–

η L. Šenfelde, παρισταμένη αυτοπροσώπως,

–

η Λεττονική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη αρχικώς από τις K. Pommere, V. Soņeca και L. Juškeviča, καθώς και από τον E. Bārdiņš, στη συνέχεια από την K. Pommere και τον E. Bārdiņš,

–

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους M. Kaduczak και A. Sauka,

1

Η αίτηση προδικαστική αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του κανονισμού (ΕΕ) 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου (ΕΕ 2013, L 347, σ. 487).

2

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ της Līga Šenfelde, ιδιοκτήτριας γεωργικής εκμετάλλευσης, και της Lauku atbalsta dienests (υπηρεσίας στήριξης της αγροτικής οικονομίας, Λεττονία), με αντικείμενο την απόφαση με την οποία δεν επιτράπηκε στην ιδιοκτήτρια της εκμετάλλευσης να λάβει σωρευτικώς δύο ενισχύσεις για την ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και επιχειρήσεων.

3

Οι αιτιολογικές σκέψεις 3, 7 και 17 του κανονισμού 1305/2013 έχουν ως εξής:

[…]

[…]

4

Το άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο ιδʹ, του εν λόγω κανονισμού ορίζει τον «νέο γεωργό» ως πρόσωπο ηλικίας 40 ετών ή νεότερο κατά τον χρόνο υποβολής της αίτησης, το οποίο διαθέτει επαρκή επαγγελματικά προσόντα και ικανότητες και εγκαθίσταται για πρώτη φορά σε γεωργική εκμετάλλευση ως υπεύθυνος της εκμετάλλευσης αυτής.

5

Υπό τον τίτλο «Προτεραιότητες της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη», το άρθρο 5 του εν λόγω κανονισμού ορίζει, στο πρώτο εδάφιο, σημείο 2, στοιχείο αʹ, τα εξής:

«Η επίτευξη των στόχων της αγροτικής ανάπτυξης, οι οποίοι συμβάλλουν στη στρατηγική “Ευρώπη 2020” για έξυπνη, αειφόρο και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, επιδιώκεται μέσω των ακόλουθων έξι προτεραιοτήτων της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη […]:

[…]

6

Το άρθρο 6, παράγραφος 1, του κανονισμού 1305/2013 προβλέπει τα εξής:

«Το [Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ)] ενεργεί στα κράτη μέλη μέσω προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης. Τα εν λόγω προγράμματα υλοποιούν μια στρατηγική ώστε να επιτευχθούν οι προτεραιότητες της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη, μέσω δέσμης μέτρων οριζομένων στον τίτλο ΙΙΙ. Για την επίτευξη των στόχων αγροτικής ανάπτυξης δυνάμει των ενωσιακών προτεραιοτήτων, επιδιώκεται η λήψη ενίσχυσης από το ΕΓΤΑΑ.»

7

Κατά το άρθρο 13 του κανονισμού αυτού:

«Κάθε μέτρο αγροτικής ανάπτυξης προγραμματίζεται ώστε να συμβάλλει ειδικά στην επίτευξη ενός ή περισσοτέρων προτεραιοτήτων της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη. Ενδεικτικός κατάλογος των μέτρων με ιδιαίτερη σχέση με τις προτεραιότητες της Ένωσης παρατίθεται στο παράρτημα VΙ.»

8

Υπό τον τίτλο «Ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και επιχειρήσεων», το άρθρο 19 του εν λόγω κανονισμού ορίζει τα εξής:

«1.   Η στήριξη στο πλαίσιο του παρόντος μέτρου καλύπτει:

[…].

2.   Η στήριξη βάσει της παραγράφου 1 στοιχείο α) σημείο i) χορηγείται σε νέους γεωργούς.

[…]

Η στήριξη βάσει της παραγράφου 1 στοιχείο α) σημείο iii) χορηγείται σε μικρές εκμεταλλεύσεις, όπως ορίζονται από τα κράτη μέλη.

[…]

4.   Η στήριξη βάσει της παραγράφου 1 στοιχείο α) εξαρτάται από την υποβολή επιχειρηματικού σχεδίου. Η υλοποίηση του επιχειρηματικού σχεδίου πρέπει να αρχίσει εντός εννέα μηνών από την ημερομηνία της απόφασης δια της οποίας χορηγείται η ενίσχυση.

Για τους νέους γεωργούς που λαμβάνουν ενίσχυση σύμφωνα με το στοιχείο α) σημείο i) της παραγράφου 1, το επιχειρηματικό σχέδιο προβλέπει ότι ο νέος γεωργός πρέπει να ανταποκρίνεται στον ορισμό του ενεργού γεωργού, σύμφωνα με το άρθρο 9 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 εντός 18 μηνών από την ημερομηνία εγκατάστασης.

Τα κράτη μέλη καθορίζουν ανώτατα και κατώτατα όρια που επιτρέπουν την πρόσβαση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στη στήριξη βάσει της παραγράφου 1 στοιχείο α) σημεία i) και iii). Το χαμηλότερο όριο στήριξης δυνάμει της παραγράφου 1 στοιχείο α) σημείο i) είναι υψηλότερο από το ανώτατο όριο στήριξης δυνάμει της παραγράφου 1 στοιχείο α) σημείο iii). Η στήριξη περιορίζεται σε εκμεταλλεύσεις που εμπίπτουν στον ορισμό των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων.

5.   Η στήριξη βάσει της παραγράφου 1 στοιχείο α) καταβάλλεται σε δύο δόσεις τουλάχιστον, για περίοδο πέντε ετών κατ’ ανώτατο όριο. Οι δόσεις μπορούν να είναι φθίνουσες. Η καταβολή της τελευταίας δόσης, δυνάμει της παραγράφου 1 σημεία α)i) και α)ii) εξαρτάται από την ορθή υλοποίηση του επιχειρηματικού σχεδίου.

6.   Το ανώτατο ποσό στήριξης που προβλέπεται στην παράγραφο 1 στοιχείο α) καθορίζεται στο παράρτημα ΙΙ. Τα κράτη μέλη καθορίζουν το ποσό στήριξης βάσει της παραγράφου 1 στοιχείο α) σημεία i) και ii) λαμβάνοντας επίσης υπόψη την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της περιοχής όπου εφαρμόζεται το πρόγραμμα.

[…]»

9

Το παράρτημα I του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) 808/2014 της Επιτροπής, της 17ης Ιουλίου 2014, σχετικά με τη θέσπιση κανόνων εφαρμογής του κανονισμού 1305/2013 (ΕΕ 2014, L 227, σ. 18), περιλαμβάνει το μέρος 5, το οποίο αφορά τους κωδικούς μέτρων και επιμέρους μέτρων. Το μέρος αυτό προβλέπει, με βάση το άρθρο 19 του κανονισμού 1305/2013, υπό τον κωδικό 6, το μέτρο που τιτλοφορείται «Ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και επιχειρήσεων». Μεταξύ των επιμέρους μέτρων για σκοπούς προγραμματισμού που αντιστοιχούν στο μέτρο αυτό περιλαμβάνονται, υπό τον κωδικό 6.1, το επιμέρους μέτρο με τίτλο «Ενισχύσεις εκκίνησης επιχείρησης για νέους γεωργούς» και, υπό τον επιμέρους κωδικό 6.3, η ενίσχυση που τιτλοφορείται «Ενισχύσεις εκκίνησης επιχείρησης για την ανάπτυξη μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων».

10

Κατά το άρθρο 5, παράγραφος 2, του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 807/2014 της Επιτροπής, της 11ης Μαρτίου 2014, για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και για τη θέσπιση μεταβατικών διατάξεων (ΕΕ 2014, L 227, σ. 1), τα κράτη μέλη ορίζουν τα κατώτατα όρια που αναφέρονται στο τρίτο εδάφιο του άρθρου 19, παράγραφος 4, του κανονισμού 1305/2013 από την άποψη του δυναμικού παραγωγής της γεωργικής εκμετάλλευσης, υπολογισμένου σε τυπική απόδοση, όπως ορίζεται στο άρθρο 5 του κανονισμού (ΕΚ) 1242/2008 της Επιτροπής, της 8ης Δεκεμβρίου 2008, για τη θέσπιση κοινοτικής τυπολογίας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων (ΕΕ 2008, L 335, σ. 3), ή ισοδύναμο αυτού.

11

Κατά το σημείο 99 των κατευθυντηρίων γραμμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις στον γεωργικό και τον δασονομικό τομέα και στις αγροτικές περιοχές για την περίοδο 2014-2020 (ΕΕ 2014, C 204, σ. 1), «[ε]νισχύσεις μπορούν να χορηγούνται ταυτόχρονα βάσει πολλών καθεστώτων ή να σωρεύονται με ειδικές ενισχύσεις, υπό την προϋπόθεση ότι το συνολικό ποσό της κρατικής ενίσχυσης για μια δραστηριότητα ή ένα έργο δεν υπερβαίνει τα ανώτατα όρια της ενίσχυσης που προβλέπονται στις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές».

12

Το σημείο 184 των εν λόγω κατευθυντηρίων γραμμών προβλέπει ότι «[τ]ο μέγιστο ποσό της ενίσχυσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 70000 ευρώ ανά νέο γεωργό και τις 15000 ευρώ ανά μικρή γεωργική εκμετάλλευση [και ότι τ]α κράτη μέλη πρέπει να καθορίζουν το ποσό της ενίσχυσης για τους νέους γεωργούς λαμβάνοντας επίσης υπόψη την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της συγκεκριμένης περιοχής».

13

Το σημείο 1 της κανονιστικής πράξης 292 του Υπουργικού Συμβουλίου, της 9ης Ιουνίου 2015, για τη διαδικασία χορήγησης εθνικών ενισχύσεων και ενισχύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης δυνάμει του επιμέρους μέτρου «Ενισχύσεις εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων», στο πλαίσιο του μέτρου «Ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και επιχειρήσεων» (Latvijas Vēstnesis, 2015, αριθ. 126), προβλέπει τα εξής:

«Η παρούσα κανονιστική πράξη ρυθμίζει τη διαδικασία χορήγησης των εθνικών ενισχύσεων και των ενισχύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του επιμέρους μέτρου “Χορήγηση ενισχύσεων εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων” το οποίο εμπίπτει στο μέτρο “Ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και επιχειρήσεων, υπό τη μορφή ενιαίας ενίσχυσης”».

14

Το σημείο 20 της εν λόγω κανονιστικής πράξης ορίζει τα εξής:

«Εντός ορισμένης περιόδου προγραμματισμού, ο αιτών την ενίσχυση δύναται να λάβει μία μόνο φορά την προβλεπομένη στις παρούσες διατάξεις ενίσχυση».

15

Η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης, ιδιοκτήτρια γεωργικής εκμετάλλευσης, ζήτησε, στις 5 Οκτωβρίου 2015, με την υποβολή πρώτου σχεδίου, τη χορήγηση ενίσχυσης εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων.

16

Με απόφαση της 15ης Ιανουαρίου 2016, η υπηρεσία στήριξης της αγροτικής οικονομίας δέχθηκε την εν λόγω αίτηση.

17

Στις 27 Ιουλίου 2016, η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης ανέλαβε τη γεωργική εκμετάλλευση την οποία λειτουργούσαν προηγουμένως οι γονείς της.

18

Στις 23 Αυγούστου 2016, υπέβαλε, με δεύτερο σχέδιο, αίτηση χρηματοδότησης για την εκκίνηση επιχειρήσεων για νέους γεωργούς, συνεχίζοντας παράλληλα τις επιδοτούμενες με την πρώτη ενίσχυση δραστηριότητες.

19

Η δεύτερη αυτή αίτηση απορρίφθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2016 από την υπηρεσία στήριξης της αγροτικής οικονομίας, βάσει του άρθρου 19, παράγραφος 4, του κανονισμού 1305/2013.

20

Η υπηρεσία αυτή έκρινε ότι ένας υποψήφιος μπορεί να λάβει, στο πλαίσιο του ίδιου μέτρου, είτε ενίσχυση για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων είτε ενίσχυση για νέους γεωργούς. Έκρινε επίσης ότι η εθνική νομοθεσία δεν επέτρεπε την υποβολή, αρχικώς, αίτησης για τη χορήγηση ενίσχυσης για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων και, εν συνεχεία, αίτησης για τη χορήγηση ενίσχυσης για νέους γεωργούς, καθόσον η αφορώσα τη δεύτερη ενίσχυση αίτηση δεν πληρούσε πλέον την απαίτηση περί πρώτης εγκατάστασης σε εκμετάλλευση ή απόκτησης εκμετάλλευσης.

21

Η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης προσέβαλε την απορριπτική απόφαση ενώπιον της υπηρεσίας στήριξης της αγροτικής οικονομίας. Με απόφαση της 6ης Ιανουαρίου 2017, η υπηρεσία αυτή επιβεβαίωσε την απορριπτική απόφαση, ήτοι την απαγόρευση σώρευσης των διαφόρων ενισχύσεων που προβλέπει ο εν λόγω κανονισμός.

22

Στη συνέχεια, το administratīvā rajona tiesa (διοικητικό πρωτοδικείο, Λεττονία) και το Administratīvā apgabaltiesa (περιφερειακό διοικητικό δικαστήριο, Λεττονία) απέρριψαν, αντιστοίχως, τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που άσκησε η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης με σκοπό την ανατροπή της προαναφερθείσας απορριπτικής απόφασης.

23

Τα ως άνω δικαστήρια έκριναν, μεταξύ άλλων, ότι από τους περιλαμβανόμενους στα σχέδια της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης σκοπούς προέκυπτε ότι το δεύτερο σχέδιο επεδίωκε την υλοποίηση του σκοπού στον οποίον κατέτεινε το πρώτο σχέδιο. Η χορήγηση, όμως, δύο ενισχύσεων για τον ίδιο σκοπό είναι, κατά την κρίση τους, αντίθετη προς τον κανόνα της ενιαίας ενίσχυσης και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά αναλογική χρήση πόρων. Εξάλλου, ένας γεωργός δεν εμπίπτει πλέον στην έννοια του «νέου γεωργού» όταν έχει λάβει την ενίσχυση για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων κατά το άρθρο 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, σημείο iii, του κανονισμού 1305/2013.

24

Στις 23 Νοεμβρίου 2017, η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης άσκησε αναίρεση ενώπιον του Augstākā tiesa (Senāts) (Ανωτάτου Δικαστηρίου, Λεττονία), υποστηρίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι οι διατάξεις του κανονισμού 1305/2013 έτυχαν εσφαλμένης ερμηνείας.

25

Συναφώς, υποστηρίζει ότι οι δύο ενισχύσεις διέπονται από διακριτές διατάξεις και ότι ο κανόνας κατά τον οποίο μια ενίσχυση δεν μπορεί να ληφθεί περισσότερες από μία φορά, δυνάμει του κανονισμού αυτού, εφαρμόζεται σε κάθε επιμέρους μέτρο μεμονωμένως και όχι σωρευτικώς.

26

Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, ως εκ τούτου, κατά πόσον είναι συμβατή με το δίκαιο της Ένωσης εθνική κανονιστική ρύθμιση η οποία απαγορεύει τη χορήγηση της κατά το άρθρο 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, σημείο i, του κανονισμού 1305/2013 ενίσχυσης σε γεωργό ο οποίος έχει ήδη λάβει την ενίσχυση που προβλέπει η εν λόγω παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, σημείο iii.

27

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Augstākā tiesa (Senāts) (Ανώτατο Δικαστήριο) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

«Έχει το άρθρο 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του κανονισμού 1305/2013, σε συνδυασμό με άλλες διατάξεις του ίδιου κανονισμού και των κατευθυντηρίων γραμμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις στον γεωργικό και τον δασονομικό τομέα και στις αγροτικές περιοχές για την περίοδο 2014-2020, την έννοια ότι:

28

Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 19, παράγραφος 1, του κανονισμού 1305/2013 έχει την έννοια ότι δεν μπορεί ένας γεωργός ο οποίος έλαβε την προβλεπόμενη στο στοιχείο αʹ, σημείο iii, της διάταξης αυτής ενίσχυση εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων να λάβει, σωρευτικώς με την ενίσχυση αυτήν, και την προβλεπόμενη στο στοιχείο αʹ, σημείο i, της ίδιας διάταξης ενίσχυση εκκίνησης επιχειρήσεων για νέους γεωργούς.

29

Όπως προκύπτει από το άρθρο 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του κανονισμού αυτού, η ενίσχυση στο πλαίσιο του μέτρου «Ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και επιχειρήσεων» καλύπτει τρία είδη ενίσχυσης για την εκκίνηση επιχειρήσεων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η ενίσχυση για νέους γεωργούς και η ενίσχυση για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων.

30

Το παράρτημα I του εκτελεστικού κανονισμού 808/2014 αναφέρει, στο μέρος 5 σχετικά με τους κωδικούς μέτρων και επιμέρους μέτρων, τον κωδικό που αντιστοιχεί στην ενίσχυση στο πλαίσιο του μέτρου «Ανάπτυξη γεωργικών εκμεταλλεύσεων και επιχειρήσεων» που προβλέπεται στο άρθρο 19 του κανονισμού 1305/2013 και τους κωδικούς που αντιστοιχούν στα επίμαχα στην υπόθεση της κύριας δίκης επιμέρους μέτρα «Ενισχύσεις εκκίνησης επιχείρησης για νέους γεωργούς» και «Ενίσχυση εκκίνησης για την ανάπτυξη μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων».

31

Το άρθρο 19, παράγραφος 2, του κανονισμού 1305/2013 ορίζει ότι η ενίσχυση που προβλέπεται στην παράγραφο 1, στοιχείο αʹ, σημείο i, του άρθρου αυτού χορηγείται στους νέους γεωργούς και η ενίσχυση που προβλέπεται στην παράγραφο 1, στοιχείο αʹ, σημείο iii, του άρθρου αυτού χορηγείται στις μικρές εκμεταλλεύσεις, όπως αυτές ορίζονται από τα κράτη μέλη.

32

Μολονότι σύμφωνα με την τελευταία αυτή διάταξη εναπόκειται στα κράτη μέλη να ορίσουν την έννοια «μικρές εκμεταλλεύσεις», το άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο ιδʹ, του κανονισμού 1305/2013 ορίζει ότι ως «νέος γεωργός», κατά την έννοια του κανονισμού αυτού, νοείται «πρόσωπο ηλικίας 40 ετών ή νεότερο κατά τη στιγμή της υποβολής της αίτησης, το οποίο διαθέτει επαρκή επαγγελματικά προσόντα και ικανότητες και εγκαθίσταται για πρώτη φορά σε γεωργική εκμετάλλευση ως υπεύθυνος της εκμετάλλευσης αυτής».

33

Επισημαίνεται ότι το άρθρο 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του εν λόγω κανονισμού, κατά το γράμμα του, αφορά μεν, μεταξύ άλλων, τη χορήγηση των δύο επίμαχων στην υπόθεση της κύριας δίκης ενισχύσεων, πλην όμως δεν καθορίζει τη σειρά με την οποία χορηγούνται οι εν λόγω ενισχύσεις ούτε αποκλείει ρητώς τη σωρευτική χορήγησή τους.

34

Το άρθρο 19, παράγραφος 4, πρώτο εδάφιο, του κανονισμού 1305/2013 προβλέπει ότι η χορήγηση των ενισχύσεων της παραγράφου 1, στοιχείο αʹ, του ίδιου άρθρου, όπου εμπίπτουν αμφότερες οι επίμαχες στην υπόθεση της κύριας δίκης ενισχύσεις, εξαρτάται από την υλοποίηση ενός επιχειρηματικού σχεδίου και καθορίζει τους όρους υλοποίησης του σχεδίου αυτού.

35

Περαιτέρω, το άρθρο 19, παράγραφος 4, τρίτο εδάφιο, του εν λόγω κανονισμού προβλέπει ότι τα κράτη μέλη καθορίζουν ανώτατα και κατώτατα όρια που επιτρέπουν την πρόσβαση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στη στήριξη της παραγράφου 1, στοιχείο αʹ, σημεία i και iii, του άρθρου αυτού. Ορίζει ότι το χαμηλότερο όριο στήριξης δυνάμει της παραγράφου 1, στοιχείο αʹ, σημείο i, πρέπει να είναι υψηλότερο από το ανώτατο όριο στήριξης δυνάμει της εν λόγω παραγράφου 1, στοιχείο αʹ, σημείο iii, και ότι η στήριξη αυτή περιορίζεται σε εκμεταλλεύσεις που εμπίπτουν στον ορισμό των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων.

36

Υπενθυμίζεται συναφώς ότι, όπως προκύπτει από το άρθρο 19, παράγραφος 8, του κανονισμού 1305/2013, η Επιτροπή έχει την εξουσία να εκδίδει κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις, μεταξύ άλλων, για τον καθορισμό των ορίων που διαλαμβάνονται στην εν λόγω παράγραφο 4 του άρθρου αυτού. Στο πλαίσιο αυτό, το άρθρο 5, παράγραφος 2, του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού 807/2014 προβλέπει ότι τα κράτη μέλη ορίζουν τα κατώτατα όρια που αναφέρονται στο τρίτο εδάφιο του άρθρου 19, παράγραφος 4, από την άποψη του δυναμικού παραγωγής της γεωργικής εκμετάλλευσης, υπολογισμένου σε τυπική απόδοση, ή ισοδύναμο αυτού.

37

Πάντως, πρέπει να γίνει δεκτό, αφενός, ότι το άρθρο 19, παράγραφος 4, του κανονισμού 1305/2013 δεν πραγματεύεται ρητώς το ζήτημα της σώρευσης των ενισχύσεων που χορηγούνται βάσει του άρθρου 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, σημεία i και iii, και, αφετέρου, ότι ο καθορισμός ορίων για τις ενισχύσεις αυτές, όπως τα προβλεπόμενα στην παράγραφο 4, δεν εμποδίζει τη σώρευση των οικείων ενισχύσεων, εφόσον τηρείται το ανώτατο ποσό της χορηγούμενης στήριξης, όπως προβλέπεται στην παράγραφο 6 του ίδιου άρθρου 19.

38

Πράγματι, δεν αποκλείεται ο δικαιούχος, αφού λάβει ενίσχυση εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρής γεωργικής εκμετάλλευσης, να αυξήσει το δυναμικό του παραγωγής, ενδεχομένως, χάρη στη λήψη της πρώτης ενίσχυσης, με αποτέλεσμα να αποφασίσει να εγκατασταθεί ως «νέος γεωργός», κατά την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 1, στοιχείο ιδʹ, του εν λόγω κανονισμού.

39

Στο πλαίσιο αυτό, η ιδιότητα του δικαιούχου μιας τέτοιας ενίσχυσης δεν αποκλείει τη δυνατότητα διεκδίκησης της ιδιότητας του «νέου γεωργού», κατά την έννοια της ως άνω διάταξης, η οποία προβλέπει, ως κριτήρια, μόνον την ηλικία, τις ικανότητες καθώς και την πρώτη εγκατάσταση του δικαιούχου ως υπευθύνου γεωργικής εκμετάλλευσης. Επομένως, ένας γεωργός, όπως η αναιρεσείουσα στην υπόθεση της κύριας δίκης, μπορεί να χαρακτηριστεί ως «νέος γεωργός», κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης, ακόμη και αν έχει ήδη λάβει την ενίσχυση για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων, την οποία προβλέπει το άρθρο 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, σημείο iii, του κανονισμού αυτού.

40

Το κριτήριο της πρώτης εγκατάστασης σε γεωργική εκμετάλλευση δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην ότι η γεωργική εκμετάλλευση στην οποία εγκαθίσταται για πρώτη φορά ο «νέος γεωργός» αποτελεί νέα εκμετάλλευση, καθόσον είναι δυνατή η πλήρωση του κριτηρίου αυτού και στην περίπτωση που αυτός ο «νέος γεωργός» επιθυμεί να συνεχίσει την ανάπτυξη παλαιάς εκμετάλλευσης.

41

Επιπλέον, η δυνατότητα σώρευσης των δύο επίμαχων στην υπόθεση της κύριας δίκης ενισχύσεων επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι ο κανονισμός 1305/2013 προέβλεψε την καταβολή της ενίσχυσης στους νέους γεωργούς όχι εφάπαξ, αλλά κλιμακωτά, δεδομένου ότι η δυνατότητα μιας τέτοιας καταβολής σε δόσεις προβλέπεται ρητώς στο άρθρο 19, παράγραφος 5, του κανονισμού αυτού, αποτυπώνεται δε και στην αιτιολογική του σκέψη 17.

42

Εξάλλου, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 75 των προτάσεών της, η παροχή σε νέο γεωργό της δυνατότητας να ζητήσει, ακόμη και μετά τη λήψη της ενίσχυσης για την ανάπτυξη μικρής γεωργικής εκμετάλλευσης, τη χορήγηση ενίσχυσης για νέους γεωργούς, από την οποία στη συνέχεια αφαιρείται το ήδη εισπραχθέν ποσό στο πλαίσιο της πρώτης ενίσχυσης, λαμβάνει υπόψη την καθημερινή πραγματικότητα των νέων γεωργών και συνάδει τόσο με τους σκοπούς του κανονισμού 1305/2013 όσο και με τις προτεραιότητες της Ένωσης στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης.

43

Πράγματι, η ανάγκη ενθάρρυνσης των γεωργών που βρίσκονται στο στάδιο της εγκατάστασης ούτως ώστε να επεκτείνουν και να αναπτύξουν τις εκμεταλλεύσεις τους και να τροποποιήσουν, ως εκ τούτου, τα αρχικά τους επιχειρηματικά σχέδια συμβάλλει στην επίτευξη του επιδιωκόμενου από τον κανονισμό σκοπού της αγροτικής ανάπτυξης, όπως αποτυπώνεται στην αιτιολογική του σκέψη 3, καθώς και στην ανάγκη να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων που είναι εν δυνάμει οικονομικά βιώσιμες, όπως διευκρινίζει η αιτιολογική σκέψη 17 του εν λόγω κανονισμού.

44

Υπενθυμίζεται, επιπλέον, ότι ο κανονισμός 1305/2013 θέτει τόσο τους στόχους στους οποίους πρέπει να συμβάλλει η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης όσο και τις αντίστοιχες προτεραιότητες της Ένωσης, προβλέποντας τα κατάλληλα μέτρα για την εφαρμογή της πολιτικής αυτής. Πράγματι, το άρθρο 5 του κανονισμού αυτού παραθέτει έξι προτεραιότητες για την αγροτική ανάπτυξη, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται, στο σημείο 2 του άρθρου αυτού, ιδίως η ενίσχυση της βιωσιμότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και της ανταγωνιστικότητας όλων των τύπων γεωργίας, όπως και η ανανέωση των γενεών, εστιάζοντας μεταξύ άλλων στη βελτίωση της οικονομικής αποδοτικότητας όλων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και στη διευκόλυνση της αναδιάρθρωσης και του εκσυγχρονισμού των εκμεταλλεύσεων αυτών [πρβλ. απόφαση της 8ης Ιουλίου 2021, Région wallonne (Ενίσχυση για νέους γεωργούς), C-830/19, EU:C:2021:552, σκέψη 34].

45

Πάντως, η ανάγκη ενθάρρυνσης των γεωργών που βρίσκονται στο στάδιο της εγκατάστασης ούτως ώστε να επεκτείνουν και να αναπτύξουν τις εκμεταλλεύσεις τους, ανάγκη η οποία τονίζεται στη σκέψη 43 της παρούσας απόφασης, εντάσσεται και αυτή στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη.

46

Εν προκειμένω, όπως προκύπτει από την απόφαση περί παραπομπής, η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης είχε εκφράσει, στο επιχειρηματικό σχέδιό της σχετικά με την ενίσχυση για νέους γεωργούς, την επιθυμία ακριβώς να συνεχίσει το σχέδιο που είχε ξεκινήσει, αναπτύσσοντας την εκμετάλλευσή της με την αύξηση του ζωικού κεφαλαίου της.

47

Στο σημείο αυτό υπενθυμίζεται ότι το άρθρο 19, παράγραφος 6, του κανονισμού 1305/2013 περιορίζει τα ποσά που μπορούν να λάβουν οι νέοι γεωργοί στο πλαίσιο της ενίσχυσης που προβλέπεται στην παράγραφο 1, στοιχείο αʹ, του άρθρου αυτού, καθόσον προβλέπει «ανώτατο» ποσό της ενίσχυσης που χορηγείται για τον λόγο αυτό.

48

Το σημείο 99 των κατευθυντηρίων γραμμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις στον γεωργικό και τον δασονομικό τομέα και στις αγροτικές περιοχές για την περίοδο 2014-2020 προβλέπει ότι ενισχύσεις μπορούν να χορηγούνται ταυτόχρονα βάσει πολλών καθεστώτων ενισχύσεων ή να σωρεύονται με ειδικές ενισχύσεις, υπό την προϋπόθεση ότι το συνολικό ποσό της κρατικής ενίσχυσης για μια δραστηριότητα ή ένα έργο δεν υπερβαίνει τα προβλεπόμενα στις κατευθυντήριες γραμμές ανώτατα όρια της ενίσχυσης.

49

Συναφώς, το σημείο 184 των εν λόγω κατευθυντηρίων γραμμών διευκρινίζει ότι το μέγιστο ποσό της ενίσχυσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 70000 ευρώ ανά νέο γεωργό και τις 15000 ευρώ ανά μικρή εκμετάλλευση, τα δε κράτη μέλη πρέπει να καθορίζουν το ποσό της ενίσχυσης για τους νέους γεωργούς λαμβάνοντας επίσης υπόψη την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της συγκεκριμένης περιοχής.

50

Επομένως, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 82 των προτάσεών της, και όπως εκτέθηκε στη σκέψη 37 της παρούσας απόφασης, το ποσό που έχει ληφθεί στο πλαίσιο της ενίσχυσης εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρής γεωργικής εκμετάλλευσης πρέπει να αφαιρεθεί από το ποσό που πρόκειται να ληφθεί στο πλαίσιο της ενίσχυσης εκκίνησης επιχειρήσεων για νέους γεωργούς, ούτως ώστε να μη σημειώνεται υπέρβαση του ανωτάτου ορίου της ενίσχυσης ανά νέο γεωργό που προβλέπεται στο άρθρο 19, παράγραφος 6, και στο παράρτημα II του κανονισμού 1305/2013.

51

Κατόπιν των προεκτεθέντων, στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 19, παράγραφος 1, του κανονισμού 1305/2013 έχει την έννοια ότι μπορεί ένας γεωργός ο οποίος έλαβε την προβλεπόμενη στο στοιχείο αʹ, σημείο iii, της διάταξης αυτής ενίσχυση εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων να λάβει, σωρευτικώς με την ενίσχυση αυτήν, και την προβλεπόμενη στο στοιχείο αʹ, σημείο i, της διάταξης αυτής ενίσχυση εκκίνησης επιχειρήσεων για νέους γεωργούς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν σημειώνεται υπέρβαση του ανωτάτου ορίου της χορηγούμενης ενίσχυσης, όπως προβλέπεται στην παράγραφο 6 του άρθρου αυτού.

52

Με το δεύτερο και το τρίτο προδικαστικό ερώτημα, τα οποία πρέπει να εξεταστούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 19, παράγραφος 1, του κανονισμού 1305/2013 έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση δυνάμει της οποίας η χορήγηση της ενίσχυσης εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων που προβλέπεται στο στοιχείο αʹ, σημείο iii, της διάταξης αυτής αποκλείει τη λήψη της ενίσχυσης εκκίνησης επιχειρήσεων για νέους γεωργούς που προβλέπεται στο στοιχείο αʹ, σημείο i, της ίδιας διάταξης.

53

Τα ζητήματα που θίγει το αιτούν δικαστήριο στο πλαίσιο των εξεταζόμενων προδικαστικών ερωτημάτων αφορούν ειδικότερα το περιθώριο εκτίμησης που διαθέτουν τα κράτη μέλη κατά τη θέσπιση καθεστώτος για τη χορήγηση των δύο αυτών ενισχύσεων εκκίνησης επιχειρήσεων.

54

Συναφώς, υπενθυμίζεται ότι τα κράτη μέλη θέτουν σε εφαρμογή τον κανονισμό 1305/2013 μέσω των προγραμμάτων τους στήριξης της αγροτικής ανάπτυξης. Όπως προκύπτει από το άρθρο 6 του κανονισμού αυτού και όπως αποτυπώνεται στην αιτιολογική του σκέψη 7, το ΕΓΤΑΑ ενεργεί στα κράτη μέλη πράγματι μέσω των εν λόγω προγραμμάτων.

55

Συγκεκριμένα, κάθε κράτος μέλος εκπονεί είτε εθνικό πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης για ολόκληρη την επικράτειά του είτε περιφερειακά προγράμματα είτε, ταυτοχρόνως, και εθνικό πρόγραμμα και περιφερειακά προγράμματα, με τα οποία υλοποιείται η στρατηγική που αποβλέπει στην επίτευξη των προτεραιοτήτων της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη.

56

Επομένως, ο κανονισμός 1305/2013 αφήνει στα κράτη μέλη περιθώριο εκτίμησης όσον αφορά τις λεπτομέρειες εφαρμογής των ενισχύσεων τις οποίες αυτός προβλέπει.

57

Συγκεκριμένα, ο κανονισμός αυτός, όπως προκύπτει από το άρθρο του 1, θεσπίζει κανόνες για τον προγραμματισμό, τη δικτύωση, τη διαχείριση, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση με βάση τον «καταμερισμό αρμοδιοτήτων μεταξύ κρατών μελών και Επιτροπής» καθώς και για τον συντονισμό του ΕΓΤΑΑ με άλλα εργαλεία της Ένωσης.

58

Το περιθώριο εκτίμησης που διαθέτουν τα κράτη μέλη στο πλαίσιο αυτό μπορεί να αφορά ιδίως τα κριτήρια επιλογής των σχεδίων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι χρηματοδοτικοί πόροι που προορίζονται για την αγροτική ανάπτυξη χρησιμοποιούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και ότι οι στόχοι των μέτρων που λαμβάνονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης είναι σύμφωνοι με τις προτεραιότητες της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη, όπως επίσης και προκειμένου να διασφαλιστεί η ίση μεταχείριση των αιτούντων.

59

Το εν λόγω περιθώριο εκτίμησης μπορεί επίσης να αφορά τη διαμόρφωση των εθνικών προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης καθώς και την εφαρμογή των απαιτήσεων του κανονισμού αυτού, ιδίως όσον αφορά το μέγεθος των επιλέξιμων εκμεταλλεύσεων, όπως προβλέπεται στο άρθρο 19, παράγραφος 2, τρίτο εδάφιο, του εν λόγω κανονισμού, ή το ύψος των ενισχύσεων, όπως προκύπτει από την παράγραφο 6 του ίδιου άρθρου.

60

Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 13 του κανονισμού 1305/2013, κάθε μέτρο αγροτικής ανάπτυξης προγραμματίζεται ώστε να συμβάλλει ειδικά στην επίτευξη ενός ή περισσοτέρων προτεραιοτήτων της Ένωσης για την αγροτική ανάπτυξη. Επισημαίνεται ότι, όπως διευκρινίζει το γράμμα του άρθρου αυτού, ο κατάλογος των μέτρων, ο οποίος περιλαμβάνεται στο παράρτημα VI του εν λόγω κανονισμού και παρουσιάζει ιδιαίτερη σχέση με τις προτεραιότητες της Ένωσης, είναι απλώς ενδεικτικός.

61

Επομένως, όπως υποστήριξε η Επιτροπή με τις γραπτές παρατηρήσεις της, τα κράτη μέλη μπορούν, κατ’ αρχήν, να επιλέγουν το περιεχόμενο των προγραμμάτων τους αγροτικής ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη έχουν την ευχέρεια να προβλέπουν περιορισμούς στη χορήγηση των ενισχύσεων εκκίνησης επιχειρήσεων του άρθρου 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του κανονισμού αυτού, προβλέποντας απαγόρευση χορήγησης της ενίσχυσης του άρθρου 19, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, σημείο i, του εν λόγω κανονισμού σε γεωργό ο οποίος έχει ήδη λάβει την ενίσχυση που προβλέπεται στο στοιχείο αʹ, σημείο iii, της διάταξης αυτής.

62

Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, στο δεύτερο και στο τρίτο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 19, παράγραφος 1, του κανονισμού 1305/2013 έχει την έννοια ότι δεν αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση δυνάμει της οποίας η χορήγηση της ενίσχυσης εκκίνησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων που προβλέπεται στο στοιχείο αʹ, σημείο iii, της διάταξης αυτής αποκλείει τη λήψη της ενίσχυσης εκκίνησης επιχειρήσεων για νέους γεωργούς που προβλέπεται στο στοιχείο αʹ, σημείο i, της ίδιας διάταξης.

63

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (έκτο τμήμα) αποφαίνεται: