–

ο Sdruzhenie «Za Zemyata – dostap do pravosadie», εκπροσωπούμενος από τους A. M. Kodzhabashev και R. I. Stoilova, advokati, και τον F. Logue, solicitor,

–

η «TETS Maritsa iztok 2» EAD, εκπροσωπούμενη από τον Z. D. Dinchev,

–

η Βουλγαρική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις T. Mitova και L. Zaharieva,

–

η Ιταλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την G. Palmieri, επικουρούμενη από τον G. Palatiello, avvocato dello Stato,

–

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τη V. Bozhilova, τον M. Noll‑Ehlers και την C. Valero,

1

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 4, παράγραφος 3, ΣΕΕ, των άρθρων 13 και 23 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2008, για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη (ΕΕ 2008, L 152, σ. 1), καθώς και του άρθρου 15, παράγραφος 4, και του άρθρου 18 της οδηγίας 2010/75/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Νοεμβρίου 2010, περί βιομηχανικών εκπομπών (ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης) (ΕΕ 2010, L 334, σ. 17).

2

Η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ, αφενός, του βουλγαρικού συλλόγου «Za Zemyata – dostap do pravosadie» και της «Тhe Green Тank – grazhdansko sdruzhenie s nestopanska tsel» – Ελληνική Δημοκρατία, ελληνικής αστικής ενώσεως μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, και του ΝΣ, Έλληνα πολίτη και, αφετέρου, του εκτελεστικού διευθυντή του Izpalnitelna agentsya po okolna sreda (Εκτελεστικού Οργανισμού Περιβάλλοντος, Βουλγαρία) (στο εξής: εκτελεστικός διευθυντής) και της «TETS Maritsa Iztok 2», εταιρίας εκμετάλλευσης θερμοηλεκτρικού σταθμού, σχετικά με την επικαιροποίηση από τον εκτελεστικό διευθυντή της άδειας για τον βουλγαρικό θερμοηλεκτρικό σταθμό TETS Maritsa Iztok 2, η οποία αφορά μια μονάδα καύσεως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, μια μονάδα παραγωγής υδρογόνου, καθώς και ένα χώρο υγειονομικής ταφής αδρανών απορριμμάτων, οικοδομικών αποβλήτων και επικίνδυνων και μη αποβλήτων.

3

H αιτιολογική σκέψη 18 της οδηγίας 2008/50 έχει ως εξής:

«Θα πρέπει να διαμορφωθούν σχέδια για την ποιότητα του αέρα για ζώνες και οικισμούς όπου παρατηρείται υπέρβαση των συγκεντρώσεων των ρύπων στον αέρα συγκριτικά προς τις σχετικές τιμές-στόχους για την ποιότητα του αέρα, μετά από προσαύξησή τους κατά τα ενδεχομένως ισχύοντα προσωρινά περιθώρια ανοχής. Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι οφείλονται σε πολλές και διάφορες πηγές και δραστηριότητες. Για να εξασφαλισθεί η συνέπεια μεταξύ των επιμέρους πολιτικών, τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα θα πρέπει, όπου είναι εφικτό, να συνάδουν και να ενσωματώνονται στα σχέδια και τα προγράμματα που εκπονούνται σύμφωνα με την οδηγία 2001/80/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2001, για τον περιορισμό των εκπομπών στην ατμόσφαιρα ορισμένων ρύπων [ΕΕ 2001, L 309, σ. 1], την οδηγία 2001/81/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2001, σχετικά με εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών για ορισμένους ατμοσφαιρικούς ρύπους [ΕΕ 2001, L 309, σ. 22] και την οδηγία 2002/49/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 2002, σχετικά με την αξιολόγηση και τη διαχείριση του θορύβου [ΕΕ 2002, L 189, σ. 12]. Θα ληφθούν επίσης πλήρως υπόψη οι στόχοι για την ποιότητα του αέρα που προβλέπονται στην παρούσα οδηγία οσάκις εκδίδονται άδειες για βιομηχανικές δραστηριότητες σύμφωνα με την οδηγία 2008/1/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Ιανουαρίου 2008, σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης [ΕΕ 2008, L 24, σ. 8].»

4

Το άρθρο 1 της οδηγίας 2008/50, το οποίο φέρει τον τίτλο «Αντικείμενο», προβλέπει τα εξής:

«Τα μέτρα που θεσπίζονται με την παρούσα οδηγία έχουν ως στόχο:

[…]».

5

Το άρθρο 2 της ανωτέρω οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ορισμοί», προβλέπει τα εξής:

«Κατά την έννοια της παρούσας οδηγίας, νοείται ως:

[…]

[…]

[…]».

6

Το άρθρο 13 της εν λόγω οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Οριακές τιμές και όρια συναγερμού για την προστασία της υγείας του ανθρώπου», προβλέπει στην παράγραφο 1 τα εξής:

«Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε τα επίπεδα διοξειδίου του θείου, ΑΣ10, μολύβδου και μονοξειδίου του άνθρακα στον ατμοσφαιρικό αέρα να μην υπερβαίνουν στις ζώνες και τους οικισμούς τους τις οριακές τιμές του παραρτήματος XI.

Ως προς το διοξείδιο του αζώτου και το βενζόλιο, απαγορεύεται κάθε υπέρβαση των οριακών τιμών του παραρτήματος XI μετά από τις αντίστοιχες ημερομηνίες που ορίζονται σε αυτό.

Η συμμόρφωση προς αυτές τις απαιτήσεις εκτιμάται σύμφωνα με το παράρτημα ΙΙΙ.

Τα περιθώρια ανοχής του παραρτήματος XI εφαρμόζονται σύμφωνα με το άρθρο 22, παράγραφος 3, και το άρθρο 23, παράγραφος 1.»

7

Το άρθρο 23 της ίδιας οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Σχέδια για την ποιότητα του αέρα», προβλέπει στην παράγραφο 1 τα εξής:

«Όταν, σε συγκεκριμένες ζώνες ή οικισμούς, τα επίπεδα των ρύπων υπερβαίνουν κάθε οριακή τιμή ή τιμή στόχο, καθώς και κάθε αντίστοιχο περιθώριο ανοχής, τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε να εκπονούνται σχέδια για την ποιότητα του αέρα για τις εν λόγω ζώνες ή οικισμούς με σκοπό να επιτευχθούν οι αντίστοιχες οριακές τιμές ή οι τιμές στόχοι που αναφέρονται στα παραρτήματα XI και XIV.

Σε περίπτωση υπερβάσεων αυτών των οριακών τιμών, για τις οποίες έχει ήδη παρέλθει η προβλεπόμενη προθεσμία, τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα θα θεσπίζουν κατάλληλα μέτρα ώστε η περίοδος υπέρβασης να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη. […]

[…]»

8

Το άρθρο 3 της οδηγίας 2010/75, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ορισμοί», προβλέπει τα εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, ισχύουν οι ακόλουθοι ορισμοί:

[…]

[…]

[…]».

9

Το άρθρο 14 της ανωτέρω οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Όροι αδειοδότησης», προβλέπει τα εξής:

«1.   Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι η άδεια περιλαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα τήρησης των απαιτήσεων που αναφέρονται στα άρθρα 11 και 18.

[…]

2.   Για τους σκοπούς του στοιχείου α) της παραγράφου 1, οι οριακές τιμές εκπομπών μπορούν να συμπληρώνονται ή να υποκαθίστανται από ισοδύναμες παραμέτρους ή τεχνικά μέτρα που εξασφαλίζουν αντίστοιχα επίπεδο περιβαλλοντικής προστασίας.

[…]

4.   Με την επιφύλαξη του άρθρου 18, η αρμόδια αρχή δύναται να θέσει όρους αδειοδότησης αυστηρότερους από αυτούς που επιτυγχάνονται με τη χρήση βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών, οι οποίες περιγράφονται στα συμπεράσματα ΒΔΤ. Τα κράτη μέλη δύνανται να θέτουν κανόνες με βάση τους οποίους η αρμόδια αρχή να δύναται να θεσπίζει αυστηρότερους όρους αδειοδότησης.

[…]»

10

Κατά το άρθρο 15 της εν λόγω οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Οριακές τιμές εκπομπών, ισοδύναμες παράμετροι και τεχνικά μέτρα»:

«1.   Οι οριακές τιμές εκπομπών ρυπαντικών ουσιών ισχύουν στο σημείο όπου οι εκπομπές εξέρχονται από την εγκατάσταση, ενώ δεν υπολογίζεται για τον προσδιορισμό των τιμών αυτών, η τυχόν αραίωσή τους πριν από το εν λόγω σημείο.

[…]

2.   Με την επιφύλαξη του άρθρου 18, οι αναφερόμενες στις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 14 οριακές τιμές εκπομπών και ισοδύναμες παράμετροι και τεχνικά μέτρα βασίζονται στις διαθέσιμες βέλτιστες τεχνικές, χωρίς να προδιαγράφουν τη χρήση μιας συγκεκριμένης τεχνικής ή τεχνολογίας.

3.   Η αρμόδια αρχή καθορίζει οριακές τιμές εκπομπών που διασφαλίζουν ότι οι εκπομπές υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας δεν υπερβαίνουν τα επίπεδα εκπομπών που συνδέονται με τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές, που αναφέρονται στις αποφάσεις για τα συμπεράσματα ΒΔΤ περί των οποίων το άρθρο 13, παράγραφος 5, μέσω:

Όταν εφαρμόζεται το στοιχείο β), η αρμόδια αρχή αξιολογεί τουλάχιστον ετησίως τα αποτελέσματα της παρακολούθησης των εκπομπών προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι εκπομπές υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας δεν έχουν τα επίπεδα εκπομπών που συνδέονται με τις διαθέσιμες βέλτιστες τεχνικές.

4.   Κατά παρέκκλιση από την παράγραφο 3 και με την επιφύλαξη του άρθρου 18, η αρμόδια αρχή μπορεί σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, να θεσπίσει λιγότερο αυστηρές οριακές τιμές εκπομπής. Η παρέκκλιση αυτή μπορεί να ισχύσει μόνον όταν η αξιολόγηση δείχνει ότι η επίτευξη επιπέδων εκπομπών που συνδέονται με τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές όπως αυτές περιγράφονται στα συμπεράσματα ΒΔΤ θα οδηγούσε σε δυσανάλογα υψηλό κόστος σε σύγκριση με τα περιβαλλοντικά οφέλη λόγω:

Η αρμόδια αρχή τεκμηριώνει σε παράρτημα που επισυνάπτεται στους όρους αδειοδότησης την εφαρμογή του πρώτου εδαφίου, συμπεριλαμβανομένου του αποτελέσματος της αξιολόγησης, και τους όρους που επιβάλλονται.

Ωστόσο, οι οριακές τιμές εκπομπών που καθορίζονται σύμφωνα με το πρώτο εδάφιο δεν υπερβαίνουν τις ελάχιστες οριακές τιμές εκπομπών που καθορίζονται στα Παραρτήματα της παρούσας οδηγίας, όπου ισχύουν. Η αρμόδια αρχή εξασφαλίζει σε κάθε περίπτωση ότι δεν προκαλείται σημαντική ρύπανση και ότι επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος στο σύνολό του.

[…]

Η αρμόδια αρχή αξιολογεί εκ νέου την εφαρμογή του πρώτου εδαφίου στα πλαίσια κάθε επανεξέτασης των όρων αδειοδότησης σύμφωνα με το άρθρο 21.

[…]»

11

Το άρθρο 18 της ίδιας οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ποιοτικά πρότυπα περιβάλλοντος», προβλέπει τα εξής:

«Στις περιπτώσεις που ένα ποιοτικό πρότυπο περιβάλλοντος επιβάλλει όρους αυστηρότερους από εκείνους που είναι δυνατόν να επιτευχθούν με τη χρήση των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών, η άδεια περιλαμβάνει πρόσθετους όρους, με την επιφύλαξη άλλων μέτρων που είναι δυνατόν να ληφθούν για την τήρηση των ποιοτικών προτύπων περιβάλλοντος.»

12

Το άρθρο 31 της οδηγίας 2010/75, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ποσοστό αποθείωσης», προβλέπει τα εξής:

«1.   Όσον αφορά μονάδες καύσης οι οποίες χρησιμοποιούν εγχώριο στερεό καύσιμο και δεν μπορούν να συμμορφωθούν προς τις οριακές τιμές εκπομπών για το διοξείδιο του θείου, σύμφωνα με το άρθρο 30, παράγραφοι 2 και 3, λόγω των χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου καυσίμου, τα κράτη μέλη μπορούν αντί αυτών να εφαρμόζουν τα ελάχιστα ποσοστά αποθείωσης που προβλέπονται στο μέρος 5 του Παραρτήματος V, βάσει των κανόνων συμμόρφωσης του μέρους 6 του ιδίου Παραρτήματος και αφού προηγηθεί επικύρωση από την αρμόδια αρχή της τεχνικής έκθεσης, μνεία της οποίας γίνεται στο στοιχείο α) του άρθρου 72, παράγραφος 4.

2.   Όσον αφορά μονάδες καύσης οι οποίες χρησιμοποιούν εγχώριο στερεό καύσιμο, συναποτεφρώνουν απόβλητα και δεν μπορούν να συμμορφωθούν προς τις τιμές Cδιεργασία για το διοξείδιο του θείου όπως αυτές καθορίζονται στα σημεία 3.1 ή 3.2 του μέρους 4 του Παραρτήματος VI λόγω των χαρακτηριστικών του εγχώριου στερεού καυσίμου, τα κράτη μέλη μπορούν, αντί αυτών, να εφαρμόζουν τα ελάχιστα ποσοστά αποθείωσης που προβλέπονται στο μέρος 5 του Παραρτήματος V, βάσει των κανόνων συμμόρφωσης του μέρους 6 του ιδίου Παραρτήματος. Εάν τα κράτη μέλη επιλέγουν να εφαρμόζουν το παρόν εδάφιο, τα Cαπόβλητα όπως εμφαίνονται στο σημείο 1 του μέρους 4 του Παραρτήματος VI ισούνται με 0 mg/Nm3.

3.   Μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2019, η Επιτροπή επανεξετάζει τη δυνατότητα εφαρμογής ελάχιστων ποσοστών αποθείωσης που προβλέπονται στο μέρος 5 του Παραρτήματος V, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές και τα οφέλη που αποκομίζονται από τις μειωμένες εκπομπές διοξειδίου του θείου.»

13

Η εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2017/1442 της Επιτροπής, της 31ης Ιουλίου 2017, για τον καθορισμό των συμπερασμάτων για τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές (ΒΔΤ) βάσει της οδηγίας 2010/75/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά μεγάλες μονάδες καύσης (ΕΕ 2017, L 212, σ. 1), καθορίζει, μεταξύ άλλων, τα επίπεδα εκπομπών που συνδέονται με αυτές τις ΒΔΤ όσον αφορά τις εκπομπές διοξειδίου του θείου.

14

Το άρθρο 6, παράγραφος 1, του Zakon za chistotata na atsferniya vazduh (νόμου περί καθαρότητας του αέρα του περιβάλλοντος), της 28ης Μαΐου 1996 (DV αριθ. 45, της 28ης Μαΐου 1996), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης (στο εξής: νόμος περί καθαρότητας του αέρα του περιβάλλοντος), προβλέπει τα εξής:

«(1)   Ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Υδάτινων Πόρων και ο Υπουργός Υγείας εκδίδουν από κοινού κανονιστικές πράξεις με τις οποίες καθορίζονται ανώτατα επίπεδα επιβλαβών ουσιών (ρύπων) στον ατμοσφαιρικό αέρα και ανώτατα επίπεδα εναποθέσεως επιβλαβών ουσιών (ρύπων)».

15

Το άρθρο 9 του τμήματος I του νόμου περί καθαρότητας του αέρα του περιβάλλοντος, το οποίο φέρει τον τίτλο «Εκπομπές σταθερών πηγών» και το οποίο υπάγεται στο κεφάλαιο 3 αυτού, με τίτλο «Περιορισμός των εκπομπών», προβλέπει τα εξής:

«(1)   Ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Υδάτινων Πόρων και οι κατά περίπτωση συναρμόδιοι υπουργοί εκδίδουν από κοινού κανονιστικές πράξεις με τις οποίες καθορίζονται οριακές τιμές εκπομπών επιβλαβών ουσιών (ρύπων) στον ατμοσφαιρικό αέρα από εγκαταστάσεις και σταθερές πηγές εκπομπών.

(2)   Οι οριακές τιμές εκπομπής καθορίζονται προκειμένου να εξασφαλίζεται η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα που αντιστοιχεί στα ανώτατα επίπεδα επιβλαβών ουσιών (ρύπων) που μνημονεύονται στο άρθρο 6.

(3)   Οι οριακές τιμές εκπομπών είναι δεσμευτικές για όλες τις εγκαταστάσεις και δραστηριότητες, εκτός από τις περιπτώσεις που απαριθμούνται στο άρθρο 3, παράγραφος 2 και στο άρθρο 10a.

(4)   Οι οριακές τιμές εκπομπής καθορίζονται με βάση:

1. τα συμπεράσματα επί των [ΒΔΤ], τα οποία εκδίδονται με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατά την έννοια του σημείου 42c των συμπληρωματικών διατάξεων του Zakon za opazvane na okolnata sreda (νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος) (DV αριθ. 91, της 25 Σεπτεμβρίου 2002), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης (στο εξής: νόμος περί προστασίας του περιβάλλοντος)]·

2. τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις, τις επιστημονικές ανακαλύψεις και τα αποτελέσματα της πρακτικής χρήσεως των ανακαλύψεων αυτών.

(5)   Ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στο έδαφος συγκεκριμένου δήμου, είναι δυνατόν να καθοριστούν οριακές τιμές εκπομπών των εγκαταστάσεων και των δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένους δήμους, επαρχίες ή οικισμούς, αυστηρότερες από εκείνες που καθορίζονται στις κανονιστικές πράξεις της παραγράφου 1 και στα άρθρα 9a έως 9d.

[…]»

16

Το άρθρο 27 του νόμου περί καθαρότητας του αέρα του περιβάλλοντος προβλέπει τα εξής:

«(1)   Στην περίπτωση που, σε ένα συγκεκριμένο δημοτικό διαμέρισμα, η συνολική ποσότητα των εκπομπών οδηγεί σε υπέρβαση των προτύπων για τις επιβλαβείς ουσίες (ρύπους) στον ατμοσφαιρικό αέρα και προτύπων για την εναπόθεση, οι δήμαρχοι καταρτίζουν και εφαρμόζουν προγράμματα για τη μείωση των επιπέδων των ρύπων και για τη συμμόρφωση με τα πρότυπα που θεσπίζονται, σύμφωνα με το άρθρο 6. Τα προγράμματα εγκρίνονται από τα δημοτικά συμβούλια.

[…]

(4)   Τα προγράμματα για τα οποία γίνεται λόγος στην παράγραφο 1 περιλαμβάνουν επίσης: τους στόχους, τα μέτρα, τα στάδια και τις προθεσμίες εντός των οποίων πρέπει να επιτευχθούν· τους οργανισμούς και τα όργανα που είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή τους, τα μέσα για τη διασφάλιση της εφαρμογής αυτής, το σύστημα εκθέσεως και ελέγχου της εκτελέσεως, καθώς και το σύστημα αξιολογήσεως των αποτελεσμάτων.

(5)   Στις περιπτώσεις που τα επίπεδα ενός ή περισσοτέρων ρύπων υπερβαίνουν τα καθορισμένα πρότυπα και έχει παρέλθει η περίοδος συμμορφώσεως με τα πρότυπα αυτά, τα προγράμματα για τα οποία γίνεται λόγος στην παράγραφο 1 περιλαμβάνουν κατάλληλα μέτρα προκειμένου η διάρκεια της υπερβάσεως να είναι η συντομότερη δυνατή.

(6)   Η υλοποίηση των μέτρων των προγραμμάτων για τα οποία γίνεται λόγος στην παράγραφο 1 πρέπει να οδηγεί ετησίως σε μείωση του αριθμού των υπερβάσεων των προτύπων για τις επιβλαβείς ουσίες και των μέσων ετησίων επιπέδων ρύπων στις περιπτώσεις που υπερβαίνουν τα πρότυπα για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα που καταγράφονται στα σημεία παρακολουθήσεως, τα οποία αποτελούν μέρος του εθνικού συστήματος παρακολουθήσεως του περιβάλλοντος στο έδαφος του δήμου.

[…]»

17

Το άρθρο 123 του νόμου για την προστασία του περιβάλλοντος προβλέπει τα εξής:

«(1) Η ολοκληρωμένη άδεια κατά την έννοια του άρθρου 117 περιλαμβάνει:

1.   […] τις οριακές τιμές εκπομπής των ουσιών που μνημονεύονται στο παράρτημα 8 και άλλων ρυπογόνων ουσιών που ενδέχεται να απορρίπτονται σε σημαντικές ποσότητες από την οικεία εγκατάσταση:

[…]

4.   οι αντίστοιχες προϋποθέσεις παρακολουθήσεως των εκπομπών:

[…]

(2) Η αρμόδια αρχή, κατά την έννοια του άρθρου 120, παράγραφος 1, καθορίζει τους όρους αδειοδοτήσεως λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματα επί των ΒΔΤ.

[…]

(11) […] Στην ολοκληρωμένη άδεια, η αρμόδια αρχή, κατά την έννοια του άρθρου 120, παράγραφος 1, προβλέπει, εφόσον είναι αναγκαίο, πρόσθετα μέτρα συμμορφώσεως προς τα ποιοτικά περιβαλλοντικά πρότυπα τα οποία είναι αυστηρότερα από εκείνα που δύνανται να επιτευχθούν κατ’ εφαρμογήν των ΒΔΤ. Αυτό ισχύει με την επιφύλαξη των αποτελεσμάτων των μέτρων που προβλέπονται για την επίτευξη της συμμορφώσεως με άλλα ποιοτικά περιβαλλοντικά πρότυπα. […]»

18

Το άρθρο 123a του νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος προβλέπει τα εξής:

«[…] (1)   Οι οριακές τιμές εκπομπής που προβλέπονται στο άρθρο 123, παράγραφος 1, σημείο 1, υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας:

1. δεν υπερβαίνουν τα επίπεδα εκπομπών που καθορίζονται στα συμπεράσματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί των ΒΔΤ· αυτές οι οριακές τιμές εκπομπής αφορούν ίδιες ή βραχύτερες περιόδους και τους ίδιους όρους αναφοράς με τα επίπεδα εκπομπών που καθορίζονται στις αποφάσεις, ή

2. διαφέρουν μεν από τα επίπεδα που μνημονεύονται στο σημείο 1, πλην όμως εξασφαλίζουν τη συμμόρφωση με τα επίπεδα εκπομπών που καθορίζονται στα συμπεράσματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί των ΒΔΤ.

(2)   Η συμμόρφωση, κατά την έννοια της παραγράφου 1, σημείο 2, διασφαλίζεται μέσω της παρακολουθήσεως των εκπομπών και της αξιολογήσεως των αποτελεσμάτων από την αρχή ελέγχου τουλάχιστον άπαξ ετησίως.

(3)   […] Η αρμόδια αρχή, κατά την έννοια του άρθρου 120, παράγραφος 1, δύναται να καθορίζει οριακές τιμές εκπομπών λιγότερο αυστηρές από εκείνες που μνημονεύονται στην παράγραφο 1, όταν από την αξιολόγηση προκύπτει ότι η επίτευξη των επιπέδων εκπομπών που συνδέονται με τις ΒΔΤ, σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στα συμπεράσματα επί των ΒΔΤ τα οποία εκδόθηκαν με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα συνεπαγόταν δυσανάλογη αύξηση του κόστους σε σχέση με τα πλεονεκτήματα για το περιβάλλον, λόγω:

1. της γεωγραφικής θέσεως της εγκαταστάσεως, ή

2. των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος στη ζώνη της τοποθεσίας, ή

3. των τεχνικών χαρακτηριστικών της εγκαταστάσεως.

(4)   Στις περιπτώσεις της παραγράφου 3, οι οριακές τιμές εκπομπής πρέπει να μην προκαλούν σημαντική ρύπανση του περιβάλλοντος και να καθιστούν δυνατή την επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας του.»

19

Οι συμπληρωματικές διατάξεις του νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος ορίζουν τις έννοιες της «οριακής τιμής εκπομπής», των «προτύπων ποιότητας περιβάλλοντος», της «ολοκληρωμένης άδειας» και των «ΒΔΤ».

20

Το άρθρο 2 της Naredba za usloviyata i reda za izdavane na kompleksni razreshitelni (κανονιστικής πράξεως σχετικά με τις προϋποθέσεις και τις λεπτομέρειες χορηγήσεως ολοκληρωμένων αδειών), της 2ας Οκτωβρίου 2009 (DV αριθ. 80, της 9ης Οκτωβρίου 2009), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, ορίζει τις προϋποθέσεις χορηγήσεως ολοκληρωμένης άδειας.

21

Το άρθρο 12 της Naredba za normite za dopustimi emisii na seren dioksid, azotni oksidi i prah, izpuskani v atmosferata ot golemi gorivni instalatsii (κανονιστικής πράξεως για τις οριακές τιμές εκπομπών διοξειδίου του θείου, οξειδίων του αζώτου και σωματιδίων που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα από μεγάλες εγκαταστάσεις καύσεως), της 28ης Δεκεμβρίου 2012 (DV αριθ. 2, της 8ης Ιανουαρίου 2013), προβλέπει τα εξής:

«(1) Όταν σε εγκατάσταση καύσεως καίγεται εγχώριο στερεό καύσιμο το οποίο, λόγω των χαρακτηριστικών του, δεν επιτρέπει την τήρηση της οριακής τιμής εκπομπής διοξειδίου του θείου που ορίζεται στο άρθρο 5, είναι δυνατή η εφαρμογή των ελαχίστων επιπέδων αποθειώσεως που ορίζονται στο μέρος 5 του παραρτήματος 1, σύμφωνα με τους κανόνες που περιλαμβάνονται στο μέρος 6 του παραρτήματος 1.

(2) Η εφαρμογή της παρεκκλίσεως που προβλέπεται στην παράγραφο 1 δύναται να επιτραπεί με βάση την τεχνική αιτιολόγηση της αδυναμίας τηρήσεως των οριακών τιμών εκπομπής που ορίζονται στο άρθρο 5, η οποία υποβάλλεται από τον φορέα εκμεταλλεύσεως πριν από τη χορήγηση/επανεξέταση της ολοκληρωμένης άδειας και εγκρίνεται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Υδάτινων Πόρων ή από εξουσιοδοτημένο από αυτόν υπάλληλο.

(3) Για τους σκοπούς της ετήσιας εκθέσεως που υποβάλλεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι φορείς εκμεταλλεύσεως εγκαταστάσεων καύσεως υποβάλλουν στον Υπουργό Περιβάλλοντος και Υδάτινων Πόρων, πριν από τις 31 Μαρτίου, πληροφορίες όσον αφορά το προηγούμενο έτος σχετικά:

1. με το θείο που περιέχει το χρησιμοποιούμενο καύσιμο και με το ποσοστό αποθειώσεως που έχει επιτευχθεί, ως μέσες μηνιαίες τιμές με καπνοδόχο ή με λέβητα, για τις εγκαταστάσεις στις οποίες εφαρμόζεται η παράγραφος 1 […]».

22

O TETS Maritsa Iztok 2 είναι ο μεγαλύτερος από τους τέσσερις θερμοηλεκτρικούς σταθμούς που βρίσκονται στο ενεργειακό συγκρότημα της Maritsa iztok στη Βουλγαρία, με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 1602 μεγαβάτ (MW). Ο θερμοηλεκτρικός σταθμός κατασκευάστηκε εντός των ορίων του δήμου Radnevo (Βουλγαρία), απέχει περίπου 24,5 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή από την πόλη Galabovo (Βουλγαρία) και αποτελείται από οκτώ μονάδες με ενσωματωμένες εγκαταστάσεις αποθειώσεως.

23

Με απόφαση της 21ης Δεκεμβρίου 2018, ο εκτελεστικός διευθυντής επικαιροποίησε την ολοκληρωμένη άδεια που είχε χορηγηθεί το 2005 στον TETS Maritsa iztok 2 για τη λειτουργία των ως άνω εγκαταστάσεων (στο εξής: επίδικη απόφαση). Η απόφαση αυτή εκδόθηκε βάσει του νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος που εκδόθηκε για τη μεταφορά της οδηγίας 2010/75, σε συνδυασμό με την εκτελεστική απόφαση 2017/1442.

24

Ο εκτελεστικός διευθυντής έκρινε ότι οι οριακές τιμές εκπομπής διοξειδίου του θείου (SO2) και υδραργύρου μπορούσαν να αντικατασταθούν από ισοδύναμες παραμέτρους ή τεχνικά μέτρα που να παρέχουν ισοδύναμο επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος. Ως εκ τούτου, όσον αφορά το SO2, επέτρεψε παρέκκλιση καθορίζοντας συντελεστή αποθειώσεως δυνάμει του άρθρου 123, παράγραφος 1, σημείο 1, στοιχείο b, του νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος, σε συνδυασμό με το άρθρο 12 της κανονιστικής πράξεως της 28ης Δεκεμβρίου 2012, ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, και του άρθρου 31 της οδηγίας 2010/75.

25

Εντούτοις, το ποσοστό αποθειώσεως που εγκρίθηκε κατόπιν της ως άνω επικαιροποιήσεως καθορίστηκε, λαμβανομένου υπόψη του άρθρου 123a, παράγραφος 3, του νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος, κατά παρέκκλιση, σε επίπεδα 97 και 97,5 %. Τα επίπεδα αυτά αποθειώσεως, τα οποία στην πραγματικότητα δεν καθιστούν δυνατή τη διασφάλιση του κανονικά απαιτούμενου ανώτατου επιπέδου εκπομπών που σχετίζεται με τις ΒΔΤ, ήτοι των 320 mg/Nm3 για το SO2, αλλά είναι ικανά να οδηγήσουν σε εκπομπές SO2 ύψους 570 mg/Nm3, καθορίστηκαν επομένως σε τέτοιο ύψος, ώστε το υψηλότερο επίπεδο αποθειώσεως να απαιτεί από τον οικείο φορέα σημαντικές επενδύσεις και, ως εκ τούτου, αύξηση του κόστους, η οποία κρίθηκε δυσανάλογη κατά την έννοια της προαναφερθείσας διατάξεως.

26

Η προσφυγή που άσκησε ο Sdruzhenie «Za Zemyata — dostap do pravosadie» κατά της επίδικης αποφάσεως απορρίφθηκε με απόφαση του Administrativen sad Stara Zagora (διοικητικού πρωτοδικείου Stara Zagora, Βουλγαρία) της 28ης Αυγούστου 2020.

27

Το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι, αντιθέτως προς όσα προέβαλε ο Sdruzhenie «Za Zemyata dostap do pravosadi», δεν συνέτρεχε λόγος να εξεταστεί και να αξιολογηθεί η σημασία της επικαιροποιήσεως του σχεδίου διαχειρίσεως της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος στον δήμο Galabovo, το οποίο εκπονήθηκε για τους ρύπους: λεπτά αιωρούμενα σωματίδια (PM10) και διοξείδιο του θείου (SO2) 2019-2023, και το οποίο εκδόθηκε από το δημοτικό συμβούλιο του Galabovo στις 30 Νοεμβρίου 2018 κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 23 της οδηγίας 2008/50. Το ίδιο δικαστήριο έκρινε ότι η λεπτομερής διαδικασία χορηγήσεως και επικαιροποιήσεως των ολοκληρωμένων αδειών που προβλέπεται στην κανονιστική πράξη της 2ας Οκτωβρίου 2009 δεν απαιτούσε τη σύνταξη τέτοιου σχεδίου ως προϋπόθεση για την επικαιροποίηση ολοκληρωμένης άδειας, με αποτέλεσμα ο εκτελεστικός διευθυντής να μην είναι υποχρεωμένος να συμμορφωθεί προς το περιεχόμενο του εν λόγω σχεδίου.

28

Βάσει του ανωτέρω σκεπτικού, το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι, σύμφωνα με το άρθρο 123, παράγραφος 1, στοιχείο b, του νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος, τα αποδεκτά πρότυπα εκπομπών μπορούσαν να συμπληρώνονται ή να αντικαθίστανται από ισοδύναμες παραμέτρους ή τεχνικά μέτρα που διασφαλίζουν ισοδύναμο επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος. Επίσης, παραπέμποντας στο άρθρο 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75, οι διατάξεις του οποίου μεταφέρθηκαν στο εσωτερικό δίκαιο με το άρθρο 123a, παράγραφοι 3 και 4, του νόμου περί προστασίας του περιβάλλοντος, το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι η παρέκκλιση σχετικά με τη μείωση του ποσοστού αποθειώσεως που απαιτείται για την επίτευξη των κανονικά εφαρμοστέων τιμών εκπομπής SO2 μπορούσε νομίμως να χορηγηθεί βάσει των ως άνω διατάξεων, καθώς και του άρθρου 31 της προαναφερθείσας οδηγίας.

29

Οι Sdruzhenie «Za Zemyata – dostap do pravosadie», «The Green Tank – grazhdansko sdruzhenie s nestopanska tsel» – Ελληνική Δημοκρατία και ΝΑ άσκησαν αναίρεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου.

30

Το αιτούν δικαστήριο υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, ότι το σχέδιο του δήμου Galabovo, για το οποίο έγινε λόγος στη σκέψη 27 της παρούσας αποφάσεως, περιλαμβάνει ένα μακροπρόθεσμο μέτρο μειώσεως της ρυπάνσεως από SO2 με τίτλο «Εφαρμογή σχεδίων ανακατασκευής των εγκαταστάσεων αποθειώσεως προκειμένου να επιτευχθεί ένα ελάχιστο επίπεδο αποθειώσεως ύψους 98 % και απαγόρευση της λειτουργίας λεβήτων χωρίς εγκαταστάσεις αποθειώσεως ή λεβήτων σε κατάσταση μη λειτουργίας». Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι οι μειωμένοι συντελεστές αποθειώσεως που ενέκρινε ο εκτελεστικός διευθυντής με την επίδικη απόφαση δεν συνάδουν με το ελάχιστο αυτό ποσοστό αποθειώσεως ύψους 98 %.

31

Επίσης, όπως επισημαίνει το αιτούν δικαστήριο, έχει αποδειχθεί ότι εντός των ορίων του δήμου Galabovo υπάρχει συστηματική υπέρβαση των επιτρεπόμενων μέσων ημερησίων και ωριαίων τιμών SO2, γεγονός που οδήγησε, μεταξύ άλλων, στην έκδοση και επικαιροποίηση του προαναφερθέντος σχεδίου και είχε ως αποτέλεσμα την κίνηση διαδικασίας λόγω παραβάσεως στην υπόθεση Επιτροπή κατά Βουλγαρίας (C‑730/19), η οποία εκκρεμεί ενώπιον του Δικαστηρίου.

32

Εξάλλου, όπως επισημαίνει το αιτούν δικαστήριο, από το συγκεκριμένο σχέδιο προκύπτει ότι στον δήμο Galabovo οι μέσες ωριαίες συγκεντρώσεις SO2 προέρχονται από διάφορες άλλες βιομηχανικές και οικιακές πηγές των οποίων η αλληλεπίδραση συμβάλλει τα μάλα στις προαναφερθείσες υπερβάσεις.

33

Τίθεται, επομένως, το ζήτημα κατά πόσον ο εκτελεστικός διευθυντής θα μπορούσε να υποχρεωθεί, κατά την έκδοση της επίδικης αποφάσεως, να λάβει υπόψη τα διάφορα στοιχεία που μνημονεύθηκαν στις σκέψεις 30 έως 32 της παρούσας αποφάσεως.

34

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Varhoven administrativen sad (Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο, Βουλγαρία) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

35

Καταρχάς, επισημαίνεται, αφενός, ότι, μολονότι τα ερωτήματα που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο αφορούν, μεταξύ άλλων, το άρθρο 4, παράγραφος 3, ΣΕΕ, το σκεπτικό της αποφάσεως περί παραπομπής δεν περιλαμβάνει καμία διευκρίνιση ως προς την ανάγκη ερμηνείας της εν λόγω διατάξεως της Συνθήκης ΛΕΕ ενόψει της αποφάσεως που καλείται να εκδώσει το αιτούν δικαστήριο στην υπόθεση της κύριας δίκης, το δε καταληκτικό συμπέρασμα της αποφάσεως περί παραπομπής, το οποίο προηγείται της διατυπώσεως των ερωτημάτων, μνημονεύει και εκείνο την αναγκαιότητα υποβολής ερωτημάτων στο Δικαστήριο μόνον όσον αφορά την ερμηνεία των επίμαχων διατάξεων των οδηγιών 2008/50 και 2010/75.

36

Υπό τις συνθήκες αυτές, δεν προκύπτει ότι είναι αναγκαία η ερμηνεία του άρθρου 4, παράγραφος 3, ΣΕΕ προκειμένου να δοθεί απάντηση στα ερωτήματα που υπέβαλε το αιτούν δικαστήριο στην υπό κρίση υπόθεση.

37

Κατόπιν των προεκτεθέντων, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, με τα ερωτήματά του, τα οποία πρέπει να εξεταστούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75, σε συνδυασμό με το άρθρο 18 της οικείας οδηγίας, καθώς και με τα άρθρα 13 και 23 της οδηγίας 2008/50, έχει την έννοια ότι, κατά την εξέταση αιτήματος χορηγήσεως παρεκκλίσεως δυνάμει του προαναφερθέντος άρθρου 15, παράγραφος 4, η αρμόδια αρχή οφείλει, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα συναφή επιστημονικά δεδομένα που αφορούν τη ρύπανση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων των σωρευτικών επιπτώσεων με άλλες πηγές της επίμαχης ρυπογόνου ουσίας, καθώς και τα μέτρα που προβλέπονται στο οικείο σχέδιο σχετικά με την ποιότητα του αέρα που έχει καταρτιστεί για την επίμαχη ζώνη ή τον επίμαχο οικισμό κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 23 της οδηγίας 2008/50, να αρνηθεί τη χορήγηση τέτοιας παρεκκλίσεως όταν αυτή ενδέχεται να συμβάλει στην υπέρβαση των προτύπων ποιότητας του αέρα τα οποία καθορίζονται βάσει του άρθρου 13 της οδηγίας 2008/50 ή ενδεχομένως αντίκειται στα μέτρα που περιλαμβάνει το σχέδιο αυτό και τα οποία αποσκοπούν στη διασφάλιση των ως άνω προτύπων, καθώς και στον περιορισμό της περιόδου υπερβάσεώς τους στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα.

38

Υπενθυμίζεται ότι κατά το άρθρο 1, σημείο 1, της οδηγίας 2008/50, το εν λόγω νομοθέτημα θεσπίζει μέτρα που αποσκοπούν στον προσδιορισμό και στον καθορισμό των στόχων για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, ώστε να αποφεύγονται, να προλαμβάνονται ή να μειώνονται οι επιβλαβείς συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία και στο σύνολο του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο αυτό, το άρθρο 13, παράγραφος 1, πρώτο εδάφιο, της εν λόγω οδηγίας προβλέπει ότι τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε τα επίπεδα, μεταξύ άλλων, του SO2 στον ατμοσφαιρικό αέρα να μην υπερβαίνουν, στο σύνολο των ζωνών και των οικισμών τους, τις οριακές τιμές που καθορίζονται στο παράρτημα XI της οδηγίας [απόφαση της 12ης Μαΐου 2022, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας (Οριακές τιμές – SO2), C‑730/19, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2022:382, σκέψη 62].

39

Εξάλλου, όπως έχει επισημάνει το Δικαστήριο, το άρθρο 23 της οδηγίας 2008/50 εισάγει έναν άμεσο σύνδεσμο μεταξύ, αφενός, της υπερβάσεως των οριακών τιμών για το SO2, όπως αυτές προβλέπονται από τις συνδυασμένες διατάξεις του άρθρου 13, παράγραφος 1, και του παραρτήματος XI της οδηγίας 2008/50, και, αφετέρου, της εκπονήσεως σχεδίων για την ποιότητα του αέρα [αποφάσεις της 12ης Μαΐου 2022, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας (Οριακές τιμές – SO2), C‑730/19, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2022:382, σκέψη 129 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία]. Πράγματι, όπως προκύπτει από το άρθρο 23, παράγραφος 1, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 2008/50, εφόσον διαπιστώνεται τέτοια υπέρβαση σε συγκεκριμένη ζώνη ή σε συγκεκριμένο οικισμό, απαιτείται εκπόνηση και έγκριση σχεδίων για την ποιότητα του αέρα.

40

Όσον αφορά την εκπόνηση των σχεδίων αυτών, το Δικαστήριο έχει επίσης διευκρινίσει ότι από το άρθρο 23, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2008/50 προκύπτει ότι, καίτοι τα κράτη μέλη διαθέτουν ορισμένη διακριτική ευχέρεια κατά τον καθορισμό των μέτρων που πρέπει να ληφθούν, τα μέτρα αυτά πρέπει, εν πάση περιπτώσει, να διασφαλίζουν ότι η περίοδος υπερβάσεως των οριακών τιμών που έχουν καθοριστεί για την οικεία ρυπογόνα ουσία είναι η συντομότερη δυνατή [απόφαση της 12ης Μαΐου 2022, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας (Οριακές τιμές – SO2), C‑730/19, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2022:382, σκέψη 132 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

41

Εν προκειμένω, επισημαίνεται πάντως ότι το Δικαστήριο διαπίστωσε προσφάτως ότι, από το 2007, στη ζώνη BG 0006 (νοτιοανατολική Βουλγαρία), όπου βρίσκεται ο δήμος Galabovo και ο TETS Maritsa-iztok 2, η Δημοκρατία της Βουλγαρίας είχε παραβεί τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 13 και 23 της οδηγίας 2008/50 λόγω υπερβάσεως των οριακών τιμών ποιότητας του αέρα για το SO2 και της ανεπάρκειας των σχεδίων για την ποιότητα του αέρα [απόφαση της 12ης Μαΐου 2022, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας (Οριακές τιμές – SO2), C‑730/19, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2022:382, σκέψεις 21, 23, 29 και 149].

42

Όσον αφορά τη σχέση που ενδέχεται να υφίσταται μεταξύ της οδηγίας 2008/50 και της οδηγίας 2010/75, πρέπει εκ προοιμίου να υπογραμμιστεί ότι η αιτιολογική σκέψη 18 της οδηγίας 2008/50 αναφέρει ρητώς ότι πρέπει να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι στόχοι ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα που προβλέπει η οικεία οδηγία όταν χορηγούνται άδειες για βιομηχανικές δραστηριότητες σύμφωνα με την οδηγία 2008/1, που εν τω μεταξύ αντικαταστάθηκε από την οδηγία 2010/75, με την οποία αναδιατυπώθηκαν διάφορες οδηγίες που ίσχυαν μέχρι τότε στον οικείο τομέα.

43

Όσον αφορά την οδηγία 2010/75, υπενθυμίζεται ότι ο ad hoc καθορισμός οριακών τιμών εκπομπών για εγκατάσταση όπως ο επίμαχος στην κύρια δίκη σταθμός διέπεται από την εν λόγω οδηγία, ειδικότερα δε από το άρθρο 15, παράγραφος 3 αυτής, κατά το οποίο η αρμόδια αρχή καθορίζει τις οριακές τιμές εκπομπών που διασφαλίζουν ότι, υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας, οι εκπομπές δεν υπερβαίνουν τα επίπεδα εκπομπών που συνδέονται με τις ΒΔΤ, όπως περιγράφονται στις αποφάσεις σχετικά με τα συμπεράσματα για τις ΒΔΤ για τις οποίες γίνεται λόγος στο άρθρο 13, παράγραφος 5, της ως άνω οδηγίας.

44

Κατά παρέκκλιση από το άρθρο 15, παράγραφος 3, της οδηγίας 2010/75, το άρθρο 15, παράγραφος 4, επιτρέπει στην αρμόδια αρχή να καθορίζει λιγότερο αυστηρές οριακές τιμές εκπομπής, όταν η επίτευξη των επιπέδων εκπομπών που συνδέονται με τις ΒΔΤ συνεπάγεται δυσανάλογη αύξηση του κόστους σε σχέση με τα πλεονεκτήματα για το περιβάλλον λόγω της θέσεως της συγκεκριμένης εγκαταστάσεως ή των τεχνικών χαρακτηριστικών της.

45

Εντούτοις, από το προαναφερθέν άρθρο 15, παράγραφος 4, προκύπτει ότι τέτοια παρέκκλιση δύναται να χορηγηθεί μόνον εφόσον πληρούνται οι λοιπές προϋποθέσεις που επιβάλλει η εν λόγω διάταξη και ότι, επιπλέον, η ενδεχόμενη χορήγηση τέτοιας παρεκκλίσεως δεν θίγει το άρθρο 18 της οδηγίας 2010/75.

46

Κατόπιν τούτου, πρώτον, υπενθυμίζεται ότι, δυνάμει του άρθρου 15, παράγραφος 4, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2010/75, η αρμόδια αρχή μεριμνά ούτως ή άλλως ώστε να μην προκαλείται «σημαντική ρύπανση» από τη χορήγηση παρεκκλίσεως και να επιτευχθεί «υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος»«στο σύνολό του».

47

Επομένως, η παρέκκλιση που προβλέπεται στο άρθρο 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75 δεν έχει εφαρμογή σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες η τήρηση των γενικών οριακών τιμών εκπομπής συνεπάγεται δυσανάλογο κόστος για τον φορέα εκμεταλλεύσεως μιας εγκαταστάσεως. Πράγματι, η εν λόγω παρέκκλιση δύναται να χορηγηθεί μόνον εφόσον οι λιγότερο αυστηρές οριακές τιμές εκπομπών δεν προκαλούν σημαντική ρύπανση και, παρά την παρέκκλιση, επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος στο σύνολό του.

48

Πρώτον, όσον αφορά την προϋπόθεση περί απουσίας σημαντικής ρυπάνσεως, επισημαίνεται ότι, λαμβανομένου υπόψη, αφενός, του ορισμού της έννοιας της «ρυπάνσεως» στο άρθρο 3, σημείο 2, της οδηγίας 2010/75, ο οποίος, μεταξύ άλλων, κάνει λόγο για την εισαγωγή στον αέρα ουσιών που ενδέχεται να βλάψουν την ανθρώπινη υγεία ή την ποιότητα του περιβάλλοντος και, αφετέρου, του περιεχομένου της οδηγίας 2008/50, με την οποία καθορίστηκαν οι οριακές τιμές ποιότητας του αέρα για το SO2, οποιαδήποτε εισαγωγή αυτής της ουσίας στον αέρα συνιστά ρύπανση κατά την έννοια του άρθρου 15, παράγραφος 4, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2010/75.

49

Εξάλλου, όπως προκύπτει από τη σκέψη 41 της παρούσας αποφάσεως, πρέπει σαφώς να θεωρηθεί ότι υφίσταται υπέρβαση των οριακών τιμών ποιότητας του αέρα που προβλέπονται στην οδηγία 2008/50 για το SO2 στη ζώνη επιρροής του επίμαχου στην υπόθεση της κύριας δίκης σταθμού.

50

Όπως, όμως, εξέθεσε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 57 των προτάσεών της, τέτοια υπέρβαση των οριακών τιμών ποιότητας του αέρα για το SO2 δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ήσσονος σημασίας, αλλά αντιθέτως αποτελεί οπωσδήποτε «σημαντική ρύπανση», κατά την έννοια του άρθρου 15, παράγραφος 4, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2010/75, λαμβανομένων υπόψη τόσο των σκοπών που επιδιώκει η οδηγία 2008/50, οι οποίοι υπομνήσθηκαν στη σκέψη 38 της παρούσας αποφάσεως, όσο και του γεγονότος ότι, όσον αφορά το SO2, ο νομοθέτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει προβλέψει δυνατότητα παρατάσεως της ημερομηνίας έως την οποία πρέπει να γίνει συμμόρφωση προς τις οριακές τιμές ποιότητας του αέρα.

51

Δεύτερον, όσον αφορά τον περιορισμό που συνεπάγεται για τη χορήγηση παρεκκλίσεως η απαίτηση του άρθρου 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75 περί διασφαλίσεως «υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος στο σύνολό του», επισημαίνεται ότι οι κανόνες που θεσπίζει η οδηγία 2008/50 συγκεκριμενοποιούν τις υποχρεώσεις της Ένωσης στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, οι οποίες απορρέουν, μεταξύ άλλων, από το άρθρο 3, παράγραφος 3, ΣΕΕ και από το άρθρο 191, παράγραφοι 1 και 2, ΣΛΕΕ, κατά τα οποία η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας και λαμβάνει υπόψη την ποικιλομορφία των καταστάσεων στις διάφορες περιοχές της Ένωσης, βασίζεται δε, μεταξύ άλλων, στις αρχές της προφυλάξεως και της προληπτικής δράσεως (απόφαση της 26ης Ιουνίου 2019, Craeynest κ.λπ., C‑723/17, EU:C:2019:533, σκέψη 33 καθώς και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

52

Ως εκ τούτου, δεν μπορεί να χορηγηθεί παρέκκλιση δυνάμει του άρθρου 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75, αν αυτή η παρέκκλιση ενδέχεται να συμβάλει στην υπέρβαση των οριακών τιμών για την ποιότητα του αέρα που καθορίζονται από την οδηγία 2008/50 για το SO2.

53

Συναφώς, διευκρινίζεται περαιτέρω, δυνάμει της αρχής της προφυλάξεως, δεν μπορεί να χορηγηθεί παρέκκλιση αν υφίστανται αμφιβολίες ως προς το αν οι λιγότερο αυστηρές οριακές τιμές εκπομπής προκαλούν ή δεν προκαλούν «σημαντική ρύπανση», κατά την έννοια του άρθρου 15, παράγραφος 4, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2010/75 (πρβλ. απόφαση της 10ης Οκτωβρίου 2019, Luonnonsuojeluyhdistys Tapiola, C‑674/17, EU:C:2019:851, σκέψη 66).

54

Στο ίδιο πλαίσιο, για τη χορήγηση παρεκκλίσεως δυνάμει του άρθρου 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75 απαιτείται συνολική εκτίμηση, λαμβανομένων υπόψη όλων των πηγών ρύπων και του σωρευτικού αποτελέσματός τους, ούτως ώστε να εξασφαλίζεται ότι, ακόμη και αν χορηγηθεί παρέκκλιση για μία από τις εν λόγω πηγές, το άθροισμα των εκπομπών τους δεν θα έχει σε καμία περίπτωση ως αποτέλεσμα την υπέρβαση των οριακών τιμών για την ποιότητα του αέρα, όπως αυτές καθορίζονται στην οδηγία 2008/50.

55

Δεύτερον, υπενθυμίζεται ότι η παρέκκλιση που προβλέπεται στο άρθρο 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75 δεν θίγει την εφαρμογή του άρθρου 18 της οδηγίας. Το άρθρο 18 προβλέπει ότι, στις περιπτώσεις που ένα ποιοτικό πρότυπο περιβάλλοντος επιβάλλει όρους αυστηρότερους από εκείνους που είναι δυνατόν να επιτευχθούν με τη χρήση των ΒΔΤ, προστίθενται συμπληρωματικοί όροι στην άδεια, με την επιφύλαξη άλλων μέτρων που είναι δυνατόν να ληφθούν για την τήρηση των ποιοτικών προτύπων περιβάλλοντος.

56

Το άρθρο 3, σημείο 6, της οδηγίας 2010/75 ορίζει το «ποιοτικό πρότυπο περιβάλλοντος» ως «δέσμη απαιτήσεων που πρέπει να πληρούνται σε συγκεκριμένο χρόνο από ένα συγκεκριμένο περιβάλλον ή ένα επιμέρους τμήμα του, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης».

57

Όπως προκύπτει από τη νομολογία του Δικαστηρίου, τέτοια πρότυπα αφορούν συγκεκριμένες επιταγές ποιοτικού χαρακτήρα, σχετικά με τις συγκεντρώσεις ρυπογόνων ουσιών, που πρέπει να τηρηθούν σε συγκεκριμένο χρονικό σημείο από το συγκεκριμένο περιβάλλον (πρβλ. απόφαση της 26ης Μαΐου 2011, Stichting Natuur en Milieu κ.λπ., C‑165/09 έως C‑167/09, EU:C:2011:348, σκέψη 62).

58

Επίσης, υπενθυμίζεται ότι, όπως υπογραμμίστηκε στη σκέψη 42 της παρούσας αποφάσεως, η αιτιολογική σκέψη 18 της οδηγίας 2008/50 αναφέρει ρητώς ότι πρέπει να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι στόχοι ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα που προβλέπει το εν λόγω νομοθέτημα όταν χορηγούνται άδειες για βιομηχανικές δραστηριότητες όπως αυτές που καλύπτονται από την οδηγία 2010/75.

59

Κατόπιν των προεκτεθέντων, και όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στα σημεία 82 επ. των προτάσεών της, πρέπει να γίνει δεκτό ότι οι οριακές τιμές για την ποιότητα του αέρα που προβλέπονται για ορισμένους ρύπους στο άρθρο 13 και στο παράρτημα XI της οδηγίας 2008/50 συνιστούν τέτοια «ποιοτικά περιβαλλοντικά πρότυπα», κατά την έννοια του άρθρου 18 της οδηγίας 2010/75.

60

Πράγματι, οι οριακές τιμές για την ποιότητα του αέρα πρέπει, καταρχήν, να τηρούνται ανά πάσα στιγμή και παντού εντός της Ένωσης [πρβλ. αποφάσεις της 30ής Απριλίου 2020, Επιτροπή κατά Ρουμανίας (Υπέρβαση των οριακών τιμών για τα ΑΣ10), C‑638/18, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2020:334, σκέψεις 73 και 74, και της 10ης Νοεμβρίου 2020, Επιτροπή κατά Ιταλίας (Οριακές τιμές – ΑΣ10), C‑644/18, EU:C:2020:895, σκέψεις 96 και 97].

61

Πλην όμως, το γεγονός ότι ο ορισμός των «προτύπων ποιότητας περιβάλλοντος» παραπέμπει απαιτήσεις που πρέπει να πληρούνται μόνο «σε συγκεκριμένο χρόνο» δεν αποκλείει τη δυνατότητα να συμπεριληφθούν στον εν λόγω ορισμό οι οριακές τιμές για την ποιότητα του αέρα, οι οποίες πρέπει να τηρούνται συνεχώς και αδιαλείπτως. Πράγματι, εφόσον είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν στον επίμαχο ορισμό απαιτήσεις που δεν χρειάζεται να τηρούνται σε συνεχή βάση, απαιτήσεις διαρκούς χαρακτήρα αποτελούν κατά μείζονα λόγο «ποιοτικά περιβαλλοντικά πρότυπα», κατά την έννοια του ίδιου ορισμού, διότι ισχύουν παγίως.

62

Επομένως, το άρθρο 18 της οδηγίας 2010/75 επιβεβαιώνει την ερμηνεία του άρθρου 15, παράγραφος 4, της οδηγίας, κατά την οποία η αρμόδια αρχή οφείλει να εκτιμά αν ο καθορισμός λιγότερο αυστηρών οριακών τιμών εκπομπής για τους ατμοσφαιρικούς ρύπους που προέρχονται από συγκεκριμένη εγκατάσταση συμβάλλει στην υπέρβαση των οριακών τιμών ποιότητας του αέρα που καθορίζονται όσον αφορά τις συγκεντρώσεις τέτοιων πηγών ρυπάνσεως στην οικεία ζώνη ή στον οικείο οικισμό σύμφωνα με το άρθρο 13 της οδηγίας 2008/50 και, αν υποτεθεί ότι συντρέχει τέτοια περίπτωση, να μην προβεί στη χορήγηση παρεκκλίσεως η οποία θα υπονόμευε την τήρηση των ποιοτικών περιβαλλοντικών προτύπων.

63

Τρίτον, πρέπει επίσης να διευκρινιστεί ότι, όταν σημειώνεται υπέρβαση των οριακών τιμών ποιότητας του αέρα στη ζώνη επιρροής συγκεκριμένης εγκαταστάσεως, τυχόν χορήγηση τέτοιας παρεκκλίσεως από τις οριακές τιμές εκπομπών μπορεί να γίνει μόνο τηρουμένων των απαιτήσεων των σχεδίων για την ποιότητα του αέρα, κατά την έννοια του άρθρου 23 της οδηγίας 2008/50, τα οποία θα έπρεπε να έχουν καταρτισθεί στο πλαίσιο μιας τέτοιας υπερβάσεως.

64

Πράγματι, πρώτον, λαμβανομένων υπόψη όσων υπομνήσθηκαν στη σκέψη 40 της παρούσας αποφάσεως και όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 67 των προτάσεών της, τα κράτη μέλη είναι μεν ελεύθερα να οργανώνουν τις αρμοδιότητες των αρχών τους προβλέποντας ότι το οικείο σχέδιο για την ποιότητα του αέρα προκύπτει από διαφορετικές πράξεις που εκδίδουν διαφορετικές αρχές, πλην όμως οφείλουν συγχρόνως να διασφαλίζουν ότι οι πράξεις αυτές τηρούν, στο σύνολό τους, τις επιταγές του άρθρου 23 της οδηγίας 2008/50 και επιτυγχάνουν, από κοινού, τον σκοπό της τηρήσεως των οριακών τιμών της ποιότητας του αέρα.

65

Δεύτερον όπως προκύπτει από τις σκέψεις 46 έως 50 της παρούσας αποφάσεως, δεν μπορεί να χορηγηθεί παρέκκλιση από τις οριακές τιμές εκπομπής δυνάμει του άρθρου 15, παράγραφος 4, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2010/75, όταν αυτή ενδέχεται να συμβάλει σε σημαντική ρύπανση κατά την έννοια της προαναφερθείσας διατάξεως και, ιδίως, στην υπέρβαση των οριακών τιμών του αέρα για το SO2 που καθορίζονται βάσει της οδηγίας 2008/50. Πλην όμως, οι απαιτήσεις που καθορίζονται βάσει των σχεδίων σχετικά με την ποιότητα του αέρα αποσκοπούν συγκεκριμένα στην καταπολέμηση τέτοιων υπερβάσεων, διασφαλίζοντας ότι η περίοδος υπερβάσεως θα είναι η συντομότερη δυνατή.

66

Ως εκ τούτου, η αρμόδια αρχή για τη χορήγηση τέτοιας παρεκκλίσεως οφείλει επίσης να μην καθορίσει λιγότερο αυστηρές οριακές τιμές εκπομπής για τους ρύπους που προέρχονται από μια εγκατάσταση αν τέτοια παρέκκλιση θα αντέβαινε προς τα μέτρα που καθορίζονται στο σχέδιο για την ποιότητα του αέρα που έχει καταρτιστεί για τη συγκεκριμένη ζώνη ή για τον συγκεκριμένο οικισμό σύμφωνα με το άρθρο 23 της οδηγίας 2008/50, ιδίως δε τα σχέδια που επιβάλλουν, όπως εν προκειμένω, την τήρηση των ποσοστών αποθειώσεως, και θα έθετε σε κίνδυνο την επίτευξη του σκοπού της διασφαλίσεως της συντομότερης δυνατής περιόδου υπερβάσεως των οριακών τιμών.

67

Κατόπιν του συνόλου των ανωτέρω σκέψεων, στα υποβληθέντα ερωτήματα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75, σε συνδυασμό με το άρθρο 18 της εν λόγω οδηγίας, καθώς και με τα άρθρα 13 και 23 της οδηγίας 2008/50 έχει την έννοια ότι, κατά την εξέταση αιτήματος χορηγήσεως παρεκκλίσεως βάσει του προαναφερθέντος άρθρου 15, παράγραφος 4, η αρμόδια αρχή οφείλει, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα συναφή επιστημονικά δεδομένα που αφορούν τη ρύπανση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων των σωρευτικών επιπτώσεων με άλλες πηγές της επίμαχης ρυπογόνου ουσίας, καθώς και τα μέτρα που προβλέπονται στο οικείο σχέδιο σχετικά με την ποιότητα του αέρα που έχει καταρτιστεί για την επίμαχη ζώνη ή τον επίμαχο οικισμό κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 23 της οδηγίας 2008/50, να αρνηθεί τη χορήγηση τέτοιας παρεκκλίσεως όταν αυτή ενδέχεται να συμβάλει στην υπέρβαση των προτύπων ποιότητας του αέρα τα οποία καθορίζονται βάσει του άρθρου 13 της οδηγίας 2008/50 ή ενδεχομένως αντίκειται στα μέτρα που περιλαμβάνει το σχέδιο αυτό και τα οποία αποσκοπούν στη διασφάλιση των ως άνω προτύπων, καθώς και στον περιορισμό της περιόδου υπερβάσεώς τους στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα.

68

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους των κύριων δικών τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σε αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (δεύτερο τμήμα) αποφασίζει:

Το άρθρο 15, παράγραφος 4, της οδηγίας 2010/75/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Νοεμβρίου 2010, περί βιομηχανικών εκπομπών (ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης), σε συνδυασμό με το άρθρο 18 της ίδιας οδηγίας, και με τα άρθρα 13 και 23 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2008, για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη,

έχει την έννοια ότι:

κατά την εξέταση αιτήματος χορηγήσεως παρεκκλίσεως βάσει του προαναφερθέντος άρθρου 15, παράγραφος 4, η αρμόδια αρχή οφείλει, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα συναφή επιστημονικά δεδομένα που αφορούν τη ρύπανση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων των σωρευτικών επιπτώσεων με άλλες πηγές της επίμαχης ρυπογόνου ουσίας, καθώς και τα μέτρα που προβλέπονται στο οικείο σχέδιο σχετικά με την ποιότητα του αέρα που έχει καταρτιστεί για την επίμαχη ζώνη ή τον επίμαχο οικισμό κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 23 της οδηγίας 2008/50, να αρνηθεί τη χορήγηση τέτοιας παρεκκλίσεως όταν αυτή ενδέχεται να συμβάλει στην υπέρβαση των προτύπων ποιότητας του αέρα τα οποία καθορίζονται βάσει του άρθρου 13 της οδηγίας 2008/50 ή ενδεχομένως αντίκειται στα μέτρα που περιλαμβάνει το σχέδιο αυτό και τα οποία αποσκοπούν στη διασφάλιση των ως άνω προτύπων, καθώς και στον περιορισμό της περιόδου υπερβάσεώς τους στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα.