ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (όγδοο τμήμα)

της 7ης Απριλίου 2022 ( *1 )

«Προδικαστική παραπομπή – Προστασία των καταναλωτών – Οδηγία 2011/83/ΕΕ – Άρθρο 8, παράγραφος 2 – Συμβάσεις εξ αποστάσεως συναπτόμενες με ηλεκτρονικό μέσο – Υποχρεώσεις του εμπόρου προς ενημέρωση – Πάτημα ενός πλήκτρου ή ανάλογης λειτουργίας με σκοπό την υποβολή της παραγγελίας με ανάληψη υποχρεώσεως πληρωμής – Σαφής διατύπωση ανάλογη προς τη σήμανση “παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής” – Λήψη υπόψη μόνον της σημάνσεως που φέρει το πλήκτρο ή η ανάλογη λειτουργία για την εκτίμηση του κατά πόσον μια τέτοια διατύπωση είναι πράγματι ανάλογη»

Στην υπόθεση C‑249/21,

με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Amtsgericht Bottrop (ειρηνοδικείο Bottrop, Γερμανία) με απόφαση της 24ης Μαρτίου 2021, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 21 Απριλίου 2021, στο πλαίσιο της δίκης

Fuhrmann‑2‑GmbH

κατά

B.,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (όγδοο τμήμα),

συγκείμενο από τους N. Jääskinen, πρόεδρο τμήματος, M. Safjan (εισηγητή) και M. Gavalec, δικαστές,

γενική εισαγγελέας: L. Medina

γραμματέας: Α. Calot Escobar

έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία,

λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:

–	η Fuhrmann‑2‑GmbH, εκπροσωπούμενη από τον C. Ewen, Rechtsanwalt,

–	η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από την I. Rubene και τον M. Kellerbauer,

κατόπιν της αποφάσεως που έλαβε, αφού άκουσε τη γενική εισαγγελέα, να εκδικάσει την υπόθεση χωρίς ανάπτυξη προτάσεων,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2011, σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών, την τροποποίηση της οδηγίας 93/13/ΕΟΚ του Συμβουλίου και της οδηγίας 1999/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και την κατάργηση της οδηγίας 85/577/ΕΟΚ του Συμβουλίου και της οδηγίας 97/7/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ 2011, L 304, σ. 64).

2	Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ της Fuhrmann‑2‑GmbH και του B. σχετικά με την κατάρτιση ή μη συμβάσεως διαμονής μεταξύ των δύο αυτών προσώπων.

Το νομικό πλαίσιο

Το δίκαιο της Ένωσης

Οι αιτιολογικές σκέψεις 4, 5, 7 και 39 της οδηγίας 2011/83 έχουν ως εξής:

«(4)

Σύμφωνα με το άρθρο 26 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, η εσωτερική αγορά οφείλει να αποτελεί χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα στον οποίο εξασφαλίζονται η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών και η ελευθερία εγκατάστασης. Η εναρμόνιση ορισμένων πτυχών των εξ αποστάσεως και εκτός καταστήματος συναπτόμενων συμβάσεων είναι αναγκαία για την προαγωγή μιας πραγματικής εσωτερικής αγοράς των καταναλωτών που επιτυγχάνει τη σωστή ισορροπία μεταξύ υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, εξασφαλίζοντας παράλληλα την τήρηση της αρχής της επικουρικότητας.

(5)

[…] Η πλήρης εναρμόνιση της ενημέρωσης του καταναλωτή και το δικαίωμα υπαναχώρησης σε εξ αποστάσεως συμβάσεις και συμβάσεις εκτός εμπορικών καταστημάτων θα συμβάλουν σε ένα υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών και στην καλύτερη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς των συναλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών.

[…]

(7)

Η πλήρης εναρμόνιση ορισμένων βασικών ρυθμιστικών πτυχών θα πρέπει να αυξήσει σημαντικά την ασφάλεια δικαίου τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τους εμπόρους. Τόσο οι καταναλωτές όσο και οι έμποροι θα πρέπει να μπορούν να βασίζονται σε ενιαίο ρυθμιστικό πλαίσιο βάσει σαφώς καθορισμένων νομικών εννοιών που θα διέπουν ορισμένες πτυχές των συμβάσεων μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών σε ολόκληρη την Ένωση. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας εναρμόνισης θα πρέπει να είναι να εξαλειφθούν οι φραγμοί που προκύπτουν από τον κατακερματισμό των κανόνων και να ολοκληρωθεί η εσωτερική αγορά σε αυτόν τον τομέα. Οι φραγμοί αυτοί μπορούν να εξαλειφθούν μόνο με τη θέσπιση ομοιόμορφων κανόνων σε επίπεδο Ένωσης. Περαιτέρω, οι καταναλωτές θα πρέπει να απολαύουν υψηλό κοινό επίπεδο προστασίας σε ολόκληρη την Ένωση.

[…]

(39)

Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί για τις εξ αποστάσεως συμβάσεις που συνάπτονται μέσω ιστοσελίδων ότι ο καταναλωτής θα μπορεί να διαβάσει και να κατανοήσει πλήρως τα βασικά στοιχεία της σύμβασης προτού κάνει την παραγγελία του. Προς τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να προβλεφθεί διάταξη στην παρούσα οδηγία βάσει της οποίας τα εν λόγω στοιχεία θα εμφανίζονται πολύ κοντά στην επιβεβαίωση που απαιτείται για την υποβολή της παραγγελίας. Επίσης είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι, σε τέτοιες καταστάσεις, ο καταναλωτής θα μπορεί να προσδιορίσει από ποια χρονική στιγμή αναλαμβάνει την υποχρέωση να πληρώσει τον έμπορο. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να επισημαίνεται συγκεκριμένα στον καταναλωτή μέσω μιας ξεκάθαρης διατύπωσης ότι η υποβολή παραγγελίας συνεπάγεται για αυτόν την υποχρέωση να πληρώσει τον έμπορο.»

Το άρθρο 1 της ανωτέρω οδηγίας προβλέπει τα εξής:

«Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι, μέσω της επίτευξης ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών, να συμβάλει στην ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς με την προσέγγιση ορισμένων πτυχών των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών για τις συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ καταναλωτών και εμπόρων.»

Το άρθρο 2 της οδηγίας προβλέπει τα εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, ισχύουν οι ακόλουθοι ορισμοί:

[…]

“εξ αποστάσεως σύμβαση”: κάθε σύμβαση η οποία συνάπτεται μεταξύ του εμπόρου και του καταναλωτή στο πλαίσιο ενός οργανωμένου συστήματος πωλήσεων εξ αποστάσεως ή παροχής υπηρεσιών χωρίς την ταυτόχρονη φυσική παρουσία του εμπόρου και του καταναλωτή, με αποκλειστική χρήση ενός ή περισσότερων μέσων επικοινωνίας εξ αποστάσεως μέχρι και τη στιγμή σύναψης της σύμβασης·

[…]».

Το άρθρο 3, παράγραφος 1, της ίδιας οδηγίας προβλέπει τα εξής:

«Η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται, βάσει των όρων και στον βαθμό που ορίζεται στις διατάξεις της, σε οποιαδήποτε σύμβαση συνάπτεται μεταξύ ενός εμπόρου και ενός καταναλωτή. Εφαρμόζεται επίσης σε συμβάσεις προμήθειας νερού, φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας ή τηλεθέρμανσης, μεταξύ άλλων και από δημόσιους παρόχους, στον βαθμό που τα προϊόντα αυτά παρέχονται σε συμβατική βάση.»

Το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 2011/83 προβλέπει τα εξής:

«Πριν δεσμευθεί ο καταναλωτής με σύμβαση συναπτόμενη εξ αποστάσεως ή εκτός εμπορικού καταστήματος ή με οποιαδήποτε αντίστοιχη προσφορά, ο έμπορος παρέχει στον καταναλωτή τις ακόλουθες πληροφορίες με ευκρινή και κατανοητό τρόπο:

α)	τα κύρια χαρακτηριστικά των αγαθών ή των υπηρεσιών, στον βαθμό που ενδείκνυται σε σχέση με το μέσο και τα αγαθά ή τις υπηρεσίες·

[…]

ε)

τη συνολική τιμή των αγαθών ή υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των φόρων, ή αν, λόγω της φύσεως των αγαθών ή των υπηρεσιών, η τιμή δεν μπορεί ευλόγως να καθοριστεί εκ των προτέρων, τον τρόπο με τον οποίο πρόκειται να υπολογιστεί η τιμή, καθώς και, όπου ενδείκνυται, όλες τις πρόσθετες επιβαρύνσεις αποστολής, παράδοσης ή ταχυδρομείου και κάθε άλλη δαπάνη ή, όταν αυτές οι επιβαρύνσεις δεν μπορούν ευλόγως να υπολογιστούν εκ των προτέρων, το γεγονός ότι μπορεί να απαιτηθούν τέτοιες πρόσθετες επιβαρύνσεις. Σε περίπτωση σύμβασης αορίστου χρόνου ή σύμβασης που περιλαμβάνει συνδρομή, η συνολική τιμή περιλαμβάνει τη συνολική δαπάνη ανά περίοδο χρέωσης. Εάν οι συμβάσεις αυτές επιβαρύνονται με σταθερή τιμή, η συνολική τιμή σημαίνει επίσης τη συνολική μηνιαία δαπάνη. Εάν η συνολική δαπάνη δεν μπορεί ευλόγως να υπολογισθεί εκ των προτέρων, περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο η τιμή πρόκειται να υπολογιστεί·

[…]

ιε)	τη διάρκεια της σύμβασης, κατά περίπτωση, ή, εάν η σύμβαση είναι αορίστου χρόνου ή αυτόματης παράτασης, τους όρους για τη λήξη της σύμβασης·

ιστ)	κατά περίπτωση, την ελάχιστη διάρκεια των υποχρεώσεων του καταναλωτή βάσει της σύμβασης·

[…]».

Το άρθρο 8 της εν λόγω οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Τυπικές απαιτήσεις για συμβάσεις εξ αποστάσεως», προβλέπει στην παράγραφο 2 τα εξής:

«Εάν μια εξ αποστάσεως σύμβαση που πρόκειται να συναφθεί με ηλεκτρονικό μέσο επιβάλλει στον καταναλωτή την υποχρέωση να πληρώσει, ο έμπορος οφείλει να παράσχει στον καταναλωτή με σαφή και ευκρινή τρόπο και αμέσως προτού ο καταναλωτής υποβάλει την παραγγελία του τις πληροφορίες που προβλέπονται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχεία α), ε), ιε) και ιστ).

Ο έμπορος οφείλει να μεριμνήσει ώστε ο καταναλωτής, υποβάλλοντας την παραγγελία του, να αναγνωρίσει ρητώς ότι η παραγγελία συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής. Εάν η υποβολή παραγγελίας απαιτεί την ενεργοποίηση ενός διακόπτη ή ανάλογη λειτουργία, ο διακόπτης ή η ανάλογη λειτουργία πρέπει να φέρουν ευανάγνωστη σήμανση που να αναγράφει τις λέξεις “παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής” ή μια ανάλογη σαφή διατύπωση που να δείχνει ότι η υποβολή παραγγελίας συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής στον έμπορο. Εάν ο έμπορος δεν συμμορφωθεί με το παρόν εδάφιο, ο καταναλωτής δεν δεσμεύεται από τη σύμβαση ή την παραγγελία. Εάν ο έμπορος δεν συμμορφωθεί με το παρόν εδάφιο, ο καταναλωτής δεν δεσμεύεται από τη σύμβαση ή την παραγγελία.»

Το γερμανικό δίκαιο

Το άρθρο 312j, παράγραφοι 3 και 4, του Bürgerliches Gesetzbuch (αστικού κώδικα, στο εξής: BGB) προβλέπει τα εξής:

«(3) Για τις [καταναλωτικές] συμβάσεις [οι οποίες συνάπτονται με ηλεκτρονικό μέσο και αφορούν παροχή εξ επαχθούς αιτίας από τον έμπορο], ο έμπορος πρέπει να σχεδιάζει τη διαδικασία παραγγελίας ούτως ώστε ο καταναλωτής, κατά την υποβολή της παραγγελίας του, να αναγνωρίζει ρητώς ότι αναλαμβάνει υποχρέωση πληρωμής. Όταν η παραγγελία πραγματοποιείται μέσω του πατήματος ενός πλήκτρου, η υποχρέωση του ως άνω εμπόρου τηρείται μόνο στην περίπτωση που το πλήκτρο φέρει την ευανάγνωστη σήμανση “παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής” ή ανάλογη σαφή διατύπωση.

(4) Οι [καταναλωτικές] συμβάσεις [οι οποίες συνάπτονται με ηλεκτρονικό μέσο και αφορούν παροχή εξ επαχθούς αιτίας από τον έμπορο] καταρτίζονται μόνον εφόσον ο έμπορος τηρεί την υποχρέωση που προβλέπει η παράγραφος 3.»

Η διαφορά της κύριας δίκης και το προδικαστικό ερώτημα

10	H Fuhrmann‑2 είναι εταιρία γερμανικού δικαίου, ιδιοκτήτρια του ξενοδοχείου Goldener Anker στο Krummhörn-Greetsiel (Γερμανία). Η εκμίσθωση των δωματίων του ξενοδοχείου δύναται να πραγματοποιηθεί, μεταξύ άλλων, μέσω του ιστοτόπου www.booking.com, μιας πλατφόρμας διαδικτυακών κρατήσεων.

Στις 19 Ιουλίου 2018, ο B., ο οποίος έχει την ιδιότητα του καταναλωτή, επισκέφθηκε τον ανωτέρω ιστότοπο για να αναζητήσει δωμάτια ξενοδοχείου στο Krummhörn-Greetsiel για το χρονικό διάστημα από τις 28 Μαΐου 2019 έως τις 2 Ιουνίου 2019. Στα αποτελέσματα αναζητήσεως εμφανίστηκαν και τα δωμάτια του ξενοδοχείου Goldener Anker. Ο B. επέλεξε την εικόνα που αντιστοιχούσε στο εν λόγω ξενοδοχείο, και τότε εμφανίστηκαν τα διαθέσιμα δωμάτια καθώς και επιπλέον σχετικές πληροφορίες, μεταξύ άλλων, για τις παροχές και τις τιμές που ίσχυαν στο εν λόγω ξενοδοχείο κατά την επιλεγείσα περίοδο. Έχοντας αποφασίσει να προβεί σε κράτηση τεσσάρων δίκλινων δωματίων στο συγκεκριμένο ξενοδοχείο, ο B., αφού πάτησε το πλήκτρο «κάνω κράτηση», καταχώρισε τα προσωπικά του δεδομένα καθώς και τα ονόματα των προσώπων που θα ταξίδευαν μαζί του, προτού πατήσει το πλήκτρο με τη σήμανση «ολοκλήρωση της κρατήσεως».

12	Ο εναγόμενος δεν εμφανίσθηκε, στις 28 Μαΐου 2019, στο ξενοδοχείο Goldener Anker.

13	Με έγγραφο της 29ης Μαΐου 2019, η Fuhrmann‑2 χρέωσε στον B., σύμφωνα με τους γενικούς όρους συναλλαγών της, έξοδα ακυρώσεως ύψους 2240 ευρώ, τάσσοντάς του προθεσμία πέντε εργάσιμων ημερών για την καταβολή του εν λόγω ποσού. Ο B. δεν κατέβαλε το ζητηθέν ποσό.

Η Fuhrmann‑2 ενήγαγε τον Β. ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, ήτοι ενώπιον του Amtsgericht Bottrop (ειρηνοδικείου Bottrop, Γερμανία), ζητώντας την καταβολή του ανωτέρω ποσού. Προς στήριξη της αγωγής της, η Fuhrmann‑2 προβάλλει ότι ο B. συνήψε μαζί της, μέσω του ιστοτόπου www.booking.com, σύμβαση διαμονής σε διάφορα δωμάτια του ξενοδοχείου της για το χρονικό διάστημα από τις 28 Μαΐου 2019 έως τις 2 Ιουνίου 2019. Ειδικότερα, η ενάγουσα εκτιμά ότι η σήμανση «ολοκλήρωση της κρατήσεως», την οποία ο φορέας εκμεταλλεύσεως του εν λόγω ιστοτόπου επέλεξε να φέρει το πλήκτρο κρατήσεως, τηρεί την υποχρέωση που προβλέπει το άρθρο 312j, παράγραφος 3, του BGB, το οποίο επιβάλλει στον έμπορο να αναγράφει στο πλήκτρο υποβολής της παραγγελίας την ευανάγνωστη και σαφή σήμανση «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» ή ανάλογη σαφή διατύπωση. Υπό τις συνθήκες αυτές, όπως υποστηρίζει η ενάγουσα, ο B. οφείλει να της καταβάλει ποσόν ύψους 2240 ευρώ ως έξοδα ακυρώσεως.

Όπως εκθέτει το αιτούν δικαστήριο, η τύχη της αγωγής της Fuhrmann‑2 εξαρτάται από το κατά πόσον, υπό το πρίσμα της σημάνσεως «ολοκλήρωση της κρατήσεως» που φέρει το πλήκτρο κρατήσεως του ιστοτόπου www.booking.com, δύναται να θεωρηθεί ότι τηρείται η υποχρέωση που προβλέπει το άρθρο 312j, παράγραφος 3, του BGB, το οποίο μεταφέρει στο γερμανικό δίκαιο το άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83. Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, θα πρέπει να κριθεί, δυνάμει του άρθρου 312j, παράγραφος 4, του BGB, ότι συνήφθη εγκύρως σύμβαση διαμονής μεταξύ των μερών και ότι η αξίωση της Fuhrmann‑2 περί καταβολής εξόδων ακυρώσεως είναι βάσιμη.

Το αιτούν δικαστήριο διευκρινίζει ότι άλλο γερμανικό δικαστήριο έχει κρίνει ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των περιστάσεων της διαδικασίας παραγγελίας και, ιδίως, ο σχεδιασμός της επίμαχης διαδικασίας, προκειμένου να κριθεί αν σήμανση όπως αυτή που χρησιμοποίησε ο φορέας εκμεταλλεύσεως του ιστοτόπου www.booking.com συνιστά διατύπωση σαφή και ανάλογη προς τη σήμανση «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» του άρθρου 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, δεύτερη περίοδος, της οδηγίας 2011/83.

Ωστόσο, υπό το πρίσμα του γράμματος της διατάξεως αυτής, το αιτούν δικαστήριο αμφιβάλλει ως προς την προσέγγιση του εν λόγω γερμανικού δικαστηρίου και κλίνει προς τη θέση ότι πρέπει να προκύπτει από τη σήμανση που φέρει το ίδιο το πλήκτρο ότι, με το πάτημά του, ο καταναλωτής αντιλαμβάνεται ότι αναλαμβάνει νομικώς δεσμευτική υποχρέωση πληρωμής. Πλην όμως, στο πλαίσιο της τελευταίας αυτής προσεγγίσεως, το αιτούν δικαστήριο εκτιμά ότι ο όρος «κράτηση» που περιλαμβάνεται στη σήμανση «ολοκλήρωση της κρατήσεως» δεν συνδέεται στην καθομιλουμένη κατ’ ανάγκην με την υποχρέωση καταβολής χρηματικής αντιπαροχής, αλλά συχνά χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της «δωρεάν προπαραγγελίας ή προκρατήσεως». Εν τοιαύτη περιπτώσει, το συμπέρασμα θα ήταν ότι εν προκειμένω δεν τηρήθηκε η προβλεπόμενη στο άρθρο 312j, παράγραφος 3, δεύτερη περίοδος, του BGB υποχρέωση.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Amtsgericht Bottrop (ειρηνοδικείο Bottrop) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:

«Έχει το άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας [2011/83] την έννοια ότι, προκειμένου να εξακριβωθεί αν το πάτημα πλήκτρου ή ανάλογη λειτουργία που απαιτείται ως αναπόσπαστο τμήμα διαδικασίας παραγγελίας στο πλαίσιο εξ αποστάσεως συμβάσεως συναφθείσας με ηλεκτρονικό μέσο, κατά την έννοια του πρώτου εδαφίου της διατάξεως αυτής, μολονότι δεν φέρει σήμανση με αναγραφή της φράσης “παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής”, φέρει ανάλογη σαφή διατύπωση, κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, η οποία δηλώνει στον καταναλωτή ότι η υποβολή παραγγελίας συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής στον έμπορο, έχει σημασία αποκλειστικώς η σήμανση που φέρει το πλήκτρο ή η ανάλογη λειτουργία;»

Επί του προδικαστικού ερωτήματος

Με το προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83 έχει την έννοια ότι προκειμένου να κριθεί, στο πλαίσιο διαδικασίας παραγγελίας σχετικής με τη σύναψη συμβάσεως εξ αποστάσεως με ηλεκτρονικό μέσο, αν μια φράση που αναγράφεται στο πλήκτρο παραγγελίας ή σε ανάλογη λειτουργία, όπως η φράση «ολοκλήρωση κρατήσεως», είναι «ανάλογη» με τη φράση «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» κατά την έννοια της ανωτέρω διατάξεως, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη μόνον η σήμανση που φέρει το εν λόγω πλήκτρο ή η εν λόγω ανάλογη λειτουργία, ή αν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι περιστάσεις της διαδικασίας παραγγελίας.

Κατ’ αρχάς, επισημαίνεται ότι οι εξ αποστάσεως συμβάσεις ορίζονται, δυνάμει του άρθρου 2, σημείο 7, της οδηγίας 2011/83, ως «κάθε σύμβαση η οποία συνάπτεται μεταξύ του εμπόρου και του καταναλωτή στο πλαίσιο ενός οργανωμένου συστήματος πωλήσεων εξ αποστάσεως ή παροχής υπηρεσιών χωρίς την ταυτόχρονη φυσική παρουσία του εμπόρου και του καταναλωτή, με αποκλειστική χρήση ενός ή περισσότερων μέσων επικοινωνίας εξ αποστάσεως μέχρι και τη στιγμή σύναψης της σύμβασης». Επομένως, σύμβαση παροχής υπηρεσιών η οποία συνάπτεται μεταξύ εμπόρου και καταναλωτή σε πλατφόρμα διαδικτυακών κρατήσεων καταλυμάτων, όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, εμπίπτει στην έννοια της «εξ αποστάσεως συμβάσεως» και, ως εκ τούτου, μη εφαρμοζομένων των εξαιρέσεων του άρθρου 3, παράγραφοι 2 έως 4, της οδηγίας 2011/83, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οικείας οδηγίας, όπως αυτό ορίζεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1.

Εξάλλου, υπενθυμίζεται ότι, όπως προκύπτει από το άρθρο 1 της οδηγίας 2011/83, ερμηνευόμενο υπό το πρίσμα των αιτιολογικών της σκέψεων 4, 5 και 7, αυτή έχει ως σκοπό να επιτύχει ένα υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών εξασφαλίζοντάς τους ενημέρωση και ασφάλεια στις συναλλαγές τους με τους εμπόρους. Επιπλέον, η προστασία των καταναλωτών στο πλαίσιο των πολιτικών της Ένωσης κατοχυρώνεται στο άρθρο 169 ΣΛΕΕ καθώς και στο άρθρο 38 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (απόφαση της 10ης Ιουλίου 2019, Amazon EU, C‑649/17, EU:C:2019:576, σκέψη 39).

Υπό το πρίσμα αυτού ακριβώς του σκοπού, το άρθρο 8 της οδηγίας 2011/83 επιβάλλει στον έμπορο ορισμένες τυπικές υποχρεώσεις σχετικά με τις εξ αποστάσεως συμβάσεις, όπως προκύπτει από τον τίτλο της διατάξεως αυτής. Έτσι, η παράγραφος 2 του εν λόγω άρθρου προβλέπει διάφορες υποχρεώσεις του εμπόρου όταν, όπως συμβαίνει στην υπόθεση της κύριας δίκης, η εξ αποστάσεως σύμβαση συνάπτεται με ηλεκτρονικό μέσο και συνοδεύεται από υποχρέωση του καταναλωτή να καταβάλει πληρωμή.

Κατά το άρθρο 8, παράγραφος 2, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83, ο έμπορος οφείλει να παράσχει στον καταναλωτή με σαφή και ευκρινή τρόπο και αμέσως προτού ο καταναλωτής υποβάλει την παραγγελία του τις πληροφορίες που προβλέπονται στο άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ, εʹ, ιεʹκαι ιστʹ της οδηγίας αυτής και οι οποίες αφορούν, κατ’ ουσίαν, τα κύρια χαρακτηριστικά του οικείου αγαθού ή της οικείας υπηρεσίας, τη συνολική τιμή, τη διάρκεια της συμβάσεως καθώς και, ενδεχομένως, την ελάχιστη διάρκεια των υποχρεώσεων που βαρύνουν τον καταναλωτή.

Το άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83 προβλέπει ότι ο έμπορος οφείλει να μεριμνήσει ώστε ο καταναλωτής, υποβάλλοντας την παραγγελία του, να αναγνωρίσει ρητώς ότι η παραγγελία συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής. Η διάταξη αυτή διευκρινίζει ότι στις περιπτώσεις που η υποβολή παραγγελίας απαιτεί το πάτημα ενός πλήκτρου ή ανάλογη λειτουργία, το πλήκτρο ή η ανάλογη λειτουργία πρέπει να φέρουν ευανάγνωστη σήμανση που να αναγράφει τις λέξεις «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» ή μια ανάλογη σαφή διατύπωση που να καθιστά σαφές ότι η υποβολή παραγγελίας συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής στον έμπορο, σήμανση ελλείψει της οποίας ο εν λόγω καταναλωτής δεν δεσμεύεται από τη σύμβαση ή από την παραγγελία.

Από τις τρεις προηγούμενες σκέψεις της παρούσας αποφάσεως προκύπτει ότι, όταν μια εξ αποστάσεως σύμβαση συνάπτεται ηλεκτρονικώς μέσω διαδικασίας παραγγελίας και συνοδεύεται από υποχρέωση του καταναλωτή να καταβάλει πληρωμή, ο έμπορος οφείλει, αφενός, να παράσχει στον εν λόγω καταναλωτή, αμέσως πριν από τη σύναψη της παραγγελίας, τις ουσιώδεις πληροφορίες σχετικά με τη σύμβαση και, αφετέρου, να ενημερώσει ρητώς τον εν λόγω καταναλωτή ότι, υποβάλλοντας την παραγγελία, αυτός αναλαμβάνει υποχρέωση πληρωμής.

Όσον αφορά την τελευταία ως άνω υποχρέωση, από το σαφές γράμμα του άρθρου 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, δεύτερη περίοδος, της οδηγίας 2011/83 προκύπτει ότι το πλήκτρο παραγγελίας ή η ανάλογη λειτουργία πρέπει να φέρουν ευανάγνωστη και σαφή σήμανση ότι η υποβολή της παραγγελίας συνεπάγεται υποχρέωση του καταναλωτή να καταβάλει πληρωμή στον έμπορο. Καίτοι η διάταξη αυτή αναφέρει τη διατύπωση «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής», από το γράμμα της προκύπτει επίσης ότι η επίμαχη διατύπωση έχει ενδεικτικό χαρακτήρα και ότι επιτρέπεται στα κράτη μέλη να δέχονται τη χρήση κάθε άλλης ανάλογης διατυπώσεως από τον έμπορο, υπό την προϋπόθεση ότι η διατύπωση αυτή είναι σαφής ως προς τη γένεση της συγκεκριμένης υποχρεώσεως.

Επομένως, στην περίπτωση που, όπως εν προκειμένω, μια εθνική ρύθμιση που αποσκοπεί στη μεταφορά της ως άνω διατάξεως στο εσωτερικό δίκαιο δεν περιέχει, όπως και η ίδια η οδηγία, ακριβή παραδείγματα ανάλογων διατυπώσεων, οι έμποροι είναι ελεύθεροι να χρησιμοποιούν κάθε είδους σήμανση κατά το δοκούν, υπό την προϋπόθεση ότι από τη σήμανση αυτή προκύπτει σαφώς ότι ο καταναλωτής υπέχει υποχρέωση πληρωμής αμέσως μόλις πατήσει το πλήκτρο παραγγελίας ή την ανάλογη λειτουργία.

Εξάλλου, από το γράμμα του άρθρου 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, δεύτερη περίοδος, της οδηγίας 2011/83, σε συνδυασμό με τον όρο «ρητώς» του άρθρου 8 παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, πρώτη περίοδος, της οδηγίας αυτής, προκύπτει επίσης σαφώς ότι το πλήκτρο ή η ανάλογη λειτουργία πρέπει να περιλαμβάνει τη διατύπωση που παρατίθεται στη διάταξη αυτή, οπότε, κατόπιν και όσων επισημάνθηκαν στην προηγούμενη σκέψη της παρούσας αποφάσεως, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη μόνον η σήμανση που φέρει το εν λόγω πλήκτρο ή η ανάλογη λειτουργία προκειμένου να κριθεί εάν ο έμπορος έχει τηρήσει την υποχρέωσή του να μεριμνά ώστε ο καταναλωτής, όταν υποβάλλει την παραγγελία του, να αναγνωρίζει ρητώς ότι αυτή συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής.

Υπέρ της ανωτέρω ερμηνείας συνηγορεί η αιτιολογική σκέψη 39 της οδηγίας 2011/83, της οποίας οι δύο τελευταίες περίοδοι διευκρινίζουν ότι πρέπει να εφιστάται ειδικώς η προσοχή του καταναλωτή με ξεκάθαρη διατύπωση και, ως εκ τούτου, χωρίς καμία αναφορά σε σφαιρική εκτίμηση των περιστάσεων, στο γεγονός ότι η παραγγελία συνεπάγεται για αυτόν υποχρέωση πληρωμής, ώστε να μπορεί να προσδιορίσει με ακρίβεια το χρονικό σημείο κατά το οποίο αναλαμβάνει συμβατικώς τη συγκεκριμένη υποχρέωση.

Η εν λόγω ερμηνεία επιρρωννύεται επίσης από τον σκοπό της οδηγίας 2011/83, ο οποίος συνίσταται στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών όσον αφορά την ενημέρωση, όπως προκύπτει από τη σκέψη 21 της παρούσας αποφάσεως. Πράγματι, πρέπει να τονιστεί ότι η ολοκλήρωση μιας διαδικασίας παραγγελίας που συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής για τον καταναλωτή αποτελεί θεμελιώδες στάδιο, καθόσον συνεπάγεται ότι ο καταναλωτής δέχεται όχι μόνο να δεσμευθεί δυνάμει της συμβάσεως εξ αποστάσεως, αλλά και να αναλάβει την ανωτέρω υποχρέωση. Επομένως, αν γινόταν δεκτό ότι, με το πάτημα ενός πλήκτρου ή ανάλογης λειτουργίας, ο καταναλωτής θα έπρεπε να συναγάγει από τις περιστάσεις της διαδικασίας αυτής ότι αναλαμβάνει την υποχρέωση να πληρώσει, ενώ η σήμανση που φέρει το συγκεκριμένο πλήκτρο ή η συγκεκριμένη ανάλογη λειτουργία δεν του παρέχει τη δυνατότητα να προσδιορίσει τις προαναφερθείσες συνέπειες με απόλυτη βεβαιότητα, θα υπονομευόταν ο προαναφερθείς σκοπός.

Εξάλλου, καίτοι το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι, κατά την ερμηνεία των διατάξεων της οδηγίας 2011/83 πρέπει να διασφαλίζεται, όπως αναφέρει η αιτιολογική σκέψη 4 της οικείας οδηγίας, δίκαιη ισορροπία μεταξύ μιας υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, αλλά να γίνεται συγχρόνως σεβαστή και η επιχειρηματική ελευθερία όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (πρβλ. απόφαση της 10ης Ιουλίου 2019, Amazon EU, C‑649/17, EU:C:2019:576, σκέψη 44 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία), διαπιστώνεται ότι δεν τίθεται ζήτημα τέτοιας σταθμίσεως εν προκειμένω, δεδομένου ότι η σύνταξη ή η τροποποίηση μιας σημάνσεως που φέρει ένα πλήκτρο ή ανάλογη λειτουργία ηλεκτρονικής παραγγελίας δεν συνεπάγεται καμία σημαντική επιβάρυνση ικανή να πλήξει την ανταγωνιστικότητα ή την επιχειρηματική ελευθερία των οικείων εμπόρων.

Λαμβανομένων υπόψη όσων εκτέθηκαν στη σκέψη 26 της παρούσας αποφάσεως, στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να εξακριβώσει εάν, στην υπόθεση της κύριας δίκης, η διατύπωση «ολοκλήρωση της κρατήσεως» δύναται να θεωρηθεί, στη γερμανική γλώσσα, μόνον υπό το πρίσμα της φρασεολογίας που χρησιμοποιείται στη διατύπωση αυτή και ανεξαρτήτως των περιστάσεων της διαδικασίας κρατήσεως, ως ανάλογη της σημάνσεως «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» που αναφέρει το άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83. Η εξακρίβωση αυτή εναπόκειται αποκλειστικώς στο αιτούν δικαστήριο, πλην όμως το Δικαστήριο, αποφαινόμενο επί προδικαστικής παραπομπής, μπορεί ενδεχομένως να παράσχει διευκρινίσεις προκειμένου να καθοδηγήσει το εθνικό δικαστήριο στην απόφασή του (απόφαση της 3ης Φεβρουαρίου 2021, FIGC και Consorzio Ge.Se.Av., C‑155/19 και C‑156/19, EU:C:2021:88, σκέψη 59 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να εξακριβώσει αν ο όρος «κράτηση» στη γερμανική γλώσσα, τόσο στην καθομιλουμένη όσο και στην αντίληψη του μέσου καταναλωτή που έχει τη συνήθη πληροφόρηση και είναι ευλόγως προσεκτικός και ενημερωμένος, συνδέεται κατ’ ανάγκην και συστηματικώς με τη γένεση υποχρεώσεως πληρωμής. Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως, θα πρέπει να διαπιστωθεί ότι η φράση «ολοκλήρωση της κράτησης» είναι ασαφής, οπότε η φράση αυτή δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως διατύπωση ανάλογη με τη φράση «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» του άρθρου 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83.

Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, στο υποβληθέν προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83 έχει την έννοια ότι προκειμένου να κριθεί, στο πλαίσιο διαδικασίας παραγγελίας σχετικής με τη σύναψη συμβάσεως εξ αποστάσεως με ηλεκτρονικό μέσο, αν η σήμανση που φέρει το πλήκτρο παραγγελίας ή ανάλογη λειτουργία, όπως η φράση «ολοκλήρωση της κρατήσεως», είναι«ανάλογη» με τη σήμανση «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» κατά την έννοια της διατάξεως αυτής, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη μόνον η σήμανση του συγκεκριμένου πλήκτρου ή της συγκεκριμένης ανάλογης λειτουργίας.

Επί των δικαστικών εξόδων

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σε αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (όγδοο τμήμα) αποφασίζει:

Το άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 2011/83/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2011, σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών, την τροποποίηση της οδηγίας 93/13/ΕΟΚ του Συμβουλίου και της οδηγίας 1999/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και την κατάργηση της οδηγίας 85/577/ΕΟΚ του Συμβουλίου και της οδηγίας 97/7/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου έχει την έννοια ότι προκειμένου να κριθεί, στο πλαίσιο διαδικασίας παραγγελίας σχετικής με τη σύναψη συμβάσεως εξ αποστάσεως με ηλεκτρονικό μέσο, αν η σήμανση που φέρει το πλήκτρο παραγγελίας ή ανάλογη λειτουργία, όπως η φράση «ολοκλήρωση της κρατήσεως», είναι «ανάλογη» με τη σήμανση «παραγγελία με υποχρέωση πληρωμής» κατά την έννοια της διατάξεως αυτής, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη μόνον η σήμανση του συγκεκριμένου πλήκτρου ή της συγκεκριμένης ανάλογης λειτουργίας.

(υπογραφές)

( *1 ) Γλώσσα διαδικασίας: η γερμανική.