.

3

Ο κανονισμός (ΕΚ) 1698/2005 του Συμβουλίου, της 20ής Σεπτεμβρίου 2005, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) (ΕΕ 2005, L 277, σ. 1), καταργήθηκε με τον κανονισμό 1305/2013. Ωστόσο, δυνάμει του άρθρου 88 του κανονισμού 1305/2013, ο κανονισμός 1698/2005 συνέχισε να εφαρμόζεται στις πράξεις που υλοποιούνταν σύμφωνα με τα προγράμματα που είχε εγκρίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δυνάμει του κανονισμού αυτού πριν από την 1η Ιανουαρίου 2014.

4

Το άρθρο 36 του κανονισμού 1698/2005, το οποίο έφερε τον τίτλο «Μέτρα», είχε ως εξής:

«Η στήριξη βάσει του παρόντος τμήματος αφορά τα ακόλουθα μέτρα:

[…]».

5

Το άρθρο 37 του κανονισμού αυτού, το οποίο έφερε τον τίτλο «Ενισχύσεις για φυσικά μειονεκτήματα σε ορεινές περιοχές και ενισχύσεις σε άλλες περιοχές με μειονεκτήματα», προέβλεπε τα ακόλουθα:

«1.   Οι ενισχύσεις που προβλέπονται στο άρθρο 36 στοιχείο α) σημεία i) και ii) χορηγούνται ετησίως ανά εκτάριο χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης […] κατά την έννοια της απόφασης 2000/115/ΕΚ της Επιτροπής, της 24ης Νοεμβρίου 1999, σχετικά με τους ορισμούς των χαρακτηριστικών, τον κατάλογο των γεωργικών προϊόντων, τις εξαιρέσεις και τις περιφέρειες και περιοχές όσον αφορά τις έρευνες για τη διάρθρωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων [(ΕΕ 2000, L 38, σ. 1)].

Οι ενισχύσεις θα πρέπει να αντισταθμίζουν το πρόσθετο κόστος και το διαφυγόν εισόδημα των γεωργών που απορρέει από το μειονέκτημα της συγκεκριμένης περιοχής για τη γεωργική παραγωγή.

2.   Οι ενισχύσεις χορηγούνται σε γεωργούς οι οποίοι αναλαμβάνουν τη δέσμευση να συνεχίσουν τη γεωργική δραστηριότητά τους στις περιοχές που προσδιορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 50, παράγραφοι 2 και 3, επί πέντε τουλάχιστον έτη από την πρώτη πληρωμή.

[…]»

6

Ο κανονισμός (ΕΚ) 1974/2006 της Επιτροπής, της 15ης Δεκεμβρίου 2006, για τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) (ΕΕ 2006, L 368, σ. 15), όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 434/2007 της Επιτροπής, της 20ής Απριλίου 2007 (ΕΕ 2007, L 104, σ. 8) (στο εξής: κανονισμός 1974/2006), καταργήθηκε με τον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) 807/2014 της Επιτροπής, της 11ης Μαρτίου 2014, για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και για τη θέσπιση μεταβατικών διατάξεων (ΕΕ 2014, L 227, σ. 1). Ωστόσο, δυνάμει του άρθρου 19 του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού 807/2014, ο κανονισμός 1974/2006 συνέχισε να εφαρμόζεται στις πράξεις που υλοποιούνταν σύμφωνα με τα προγράμματα που είχε εγκρίνει η Επιτροπή δυνάμει του κανονισμού 1698/2005 πριν από την 1η Ιανουαρίου 2014.

7

Η αιτιολογική σκέψη 37 του κανονισμού 1974/2006 είχε ως εξής:

«Είναι αναγκαίο να θεσπιστούν κοινοί κανόνες για μια σειρά μέτρων, ιδίως όσον αφορά στην υλοποίηση ολοκληρωμένων πράξεων και επενδυτικών μέτρων, στη μεταβίβαση μιας εκμετάλλευσης κατά την περίοδο εκπλήρωσης μιας δέσμευσης που έχει αναληφθεί ως προϋπόθεση για τη χορήγηση συνδρομής, στην αύξηση της έκτασης της εκμετάλλευσης και στον ορισμό των διαφόρων περιπτώσεων ανωτέρας βίας ή των εξαιρετικών περιπτώσεων.»

8

Ο κανονισμός αυτός περιλάμβανε κεφάλαιο III, το οποίο έφερε τον τίτλο «Μέτρα αγροτικής ανάπτυξης», στο τμήμα 2 του οποίου, τιτλοφορούμενο «Κοινές διατάξεις για σειρά μέτρων», περιέχονταν τα άρθρα 42 έως 47 του κανονισμού.

9

Κατά το άρθρο 45, παράγραφος 4, του εν λόγω κανονισμού:

«Σε περίπτωση που ο δικαιούχος αδυνατεί να συνεχίσει την εκπλήρωση των δεσμεύσεων που ανέλαβε λόγω του ότι η εκμετάλλευσή του αποτελεί αντικείμενο αναδασμού ή δημοσίων μέτρων αναδασμού ή μέτρων αναδασμού εγκεκριμένων από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα μέτρα που απαιτούνται για την προσαρμογή των δεσμεύσεων στη νέα κατάσταση της εκμετάλλευσης. Εάν η προσαρμογή αποδειχθεί ανέφικτη, η δέσμευση παύει να ισχύει χωρίς να ζητείται επιστροφή για την περίοδο κατά την οποία ίσχυσε.»

10

Το άρθρο 47 του κανονισμού 1974/2006 όριζε τα ακόλουθα:

«1.   Τα κράτη μέλη δύνανται να κάνουν δεκτές τις ακόλουθες ιδίως περιπτώσεις ανωτέρας βίας ή εξαιρετικές περιπτώσεις, και παραιτούνται συνεπακολούθως από την απαίτηση επιστροφής, εν όλω ή εν μέρει, της ενίσχυσης που έλαβε ο δικαιούχος:

2.   Οι περιπτώσεις ανωτέρας βίας ή οι εξαιρετικές περιπτώσεις κοινοποιούνται εγγράφως στην αρμόδια αρχή από τον δικαιούχο ή από τον έλκοντα εξ αυτού δικαιώματα, μαζί με τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία που κρίνονται ικανοποιητικά από την εν λόγω αρχή, εντός δέκα εργασίμων ημερών από τη στιγμή που ο δικαιούχος ή ο έλκων εξ αυτού δικαιώματα είναι σε θέση να πράξει αναλόγως.»

11

Η αιτιολογική σκέψη 36 του κανονισμού 1305/2013 έχει ως εξής:

«Ορισμένα μέτρα που αφορούν εκτάσεις στο πλαίσιο του παρόντος κανονισμού συνεπάγονται την ανάληψη εκ μέρους των δικαιούχων δεσμεύσεων για τουλάχιστον πέντε έτη. Κατά την περίοδο αυτή μπορούν να επέλθουν αλλαγές στην κατάσταση είτε της εκμετάλλευσης, είτε του δικαιούχου. Συνεπώς, θα πρέπει να θεσπισθούν κανόνες προκειμένου να καθορισθεί η στάση που θα πρέπει να ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις.»

12

Το άρθρο 47 του κανονισμού αυτού, το οποίο φέρει τον τίτλο «Κανόνες για τις εκτατικές ενισχύσεις», προβλέπει στις παραγράφους 3 και 4 τα ακόλουθα:

«3.   Εάν ο δικαιούχος αδυνατεί να συνεχίσει να εκπληρώνει τις δεσμεύσεις που ανέλαβε επειδή η εκμετάλλευσή του ή μέρος της εκμετάλλευσης αναδιατάσσεται, ή αποτελεί αντικείμενο μέτρων δημόσιου αναδασμού ή άλλων μέτρων αναδασμού εγκεκριμένων από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα μέτρα που είναι αναγκαία για την προσαρμογή των δεσμεύσεων στη νέα κατάσταση της εκμετάλλευσης. Εάν η προσαρμογή αυτή αποδειχθεί ανέφικτη, η δέσμευση παύει να ισχύει χωρίς να ζητείται επιστροφή για την περίοδο κατά την οποία η δέσμευση ήταν σε ισχύ.

4.   Σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας και εξαιρετικών περιστάσεων, σύμφωνα με το άρθρο 2 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1306/2013 δεν απαιτείται επιστροφή της εισπραχθείσας ενίσχυσης.»

13

Η αιτιολογική σκέψη 5 του κανονισμού 1306/2013 έχει ως εξής:

«Προκειμένου να διασφαλιστεί συνεκτικότητα μεταξύ των πρακτικών των κρατών μελών και μια εναρμονισμένη εφαρμογή της ρήτρας περί ανωτέρας βίας από τα κράτη μέλη, ο παρών κανονισμός θα πρέπει να προβλέπει, όπου κρίνεται σκόπιμο, εξαιρέσεις σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας και εξαιρετικών περιστάσεων καθώς και έναν ενδεικτικό κατάλογο πιθανών περιπτώσεων ανωτέρας βίας και εξαιρετικών περιστάσεων που θα πρέπει να αναγνωρίζονται από τις εθνικές αρμόδιες αρχές. Οι εν λόγω αρχές θα πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με περιπτώσεις ανωτέρας βίας και εξαιρετικών περιστάσεων, κατά περίπτωση, βάσει αποδεικτικών στοιχείων, και εφαρμόζοντας την αρχή της ανωτέρας βίας στο πλαίσιο του γεωργικού δικαίου της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της νομολογίας του Δικαστηρίου.»

14

Το άρθρο 2 του κανονισμού αυτού, το οποίο φέρει τον τίτλο «Όροι που χρησιμοποιούνται στον παρόντα κανονισμό», ορίζει στην παράγραφο 2 τα ακόλουθα:

«Για τους σκοπούς της χρηματοδότησης, διαχείρισης και ελέγχου της [κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ)], μπορούν να αναγνωρίζονται ως “ανωτέρα βία” και “εξαιρετικές περιστάσεις” οι ακόλουθες ιδίως περιπτώσεις:

15

Κατά το άρθρο 121 του κανονισμού 1306/2013:

«1.   Ο παρών κανονισμός αρχίζει να ισχύει την ημέρα της δημοσίευσής του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Εφαρμόζεται από την 1η Ιανουαρίου 2014.

2.   Ωστόσο, οι ακόλουθες διατάξεις εφαρμόζονται από τις κάτωθι αναφερόμενες ημερομηνίες:

16

Το άρθρο 37i του zakon za sobstvenostta i polzvaneto na zemedelskite zemi (νόμου περί της κυριότητας και της χρήσεως των γεωργικών γαιών) (DV αριθ. 17, της 1ης Μαρτίου 1991, στο εξής: ZSPZZ) έχει ως εξής:

«(1)   Οι βοσκότοποι, οι χορτολιβαδικές εκτάσεις και οι λειμώνες του κρατικού ή του δημοτικού ταμείου ακίνητης περιουσίας εκμισθώνονται με σύμβαση μίσθωσης ή αγρομίσθωσης, σύμφωνα με το άρθρο 24a, παράγραφος 2, στους κυρίους ή στους χρήστες εκμεταλλεύσεων εκτροφής ζώων βοσκής τα οποία είναι δηλωμένα στο ολοκληρωμένο σύστημα πληροφόρησης της Balgarska agentsia po bezopasnost na hranite [βουλγαρικής Αρχής για την ασφάλεια των τροφίμων], βάσει του αριθμού και του είδους των δηλωμένων ζώων, έναντι ποσού καθοριζόμενου από μηχανισμό της αγοράς. Οι βοσκότοποι, οι χορτολιβαδικές εκτάσεις και οι λειμώνες του κρατικού ή του δημοτικού ταμείου ακίνητης περιουσίας εκμισθώνονται με σύμβαση μίσθωσης ή αγρομίσθωσης σε πρόσωπα μη έχοντα φορολογικές οφειλές ούτε οφειλές προς το εθνικό γεωργικό ταμείο, το κρατικό ή το δημοτικό ταμείο ακίνητης περιουσίας ούτε υποχρεώσεις επί εκτάσεως γης βάσει του άρθρου 37c, παράγραφος 3, σημείο 2.

[…]

(4)   Οι βοσκότοποι, οι χορτολιβαδικές εκτάσεις και οι λειμώνες κατανέμονται μεταξύ εκείνων που έχουν σχετικό δικαίωμα και διατηρούν εκτροφεία δηλωμένα στην οικεία περιοχή, βάσει του αριθμού και του είδους των δηλωμένων ζώων βοσκής, ανάλογα με τους βοσκοτόπους, τις χορτολιβαδικές εκτάσεις και τους λειμώνες που βρίσκονται υπό κατοχή ή χρήση δυνάμει νόμιμου τίτλου, αλλά με ανώτατο όριο τα 15 δεκάρια ανά μονάδα ζωικού κεφαλαίου σε ιδιοκτησία της πρώτης έως και της έβδομης κατηγορίας και/ή τα 30 δεκάρια ανά μονάδα ζωικού κεφαλαίου σε ιδιοκτησία της όγδοης έως και της δέκατης κατηγορίας. Τα επιλέξιμα πρόσωπα που εκτρέφουν βοοειδή για την παραγωγή κρέατος καθώς και ζώα ανήκοντα σε γηγενείς (αυτόχθονες) φυλές λαμβάνουν έως και 20 δεκάρια ανά ζωική μονάδα σε ιδιοκτησία της πρώτης έως και της έβδομης κατηγορίας και έως 40 δεκάρια ανά ζωική μονάδα σε ιδιοκτησία της όγδοης έως και της δέκατης κατηγορίας. Στους δικαιούχους που εκτρέφουν βοοειδή για το γάλα ή το κρέας, προβατοειδή και/ή αιγοειδή εγκριθέντα για στήριξη στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων των επιμέρους μέτρων“Ενισχύσεις για τη μετάβαση στη βιολογική γεωργία” και “Ενισχύσεις για τη διατήρηση της βιολογικής γεωργίας” που περιλαμβάνονται στο τμήμα “βιολογική κτηνοτροφία” χορηγούνται εκτάσεις βάσει αναλογίας έως 0,15 μονάδας ζωικού κεφαλαίου ανά εκτάριο, ανεξαρτήτως της κατηγορίας ιδιοκτησίας.»

17

Η παράγραφος 15 των μεταβατικών και τελικών διατάξεων του τροποποιητικού του ZSPZZ νόμου ορίζει τα ακόλουθα:

«(1) Οι δικαιούχοι οι οποίοι συνήψαν, πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2015, συμβάσεις μίσθωσης ή αγρομίσθωσης βοσκοτόπων, χορτολιβαδικών εκτάσεων και λειμώνων που ανήκουν στο κρατικό ή στο δημοτικό ταμείο ακίνητης περιουσίας υποχρεούνται να εναρμονίσουν τις συμβάσεις προς τις απαιτήσεις του άρθρου 37i, παράγραφοι 1 και 4, πριν από την 1η Φεβρουαρίου 2016.

(2) Οι δικαιούχοι οι οποίοι έχουν λάβει έγκριση στο πλαίσιο του τμήματος στο οποίο αναφέρεται το άρθρο 3, παράγραφος 3, της κανονιστικής απόφασης αριθ. 4, της 24ης Φεβρουαρίου 2015, σχετικά με την εφαρμογή του μέτρου 11 “Βιολογική γεωργία” του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης 2014-2020 […], και οι οποίοι είχαν συνάψει, πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2015, συμβάσεις μίσθωσης ή αγρομίσθωσης βοσκοτόπων, χορτολιβαδικών εκτάσεων και λειμώνων του κρατικού ή του δημοτικού ταμείου ακίνητης περιουσίας, των οποίων δε όλα τα ζώα βοσκής και όλοι οι βοσκότοποι έχουν εγκριθεί για στήριξη, υποχρεούνται, πριν από την 1η Φεβρουαρίου 2016, να εναρμονίσουν τις συμβάσεις προς τις απαιτήσεις του άρθρου 37i, παράγραφος 1, τηρώντας την αναλογία της κατ’ ελάχιστον 0,15 ζωικής μονάδας ανά εκτάριο, ανεξαρτήτως κατηγορίας.

(3) Οι συμβάσεις μίσθωσης ή αγρομίσθωσης βοσκοτόπων, χορτολιβαδικών εκτάσεων και λειμώνων που ανήκουν στο κρατικό ή στο δημοτικό ταμείο ακίνητης περιουσίας, οι οποίες δεν έχουν εναρμονιστεί προς τις ως άνω απαιτήσεις εντός της προβλεπόμενης στις παραγράφους 1 ή 2 προθεσμίας, καταγγέλλονται από τον δήμαρχο ή από τον διευθυντή της περιφερειακής διευθύνσεως “Γεωργίας”».

18

Η naredba no 11 za usloviata i reda za prilagane na myarka 211 «Plashtania na zemedelski stopani za prirodni ogranichenia v planinskite rayoni» i myarka 212 «Plashtania na zemedelski stopani v rayoni s ogranichenia, razlichni ot planinskite rayoni» ot Programata za razvitie na selskite rayoni za perioda 2007-2013 (υπουργική απόφαση αριθ. 11, σχετικά με τις προϋποθέσεις και τις λεπτομέρειες εφαρμογής του μέτρου 211 «Ενισχύσεις για φυσικά μειονεκτήματα στους γεωργούς ορεινών περιοχών» καθώς και του μέτρου 212 «Ενισχύσεις στους γεωργούς περιοχών με μειονεκτήματα, εκτός των ορεινών περιοχών» του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης για την περίοδο 2007-2013), της 3ης Απριλίου 2008 (DV αριθ. 40, της 18ης Απριλίου 2008, στο εξής: υπουργική απόφαση 11/2008), την οποία εξέδωσε ο Υπουργός Γεωργίας και Τροφίμων, προβλέπει στο άρθρο 1, παράγραφος 1, τα εξής:

«Η παρούσα υπουργική απόφαση ρυθμίζει τις προϋποθέσεις και τις λεπτομέρειες εφαρμογής των ακόλουθων μέτρων του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης 2007-2013, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης:

19

Κατά το άρθρο 2 της εν λόγω υπουργικής απόφασης, οι γεωργοί που έχουν υποβάλει αίτηση για στήριξη στο πλαίσιο ενός από τα μέτρα του άρθρου 1, παράγραφος 1, της ίδιας υπουργικής απόφασης ασκούν γεωργική δραστηριότητα στις ορεινές περιοχές ή στις περιοχές με μειονεκτήματα, εκτός των ορεινών, καθ’ όλη τη διάρκεια της στήριξης.

20

Το άρθρο 4 της υπουργικής απόφασης 11/2008 ορίζει στην παράγραφο 1 τα ακόλουθα:

«[…] Οι αιτούντες στήριξη δυνάμει της παρούσας υπουργικής απόφασης υποχρεούνται:

[…]

[…]».

21

Κατά το άρθρο 14 της ίδιας υπουργικής απόφασης:

«(1)   Ο γεωργός που δεν υποβάλλει αίτηση για χρηματοδοτική στήριξη κατά τη διάρκεια της πενταετούς περιόδου δέσμευσης αποκλείεται από την καταβολή της ενίσχυσης δυνάμει της παρούσας υπουργικής απόφασης και υποχρεούται να επιστρέψει τα ποσά που εισέπραξε, έως το συγκεκριμένο χρονικό σημείο, ως αντισταθμιστικές πληρωμές για τις μειονεκτούσες περιοχές ή μέρος των ποσών αυτών, αναλόγως του έτους κατά το οποίο έπαυσε να συμμετέχει στα μέτρα, ως εξής:

[…]

(3)   Τα ποσά της παραγράφου 1 ανακτώνται νομιμοτόκως από την κοινοποίηση στον γεωργό της υποχρέωσης επιστροφής του οικείου ποσού μέχρι την ημερομηνία της πραγματικής επιστροφής ή της πραγματικής αφαίρεσης του ποσού.»

22

Το άρθρο 15 της εν λόγω υπουργικής απόφασης έχει ως εξής:

«(1)   Σε περίπτωση ανωτέρας βίας ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις, το άρθρο 14 δεν έχει εφαρμογή και η δέσμευση αίρεται χωρίς να απαιτείται η μερική ή πλήρης επιστροφή της ενίσχυσης που εισέπραξε ο γεωργός.

(2)   Η συνδρομή περίπτωσης ανωτέρας βίας ή εξαιρετικών περιπτώσεων καθώς και τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία (έγγραφα εκδοθέντα από την αρμόδια διοικητική αρχή) κοινοποιούνται εγγράφως στον Οργανισμό πληρωμών του Εθνικού Γεωργικού Ταμείου από τον γεωργό ή από κάθε άλλο εντολοδόχο του γεωργού ή από κληρονόμο του εντός προθεσμίας 10 ημερών από την ημερομηνία που ο γεωργός, ο εντολοδόχος ή ο κληρονόμος του είναι σε θέση να προβούν στην κοινοποίηση».

23

Κατά τις συμπληρωματικές διατάξεις, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης υπουργικής απόφασης, ως «ανωτέρα βία» ή «εξαιρετικές περιπτώσεις» νοούνται:

[…]».

24

Από το 2013 έως το 2015, η Askos Properties υπέβαλε πλείονες αιτήσεις στο Εθνικό Γεωργικό Ταμείο, προκειμένου να λάβει χρηματοδοτική στήριξη στο πλαίσιο του μέτρου 211 του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης 2007-2013.

25

Στο πλαίσιο αυτό, ανέλαβε τη δέσμευση να διατηρεί σε καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση τις δημοτικές γεωργικές εκτάσεις τις οποίες είχε μισθώσει στη διάρκεια του έτους 2012, για χρονικό διάστημα πέντε ετών, βάσει συμβάσεων μίσθωσης που συνήψε με δύο βουλγαρικούς δήμους, καθώς και να ασκεί γεωργική δραστηριότητα στη συγκεκριμένη μειονεκτούσα περιοχή για περίοδο τουλάχιστον πέντε συναπτών ετών.

26

Για το έτος 2013, η Askos Properties δεν έλαβε επιχορήγηση. Για τα έτη 2014 και 2015, τα ποσά που της χορηγήθηκαν ανέρχονταν, αντιστοίχως, σε 15866 βουλγαρικά λεβ (BGN) (περίπου 8112 ευρώ) και σε 21796 BGN (περίπου 11144 ευρώ).

27

Δυνάμει τροποποίησης του άρθρου 37i, παράγραφοι 1 και 4, του ZSPZZ, θεσπισθείσας στη διάρκεια του έτους 2015, οι βοσκότοποι, οι χορτολιβαδικές εκτάσεις και οι λειμώνες του κρατικού ή του δημοτικού ταμείου ακίνητης περιουσίας εκμισθώνονται ή διανέμονται αποκλειστικώς στους κυρίους ή στους χρήστες εκμεταλλεύσεων με φυτοφάγα ζώα, βάσει του αριθμού και του είδους των δηλωμένων ζώων.

28

Στους χρήστες των εκτάσεων οι οποίοι είχαν συνάψει, πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2015, σύμβαση μίσθωσης ή αγρομίσθωσης βοσκοτόπων, χορτολιβαδικών εκτάσεων και λειμώνων που ανήκαν στο κρατικό ή στο δημοτικό ταμείο ακίνητης περιουσίας χορηγήθηκε προθεσμία έως την 1η Φεβρουαρίου 2016 προκειμένου να εναρμονίσουν τις συμβάσεις προς τις νέες ισχύουσες απαιτήσεις που προέβλεπε η εν λόγω τροποποίηση.

29

Δεδομένου ότι η Askos Properties δεν τήρησε τις ανωτέρω απαιτήσεις, οι δύο δήμοι που είχαν συμβληθεί με αυτήν κατήγγειλαν, το 2016, τις συμβάσεις μίσθωσης γεωργικών εκτάσεων που είχαν συναφθεί με την εν λόγω εταιρία.

30

Στις 23 Ιανουαρίου 2020, ο αναπληρωτής εκτελεστικός διευθυντής του εθνικού γεωργικού ταμείου εξέδωσε πράξη περί βεβαιώσεως της ύπαρξης, έναντι της Askos Properties, κρατικής απαίτησης δημοσίου δικαίου ύψους 18831 BGN (περίπου 9628 ευρώ), η οποία αντιστοιχούσε στο 50 % του συνολικού ποσού που της είχε καταβληθεί στο πλαίσιο του μέτρου 211 για τα έτη στήριξης της αγροτικής ανάπτυξης 2013 έως 2015.

31

Κατόπιν απορρίψεως από το Administrativen sad Sofia-grad (διοικητικό πρωτοδικείο Σόφιας, Βουλγαρία) της προσφυγής που άσκησε κατά της ανωτέρω πράξης, η Askos Properties άσκησε αναίρεση κατά της απορριπτικής δικαστικής αποφάσεως ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, Varhoven administrativen sad (Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου, Βουλγαρία).

32

Με την αίτηση αναιρέσεως, η Askos Properties υποστηρίζει ότι η εκ μέρους των δήμων καταγγελία των συμβάσεων μίσθωσης συνιστά «περίπτωση ανωτέρας βίας» και/ή «εξαιρετική περίπτωση», κατά την έννοια του άρθρου 15 της υπουργικής απόφασης 11/2008, με συνέπεια ότι δεν υποχρεούται να επιστρέψει τη ληφθείσα επιχορήγηση.

33

Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, αφενός, αν η καταγγελία συμβάσεων μίσθωσης, η οποία έγινε κατόπιν τροποποίησης της εθνικής νομοθεσίας που δεν μπορούσε να προβλεφθεί από τον δικαιούχο κατά την ημερομηνία ανάληψης της δέσμευσής του, μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ανωτέρα βία» ή ως «εξαιρετική περίσταση», ή ακόμη ως «απαλλοτρίωση», κατά την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 2, του κανονισμού 1306/2013.

34

Αφετέρου, διερωτάται αν τέτοια καταγγελία συμβάσεων μίσθωσης εμπίπτει στις διατάξεις του άρθρου 47, παράγραφος 3, του κανονισμού 1305/2013.

35

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Varhoven administrativen sad (Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα εξής προδικαστικά ερωτήματα:

36

Κατά πάγια νομολογία, στο πλαίσιο της διαδικασίας συνεργασίας μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου την οποία θεσπίζει το άρθρο 267 ΣΛΕΕ, στο Δικαστήριο απόκειται να δώσει στο εθνικό δικαστήριο χρήσιμη απάντηση που να του παρέχει τη δυνατότητα επίλυσης της διαφοράς της οποίας έχει επιληφθεί. Υπό το πρίσμα αυτό, το Δικαστήριο μπορεί να αναδιατυπώσει, εφόσον είναι αναγκαίο, τα προδικαστικά ερωτήματα που του έχουν υποβληθεί. Επιπλέον, το Δικαστήριο ενδέχεται να χρειαστεί να λάβει υπόψη του κανόνες του δικαίου της Ένωσης στους οποίους δεν αναφέρθηκε ο εθνικός δικαστής με το ερώτημά του (απόφαση της 7ης Σεπτεμβρίου 2023, Groenland Poultry, C‑169/22, EU:C:2023:638, σκέψη 47 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

37

Από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως προκύπτει ότι δεν αμφισβητείται ότι η υπουργική απόφαση 11/2008 έχει εφαρμογή στη διαφορά που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου. Υπενθυμίζεται ότι, κατά το άρθρο 1, παράγραφος 1, της εν λόγω υπουργικής απόφασης, αυτή ρυθμίζει τις προϋποθέσεις και τις λεπτομέρειες εφαρμογής, μεταξύ άλλων, του μέτρου 211 του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης 2007-2013, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ).

38

Πλην όμως, δυνάμει του άρθρου 88 του κανονισμού 1305/2013, ο οποίος καταργεί τον κανονισμό 1698/2005, ο τελευταίος αυτός κανονισμός εξακολουθεί να εφαρμόζεται στις πράξεις που υλοποιούνται σύμφωνα με τα προγράμματα που έχει εγκρίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δυνάμει του συγκεκριμένου κανονισμού πριν από την 1η Ιανουαρίου 2014. Ομοίως, δυνάμει του άρθρου 19 του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού 807/2014, ο οποίος καταργεί τον κανονισμό 1974/2006, ο τελευταίος αυτός κανονισμός εξακολουθεί να εφαρμόζεται στις πράξεις που υλοποιούνται σύμφωνα με τα προγράμματα που έχει εγκρίνει η Επιτροπή δυνάμει του κανονισμού 1698/2005 πριν από την 1η Ιανουαρίου 2014.

39

Δεδομένου ότι το μέτρο 211 του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης 2007-2013 αποτελεί τέτοια πράξη και ότι η υπόθεση της κύριας δίκης αφορά υποχρεώσεις διατήρησης γεωργικών εκτάσεων και άσκησης γεωργικής δραστηριότητας σε μειονεκτούσα περιοχή επί τουλάχιστον πέντε συναπτά έτη, οι περιστάσεις υπό τις οποίες δεν τηρήθηκαν οι υποχρεώσεις αυτές πρέπει να εκτιμηθούν υπό το πρίσμα των διατάξεων του κανονισμού 1698/2005 και του κανονισμού 1974/2006 (πρβλ. απόφαση της 8ης Μαΐου 2019, Järvelaev, C‑580/17, EU:C:2019:391, σκέψεις 37, 38 και 42).

40

Επιβάλλεται να επισημανθεί επιπλέον ότι, όταν η ανάκτηση των ποσών που έχουν καταβληθεί αχρεωστήτως στο πλαίσιο προγράμματος στήριξης, εγκριθέντος και συγχρηματοδοτηθέντος από το ΕΓΤΑΑ για την περίοδο προγραμματισμού 2007‑2013, διενεργείται μετά τη λήξη της εν λόγω περιόδου προγραμματισμού, ήτοι μετά την 1η Ιανουαρίου 2014, η ανάκτηση αυτή πρέπει να στηρίζεται στις διατάξεις του κανονισμού 1306/2013 (πρβλ. απόφαση της 8ης Μαΐου 2019, Järvelaev, C‑580/17, EU:C:2019:391, σκέψη 42). Εντούτοις, η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δεν αφορά τον τρόπο ανάκτησης των ποσών που χορηγήθηκαν στην Askos Properties στο πλαίσιο των χρήσεων 2014 και 2015.

41

Υπό τις συνθήκες αυτές, πρέπει να γίνει δεκτό ότι τα προδικαστικά ερωτήματα που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο στην υπό κρίση υπόθεση αφορούν τις διατάξεις του κανονισμού 1974/2006.

42

Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006 έχει την έννοια ότι η καταγγελία, από δημοτική αρχή, σύμβασης μίσθωσης ή αγρομίσθωσης αφορώσας γεωργική έκταση, η οποία συνήφθη για πέντε έτη με τον δικαιούχο γεωργικής ενίσχυσης χορηγηθείσας στο πλαίσιο προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης κράτους μέλους, συγχρηματοδοτούμενων από το ΕΓΤΑΑ, καταγγελία η οποία έγινε κατόπιν τροποποίησης της εθνικής νομοθεσίας που θέτει νέες απαιτήσεις για τη διατήρηση μιας τέτοιας σύμβασης σε ισχύ, συνιστά «περίπτωση ανωτέρας βίας» ή «εξαιρετική περίπτωση», κατά το εν λόγω άρθρο 47, παράγραφος 1, ιδίως δε περίπτωση «απαλλοτρίωσης της εκμετάλλευσης», κατά το ίδιο άρθρο 47, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ.

43

Το άρθρο 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006 ορίζει ότι τα κράτη μέλη δύνανται να κάνουν ιδίως δεκτές τις περιπτώσεις ανωτέρας βίας ή τις εξαιρετικές περιπτώσεις που εκτίθενται στην παράγραφο 1, στοιχεία αʹ έως στʹ, και παραιτούνται συνεπακολούθως από την απαίτηση επιστροφής, εν όλω ή εν μέρει, της ενίσχυσης που έλαβε ο δικαιούχος.

44

Η διάταξη αυτή προβλέπει προαιρετική εξαίρεση από την αρχή της επιστροφής της ενίσχυσης από τον δικαιούχο σε περίπτωση μη τήρησης της δέσμευσης την οποία αυτός ανέλαβε ως προϋπόθεση για τη χορήγηση της ενίσχυσης, κατά τη διάρκεια της περιόδου εκπλήρωσης της δέσμευσης.

45

Εν προκειμένω, από τις πληροφορίες που περιέχονται στην απόφαση περί παραπομπής δεν μπορεί να διαπιστωθεί χωρίς αμφιβολία αν, σύμφωνα με όσα προκύπτουν από το άρθρο 15, παράγραφος 1, της υπουργικής απόφασης 11/2008, η προβλεπόμενη στο άρθρο 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006 εξαίρεση εφαρμόζεται στο βουλγαρικό δίκαιο κατά τρόπον ώστε να εμπίπτουν σε αυτήν όλες οι περιπτώσεις ανωτέρας βίας ή οι εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά την έννοια του εν λόγω άρθρου 47, παράγραφος 1, ή αν στο πεδίο εφαρμογής της εξαίρεσης εμπίπτουν μόνο οι περιπτώσεις που προβλέπονται στις συμπληρωματικές διατάξεις της συγκεκριμένης υπουργικής απόφασης, μεταξύ των οποίων καταλέγεται η «απαλλοτρίωση της εκμετάλλευσης».

46

Προκειμένου να δοθεί στο αιτούν δικαστήριο χρήσιμη απάντηση σε κάθε περίπτωση, πρέπει να δοθεί απάντηση στο ερώτημα τόσο υπό το πρίσμα της έννοιας των «περιπτώσεων ανωτέρας βίας» ή εκείνης των «εξαιρετικών περιπτώσεων», κατά το άρθρο 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006, όσο και υπό το πρίσμα της ιδιαίτερης περίπτωσης της «απαλλοτρίωσης της εκμετάλλευσης» του στοιχείου γʹ της διάταξης αυτής, εξυπακουομένου ότι εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξακριβώσει το ακριβές πεδίο εφαρμογής του εν λόγω άρθρου 47, παράγραφος 1, στο εθνικό του δίκαιο.

47

Κατά πρώτον, σε σχέση με το ζήτημα αν η επίμαχη στην κύρια δίκη καταγγελία των συμβάσεων μίσθωσης συνιστά «περίπτωση ανωτέρας βίας» ή «εξαιρετική περίπτωση», κατά την έννοια του άρθρου 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006, επιβάλλεται να υπομνησθεί ότι, στο πλαίσιο του ΕΓΤΑΑ, περίπτωση ανωτέρας βίας συνιστά κάθε γεγονός που οφείλεται σε περιστάσεις ξένες προς τον επιχειρηματία, ασυνήθεις και απρόβλεπτες, οι συνέπειες των οποίων δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν όση επιμέλεια και αν είχε επιδείξει ο τελευταίος (αποφάσεις της 17ης Δεκεμβρίου 2015, Szemerey, C‑330/14, EU:C:2015:826, σκέψη 58, της 16ης Φεβρουαρίου 2023, Zamestnik izpalnitelen direktor na Darzhaven fond Zemedelie, C‑343/21, EU:C:2023:111, σκέψη 58, και της 7ης Σεπτεμβρίου 2023, Groenland Poultry, C‑169/22, EU:C:2023:638, σκέψη 39).

48

Από την αιτιολογική σκέψη 37 και το άρθρο 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006 προκύπτει ότι ο κατάλογος που περιλαμβάνεται στην τελευταία αυτή διάταξη δεν είναι εξαντλητικός και ότι η έννοια των «περιπτώσεων ανωτέρας βίας» ή εκείνη των «εξαιρετικών περιπτώσεων», κατά την εν λόγω διάταξη, μπορεί να καλύπτει περιπτώσεις που δεν περιλαμβάνονται στον συγκεκριμένο κατάλογο. Επομένως, αναλόγως των περιστάσεων της υπόθεσης της κύριας δίκης, η συμπεριφορά μιας δημόσιας αρχής μπορεί επίσης να συνιστά «περίπτωση ανωτέρας βίας» ή «εξαιρετική περίπτωση» (πρβλ. απόφαση της 7ης Δεκεμβρίου 1993, Huygen κ.λπ., C‑12/92, EU:C:1993:914, σκέψη 31).

49

Επιβάλλεται να επισημανθεί ότι, μολονότι ο ανωτέρω κατάλογος περιλαμβάνει μόνον αντικειμενικά πραγματικά γεγονότα, ο ενδιαφερόμενος που επικαλείται συνδρομή «περίπτωσης ανωτέρας βίας» ή «εξαιρετικής περίπτωσης» πρέπει επίσης να είναι σε θέση να αποδείξει ότι προφυλάχθηκε από τις συνέπειες του ασυνήθους γεγονότος, σύμφωνα με την υπομνησθείσα στη σκέψη 47 της παρούσας αποφάσεως νομολογία, λαμβάνοντας κατάλληλα μέτρα χωρίς να υποβληθεί σε υπερβολικές θυσίες (πρβλ. απόφαση της 19ης Ιουνίου 2019, RF κατά Επιτροπής, C‑660/17 P, EU:C:2019:509, σκέψη 37 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

50

Συνεπώς, εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εκτιμήσει, αφενός, αν η τροποποίηση της εθνικής νομοθεσίας που προσθέτει νέες απαιτήσεις στο άρθρο 37i του ZSPZZ, των οποίων η τήρηση αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση σε ισχύ συμβάσεων μίσθωσης ή αγρομίσθωσης όπως οι επίμαχες στην κύρια δίκη, καθώς και η καταγγελία, από τους δύο δήμους, των συμβάσεων μίσθωσης που είχαν συνάψει με την Askos Properties συνιστούν, ως προς την εν λόγω εταιρία, ξένα, ασυνήθη και απρόβλεπτα γεγονότα και, αφετέρου, αν η Askos Properties έλαβε όλα τα μέτρα που μπορούσε να λάβει, χωρίς να υποβληθεί σε υπερβολικές θυσίες, προκειμένου να εναρμονίσει τις συμβάσεις αυτές προς τις εν λόγω νέες απαιτήσεις.

51

Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να εκτιμηθεί, μεταξύ άλλων, αν η προβλεπόμενη προθεσμία για τη συμμόρφωση προς τις νέες απαιτήσεις που θεσπίστηκαν με την τροποποίηση του άρθρου 37i του ZSPZZ είχε επαρκή διάρκεια. Πρέπει επίσης να εκτιμηθεί αν, προκειμένου να συμμορφωθεί προς τις νέες αυτές απαιτήσεις, η Askos Properties είχε πράγματι τη δυνατότητα να αποκτήσει μονάδα εκτροφής και να δηλώσει τον απαιτούμενο αριθμό ζώων στις αρμόδιες αρχές. Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά το ζήτημα αν η Askos Properties είχε τη δυνατότητα, προκειμένου να εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της, να χρησιμοποιήσει άλλες εκτάσεις πλην εκείνων που έθεσαν στη διάθεσή της οι δήμοι τους οποίους αφορά η υπόθεση της κύριας δίκης και αν μπορούσε να αποκτήσει εκτάσεις επιλέξιμες για το μέτρο 211 του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης 2007-2013 από ιδιώτες και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου.

52

Κατά δεύτερον, σε σχέση με το ζήτημα αν εμπίπτει στην έννοια της «απαλλοτρίωσης της εκμετάλλευσης», κατά το άρθρο 47, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 1974/2006, η περίπτωση καταγγελίας σύμβασης όπως οι επίμαχες στην κύρια δίκη, επισημαίνεται ότι η έννοια αυτή δεν ορίζεται στον εν λόγω κανονισμό ούτε καν εμμέσως, διά παραπομπής στα εθνικά δίκαια των κρατών μελών. Επομένως, η συγκεκριμένη έννοια πρέπει να θεωρηθεί ως αυτοτελής έννοια του δικαίου της Ένωσης, η οποία πρέπει να ερμηνεύεται ομοιόμορφα εντός της Ένωσης, λαμβανομένων υπόψη όχι μόνον του γράμματος της εν λόγω διάταξης, αλλά και του πλαισίου στο οποίο αυτή εντάσσεται και των σκοπών που επιδιώκονται με τη ρύθμιση της οποίας αποτελεί μέρος [πρβλ. απόφαση της 22ας Ιουνίου 2021, Βενεζουέλα κατά Συμβουλίου (Επηρεασμός τρίτου κράτους), C‑872/19 P, EU:C:2021:507, σκέψη 42 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

53

Όσον αφορά, πρώτον, το γράμμα του εν λόγω άρθρου 47, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, αυτό αναφέρει απλώς ότι η «απαλλοτρίωση σημαντικού τμήματος της εκμετάλλευσης», στην περίπτωση που αυτή «δεν ήταν προβλέψιμη την ημέρα της ανάληψης της δέσμευσης», μπορεί, μεταξύ άλλων, να αναγνωριστεί από τα κράτη μέλη ως περίπτωση ανωτέρας βίας ή εξαιρετική περίπτωση, για την οποία δεν θα απαιτήσουν την επιστροφή, εν όλω ή εν μέρει, της ενίσχυσης την οποία έλαβε ο δικαιούχος. Επομένως, το γράμμα του εν λόγω άρθρου 47, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, δεν παρέχει χρήσιμα στοιχεία για τον ορισμό της έννοιας της «απαλλοτρίωσης της εκμετάλλευσης» κατά το συγκεκριμένο άρθρο.

54

Δεύτερον, όσον αφορά το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το άρθρο 47, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 1974/2006, επισημαίνεται, κατ’ αρχάς, ότι καμία διάταξη του κανονισμού αυτού δεν περιλαμβάνει τον ορισμό της έννοιας της «απαλλοτρίωσης της εκμετάλλευσης» κατά το εν λόγω άρθρο. Περαιτέρω, η διευκρίνιση ότι η «απαλλοτρίωση σημαντικού τμήματος της εκμετάλλευσης» πρέπει να μην ήταν «προβλέψιμη την ημέρα της ανάληψης της δέσμευσης» αποσκοπεί στο να προσδιορίσει τις περιπτώσεις στις οποίες δεν πραγματοποιείται επιστροφή της ενίσχυσης και όχι να αποσαφηνίσει το περιεχόμενο της έννοιας αυτής. Τέλος, οι υπόλοιπες περιπτώσεις του άρθρου 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006 δεν περιέχουν περαιτέρω στοιχεία που να καθιστούν δυνατό τον ορισμό της εν λόγω έννοιας.

55

Τρίτον, όσον αφορά τον σκοπό που επιδιώκει ο συγκεκριμένος κανονισμός, αυτός θεσπίζει, όπως προκύπτει από τον τίτλο του, λεπτομερείς κανόνες εφαρμογής του κανονισμού 1698/2005 για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το ΕΓΤΑΑ. Κατά το άρθρο 37 του τελευταίου αυτού κανονισμού, οι ενισχύσεις για την αντιστάθμιση των φυσικών μειονεκτημάτων των ορεινών περιοχών και οι ενισχύσεις για άλλες περιοχές με μειονεκτήματα χορηγούνται κατ’ αρχήν στους γεωργούς που αναλαμβάνουν τη δέσμευση να συνεχίσουν τη γεωργική τους δραστηριότητα στις εν λόγω περιοχές για ελάχιστη περίοδο πέντε ετών από την πρώτη πληρωμή. Η επίτευξη του σκοπού αυτού προϋποθέτει, επομένως, ότι οι γεωργοί που έχουν συνάψει συμβάσεις μίσθωσης για περίοδο τουλάχιστον πέντε ετών προκειμένου να έχουν στη διάθεσή τους τις εκτάσεις που βρίσκονται σε τέτοιες περιοχές, ώστε να ασκήσουν τη γεωργική τους δραστηριότητα και να αντλήσουν εντεύθεν προσόδους, μπορούν να χρησιμοποιούν τις οικείες εκτάσεις κατά τη διάρκεια της εν λόγω περιόδου.

56

Συναφώς, από τη νομολογία του Δικαστηρίου μπορεί να συναχθεί ότι η έννοια της «απαλλοτρίωσης», κατά το άρθρο 47, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 1974/2006, περιλαμβάνει τα μέτρα που συνεπάγονται στέρηση της ιδιοκτησίας καθώς και τα μέτρα που μπορούν να εξομοιωθούν με αυτά (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 12ης Δεκεμβρίου 1990, van der Laan-Velzeboer, C‑285/89, EU:C:1990:460, σκέψεις 14 και 15).

57

Επιπλέον, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι συνιστά στέρηση της ιδιοκτησίας, κατά την έννοια του άρθρου 17, παράγραφος 1, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης), η αναγκαστική, πλήρης και οριστική κατάργηση δικαιώματος επικαρπίας, δεδομένου ότι το δικαίωμα αυτό συνιστά αποψίλωση του δικαιώματος ιδιοκτησίας καθόσον παρέχει στον φορέα του δύο ουσιώδη χαρακτηριστικά στοιχεία του τελευταίου αυτού δικαιώματος, ήτοι το δικαίωμα χρήσεως του οικείου αγαθού και το δικαίωμα εντεύθεν αντλήσεως προσόδων [πρβλ. απόφαση της 21ης Μαΐου 2019, Επιτροπή κατά Ουγγαρίας (Επικαρπία επί γεωργικών γαιών), C‑235/17, EU:C:2019:432, σκέψεις 81 και 82].

58

Επομένως, όταν εθνική ρύθμιση, είτε βάσει του περιεχομένου της είτε λόγω της εφαρμογής της από εθνική αρχή, καταργεί αναγκαστικά, πλήρως και οριστικώς τα δικαιώματα χρήσης των οικείων εκτάσεων, καθώς και εντεύθεν αντλήσεως προσόδων, ως προς γεωργό ο οποίος έχει συνάψει σύμβαση μίσθωσης προκειμένου να έχει στη διάθεσή του τις εν λόγω εκτάσεις κατά τη διάρκεια της πολυετούς περιόδου που απαιτείται ώστε να είναι επιλέξιμος για χρηματοδότηση από το ΕΓΤΑΑ, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η ρύθμιση αυτή συνεπάγεται στέρηση της ιδιοκτησίας, κατά την έννοια του άρθρου 17, παράγραφος 1, του Χάρτη, και συνιστά, ως εκ τούτου, «απαλλοτρίωση της εκμετάλλευσης», κατά την έννοια του άρθρου 47, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 1974/2006.

59

Από τη δικογραφία που έχει στη διάθεσή του το Δικαστήριο προκύπτει ότι η παράγραφος 15 των μεταβατικών και τελικών διατάξεων του νόμου για την τροποποίηση του ZSPZZ επιβάλλει την καταγγελία των συμβάσεων μίσθωσης ή αγρομίσθωσης μόνον υπό την προϋπόθεση ότι οι συμβάσεις αυτές δεν εναρμονίστηκαν προς τις νέες απαιτήσεις του άρθρου 37i του ZSPZZ εντός της ταχθείσας προς τούτο προθεσμίας. Επομένως, υπό την επιφύλαξη των εξακριβώσεων στις οποίες οφείλει να προβεί το αιτούν δικαστήριο, η καταγγελία σύμβασης μίσθωσης ή αγρομίσθωσης βάσει μιας τέτοιας ρύθμισης δεν συνεπάγεται την αναγκαστική, πλήρη και οριστική κατάργηση των δικαιωμάτων που αντλεί ο μισθωτής από μια τέτοια σύμβαση.

60

Εντούτοις, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, προκειμένου να διαπιστωθεί η ύπαρξη στέρησης της ιδιοκτησίας, κατά την έννοια του άρθρου 17, παράγραφος 1, του Χάρτη, δεν πρέπει απλώς να εξετάζεται αν υπήρξε τυπική απαλλοτρίωση, αλλά και να ερευνάται αν η επίδικη κατάσταση ισοδυναμεί με πραγματική απαλλοτρίωση (πρβλ. απόφαση της 5ης Μαΐου 2022, BPC Lux 2 κ.λπ., C‑83/20, EU:C:2022:346, σκέψη 44).

61

Εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο, το οποίο δεν παρέχει κανένα στοιχείο ως προς το αν η Askos Properties είχε τη δυνατότητα να λάβει μέτρα προκειμένου να συμμορφωθεί προς τις νέες απαιτήσεις που επιβάλλει το άρθρο 37i του ZSPZZ και αν αυτή έλαβε μέτρα προς τούτο, να εξετάσει τα συγκεκριμένα αποτελέσματα και τις πραγματικές επιπτώσεις της θέσπισης των συγκεκριμένων απαιτήσεων επί της κατάστασης της Askos Properties, καθώς και όλα τα κρίσιμα στοιχεία προκειμένου να κρίνει αν υπήρξε, στην υπόθεση της κύριας δίκης, στέρηση του δικαιώματος ιδιοκτησίας. Στο πλαίσιο αυτό, εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να προβεί, μεταξύ άλλων, στις εκτιμήσεις που εκτίθενται στη σκέψη 51 της παρούσας αποφάσεως.

62

Για τους ανωτέρω λόγους, στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 47, παράγραφος 1, του κανονισμού 1974/2006 έχει την έννοια ότι η καταγγελία, από δημοτική αρχή, σύμβασης μίσθωσης ή αγρομίσθωσης αφορώσας γεωργική έκταση, η οποία συνήφθη για πέντε έτη με τον δικαιούχο γεωργικής ενίσχυσης χορηγηθείσας στο πλαίσιο προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης κράτους μέλους, συγχρηματοδοτούμενων από το ΕΓΤΑΑ, καταγγελία η οποία έγινε κατόπιν τροποποίησης της εθνικής νομοθεσίας που θέτει νέες απαιτήσεις για τη διατήρηση μιας τέτοιας σύμβασης σε ισχύ, είναι δυνατό να συνιστά

63

Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 45, παράγραφος 4, του κανονισμού 1974/2006 έχει την έννοια ότι εφαρμόζεται σε περίπτωση κατά την οποία η αδυναμία του δικαιούχου γεωργικής ενίσχυσης να συνεχίσει να εκπληρώνει τις αναληφθείσες δεσμεύσεις οφείλεται στην καταγγελία, από δημοτική αρχή, της σύμβασης μίσθωσης ή αγρομίσθωσης η οποία αφορά γεωργική έκταση και συνήφθη για πέντε έτη με τον δικαιούχο αυτόν, καταγγελία η οποία έγινε κατόπιν τροποποίησης της εθνικής νομοθεσίας που θέτει νέες απαιτήσεις σύμφωνα με τις οποίες ο εν λόγω δικαιούχος υποχρεούται να διαθέτει μονάδα εκτροφής και να δηλώσει στις αρμόδιες αρχές ορισμένο αριθμό εκτρεφόμενων ζώων και των οποίων η τήρηση αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση μιας τέτοιας σύμβασης σε ισχύ.

64

Προκειμένου να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό, υπενθυμίζεται ότι το άρθρο 45, παράγραφος 4, του κανονισμού 1974/2006 καλύπτει την περίπτωση του δικαιούχου ο οποίος αδυνατεί να συνεχίσει την εκπλήρωση των δεσμεύσεων τις οποίες ανέλαβε επειδή η εκμετάλλευσή του αποτελεί αντικείμενο αναδασμού ή δημοσίων μέτρων αναδασμού ή μέτρων αναδασμού εγκεκριμένων από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές.

65

Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι στις έννοιες του «αναδασμού» ή των «δημόσιων μέτρων αναδασμού» ή των «μέτρων αναδασμού εγκεκριμένων από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές» μπορεί να εμπίπτει κάθε πράξη που αποσκοπεί στην αναδιαμόρφωση και στην αναδιάταξη των αγροτεμαχίων προκειμένου να σχηματιστούν ορθολογικότερες εκμεταλλεύσεις για τη χρήση των εδαφών, η οποία αποφασίζεται ή εγκρίνεται από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές (απόφαση της 16ης Φεβρουαρίου 2023, Zamestnik izpalnitelen direktor na Darzhaven fond Zemedelie, C‑343/21, EU:C:2023:111, σκέψη 39).

66

Η διάταξη αυτή δεν έχει εφαρμογή όταν η αδυναμία συνέχισης της εκπλήρωσης των δεσμεύσεων τις οποίες έχει αναλάβει ο δικαιούχος γεωργικής ενίσχυσης οφείλεται στο γεγονός ότι, δεδομένου ότι ο δικαιούχος αυτός δεν πληροί τις νέες απαιτήσεις που τον υποχρεώνουν να διαθέτει μονάδα εκτροφής και να δηλώσει στις αρμόδιες εθνικές αρχές ορισμένο αριθμό εκτρεφόμενων ζώων, η δημοτική αρχή υποχρεούται, δυνάμει του εθνικού δικαίου, να καταγγείλει τη σύμβαση μίσθωσης ή αγρομίσθωσης η οποία έχει συναφθεί για πέντε έτη με τον συγκεκριμένο δικαιούχο και αφορά τις αναγκαίες για την εκμετάλλευσή του εκτάσεις.

67

Συγκεκριμένα, σε μια τέτοια περίπτωση, η αδυναμία του δικαιούχου να συνεχίσει να εκπληρώνει τις δεσμεύσεις του λόγω της απώλειας του δικαιώματος χρήσης των αναγκαίων για την εκμετάλλευσή του εκτάσεων κατά τη διάρκεια της περιόδου εκπλήρωσης των εν λόγω δεσμεύσεων δεν οφείλεται σε μέτρο αναδιάρθρωσης των εδαφών, αλλά σε τροποποίηση των προϋποθέσεων χορήγησης της γεωργικής ενίσχυσης.

68

Επομένως, στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 45, παράγραφος 4, του κανονισμού 1974/2006 έχει την έννοια ότι δεν εφαρμόζεται σε περίπτωση κατά την οποία η αδυναμία του δικαιούχου γεωργικής ενίσχυσης να συνεχίσει να εκπληρώνει τις αναληφθείσες δεσμεύσεις οφείλεται στην καταγγελία, από δημοτική αρχή, της σύμβασης μίσθωσης ή αγρομίσθωσης η οποία αφορά γεωργική έκταση και συνήφθη για πέντε έτη με τον δικαιούχο αυτόν, καταγγελία η οποία έγινε κατόπιν τροποποίησης της εθνικής νομοθεσίας που θέτει νέες απαιτήσεις σύμφωνα με τις οποίες ο εν λόγω δικαιούχος υποχρεούται να διαθέτει μονάδα εκτροφής και να δηλώσει στις αρμόδιες αρχές ορισμένο αριθμό εκτρεφόμενων ζώων και των οποίων η τήρηση αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση μιας τέτοιας σύμβασης σε ισχύ.

69

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (όγδοο τμήμα) αποφαίνεται: