1.

Η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως του Cour de cassation (Βέλγιο) έχει ως αντικείμενο την ερμηνεία του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για το συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων σχετικά με ορισμένους οργανισμούς συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες (ΟΣΕΚΑ) ( 2 ). Το εθνικό δικαστήριο ερωτά εάν, στην περίπτωση που τα μερίδια ενός ΟΣΕΚΑ διετέθησαν σε κράτος μέλος διαφορετικό από αυτό στο οποίο εδρεύει, το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611 έχει την έννοια ότι ο όρος «πληρωμές […] στους μεριδιούχους» αφορά επίσης την παράδοση τίτλων μεριδίων (στο εξής: τίτλοι μεριδίων) στους μεριδιούχους από τον εκπρόσωπο του ΟΣΕΚΑ στο έτερο αυτό κράτος μέλος (στο εξής: εκπρόσωπος).

2.

Προκειμένου να απαντήσει στο υποβληθέν ερώτημα, το Δικαστήριο οφείλει να εξετάσει δύο ζητήματα. Αφενός, δύναται ο κάτοχος μεριδίων (στο εξής: μεριδιούχος) ενός unit trust, τα οποία διετέθεσαν σε κράτος μέλος διαφορετικό από αυτό στο οποίο εδρεύει το unit trust, να επικαλείται το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611 έναντι του εκπροσώπου που έχει ορισθεί από το unit trust για τη λήψη των «μέτρων» κατά την έννοια του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611 στο κράτος μέλος εμπορίας, όταν δεν υφίσταται συμβατική σχέση, όσον αφορά το συγκεκριμένο unit trust, μεταξύ του εκπροσώπου και του μεριδιούχου; Αφετέρου, έχει το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611 την έννοια ότι ο όρος «πληρωμές […] στους μεριδιούχους» αφορά επίσης την παράδοση στους μεριδιούχους τίτλων μεριδίων από τον εκπρόσωπο αυτόν;

3.

Η οδηγία 85/611 αποτελεί μάλλον ανεξερεύνητο πεδίο για το Δικαστήριο. Καίτοι υφίσταται νομολογία επί υποθέσεων στις οποίες η οδηγία ασκούσε ορισμένη επιρροή, ιδίως όσον αφορά τον φόρο προστιθέμενης αξίας, εντούτοις, εξ όσων γνωρίζω, ουδέποτε το Δικαστήριο προέβη στην ερμηνεία των ουσιαστικού δικαίου διατάξεων της οδηγίας ( 3 ).

4.

Καθώς αποτελεί ένα εκ των πρώτων μέτρων που η Κοινότητα έλαβε αναφορικά με τις αγορές κινητών αξιών, η οδηγία 85/611 έχει σκοπό τη θέσπιση ενός κοινοτικού πλαισίου για την παροχή υπηρεσιών στον τομέα των ΟΣΕΚΑ επί τη βάσει των αρχών του ελέγχου της χώρας καταγωγής και της αμοιβαίας αναγνωρίσεως, χωρίς ωστόσο να επιδιώκεται η πλήρης εναρμόνιση των εθνικών διατάξεων που διέπουν τους ΟΣΕΚΑ ( 4 ). Όπως τονίζεται σε ένα πρώιμο ερμηνευτικό σχόλιο επί της οδηγίας 85/611, αυτή «κατέδειξε την ενδεδειγμένη πορεία για την ολοκλήρωση της με έντονο ενδιαφέρον αναμενόμενης ενιαίας αγοράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών ( 5 )».

5.

Η προσέγγιση που υιοθετείται με την οδηγία 85/611 ως προς τη διασυνοριακή παροχή υπηρεσιών στον τομέα των ΟΣΕΚΑ αναλύεται στην πέμπτη αιτιολογική σκέψη, η οποία έχει ως εξής: «[η] εφαρμογή των εν λόγω κοινών κανόνων αποτελεί επαρκή εγγύηση, χάρη στην οποία, με την επιφύλαξη των ισχυουσών διατάξεων σχετικά με την κίνηση κεφαλαίων, οι οργανισμοί συλλογικών επενδύσεων που εδρεύουν σε ένα κράτος μέλος θα μπορούν να διαθέτουν τα μερίδιά τους στα άλλα κράτη μέλη, χωρίς τα κράτη αυτά να μπορούν να υπάγουν τους οργανισμούς αυτούς ή τα μερίδιά τους σε οποιαδήποτε άλλη διάταξη εκτός από εκείνες οι οποίες, στα κράτη αυτά, δεν διέπουν τομείς που ρυθμίζονται από την παρούσα οδηγία· […] πάντως πρέπει να προβλεφθεί πως αν ένας οργανισμός συλλογικών επενδύσεων διαθέτει τα μερίδιά του σε κράτος μέλος διαφορετικό από αυτό στο οποίο εδρεύει, πρέπει να λαμβάνει κάθε αναγκαίο μέτρο ώστε να μπορούν να ασκούν απρόσκοπτα τα οικονομικά τους δικαιώματα και να έχουν στη διάθεσή τους τις αναγκαίες πληροφορίες» (η υπογράμμιση δική μου).

6.

H οδηγία 85/611 έχει εφαρμογή σε αμοιβαία επενδυτικά κεφάλαια που τελούν υπό τη διαχείριση εταιριών διαχειρίσεως, unit trusts (τα οποία αποτελούν αμοιβαία κεφάλαια κατά την έννοια της οδηγίας 85/611) και εταιριών επενδύσεων (άρθρο 1, παράγραφος 3) ( 6 ). Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι οι ΟΣΕΚΑ ορίζονται βάσει δύο κριτηρίων, αφενός βάσει του σκοπού τους, ο οποίος συνίσταται στη συλλογική επένδυση των κεφαλαίων που συγκεντρώνουν από το κοινό σε κινητές αξίες και/ή σε ρευστά χρηματοπιστωτικά στοιχεία βάσει της αρχής της κατανομής των κινδύνων, αφετέρου βάσει της θεμελιώδους αρχής που διέπει τη λειτουργία τους, η οποία εδράζεται στην υποχρέωση ενός ΟΣΕΚΑ, μετά από αίτηση των κομιστών, να εξαγοράζει ή να εξοφλεί τα μερίδια με στοιχεία του ενεργητικού του ΟΣΕΚΑ (άρθρο 1, παράγραφος 2).

7.

Δύο διατάξεις της οδηγίας 85/611 έχουν ιδιαίτερη σημασία στην παρούσα υπόθεση. Κατά το άρθρο 44, ο ΟΣΕΚΑ που διαθέτει τα μερίδιά του σε άλλο κράτος μέλος πρέπει να τηρεί τις νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις οι οποίες ισχύουν σε αυτό το κράτος και δεν εμπίπτουν στον τομέα που ρυθμίζεται από την οδηγία (παράγραφος 1). Ωστόσο, κάθε ΟΣΕΚΑ μπορεί να διαφημίζεται στο κράτος μέλος εμπορίας. Πρέπει να τηρεί τις διατάξεις που διέπουν τη διαφήμιση στο κράτος αυτό (παράγραφος 2).

8.

Το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611, που αποτελεί τη βασική διάταξη στο πλαίσιο της παρούσας αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως, προβλέπει ότι στην «περίπτωση του άρθρου 44, ο ΟΣΕΚΑ οφείλει, μεταξύ άλλων, τηρώντας τις νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις που ισχύουν στο κράτος μέλος της εμπορίας, να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα, ώστε να εξασφαλίζονται στους μεριδιούχους αυτού του κράτους οι πληρωμές, η εξαγορά ή η εξόφληση των μεριδίων καθώς και η δημοσίευση των πληροφοριών που επιβάλλονται στον ΟΣΕΚΑ».

9.

Όπως επισημαίνεται στην αίτηση προδικαστικής αποφάσεως, το άρθρο 130 του βελγικού νόμου της 20ής Ιουλίου 2004, περί ορισμένων μορφών συλλογικής διαχειρίσεως χαρτοφυλακίων επενδύσεων (πρότερον νόμος της 4ης Δεκεμβρίου 1990 για τις χρηματοοικονομικές πράξεις και τις χρηματοπιστωτικές αγορές, άρθρο 138) ( 7 ), ορίζει ότι ο οργανισμός επενδύσεων οφείλει να ορίσει έναν οργανισμό προκειμένου να εξασφαλίζεται η διανομή στους μεριδιούχους, η πώληση ή η εξαγορά των μεριδίων, καθώς και η δημοσίευση των πληροφοριών που επιβάλλονται στον οργανισμό συλλογικών επενδύσεων. Στην αίτηση προδικαστικής αποφάσεως τονίζεται, επιπροσθέτως, ότι τα νομοθετήματα αυτά συνιστούν μεταφορά στο βελγικό δίκαιο της οδηγίας 85/611.

10.

Τον Ιανουάριο 1996 ο αναιρεσείων της κύριας δίκης P. Gruslin, ο οποίος είναι κάτοικος Μαλαισίας και διατηρεί κατοικία στο Βέλγιο, πραγματοποίησε επένδυση στo αμοιβαίο επενδυτικό κεφάλαιο λουξεμβουργιανού δικαίου με την επωνυμία Citiportfolios. Το αμοιβαίο κεφάλαιο Citiportfolios τελεί υπό τη διαχείριση της εταιρίας Citiportfolios και η τράπεζα θεματοφύλακας είναι η Citibank Luxembourg. Αμφότερες οι προαναφερθείσες εταιρίες λειτουργούν ως εταιρίες λουξεμβουργιανού δικαίου.

11.

Το ενημερωτικό φυλλάδιο του αμοιβαίου κεφαλαίου Citiportfolios διανεμήθηκε στο Βέλγιο από τη Citibank Belgium, νυν Beobank SA/NV (στο εξής: Beobank), η οποία είναι η αναιρεσίβλητη στην κύρια δίκη. Η Citibank Belgium ορίσθηκε από τo Citiportfolios σύμφωνα με το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 138 του νόμου της 4ης Δεκεμβρίου 1990, για τις χρηματοπιστωτικές πράξεις και τις χρηματοπιστωτικές αγορές, προκειμένου να παρέχει τις υπηρεσίες που ορίζονται στο άρθρο 45 της οδηγίας 85/611. Όπως ο P. Gruslin υποστηρίζει στις γραπτές παρατηρήσεις του, το ενημερωτικό φυλλάδιο δόθηκε σε αυτόν από την υπηρεσία Citigold της Citibank Belgium στο Βατερλώ (Βέλγιο).

12.

Ωστόσο, ο Ρ. Gruslin πραγματοποίησε την επένδυση αυτή με απευθείας εγγραφή στο Λουξεμβούργο στη Citibank Luxembourg. Η Citibank Belgium δεν προσέφερε τη διεύθυνσή της για τους σκοπούς της εγγραφής, ούτε συνήψε κάποια σύμβαση ή άλλου είδους δεσμευτική συμφωνία, ούτε εισέπραξε κάποια σχετική προμήθεια. Εντούτοις, προέβη σε εκτέλεση τραπεζικού εμβάσματος προς το Citiportfolios για την καταβολή του αντιτίμου της εγγραφής.

13.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1996, η Citibank Luxembourg έθεσε τέρμα, με αφετηρία τις 17 Σεπτεμβρίου 1996, σε όλες τις σχετικές με λογαριασμούς και υποθέσεις σχέσεις της με τον Ρ. Gruslin και τον κάλεσε να αποσύρει όλα τα κεφάλαια και όλες τις αξίες που βρίσκονταν ακόμη στους λογαριασμούς του. Η Citibank Luxembourg ειδοποίησε τον Ρ. Gruslin ότι ελλείψει οδηγιών του ως προς τις πράξεις που θα έπρεπε να διενεργηθούν για τη ρευστοποίηση των μεριδίων στο αμοιβαίο κεφάλαιο Citiportfolios τα μερίδια αυτά θα εγγράφονταν επ’ ονόματί του στον κατάλογο των μεριδίων που τηρούσε ο εκδότης. Στις 14 Οκτωβρίου 1996, άνευ οδηγιών εκ μέρους του αναιρεσείοντος, η Citibank Luxembourg προέβη σ’ αυτή την εγγραφή.

14.

Τον Δεκέμβριο 1996, ο P. Gruslin ζήτησε να του παραδοθεί από τη Citibank Belgium το σύνολο των τίτλων μεριδίων στον κομιστή ( 8 ), προκειμένου να αποδείξει την κυριότητά του επί των αγορασθέντων μεριδίων στο αμοιβαίο κεφάλαιο Citiportfolios. Η Citibank Belgium απάντησε ότι τα μερίδια δεν ήταν καταχωρισμένα στην ίδια, δεδομένου ότι είχαν αγορασθεί στη Citibank Luxembourg, και του συνέστησε να απευθυνθεί για το ζήτημα αυτό απευθείας στη Citibank Luxembourg. Πάντως, η Citibank Belgium δήλωσε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι διαβίβασε το αίτημα του P. Gruslin στη Citibank Luxembourg.

15.

Καθώς η Citibank Belgium δεν παρέδωσε τους επίμαχους τίτλους μεριδίων, ο Ρ. Gruslin προσέφυγε επανειλημμένως στα βελγικά δικαστήρια ζητώντας, μεταξύ άλλων, να καταδικασθεί η Citibank Belgium στην παράδοση σε αυτόν των τίτλων μεριδίων, όπως αυτοί ορίζονται στο ενημερωτικό φυλλάδιο για το αμοιβαίο κεφάλαιο Citiportfolios. Προς στήριξη του αιτήματός του, ο Ρ. Gruslin επικαλέστηκε την οδηγία 85/611.

16.

Την 11η Ιανουαρίου 2011, το cour d’appel de Bruxelles απέρριψε τη σχετική αγωγή, καθώς δεν κατέστη δυνατή η απόδειξη ούτε της υπάρξεως συμβατικής σχέσεως μεταξύ του Ρ. Gruslin και της Citibank Belgium ούτε της παραβάσεως κάποιας εξωσυμβατικής υποχρεώσεως εκ μέρους της Citibank Belgium, όσον αφορά τη διανομή των ενημερωτικών φυλλαδίων για το αμοιβαίο κεφάλαιο Citiportfolios. Ο Ρ. Gruslin άσκησε αναίρεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του βελγικού Cour de cassation.

17.

Το Cour de cassation αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:

«Έχει το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611 την έννοια ότι ο όρος “πληρωμές […] στους μεριδιούχους” αφορά επίσης την παράδοση στους μεριδιούχους τίτλων ονομαστικών μεριδίων;»

18.

Ο Ρ. Gruslin, η Beobank, οι κυβερνήσεις του Βασιλείου του Βελγίου και της Τσεχικής Δημοκρατίας, καθώς και η Επιτροπή κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις Οι εκπρόσωποι του Ρ. Gruslin, της Beobank και της Επιτροπής συμμετείχαν στην επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 27ης Νοεμβρίου 2013.

19.

Με τις γραπτές παρατηρήσεις της, η Επιτροπή εξέφρασε αμφιβολίες ως προς το παραδεκτό του προδικαστικού ερωτήματος που υποβλήθηκε από το εθνικό δικαστήριο. Βάση των ισχυρισμών της αποτέλεσε το γεγονός ότι ο αναρεσείων απέκτησε τα μερίδια στο επίμαχο αμοιβαίο κεφάλαιο απευθείας στο κράτος μέλος στο οποίο έδρευε ο ΟΣΕΚΑ, ήτοι εν προκειμένω στο Λουξεμβούργο. Η Επιτροπή εξέφρασε επιφυλάξεις ως προς το κατά πόσον η εφαρμογή του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611 μπορεί να εξαρτάται από την απόκτηση των μεριδίων από τον μεριδιούχο μέσω του εκπροσώπου του ΟΣΕΚΑ που εδρεύει στο κράτος μέλος όπου τα μερίδια διετέθησαν. Η Επιτροπή διερωτάται εάν, απουσία ενός τέτοιου συνδετικού στοιχείου, το υποβληθέν προδικαστικό ερώτημα είναι παραδεκτό.

20.

Πάντως, κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση η Επιτροπή διατύπωσε διαφορετική άποψη. Υποστήριξε ότι δεν ήταν απαραίτητη η ύπαρξη προγενέστερης έννομης σχέσης μεταξύ του μεριδιούχου και του εκπροσώπου προτού ανακύψουν οι υποχρεώσεις που προβλέπονται στο άρθρο 45 της οδηγίας 85/611.

21.

Πρέπει να υπομνησθεί ότι στο πλαίσιο της διαδικασίας του άρθρου 267 ΣΛΕΕ απόκειται μόνο στο αιτούν δικαστήριο να εκτιμήσει την αναγκαιότητα υποβολής προδικαστικού ερωτήματος και τη λυσιτέλεια των υποβληθησομένων ενώπιον του Δικαστηρίου ερωτημάτων. Επομένως, το Δικαστήριο είναι κατ’ αρχήν υποχρεωμένο να απαντά στα ερωτήματα που του υποβάλλονται σε σχέση με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης. Συνεπώς, υφίσταται τεκμήριο λυσιτέλειας των υποβαλλομένων από εθνικά δικαστήρια προδικαστικών ερωτημάτων ως προς την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ( 9 ). Το Δικαστήριο δύναται να απορρίψει υποβληθείσα αίτηση προδικαστικής αποφάσεως μόνον όταν προδήλως προκύπτει ότι η ζητούμενη ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ουδόλως σχετίζεται με το υποστατό ή το αντικείμενο της διαφοράς της κύριας δίκης, όταν το πρόβλημα είναι υποθετικής φύσεως ή όταν το Δικαστήριο δεν διαθέτει τα πραγματικά και νομικά στοιχεία που είναι αναγκαία προκειμένου να δώσει λυσιτελή απάντηση στα υποβληθέντα ερωτήματα ( 10 ).

22.

Στην παρούσα υπόθεση, η υποβληθείσα αίτηση προδικαστικής αποφάσεως, η οποία αφορά την ερμηνεία διατάξεως του δικαίου της Ένωσης, ήτοι του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611, δεν είναι άσχετη με το υποστατό ή το συγκεκριμένο αντικείμενο της διαφοράς της κύριας δίκης. Πράγματι, το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611 είναι ενταγμένο στο τμήμα VIII της οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ειδικές διατάξεις για τους ΟΣΕΚΑ που διαθέτουν τα μερίδιά τους σε άλλα κράτη μέλη διαφορετικά από τα κράτη της έδρας τους». Το αμοιβαίο κεφάλαιο Citiportfolios είχε την έδρα του στο Λουξεμβούργο και τα μερίδια αυτού διετέθησαν στο Βέλγιο μέσω της διανομής σχετικού ενημερωτικού φυλλαδίου και άλλων διαφημιστικών φυλλαδίων από τη Citibank Belgium. Επομένως, δεν μπορεί να αποκλεισθεί ότι η οδηγία 85/611 ασκεί επιρροή στην παρούσα υπόθεση.

23.

Κατά συνέπεια, φρονώ ότι η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως είναι παραδεκτή.

24.

Προκειμένου να δοθεί απάντηση στο υποβληθέν προδικαστικό ερώτημα, πρέπει να διασαφηνισθεί το περιεχόμενο της διατάξεως του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611, όπως αυτό προκύπτει υπό το πρίσμα της πέμπτης αιτιολογικής σκέψεως αυτής. Ένα λανθάνον ζήτημα κεντρικής σημασίας για την απάντηση στο προδικαστικό ερώτημα προηγείται, ωστόσο, της εξετάσεως του θέματος αυτού. Πρόκειται για το ζήτημα εάν η οδηγία 85/611 ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι μεριδιούχοι αποδεικνύουν ότι είναι κάτοχοι των μεριδίων σε αμοιβαίο κεφάλαιο έναντι του ΟΣΕΚΑ, του εκπροσώπου αυτού στο κράτος μέλος εμπορίας των μεριδίων, καθώς και τρίτων μερών.

25.

Ο τρόπος με τον οποίο η κυριότητα μεριδίων καταγράφεται και αποδεικνύεται έχει, βεβαίως, ιδιαίτερη σημασία για τις συναλλαγές των μεριδιούχων με την εμπλεκόμενη εταιρία διαχειρίσεως, εν προκειμένω την εταιρία διαχειρίσεως λουξεμβουργιανού δικαίου Citiportfolios και την τράπεζα θεματοφύλακα αυτής, εν προκειμένω τη Citibank Luxembourg. Ελλείψει αποδείξεως της κυριότητας, τα δικαιώματα που απορρέουν από την κυριότητα δεν δύνανται να ασκηθούν. Παρομοίως, ανακύπτει το ζήτημα της αποδείξεως της κυριότητας των μεριδίων έναντι των εκπροσώπων του αμοιβαίου κεφαλαίου, καθώς και έναντι τρίτων μερών για συναλλακτικούς σκοπούς εν γένει, στην περίπτωση που τα μερίδια διετέθησαν σε κράτη μέλη διαφορετικά από αυτό στο οποίο εδρεύει το επενδυτικό κεφάλαιο.

26.

Όσον αφορά το ειδικότερο ζήτημα που εξετέθη αμέσως ανωτέρω, θα αρκεσθώ στην επισήμανση ότι η οδηγία 85/611 βασίζεται στην αρχή ότι οι μεριδιούχοι ρευστοποιούν την επένδύσή τους, υποβάλλοντας αίτηση για την εξαγορά ή την εξόφληση των μεριδίων τους από τον ΟΣΕΚΑ. Επομένως, τα μέσα αποδείξεως της κυριότητας των μεριδίων για συναλλακτικούς σκοπούς έχουν περιορισμένη σημασία, καίτοι η οδηγία 85/611 ουδόλως απαγορεύει την έκδοση μεριδίων και/ή τίτλων μεριδίων υπό τη μορφή εμπορεύσιμων αξιογράφων.

27.

Όπως υποστήριξε ο εκπρόσωπος της Beobank κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, ένας μεριδιούχος μπορεί να αποδείξει την κυριότητά του με διάφορους τρόπους. Η απόδειξη ενδέχεται να προϋποθέτει την εγγραφή του δικαιούχου στο βιβλίο μεριδιούχων που τηρεί το αμοιβαίο κεφάλαιο, εναλλακτικώς η κυριότητα δύναται να αποδεικνύεται μέσω της κατοχής μεταβιβάσιμων τίτλων στον κομιστή, άμα τη εμφανίσει των οποίων ο κομιστής δύναται να ασκήσει τα απορρέοντα δικαιώματα. Φρονώ, ωστόσο, ότι η απόδειξη της κυριότητας μεριδίων σε unit trusts μέσω της εμφανίσεως τίτλων στον κομιστή καθίσταται διαρκώς σπανιότερη. Η κυριότητα μεριδίων σε ένα unit trust δύναται επίσης να αποδεικνύεται μέσω ονομαστικών τίτλων, των οποίων η μεταβίβαση δεν μπορεί να αντιταχθεί στην εταιρία διαχειρίσεως, εναλλακτικώς τα μερίδια δύνανται να εκδοθούν άνευ οιουδήποτε παραστατικού πιστοποιητικού και, ως εκ τούτου, οι εταιρίες παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών τηρούν λογαριασμούς στους οποίους εγγράφονται τα μερίδια.

28.

Τούτο προφανώς δεν δημιουργεί πρόβλημα όταν η απόκτηση από ένα μεριδιούχο μεριδίων σε αμοιβαίο κεφάλαιο εδρεύον σε κράτος μέλος διαφορετικό από αυτό στο οποίο διετέθησαν τα μερίδια πραγματοποιείται μέσω του εκπροσώπου σε αυτό το κράτος μέλος κατά την έννοια του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611 ( 11 ). Είναι δυνατό όμως να ανακύψει πρόβλημα στην περίπτωση που η εγγραφή του μεριδιούχου δεν πραγματοποιήθηκε από τον εκπρόσωπο, αλλά απευθείας από την εταιρία διαχειρίσεως στο κράτος μέλος της έδρας του αμοιβαίου κεφαλαίου. Ακριβώς αυτό το πρόβλημα ανέκυψε στην παρούσα υπόθεση· ήτοι, ο Ρ. Gruslin αγόρασε τα επίμαχα μερίδια από τη Citibank Luxembourg αντί της Citibank Belgium.

29.

Φρονώ ότι τα μέσα αποδείξεως της κυριότητας μεριδίων σε ένα unit trust προκύπτουν αφενός από τον κανονισμό του unit trust, ο οποίος κατά το άρθρο 4, παράγραφος 2, της οδηγίας 85/611 υπόκειται στην έγκριση του αρμοδίων αρχών του κράτους μέλους της έδρας του, αφετέρου από τις σχετικές διατάξεις του εθνικού δικαίου, εν προκειμένω το δίκαιο του Λουξεμβούργου. Οι διατάξεις αυτές δεν έχουν εναρμονισθεί με τη νομοθεσία της Ένωσης.

30.

Πράγματι, από το σημείο 1.10 του σχεδίου Α του παραρτήματος της οδηγίας 85/611 προκύπτει ότι το ζήτημα αυτό πρέπει να ρυθμίζεται από τον κανονισμό του κεφαλαίου και την εθνική νομοθεσία. Σε αντίθετη περίπτωση, οι μεριδιούχοι θα στερούνταν των πρακτικών μέσων άσκησης των δικαιωμάτων τους δυνάμει της οδηγίας 85/611. Εντούτοις, φρονώ ότι από πουθενά δεν προκύπτει ότι αυτή ή οιαδήποτε άλλη διάταξη της οδηγίας περιέχει αναγκαστικού δικαίου κανόνες αναφορικά με τα μέσα με τα οποία η κυριότητα μεριδίων σε unit trusts αποδεικνύεται ή καταγράφεται στα κράτη μέλη ( 12 ).

31.

Εν προκειμένω διαφωνώ με την Επιτροπή, καθόσον ο εκπρόσωπός της ισχυρίσθηκε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι κατά την οδηγία 85/611 τα κράτη μέλη οφείλουν να θεσπίσουν την υποχρέωση των μεριδιούχων να προμηθεύονται παραστατικά πιστοποιητικά τίτλων μεριδίων, προκειμένου να είναι δυνατή η απόδειξη της κυριότητάς τους έναντι εκπροσώπων των εταιριών διαχειρίσεως στο κράτος μέλος εμπορίας, με τους οποίους δεν τους συνδέει καμία προγενέστερη έννομη σχέση. Η Επιτροπή εξέφρασε την άποψη πως η υποχρέωση αυτή θεμελιώνεται στην αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων.

32.

Φρονώ πως οι όροι «πρωτότυποι τίτλοι ή παραστατικά πιστοποιητικά αυτών των τίτλων, εγγραφή σε βιβλίο ή σε λογαριασμό» στο σημείο 1.10 του σχεδίου Α του παραρτήματος της οδηγίας 85/611 προσδιορίζουν τέσσερις διαφορετικούς τρόπους παροχής τίτλων μεριδίων. Οι πρώτοι δύο, ήτοι η έκδοση τίτλων μεριδίων για τον κομιστή ή τίτλων ονομαστικών μεριδίων, έχουν σημασία σε συστήματα όπου (ακόμη) γίνεται χρήση ενσωμάτων τίτλων, ενώ οι δύο τελευταίοι, ήτοι η εγγραφή σε βιβλίο μεριδιούχων ή σε λογαριασμό κινητών αξιών, έχουν σημασία σε συστήματα όπου γίνεται χρήση αποϋλοποιημένων αξιογράφων.

33.

Δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι σκοπός του κοινοτικού νομοθέτη το 1985 ήταν να καταστήσει υποχρεωτική τη χρήση ενσωμάτων τίτλων μεριδίων, καθώς κατά το δεδομένο χρονικό σημείο τα κράτη μέλη κατευθύνονταν ήδη στην καθιέρωση συστημάτων αποκλειστικής χρήσεως αποϋλοποιημένων αξιογράφων για τη διαχείριση κινητών αξιών ( 13 ). Υπενθυμίζεται ότι η νομοθεσία επί της οποίας ερείδεται το γαλλικό σύστημα Sivocam θεσπίστηκε ήδη το 1980 ( 14 ). Επιπροσθέτως, κατά τη δεκαετία του 1980 πολλά εθνικά συστήματα διαχειρίσεως κινητών αξιών και εκκαθαρίσεως στηρίζονταν στα ούτως καλούμενα κεντρικά αποθετήρια τίτλων (ευρέως γνωστά ως «CSD»), των οποίων η κύρια δραστηριότητα συνίστατο στη φύλαξη ενσωμάτων τίτλων. Κατά κανόνα, για τον διακανονισμό των συναλλαγών δεν ήταν απαραίτητη η μετακίνηση των τίτλων αυτών, και η κυριότητα επ’ αυτών αποδεικνυόταν βάσει εγγραφών σε λογαριασμούς κινητών αξιών που τηρούνταν από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Προφανώς, σε ένα τέτοιο σύστημα ήταν ενταγμένοι οι τίτλοι μεριδίων στον κομιστή του Ρ. Gruslin, ήτοι τα μερίδιά του πριν από τη μετατροπή τους σε τίτλους ονομαστικών μεριδίων.

34.

Επίσης, διαφωνώ με το επιχείρημα της Επιτροπής ότι η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων συνεπάγεται ότι οι μεριδιούχοι οφείλουν να προμηθεύονται παραστατικά πιστοποιητικά των τίτλων μεριδίων, προκειμένου μέσω αυτών να αποδεικνύουν την κυριότητά τους επί των σχετικών τίτλων έναντι εταιριών παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σε κράτη μέλη διαφορετικά από αυτά στα οποία εδρεύει το αμοιβαίο κεφάλαιο. Πράγματι, η κυκλοφορία των κεφαλαίων είναι σήμερα πιο ελεύθερη από ποτέ, καθώς διευκολύνεται από σύγχρονες ψηφιακές μεθόδους εμπορίας, εκκαθαρίσεως και εγγραφής τίτλων, οι οποίες έχουν καταστήσει περιττή την προσφυγή σε παρωχημένες, μη ασφαλείς και πολυδάπανες μεθόδους που προϋποθέτουν την ύπαρξη παραστατικών πιστοποιητικών τίτλων.

35.

Συν τοις άλλοις, πρέπει να ληφθεί υπόψη η τεχνολογική πρόοδος που επέφερε το διαδίκτυο. Αφενός η διασυνοριακή πρόσβαση σε πληροφορίες χρηματοπιστωτικού ενδιαφέροντος είναι ευχερέστερη από ποτέ, αφετέρου το διαδίκτυο διευκόλυνε τις διασυνοριακές πληρωμές και επενδυτικές συναλλαγές. Η μεταφορά χρηματικών ποσών μέσω διεθνών εμβασμάτων μπορεί πλέον να πραγματοποιηθεί κατά τρόπο ταχύ και όχι πολύπλοκο, σε χαμηλό κόστος, μέσω του διαδικτύου. Οι ισχυρισμοί της Επιτροπής ως προς την αναγκαιότητα (ενσωμάτων) τίτλων μεριδίων δεν είναι σύμφωνοι με αυτές τις σύγχρονες εξελίξεις. Αντιθέτως, οι υπηρεσίες που παρέχονται από τους τοπικούς εκπροσώπους των ΟΣΕΚΑ έχουν σήμερα μικρότερη σημασία για τους επενδυτές σε σχέση με τη δεκαετία του 1980.

36.

Επομένως, απόκειται στα κράτη μέλη και στον κάθε ΟΣΕΚΑ να αποφασίσουν εάν η κυριότητα των μεριδίων θα αποδεικνύεται μέσω τίτλων μεριδίων στον κομιστή, τίτλων ονομαστικών μεριδίων, μέσω εγγραφής στο βιβλίο μεριδιούχων ή μέσω εγγραφής σε λογαριασμό κινητών αξιών.

37.

Ο εκπρόσωπος στο κράτος μέλος εμπορίας ενός ΟΣΕΚΑ απαιτείται εκ του νόμου, και κατά την άποψή μου δικαιούται, να εξασφαλίζει ότι οιοσδήποτε με τον οποίο συναλλάσεται είναι όντως μεριδιούχος. Επομένως, ελλείψει σχετικής συμβατικής σχέσεως όσον αφορά το unit trust μεταξύ του μεριδιούχου και του εκπροσώπου, ο μεριδιούχος πρέπει να αποδείξει την κυριότητά του έναντι του εκπροσώπου, κάνοντας χρήση των μέσων που προβλέπονται για τον σκοπό αυτό στον κανονισμό του κεφαλαίου και στις εφαρμοστέες εθνικές διατάξεις. Η εταιρία διαχειρίσεως δεν δύναται να εξουσιοδοτήσει τον τοπικό εκπρόσωπό της να πραγματοποιεί πληρωμές και να προβαίνει στην εξόφληση ή την εξαγορά μεριδίων έναντι ενός μεριδιούχου άνευ της σχετικής αποδείξεως, ή έστω μιας αιτήσεως με την οποία ο μεριδιούχος ζητεί από την εταιρία διαχειρίσεως να εξουσιοδοτήσει τον τοπικό εκπρόσωπο της να πραγματοποιήσει πληρωμές προς αυτόν ( 15 ).

38.

Η εφαρμογή των άρθρων 44 και 45 της οδηγίας 85/611 προϋποθέτει τη διάθεση των μεριδίων του αμοιβαίου κεφαλαίου σε κράτος μέλος διαφορετικό από αυτό στο οποίο εδρεύει το unit trust.

39.

Φρονώ ότι, όσον αφορά τη διάθεση των μεριδίων, το άρθρο 44, παράγραφος 1, της οδηγίας 85/611 έχει την έννοια ότι η εγγραφή ή η αγορά μεριδίων είναι δυνατή στο κράτος μέλος εμπορίας, χωρίς να είναι απαραίτητο να προβούν οι επενδυτές σε οιαδήποτε ενέργεια εκτός της επικράτειας αυτού του κράτους μέλους. Εάν η διάθεση των μεριδίων καταλήξει επιτυχώς σε εγγραφή, η εταιρία διαχειρίσεως πρέπει να έχει έναν τοπικό εκπρόσωπο, προκειμένου να προβαίνει για λογαριασμό της στις ενέργειες που ορίζονται στο άρθρο 45 της οδηγίας 85/611, καθώς και να απευθύνονται σε αυτόν οι μεριδιούχοι. Στην υπό κρίση υπόθεση, δεν αμφισβητείται ότι μια τέτοια σχέση υφίστατο μεταξύ της Citiportfolios (Luxembourg) και της Citibank Belgium.

40.

Για την ορθή κατανόηση του περιεχομένου της διατάξεως του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611 είναι απαραίτητη η εξέταση του ρόλου της διατάξεως αυτής στο πλαίσιο της γενικής οικονομίας της οδηγίας, λαμβανομένου υπόψη ότι η επίμαχη οδηγία έχει σκοπό να διευκολύνει την ελεύθερη παροχή διασυνοριακών υπηρεσίων στον τομέα αυτόν.

41.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σκόπιμη η εκ νέου παραπομπή στο ερμηνευτικό εγχειρίδιο της οδηγίας 85/611 που δημοσιεύθηκε από την Επιτροπή το 1988. Σε αυτό τονίζεται ότι «εν πάση περιπτώσει, ένα κράτος μέλος στο οποίο ένας ΟΣΕΚΑ διαθέτει τα μερίδιά του δεν δύναται, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, να στηριχθεί στη διάταξη [του άρθρου 45] προκειμένου να το υποχρεώσει να έχει εκπρόσωπο στην επικράτειά του, καθώς αυτό θα συνεπαγόταν την εξάρτηση του δικαιώματος ενός ΟΣΕΚΑ να διαθέτει τα μερίδιά του σε κράτη μέλη διαφορετικά από αυτό στο οποίο εδρεύει από τη διατήρηση εγκαταστάσεως εκεί, το οποίο αντίκειται στο ρυθμιστικό πλαίσιο σχετικά με την παροχή υπηρεσιών που θεσπίζει η Συνθήκη. Κατά συνέπεια, προς αποφυγήν ενδεχόμενης αμφισημίας, στο αρχικό κείμενο της προτάσεως της Επιτροπής προβλεπόταν ότι οι ΟΣΕΚΑ έπρεπε να παρέχουν χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες στα κράτη μέλη όπου διέθεταν τα μερίδιά τους, καίτοι γίνεται γενικώς δεκτό ότι η παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών έχει αποκλειστικώς διαχειριστική φύση και, σε αντιδιαστολή με έναν νόμιμο εκπρόσωπο, δεν δύναται να εξομοιωθεί με τη διατήρηση εγκαταστάσεως» ( 16 ).

42.

Επιπροσθέτως, τα ζητήματα ως προς τα οποία μπορεί να προκύψει ευθύνη του κράτους μέλους υποδοχής (όπως η διευκόλυνση της πραγματοποιήσεως πληρωμών, της εξοφλήσεως ή της εξαγοράς των μεριδίων ενός ΟΣΕΚΑ δυνάμει του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611) είναι ιδιαιτέρως περιορισμένα, προκειμένου να αποφευχθούν εμπόδια στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών μεταξύ των κρατών μελών. Συνεπώς, φρονώ ότι δεν είναι δυνατή η διασταλτική ερμηνεία του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611.

43.

Θα ήθελα, επίσης, να διευκρινίσω ότι η οδηγία 85/611 ορίζει επακριβώς τις περιπτώσεις στις οποίες οι μεριδιούχοι έχουν δικαίωμα προσβάσεως σε πληροφορίες. Εν προκειμένω, εννοώ ιδίως το τμήμα VI της οδηγίας 85/611, το οποίο περιλαμβάνει διατάξεις για το ενημερωτικό φυλλάδιο, τις περιοδικές εκθέσεις και άλλα μέσα παροχής πληροφοριών.

44.

Εντούτοις, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς της Κυβερνήσεως του Βελγίου, η έκδοση τίτλων μεριδίων, των τίτλων ονομαστικών μεριδίων περιλαμβανομένων, ουδεμία σχέση έχει με την υποχρέωση παροχής πληροφοριών δυνάμει της οδηγίας 85/611. Η έκδοση των αξιογράφων αυτών βάσει του κανονισμού του κεφαλαίου και της σχετικής εθνικής νομοθεσίας δύναται να είναι είτε υποχρεωτική είτε προαιρετική, και συνιστά συστατικό ή απλώς αποδεικτικό τύπο.

45.

Όπως η Beobank επισήμανε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, στο τμήμα VI της οδηγίας 85/611 θεσπίζεται, μεταξύ άλλων, η υποχρέωση δημοσιεύσεως ενημερωτικού φυλλαδίου, ετήσιας εκθέσεως και εξαμηνιαίας εκθέσεως, καθώς και τακτικής δημοσιεύσεως της τιμής εκδόσεως, πωλήσεως, εξαγοράς ή εξοφλήσεως των μεριδίων. Πρόκειται για τις πληροφορίες τις οποίες ο κοινοτικός νομοθέτης έκρινε αναγκαίες, προκειμένου οι επενδυτές να είναι σε θέση να λαμβάνουν κατά τρόπο τεκμηριωμένο οιαδήποτε απόφαση αναφορικά με την πραγματοποίηση ή την απόσυρση κάποιας επενδύσεως. Επιπλέον, οι διατάξεις που περιλαμβάνονται στο τμήμα VI της οδηγίας 85/611 ουδεμία σχέση έχουν με την απόδειξη της κυριότητας μεριδίων.

46.

Φρονώ, επίσης, ότι η έκδοση ή η παράδοση τίτλων μεριδίων δεν περιλαμβάνεται στην έννοια των «πληρωμών στους μεριδιούχους» υπό την έννοια του άρθρου 45 της οδηγίας 85/611. Εν προκειμένω, ο όρος πληρωμή έχει την έννοια της ικανοποιήσεως μιας χρηματικής αξιώσεως, όπως της καταβολής τόκων ή μερισμάτων από μερίδια ή σε περίπτωση εξοφλήσεως ή εξαγοράς των μεριδίων, της καταβολής στον μεριδιούχο των αντιστοίχων ποσών.

47.

Όπως επισήμανε η Beobank κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, ο εκπρόσωπος στο κράτος μέλος εμπορίας παρέχει απλώς χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, με αποτέλεσμα να μπορεί να θεωρηθεί αντιπρόσωπος στον οποίο έχει ανατεθεί η πραγματοποίηση πληρωμών, υπό την έννοια ότι καταβάλλει οφειλόμενα ποσά εκ μέρους του αμοιβαίου κεφαλαίου σε τοπικούς μεριδιούχους. Οι εκπρόσωποι λαμβάνουν ποσά από το αμοιβαίο κεφάλαιο, προκειμένου να πραγματοποιούν πληρωμές στους μεριδιούχους. Επιπροσθέτως, παρέχουν στους μεριδιούχους τις πληροφορίες στις οποίες δικαιούνται να έχουν πρόσβαση και διαβιβάζουν αιτήσεις εξοφλήσεως ή εξαγοράς στον θεματοφύλακα του αμοιβαίου κεφαλαίου, και καταβάλλουν την αξία των μεριδίων στον μεριδιούχο, μόνον όταν έχουν λάβει τα αντίστοιχα ποσά από το αμοιβαίο κεφάλαιο.

48.

Επομένως, το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611 δεν επιβάλλει καμία αυτόνομη υποχρέωση στους εκπροσώπους στους οποίους έχει ανατεθεί να φέρουν εις πέρας τις ενέργειες που ορίζονται στο άρθρο 45, τουλάχιστον ελλείψει της απαραίτητης συνεργασίας εκ μέρους του αμοιβαίου κεφαλαίου, και ειδικότερα εκ μέρους της εταιρίας διαχειρίσεως ή του θεματοφύλακα, ανάλογα με την περίπτωση. Οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία θα ήταν αντίθετη προς την αρχή της παροχής από τον ΟΣΕΚΑ διασυνοριακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών από το κράτος μέλος της έδρας του ΟΣΕΚΑ στο κράτος μέλος εμπορίας. Συνεπώς, οι τοπικοί εκπρόσωποι δεν έχουν υποχρέωση να πραγματοποιούν πληρωμές σε μεριδιούχους, να εξαγοράζουν ή να εξοφλούν μερίδια, ούτε να παραχωρούν πρόσβαση σε πληροφορίες τις οποίες οι ΟΣΕΚΑ υποχρεούνται να παρέχουν, ελλείψει συνεργασίας εκ μέρους του αμοιβαίου κεφαλαίου. Επομένως, σε αυτή την περίπτωση ένας εκπρόσωπος, κατά την έννοια του άρθρου 45, δεν μπορεί να υποχρεωθεί στην έκδοση ή την παράδοση τίτλων μεριδίων.

49.

Εν κατακλείδι, ο όρος «πληρωμές στους μεριδιούχους» κατά το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611 δεν δύναται να έχει την έννοια της θεσπίσεως της υποχρεώσεως του εκπροσώπου ενός ΟΣΕΚΑ στο κράτος μέλος εμπορίας να παραδίδει τίτλους μεριδίων στους μεριδιούχους.

50.

Κατά συνέπεια, προτείνω να δοθεί η εξής απάντηση στο προδικαστικό ερώτημα του Cour de cassation (Βέλγιο)·

«Το άρθρο 45 της οδηγίας 85/611/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για το συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων σχετικά με ορισμένους οργανισμούς συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες (ΟΣΕΚΑ), δεν έχει την έννοια ότι ο όρος “πληρωμές στους μεριδιούχους” αφορά την παράδοση στους μεριδιούχους τίτλων ονομαστικών μεριδίων.»