Υπόθεση T‑433/16

Pometon SpA

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

 Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (τρίτο πενταμελές τμήμα)
της 28ης Μαρτίου 2019

«Ανταγωνισμός – Συμπράξεις – Ευρωπαϊκή αγορά λειαντικών μέσων από χάλυβα – Απόφαση με την οποία διαπιστώνεται παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του άρθρου 53 της Συμφωνίας ΕΟΧ – Συντονισμός των τιμών σε ολόκληρο τον ΕΟΧ –“Υβριδική” διαδικασία της οποίας τα στάδια έχουν διεξαχθεί σε διαφορετικό χρόνο – Τεκμήριο αθωότητας – Αρχή της αμεροληψίας – Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων – Απόδειξη της παραβάσεως – Ενιαία και διαρκής παράβαση – Περιορισμός του ανταγωνισμού ως εκ του αντικειμένου – Διάρκεια της παραβάσεως – Πρόστιμο – Κατ’ εξαίρεση προσαρμογή του βασικού ποσού – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Αναλογικότητα – Ίση μεταχείριση – Πλήρης δικαιοδοσία»

1.      Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Αρχή της χρηστής διοικήσεως – Απαίτηση περί αμεροληψίας – Περιεχόμενο – Σεβασμός του τεκμηρίου αθωότητας

(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 41 και 48)

(βλ. σκέψεις 54-56)

2.      Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Διαδικασία διευθετήσεως διαφορών – Διαδικασία στην οποία δεν εμπλέκονται όλοι οι μετέχοντες σε σύμπραξη – Απόφαση επιχειρήσεως να αποσυρθεί από τη διαδικασία διευθετήσεως – Έκδοση δύο αποφάσεων από την Επιτροπή, με διαφορετικούς αποδέκτες λόγω της υπάρξεως δύο χωριστών διαδικασιών – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις – Τήρηση του καθήκοντος αμεροληψίας και του τεκμηρίου αθωότητας – Περιεχόμενο

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 773/2004 της Επιτροπής, άρθρο 10α)

(βλ. σκέψεις 63-103)

3.      Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα παράβαση – Τρόπος απόδειξης – Προσφυγή σε μια δέσμη ενδείξεων – Απαιτούμενος βαθμός αποδεικτικής ισχύος όσον αφορά τις επιμέρους ενδείξεις – Επιτρέπεται η συνολική εκτίμηση δέσμης ενδείξεων

(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)

(βλ. σκέψεις 107-113, 120, 160)

4.      Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα παράβαση που συνίσταται στη σύναψη συμφωνίας αντίθετης προς τους κανόνες του ανταγωνισμού – Απόφαση που βασίζεται σε έγγραφα αποδεικτικά στοιχεία – Υποχρεώσεις περί αποδείξεων που υπέχουν οι επιχειρήσεις που αμφισβητούν το υποστατό της παραβάσεως

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ)

(βλ. σκέψεις 114-117, 192-198)

5.      Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα παράβαση – Χρήση δηλώσεων άλλων επιχειρήσεων οι οποίες μετείχαν στην παράβαση ως αποδεικτικών μέσων – Επιτρέπεται – Αποδεικτική ισχύς των εκούσιων καταθέσεων στις οποίες προβαίνουν οι κύριοι μετέχοντες σε σύμπραξη προκειμένου να τύχουν εφαρμογής της ανακοινώσεως περί συνεργασίας

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· ανακοίνωση 2006/C 298/17 της Επιτροπής)

(βλ. σκέψεις 118, 119, 207-221)

6.      Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ύψος – Καθορισμός – Προσαρμογή του ύψους του βασικού ποσού – Ελαφρυντικές περιστάσεις – Συμπεριφορά που αποκλίνει από τη συμφωνηθείσα στο πλαίσιο της συμπράξεως και συνεπάγεται ανταγωνιστική συμπεριφορά στην αγορά

(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 §§ 2 και 3· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημείο 29, τρίτη περίπτωση)

(βλ. σκέψεις 178-181)

7.      Συμπράξεις – Απαγόρευση – Παραβάσεις – Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που συνιστούν ενιαία παράβαση – Καταλογισμός ευθύνης σε επιχείρηση για το σύνολο της παραβάσεως – Προϋποθέσεις – Παραβατικές πρακτικές και ενέργειες οι οποίες εντάσσονται σε συνολικό σχέδιο – Εκτίμηση – Κριτήρια – Γνώση ή προβλεψιμότητα του συνολικού σχεδίου της συμπράξεως και των κυρίων στοιχείων της

(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

(βλ. σκέψεις 243-267)

8.      Συμπράξεις – Νόθευση του ανταγωνισμού – Κριτήρια εκτιμήσεως – Διάκριση μεταξύ παραβάσεων εξ αντικειμένου και παραβάσεων εκ του αποτελέσματος – Παράβαση εξ αντικειμένου – Αρκούντως επιβλαβής για τον ανταγωνισμό παράβαση – Εκτίμηση

(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

(βλ. σκέψεις 273-286)

9.      Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα παράβαση – Η Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως της παραβάσεως και της διάρκειάς της – Περιεχόμενο της έννοιας του βάρους αποδείξεως – Διαρκής και ενιαία παράβαση – Έλλειψη αποδείξεων ως προς ορισμένα διαστήματα της συνολικής περιόδου παραβάσεως – Μη αρκούντως μακρά περίοδος ώστε να αποτελέσει διακοπή της παραβάσεως

(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)

(βλ. σκέψεις 294-313)

10.    Ένδικη διαδικασία – Προθεσμία προσκομίσεως αποδεικτικών στοιχείων – Άρθρο 85, παράγραφος 3, του Κανονισμού Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου – Προσκόμιση αποδεικτικών στοιχείων πριν από την περάτωση της προφορικής διαδικασίας – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις

(Κανονισμός Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, άρθρο 85 § 3)

(βλ. σκέψεις 326-328)

11.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Απόφαση περί επιβολής προστίμου – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Δυνατότητα της Επιτροπής να αποκλίνει από τις κατευθυντήριες γραμμές για τον υπολογισμό των προστίμων – Αυστηρότεροι όροι σχετικά με την αιτιολόγηση – Αιτιολόγηση που δεν επιτρέπει την εκτίμηση της συμμορφώσεως της εφαρμοσθείσας μεθόδου υπολογισμού προς τις αρχές της αναλογικότητας και της ίσης μεταχειρίσεως– Παραβίαση

(Άρθρο 296, εδ. 2 ΣΛΕΕ· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημείο 37)

(βλ. σκέψεις 337-364)

12.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ύψος – Δικαστικός έλεγχος – Πλήρης δικαιοδοσία του δικαστή της Ένωσης – Μείωση του ποσού του προστίμου

(Άρθρα 101 και 261 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 31)

(βλ. σκέψεις 365-396)

Σύνοψη

Με την απόφαση Pometon κατά Επιτροπής (T‑433/16), η οποία εκδόθηκε στις 28 Μαρτίου 2019, το Γενικό Δικαστήριο, αφού ακύρωσε εν μέρει την απόφαση C(2016) 3121 τελικό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σχετικά με διαδικασία βάσει του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του άρθρου 53 της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ), μεταρρύθμισε το ποσό του προστίμου που είχε επιβληθεί με την απόφαση αυτή στην εταιρία Pometon SpA για τη συμμετοχή της σε σύμπραξη συνιστάμενη σε συμφωνίες ή σε εναρμονισμένες πρακτικές με άλλες τέσσερις επιχειρήσεις, οι οποίες αποσκοπούσαν κατ’ ουσίαν στον συντονισμό των τιμών των λειαντικών μέσων σε ολόκληρο τον ΕΟΧ. Η προσβαλλόμενη απόφαση εκδόθηκε κατόπιν μιας «υβριδικής» διαδικασίας, σε διαφορετικά στάδια, στο μέτρο που για τις άλλες τέσσερις επιχειρήσεις που μετείχαν στη σύμπραξη είχε εκδοθεί η απόφαση C(2014) 2074 τελικό, βάσει των άρθρων 7 και 23 του κανονισμού 1/2003 (1), ενώ η Pometon είχε αποφασίσει να αποσυρθεί από τη διαδικασία διευθετήσεως της διαφοράς.

Όσον αφορά την αιτίαση που προέβαλε η Pometon κατά την οποία η Επιτροπή είχε ήδη προδικάσει την ενοχή της, επισημαίνοντας επανειλημμένως, στην απόφαση διευθετήσεως της διαφοράς, τη συμπεριφορά της, το Γενικό Δικαστήριο υπενθύμισε κατ’ αρχάς ότι η διοικητική διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής διέπεται από το άρθρο 41 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ότι η αρχή του τεκμηρίου αθωότητας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 48 παράγραφος 1, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων εφαρμόζεται, mutatis mutandis, και στις διοικητικές διαδικασίες που αφορούν την τήρηση των ευρωπαϊκών κανόνων ανταγωνισμού, λαμβανομένης υπόψη της φύσεως των επίδικων παραβάσεων καθώς και της φύσεως και του βαθμού αυστηρότητας των κυρώσεων τις οποίες αυτές επισύρουν. Το Γενικό Δικαστήριο στη συνέχεια επισήμανε ότι η τήρηση του καθήκοντος αμεροληψίας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 41 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων συνεπάγεται ότι, στο πλαίσιο διαδικασίας που κατέστη υβριδική, η Επιτροπή συντάσσει και αιτιολογεί την απόφαση διευθετήσεως της διαφοράς λαμβάνοντας όλες τις αναγκαίες προφυλάξεις ως προς τη διατύπωση, προκειμένου η απόφαση αυτή, μολονότι δεν απευθύνεται στην επιχείρηση που αποσύρθηκε από τη διαδικασία διευθετήσεως διαφοράς, να μη θίξει καμία από τις διαδικαστικές εγγυήσεις των οποίων η εν λόγω επιχείρηση πρέπει να απολαύει στο πλαίσιο της μεταγενέστερης κατ’ αντιμωλίαν διαδικασίας. Ως εκ τούτου, το Γενικό Δικαστήριο, αναφερόμενο στα ερμηνευτικά κριτήρια που συνήγαγε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην απόφασή του Karaman κατά Γερμανίας, της 27ης Φεβρουαρίου 2014, εξέτασε, πρώτον, αν, με την απόφαση διευθετήσεως της διαφοράς, οι προφυλάξεις ως προς τη διατύπωση που συνόδευαν τη μνεία ορισμένων συμπεριφορών της Pometon καθιστούσαν δυνατή την αποφυγή κάθε υπόνοιας ότι η Επιτροπή προδίκασε εσκεμμένως την ενοχή και την ευθύνη της επιχειρήσεως αυτής και, δεύτερον, κατά πόσον οι αναφορές στις εν λόγω συμπεριφορές ήταν αναγκαίες προκειμένου να αποδειχθεί η ευθύνη των αποδεκτών της αποφάσεως διευθετήσεως της διαφοράς. Με τον τρόπο αυτό, το Γενικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι επίμαχες αναφορές σχετικά με την Pometon δεν μπορούν να θεωρηθούν ως ένδειξη για έλλειψη αμεροληψίας της Επιτροπής έναντι αυτής ούτε για τη μη τήρηση του τεκμηρίου αθωότητας στην προσβαλλόμενη απόφαση.

Κατόπιν υπομνήσεως των κανόνων σχετικά με το βάρος αποδείξεως παραβάσεως του άρθρου 101, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ, καθώς και με τη διεξαγωγή της αποδείξεως αυτής, το Γενικό Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι η Επιτροπή είχε αποδείξει επαρκώς κατά νόμον τόσο τη συμμετοχή της Pometon σε ενιαία και διαρκή παράβαση του άρθρου 101 παράγραφος 1, ΣΛΕΕ, που συνίστατο στις διάφορες πτυχές της επίμαχης συμπράξεως, όσο και τη διάρκειά της. Το σύνολο των αποδεικτικών στοιχείων που εξέτασε η Επιτροπή αποδεικνύει, πράγματι, ότι η Pometon γνώριζε πλήρως όχι μόνον τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της συμπράξεως, της οποίας δεν αμφισβητούσε τον χαρακτηρισμό ως ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως, αλλά και τη γεωγραφική της έκταση και ότι, συνεπώς, είχε πρόθεση να συμμετάσχει στην παράβαση αυτή. Ελλείψει οποιασδήποτε ενδείξεως περί αποστασιοποιήσεως της Pometon από τη σύμπραξη, η Επιτροπή απέδειξε, επιπλέον, επαρκώς κατά νόμον ότι η εν λόγω επιχείρηση δεν είχε διακόψει τη συμμετοχή της στην επίμαχη ενιαία και διαρκή παράβαση, μολονότι, σε σχέση με ένα χρονικό διάστημα περίπου δεκαέξι μηνών, η Επιτροπή δεν διέθετε άμεσα αποδεικτικά στοιχεία για αθέμιτες επαφές.

Τέλος, το Γενικό Δικαστήριο εξέτασε το αίτημα ακυρώσεως της προσβαλλομένης αποφάσεως ή μεταρρυθμίσεως του προστίμου των 6 197 000 ευρώ που επιβλήθηκε στην Pometon. Συναφώς, η Pometon ισχυρίστηκε ότι το επίπεδο προσαρμογής του βασικού ποσού του προστίμου, το οποίο η Επιτροπή είχε καθορίσει κατ’ εφαρμογήν του σημείου 37 των κατευθυντηρίων γραμμών για τον υπολογισμό των προστίμων (2), δεν ήταν επαρκώς αιτιολογημένο και δεν συμμορφωνόταν προς τις αρχές της αναλογικότητας και της ίσης μεταχειρίσεως.

Όσον αφορά το ακυρωτικό αίτημα, το Γενικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το σκεπτικό της προσβαλλομένης αποφάσεως δεν παρείχε αρκούντως ακριβείς ενδείξεις σχετικά με τη μέθοδο υπολογισμού που χρησιμοποιήθηκε και τα στοιχεία εκτιμήσεως που ελήφθησαν υπόψη για τη διαφοροποίηση, ανάλογα με την ευθύνη της κάθε επιχειρήσεως, του ποσοστού μειώσεως το οποίο χορηγήθηκε στην Pometon, σε σχέση με εκείνα που εφαρμόστηκαν για τα λοιπά μέρη της συμπράξεως που δέχθηκαν να διευθετήσουν τη διαφορά. Πράγματι, η Επιτροπή αναφέρθηκε κατ’ ουσίαν, γενικώς, στην ύπαρξη διαφορών μεταξύ της ατομικής συμμετοχής της Pometon και εκείνης των λοιπών συμμετεχόντων στη σύμπραξη καθώς και στην ανάγκη να καθοριστεί ένα πρόστιμο αναλογικό προς την παράβαση που διέπραξε η επιχείρηση αυτή αλλά και επαρκώς αποτρεπτικό. Ως εκ τούτου, το Γενικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η προσβαλλόμενη απόφαση ήταν πλημμελής λόγω παραβάσεως της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως όσον αφορά το ποσοστό της κατ’ εξαίρεση μειώσεως που χορηγήθηκε στην Pometon βάσει του σημείου 37 των κατευθυντηρίων γραμμών και ακύρωσε το άρθρο 2 της αποφάσεως αυτής, το οποίο καθόριζε το ύψος του προστίμου που επιβλήθηκε στην Pometon.

Όσον αφορά το αίτημα μεταρρυθμίσεως του ύψους του προστίμου, το Γενικό Δικαστήριο επισήμανε ότι, κατόπιν των διευκρινίσεων που παρέσχε η Επιτροπή με τα δικόγραφά της, ήταν σε θέση να γνωρίζει τη μέθοδο υπολογισμού και τα κριτήρια που εφάρμοσε η Επιτροπή, τόσο στην προσβαλλόμενη απόφαση όσο και στην απόφαση διευθετήσεως της διαφοράς, και να εκτιμήσει, κατά συνέπεια, κατ’ ενάσκηση της πλήρους δικαιοδοσίας του, τον προσήκοντα χαρακτήρα τους. Υπενθύμισε ακόμη ότι ο δικαστής της Ένωσης μπορούσε να μεταρρυθμίσει την προσβαλλόμενη απόφαση, ακόμη και χωρίς να την ακυρώσει, προκειμένου να εξαλείψει, να μειώσει ή να αυξήσει το πρόστιμο που επιβλήθηκε, καθώς η άσκηση της αρμοδιότητας αυτής συνεπάγεται την οριστική μεταβίβαση στον εν λόγω δικαστή της εξουσίας επιβολής κυρώσεων. Επομένως, εναπέκειτο στο Γενικό Δικαστήριο να καθορίσει το ύψος του προστίμου, δεδομένου ότι η εξουσία εκτιμήσεώς του περιορίζεται μόνον από τα κριτήρια σχετικά με τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παραβάσεως που προβλέπονται στο άρθρο 23, παράγραφος 3, του κανονισμού 1/2003, καθώς και από το ανώτατο όριο του 10 % του συνολικού κύκλου εργασιών της οικείας επιχειρήσεως κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος, υπό την επιφύλαξη της τηρήσεως των αρχών της αναλογικότητας, της εξατομικεύσεως των κυρώσεων και της ίσης μεταχειρίσεως, καθώς και της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως που υπέχει.

Όσον αφορά το κριτήριο σχετικά με τη διάρκεια της συμμετοχής της Pometon στην επίμαχη ενιαία και διαρκή παράβαση, το Γενικό Δικαστήριο έκρινε, κατ’ αρχάς, ότι η προϋπόθεση αυτή είχε ήδη ληφθεί δεόντως υπόψη κατά τον καθορισμό, από την Επιτροπή, του βασικού ποσού του προστίμου, το οποίο δεν αμφισβήτησε η Pometon. Εν συνεχεία, όσον αφορά την εφαρμογή του νόμιμου κριτηρίου της σοβαρότητας της παραβάσεως, το Γενικό Δικαστήριο παρατήρησε ότι στο ίδιο εναπόκειται να καθορίσει το επίπεδο προσαρμογής του βασικού ποσού του προστίμου κατά τρόπο αναλογικό, υπό το πρίσμα των κατάλληλων κατά την κρίση του κριτηρίων, προς τη σοβαρότητα της παραβάσεως που διέπραξε η Pometon, καθώς επίσης και κατά τρόπο αρκούντως αποτρεπτικό. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο έκρινε δέον να λάβει υπόψη, κατά την άσκηση της πλήρους δικαιοδοσίας του, καταρχάς, την ατομική ευθύνη της Pometon σε σχέση με τη συμμετοχή της στην επίμαχη σύμπραξη, έπειτα, την ικανότητα της επιχειρήσεως αυτής να θίξει, με την παραβατική συμπεριφορά της, τον ανταγωνισμό στην αγορά των λειαντικών μέσων και, τέλος, το μέγεθός της, συγκρίνοντας, για καθέναν από τους ανωτέρω παράγοντες, την ατομική ευθύνη και την ατομική κατάσταση της προσφεύγουσας με εκείνη των λοιπών μερών της συμπράξεως. Υπό τις περιστάσεις της υπό κρίση υποθέσεως, οι εν λόγω παράγοντες είχαν ως αποτέλεσμα να αναγνωρίσει το Γενικό Δικαστήριο στην Pometon ποσοστό κατ’ εξαίρεση μειώσεως ύψους 75 % επί του βασικού ποσού του προστίμου, αναπροσαρμοσμένου λόγω ελαφρυντικών περιστάσεων, όπως αυτό είχε καθοριστεί με την προσβαλλόμενη απόφαση, και να καθορίσει, ως εκ τούτου, το ποσό του επιβληθέντος στην Pometon προστίμου σε 3 873 375 ευρώ.

1      Κανονισμός (ΕΚ) 1/2003 του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2002, για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα [101] και [102 ΣΛΕΕ] (ΕΕ 2003, L 1, σ. 1).

2      Κατευθυντήριες γραμμές για τη μέθοδο υπολογισμού των προστίμων που επιβάλλονται κατ’ εφαρμογή του άρθρου 23, παράγραφος 2 σημείο α) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1/2003 (ΕΕ 2006, C 210, σ. 2).