1. 

Σε όχι και τόσο μακρινές εποχές, οι σχολικές θεματικές εργασίες που γίνονταν πάνω σε χαρτόνι συνοδεύονταν από φωτογραφίες, εικόνες χαρακτικής και σχέδια δημοσιευμένα σε βιβλία και περιοδικά. Με την ολοκλήρωσή τους, εκτίθεντο στα εκπαιδευτικά ιδρύματα (για να τις θαυμάσουν οι γονείς), χωρίς ποτέ οι δημιουργοί των εν λόγω εικόνων να απαιτούν αποζημίωση για τη χρήση τους.

2. 

Έχοντας προσαρμοστεί στη σύγχρονη τεχνολογία, οι σημερινοί μαθητές χρησιμοποιούν και αυτοί φωτογραφίες ή σχέδια στις εργασίες τους, με τη διαφορά ότι τόσο αυτές όσο και οι εικόνες που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της εκπονήσεώς τους έχουν ψηφιακή μορφή. Στο διαδίκτυο είναι διαθέσιμες εκατομμύρια απεικονίσεις με τις οποίες μπορεί να συμπληρωθεί μια σχολική εργασία και είναι σχετικά εύκολο να αναρτήσει κανείς μια ολοκληρωθείσα εργασία σε ιστότοπο προσβάσιμο σε κάθε χρήστη του διαδικτύου.

3. 

Τούτο συνέβη εν προκειμένω. Μια μαθήτρια του Gesamtschule de Waltrop (ενιαίου σχολείου του Waltrop), στο Land Nordrhein-Westfalen (ομόσπονδο κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας) ( 3 ) της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, βρήκε στο διαδίκτυο μια φωτογραφία της ισπανικής πόλης Κόρδοβα και την ενέταξε σε εργασία που εκπόνησε για το μάθημα των ισπανικών. Κατόπιν της ολοκληρώσεως της εργασίας, την ανήρτησε στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος και ο επαγγελματίας φωτογράφος που είχε τραβήξει την εν λόγω φωτογραφία, ο οποίος διατείνεται ότι η εικόνα χρησιμοποιήθηκε χωρίς τη συναίνεσή του, ισχυρίζεται ότι παραβιάστηκαν τα πνευματικά του δικαιώματα (ζητεί δε την παύση της επίμαχης συμπεριφοράς καθώς και την καταβολή αποζημιώσεως).

4. 

Στο πλαίσιο αυτό, το Bundesgerichtshof (Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο, Γερμανία) ζητεί από το Δικαστήριο να προσδιορίσει την έννοια του όρου «διάθεση στο κοινό» (μέσω του διαδικτύου), που αποτελεί πρόκριμα για την προβαλλόμενη παραβίαση. Δεδομένου ότι στον ψηφιακό κόσμο η διάθεση αποτελεί την αντίστοιχη έκφραση της «πράξεως παρουσιάσεως» του αναλογικού ( 4 ), χωρεί κατ’ αναλογία εφαρμογή της νομολογίας που έχει διαμορφωθεί σχετικά με την «πράξη παρουσιάσεως» ( 5 ) στην οποία αναφέρεται το άρθρο 3 της οδηγίας 2001/29/ΕΚ ( 6 ).

5. 

Το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί αν η τηλεφόρτωση της φωτογραφίας της Κόρδοβας, και η εν συνεχεία χρησιμοποίησή της σε εργασία η οποία ενσωματώνεται στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος, εμπίπτει στην ως άνω έννοια. Μολονότι η ερμηνεία της εκφράσεως «πράξη παρουσιάσεως στο κοινό» έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο ουκ ολίγων αποφάσεων του Δικαστηρίου, που έχουν εκδοθεί στο πλαίσιο ερωτημάτων αφορώντων νέες τεχνικές και μεθόδους δημοσιεύσεως προστατευόμενων έργων, η παρούσα αίτηση καταδεικνύει ότι οι ερμηνευτικές ανάγκες των εθνικών δικαστηρίων δεν έχουν καλυφθεί σε όλη τους την έκταση ( 7 ).

6. 

Το αιτούν δικαστήριο διατηρεί αμφιβολίες όσον αφορά ένα εκ των κριτηρίων που έχουν διαμορφωθεί από το Δικαστήριο: ερωτά, ειδικότερα, αν η φωτογραφία που τοποθετήθηκε σε εργασία η οποία αναρτήθηκε στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος έχει τεθεί στη διάθεση «νέου» κοινού. Φρονώ, εντούτοις, ότι, για να δοθεί απάντηση στο εν λόγω ερώτημα, θα ήταν ίσως χρήσιμο να εκτιμηθούν και άλλα στοιχεία ως προς την τεχνική μέθοδο καθώς και οι συνθήκες υπό τις οποίες χρησιμοποιήθηκε το φωτογραφικό έργο, και να αξιολογηθούν αμφότερα σε συνάρτηση με τα λοιπά νομολογιακά κριτήρια που προαναφέρθηκαν.

7.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ) συνήψε στη Γενεύη, στις 20 Δεκεμβρίου 1996, τη Συνθήκη του ΠΟΔΙ για την πνευματική ιδιοκτησία, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 6 Μαρτίου 2002 και εγκρίθηκε εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με την απόφαση 2000/278/ΕΚ του Συμβουλίου ( 8 ).

8.

Σύμφωνα με το άρθρο 1, παράγραφος 4, της ως άνω Συνθήκης τα Συμβαλλόμενα μέρη υποχρεούνται να συμμορφώνονται με τις διατάξεις των άρθρων 1 έως 21 της Συμβάσεως της Βέρνης ( 9 ).

9.

Κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, της Συμβάσεως της Βέρνης:

«Οι όροι “λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα” περιλαμβάνουν όλας τας παραγωγάς λογοτεχνικής, επιστημονικής και καλλιτεχνικής φύσεως, οιοσδήποτε είναι ο τρόπος και η μορφή εκφράσεως, ως […] τα φωτογραφικά έργα προς τα οποία εξομοιούνται τα εκφραζόμενα διά μέσου αναλόγου προς την φωτογραφίαν, […]».

10.

Το άρθρο 11 δις, παράγραφος 1, στοιχείο 2, της ως άνω Συμβάσεως ορίζει ότι:

11.

Η προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας επιχειρήθηκε αρχικώς με την οδηγία 93/98/ΕΟΚ ( 10 ), η οποία εν συνεχεία τροποποιήθηκε και αργότερα καταργήθηκε με την οδηγία 2006/116/ΕΚ ( 11 ), που κωδικοποίησε τις προηγούμενες οδηγίες. Μια εκ των τροποποιήσεων αυτών σκοπούσε στη ρύθμιση της προστασίας των δικαιωμάτων του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην αποκαλούμενη κοινωνία της πληροφορίας, μέσω της οδηγίας 2001/29.

12.

Κατά την αιτιολογική σκέψη 23:

«Η παρούσα οδηγία θα πρέπει να εναρμονίσει περαιτέρω το δικαίωμα του δημιουργού να παρουσιάζει στο κοινό. Το δικαίωμα αυτό θα πρέπει να καλύπτει κάθε σχετική μετάδοση ή αναμετάδοση ενός έργου στο κοινό με ενσύρματα ή ασύρματα μέσα, συμπεριλαμβανομένης της ραδιοτηλεοπτικής εκπομπής. Το δικαίωμα αυτό δεν θα πρέπει να καλύπτει άλλες πράξεις.»

13.

Κατά την αιτιολογική σκέψη 31:

«Πρέπει να διατηρηθεί μια ισορροπία περί τα δικαιώματα και τα συμφέροντα μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών δικαιούχων, καθώς και μεταξύ αυτών και των χρηστών προστατευομένων αντικειμένων. Οι ισχύουσες στα κράτη μέλη εξαιρέσεις και περιορισμοί στα δικαιώματα πρέπει να επανεξεταστούν υπό το πρίσμα του νέου ηλεκτρονικού περιβάλλοντος. […]»

14.

Η αιτιολογική σκέψη 34 έχει ως εξής:

«Θα πρέπει να επιτραπεί στα κράτη μέλη να προβλέπουν ορισμένες εξαιρέσεις ή περιορισμούς σε περιπτώσεις χρήσης, π.χ. για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, προς όφελος δημόσιων ιδρυμάτων, όπως βιβλιοθήκες και αρχεία, για τη μετάδοση ειδήσεων, για την παράθεση αποσπασμάτων, για άτομα με ειδικές ανάγκες, για λόγους δημόσιας ασφάλειας και στα πλαίσια διοικητικών ή δικαστικών διαδικασιών.»

15.

Το άρθρο 2 («Δικαίωμα αναπαραγωγής») ορίζει τα εξής:

«Τα κράτη μέλη παρέχουν το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν, την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγή με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει:

[…]».

16.

Το άρθρο 3 («Δικαίωμα παρουσίασης έργων στο κοινό και δικαίωμα διάθεσης άλλων αντικειμένων στο κοινό»), παράγραφος 1, προβλέπει τα εξής:

«1.   Τα κράτη μέλη παρέχουν στους δημιουργούς το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν κάθε παρουσίαση στο κοινό των έργων τους, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, καθώς και να καθιστούν προσιτά τα έργα τους στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτά όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος.»

17.

Το άρθρο 5 («Εξαιρέσεις και περιορισμοί») ορίζει στις παραγράφους του 3 και 5 τα εξής:

«3.   Τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν εξαιρέσεις ή περιορισμούς στα δικαιώματα που αναφέρονται στα άρθρα 2 και 3, στις ακόλουθες περιπτώσεις:

[…]

5.   Οι εξαιρέσεις και οι περιορισμοί που αναφέρονται στις παραγράφους 1, 2, 3 και 4, εφαρμόζονται μόνο σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις οι οποίες δεν αντίκεινται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου ή άλλου προστατευομένου αντικειμένου και δεν θίγουν αδικαιολογήτως τα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου.»

18.

Το άρθρο 2, που ρυθμίζει το πεδίο εφαρμογής, ορίζει ρητώς ότι καταλαμβάνονται τόσο τα φωτογραφικά έργα (Lichtbildwerke) όσο και έργα που παράγονται με παραπλήσιο τρόπο.

19.

Το άρθρο 52, ως ίσχυε κατά τον κρίσιμο χρόνο των πραγματικών περιστατικών της κύριας δίκης, προέβλεπε τα εξής:

«Η παρουσίαση στο κοινό έργου που έχει δημοσιευθεί επιτρέπεται υπό την προϋπόθεση ότι ο διοργανωτής δεν επιδιώκει κερδοσκοπικό σκοπό, το κοινό συμμετέχει χωρίς οικονομική επιβάρυνση και, σε περίπτωση μεταδόσεως ή εκτελέσεως του έργου, κανένας εκ των συμμετεχόντων καλλιτεχνών δεν λαμβάνει ειδική αμοιβή. Για την παρουσίαση καταβάλλεται εύλογη αμοιβή. Η αμοιβή δεν απαιτείται για εκδηλώσεις στο πλαίσιο […] ούτε σχολικών εκδηλώσεων, καθόσον συνεπεία του κοινωνικού ή εκπαιδευτικού σκοπού για τον οποίο προορίζονται είναι προσβάσιμες από περιορισμένο και συγκεκριμένο αριθμό προσώπων.»

20.

Κατά το άρθρο 64, που εφαρμόζεται στα φωτογραφικά έργα, το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας διαρκεί εβδομήντα χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού. Αντιθέτως, όσον αφορά τις «άλλες» φωτογραφίες, παρότι και αυτές απολαμβάνουν mutatis mutandis της προστασίας που παρέχεται στα φωτογραφικά έργα δυνάμει του άρθρου 72, παράγραφοι 1 και 2, η εν λόγω προστασία έχει μειωμένη διάρκεια πενήντα ετών από τη δημοσίευσή τους ή από την πρώτη τους παρουσίαση, ανάλογα με το ποια έγινε πρώτη (παράγραφος 3 του ίδιου άρθρου).

21.

Ο Dirk Renckhoff, επαγγελματίας φωτογράφος, άσκησε αγωγή κατά του Δήμου Waltrop και του ομόσπονδου κράτους ( 13 ) για τη δημοσίευση στον ιστότοπο του ενιαίου σχολείου του Waltrop, απο τις 25 Μαρτίου 2009, μαθητικής εργασίας που είχε εκπονήσει μαθήτρια στο πλαίσιο του μαθήματος της ισπανικής γλώσσας, στην οποία, σύμφωνα με τη διάταξη περί παραπομπής, περιείχετο η φωτογραφία που απεικονίζει την Κόρδοβα και αναπαράγεται στην ως άνω διάταξη:

22.

Κάτω από την εικόνα, η οποία αντλήθηκε από τον ιστότοπο «www.schwarzaufweiss.de» (που αντιστοιχεί στο ομώνυμο ψηφιακό ταξιδιωτικό περιοδικό), η μαθήτρια συμπεριέλαβε αναφορά στον εν λόγω ιστότοπο, στην οποία δεν γινόταν μνεία κανενός στοιχείου σχετικά με τον δημιουργό της φωτογραφίας ( 14 ).

23.

Ο D. Renckhoff ισχυρίζεται ότι είχε παραχωρήσει απλό δικαίωμα χρήσεως στους διαχειριστές του ιστότοπου του περιοδικού και μόνον. Υποστηρίζει, επομένως, ότι η εμφάνιση της εικόνας στον ιστότοπο του σχολείου αποτελεί προσβολή του δικαιώματός του (ως δημιουργού) να επιτρέπει την αναπαραγωγή και την παρουσίαση της ως άνω φωτογραφίας στο κοινό.

24.

Η αγωγή που άσκησε ο D. Renckhoff ενώπιον του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου έγινε εν μέρει δεκτή και το ομόσπονδο κράτος υποχρεώθηκε να αποσύρει τη φωτογραφία, καθώς και να καταβάλει 300 ευρώ πλέον των τόκων.

25.

Κατόπιν εφέσεων που άσκησαν αμφότεροι οι διάδικοι κατά της ως άνω αποφάσεως, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο τη μεταρρύθμισε μόνον κατά το ότι απαγόρευσε την αναπαραγωγή της φωτογραφίας με σκοπό την ανάρτησή της στο διαδίκτυο. Κατά το εν λόγω δικαστήριο, ο ενάγων είχε έναντι του ομόσπονδου κράτους αξίωση για παράλειψη, δυνάμει του άρθρου 97, παράγραφος 1, του UrhG και με βάση την έμμεση ευθύνη [του τελευταίου] (Störerhaftung).

26.

Τόσο το ομόσπονδο κράτος (το οποίο επιμένει στην απόρριψη της αγωγής στο σύνολό της) όσο και ο D. Renckhoff (ο οποίος ζητεί να γίνουν δεκτοί στο σύνολό τους οι ισχυρισμοί του) προσέφυγαν ενώπιον του Bundesgerichtshof (Ανώτατου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου) κατά της αποφάσεως επί της εφέσεως.

27.

Το αιτούν δικαστήριο αμφιβάλλει αν η αντιγραφή προστατευόμενου έργου σε υπολογιστή και η ανάρτησή του στον ιστότοπο του σχολείου εμπίπτει στην έννοια της «παρουσιάσεως στο κοινό», κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29 σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου.

28.

Το αιτούν δικαστήριο φρονεί ότι πληρούται μεγάλο μέρος των προϋποθέσεων που απαιτούνται για τον χαρακτηρισμό του επίμαχου περιστατικού ως «παρουσιάσεως στο κοινό». Ειδικότερα, όσον αφορά την παρουσίαση:

29.

Όσον αφορά το έτερο στοιχείο, το κοινό, το αιτούν δικαστήριο εκκινεί από την παραδοχή ότι «συντρέχει αμφιβολία για το εάν υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις η φωτογραφία […] παρουσιάστηκε στον ιστότοπο του σχολείου προς νέο κοινό, δηλαδή κοινό το οποίο ο δικαιούχος του δικαιώματος δεν είχε λάβει υπόψη του όταν παρέσχε την άδεια για την αρχική παρουσίαση στο κοινό» ( 17 ).

30.

Εντούτοις, το αιτούν δικαστήριο καταλήγει τελικώς στη διαπίστωση ότι «δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι ο κάτοχος δικαιώματος του δημιουργού, ο οποίος συγκατατίθεται στην προσθήκη του έργου του σε ελεύθερα προσβάσιμο ιστότοπο δεν θεωρεί κοινό μόνον τους χρήστες του διαδικτύου που επισκέπτονται το συγκεκριμένο ιστότοπο απευθείας ή μέσω συνδέσμου που έχει τοποθετηθεί σε άλλον ιστότοπο, αλλά και τους χρήστες του διαδικτύου που επισκέπτονται άλλο ιστότοπο στον οποίο έχει αναρτηθεί το έργο του χωρίς δική του συγκατάθεση. Συνακόλουθα, το τμήμα κρίνει ότι οι χρήστες της τελευταίας περιπτώσεως αποτελούν νέο κοινό, υπό την έννοια που προσδίδει στον όρο αυτό η νομολογία του Δικαστηρίου».

31.

Εκτιμά, επιπλέον, ότι η έλλειψη συναινέσεως του κατόχου δικαιώματος του δημιουργού επί του αντιγράφου της φωτογραφίας στον διακομιστή (server) του σχολείου και επί της μεταγενέστερης δημοσιεύσεώς του στο διαδίκτυο διαφοροποιεί την παρούσα υπόθεση από εκείνες στις οποίες έγινε χρήση υπερσυνδέσμων ή της διαδικασίας «framing» ( 18 ). Ως εκ τούτου, το δικαίωμα του δημιουργού του άρθρου 17, παράγραφος 2, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης) υπερισχύει έναντι της κατοχυρωμένης από το άρθρο 11 του Χάρτη ελευθερίας εκφράσεως και πληροφορήσεως των χρηστών.

32.

Περαιτέρω, υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει ο χρήστης στην παρουσίαση, δεδομένου ότι εισάγει και καθιστά διαθέσιμο το έργο στον δικό του ιστότοπο, καθώς αυτός αποφασίζει εάν και για πόσο χρόνο το έργο θα εξακολουθήσει να είναι διαθέσιμο στο κοινό, προσβάλλοντας το δικαίωμα αναπαραγωγής του δημιουργού. Αντιθέτως, σε περίπτωση υπερσυνδέσμου που παραπέμπει σε ιστότοπο, ο υπερσύνδεσμος δεν θα οδηγεί πουθενά καθώς το έργο θα έχει αφαιρεθεί από τον αρχικό ιστότοπο.

33.

Τέλος, εκτιμά ότι η χρήση της φωτογραφίας μέσω της αναρτήσεως αυτής στον ιστότοπο του σχολείου χωρίς να επιδιώκεται κερδοσκοπικός σκοπός δεν έχει καθοριστική σημασία ( 19 ).

34.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Bundesgerichtshof (Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο) αποφάσισε να υποβάλει στο Δικαστήριο το εξής προδικαστικό ερώτημα:

«Συνιστά η προσθήκη σε προσβάσιμο στο κοινό ιστότοπο έργου το οποίο διατίθεται ελευθέρως σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου κατόπιν αδείας του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού μέσω άλλου ιστότοπου, διάθεση στο κοινό κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29 όταν το έργο αρχικώς αντιγράφεται σε διακομιστή (server) και από εκεί αναρτάται στον ως άνω πρώτο ιστότοπο;»

35.

Η διάταξη περί παραπομπής κατατέθηκε στη Γραμματεία του Δικαστηρίου στις 31 Μαρτίου 2017.

36.

Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν το κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, η Ιταλική Κυβέρνηση και η Επιτροπή.

37.

Στις 7 Φεβρουαρίου 2018 διεξήχθη επ’ ακροατηρίου συζήτηση, στην οποία παρέστησαν οι εκπρόσωποι του ομόσπονδου κράτους, του D. Renckhoff, της Ιταλικής και της Γαλλικής Κυβερνήσεως και της Επιτροπής.

38.

Το δικαστήριο κάλεσε τους διαδίκους να διατυπώσουν την άποψή τους, κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, σχετικά με τη σημασία της αποφάσεως GS Media εν προκειμένω, καθώς και σχετικά με την ερμηνεία του άρθρου 5, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/29.

39.

Για το κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας και την Ιταλική Κυβέρνηση, στην υπό κρίση υπόθεση δεν συντρέχει περίπτωση παρουσιάσεως στο κοινό, καθώς δεν πληρούνται τα κριτήρια που έχουν τεθεί από τη νομολογία. Ειδικότερα, η μαθήτρια και ο διδάσκαλός της δεν ενήργησαν με δόλο και με πλήρη επίγνωση των συνεπειών της συμπεριφοράς τους ( 20 ). Περαιτέρω, δεδομένου ότι η φωτογραφία ήταν ήδη διαθέσιμη στους χρήστες μέσω του ιστοτόπου του ταξιδιωτικού περιοδικού, η τοποθέτησή της στον ιστότοπο του σχολείου δεν παρέσχε καμία συμπληρωματική δυνατότητα προσβάσεως (στη φωτογραφία) πέραν της ήδη υπάρχουσας. Τα ανωτέρω αποτελούν έναν ακόμα λόγο για τον οποίο δεν θα μπορούσε να έχει λάβει χώρα παρουσίαση προς νέο κοινό, σύμφωνα με τη νομολογία ( 21 ).

40.

Το ομόσπονδο κράτος διατείνεται ότι, πέραν του άρθρου 17, παράγραφος 2, του Χάρτη, σχετικά με την προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας, και του άρθρου 11 αυτού, που κατοχυρώνει την ελευθερία εκφράσεως και πληροφορήσεως, για τη στάθμιση των αντικρουόμενων συμφερόντων πρέπει να ληφθεί υπόψη το κατοχυρωμένο στο άρθρο 14 του Χάρτη δικαίωμα εκπαιδεύσεως, στο πλαίσιο ασκήσεως του οποίου η μαθήτρια περιέλαβε τη φωτογραφία στην εργασία της χάριν παραδείγματος. Κατά την άποψη του ομόσπονδου κράτους, το δικαίωμα δημιουργίας διαδικτυακών πυλών συμβάλλει και αυτό, όπως και η χρήση ηλεκτρονικών συνδέσμων, στην ορθή λειτουργία του διαδικτύου, τουλάχιστον όσον αφορά έργα που είναι ήδη ελευθέρως διαθέσιμα στο διαδίκτυο.

41.

Τέλος, το ομόσπονδο κράτος διαφωνεί με το αιτούν δικαστήριο όσον αφορά τον ρόλο που αποδίδεται στον χρήστη. Εν προκειμένω, το έργο έχει αποσυνδεθεί από τον δημιουργό του, ο οποίος επέτρεψε τη δημοσίευσή του, καθιστώντας το προσβάσιμο για κάθε χρήστη του διαδικτύου, σε ιστότοπο υπό τη διαχείριση τρίτου. Με τον τρόπο αυτό, παραιτήθηκε οικειοθελώς από την εξουσία του λήψεως αποφάσεων σχετικά με τη χρήση της φωτογραφίας. Επιπλέον, η παραίτηση του δημιουργού του έργου από την αξίωση δημοσιεύσεως αναφοράς στο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας του συνεπάγεται ότι έχει συναινέσει σιωπηρώς, ούτως ώστε ο χρήστης να μπορεί να θεωρεί ότι το έργο δεν προστατεύεται βάσει κάποιου ειδικού δικαιώματος. Επισημαίνει, τέλος, ότι η μαθήτρια είχε αναφέρει την πηγή της φωτογραφίας στην εργασία της και υπογραμμίζει ότι δεν συνέτρεχε κερδοσκοπικός σκοπός.

42.

Η Ιταλική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το έργο δεν υπέκειτο σε κανενός είδους προστατευτικό μέτρο, περιοριστικό της προσβάσεως στο διαδίκτυο, και ως εκ τούτου ήταν προσβάσιμο άνευ περιορισμών. Δεν θα μπορούσε να αναμένεται από τη μαθήτρια και τον διδάσκαλο αυτής να τελούν σε πλήρη επίγνωση του παράνομου χαρακτήρα των πράξεών τους, καθώς οι τελευταίες δεν ήταν παράνομες.

43.

Κατά την άποψη της Ιταλικής Κυβερνήσεως, επομένως, απουσιάζει το στοιχείο της παρουσιάσεως σε ένα «νέο» κοινό, κατά την έννοια της νομολογίας ( 22 ), και περαιτέρω η τεχνική μέθοδος που χρησιμοποίησε η μαθήτρια δεν διαφέρει από την αρχικώς χρησιμοποιηθείσα. Τέλος, υποστηρίζει ότι η αρχική άδεια περιελάμβανε την πρόσβαση στη φωτογραφία στο ηλεκτρονικό περιοδικό, χωρίς να θέτει περιορισμούς ως προς τις καταλαμβανόμενες κατηγορίες χρηστών του διαδικτύου.

44.

Αντιθέτως, η Επιτροπή εκτιμά ότι η δημοσίευση της φωτογραφίας στον ιστότοπο του σχολείου συνιστά παρουσίαση στο κοινό, καθώς πληροί τις απαιτούμενες από τη νομολογία προϋποθέσεις: α) μετάδοση προστατευόμενου έργου ( 23 )· β) η έννοια της παρουσιάσεως πρέπει να ερμηνευθεί διασταλτικώς, ως καλύπτουσα κάθε μετάδοση ανεξαρτήτως του μέσου ή της τεχνολογικής μεθόδου ( 24 )· γ) μπορεί να γίνεται βάσει διαφορετικού ( 25 ) ή του ίδιου τεχνικού μέσου ( 26 )· δ) δεν είναι αναγκαίο το κοινό στη διάθεση του οποίου έχει τεθεί το έργο να χρησιμοποιήσει τη δυνατότητα προσβάσεως σε αυτό ( 27 )· και ε) το κοινό απαρτίζεται από έναν απροσδιόριστο αλλά αρκετά μεγάλο αριθμό δυνητικών αποδεκτών και όχι από μια ολιγάριθμη ομάδα ενδιαφερομένων ( 28 ).

45.

Η Επιτροπή, η οποία στις γραπτές παρατηρήσεις της υποστήριξε ότι εν προκειμένω δεν τυγχάνει εφαρμογής η σχετική με τους υπερσυνδέσμους νομολογία ( 29 ), στην επ’ ακροατηρίου συζήτηση διαφοροποιήθηκε κάπως από την αρχική της θέση. Δεν ενέμεινε στην αρχική της θέση ότι η σημαντική διαφορά εν προκειμένω είναι ότι στην περίπτωση ανακατευθύνσεως μέσω υπερσυνδέσμων ο κάτοχος του δικαιώματος του δημιουργού διατηρεί την εξουσία διαθέσεως. Αντιθέτως, υποστήριξε την ανάγκη να λάβει χώρα, όπως έγινε δεκτό στην απόφαση GS Media, μια κατά περίπτωση εκτίμηση της πράξεως παρουσιάσεως, στο πλαίσιο της οποίας συνεκτιμώνται στοιχεία όπως η πλήρης επίγνωση της μαθήτριας όσον αφορά τη συμπεριφορά της και ιδίως το γεγονός ότι μπορούσε να θεωρήσει πως η φωτογραφία ήταν ελευθέρως διαθέσιμη στο κοινό.

46.

Όπως και η Ιταλική Κυβέρνηση, η Επιτροπή εφιστά την προσοχή στην ενδεχόμενη εφαρμογή εν προκειμένω της εξαιρέσεως του άρθρου 5, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/29, την οποία η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εισήγαγε στο άρθρο 52 του UrhG ( 30 ).

47.

Στην επ’ ακροατηρίου συζήτηση, ο D. Renckhoff τάχθηκε κατά της εφαρμογής στην παρούσα υπόθεση των κριτηρίων που καθιερώθηκαν με την απόφαση GS Media. Η ανάρτηση της φωτογραφίας στον ιστότοπο του σχολείου έγινε χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού, ο οποίος αποστερήθηκε του δικαιώματός του να ελέγχει τη χρήση του έργου του. Περαιτέρω, οι χρήστες του διαδικτύου που επισκέπτονται τον εν λόγω ιστότοπο διαφέρουν από τους αντίστοιχους του ηλεκτρονικού ταξιδιωτικού περιοδικού.

48.

Ο D. Renckhoff, όπως και η Γαλλική Κυβέρνηση, αμφισβητεί την εφαρμογή του άρθρου 5, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/29, καθώς η χρήση της φωτογραφίας δεν ήταν ούτε υποχρεωτική αλλά ούτε και αναγκαία, η δε ανάρτηση αυτής στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος υπερβαίνει το αυστηρώς σχολικό πλαίσιο. Η Γαλλική Κυβέρνηση προσθέτει ότι η επίμαχη συμπεριφορά συνιστά δυσανάλογη εκμετάλλευση του έργου και ως τέτοια αντίκειται στην παράγραφο 5 του ίδιου άρθρου.

49.

Περαιτέρω, κατά την άποψη της Γαλλικής Κυβερνήσεως, η παρούσα υπόθεση αφορά, πρωτίστως, το δικαίωμα αναπαραγωγής, μέσω της αντιγραφής της εικόνας στον διακομιστή του σχολείου (άρθρο 2 της οδηγίας 2001/29), σε δεύτερο δε μόνο χρόνο την παρουσίαση στο κοινό. Η εφαρμογή εν προκειμένω των παραδοχών της αποφάσεως GS Media δεν συνάδει με τον σκοπό διασφαλίσεως υψηλού βαθμού προστασίας των δικαιωμάτων του δημιουργού.

50.

Υπό την υφιστάμενη διατύπωσή του, το ερώτημα του αιτούντος δικαστηρίου περιορίζεται στην εξέταση των στοιχείων που συναπαρτίζουν την παρουσίαση στο κοινό, κατά την έννοια της νομολογίας του Δικαστηρίου ( 31 ). Μάλιστα, από το σκεπτικό του αιτούντος δικαστηρίου θα μπορούσε να συναχθεί το συμπέρασμα ότι αυτό, στην πραγματικότητα, θέτει εν αμφιβόλω μόνο το εάν η φωτογραφία τέθηκε στη διάθεση ενός νέου κοινού, κατά την έννοια της ως άνω νομολογίας ( 32 ).

51.

Ειδικότερα, το υποβληθέν προς το Δικαστήριο ερώτημα δεν αφορά την πράξη αντιγραφής της φωτογραφίας στον υπολογιστή, ή στον διακομιστή, του σχολείου και το εάν εμπίπτει στο άρθρο 2 της οδηγίας 2001/29. Φρονώ ότι, οριοθετώντας το ερώτημά του κατά τα ανωτέρω, το αιτούν δικαστήριο υιοθετεί –και ορθώς– μια ενιαία θεώρηση της επίμαχης συμπεριφοράς, επιλέγοντας να μην τη διαχωρίσει σε δύο διακριτές έννοιες (την αναπαραγωγή και την παρουσίαση στο κοινό).

52.

Εντούτοις, δεδομένης της σημασίας της παρούσας υποθέσεως για την καθημερινή ζωή εκατομμυρίων μαθητών στην Ευρώπη, φρονώ ότι είναι σκόπιμο να αναλυθούν και άλλοι, χρήσιμοι για την απάντηση στο προδικαστικό ερώτημα, παράγοντες. Ως εκ τούτου, θα ακολουθήσω την εξής δομή: α) πρώτον, θα εξετάσω το επιχείρημα της Επιτροπής περί χαρακτηρισμού της φωτογραφίας της Κόρδοβας ως προστατευόμενου έργου ( 33 )· β) δεύτερον, θα εξετάσω τα στοιχεία της «παρουσιάσεως στο κοινό», όπως έχουν τεθεί από το Δικαστήριο, προκειμένου να διερευνηθεί η ενδεχόμενη εφαρμογή τους στην υπό κρίση υπόθεση· και γ) θα αναλύσω, τέλος, την εξαίρεση του άρθρου 5, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/29, σχετικά με την περίπτωση χρήσεως προστατευόμενου έργου μόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

53.

Κατά την Επιτροπή, τα διάδικα μέρη στη διαδικασία ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου δεν αμφισβητούν ότι η επίμαχη φωτογραφία πληροί τα κριτήρια της νομολογίας Painer ( 34 ). Σύμφωνα με την ως άνω απόφαση, ένα φωτογραφικό πορτρέτο μπορεί να προστατεύεται από δικαίωμα δημιουργού, «υπό την προϋπόθεση ότι […] είναι αποτέλεσμα πνευματικής εργασίας του δημιουργού που αντανακλά την προσωπικότητά του και εκδηλώνεται με τις ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές του κατά την παραγωγή της φωτογραφίας αυτής» ( 35 ).

54.

Αμφιβάλλω, ωστόσο, αν μια απλή φωτογραφία της πόλης της Κόρδοβας, στο κέντρο της οποίας απεικονίζεται η ρωμαϊκή γέφυρα, ανταποκρίνεται στα προαναφερθέντα κριτήρια της αποφάσεως Painer (χωρίς να έχω πρόθεση να υποβαθμίσω την ποιότητα της φωτογραφίας). Στην υπόθεση εκείνη αποσαφηνίστηκε το εάν, για τη δημοσίευση σκίτσου που είχε δημιουργηθεί με βάση φωτογραφικό πορτρέτο, το οποίο είχε τραβήξει η E.‑M. Painer, ήταν αναγκαίο να έχουν οι εναγόμενες επιχειρήσεις Τύπου τη συναίνεση της δημιουργού, «επειδή η προστασία που παρέχεται σε τέτοια φωτογραφία είναι περιορισμένη, ακόμα και ανύπαρκτη, λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων δημιουργικών παρεμβάσεων σε αυτή τη φωτογραφία» ( 36 ).

55.

Βάσει του άρθρου 6 της οδηγίας 93/98 ( 37 ), το Δικαστήριο συνήγαγε τα κριτήρια που απαιτούνταν προκειμένου η φωτογραφία της υποθέσεως Painer να απολαμβάνει της εκτενέστερης δυνατής προστασίας (εβδομήντα έτη μετά τον θάνατο του δημιουργού) βάσει της εν λόγω οδηγίας.

56.

Πάντως, το γεγονός ότι οι «απλές φωτογραφίες» δεν συγκεντρώνουν τα συναγόμενα από την οδηγία 93/98 κριτήρια δημιουργικότητας δεν σημαίνει ότι αυτές παύουν να απολαμβάνουν της εγγενούς στο δικαίωμα του δημιουργού προστασίας. Τούτο διότι το αναφερθέν άρθρο 6 προβλέπει την προστασία των «άλλων φωτογραφιών» από την εθνική νομοθεσία.

57.

Ωστόσο, σύμφωνα με τη διάταξη περί παραπομπής, το άρθρο 72, παράγραφοι 1 και 2, του UrhG προστατεύει τις φωτογραφίες (Lichtbilder) υπάγοντάς τες στις προστατευτικές διατάξεις για τα «φωτογραφικά έργα» (Lichtbildwerke). Κατά συνέπεια, δεν έχει σημασία αν η φωτογραφία της Κόρδοβας την οποία τράβηξε ο D. Renckhoff είχε τα χαρακτηριστικά ενός φωτογραφικού έργου κατά την έννοια της Συμβάσεως της Βέρνης και της οδηγίας 93/98, δεδομένου ότι, σύμφωνα με το γερμανικό δίκαιο, όλες οι φωτογραφίες προστατεύονται βάσει του UrhG ( 38 ).

58.

Μολονότι το στοιχείο αυτό θα είχε σημασία για την εξέλιξη της υπό κρίση διαφοράς εάν αυτή εκδικαζόταν ενώπιον των δικαστηρίων κράτους μέλους στο οποίο δεν προστατεύονται οι απλές φωτογραφίες, στη Γερμανία προστατεύονται και αυτές. Ως εκ τούτου, παρέλκει η εξέταση της καλλιτεχνικής και δημιουργικής αξίας της φωτογραφίας του D. Renckhoff. Το γεγονός αυτό εξηγεί τη σιωπή του αιτούντος δικαστηρίου ως προς το εν λόγω ζήτημα.

59.

Από τη νομολογία του Δικαστηρίου έχει διαμορφωθεί μια σειρά ερμηνευτικών κριτηρίων ( 39 ) όσον αφορά τα δύο συστατικά στοιχεία της εν λόγω έννοιας («πράξη παρουσιάσεως» και «κοινό» προς το οποίο αυτή απευθύνεται). Θα προχωρήσω στην ανάλυσή τους, εστιάζοντας σε εκείνα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα πλέον επίμαχα όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς της κύριας δίκης.

60.

Στην πραγματικότητα, ουδείς εκ των διαδίκων αμφισβητεί (ούτε στο πλαίσιο της διαδικασίας ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων ούτε στο πλαίσιο της υπό κρίση προδικαστικής παραπομπής) ότι, με την τοποθέτηση στον ιστότοπο του ενιαίου σχολείου του Waltrop της σχολικής εργασίας, στην οποία περιλαμβάνεται η φωτογραφία της Κόρδοβας, πραγματοποιήθηκε μετάδοση προστατευόμενου έργου, ανεξαρτήτως της χρησιμοποιηθείσας τεχνικής μεθόδου ( 40 ), σε κοινό το οποίο δεν παρίστατο στον τόπο της παρουσιάσεως.

61.

Όπως επισημαίνει το αιτούν δικαστήριο, με την κρίση του οποίου συντάσσομαι ως προς το σημείο αυτό, «στην επίμαχη εν προκειμένω περίπτωση της παρουσιάσεως της φωτογραφίας στον ιστότοπο του σχολείου δεν υφίστατο άμεση και φυσική επαφή μεταξύ του ερμηνευτή ή εκτελεστή έργου και του κοινού που ήταν αποδέκτης της παρουσιάσεως αυτής. […] επομένως […] μια τέτοια παρουσίαση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29». Τα πρόσωπα που αποτελούν το εν λόγω κοινό είχαν, επομένως, πρόσβαση στο έργο, χωρίς να έχει σημασία το εάν όντως έκαναν χρήση της εν λόγω δυνατότητας ( 41 ).

62.

Το πρώτο νομολογιακώς διαμορφωθέν κριτήριο για να διαπιστωθεί αν υφίσταται πράξη παρουσιάσεως αφορά τον «καθοριστικό ρόλο του χρήστη και τον ηθελημένο χαρακτήρα της παρέμβασής του» ( 42 ). Το εν λόγω κριτήριο ( 43 ) συνδυάζει υποκειμενικά στοιχεία αναγόμενα στη συμπεριφορά του προσώπου που πραγματοποιεί τη μετάδοση (αξιώνοντας την εκ μέρους του παρέμβαση με πλήρη επίγνωση των συνεπειών των πράξεών του), αλλά και αντικειμενικές περιστάσεις, δεδομένου ότι η επίμαχη συμπεριφορά πρέπει να παρέχει πρόσβαση σε προστατευόμενο έργο (ώστε, χωρίς την εν λόγω παρέμβαση, οι «πελάτες» να μην μπορούν να έχουν πρόσβαση στο μεταδιδόμενο έργο ή η πρόσβασή τους σε αυτό να καθίσταται δυσχερής) ( 44 ).

63.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, το Δικαστήριο έχει εξετάσει τον «ρόλο του χρήστη» από μία αμιγώς αντικειμενική οπτική, ήτοι αποφαινόμενο ότι, χωρίς την παρέμβαση του χρήστη, το νέο κοινό δεν θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στο μεταδιδόμενο έργο ( 45 ).

64.

Στην απόφαση GS Media, ωστόσο, αναφέρθηκαν ορισμένα υποκειμενικά στοιχεία, που κρίθηκαν πρόσφορα προκειμένου να διαπιστωθεί αν, στο πλαίσιο της κατά περίπτωση εκτιμήσεως της πράξεως παρουσιάσεως, πληρούνταν η προϋπόθεση υπάρξεως «καθοριστικ[ού] ρόλο[υ] του χρήστη και το[υ] ηθελημένο[υ] χαρακτήρα της παρέμβασής του». Ως εκ τούτου μπορούν να αναφερθούν σε αυτό το σημείο της αναλύσεως.

65.

Υπό το πρίσμα αυτό, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι η μαθήτρια και ο διδάσκαλός της ενήργησαν με πλήρη επίγνωση των συνεπειών της συμπεριφοράς τους, καθώς επιθυμούσαν να δώσουν πρόσβαση στην εργασία, περιλαμβανομένης της φωτογραφίας, στους χρήστες του ιστότοπου του σχολείου, πρόσβαση την οποία οι τελευταίοι δεν θα είχαν χωρίς την παρέμβαση των πρώτων ( 46 ).

66.

Ωστόσο, η ως άνω προσέγγιση δεν εξετάζει εις βάθος και στον προσήκοντα βαθμό τη συμπεριφορά που προβάλλεται ως αποτελούσα προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού. Ειδικότερα, δεν εξετάζεται επαρκώς: α) ο παρεπόμενος χαρακτήρας της φωτογραφίας, ως στοιχείου περιλαμβανομένου σε σχολική εργασία· β) η ευκολία «καθολικής» προσβάσεως στην εν λόγω εικόνα, η οποία είχε αναρτηθεί στο διαδίκτυο με τη συναίνεση του δημιουργού της, έχοντας με τον τρόπο αυτό καταστεί προσβάσιμη σε κάθε χρήστη του διαδικτύου· και γ) το πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιήθηκε η μετάδοση, ήτοι σχολικό περιβάλλον όπου δεν υπάρχουν «πελάτες» ούτε επιδιώκεται κερδοσκοπικός σκοπός. Είναι σκόπιμο να εξεταστεί καθένα από τα τρία αυτά στοιχεία.

67.

Μολονότι είναι ίσως προφανές, όταν η μαθήτρια και ο διδάσκαλός της ενσωμάτωσαν στον ιστότοπο του γερμανικού σχολείου εργασία για το μάθημα της ισπανικής γλώσσας, η πρόθεσή τους δεν καταλάμβανε τη δημοσίευση της φωτογραφίας αυτής καθεαυτήν, αλλά της εργασίας συνολικά –εργασία στην οποία περιλαμβάνεται η επίμαχη εικόνα της Κόρδοβας.

68.

Η προσπάθειά τους είχε σκοπό την προβολή της εργασίας της στο ενδιαφερόμενο για τη διδασκαλία της ισπανικής γλώσσας κοινό, στο (εκ των πραγμάτων περιορισμένο) πλαίσιο του σχολείου ή της οικογένειας, των συμμαθητών και φίλων από το περιβάλλον της. Δεν διακρίνω, επομένως, ουδεμία πρόθεση να επεκταθεί η προβολή της φωτογραφίας της Κόρδοβας πολύ πέραν των ορίων που συνεπάγεται η ανάρτηση αυτής στον ιστότοπο του ταξιδιωτικού περιοδικού (οι δυνητικοί αποδέκτες του οποίου υπερβαίνουν, κατά πάσα πιθανότητα, σε αριθμό τους επισκέπτες ενός απλού σχολικού ιστότοπου).

69.

Η τοποθέτηση της φωτογραφίας στον ιστότοπο του σχολείου συνιστά, ασφαλώς, δημοσίευση χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου. Εάν δεν εξετασθούν τα συμπληρωματικά στοιχεία της εν λόγω συμπεριφοράς, θα μπορούσε να συναχθεί το συμπέρασμα ότι πληρούται η πρώτη προϋπόθεση για τη διαπίστωση προσβολής του πνευματικού δικαιώματος ( 47 ).

70.

Σε αντιδιαστολή προς την υπόθεση GS Media, δεν είναι κρίσιμο εν προκειμένω το εάν εκείνοι που προέβησαν στην επίδικη συμπεριφορά (η μαθήτρια και ο διδάσκαλός της) τελούσαν σε γνώση του παράνομου χαρακτήρα της δημοσιεύσεως του έργου στο διαδίκτυο από τρίτον. Φρονώ ότι το εν λόγω στοιχείο δεν είναι κρίσιμο, διότι η φωτογραφία του D. Renckhoff είχε δημοσιευθεί στο διαδίκτυο νομίμως, ήτοι, με τη συγκατάθεση αυτού. Τίθεται, επομένως, πλέον το ερώτημα κατά πόσον θα μπορούσε να απαιτηθεί από αυτούς να γνωρίζουν ότι, για την αναπαραγωγή της εικόνας στον σχολικό ιστότοπο, χρειάζονταν οπωσδήποτε τη συναίνεση του φωτογράφου. Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι είχαν συναίσθηση των συνεπειών της συμπεριφοράς τους.

71.

Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι, «ιδιαιτέρως για τους ιδιώτες», ενδέχεται να αποδειχθεί δύσκολο να εξακριβωθεί αν οι κάτοχοι των δικαιωμάτων δημιουργού των έργων αυτών τα οποία βρίσκονται στο διαδίκτυο έχουν επιτρέψει τη δημοσίευσή τους στους αντίστοιχους ιστοτόπους ( 48 ).

72.

Μολονότι οι περιστάσεις της υπό κρίση διαφοράς διαφέρουν, όπως ανέλυσα, από τις περιστάσεις της υποθέσεως GS Media (η οποία αφορούσε υπερσυνδέσμους προς προστατευόμενα έργα, που ήταν ελευθέρως προσβάσιμα σε άλλον ιστότοπο χωρίς τη συναίνεση του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού), φρονώ ότι το σκεπτικό της ως άνω αποφάσεως όσον αφορά το υποκειμενικό στοιχείο της συμπεριφοράς προσώπων που δεν επιδιώκουν κερδοσκοπικό σκοπό ( 49 ) μπορεί να εφαρμοστεί, mutatis mutandis, στην υπό κρίση αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ( 50 ).

73.

Από το σκεπτικό αυτό ξεχωρίζουν, εν προκειμένω, δύο παραδοχές:

74.

Εάν συντρέχουν τα στοιχεία στα οποία αναφέρονται οι δύο προπαρατεθείσες παραδοχές, μπορεί να συναχθεί, σε περιπτώσεις όπως η επίμαχη, ότι δεν υπάρχει πράξη παρουσιάσεως στο κοινό. Τούτο δεν ισχύει, εντούτοις: α) όταν οι κάτοχοι του δικαιώματος του δημιουργού ενημερώνουν ότι το έργο στο οποίο παρέχεται πρόσβαση είναι «παρανόμως δημοσιευθέν στο διαδίκτυο» ( 52 )· ή β) όταν η παροχή προσβάσεως στο έργο γίνεται με τρόπο που επιτρέπει στους χρήστες του ιστοτόπου στον οποίο βρίσκεται αυτό «να παρακάμψουν περιοριστικά μέτρα που έχει λάβει ο ιστότοπος στον οποίο βρίσκεται το προστατευόμενο έργο» ( 53 ). Τα προαναφερθέντα δεν εφαρμόζονται, περαιτέρω, όταν ο δημιουργός έχει γνωστοποιήσει στο πρόσωπο που προτίθεται να δημοσιεύσει τη φωτογραφία του στο διαδίκτυο ότι δεν συναινεί στην εν λόγω ενέργεια.

75.

Από την εφαρμογή των ως άνω κριτηρίων στην υπό κρίση υπόθεση προκύπτει ότι:

76.

Φρονώ πως η ως άνω ανάλυση δεν συνηγορεί, όπως υποστηρίζει το ομόσπονδο κράτος, υπέρ της παραιτήσεως του δημιουργού από το δικαίωμά του ούτε και οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το έργο έχει καταστεί κοινό κτήμα.

77.

Θα μπορούσε, εντούτοις, να θεωρηθεί ότι ο δημιουργός της φωτογραφίας είχε συναινέσει σιωπηρώς στη χρησιμοποίησή της από τρίτους ( 56 ); Φρονώ ότι δεν πρέπει κατ’ ανάγκη να οδηγηθεί κανείς ούτε σε αυτό το συμπέρασμα, δεδομένου ότι, κατά την άποψή μου, μπορεί, μέσω της εφαρμογής τεκμηρίων, να συναχθεί διαφορετικό συμπέρασμα (που αναπτύσσεται με παρόμοιο τρόπο), όσον αφορά τη συμπεριφορά του φωτογράφου ο οποίος επιτρέπει, υπό τους προεκτεθέντες όρους, τη διάδοση του έργου του μέσω του διαδικτύου.

78.

Η κατανομή της ευθύνης μεταξύ του συνήθους χρήστη του διαδικτύου, που ενεργεί χωρίς επαγγελματικό ενδιαφέρον, και του κατόχου του δικαιώματος δημιουργού δεν μπορεί να οδηγεί, συστηματικά και κατά τρόπο γενικευμένο, στο να απαιτείται εκ μέρους του πρώτου αυξημένη επιμέλεια σε σχέση με τον δεύτερο ( 57 ), όσον αφορά την προστασία των δικαιωμάτων του δημιουργού ( 58 ). Ειδικότερα, εκτιμώ ότι δεν είναι λογικό ένας χρήστης με τα ως άνω χαρακτηριστικά, και ο οποίος θέλει να χρησιμοποιήσει για σκοπούς όπως οι σχετιζόμενοι με τη διδασκαλία εικόνες που βρίσκονται στο διαδίκτυο άνευ περιορισμών ή προειδοποιητικών επισημάνσεων, να βαρύνεται με την υποχρέωση να διερευνήσει αν αυτές προστατεύονται από δικαιώματα δημιουργού. Υπό τις περιστάσεις αυτές, ο εν λόγω χρήστης μπορεί να υποθέσει ότι ο δημιουργός δεν θέτει εμπόδια στην περιορισμένη χρήση των σχετικών εικόνων, για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

79.

Το αντίθετο θα αποτελούσε υπέρμετρο περιορισμό της χρήσεως των πληροφοριών που βρίσκονται σε αφθονία στο διαδίκτυο. Ο εν λόγω περιορισμός θα μπορούσε να πλήξει την ελευθερία εκφράσεως και πληροφορήσεως, που κατοχυρώνονται στο άρθρο 11 του Χάρτη. Στην υπό κρίση υπόθεση θα αποτελούσε επιπλέον προσβολή του δικαιώματος εκπαιδεύσεως που κατοχυρώνεται στο άρθρο 14, παράγραφος 1, του Χάρτη.

80.

Το τρίτο στοιχείο για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς της μαθήτριας και του διδασκάλου της είναι το γεγονός ότι δεν επεδίωκαν κερδοσκοπικό σκοπό ( 59 ). Μολονότι το Bundesgerichtshof (Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο) δεν προσδίδει στο στοιχείο αυτό ιδιαίτερη ερμηνευτική αξία ( 60 ), φρονώ ότι έχει μεγαλύτερη σημασία από αυτή που του αναγνωρίζεται.

81.

Το Δικαστήριο έχει συνδέσει την ύπαρξη κερδοσκοπικού σκοπού με το τεκμήριο ότι ο ενδιαφερόμενος ενεργεί έχοντας πλήρη επίγνωση τόσο του γεγονότος ότι το έργο είναι προστατευόμενο όσο και του ότι δεν έχει δοθεί συναίνεση για τη δημοσίευσή του στο διαδίκτυο ( 61 ). Μολονότι δεν αναφέρεται ρητά, συνάγεται εντούτοις ότι, στις περιπτώσεις στις οποίες δεν υπάρχει κερδοσκοπικός σκοπός, θα πρέπει να αποδειχθεί ότι υπήρχε γνώση του παράνομου χαρακτήρα της αναρτήσεως του έργου στο διαδίκτυο, και προς τον σκοπό αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των περιστάσεων και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά κάθε περιπτώσεως.

82.

Όπως προκύπτει από τα προεκτεθέντα, στη διαφορά της κύριας δίκης, η παντελής απουσία από τον ιστότοπο του ταξιδιωτικού περιοδικού προειδοποιητικής επισημάνσεως ή περιορισμού της χρήσεως της φωτογραφίας θα μπορούσε να οδηγήσει τη μαθήτρια στο συμπέρασμα ότι η ανάρτησή της στον ιστότοπο του σχολείου δεν υπόκειται σε κανέναν περιορισμό. Το εν λόγω τεκμήριο δεν συνεπάγεται την ανάλωση του δικαιώματος, κατά παράβαση του άρθρου 3, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29, καθώς πρόκειται για μαχητό τεκμήριο που εύκολα θα μπορούσε να ανατραπεί. Θα επέτρεπε, περαιτέρω, την επίτευξη της ιδανικής ισορροπίας μεταξύ του δικαιώματος του δημιουργού και της «ορθή[ς] του λειτουργία[ς] καθώς και [της] ανταλλαγή[ς] απόψεων και πληροφοριών εντός του δικτύου αυτού» ( 62 ).

83.

Η έλλειψη ενδείξεων κάθε άλλο παρά ενισχύει τη θεωρία ότι η μαθήτρια και ο διδάσκαλός της ενήργησαν έχοντας πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι το έργο ήταν προστατευόμενο και της ανάγκης να δοθεί άδεια από τον κάτοχο του δικαιώματος του δημιουργού.

84.

Επιπλέον, η νομολογία του Δικαστηρίου επ’ αυτού του ζητήματος έχει διαμορφωθεί εντός ενός πλαισίου εμπορικών σχέσεων, όπως καταδεικνύεται από τη συχνή αναφορά σε «πελάτες». Προϋποθέτει ότι επιχείρηση (ή επαγγελματίας) παρέχει στους πελάτες της τη δυνατότητα προσβάσεως σε ορισμένο προστατευόμενο ψηφιακό υλικό, χωρίς τη συναίνεση του οικείου δικαιούχου. Αντιθέτως, στο πλαίσιο του σχολείου ( 63 ) δεν μπορούν να χαρακτηρίζονται «πελάτες», με την εμπορική έννοια του όρου, εκείνοι που αποκτούν πρόσβαση στη φωτογραφία χάρη σε αναρτηθείσα στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος εργασία.

85.

Επομένως, τα προπαρατεθέντα τρία στοιχεία συνολικά (ο παρεπόμενος χαρακτήρας της εικόνας σε σχέση με τη σχολική εργασία, η δυνατότητα ελεύθερης προσβάσεως στη φωτογραφία, χωρίς καμία αναφορά σε περιορισμούς της χρήσεως, καθώς και το γεγονός ότι η συμπεριφορά της μαθήτριας και του διδακτικού προσωπικού δεν είχε κερδοσκοπικό σκοπό) με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι, εν προκειμένω, δεν πραγματοποιήθηκε παρουσίαση σε κοινό, κατά την έννοια της νομολογίας του Δικαστηρίου.

86.

Στην απόφαση περί παραπομπής αναλύεται, εν συνεχεία, αν το τεχνικό μέσο που χρησιμοποίησαν η μαθήτρια και ο διδάσκαλός της για την ανάρτηση της φωτογραφίας στον ιστότοπο του σχολείου διέφερε από εκείνο που είχε χρησιμοποιηθεί για την αναπαραγωγή της φωτογραφίας στον ιστότοπο του ταξιδιωτικού περιοδικού, στο οποίο είχε παραχωρηθεί άδεια χρήσης από τον δημιουργό.

87.

Ως γνωστόν, η μετάδοση έργου μέσω τεχνικής μεθόδου διαφορετικής από εκείνη που χρησιμοποιήθηκε για την αρχική μετάδοση λαμβάνει ως δεδομένο ότι αυτό προορίζεται για διαφορετικό κοινό, ενώ η χρήση της ίδιας τεχνικής μεθόδου συνεπάγεται ότι πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω αν πρόκειται, πράγματι, για νέο κοινό ( 64 ).

88.

Το αιτούν δικαστήριο, το ομόσπονδο κράτος και η Ιταλική Κυβέρνηση υποστηρίζουν ότι η χρησιμοποιηθείσα από τη μαθήτρια τεχνική μέθοδος ταυτίζεται με εκείνη την οποία είχε χρησιμοποιήσει το ταξιδιωτικό περιοδικό στον ιστότοπό του. Η Επιτροπή, που δεν αρνείται την ως άνω ταύτιση, αντέκρουσε, με τις γραπτές παρατηρήσεις της, τη δυνατότητα εφαρμογής στην υπό κρίση υπόθεση της σχετικής με τους υπερσυνδέσμους νομολογίας, ανέπτυξε δε την εν λόγω θέση της κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση.

89.

Κατά την άποψή μου, όλα συνηγορούν υπέρ του ότι η προγενέστερη αναπαραγωγή της εικόνας, με οποιοδήποτε μέσο (όπως με την αντιγραφή σε φορητή συσκευή μεταφοράς δεδομένων ή στον υπολογιστή), και η μεταγενέστερη τηλεφόρτωσή της σε ιστότοπο συνιστούν την ίδια τεχνική μέθοδο με εκείνη που χρησιμοποίησε το ταξιδιωτικό περιοδικό για την ανάρτηση της εν λόγω φωτογραφίας στον ιστότοπό του.

90.

Το γεγονός ότι η εν λόγω τεχνική μέθοδος εφαρμόζεται, εν προκειμένω, με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με εκείνον που χρησιμοποιείται στην περίπτωση των υπερσυνδέσμων (ως προς τους οποίους οι σχετικές ενέργειες πραγματοποιούνται αποκλειστικά και μόνο στο διαδίκτυο) δεν συνεπάγεται διαφοροποίηση των κριτηρίων που εφαρμόζονται για να διαπιστωθεί αν πληρούται η προϋπόθεση υπάρξεως «πράξεως παρουσιάσεως». Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εξακριβωθεί αν το κοινό προς το οποίο προορίζεται το αναρτηθέν στον ιστότοπο του σχολείου έργο αποτελεί νέο κοινό ( 65 ).

91.

Αφετηρία για την εξέταση του «κοινού» στο οποίο απευθύνεται η παρουσίαση αποτελεί, αναπόφευκτα, το ποσοτικό κριτήριο: θα πρέπει να διευκρινιστεί, κατ’ αρχάς, αν πρόκειται για «έναν απροσδιόριστο αριθμό δυνητικών αποδεκτών, ενώ εξάλλου προϋποθέτει και έναν αρκετά μεγάλο αριθμό προσώπων»· σε δεύτερο μόνο χρόνο ελέγχεται το αν πρόκειται για «νέο» κοινό ( 66 ). Η εν λόγω νομολογία βασίζεται στη λογική ότι δεν χωρεί νομικός χαρακτηρισμός ως «κοινού», κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29, ενός συνόλου περιορισμένου αριθμού προσώπων που αποτελούν τους αποδέκτες της μεταδόσεως έργου.

92.

Προκειμένου να διαπιστωθεί αν έχει γίνει υπέρβαση του ελάχιστου ορίου ( 67 ) πρέπει να συνεκτιμηθούν τα σωρευτικά αποτελέσματα που απορρέουν από τη διάθεση των έργων, λαμβανομένου υπόψη όχι μόνον του αριθμού των προσώπων που έχουν ταυτόχρονα πρόσβαση στο ίδιο έργο, αλλά και του αριθμού των προσώπων αυτών που έχουν διαδοχικά πρόσβαση σε αυτό ( 68 ).

93.

Το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι η παρουσίαση σε ιστότοπο στο διαδίκτυο, χωρίς περιορισμούς στην πρόσβαση, απευθύνεται στο σύνολο των δυνητικών χρηστών (χρήστες του διαδικτύου) του εν λόγω ιστοτόπου ( 69 ). Επομένως, το αντικειμενικό στοιχείο, ήτοι το μέσο μεταδόσεως, είναι πιο κρίσιμο από την υποκειμενική πρόθεση εκείνου που το χρησιμοποιεί.

94.

Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η ανάρτηση της εργασίας της μαθήτριας στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος πραγματοποιήθηκε συνοδευόμενη από περιορισμούς στην πρόσβαση (επί παραδείγματι, με πρόσβαση περιορισμένη στο εκπαιδευτικό προσωπικό, στους γονείς των μαθητών ή στους ίδιους τους μαθητές). Κατά συνέπεια, εφόσον κάθε χρήστης του διαδικτύου μπορούσε να πλοηγηθεί στον ιστότοπο και να αποκτήσει πρόσβαση στο προστατευόμενο έργο (τη φωτογραφία), η μετάδοση ήταν ικανή να έχει ως αποδέκτες έναν δυνητικά μεγάλο αριθμό προσώπων, ήτοι, ένα «κοινό» κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29.

95.

Σύμφωνα με το εν λόγω κριτήριο, «νέο» κοινό πρέπει να είναι μόνον εκείνο προς το οποίο πραγματοποιείται η μετάδοση όταν αυτό διαφέρει από εκείνο το οποίο αφορά η αρχική μετάδοση, ήτοι, όταν μπορεί να χαρακτηριστεί «ευρύτερο» ( 70 ) από εκείνο προς το οποίο απευθυνόταν αρχικώς.

96.

Στον βαθμό κατά τον οποίο, εν προκειμένω, τόσο η δημοσίευση της φωτογραφίας από το διαδικτυακό ταξιδιωτικό περιοδικό όσο και η ανάρτησή της σε ιστότοπο στο πλαίσιο σχολικής εργασίας τέθηκαν στη διάθεση κάθε χρήστη του διαδικτύου, χωρίς περιορισμούς, το εν λόγω κοινό, στο οποίο αμφότεροι οι ιστότοποι παρείχαν δυνατότητα προσβάσεως, ήταν και στις δύο περιπτώσεις το ίδιο (το σύνολο των χρηστών του διαδικτύου).

97.

Ωστόσο, το αιτούν δικαστήριο διατηρεί αμφιβολίες όσον αφορά το ως άνω συμπέρασμα, καθώς εκτιμά ότι: α) όταν ένας χρήστης εισάγει και διατηρεί έργο στον ιστότοπό του, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την παρουσίαση· β) ο κάτοχος των δικαιωμάτων του δημιουργού ο οποίος συναινεί στη συμπερίληψη του έργου του σε έναν ελεύθερα προσβάσιμο ιστότοπο έχει υπόψη μόνον το κοινό το οποίο επισκέπτεται τον εν λόγω ιστότοπο, απευθείας ή μέσω ηλεκτρονικού συνδέσμου· και γ) τυχόν κατάφαση της αντίθετης απόψεως θα οδηγούσε σε ανάλωση του δικαιώματος του δημιουργού, η οποία απαγορεύεται ρητά από το άρθρο 3, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29.

98.

Φρονώ ότι οι ως άνω επιφυλάξεις δεν επιτρέπουν τον χαρακτηρισμό του κοινού ως «νέου» στην υπό κρίση υπόθεση ( 71 ). Συναφώς, το Δικαστήριο έχει χρησιμοποιήσει κάποια κριτήρια, τα οποία εφαρμόζει σταθερά, τόσο ως προς τις ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις έργων ( 72 ) όσο και ως προς τις μεταδόσεις μέσω υπερσυνδέσμων στο διαδίκτυο ( 73 ), ήτοι, ανεξαρτήτως τεχνικού μέσου. Τέτοιο κοινό υφίσταται όταν, αφενός, αυτό δεν θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στο έργο χωρίς την παρέμβαση του χρήστη και, αφετέρου, πρόκειται για κοινό το οποίο δεν ελήφθη υπόψη κατά την άδεια που είχε δοθεί για την αρχική διάθεση του έργου ( 74 ).

99.

Όσον αφορά την παρέμβαση της μαθήτριας και του διδασκάλου της, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι οι επισκέπτες του ιστότοπου του σχολείου δεν θα μπορούσαν να επισκεφθούν με τον ίδιο τρόπο (και χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία) και τον ιστότοπο του ταξιδιωτικού περιοδικού, στην οποία είχε δημοσιευτεί αρχικώς η φωτογραφία της Κόρδοβας. Επομένως, οι χρήστες του διαδικτύου γενικώς είναι οι ίδιοι είτε πρόκειται για επισκέπτες του ιστότοπου του ταξιδιωτικού περιοδικού είτε πρόκειται για εκείνους που ενδιαφέρονται για τον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος.

100.

Δεδομένου ότι υπάρχει η δυνατότητα εύκολης και νόμιμης (ήτοι, με τη συναίνεση του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού) προσβάσεως στην εικόνα όλων των χρηστών του διαδικτύου, δεν προκύπτει πώς η παρέμβαση της μαθήτριας και του διδασκάλου της θα μπορούσε να θεωρηθεί καθοριστική για τη διευκόλυνση της προσβάσεως σε μεγαλύτερο αριθμό προσώπων.

101.

Το διαδίκτυο λειτουργεί βάσει της λογικής ότι, όταν οι εικόνες που έχουν αναρτηθεί με τη συναίνεση του δημιουργού τους είναι ελεθέρως προσβάσιμες, χωρίς κάποια ένδειξη ή προειδοποιητική επισήμανση περί του αντιθέτου, είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί διαχωρισμός βάσει του αριθμού ή των κατηγοριών των δυνητικών επισκεπτών ή να προβλεφθεί ότι θα μπορούν να τις βλέπουν μόνο κάποιοι εξ αυτών, κατ’ αποκλεισμό των υπολοίπων.

102.

Μέχρι τώρα, στο πλαίσιο του διαδικτύου, που είναι και το κρίσιμο εν προκειμένω, ο χαρακτηρισμός του κοινού ως νέου έχει συσχετιστεί, κυρίως, με την περίπτωση κατά την οποία ένα δεδομένο σύνολο χρηστών αποκτά πρόσβαση σε προστατευόμενο έργο, δυνάμενο να παρακάμψει τους περιορισμούς που έχουν τεθεί στον αρχικό ιστότοπο. Στην περίπτωση αυτή, θα επρόκειτο βέβαια για «νέο κοινό, το οποίο δεν ελήφθη υπόψη από τους κατόχους του δικαιώματος του δημιουργού όταν επέτρεψαν την αρχική παρουσίαση» ( 75 ).

103.

Ωστόσο, εν προκειμένω, ουδεμία παραβίαση υπήρξε των (ανύπαρκτων) μέτρων προστασίας ούτε και δόθηκε πρόσβαση σε έργο ευρισκόμενο στο διαδίκτυο χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου. Η απουσία των δύο ως άνω αντικειμενικών στοιχείων, σε συνδυασμό με το πρόσθετο ουσιαστικό στοιχείο της συνέχειας στον αριθμό των πιθανών επισκεπτών των δύο ιστοσελίδων στις οποίες είχε αναρτηθεί η φωτογραφία επιτρέπουν να συναχθεί το συμπέρασμα ότι δεν πραγματοποιήθηκε παρουσίαση σε νέο κοινό, κατά την προεκτεθείσα έννοια.

104.

Όπως ήδη εξέθεσα, το ως άνω αποτέλεσμα δεν οδηγεί στη διαπίστωση της υπάρξεως κάποιου είδους αναλώσεως του δικαιώματος του δημιουργού, κατά παράβαση του άρθρου 3, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29. Τουναντίον, αποτελεί λογική συνέπεια του τρόπου με τον οποίο ο κάτοχος του δικαιώματος επί της φωτογραφίας παραχώρησε τη δυνατότητα χρήσεως αυτής, γνωρίζοντας –ή οφείλοντας να γνωρίζει– ότι η έλλειψη μέτρων προστασίας κατά της αντιγραφής της εικόνας θα μπορούσε να οδηγήσει τους χρήστες του διαδικτύου να θεωρήσουν ότι αυτή ήταν ελευθέρως διαθέσιμη στο κοινό.

105.

Στο πλαίσιο αυτό, δεν θεωρώ υπερβολικό να απαιτείται από έναν επαγγελματία, ο οποίος δημοσιεύει έργο στο διαδίκτυο, είτε απευθείας είτε μέσω τρίτων, να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, περιλαμβανομένων μέτρων τεχνικής φύσεως, προκειμένου να προκύπτει σαφώς, τουλάχιστον, το δικαίωμα δημιουργού του και η πρόθεσή του να ελέγξει τη διάδοση του έργου του, προς αποφυγή αντίθετων εντυπώσεων.

106.

Εκτιμώ, περαιτέρω, ότι η απαίτηση για επίδειξη της ως άνω επιμέλειας δεν περιορίζει το υψηλό επίπεδο προστασίας που αναγνωρίζεται στους κατόχους των δικαιωμάτων επί των εικόνων (η ακεραιότητα των οποίων εξασφαλίζεται με την προσθήκη των αναγκαίων προειδοποιητικών επισημάνσεων) και συμβάλλει στη διατήρηση μιας ισορροπίας μεταξύ αυτών και των εννόμων συμφερόντων των χρηστών του διαδικτύου, χωρίς να διαστρεβλώνει τη λογική στην οποία αυτό στηρίζεται.

107.

Τέλος, ο κάτοχος του δικαιώματος δεν χάνει τον έλεγχο του χρησιμοποιηθέντος στον ιστότοπο του σχολείου αντιγράφου της φωτογραφίας και μπορεί να ζητήσει την απόσυρση αυτού, εφόσον κρίνει ότι υφίσταται βλάβη από τη χρήση του.

108.

Συνοψίζοντας, για όλους τους παραπάνω λόγους, φρονώ ότι πρέπει να δοθεί αρνητική απάντηση στο ερώτημα του Bundesgerichtshof (Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου).

109.

Κατ’ ουσίαν, η απάντηση που προτείνω δεν προϋποθέτει χρήση των πιθανών εξαιρέσεων από τα δικαιώματα του δημιουργού, οι οποίες προβλέπονται στο άρθρο 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29, και ωσαύτως το αιτούν δικαστήριο δεν έχει υποβάλει σχετικό ερώτημα.

110.

Η απουσία τέτοιου ερωτήματος ενδέχεται να οφείλεται στην πεποίθηση του αιτούντος δικαστηρίου ότι δεν χωρεί υπαγωγή περιπτώσεως όπως η επίμαχη στον κανόνα μέσω του οποίου ο Γερμανός νομοθέτης εισήγαγε τις εν λόγω εξαιρέσεις στο γερμανικό εθνικό δίκαιο ( 76 ).

111.

Ωστόσο, αφενός για να ολοκληρώσω τον συλλογισμό μου και αφετέρου για την περίπτωση που το Δικαστήριο δεν ακολουθήσει την πρότασή μου, σκόπιμο είναι να αναλυθεί η εφαρμογή εν προκειμένω του άρθρου 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29, δεδομένου ότι το Δικαστήριο, με την απόφαση που θα εκδώσει, μπορεί να παράσχει στο αιτούν δικαστήριο συμπληρωματικές διευκρινίσεις οι οποίες ενδεχομένως να του χρησιμεύσουν στην ερμηνεία ζητημάτων από απόψεως δικαίου της Ένωσης, πέραν εκείνων που αφορούν αυστηρά το ερώτημά του ( 77 ).

112.

Δυνάμει του άρθρου 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν εξαιρέσεις στα δικαιώματα αναπαραγωγής, παρουσιάσεως και διαθέσεως στο κοινό. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται η χρήση των προστατευόμενων έργων χάριν «παραδείγματος κατά τη διδασκαλία» και μόνον ( 78 ). Η Ιταλική Κυβέρνηση υπογραμμίζει την ανάγκη προσφυγής, επικουρικώς, στην εν λόγω εξαίρεση, η δε Επιτροπή επισημαίνει ότι η Γερμανία θα την είχε προβλέψει στο άρθρο 52 του UrhG.

113.

Εάν δεν απατώμαι, είναι η πρώτη φορά που το Δικαστήριο καλείται να αποφανθεί επί της προβλεπόμενης υπό το στοιχείο αʹ εξαιρέσεως. Μολονότι σύμφωνα με τη νομολογία του οι εξαιρέσεις και περιορισμοί πρέπει να ερμηνεύονται συσταλτικά όσον αφορά την έκτασή τους, καθόσον θα μπορούσαν να επηρεάσουν το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ( 79 ), εντούτοις, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι το δικαίωμα εκπαιδεύσεως κατοχυρώνεται στο άρθρο 14, παράγραφος 1, του Χάρτη ( 80 ). Κατά συνέπεια, η ερμηνεία πρέπει να επιτυγχάνει εύλογη ισορροπία μεταξύ των δύο δικαιωμάτων.

114.

Η εξαίρεση από το δικαίωμα του δημιουργού, όταν η χρήση προστατευόμενων έργων γίνεται αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς, δεν μπορεί να αναχθεί στην ελάχιστη έκφρασή του, κάτι το οποίο θα συνέβαινε αν η εξαίρεση περιοριζόταν στο να επιτρέπεται στους διδασκάλους να συνοδεύουν με παραδείγματα το περιεχόμενο των μαθημάτων ή των εισηγήσεών τους.

115.

Μια ερμηνεία βάσει της οποίας αξιολογείται ως σημαντικότερο το δικαίωμα εκπαιδεύσεως, κατά την έννοια του άρθρου 14, παράγραφος 1, του Χάρτη, αναδεικνύει τον ενεργητικό, και όχι απλώς παθητικό, ρόλο των μαθητών, επιτρέποντάς τους να χρησιμοποιούν και οι ίδιοι, για τον ίδιο εκπαιδευτικό (ή μαθησιακό, εν προκειμένω) σκοπό, εικόνες που προστατεύονται από δικαιώματα δημιουργού. Συμβάλλει, με τον τρόπο αυτό, στη διεκπεραίωση του βασικού έργου της εκπαιδεύσεως –την πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου ( 81 ).

116.

Η εξαίρεση δεν προβλέπεται μόνον ως προς την αναπαραγωγή προστατευόμενου υλικού και για τη διάθεση αυτού στο διαδίκτυο για τους σκοπούς της επιστημονικής έρευνας. Το άρθρο τοποθετεί στο ίδιο επίπεδο την εν λόγω επιδίωξη και την προαγωγή της εκπαιδεύσεως, και ως εκ τούτου δικαιούχοι πρέπει να θεωρηθούν και οι μαθητές αλλά και οι διδάσκαλοι των λοιπών βαθμίδων εκπαιδεύσεως, πέραν της πανεπιστημιακής, όταν πληρούνται οι λοιποί όροι εφαρμογής.

117.

Μάλιστα, κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, υπήρξε ταύτιση απόψεων, σε κάποιο βαθμό, όσον αφορά το ότι δεν θα υπήρχε παρουσίαση σε κοινό (κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29) αν η εργασία της μαθήτριας είχε αναρτηθεί σε σχολικό ιστότοπο η πρόσβαση στον οποίο θα περιοριζόταν στο σχολικό περιβάλλον. Μολονότι η ως άνω ερμηνεία είναι κατ’ εμέ υπέρμετρα απλουστευτική ( 82 ), φρονώ ότι αποτυπώνει τη σχέση μεταξύ του εκπαιδευτικού σκοπού και της προσθήκης της φωτογραφίας στον ιστότοπο του ιδρύματος.

118.

Σύμφωνα με το άρθρο 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29, η εξαίρεση για εκπαιδευτικούς σκοπούς προϋποθέτει ότι «αναφέρεται η πηγή, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος του δημιουργού, εκτός εάν διαπιστωθεί ότι αυτό είναι αδύνατο».

119.

Συναφώς, στην εργασία που αναρτήθηκε στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος, η προσθήκη της φωτογραφίας συνοδευόταν από το όνομα του περιοδικού (Schwarzaufweiss) στο οποίο είχε δημοσιευθεί. Η μαθήτρια και ο διδάσκαλός της έδρασαν προσεκτικά και δεν μπορεί κανείς να τους προσάψει ότι δεν ανέφεραν το όνομα του φωτογράφου, το οποίο δεν αναγραφόταν κάτω από την εικόνα.

120.

Επιπλέον, το άρθρο 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29 θέτει ως προϋπόθεση για τη χρήση προστατευόμενου έργου για εκπαιδευτικούς σκοπούς αυτή να «δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο μη εμπορικό σκοπό».

121.

Δεν χωρεί αμφιβολία, όπως επισήμανα ήδη, ότι η ανάρτηση της εργασίας των ισπανικών στον ιστότοπο του σχολείου δεν είχε εμπορικό σκοπό. Τούτο διότι, όταν πρόκειται για ψηφιακές εργασίες, η χρήση εικόνων που έχουν ληφθεί από το διαδίκτυο είναι σήμερα απαραίτητη για ορισμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

122.

Ακόμη και αν υποτεθεί ότι η χρήση της φωτογραφίας εμπίπτει στην εξαίρεση του άρθρου 5, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/29, και πάλι θα πρέπει να διαπιστωθεί ότι διέρχεται επιτυχώς τον προβλεπόμενο από την παράγραφο 5 του ίδιου άρθρου έλεγχο, και ως εκ τούτου είναι αναγκαία η ανάλυση των προϋποθέσεων εφαρμογής του ( 83 ). Συναφώς, θα ακολουθήσω την ίδια μέθοδο που ακολούθησα στις προτάσεις μου στην υπόθεση Stichting Brein ( 84 ).

123.

Κατ’ αρχάς, δεδομένου ότι πρόκειται για χρήση στο πλαίσιο διδασκαλίας, η οποία δεν επιδιώκει κερδοσκοπικό σκοπό, θεωρώ σαφέστατα ότι αυτή δεν αντίκειται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου (δεύτερο στάδιο του ελέγχου). Με την ανάρτησή τους στον ιστότοπο του σχολείου, ούτε η μαθήτρια ούτε ο διδάσκαλός της (αλλά ούτε το εκπαιδευτικό ίδρυμα ή το ομόσπονδο κράτος) αντλούν τυχόν οικονομικό όφελος από την παρουσία της φωτογραφίας στο διαδίκτυο ούτε αντλούν εμπορικό όφελος εις βάρος του δημιουργού.

124.

Ένα άλλο έννομο συμφέρον (τρίτο στάδιο του ελέγχου) θα μπορούσε να είναι η αναγραφή του ονόματος του δημιουργού, για λόγους προστασίας του ηθικού του δικαιώματος. Όμως, το ηθικό δικαίωμα δεν εμπίμπει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2001/29, όπως σαφώς προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη 19 της οδηγίας αυτής.

125.

Το πιο ευαίσθητο σημείο είναι, στην πραγματικότητα, το πρώτο στάδιο του ελέγχου, που επιτάσσει την εφαρμογή των εξαιρέσεων μόνο σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις.

126.

Μολονότι η υπό κρίση υπόθεση είναι μοναδική, εντούτοις η λύση που θα δοθεί εν προκειμένω θα μπορούσε να έχει σημαντικές συνέπειες για μεγάλο αριθμό μαθητών και διδασκάλων (καθώς επίσης και φωτογράφων) σε παρόμοιες περιπτώσεις. Πράγματι, δεν θα ήταν παράλογο να υποτεθεί ότι συμπεριφορές όπως η επίμαχη επαναλαμβάνονται σε καθημερινή βάση στα κράτη μέλη.

127.

Εντούτοις, εφόσον σε όλες τις ως άνω περιπτώσεις πληρούνται οι αναλυθείσες ανωτέρω προϋποθέσεις, μια εξισορροπημένη ερμηνεία του τελευταίου αυτού σταδίου του ελέγχου, βασιζόμενη στην παράλληλη στάθμιση άλλων εννόμων συμφερόντων (εν προκειμένω, όσων απορρέουν από το δικαίωμα εκπαιδεύσεως), θα οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία η ποσότητα ταυτόσημων ή όμοιων πράξεων όσο η επαρκώς λεπτομερής οριοθέτηση αυτών, προκειμένου να μην έρχονται σε σύγκρουση με την κανονική εκμετάλλευση των έργων και να μη θίγονται αδικαιολόγητα τα έννομα συμφέροντα του κατόχου των σχετικών δικαιωμάτων. Με αυτή την επιφύλαξη, πρόκειται για την ίδια ορισμένη ειδική περίπτωση ( 85 ).

128.

Συνοψίζοντας, τελικώς, η εξαίρεση του άρθρου 5, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/29 τυγχάνει εφαρμογής.

129.

Βάσει των προεκτεθέντων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στο προδικαστικό ερώτημα του Bundesgerichtshof (Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου, Γερμανία) ως εξής:

«Η προσθήκη στον ιστότοπο εκπαιδευτικού ιδρύματος, χωρίς κερδοσκοπικό σκοπό και με αναφορά της πηγής προελεύσεως, σχολικής εργασίας που περιλαμβάνει φωτογραφία στην οποία κάθε χρήστης του διαδικτύου είχε ελεύθερη και δωρεάν πρόβαση δεν συνιστά διάθεση στο κοινό, κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, όταν η εν λόγω εικόνα ήταν ήδη αναρτημένη, χωρίς προειδοποιητική επισήμανση σχετικά με τους περιορισμούς χρήσεως, στον ιστότοπο ταξιδιωτικού περιοδικού.»