ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (έκτο τμήμα)

της 24ης Νοεμβρίου 2016 ( *1 )

«Προδικαστική παραπομπή — Περιβάλλον — Εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον — Οδηγία 2011/92/ΕΕ — Σχέδιο έργου που υποβάλλεται σε εκτίμηση — Παράρτημα I, σημείο 7 — Ευρωπαϊκή συμφωνία για τις κύριες διεθνείς οδικές αρτηρίες (AGR) — Διαπλάτυνση οδού τεσσάρων λωρίδων κυκλοφορίας σε μήκος κάτω των 10 χλμ.»

Στην υπόθεση C–645/15,

με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Bayerischer Verwaltungsgerichtshof (διοικητικό εφετείο της Βαυαρίας, Γερμανία) με απόφαση της 27ης Οκτωβρίου 2015, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 3 Δεκεμβρίου 2015, στο πλαίσιο της δίκης

Bund Naturschutz in Bayern eV,

Harald Wilde

κατά

Freistaat Bayern,

παρισταμένου του:

Stadt Nürnberg,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (έκτο τμήμα),

συγκείμενο από τους J.–C. Bonichot (εισηγητή), προεδρεύοντα τμήματος, A. Arabadjiev και C. G. Fernlund, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: M. Campos Sánchez–Bordona

γραμματέας: A. Calot Escobar

έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία,

λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:

—	το Bund Naturschutz in Bayern eV και ο Harald Wilde, εκπροσωπούμενοι από τον A. Lehners, Rechtsanwalt,

—	το Freistaat Bayern, εκπροσωπούμενο από τον A. Meyer, Oberlandesanwalt, και τον W. Durner, Rechtsanwalt,

—	ο Stadt Nürnberg, εκπροσωπούμενος από τον U. Hösch, Rechtsanwalt,

—	η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από την A.C. Becker και τον C. Zadra,

κατόπιν της αποφάσεως που έλαβε, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα, να εκδικάσει την υπόθεση χωρίς ανάπτυξη προτάσεων,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1	Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία της οδηγίας 2011/92/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (ΕΕ 2012, L 26, σ. 1).

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ, αφενός, του Bund Naturschutz in Bayern eV και του Harald Wilde και, αφετέρου, του Freistaat Bayern (ομόσπονδο κράτος της Βαυαρίας, Γερμανία) όσον αφορά τη νομιμότητα της αποφάσεως του τελευταίου να εγκρίνει την ανακατασκευή ορισμένων τμημάτων οδού ευρισκόμενης εντός των ορίων του Stadt Nürnberg (Δήμος Νυρεμβέργης, Γερμανία), χωρίς να έχει προβεί σε εκτίμηση των επιπτώσεων της εν λόγω ανακατασκευής στο περιβάλλον.

Το νομικό πλαίσιο

Η οδηγία 2011/92

Κατά την αιτιολογική της σκέψη 1, η οδηγία 2011/92/ΕΕ έχει ως σκοπό την κωδικοποίηση της οδηγίας 85/337/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιουνίου 1985, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (ΕΕ 1985, L 175, σ. 40), η οποία έχει τροποποιηθεί επανειλημμένως και ουσιωδώς.

Εξάλλου, η οδηγία 2011/92 περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες αιτιολογικές σκέψεις:

«[…]

(8)	Τα έργα που ανήκουν σε ορισμένες κατηγορίες έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και, καταρχήν, θα πρέπει να υπόκεινται συστηματικά σε εκτίμηση.

(9)	Άλλες κατηγορίες έργων δεν έχουν απαραίτητα σε όλες τις περιπτώσεις σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τα εν λόγω έργα θα πρέπει να υπόκεινται σε εκτίμηση όταν τα κράτη μέλη κρίνουν ότι υπάρχει ενδεχόμενο σημαντικών επιπτώσεων.

[…]»

Κατά το άρθρο 4, παράγραφοι 1 και 2, της οδηγίας αυτής:

«1. Με την επιφύλαξη του άρθρου 2, παράγραφος 4, τα έργα που απαριθμούνται στο παράρτημα I υποβάλλονται σε εκτίμηση σύμφωνα με τα άρθρα 5 έως 10.

2. Με την επιφύλαξη του άρθρου 2, παράγραφος 4, για τα έργα που απαριθμούνται στο παράρτημα II, τα κράτη μέλη αποφασίζουν κατά πόσο το έργο θα υποβληθεί σε εκτίμηση σύμφωνα με τα άρθρα 5 έως 10. Τα κράτη μέλη αποφασίζουν βάσει:

α)	κατά περίπτωση εξέτασης· ή

β)	κατωτάτων ορίων ή κριτηρίων που καθορίζει το κράτος μέλος.

Τα κράτη μέλη μπορούν να εφαρμόσουν και τις δύο διαδικασίες που αναφέρονται στα στοιχεία αʹ και βʹ.»

Το παράρτημα I, σημείο 7, της εν λόγω οδηγίας απαριθμεί μεταξύ άλλων τα εξής έργα τα οποία εμπίπτουν στο άρθρο 4, παράγραφος 1, αυτής:

«[…]

β)	Έργα κατασκευής αυτοκινητοδρόμων και οδών ταχείας κυκλοφορίας [Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, ως “οδός ταχείας κυκλοφορίας” νοείται η οδός κατά την έννοια της ευρωπαϊκής συμφωνίας της 15ης Νοεμβρίου 1975 για τις κύριες διεθνείς οδικές αρτηρίες.]·

γ)

Έργα κατασκευής νέων οδών με τέσσερις και άνω λωρίδες κυκλοφορίας, ή ευθυγράμμιση ή/και διαπλάτυνση υφιστάμενων οδών δύο το πολύ λωρίδων κυκλοφορίας ώστε να δημιουργηθούν τέσσερις και άνω λωρίδες, όταν το νέο ή ευθυγραμμισμένο ή/και διευρυμένο αυτό τμήμα της οδού πρόκειται να έχει συνεχές μήκος από 10 km και άνω.»

Το παράρτημα I, σημείο 24, της οδηγίας 2011/92 παραθέτει επίσης τα εξής έργα τα οποία εμπίπτουν στο άρθρο 4, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας:

«Κάθε μεταβολή ή επέκταση των σχεδίων που απαριθμούνται στο παρόν παράρτημα, όταν η εν λόγω μεταβολή ή επέκταση καθ’ εαυτή εμπίπτει στα κατώτατα όρια, αν υπάρχουν, τα οποία καθορίζονται στο παρόν παράρτημα.»

Το παράρτημα II, σημείο 10, της εν λόγω οδηγίας, που επιγράφεται «Έργα υποδομής», παραθέτει μεταξύ άλλων τα εξής έργα τα οποία εμπίπτουν στο άρθρο 4, παράγραφος 2, αυτής:

«[…]

ε)	Κατασκευή οδών […]·

[…]».

Το παράρτημα II, σημείο 13, της οδηγίας 2011/92 παραθέτει επίσης τα εξής έργα τα οποία εμπίπτουν στο άρθρο 4, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής:

«α)	Οποιαδήποτε τροποποίηση ή επέκταση έργων που απαριθμούνται στο παράρτημα I ή στο παρόν παράρτημα τα οποία έχουν ήδη εγκριθεί, εκτελεστεί ή εκτελούνται και τα οποία μπορεί να έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (μεταβολή ή επέκταση που δεν περιλαμβάνονται στο παράρτημα I)·

β)	Έργα του παραρτήματος Ι που εξυπηρετούν αποκλειστικά ή κυρίως την ανάπτυξη και τη δοκιμή νέων μεθόδων ή προϊόντων και δεν χρησιμοποιούνται περισσότερο από δύο έτη.»

Η AGR

Η ευρωπαϊκή συμφωνία για τις κύριες διεθνείς οδικές αρτηρίες (AGR), η οποία υπογράφηκε στη Γενεύη στις 15 Νοεμβρίου 1975, περιλαμβάνει στο παράρτημα II, που επιγράφεται «Προϋποθέσεις τις οποίες πρέπει να πληρούν οι κύριες διεθνείς οδικές αρτηρίες», το σημείο I.1 το οποίο έχει ως εξής:

«Οι ακόλουθες διατάξεις έχουν ως αντικείμενο τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να υιοθετούνται για την κατασκευή και την ανακατασκευή των κύριων διεθνών οδικών αρτηριών, που προσδιορίζονται κατωτέρω ως “διεθνείς οδοί”, και λαμβάνουν υπόψη τα σημερινά επιτεύγματα στον τομέα της οδοποιίας. Οι εν λόγω διατάξεις δεν εφαρμόζονται στους οικισμούς. Οι οικισμοί πρέπει να παρακάμπτονται, αν αποτελούν εμπόδιο ή συνιστούν κίνδυνο.»

Στο παράρτημα αυτό, υπό τον τίτλο ΙΙ («Κατηγορίες διεθνών οδών»), περιλαμβάνεται το σημείο II.3 το οποίο περιέχει τον ακόλουθο ορισμό:

«Οδοί ταχείας κυκλοφορίας

Οδός ταχείας κυκλοφορίας σημαίνει οδός που προορίζεται για την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, στην οποία η πρόσβαση γίνεται μόνο μέσω κόμβων ή σηματοδοτημένων διασταυρώσεων και στην οποία ιδίως απαγορεύεται η στάση ή η στάθμευση επί του οδοστρώματος.»

Το γερμανικό δίκαιο

Ο Bayerisches Straßen– und Wegegesetz (βαυαρικός νόμος για το οδικό δίκτυο), όπως δημοσιεύθηκε στις 5 Οκτωβρίου 1981 και τροποποιήθηκε με τον νόμο της 22ας Μαΐου 2015, ορίζει, στο άρθρο 37, που επιγράφεται «Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων», τα εξής:

«Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων διενεργείται για κρατικές οδούς, επαρχιακές οδούς, διακοινοτικές οδούς και τοπικές οδούς

στις περιπτώσεις κατά τις οποίες κατασκευάζονται οδοί με τέσσερις και άνω λωρίδες κυκλοφορίας ή υφιστάμενες οδοί διαπλατύνονται ώστε να δημιουργηθούν τέσσερις και άνω λωρίδες κυκλοφορίας ή ευθυγραμμίζονται, εφόσον το τμήμα της οδού που κατασκευάστηκε, διαπλατύνθηκε ή ευθυγραμμίστηκε:

α)	έχει συνεχές μήκος τουλάχιστον 10 χλμ. ή

β)

έχει συνεχές μήκος τουλάχιστον 5 χλμ. και διασχίζει, σε γεωγραφικό μήκος που υπερβαίνει το 5 %, βιοτόπους […] εκτάσεως άνω του ενός εκταρίου, χαρακτηρισμένες ζώνες διατηρήσεως σύμφωνα με την οδηγία [92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών οικότοπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας (ΕΕ 1992, L 206, σ. 7),] ή την οδηγία [79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 2ας Απριλίου 1979, περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών (ΕΕ ειδ. έκδ. 15/001, σ. 202)], εθνικά πάρκα […] ή προστατευόμενες φυσικές περιοχές […], ή

στις περιπτώσεις κατά τις οποίες κατασκευάζονται οδοί με μία, με δύο ή με τρεις λωρίδες κυκλοφορίας, εφόσον το νέο τμήμα της οδού που κατασκευάστηκε έχει συνεχές μήκος τουλάχιστον 10 χλμ. και διασχίζει, σε γεωγραφικό μήκος που υπερβαίνει το 5 %, περιοχές ή βιοτόπους κατά την έννοια του σημείου 1, στοιχείο βʹ, του παρόντος άρθρου, ή

στις περιπτώσεις κατά τις οποίες, χωρίς να εμπίπτουν στο σημείο 1 του παρόντος άρθρου, οι οικείες οδοί τροποποιούνται μέσω της κατασκευής τουλάχιστον μίας επιπλέον νέας λωρίδας κυκλοφορίας σε συνεχές μήκος τουλάχιστον 10 χλμ. και το υπό τροποποίηση τμήμα της οδού διασχίζει, σε γεωγραφικό μήκος που υπερβαίνει το 5 %, περιοχές ή βιοτόπους κατά την έννοια του σημείου 1, στοιχείο βʹ, του παρόντος άρθρου.»

Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα

12	Με απόφαση της 28ης Ιουνίου 2013, οι αρμόδιες αρχές του ομόσπονδου κράτους της Βαυαρίας ενέκριναν τα σχέδια ανακατασκευής ορισμένων τμημάτων της επαρχιακής οδού αριθ. 4 εντός των ορίων του Δήμου Νυρεμβέργης.

Το επίμαχο σχέδιο ανακατασκευής αφορά δύο τμήματα της εν λόγω οδού, η οποία περιλαμβάνει δύο λωρίδες κυκλοφορίας σε κάθε ρεύμα. Στο πρώτο τμήμα, μήκους 1,8 χλμ., σχεδιάζεται να κατασκευαστούν, σε μία πλευρά, επιπρόσθετη τρίτη λωρίδα κυκλοφορίας καθώς και ηχοπετάσματα μήκους περίπου 1,3 χλμ. Στο δεύτερο τμήμα, μήκους 2,6 χλμ., σχεδιάζεται να υλοποιηθεί μια οδική σήραγγα μήκους περίπου 1,8 χλμ., να ανακατασκευαστούν οι υπάρχουσες «ισόπεδες διασταυρώσεις» ώστε να μην είναι «υπερυψωμένες» και να κατασκευαστεί μια νέα οδός που να καθιστά δυνατή την πρόσβαση από την περιοχή του κέντρου της πόλεως της Νυρεμβέργης. Τα δύο αυτά τμήματα βρίσκονται σε αστική ζώνη.

Οι δύο προσφεύγοντες της κύριας δίκης άσκησαν έκαστος προσφυγή ακυρώσεως κατά της εν λόγω αποφάσεως της 28ης Ιουνίου 2013 ενώπιον του Bayerisches Verwaltungsgericht Ansbach (διοικητικού δικαστηρίου του Ansbach της Βαυαρίας, Γερμανία) με την αιτιολογία, μεταξύ άλλων, ότι της εν λόγω αποφάσεως δεν είχε προηγηθεί διενέργεια εκτιμήσεως περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

15	Οι προσφυγές αυτές απορρίφθηκαν με αποφάσεις της 14ης Ιουλίου 2014. Με διατάξεις της 23ης Ιουνίου 2015, το Bayerischer Verwaltungsgerichtshof (διοικητικό εφετείο της Βαυαρίας, Γερμανία) επέτρεψε στους προσφεύγοντες της κύριας δίκης να ασκήσουν έφεση κατά των ως άνω αποφάσεων.

Στο πλαίσιο της εξετάσεως της εφέσεως αυτής, το αιτούν δικαστήριο διερωτήθηκε κατά πόσον υφίσταται υποχρέωση υποβολής του επίμαχου σχεδίου έργου σε εκτίμηση των επιπτώσεών του στο περιβάλλον βάσει του παραρτήματος I, σημείο 7, στοιχεία βʹ και γʹ, της οδηγίας 2011/92. Το αιτούν δικαστήριο εκφράζει αμφιβολίες, ιδίως, ως προς την εφαρμογή των διατάξεων αυτών επί ανακατασκευής μήκους κάτω των 10 χλμ. και διερωτάται αν πρόκειται για «έργο κατασκευής», κατά την έννοια των διατάξεων αυτών.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Bayerischer Verwaltungsgerichtshof (διοικητικό εφετείο της Βαυαρίας, Γερμανία) αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

«1)	Πρέπει το σημείο 7, στοιχείο γʹ, του παραρτήματος I της οδηγίας 2011/92 […] να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι η ρύθμιση καταλαμβάνει και τη διαπλάτυνση ή ανακατασκευή υφιστάμενων οδών με τέσσερις ή περισσότερες λωρίδες κυκλοφορίας;

2)	Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο πρώτο ερώτημα: Αποτελεί το σημείο 7, στοιχείο γʹ, του παραρτήματος I της οδηγίας 2011/92 ειδικότερη –και ως εκ τούτου υπερισχύουσα– διάταξη έναντι του σημείου 7, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I της ίδιας οδηγίας;

3)	Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο πρώτο ή στο δεύτερο ερώτημα: Προϋποθέτει η έννοια “οδός ταχείας κυκλοφορίας”, η οποία περιλαμβάνεται στο σημείο 7, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I της οδηγίας 2011/92, ότι το επίμαχο τμήμα της οδού αποτελεί κύρια διεθνή οδική αρτηρία κατά την έννοια της [AGR];

Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο πρώτο, στο δεύτερο ή στο τρίτο ερώτημα:

Εφαρμόζεται η έννοια της “κατασκευής”, η οποία περιλαμβάνεται στο σημείο 7, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I της οδηγίας 2011/92, σε έργα οδοποιίας των οποίων η υφιστάμενη οδική χάραξη δεν υπόκειται σε ουσιαστικές τροποποιήσεις;

Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο τέταρτο ερώτημα:

Προϋποθέτει η έννοια της “κατασκευής”, η οποία περιλαμβάνεται στο σημείο 7, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I της οδηγίας 2011/92, ότι το υπό κατασκευή τμήμα της οδού πρέπει να έχει ορισμένο ελάχιστο μήκος; Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, ισχύει τούτο μόνον όσον αφορά συνεχές τμήμα της οδού; Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, υπερβαίνει το ελάχιστο απαιτούμενο μήκος τα συνεχή 2,6 χλμ. ή, εάν συνυπολογίζεται το μήκος περισσότερων ασυνεχών τμημάτων οδού, τα 4,4 χλμ. συνολικώς;

6)	Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο πέμπτο ερώτημα: Εφαρμόζεται η δεύτερη περίπτωση που περιλαμβάνεται στο σημείο 7, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I της οδηγίας 2011/92 (έργα κατασκευής οδών ταχείας κυκλοφορίας) σε έργα οδοποιίας εντός οικισμού κατά την έννοια της [AGR];»

Επί των προδικαστικών ερωτημάτων

Επί του πρώτου ερωτήματος

Με το πρώτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 2011/92 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι διέπει σχέδιο έργου οδοποιίας το οποίο, καίτοι αφορά, όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, τμήμα που έχει μήκος κάτω των 10 χλμ., συνίσταται σε διαπλάτυνση ή ανακατασκευή υφιστάμενης οδού με τέσσερις ή περισσότερες λωρίδες κυκλοφορίας.

Συναφώς, πρέπει να επισημανθεί ότι, σύμφωνα με τις αιτιολογικές σκέψεις 8 και 9 της οδηγίας 2011/92, ο νομοθέτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε την πρόθεση να διακρίνει μεταξύ, αφενός, των σχεδίων έργων τα οποία ανήκουν σε ορισμένες κατηγορίες, τα οποία έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τα οποία, κατ’ αρχήν, θα πρέπει να υπόκεινται συστηματικά σε εκτίμηση και, αφετέρου, εκείνων τα οποία ανήκουν σε άλλες κατηγορίες, τα οποία δεν έχουν απαραίτητα σε όλες τις περιπτώσεις τέτοιες επιπτώσεις και τα οποία θα πρέπει να υπόκεινται σε εκτίμηση όταν τα κράτη μέλη κρίνουν ότι υπάρχει ενδεχόμενο τέτοιων σημαντικών επιπτώσεων.

Κατά συνέπεια, το άρθρο 4 της οδηγίας 2011/92 προβαίνει σε διάκριση μεταξύ, αφενός, σύμφωνα με την παράγραφό του 1, των απαριθμούμενων στο παράρτημα I της εν λόγω οδηγίας σχεδίων έργων, τα οποία τα κράτη μέλη οφείλουν να υποβάλλουν σε εκτίμηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον και, αφετέρου, σύμφωνα με την παράγραφό του 2, των απαριθμούμενων στο παράρτημα II της εν λόγω οδηγίας σχεδίων έργων, ως προς τα οποία τα κράτη μέλη αποφασίζουν κατά πόσον αυτά τα σχέδια έργων πρέπει να υποβληθούν σε τέτοια εκτίμηση.

Στο σημείο 7, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος Ι της οδηγίας 2011/92 απαριθμούνται τα έργα κατασκευής αυτοκινητοδρόμων και οδών ταχείας κυκλοφορίας, ενώ στο σημείο 7, στοιχείο γʹ, απαριθμούνται τα έργα κατασκευής νέων οδών με τέσσερις και άνω λωρίδες κυκλοφορίας, καθώς και τα έργα ευθυγραμμίσεως ή διαπλατύνσεως υφιστάμενων οδών δύο το πολύ λωρίδων κυκλοφορίας ώστε να δημιουργηθούν τέσσερις και άνω λωρίδες, όταν το νέο ή ευθυγραμμισμένο ή διευρυμένο αυτό τμήμα της οδού πρόκειται να έχει συνεχές μήκος τουλάχιστον 10 χλμ.

Από τις διατάξεις του παραρτήματος I, σημείο 7, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 2011/92 προκύπτει σαφώς ότι ο νομοθέτης της Ένωσης είχε την πρόθεση να ορίσει ότι μόνον τα σχέδια έργων που αφορούν τμήματα οδού τα οποία έχουν σημαντικό μήκος, εν προκειμένω τουλάχιστον 10 χλμ., εμπίπτουν στη βαρύνουσα τα κράτη μέλη υποχρέωση να υποβάλλουν συστηματικώς ορισμένα σχέδια έργων οδοποιίας σε εκτίμηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον.

Μολονότι το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2011/92, όπως και αυτό της οδηγίας 85/337, είναι εκτεταμένο και μολονότι ο σκοπός της είναι ευρύτατος (βλ. υπό την έννοια αυτή, μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 28ης Φεβρουαρίου 2008, Abraham κ.λπ.,C–2/07, EU:C:2008:133, σκέψη 32, καθώς και της 25ης Ιουλίου 2008, Ecologistas en Acción-CODA,C–142/07, EU:C:2008:445, σκέψη 28), παρά ταύτα τελολογική ερμηνεία της οδηγίας 2011/92 δεν δύναται να αποκλίνει από τη σαφώς εκπεφρασμένη βούληση του νομοθέτη της Ένωσης (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση της 17ης Μαρτίου 2011, Brussels Hoofdstedelijk Gewest κ.λπ.,C–275/09, EU:C:2011:154, σκέψη 29).

Επομένως, σχέδιο έργου οδοποιίας το οποίο, όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, σχετίζεται με τμήμα που έχει μήκος κάτω των 10 χλμ. δεν συγκαταλέγεται, ως εκ της φύσεώς του και μόνον, ακόμη και όταν συνίσταται σε διαπλάτυνση ή ανακατασκευή υφιστάμενης οδού με τέσσερις ή περισσότερες λωρίδες κυκλοφορίας, μεταξύ αυτών στα οποία αναφέρεται το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 2011/92.

25	Ωστόσο, η διαπίστωση αυτή ισχύει με την επιφύλαξη της εφαρμογής, στην υπόθεση της κύριας δίκης, ενδεχομένως, των διατάξεων του άρθρου 4, παράγραφος 2, και του παραρτήματος II της οδηγίας 2011/92.

Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 2011/92 δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι διέπει σχέδιο έργου οδοποιίας το οποίο, καίτοι αφορά, όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, τμήμα που έχει μήκος κάτω των 10 χλμ., συνίσταται σε διαπλάτυνση ή ανακατασκευή υφιστάμενης οδού με τέσσερις ή περισσότερες λωρίδες κυκλοφορίας.

Επί του δεύτερου ερωτήματος

27	Λαμβανομένης υπόψη της απαντήσεως που δόθηκε στο πρώτο ερώτημα, παρέλκει η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα.

Επί του τρίτου και του έκτου ερωτήματος

Με το τρίτο και με το έκτο ερώτημά του, που πρέπει να εξετασθούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, κατ’ ουσίαν, ως προς το περιεχόμενο της έννοιας των «οδών ταχείας κυκλοφορίας» των οποίων η κατασκευή πρέπει, σύμφωνα με το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92, να υποβάλλεται σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

29	Το σημείο 7, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I της οδηγίας 2011/92 ορίζει τις οδούς ταχείας κυκλοφορίας με παραπομπή στον ορισμό των οδών ταχείας κυκλοφορίας κατά την AGR, όπως αυτός υπομνήσθηκε στη σκέψη 10 της παρούσας αποφάσεως.

Πρώτον, επισημαίνεται ότι το σημείο 7, στοιχείο βʹ, καθώς και η παραπομπή στην AGR είχαν πανομοιότυπη διατύπωση και στην οδηγία 85/337. Όσον αφορά την εφαρμογή της εν λόγω οδηγίας, το Δικαστήριο έχει ήδη κρίνει ότι, δεδομένου ότι όλα τα κράτη μέλη δεν έχουν κυρώσει τη συμφωνία AGR, η παραπομπή αυτή αφορούσε τη συμφωνία AGR όπως αυτή ίσχυε κατά την έκδοση της οδηγίας 85/337, ήτοι στις 15 Νοεμβρίου 1975 (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση της 25ης Ιουλίου 2008, Ecologistas en Acción–CODA, C‑142/07, EU:C:2008:445, σκέψη 30).

Δεδομένου ότι η οδηγία 2011/92 περιορίστηκε σε απλή κωδικοποίηση της οδηγίας 85/337, ότι όλα τα κράτη μέλη δεν έχουν κυρώσει την AGR και ότι από κανένα στοιχείο δεν μπορεί να συναχθεί ότι ο νομοθέτης της Ένωσης, κατά τον χρόνο εκδόσεως της οδηγίας 2011/92, είχε την πρόθεση να αναφερθεί, διά της παραπομπής στην εν λόγω συμφωνία, όχι στο αρχικό κείμενό της, αλλά στα τροποποιημένα ή αναθεωρημένα κείμενά της, πρέπει να εξακολουθήσει να γίνεται αναφορά στην εν λόγω συμφωνία όπως αυτή ίσχυε κατά την ημερομηνία υπογραφής της, ήτοι την 15η Νοεμβρίου 1975.

Δεύτερον, πρέπει να υπομνησθεί ότι, σύμφωνα με την περιλαμβανόμενη στο παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92 παραπομπή στην AGR, ως «οδός ταχείας κυκλοφορίας», για τους σκοπούς της οδηγίας, νοείται η οδός που ανταποκρίνεται στον ορισμό που παρατίθεται στη συμφωνία αυτή. Ως εκ τούτου, από το γράμμα της διατάξεως αυτής προκύπτει ότι η εν λόγω οδηγία, αναφερόμενη σε έναν τέτοιο ορισμό και όχι στις οδούς που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της AGR, αφορά τις οδούς των οποίων τα τεχνικά χαρακτηριστικά είναι αυτά που περιέχει ο εν λόγω ορισμός, και όχι τις οδούς που κατατάσσονται, κατ’ εφαρμογήν του εν λόγω ορισμού, στην κατηγορία των «κύριων διεθνών οδικών αρτηριών», κατά την έννοια της AGR. Επομένως, εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παραρτήματος Ι, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92 τα έργα κατασκευής μιας οδού που παρουσιάζει τα τεχνικά χαρακτηριστικά των οδών ταχείας κυκλοφορίας όπως αυτά προκύπτουν από τον ορισμό που παρατίθεται στην AGR, ακόμη και όταν η οδός αυτή δεν αποτελεί συνιστώσα του δικτύου των κύριων διεθνών οδικών αρτηριών.

Υπό το πρίσμα των υποχρεώσεων τις οποίες επιβάλλει η οδηγία 2011/92, δεν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι, σύμφωνα με το παράρτημα II, σημείο I.1, της AGR, οι διατάξεις του παραρτήματος αυτού «δεν εφαρμόζονται στους οικισμούς», οι οποίοι «πρέπει να παρακάμπτονται, αν αποτελούν εμπόδιο ή συνιστούν κίνδυνο». Ένας τέτοιος περιορισμός του πεδίου εφαρμογής της AGR δεν θέτει, αυτός καθ’ εαυτόν, κατ’ ουδένα τρόπο υπό αμφισβήτηση τη δυνατότητα εφαρμογής, στο πλαίσιο της οδηγίας 2011/92, των τεχνικών χαρακτηριστικών που προσιδιάζουν στις οδούς ταχείας κυκλοφορίας, όπως αυτά ορίζονται στην εν λόγω συμφωνία.

Τρίτον, οδός ταχείας κυκλοφορίας σημαίνει, σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, οδός που προορίζεται για την κυκλοφορία αυτοκινήτων, στην οποία η πρόσβαση γίνεται μόνο μέσω κόμβων ή σηματοδοτημένων διασταυρώσεων και στην οποία απαγορεύεται η στάση ή η στάθμευση επί του οδοστρώματος. Από τον ορισμό αυτό δεν προκύπτει ότι οι οδοί εντός των αστικών ζωνών αποκλείονται εκ των προτέρων. Αντιθέτως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, ελλείψει ρητού αποκλεισμού των οδών εντός οικιστικών περιοχών, ο όρος «οδοί ταχείας κυκλοφορίας» καλύπτει τις αστικές οδούς που συγκεντρώνουν τα προβλεπόμενα από το παράρτημα ΙΙ της AGR χαρακτηριστικά (απόφαση της 25ης Ιουλίου 2008, Ecologistas en Acción‑CODA, C–142/07, EU:C:2008:445, σκέψη 31).

Από τα προεκτεθέντα προκύπτει ότι στο τρίτο και στο έκτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι «οδοί ταχείας κυκλοφορίας», κατά τη διάταξη αυτή, είναι οι οδοί των οποίων τα τεχνικά χαρακτηριστικά είναι αυτά που περιέχει ο ορισμός που παρατίθεται στο παράρτημα II, σημείο II.3, της AGR, ακόμη και όταν οι οδοί αυτές δεν αποτελούν συνιστώσες του δικτύου των κύριων διεθνών οδικών αρτηριών που διέπεται από τη συμφωνία αυτή ή βρίσκονται εντός αστικής ζώνης.

Επί του τέταρτου και επί του πέμπτου ερωτήματος

36	Με το τέταρτο και με το πέμπτο ερώτημά του, που πρέπει να εξετασθούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, κατ’ ουσίαν, ως προς το περιεχόμενο της έννοιας των «έργων κατασκευής», κατά το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92.

Όπως υπογράμμισε το αιτούν δικαστήριο, το Δικαστήριο, όσον αφορά τις διατάξεις του παραρτήματος I, σημείο 7, στοιχεία βʹ και γʹ, της οδηγίας 85/337, οι οποίες επανελήφθησαν αυτολεξεί στο παράρτημα I, σημείο 7, στοιχεία βʹ και γʹ, της οδηγίας 2011/92, έδωσε ευρεία ερμηνεία στις εν λόγω διατάξεις κρίνοντας ότι σχέδιο έργου το οποίο αφορά την ανακατασκευή οδού που αντιστοιχεί, ως προς το μέγεθος και τις λεπτομέρειες, σε έργο κατασκευής μπορεί να θεωρηθεί ότι αφορά έργο κατασκευής κατά την έννοια των διατάξεων αυτών (βλ., υπό την έννοια αυτή, αποφάσεις της 25ης Ιουλίου 2008, Ecologistas en Acción–CODA, C–142/07, EU:C:2008:445, σκέψη 36, καθώς και της 17ης Μαρτίου 2011, Brussels Hoofdstedelijk Gewest κ.λπ.,C–275/09, EU:C:2011:154, σκέψη 27).

Με βάση την ανάλυση αυτή, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν σχέδιο έργου το οποίο αφορά, όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, σημαντικής κλίμακας ανακατασκευή οδού, πλην όμως σε μήκος κάτω των 10 χλμ. και χωρίς ουσιαστική τροποποίηση της υφιστάμενης οδικής χάραξής της, μπορεί να θεωρηθεί ότι αφορά «έργο κατασκευής», κατά την έννοια του παραρτήματος I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92.

Επισημαίνεται ότι ο όρος «έργα κατασκευής» που χρησιμοποιείται στο παράρτημα Ι, σημείο 7, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2011/92 δεν είναι διφορούμενος και πρέπει να νοηθεί με τη συνήθη σημασία του, δηλαδή ως αφορών την εξαρχής δημιουργία νέων έργων ή την τροποποίηση, υπό την έννοια της υλικής μεταβολής, προϋπαρχόντων έργων (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση της 17ης Μαρτίου 2011, Brussels Hoofdstedelijk Gewest κ.λπ.,C–275/09, EU:C:2011:154, σκέψη 26).

Δεν χωρεί αμφιβολία περί του ότι εμπίπτει σε μια τέτοια τροποποίηση ένα σχέδιο έργου το οποίο προβλέπει ανακατασκευή των προϋπαρχουσών οδών με σημαντικής κλίμακας τεχνικά έργα, ιδίως με τη διάνοιξη σήραγγας, ακόμη και όταν αυτά εκτελούνται επί της υφιστάμενης οδικής χάραξης και σε μήκος κάτω των 10 χλμ.

Συναφώς, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι, αντιθέτως προς τις διατάξεις του παραρτήματος I, σημείο 7, στοιχεία αʹ και γʹ, της οδηγίας 2011/92, οι διατάξεις του σημείου 7, στοιχείο βʹ, δεν περιλαμβάνουν καμία αναφορά σε ελάχιστο μήκος που θα πρέπει να έχουν οι οδοί τις οποίες αφορούν. Επιπλέον, από το γράμμα της τελευταίας αυτής διατάξεως προκύπτει ότι ο νομοθέτης της Ένωσης έχει κατατάξει τα έργα κατασκευής αυτοκινητοδρόμων και οδών ταχείας κυκλοφορίας στην κατηγορία των σχεδίων έργων που συστηματικά υποβάλλονται σε εκτίμηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, χωρίς να απαιτείται ελάχιστο μήκος για τέτοια έργα κατασκευής.

Εξάλλου, δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι ένα έργο οδοποιίας, έστω και περιορισμένου μήκους, ενδέχεται να είναι, ως εκ της φύσεώς του και μόνον, τέτοιας κλίμακας ώστε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Επομένως, η έννοια των «έργων κατασκευής», κατά το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92, δεν συνεπάγεται ότι το οικείο τμήμα οδού θα πρέπει να έχει ορισμένο μήκος. Εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο, υπό τις προϋποθέσεις που υπομνήσθηκαν στη σκέψη 37 της παρούσας αποφάσεως, να εκτιμά, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, αν η επίμαχη ανακατασκευή οδού, λόγω του συνόλου των χαρακτηριστικών της, και όχι μόνον λόγω του μήκους της, είναι τέτοιας κλίμακας ώστε να πρέπει να χαρακτηρισθεί ως «έργο κατασκευής», κατά την έννοια της οδηγίας αυτής.

Κατά συνέπεια, στο τέταρτο και στο πέμπτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι η έννοια των «έργων κατασκευής», κατά το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92, πρέπει να ερμηνευθεί ως αφορώσα την εξαρχής δημιουργία νέων έργων ή την τροποποίηση, υπό την έννοια της υλικής μεταβολής, προϋπαρχόντων έργων. Προκειμένου να εκτιμηθεί αν μια τέτοια τροποποίηση μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά, λόγω της κλίμακας και των επιμέρους στοιχείων της, τέτοιο έργο κατασκευής, εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να λάβει υπόψη του το σύνολο των χαρακτηριστικών του οικείου έργου, και όχι μόνον το μήκος του ή τη διατήρηση της αρχικής χάραξής του.

Επί των δικαστικών εξόδων

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (έκτο τμήμα) αποφαίνεται:

Το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 2011/92/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι διέπει σχέδιο έργου οδοποιίας το οποίο, καίτοι αφορά, όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, τμήμα που έχει μήκος κάτω των 10 χλμ., συνίσταται σε διαπλάτυνση ή ανακατασκευή υφιστάμενης οδού με τέσσερις ή περισσότερες λωρίδες κυκλοφορίας.

Το παράρτημα I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι «οδοί ταχείας κυκλοφορίας», κατά τη διάταξη αυτή, είναι οι οδοί των οποίων τα τεχνικά χαρακτηριστικά είναι αυτά που περιέχει ο ορισμός που παρατίθεται στο παράρτημα II, σημείο II.3, της ευρωπαϊκής συμφωνίας για τις κύριες διεθνείς οδικές αρτηρίες (AGR), που υπογράφηκε στη Γενεύη στις 15 Νοεμβρίου 1975, ακόμη και όταν οι οδοί αυτές δεν αποτελούν συνιστώσες του δικτύου των κύριων διεθνών οδικών αρτηριών που διέπεται από τη συμφωνία αυτή ή βρίσκονται εντός αστικής ζώνης.

Η έννοια των «έργων κατασκευής», κατά το πνεύμα του παραρτήματος I, σημείο 7, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2011/92, πρέπει να ερμηνευθεί ως αφορώσα την εξαρχής δημιουργία νέων έργων ή την τροποποίηση, υπό την έννοια της υλικής μεταβολής, προϋπαρχόντων έργων. Προκειμένου να εκτιμηθεί αν μια τέτοια τροποποίηση μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά, λόγω της κλίμακας και των επιμέρους στοιχείων της, τέτοιο έργο κατασκευής, εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να λάβει υπόψη του το σύνολο των χαρακτηριστικών του οικείου έργου, και όχι μόνον το μήκος του ή τη διατήρηση της αρχικής χάραξής του.

(υπογραφές)

( *1 ) Γλώσσα διαδικασίας: η γερμανική.