1.

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως που υπέβαλε το rechtbank Noord‑Nederland (πρωτοδικείο Noord‑Nederland, Κάτω Χώρες) αφορά την ερμηνεία του άρθρου 8, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΚ) 261/2004 ( 2 ), ο οποίος αναγνωρίζει εναρμονισμένα δικαιώματα στους επιβάτες σε περίπτωση ματαιώσεως της πτήσεώς τους, σε συνδυασμό με τις διατάξεις της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ ( 3 ), η οποία αφορά τα δικαιώματα των καταναλωτών που αγόρασαν οργανωμένο ταξίδι.

2.

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ περισσοτέρων επιβατών και ενός αερομεταφορέα, σχετικά με την επιστροφή του αντιτίμου αεροπορικών εισιτηρίων την οποία ζήτησαν οι ενδιαφερόμενοι κατόπιν ματαιώσεως πτήσεως που αποτελούσε μέρος του οργανωμένου ταξιδίου το οποίο είχαν αγοράσει από άλλη εταιρία. Δεδομένου ότι δεν μπόρεσαν να επιτύχουν την επιστροφή του αντιτίμου από τον ως άνω διοργανωτή του ταξιδίου, λόγω πτωχεύσεώς του, οι ενάγοντες της κύριας δίκης υποστηρίζουν ότι ο υπεύθυνος για τη ματαιωθείσα πτήση αερομεταφορέας οφείλει, στην περίπτωση αυτή, να τους αποζημιώσει.

3.

Για τους λόγους που εκθέτω στις παρούσες προτάσεις, εκτιμώ ότι το άρθρο 8, παράγραφος 2, του κανονισμού 261/2004 έχει την έννοια ότι επιβάτης ο οποίος έχει δικαίωμα επιστροφής του αντιτίμου αεροπορικού εισιτηρίου έναντι του διοργανωτή του οργανωμένου ταξιδίου του, βάσει των εθνικών διατάξεων που μετέφεραν στο εσωτερικό δίκαιο την οδηγία 90/314, δεν έχει τη δυνατότητα να αξιώσει την επιστροφή αυτή από τον πραγματικό αερομεταφορέα, βάσει του ως άνω κανονισμού, έστω και αν ο εν λόγω διοργανωτής δεν είναι από οικονομικής απόψεως σε θέση να επιστρέψει το αντίτιμο του εισιτηρίου και παρέβη την υποχρέωσή του να συστήσει τις προβλεπόμενες από την οδηγία αυτή εγγυήσεις ώστε να διασφαλίσει την εν λόγω επιστροφή χρημάτων.

4.

Κατά το άρθρο 1 της οδηγίας 90/314, σκοπός της «είναι η προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις που πωλούνται ή προσφέρονται προς πώληση στο έδαφος της Κοινότητας».

5.

Το άρθρο 4, παράγραφος 6, στοιχείο βʹ, της οδηγίας αυτής προβλέπει ότι, «[σ]ε περίπτωση που […], για οιονδήποτε λόγο, άνευ υπαιτιότητας του καταναλωτή, ο διοργανωτής ματαιώσει το οργανωμένο ταξίδι πριν από τη συμφωνηθείσα ημερομηνία αναχώρησης, ο καταναλωτής δικαιούται […] να ζητήσει την επιστροφή το συντομότερο δυνατό των καταβληθέντων από αυτόν ποσών βάσει της σύμβασης».

6.

Δυνάμει του άρθρου 5, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας, «[τ]α κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, να φέρουν ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση, ασχέτως του αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκτελεσθούν από τους ίδιους ή από άλλους παρέχοντες υπηρεσίες, και με την επιφύλαξη του δικαιώματος του διοργανωτή ή/και του πωλητή να στραφεί κατ’ αυτών των παρεχόντων υπηρεσίες».

7.

Κατά το άρθρο 7 της ίδιας οδηγίας, «[ο] διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, αποδεικνύουν ότι διαθέτουν επαρκείς εγγυήσεις κατάλληλες να εξασφαλίσουν, σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτώχευσης, την επιστροφή των καταβληθέντων και τον επαναπατρισμό του καταναλωτή».

8.

Η οδηγία 90/314 καταργήθηκε την 1η Ιουλίου 2018 από την οδηγία (ΕΕ) 2015/2302 ( 4 ), σύμφωνα με το άρθρο 29 της δεύτερης αυτής οδηγίας. Πάντως, λαμβανομένης υπόψη της ημερομηνίας των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, εφαρμοστέα εν προκειμένω είναι η οδηγία 90/314.

9.

Οι αιτιολογικές σκέψεις 1, 2 και 16 του κανονισμού 261/2004 έχουν ως εξής:

[…]

10.

Το άρθρο 1 του κανονισμού αυτού, με τίτλο «Αντικείμενο», ορίζει, στην παράγραφο 1, στοιχείο βʹ, ότι ο κανονισμός «θεσπίζει, υπό τους ακόλουθους προσδιοριζόμενους όρους, τα ελάχιστα δικαιώματα των επιβατών [μεταξύ άλλων] σε περίπτωση […] ματαίωσης της πτήσης τους».

11.

Το άρθρο 3 του εν λόγω κανονισμού, το οποίο επιγράφεται «Πεδίο εφαρμογής», προβλέπει, στην παράγραφο 6, ότι ο κανονισμός «δεν θίγει τα βάσει της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ δικαιώματα των επιβατών» και ότι «δεν εφαρμόζεται όταν οργανωμένο ταξίδι ματαιώνεται για λόγους άλλους από τη ματαίωση της πτήσης».

12.

Το άρθρο 5 του ίδιου κανονισμού, με τίτλο «Ματαίωση», ορίζει στην παράγραφο 1, στοιχείο αʹ, ότι, «[σ]ε περίπτωση ματαίωσης μιας πτήσης, οι επιβάτες δικαιούνται […] βοήθεια από τον πραγματικό αερομεταφορέα σύμφωνα με το άρθρο 8».

13.

Το άρθρο 8 του κανονισμού 261/2004, με τίτλο «Δικαίωμα επιστροφής χρημάτων ή μεταφοράς με άλλη πτήση», προβλέπει, στις παραγράφους 1 και 2, τα ακόλουθα:

«1.   Όταν γίνεται παραπομπή στο παρόν άρθρο, παρέχεται στον επιβάτη η δυνατότητα να επιλέξει:

2.   Η παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, εφαρμόζεται και στους επιβάτες η πτήση των οποίων αποτελεί μέρος οργανωμένου ταξιδιού, εκτός καθ’ όσον αφορά το δικαίωμα επιστροφής χρημάτων, όταν γεννάται δυνάμει της οδηγίας 90/314.»

14.

Το άρθρο 13 του κανονισμού αυτού, με τίτλο «Δικαίωμα αποζημίωσης», προβλέπει ότι, «[σ]ε περίπτωση που ένας πραγματικός αερομεταφορέας καταβάλει την αποζημίωση ή εκπληρώσει τις υπόλοιπες υποχρεώσεις του βάσει του παρόντος κανονισμού, καμία διάταξη του παρόντος κανονισμού δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως περιορίζουσα το δικαίωμά του να απαιτήσει αποζημίωση από οποιοδήποτε πρόσωπο, συμπεριλαμβανομένων των τρίτων, σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο. Ειδικότερα, ο παρών κανονισμός ουδόλως περιορίζει το δικαίωμα του πραγματικού αερομεταφορέα να διεκδικήσει αποζημίωση από ταξιδιωτικό πράκτορα ή άλλο πρόσωπο με το οποίο έχει σύμβαση. Παρομοίως, καμία διάταξη του παρόντος κανονισμού δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως περιορίζουσα το δικαίωμα ταξιδιωτικού πράκτορα ή τρίτου προσώπου, διάφορου από επιβάτη, με τον οποίον συμβάλλεται ο πραγματικός αερομεταφορέας, να απαιτήσει επιστροφή ή αποζημίωση από τον εν λόγω πραγματικό αερομεταφορέα βάσει των εφαρμοστέων διατάξεων της οικείας νομοθεσίας».

15.

Η Aegean Airlines SA, αεροπορική εταιρία εγκαταστημένη στην Ελλάδα, συνήψε σύμβαση ναύλωσης αεροσκάφους με την G.S. Charter Aviation Services Ltd (στο εξής: G.S. Charter), εταιρία εγκαταστημένη στην Κύπρο, δυνάμει της οποίας θα έθετε στη διάθεση της δεύτερης, έναντι ναύλου, ορισμένο αριθμό θέσεων. Εν συνεχεία, η G.S. Charter μεταπώλησε θέσεις, μεταξύ άλλων, στην Hellas Travel BV (στο εξής: Hellas), ταξιδιωτικό πράκτορα εγκαταστημένο στις Κάτω Χώρες.

16.

Η G.S. Charter και η Hellas συνήψαν συμφωνία δυνάμει της οποίας, από την 1η Μαΐου έως τις 24 Σεπτεμβρίου 2015, θα εκτελούνταν κάθε Παρασκευή πτήση μετ’ επιστροφής μεταξύ Κέρκυρας (Ελλάδα) και Eelde (Κάτω Χώρες) και θα καταβαλλόταν προκαταβολή στην Aegean Airlines, το δε αντίτιμο της πτήσεως επιστροφής που προβλεπόταν για την επόμενη Παρασκευή έπρεπε να εξοφλείται κάθε Δευτέρα.

17.

Στις 19 Μαρτίου 2015, οι HQ, IP –νομίμως εκπροσωπούμενος από την HQ–, και JO (στο εξής: HQ κ.λπ.) πραγματοποίησαν κράτηση στην Hellas για πτήσεις μετ’ επιστροφής μεταξύ Eelde και Κέρκυρας. Οι πτήσεις αυτές αποτελούσαν μέρος οργανωμένου ταξιδίου, κατά την έννοια της οδηγίας 90/314, το αντίτιμο του οποίου καταβλήθηκε στην Hellas.

18.

Οι HQ κ.λπ. έλαβαν ηλεκτρονικά εισιτήρια με τον λογότυπο της Aegean Airlines για τις πτήσεις αυτές, οι οποίες είχαν προγραμματιστεί για τις 17 και τις 24 Ιουλίου 2015, καθώς και έγγραφα τα οποία μνημόνευαν την Hellas ως ναυλωτή.

19.

Στις 13 Ιουλίου 2015, η Hellas απέστειλε στους HQ κ.λπ. επιστολή με την οποία τους ενημέρωσε ότι οι εν λόγω πτήσεις, καθώς και όλες οι πτήσεις από και προς την Κέρκυρα, ματαιώνονταν, λόγω τόσο του μη επαρκούς αριθμού κρατήσεων όσο και ακυρώσεων συνεπεία της «αβεβαιότητας σχετικά με την κατάσταση της Ελλάδας» κατά την εποχή εκείνη. Επιπλέον, η Hellas επισήμανε στην επιστολή της ότι, παρά τις εντατικές διαπραγματεύσεις με την Aegean Airlines, δεν μπόρεσε να εξευρεθεί λύση για τους επιβάτες/πελάτες της Hellas.

20.

Σε μη φέρουσα ημερομηνία ηλεκτρονική επιστολή, η Hellas διευκρίνισε στους HQ κ.λπ. ότι, δεδομένου ότι δεν ήταν πλέον σε θέση να καταβάλει το τίμημα που είχε συμφωνήσει με την Aegean Airlines, η τελευταία είχε αποφασίσει να παύσει να εκτελεί τις πτήσεις από τις 17 Ιουλίου 2015.

21.

Στις 3 Αυγούστου 2016, η Hellas κηρύχθηκε σε πτώχευση. Δεν επέστρεψε στους HQ κ.λπ. το αντίτιμο των αεροπορικών εισιτηρίων τους.

22.

Οι HQ κ.λπ. άσκησαν αγωγή ενώπιον ολλανδικού δικαστηρίου με αίτημα να υποχρεωθεί η Aegean Airlines να τους καταβάλει αποζημίωση για τη ματαίωση της πτήσεως της 17ης Ιουλίου 2015, καθώς και να επιστρέψει το αντίτιμο των σχετικών αεροπορικών εισιτηρίων, δυνάμει, αντιστοίχως, αφενός τόσο του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, όσο και του άρθρου 7, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, του κανονισμού 261/2004 και, αφετέρου, του άρθρου 8, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του κανονισμού αυτού.

23.

Η Aegean Airlines αντέκρουσε τα αιτήματα αυτά, υποστηρίζοντας ότι ο κανονισμός 261/2004 δεν έχει εφαρμογή σε τέτοιες περιπτώσεις, λαμβανομένου υπόψη ιδίως του άρθρου του 3, παράγραφος 6.

24.

Εντούτοις, με παρεμπίπτουσα απόφαση της 14ης Νοεμβρίου 2017, το επιληφθέν δικαστήριο απέρριψε το ως άνω μέσο άμυνας με το σκεπτικό ότι η εφαρμογή του κανονισμού 261/2004 υπέρ των επιβατών που είναι δικαιούχοι οργανωμένου ταξιδίου αποκλείεται, δυνάμει της εν λόγω διατάξεως, μόνο εάν η ματαίωση είναι ανεξάρτητη από τη βούληση του αερομεταφορέα να εκτελέσει ή όχι την πτήση ή τις πτήσεις που αποτελούν μέρος του ταξιδίου αυτού, πράγμα το οποίο δεν ίσχυε εν προκειμένω ( 5 ).

25.

Ως εκ τούτου, κατ’ εφαρμογήν του κανονισμού αυτού, το ως άνω δικαστήριο επιδίκασε στους HQ κ.λπ. την κατ’ αποκοπήν αποζημίωση που ζητούσαν λόγω της ματαιώσεως της επίμαχης πτήσεως ( 6 ). Αντιθέτως, δεν αποφάνθηκε σχετικά με το αίτημα επιστροφής του αντιτίμου των αεροπορικών εισιτηρίων.

26.

Ως προς το ζήτημα αυτό, η Aegean Airlines είχε υποστηρίξει στο πλαίσιο της άμυνάς της ότι, έστω και αν ο κανονισμός 261/2004 είχε εφαρμογή εν προκειμένω, πάντως επρόκειτο για οργανωμένο ταξίδι και, ως εκ τούτου, δυνάμει του άρθρου 8, παράγραφος 2, του κανονισμού αυτού, δεν υποχρεούτο να επιστρέψει στους HQ κ.λπ. το ποσό που είχαν καταβάλει στην Hellas, διοργανωτή του εν λόγω ταξιδίου, για την αγορά των αεροπορικών εισιτηρίων τους.

27.

Στο πλαίσιο αυτό, με απόφαση της 21ης Φεβρουαρίου 2018, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο την 1η Μαρτίου 2018, το rechtbank Noord‑Nederland (πρωτοδικείο Noord‑Nederland) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

28.

Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν ενώπιον του Δικαστηρίου οι HQ κ.λπ., η Aegean Airlines, η Τσεχική και η Γερμανική Κυβέρνηση, καθώς και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 16ης Ιανουαρίου 2019 ανέπτυξαν τις απόψεις τους οι διάδικοι της κύριας δίκης, η Γερμανική Κυβέρνηση και η Επιτροπή.

29.

Με τα δύο προδικαστικά ερωτήματα, τα οποία πρέπει κατά την άποψή μου να εξεταστούν από κοινού λαμβανομένων υπόψη των στενών δεσμών που υπάρχουν μεταξύ τους ( 7 ), το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί η διασύνδεση που πρέπει να γίνει μεταξύ του κανονισμού 261/2004, ο οποίος θεσπίζει ορισμένα ελάχιστα δικαιώματα για τους επιβάτες ειδικά σε περίπτωση ματαιώσεως πτήσεως ( 8 ), και της οδηγίας 90/314, η οποία προσεγγίζει μεταξύ τους τις διατάξεις των κρατών μελών που εφαρμόζονται όσον αφορά τους καταναλωτές που αγόρασαν οργανωμένο ταξίδι ( 9 ).

30.

Ειδικότερα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο, θέτοντας για πρώτη φορά το ζήτημα αυτό, να ερμηνεύσει το άρθρο 8, παράγραφος 2, του εν λόγω κανονισμού, το οποίο προβλέπει ότι ο κανόνας που διατυπώνεται στην παράγραφο 1, στοιχείο αʹ, του άρθρου αυτού –κατά τον οποίο επιβάτης του οποίου η πτήση ματαιώθηκε πρέπει να μπορεί να εξασφαλίσει από τον πραγματικό αερομεταφορέα ( 10 ) τόσο την επιστροφή του πλήρους αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου του ( 11 ) όσο και, εφόσον απαιτείται, πτήση επιστροφής στο αρχικό σημείο αναχωρήσεώς του– «εφαρμόζεται και στους επιβάτες των οποίων η πτήση αποτελεί μέρος οργανωμένου ταξιδίου, εκτός καθόσον αφορά το δικαίωμα επιστροφής χρημάτων, [ ( 12 )] όταν γεννάται δυνάμει της οδηγίας 90/314» (η υπογράμμιση δική μου).

31.

Το Δικαστήριο καλείται να καθορίσει, καταρχάς, αν η διάταξη αυτή έχει την έννοια ότι επιβάτης ο οποίος πραγματοποίησε κράτηση σε πτήση που αποτελεί μέρος ματαιωθέντος οργανωμένου ταξιδίου και ο οποίος έχει, επομένως, δικαίωμα να απαιτήσει από τον διοργανωτή του ταξιδίου του ( 13 ) να του επιστρέψει το πλήρες αντίτιμο, δυνάμει της οδηγίας 90/314 ( 14 ) όπως μεταφέρθηκε στο εθνικό δίκαιο ( 15 ), δεν έχει, για τον λόγο αυτό, τη δυνατότητα να απαιτήσει την επιστροφή του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου του από τον αερομεταφορέα, βάσει του κανονισμού 261/2004.

32.

Εάν προκρίνει την ερμηνεία αυτή, το Δικαστήριο θα πρέπει επίσης να διευκρινίσει, απαντώντας στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, σε ποιο μέτρο τούτο δεν ισχύει εντούτοις υπό περιστάσεις όπως οι επίμαχες στην υπόθεση της κύριας δίκης, ήτοι στην ειδική περίπτωση στην οποία ο οικείος διοργανωτής ταξιδίων δεν είναι, στην πράξη, από οικονομικής απόψεως σε θέση ( 16 ) να επιστρέψει το αντίτιμο του εισιτηρίου ( 17 ) και δεν έλαβε μέτρα για να εγγυηθεί την επιστροφή αυτή του αντιτίμου.

33.

Λαμβανομένων υπόψη των παρατηρήσεων που κατατέθηκαν στην υπό κρίση υπόθεση, διαμορφώνονται συναφώς δύο αντίθετες απόψεις. Κατά την πρώτη άποψη, την οποία υποστηρίζουν οι HQ κ.λπ. και η Επιτροπή, επιβάτης ο οποίος αγόρασε πτήση που αποτελεί μέρος ματαιωθέντος οργανωμένου ταξιδίου έχει τη δυνατότητα να απαιτήσει την επιστροφή του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου του από τον πραγματικό αερομεταφορέα, βάσει του κανονισμού 261/2004, εφόσον δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει πράγματι την εν λόγω επιστροφή του αντιτίμου από τον διοργανωτή του ταξιδίου του, βάσει της εθνικής νομοθεσίας περί μεταφοράς της οδηγίας 90/314.

34.

Αντιθέτως, κατά τη δεύτερη άποψη, την οποία προβάλλουν η Aegean Airlines καθώς και η Τσεχική και η Γερμανική Κυβέρνηση, ο επιβάτης αυτός στερείται της εν λόγω δυνατότητας αφ’ ης στιγμής έχει, έναντι του διοργανωτή του ταξιδίου του, δικαίωμα επιστροφής του αντιτίμου, το οποίο αντλεί από την οδηγία 90/314, ακόμη και όταν η άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν έχει συγκεκριμένα αποτελέσματα λόγω της οικονομικής αδυναμίας του διοργανωτή του ταξιδίου. Συντάσσομαι με τη δεύτερη αυτή άποψη για τους λόγους που θα εκθέσω εν συνεχεία.

35.

Η ερμηνεία του άρθρου 8, παράγραφος 2, του κανονισμού 261/2004 που προτείνω στο Δικαστήριο, η οποία θα οδηγούσε σε καταφατική απάντηση στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα και αρνητική απάντηση στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, συνάδει, κατά την άποψή μου, προς το σύνολο των κριτηρίων εκτιμήσεως που εφαρμόζει συνήθως το Δικαστήριο ( 18 ) και τα οποία θα εφαρμοστούν εν συνεχεία.

36.

Κατά την άποψή μου, από το γράμμα της εν λόγω παραγράφου 2 προκύπτει ότι η ύπαρξη και μόνο«δικαιώματος επιστροφής χρημάτων [το οποίο] γεννάται δυνάμει της οδηγίας 90/314»αρκεί αφ’ εαυτού ώστε ο επιβάτης οργανωμένου ταξιδίου το οποίο ματαιώθηκε λόγω ματαιώσεως πτήσεως ( 19 ) να μην έχει τη δυνατότητα να απαιτήσει την επιστροφή του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου του από τον πραγματικό αερομεταφορέα κατ’ εφαρμογήν του κανονισμού αυτού.

37.

Συγκεκριμένα, λαμβανομένων υπόψη των διάφορων γλωσσικών αποδόσεων του κανονισμού 261/2004 επιπλέον της γαλλικής ( 20 ), φρονώ ότι είναι αρκούντως σαφές ότι η προμνησθείσα φράση έχει την έννοια ότι αρκεί να είναι ο ενδιαφερόμενος δικαιούχος του επίμαχου δικαιώματος δυνάμει της οδηγίας 90/314, όπως μεταφέρθηκε στην έννομη τάξη των κρατών μελών, και ότι δεν είναι καθοριστικό το αν η άσκηση του δικαιώματος αυτού καταλήγει συγκεκριμένα στην εξασφάλιση της επιθυμητής επιστροφής χρημάτων ( 21 ). Εκτιμώ ότι, εάν ο νομοθέτης της Ένωσης είχε την πρόθεση να δώσει άλλη έννοια στην παράγραφο 2, θα ήταν αναμφισβήτητα σαφέστερος, διευκρινίζοντας ότι ο κανονισμός 261/2004 πρέπει να παράγει τα αποτελέσματά του όταν το δικαίωμα επιστροφής χρημάτων που απορρέει από τις διατάξεις της οδηγίας 90/314 δεν υλοποιείται στην πράξη. Αντί όμως να απαιτεί να μην μπορεί να εξασφαλισθεί η εν λόγω επιστροφή χρημάτων δυνάμει της οδηγίας αυτής, ο νομοθέτης περιορίστηκε, αντιθέτως, να μνημονεύσει την ύπαρξη δικαιώματος επιστροφής χρημάτων το οποίο απορρέει ενδεχομένως από την ως άνω οδηγία, εάν πληρούνται όλες οι προβλεπόμενες σε αυτήν προϋποθέσεις.

38.

Επιπλέον, κανένα στοιχείο του γράμματος του άρθρου 8, παράγραφος 2, του κανονισμού 261/2004, ούτε εξάλλου του γράμματος άλλων διατάξεων του κανονισμού αυτού ( 22 ), δεν υποδεικνύει ότι οι συντάκτες του θέλησαν να προβλέψουν επιφύλαξη για περιστάσεις όπως οι εκτιθέμενες στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα ( 23 ), με αποτέλεσμα η επιστροφή του αντιτίμου του εισιτηρίου να μπορεί να απαιτηθεί από τον αερομεταφορέα στην περίπτωση που ο διοργανωτής του ταξιδίου δεν είναι από οικονομικής απόψεως σε θέση να προβεί στην επιστροφή αυτή του αντιτίμου δυνάμει της οδηγίας 90/314 και δεν έχει λάβει μέτρα εγγυήσεως ( 24 ). Το δε Δικαστήριο δεν μπορεί, χωρίς να προβεί σε υπερβολικά διασταλτική ή ακόμη και contra legem ερμηνεία, να προσθέσει σε διάταξη του δικαίου της Ένωσης νομικά κριτήρια τα οποία δεν θέσπισε και ούτε καν εξέτασε ( 25 ) ο νομοθέτης της Ένωσης.

39.

Όπως επισήμαναν η Aegean Airlines και η Γερμανική Κυβέρνηση κατά τις αγορεύσεις τους, καίτοι το Δικαστήριο έχει προκρίνει ερμηνεία άλλων διατάξεων του κανονισμού 261/2004 ευρύτερη από εκείνη που υποδήλωνε εκ πρώτης όψεως το κυριολεκτικό νόημά τους ( 26 ), η διασταλτική ερμηνεία που προτείνουν οι HQ κ.λπ. και η Επιτροπή στην υπό κρίση υπόθεση θα αντέβαινε πάντως στο γράμμα του άρθρου 8, παράγραφος 2, του κανονισμού αυτού, το οποίο, κατ’ εμέ, δεν στερείται σαφήνειας. Επιπλέον, τέτοια ερμηνεία δεν θα είχε επίσης το, δυνητικώς ευκταίο, αποτέλεσμα να καλύψει τυχόν κενό του εν λόγω κανονισμού, θεωρούμενου σε συνδυασμό με την οδηγία 90/314, λαμβανομένων υπόψη των παρατηρήσεων που ακολουθούν.

40.

Κατά την άποψή μου, η ερμηνεία την οποία προτείνω στο Δικαστήριο να υιοθετήσει επιβεβαιώνεται από διδάγματα που αντλούνται από το ιστορικό θεσπίσεως του κανονισμού 261/2004.

41.

Καταρχάς, υπενθυμίζω ότι ο κανονισμός αυτός αντικατέστησε τον κανονισμό (ΕΟΚ) 295/91 ( 27 ), ο οποίος αφορούσε μόνο την άρνηση επιβιβάσεως και ο οποίος περιείχε ήδη διατάξεις για τη διασύνδεση με την οδηγία 90/314 –που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα–, κατά τις οποίες, σε περίπτωση αρνήσεως επιβιβάσεως, ο διοργανωτής του οργανωμένου ταξιδίου όφειλε να αποζημιώσει τους πελάτες του για τη μη εκτέλεση της συμβάσεώς τους, δυνάμει της οδηγίας αυτής, με αντίστοιχη όμως υποχρέωση του αερομεταφορέα να του καταβάλει ενδεχομένως αντισταθμιστική παροχή ( 28 ).

42.

Εν συνεχεία, υπογραμμίζω ότι η εξέλιξη των προπαρασκευαστικών εργασιών του κανονισμού 261/2004 είναι, κατά την άποψή μου, ενδεικτική της προθέσεως του νομοθέτη όσον αφορά το περιεχόμενο του άρθρου 8, παράγραφος 2, του κανονισμού αυτού.

43.

Συγκεκριμένα, όπως επισημαίνει η Aegean Airlines, η πρώτη πρόταση κανονισμού την οποία υπέβαλε η Επιτροπή προέβλεπε πλήρη εφαρμογή του κανονισμού αυτού στους επιβάτες των οποίων η πτήση αποτελεί μέρος οργανωμένου ταξιδίου ( 29 ). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντιτάχθηκε στην υπαγωγή των επιβατών αυτών στο πεδίο του μελλοντικού κανονισμού, με την αιτιολογία ότι διέθεταν ήδη κατάλληλη προστασία δυνάμει της οδηγίας 90/314, η οποία καθιστά τους διοργανωτές ταξιδίων υπεύθυνους για την ορθή εκτέλεση του οργανωμένου ταξιδίου ( 30 ), περιλαμβανομένης της αεροπορικής μεταφοράς ( 31 ). Στην τροποποιημένη πρότασή της, η Επιτροπή διατήρησε εντούτοις την αρχική θέση της, υποστηρίζοντας ότι η παρεχόμενη από την οδηγία αυτή προστασία δεν ήταν ισοδύναμη, καθόσον αυτή δεν αναγνώριζε στους επιβάτες δικαιώματα τα οποία χαρακτηρίζονται ως «αυτόματα» ( 32 ). Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προέκρινε μέση λύση μεταξύ των προτεινόμενων από την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο ( 33 ), τα δε θεσμικά αυτά όργανα δέχθηκαν να συνταχθούν με τη συμβιβαστική αυτή λύση, εκτιμώντας ότι αυτή καθιστούσε εφικτή την επίτευξη των σκοπών που επιδίωκαν οι αντίστοιχες προτάσεις τους ( 34 ).

44.

Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει, κατά την άποψή μου, ότι οι συντάκτες της τελευταίας εκδοχής του κανονισμού 261/2004 θέλησαν να μην αποκλείσουν εντελώς από το πεδίο εφαρμογής του τους επιβάτες οργανωμένων ταξιδίων, διατηρώντας παράλληλα έναντι αυτών τα αποτελέσματα του αρκούντως προστατευτικού συστήματος που είχε θεσπιστεί προηγουμένως με την οδηγία 90/314. Συναφώς, συντάσσομαι με την άποψη της Aegean Airlines ότι οι αντιρρήσεις που προβλήθηκαν στην τροποποιημένη πρόταση της Επιτροπής ( 35 ) δεν ήταν βάσιμες. Συγκεκριμένα, η οδηγία αυτή, όπως και ο κανονισμός 261/2004, θεσπίζει δικαιώματα τα οποία πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς να απαιτείται προσφυγή στη δικαιοσύνη προκειμένου να γίνουν σεβαστά, εκτός εάν ο οφειλέτης αρνείται να συμμορφωθεί προς αυτά.

45.

Ειδικότερα, όσον αφορά τη ματαίωση οργανωμένου ταξιδίου λόγω ματαιώσεως πτήσεως και το δικαίωμα επιστροφής του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου που μπορεί να προκύπτει από τη ματαίωση αυτή, το τελικό γράμμα της διατάξεως κινείται, κατά την άποψή μου, προς την κατεύθυνση που πρότεινε το Κοινοβούλιο, καθόσον ο νομοθέτης εκτίμησε ότι τα συμφέροντα των επιβατών που αγόρασαν τέτοιο ταξίδι διαφυλάσσονταν επαρκώς από την οδηγία 90/314, από τη στιγμή που οι προβλεπόμενη από αυτήν μηχανισμοί προστασίας θεωρούνται ότι λειτουργούν ορθώς στα κράτη μέλη ( 36 ). Επομένως, εκτιμώ ότι από το άρθρο 8, παράγραφος 2, του εν λόγω κανονισμού προκύπτει ότι η παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του άρθρου αυτού εφαρμόζεται σε τέτοιους επιβάτες στο μέτρο που τους παρέχει τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν, αφενός, πτήση η οποία θα τους μεταφέρει, εφόσον είναι αναγκαίο, στο αρχικό σημείο αναχωρήσεώς τους και, αφετέρου, την επιστροφή του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου τους, υπό την προϋπόθεση όμως το δικαίωμα στην επιστροφή χρημάτων δεν προκύπτει ήδη από την οδηγία 90/314 και, επομένως, μόνο στις περιπτώσεις στις οποίες δεν πληρούνται οι προβλεπόμενες σε αυτήν προϋποθέσεις για τη γένεση του δικαιώματος αυτού.

46.

Εξάλλου, εκτιμώ ότι η προσέγγιση την οποία προτείνω δεν αντιβαίνει στην αρχή της ίσης μεταχειρίσεως ( 37 ), στην οποία παρέπεμψε, βεβαίως, το Δικαστήριο σε αποφάσεις σχετικές με την ερμηνεία άλλων διατάξεων του κανονισμού 261/2004 ( 38 ), λαμβανομένων υπόψη των επιλογών στις οποίες θεμιτώς προέβη ο νομοθέτης της Ένωσης όσον αφορά τη διασύνδεση του κανονισμού αυτού με την οδηγία 90/314. Ο νομοθέτης της Ένωσης αποφάσισε ότι οι δικαιούχοι ενός οργανωμένου ταξιδιού έπρεπε, καταρχήν, να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού, αλλά να αποτελούν πάντως αντικείμενο ειδικών ρυθμίσεων ( 39 ). Εξάλλου, κατά την άποψή μου, εν προκειμένω δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως, δεδομένου ότι οι επιβάτες που αγόρασαν πτήση στο πλαίσιο οργανωμένου ταξιδίου δεν ευρίσκονται αντικειμενικώς σε κατάσταση παρόμοια με εκείνη των επιβατών που αγόρασαν την ίδια πτήση αλλά εκτός τέτοιου οργανωμένου ταξιδίου, το οποίο εξ ορισμού συνδυάζει διάφορες υπηρεσίες.

47.

Τέλος, επισημαίνω ότι, κατά τις εν λόγω προπαρασκευαστικές εργασίες, ουδόλως εξετάστηκε το ενδεχόμενο προβλέψεως επιφυλάξεως, στον υπό εξέταση κανονισμό, όσον αφορά τις περιπτώσεις –οι οποίες μνημονεύονται στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα– στις οποίες ο διοργανωτής του ταξιδίου δεν είναι από οικονομικής απόψεως σε θέση να επιστρέψει χρήματα στον πελάτη του και δεν έλαβε μέτρα εγγυήσεως για τον σκοπό αυτό.

48.

Το άρθρο 8, παράγραφος 2, του κανονισμού 261/2004 εντάσσεται σε ιδιαίτερο πλαίσιο, τόσο εντός του κανονισμού αυτού όσο και σε σχέση με τους κανόνες που περιβάλλουν τον εν λόγω κανονισμό, το οποίο επιβεβαιώνει την ερμηνεία την οποία προτείνω.

49.

Κατά πρώτον, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το άρθρο 8, παράγραφος 2, παρεκκλίνει από την αρχή κατά την οποία ο αερομεταφορέας υποχρεούται να αποζημιώνει τους επιβάτες και να τους παρέχει βοήθεια υπό τις προϋποθέσεις που καθορίζονται στον κανονισμό 261/2004 και, επομένως, πρέπει να ερμηνεύεται συσταλτικά, όπως έκρινε το Δικαστήριο σε σχέση με άλλες διατάξεις του κανονισμού αυτού ( 40 ).

50.

Εντούτοις, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι ο ίδιος ο νομοθέτης της Ένωσης διατύπωσε τη διάταξη αυτή με τέτοιο τρόπο ώστε το περιεχόμενό της να είναι ήδη στενά οριοθετημένο, δεδομένου ότι η εξαίρεση που μνημονεύεται σε αυτήν περιορίζεται στο δικαίωμα επιστροφής χρημάτων το οποίο προβλέπεται στην παράγραφο 1, στοιχείο αʹ, πρώτη περίπτωση, του άρθρου αυτού ( 41 ). Επιπλέον, το εν λόγω άρθρο 8, παράγραφος 2, έχει ιδιαίτερο αντικείμενο, το οποίο το διαφοροποιεί, κατά την άποψή μου, από άλλες διατάξεις του κανονισμού 261/2004 τις οποίες έχει ήδη ερμηνεύσει το Δικαστήριο, δεδομένου ότι στόχος του είναι να διασφαλίσει κατάλληλη διασύνδεση του κανονισμού αυτού με την οδηγία 90/314 και, πιο συγκεκριμένα, να αναθέσει την ευθύνη της επιστροφής αυτής χρημάτων είτε στον αερομεταφορέα είτε στον διοργανωτή ταξιδίων, αναλόγως της περιπτώσεως. Τέλος, η στενή ερμηνεία διατάξεως δεν σημαίνει να διαβλέπονται σε αυτήν προϋποθέσεις τις οποίες η ίδια δεν μνημονεύει.

51.

Επομένως, κατά την άποψή μου, δεν μπορεί να συναχθεί από τον χαρακτήρα παρεκκλίσεως τον οποίο έχει η ως άνω παράγραφος 2 ότι ο αερομεταφορέας θα πρέπει να αποζημιώσει τον επιβάτη οργανωμένου ταξιδίου στις περιπτώσεις στις οποίες ο διοργανωτής του ταξιδίου αυτού δεν το έπραξε δυνάμει της οδηγίας 90/314. Αντιθέτως, εάν βούληση του νομοθέτη ήταν να επιβάλει τέτοια υποχρέωση εγγυήσεως στον αερομεταφορέα, επιπλέον των υποχρεώσεων που ήδη επιβάλλονται από την οδηγία αυτή στον διοργανωτή του ταξιδίου, θα το είχε αναμφίβολα αναφέρει ρητώς στον εν λόγω κανονισμό.

52.

Εκτιμώ ότι η άποψη αυτή ενισχύεται από το γράμμα της άλλης διατάξεως του κανονισμού 261/2004 που αφορά τον συνδυασμό του κανονισμού αυτού με την οδηγία 90/314, ήτοι του άρθρου 3, παράγραφος 6, του εν λόγω κανονισμού ( 42 ). Συγκεκριμένα, κατά τη διάταξη αυτή, αφενός, ο κανονισμός 261/2004 δεν θίγει τα δικαιώματα που αντλούν από την εν λόγω οδηγία οι επιβάτες που αγόρασαν οργανωμένο ταξίδι και, αφετέρου, δεν πρέπει να εφαρμόζεται όταν οργανωμένο ταξίδι ματαιώνεται για λόγους άλλους από τη ματαίωση της οικείας πτήσεως ( 43 ). Φρονώ ότι ο νομοθέτης της Ένωσης θέλησε να δώσει κάποια προτεραιότητα στην οδηγία 90/314, έστω και αν ο κανονισμός 261/2004 εφαρμόζεται παραλλήλως όσον αφορά τέτοιους επιβάτες, εντός των κατ’ αυτόν τον τρόπο καθοριζόμενων ορίων.

53.

Κατά δεύτερον, λαμβανομένου υπόψη του προμνησθέντος ιδιαίτερου αντικειμένου του, το άρθρο 8, παράγραφος 2, του κανονισμού 261/2004 πρέπει, κατ’ εμέ, να ερμηνεύεται, από την άποψη του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται, όχι με εξέταση μόνον των λοιπών διατάξεων του κανονισμού αυτού αλλά συνεκτιμώντας το περιεχόμενο του άλλου νομοθετήματος που μνημονεύεται στη διάταξη αυτή, ήτοι λαμβάνοντας δεόντως υπόψη το περιεχόμενο της οδηγίας 90/314.

54.

Η οδηγία αυτή προβλέπει, όμως, στο άρθρο 4, παράγραφος 6, στοιχείο βʹ, το δικό της σύστημα στο πλαίσιο του οποίου, όταν ο διοργανωτής οργανωμένου ταξιδίου ματαιώσει, για οποιονδήποτε λόγο, το οργανωμένο ταξίδι πριν από τη συμφωνηθείσα ημερομηνία αναχωρήσεως, ο καταναλωτής ο οποίος αγόρασε το οικείο ταξίδι δικαιούται «επιστροφή το συντομότερο δυνατό των καταβληθέντων από αυτόν ποσών βάσει της σύμβασης» που συνήψε με τον επαγγελματία αυτόν ( 44 ). Η ως άνω επιστροφή καταβληθέντων ποσών περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το αντίτιμο αεροπορικών εισιτηρίων.

55.

Εξάλλου και κυρίως, η οδηγία 90/314 περιέχει ήδη, στο άρθρο της 7, ειδικές απαιτήσεις ώστε να παρέχεται η εγγύηση ότι η προβλεπόμενη από την οδηγία αυτή επιστροφή των καταβληθέντων ποσών θα εξασφαλίζεται ακόμη και στην περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτωχεύσεως του διοργανωτή ταξιδίων ( 45 ). Εάν αυτός παραβεί τις υποχρεώσεις που του επιβάλλονται δυνάμει του εν λόγω άρθρου 7, κανένα στοιχείο δεν δικαιολογεί να επιβαρύνουν οι προβλεπόμενες κατ’ αυτόν τον τρόπο εγγυήσεις de facto τον αερομεταφορέα, επιβάλλοντας σε αυτόν την υποχρέωση να επιστρέψει το αντίτιμο των αεροπορικών εισιτηρίων τους στους πελάτες του οικείου διοργανωτή ταξιδίων. Υπογραμμίζω ότι, εάν τεθεί ορθώς σε εφαρμογή στα κράτη μέλη, το σύστημα εγγυήσεων που προβλέπεται κατ’ αυτόν τον τρόπο παρέχει ιδιαιτέρως επαρκή προστασία στους ταξιδιώτες ( 46 ). Οι διατάξεις αυτές είναι αναγκαστικού δικαίου, έστω και αν δεν συνοδεύονται από κυρώσεις και, κατά την άποψή μου, πρέπει να τηρούνται, από τον διοργανωτή ταξιδίων και υπό την εποπτεία των αρμόδιων εθνικών αρχών ( 47 ). Εάν αποδειχθεί ότι οι αρχές κράτους μέλους δεν έλαβαν όλα τα απαιτούμενα από την οδηγία αυτή μέτρα προκειμένου το δικαίωμα επιστροφής χρημάτων να καταστεί πραγματικότητα ( 48 ) δεν μπορεί να αποκλειστεί ο καταλογισμός ευθύνης στο συγκεκριμένο κράτος ( 49 ).

56.

Επομένως, υπό το πρίσμα της οδηγίας 90/314, φρονώ ότι το ζήτημα της ενδεχόμενης αφερεγγυότητας ή πτωχεύσεως του διοργανωτή ταξιδίων εμπίπτει αποκλειστικώς και μόνον στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής και όχι σε εκείνο του κανονισμού 261/2004, όπως επιβεβαιώνεται, άλλωστε, ρητώς, από τη νέα οδηγία σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια ( 50 ). Συνεπώς, οι περιστάσεις οι οποίες μνημονεύονται στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα δεν μπορούν να δικαιολογήσουν, στην ιδιαίτερη περίπτωση που εκθέτει το αιτούν δικαστήριο, την υποχρέωση του αερομεταφορέα να επιστρέψει το αντίτιμο του αεροπορικού εισιτηρίου σε επιβάτη οργανωμένου ταξιδίου ο οποίος δεν εξασφάλισε την ως άνω επιστροφή χρημάτων από τον διοργανωτή του ταξιδίου αυτού.

57.

Παρά τις σχετικές αιτιάσεις των HQ κ.λπ. και της Επιτροπής, εκτιμώ ότι η ερμηνεία που προτείνω δεν έρχεται σε αντίθεση προς τους σκοπούς τους οποίους επιδιώκουν οι οικείες διατάξεις, λαμβανομένων υπόψη τόσο των γενικών σκοπών του κανονισμού 261/2004 όσο και των ειδικών σκοπών του άρθρου 8, παράγραφος 2 του εν λόγω κανονισμού.

58.

Ασφαλώς, όπως επισημαίνεται στο προοίμιό του ( 51 ), γενικός σκοπός του κανονισμού αυτού είναι να εξασφαλίσει υψηλού επιπέδου προστασία των επιβατών στους οποίους εφαρμόζεται, αντιμετωπίζοντας τη σοβαρή αναστάτωση που υφίστανται τα πρόσωπα αυτά, μεταξύ άλλων, κατόπιν ματαιώσεως πτήσεως. Το Δικαστήριο στηρίχθηκε επανειλημμένως στον σκοπό αυτό, ειδικότερα για να δικαιολογήσει ευρεία ερμηνεία δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται στους εν λόγω επιβάτες ( 52 ).

59.

Εντούτοις, όπως έχει ήδη κρίνει το Δικαστήριο, ο κανονισμός 261/2004 ανταποκρίνεται και σε έναν άλλο σκοπό, ο οποίος πρέπει επίσης να ληφθεί δεόντως υπόψη, ήτοι στην επίτευξη ισορροπίας μεταξύ των συμφερόντων των προστατευόμενων επιβατών και των συμφερόντων των αερομεταφορέων ( 53 ). Έστω δε και αν ο νομοθέτης της Ένωσης επέλεξε να αποδώσει κεντρικό ρόλο στον πραγματικό αερομεταφορέα όσον αφορά την αποζημίωση και την παροχή βοήθειας τις οποίες δικαιούνται οι επιβάτες, μεταξύ άλλων σε περίπτωση ματαιώσεως πτήσεως ( 54 ), αυτό δεν σημαίνει ότι ο αερομεταφορέας αυτός πρέπει να επωμιστεί μόνος τη σχετική οικονομική επιβάρυνση σε οποιαδήποτε περίπτωση.

60.

Ειδικότερα, όσον αφορά τη ματαίωση πτήσεως που αποτελεί μέρος οργανωμένου ταξιδίου, εκτιμώ ότι η εγγενής σε αυτήν ευθύνη και τα σχετικά έξοδα πρέπει να επιμερίζονται μεταξύ του διοργανωτή του ταξιδίου και του αερομεταφορέα, ανάλογα με τις αντίστοιχες υποχρεώσεις τους, όπως αυτές προκύπτουν όχι μόνο από τις εφαρμοστέες διατάξεις της οδηγίας 90/314 ή του κανονισμού 261/2004 αλλά επίσης από τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνονται στις συμβάσεις οι οποίες συνάπτονται αφενός μεταξύ του διοργανωτή του ταξιδίου και του πελάτη του και, αφετέρου, μεταξύ του διοργανωτή του ταξιδίου και του αερομεταφορέα ( 55 ).

61.

Εν πάση περιπτώσει, κατά την άποψή μου, δεν υπάρχει καμία νομική βάση και ούτε καν αντικειμενικός λόγος για να επιβαρυνθεί, στην πράξη, ο αερομεταφορέας με την εγγύηση έναντι της πτωχεύσεως του εν λόγω διοργανωτή ταξιδίων, μέσω επιβολής υποχρεώσεως στον αερομεταφορέα να επιστρέψει χρήματα στον επιβάτη οργανωμένου ταξιδίου σε τέτοια περίπτωση, πολλώ δε μάλλον καθόσον, όπως ήδη επισήμανα, η οδηγία 90/314 περιέχει διατάξεις οι οποίες παρέχουν ακριβώς τη δυνατότητα επιλύσεως του συγκεκριμένου είδους προβλημάτων εάν γίνονται σεβαστές ( 56 ).

62.

Επιπλέον, η συνεκτίμηση του προβλεπόμενου από τον κανονισμό 261/2004 γενικού σκοπού προστασίας των επιβατών δεν μπορεί να οδηγήσει το Δικαστήριο να προκρίνει ερμηνεία του εν λόγω άρθρου 8, παράγραφος 2, η οποία δεν θα συνάδει προς το γράμμα και τον ειδικό σκοπό της διατάξεως αυτής.

63.

Επ’ αυτού, εκτιμώ ότι ιδιαίτερος σκοπός του εν λόγω άρθρου 8, παράγραφος 2, είναι να οργανώσει κατάλληλη διασύνδεση μεταξύ του κανονισμού 261/2004 και της οδηγίας 90/314 διαφυλάσσοντας το πεδίο εφαρμογής καθενός από τα προστατευτικά αυτά νομοθετήματα, εμποδίζοντας παράλληλα να τύχουν οι οικείοι καταναλωτές προνομίων τα οποία, λόγω ενδεχόμενης συρροής κανόνων, θα μπορούσαν να έχουν υπερβολικό χαρακτήρα.

64.

Η μέριμνα να αποφευχθεί η υπέρ το δέον προστασία ζημιωθέντος επιβάτη, μέσω σωρευτικής εφαρμογής των δικαιωμάτων που παρέχουν ο κανονισμός αυτός και η εν λόγω οδηγία, προκύπτει επίσης από ανακοίνωση της Επιτροπής, στην οποία επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, ο κατάλληλος τρόπος συνδυασμού του εν λόγω κανονισμού με τη νέα οδηγία για τα οργανωμένα ταξίδια ( 57 ), με τη διευκρίνιση ότι η οδηγία αυτή αποκλείει ρητώς κάθε «υπέρ το δέον αποζημίωση» επιβάτη ( 58 ).

65.

Στο ίδιο πνεύμα, εκτιμώ ότι ο επιβάτης δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να μπορεί να εξασφαλίσει διπλή επιστροφή του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου του, σε περίπτωση ματαιώσεως του οργανωμένου ταξιδίου του, έχοντας τη δυνατότητα να στηριχθεί, κατ’ επιλογήν του, στην οδηγία 90/314 ή/και στον κανονισμό 261/2004. Ως εκ τούτου, εάν ο ενδιαφερόμενος πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να δικαιούται επιστροφή χρημάτων δυνάμει της οδηγίας αυτής, δεν μπορεί, κατ’ εμέ, να τη διεκδικήσει επίσης δυνάμει του ως άνω κανονισμού, έστω και αν η άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν έχει συγκεκριμένο αποτέλεσμα, όπως εν προκειμένω, λόγω αδυναμίας του μοναδικού οφειλέτη ο οποίος είναι ο διοργανωτής του ταξιδίου, με την επισήμανση ότι ένας τέτοιος οικονομικός κίνδυνος παραμένει πάντοτε δυνατός ( 59 ) και με την υπενθύμιση ότι το άρθρο 7 της εν λόγω οδηγίας έχει ήδη ως αντικείμενο να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να μη λάβει ο καταναλωτής καμία επιστροφή χρημάτων στις προβλεπόμενες σε αυτό περιπτώσεις.

66.

Τέλος, επαλλήλως, επισημαίνω ότι η προτεινόμενη εν προκειμένω ερμηνεία λαμβάνει υπόψη πρακτικές πτυχές του ζητήματος, οι οποίες δεν μπορούν να αγνοηθούν πλήρως. Όπως υποστήριξαν η Aegean Airlines και η Γερμανική Κυβέρνηση, εάν κρινόταν ότι ο πραγματικός αερομεταφορέας πρέπει να επιστρέψει το αντίτιμο του αεροπορικού εισιτηρίου σε επιβάτη ο οποίος το αγόρασε από τρίτον στο πλαίσιο οργανωμένου ταξιδίου, θα ήταν γενικά πολύ δύσκολο, ακόμη και αδύνατο, να προσδιοριστεί το ποσό που πρέπει να του καταβληθεί. Συγκεκριμένα, δεδομένου ότι το τίμημα της πτήσεως περιλαμβάνεται σε τιμή η οποία ενσωματώνει ουσιαστικά το τίμημα περισσότερων υπηρεσιών, τις συνιστώσες των οποίων γνωρίζει κατά κανόνα μόνο ο διοργανωτής ταξιδίων, ούτε ο αερομεταφορέας ( 60 ) ούτε καν ο αγοραστής γνωρίζουν το μέρος της τιμής αυτής το οποίο αντιστοιχεί στην οικεία πτήση. Με άλλα λόγια, εκτιμώ ότι δεν είναι ρεαλιστικό να θεωρηθεί ότι ο αερομεταφορέας θα μπορούσε σε κάθε περίπτωση να υπολογίσει το ακριβές ποσό της επιστροφής χρημάτων ( 61 ) το οποίο θα οφείλεται στον επιβάτη αυτό υπό τέτοιες περιστάσεις.

67.

Λαμβανομένων υπόψη όλων των στοιχείων αυτών, το άρθρο 8, παράγραφος 2, του κανονισμού 261/2004 έχει, κατά την άποψή μου, την έννοια ότι επιβάτης ο οποίος έχει, δυνάμει της οδηγίας 90/314, η οποία μεταφέρθηκε στο εθνικό δίκαιο, το δικαίωμα να απευθυνθεί στον διοργανωτή του οργανωμένου ταξιδίου του σε περίπτωση ματαιώσεως του ταξιδίου αυτού, προκειμένου να απαιτήσει να του επιστραφούν όλα τα ποσά τα οποία κατέβαλε σε αυτόν δυνάμει της συμβάσεώς τους, δεν έχει τη δυνατότητα να απαιτήσει την επιστροφή του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου του από τον πραγματικό αερομεταφορέα, βάσει του κανονισμού αυτού, ακόμη και όταν ο εν λόγω διοργανωτής ταξιδίων δεν είναι από οικονομικής απόψεως σε θέση να επιστρέψει το αντίτιμο του εισιτηρίου και δεν έλαβε τα μέτρα εγγυήσεως που απαιτούνται ώστε να διασφαλίσει την εν λόγω επιστροφή χρημάτων.

68.

Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα προδικαστικά ερωτήματα που υπέβαλε το rechtbank Noord‑Nederland (πρωτοδικείο Noord‑Nederland, Κάτω Χώρες) ως εξής:

Το άρθρο 8, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΚ) 261/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Φεβρουαρίου 2004, για τη θέσπιση κοινών κανόνων αποζημίωσης των επιβατών αεροπορικών μεταφορών και παροχής βοήθειας σε αυτούς σε περίπτωση άρνησης επιβίβασης και ματαίωσης ή μεγάλης καθυστέρησης της πτήσης και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 295/91, έχει την έννοια ότι επιβάτης ο οποίος έχει, δυνάμει της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις, η οποία μεταφέρθηκε στο εθνικό δίκαιο, το δικαίωμα να απευθυνθεί στον διοργανωτή του οργανωμένου ταξιδίου του σε περίπτωση ματαιώσεως του ταξιδίου αυτού, προκειμένου να απαιτήσει να του επιστραφούν όλα τα ποσά τα οποία κατέβαλε σε αυτόν δυνάμει της συμβάσεώς τους, δεν έχει τη δυνατότητα να απαιτήσει την επιστροφή του αντιτίμου του αεροπορικού εισιτηρίου του από τον πραγματικό αερομεταφορέα, βάσει του κανονισμού αυτού, ακόμη και όταν ο εν λόγω διοργανωτής ταξιδίων δεν είναι από οικονομικής απόψεως σε θέση να επιστρέψει το αντίτιμο του εισιτηρίου και δεν έλαβε τα μέτρα εγγυήσεως που απαιτούνται ώστε να διασφαλίσει την εν λόγω επιστροφή χρημάτων.