Υπόθεση C-516/17

Spiegel Online GmbH

κατά

Volker Beck

(αίτηση του Bundesgerichtshof
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως)
της 29ης Ιουλίου 2019

«Προδικαστική παραπομπή – Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29/ΕΚ – Κοινωνία της πληροφορίας – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων – Άρθρο 5, παράγραφος 3 – Εξαιρέσεις και περιορισμοί – Περιεχόμενο – Άρθρο 5, παράγραφος 3, στοιχεία γʹ και δʹ – Παρουσίαση της επικαιρότητας – Παράθεση αποσπασμάτων – Χρήση υπερσυνδέσμων – Νόμιμη διάθεση στο κοινό – Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Άρθρο 11 – Ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης»

1. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό – Εξαιρέσεις και περιορισμοί – Παρουσίαση της επικαιρότητας και παράθεση αποσπασμάτων – Περιεχόμενο – Έλλειψη πλήρους εναρμόνισης – Όρια – Τήρηση του δικαίου της Ένωσης

   (Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 5 § 3, στοιχεία γʹ και δʹ)

   (βλ. σκέψεις 31, 36, 39, 42, διατακτ. 1)

2. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό – Εξαιρέσεις και περιορισμοί – Περιεχόμενο – Ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης – Δεν εμπίπτει

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 11· οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 2, στοιχείο αʹ, 3 § 1 και 5 §§ 2 και 3)

   (βλ. σκέψεις 41, 49, διατακτ. 2)

3. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό – Εξαιρέσεις και περιορισμοί – Παρουσίαση της επικαιρότητας και παράθεση αποσπασμάτων – Στάθμιση από τον εθνικό δικαστή – Ερμηνεία σύμφωνη με τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη

   (Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 2, στοιχείο αʹ, 3 § 1 και 5 § 3, στοιχεία γʹ και δʹ)

   (βλ. σκέψη 59, διατακτ. 3)

4. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό – Εξαιρέσεις και περιορισμοί – Παρουσίαση της επικαιρότητας – Εθνική ρύθμιση η οποία ορίζει ότι η εξαιρετική διάταξη σχετικά με την παρουσίαση της επικαιρότητας έχει εφαρμογή μόνο σε περίπτωση που είναι ευλόγως αδύνατο να ληφθεί προηγούμενη άδεια ενόψει της χρήσης προστατευόμενου έργου για τον συγκεκριμένο σκοπό – Δεν επιτρέπεται

   (Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 5 § 3, στοιχείο γʹ)

   (βλ. σκέψεις 71, 74, διατακτ. 4)

5. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό – Εξαιρέσεις και περιορισμοί – Έννοια της παράθεσης αποσπασμάτων – Παραπομπή, μέσω υπερσυνδέσμου, σε ηλεκτρονικό αρχείο το οποίο μπορεί να διαβαστεί αυτοτελώς – Εμπίπτει

   (Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 5 § 3, στοιχείο δʹ)

   (βλ. σκέψεις 81, 84, διατακτ. 5)

6. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα – Οδηγία 2001/29 – Εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας – Δικαιώματα αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό – Εξαιρέσεις και περιορισμοί – Παράθεση αποσπασμάτων – Έργο το οποίο έχει ήδη καταστεί νομίμως προσιτό στο κοινό – Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 5 § 3, στοιχείο δʹ)

   (βλ. σκέψη 95, διατακτ. 6)

Σύνοψη

Με την απόφαση της 29ης Ιουλίου 2019, Spiegel Online (C-516/17), το τμήμα μείζονος συνθέσεως του Δικαστηρίου ερμήνευσε τόσο τα αποκλειστικά δικαιώματα των δημιουργών για την αναπαραγωγή των έργων τους και την παρουσίασή τους στο κοινό όσο και τις εξαιρέσεις και τους περιορισμούς των δικαιωμάτων αυτών, όπως προβλέπονται από την οδηγία 2001/29, εξ αφορμής της δημοσιοποίησης, σε ενημερωτικό ιστότοπο, ενός χειρογράφου και ενός άρθρου δημοσιευμένου σε παλαιότερη συλλογή και της διάθεσής τους στο κοινό προς τηλεφόρτωση μέσω υπερσυνδέσμων ( 1 ).

Διάδικοι της κύριας δίκης ήταν η εταιρία Spiegel Online, η οποία εκμεταλλεύεται την ομώνυμη πύλη ενημέρωσης στο διαδίκτυο, και ο Volker Beck, μέλος του Bundestag (Ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου, Γερμανία), αντικείμενο δε της διαφοράς ήταν η δημοσιοποίηση από τη Spiegel Online στον ιστότοπό της ενός χειρόγραφου του V. Beck και ενός άρθρου που αυτός είχε δημοσιεύσει σε παλαιότερη συλλογή. Ο V. Beck προσέφυγε ενώπιον περιφερειακού δικαστηρίου της Γερμανίας επικαλούμενος προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας λόγω της δημοσιοποίησης του πλήρους κειμένου του χειρογράφου και του άρθρου στον δικτυακό τόπο της Spiegel Online. Το δικαστήριο αυτό δικαίωσε τον V. Beck. Κατόπιν απόρριψης της έφεσής της, η Spiegel Online άσκησε αναίρεση ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου.

Το Δικαστήριο, ενώπιον του οποίου τέθηκε το ζήτημα αν οι διατάξεις της οδηγίας 2001/29 που εισάγουν, όσον αφορά την παρουσίαση της επικαιρότητας ( 2 ) και την παράθεση αποσπασμάτων, παρέκκλιση από τα αποκλειστικά δικαιώματα των δημιουργών αφήνουν στα κράτη μέλη διακριτική ευχέρεια κατά τη μεταφορά τους στο εθνικό δίκαιο, αποφάνθηκε ότι οι διατάξεις αυτές δεν αποτελούν μέτρα πλήρους εναρμόνισης ( 3 ). Εντούτοις, η διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών κατά την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων πρέπει να ασκείται εντός των ορίων που επιβάλλει το δίκαιο της Ένωσης, προκειμένου να διατηρείται μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ, αφενός, του συμφέροντος των κατόχων δικαιωμάτων για προστασία της διανοητικής τους ιδιοκτησίας ( 4 ), όπως κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης), και, αφετέρου, των δικαιωμάτων και συμφερόντων των χρηστών έργων ή προστατευόμενων αντικειμένων, ιδίως δε της ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησης, η οποία επίσης κατοχυρώνεται στον Χάρτη, καθώς και του γενικού συμφέροντος ( 5 ).

Ως προς την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι αυτή δεν μπορεί να δικαιολογήσει, πέραν των εξαιρέσεων και των περιορισμών που προβλέπονται από την οδηγία 2001/29 ( 6 ), άλλη παρέκκλιση από τα αποκλειστικά δικαιώματα των δημιουργών για αναπαραγωγή των έργων τους και παρουσίασή τους στο κοινό. Το Δικαστήριο υπενθύμισε, επ’ αυτού, ότι ο κατάλογος των προβλεπόμενων από την οδηγία εξαιρέσεων και περιορισμών είναι εξαντλητικός.

Εξάλλου, το Δικαστήριο έκρινε ότι ο εθνικός δικαστής, στο πλαίσιο της στάθμισης που υποχρεούται να πραγματοποιεί, λαμβανομένων υπόψη όλων των περιστάσεων της συγκεκριμένης περίπτωσης, μεταξύ, αφενός, των αποκλειστικών δικαιωμάτων των δημιουργών για την αναπαραγωγή των έργων τους ( 7 ) και την παρουσίασή τους στο κοινό ( 8 ) και, αφετέρου, των δικαιωμάτων των χρηστών προστατευόμενων αντικειμένων στα οποία αναφέρονται οι εξαιρετικές διατάξεις της οδηγίας σχετικά με την παρουσίαση της επικαιρότητας και την παράθεση αποσπασμάτων, οφείλει να στηρίζεται σε μια ερμηνεία των διατάξεων αυτών η οποία πρέπει όχι μόνο να είναι σύμφωνη με το γράμμα τους και να διαφυλάσσει την πρακτική αποτελεσματικότητά τους, αλλά και να συνάδει πλήρως με τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη.

Εξετάζοντας, πρώτον, την εξαιρετική διάταξη της οδηγίας 2001/29 για την παρουσίαση της επικαιρότητας, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτή δεν επιτρέπει εθνική ρύθμιση η οποία ορίζει ότι η εξαίρεση ή ο περιορισμός που προβλέπεται στην εν λόγω διάταξη έχει εφαρμογή μόνο στις περιπτώσεις όπου δεν είναι ευλόγως δυνατό να ζητηθεί προηγούμενη άδεια ενόψει της χρήσης προστατευόμενου έργου για σκοπούς παρουσίασης της επικαιρότητας. Τούτο διότι όταν συμβαίνει κάποιο γεγονός της επικαιρότητας, πρέπει, κατά κανόνα, και ιδίως στην εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας, να μπορεί η σχετική πληροφορία να γνωστοποιηθεί γρήγορα, όπερ δύσκολα συμβιβάζεται με την επιβολή υποχρέωσης να ληφθεί προηγούμενη συγκατάθεση του δημιουργού, η οποία θα μπορούσε να καταστήσει υπέρμετρα δυσχερή, ή ακόμη και να εμποδίσει, την έγκαιρη παροχή χρήσιμων πληροφοριών στο κοινό.

Εξετάζοντας, δεύτερον, την εξαιρετική διάταξη της οδηγίας 2001/29 για την παράθεση αποσπασμάτων, το Δικαστήριο αποφάνθηκε, κατ’ αρχάς, ότι ο όρος «παράθεση αποσπασμάτων», όπως χρησιμοποιείται στην προαναφερθείσα διάταξη, καλύπτει την παραπομπή, μέσω υπερσυνδέσμου, σε ηλεκτρονικό αρχείο το οποίο μπορεί να διαβαστεί αυτοτελώς. Στο πλαίσιο αυτό, υπενθύμισε ότι, κατά τη νομολογία του, οι υπερσύνδεσμοι συμβάλλουν τόσο στην εύρυθμη λειτουργία του διαδικτύου, το οποίο έχει ιδιαίτερη σημασία για την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης που κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Χάρτη, όσο και στην ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών εντός του δικτύου αυτού, το οποίο χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη αμέτρητων διαθέσιμων πληροφοριών. Εν συνεχεία, το Δικαστήριο έκρινε ότι ένα έργο έχει ήδη καταστεί νομίμως προσιτό στο κοινό όταν έχει ήδη, με τον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται, καταστεί προσβάσιμο στο κοινό με τη συγκατάθεση του δικαιούχου ή δυνάμει υποχρεωτικής ή ακόμη και νόμιμης άδειας. Ο εθνικός δικαστής είναι ο αρμόδιος να αποφασίσει αν ένα έργο έχει καταστεί νομίμως προσιτό στο κοινό, βάσει των στοιχείων της προκειμένης υπόθεσης και λαμβανομένων υπόψη όλων των σχετικών περιστάσεων.

( 1 ) Οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας (ΕΕ 2001, L 167, σ. 10).

( 2 ) Άρθρο 5, παράγραφος 3, στοιχείο γʹ, δεύτερη περίπτωση, της οδηγίας 2001/29.

( 3 ) Άρθρο 5, παράγραφος 3, στοιχείο δʹ, της οδηγίας 2001/29.

( 4 ) Άρθρο 17, παράγραφος 2, του Χάρτη.

( 5 ) Άρθρο 11 του Χάρτη.

( 6 ) Άρθρο 5, παράγραφοι 2 και 3, της οδηγίας 2001/29.

( 7 ) Άρθρο 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/29.

( 8 ) Άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29.